J1.1. Za mašinski dio kao na slici 1.

1 potrebno je odrediti najveće stvarne napone, odvojeno za

istezanje i savijanje. Sve vrijednosti treba proračunati za dvije kombinacije, sa različitim
veličinama radijusa zaobljenja i prikazati ih tabelarno.

Podaci:

h = 1 mm; B =D = 40 mm; b=d= 35 mm; = 5 mm;

F = 4000 N; Ms = 100 Nm ; Mu = 100 Nm ;

Slika 1.1
1.1.1 Proračun stvarnih napona u zavisnoti od tipa opterećenja

 Zatezanje

Slika 1.2

Maksimalni stvarni napon od zatezanja:

F
z max = kz zn = kz MPa
Ap

F - opterećenje dijela (sila)

Ap - kritični poprečni presjek mašinskog dijela (uzima se za prečnik b)

Ap= b * h = 35* 1 = 35 mm2

Ap= 35 mm2

 5
= = 0.14
d 35

B 40
= = 1.14
b 35

k z = 1.5 - sa dijagrama 1.10

F 4000
zn = = = 114.28 MPa
Ak 35

z max = 1.5 * 114.28 = 171.42 MPa

  Savijanje

Slika 1.3

Maksimalni stvarni napon od savijanja:

Ms
s max =ks * sn = ks  [MPa]
W

Ms- opterećenje dijela (Moment savijanja)

W- aksijalni otporni moment presjeka štapa (uzima se za prečnik b)

𝑏2 ∙ℎ 352 ∙1
W= = = 204.16 mm3
6 6

W = 204.16 mm3

Ms 10000
sn= = = 48.98 MPa
W 204.16

 5
= = 0.14
d 35

B 40
= = 1.14
b 35

ks = 1.53 - sa dijagrama 1.12

s max = 1.53 * 48.98 = 74.93 MPa

1.2. Nacrtati Smitov dijagram za čelik ovih osobina : σmz = 1100MPa ; σvz = 800MPa

Kod istezanja (zatezanja) je zadato σvz = 800Mpa.

Kod savijanja, σvs se dobija preko sljedeće formule, σvs = 1.15 * σvz

Kod uvijanja, τvu se dobija preko sljedeće formule, τvu = 0.6 * σvz

Za savijanje σDNS = 201 MPa; σDS = 100.5 ± 190 MPa;

σvz = 800Mpa

Za istezanje σDNS = 204 MPa; σDZ = 102 ± 190 MPa;

σvs = 1.15 * σvz = 920 MPa

Za uvijanje τDNS = 104 Mpa; τDV = 52 ± 110 MPa;

σvu = 0.6 * σvz = 480 MPa

1.3. Odrediti donamički stepen sigurnosti vratila prema slici 1.3 izloženog
istovremeno savijanju i uvijanju.

Podaci:

D = 40 mm; d = 35 mm;  = 5 mm;

Ms=  100 Nm; Mumax= 100 Nm; Mumin= 50 Nm

Materijal prema navodima iz tačke 1.2.

Slika 1.3

 Savijanje

1   2   3   A
S Ds 
 ks   a

1 = 0,91 - faktor kvaliteta površine ( za MZ = 1100 MPa, za liniju c,

dijagram 1.47);

 2 = 0,86 - faktor veličine presjeka ( za d=35, linija a, dijagram 1.48 )

 3 = 1 - faktor uticaja temperature.

σSR = 0 MPa - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

 k  ( k  1) k  1

𝜌 5
= = 0.14
𝑑 35

𝐷 40
= = 1.14
𝑑 35

ks = 1.5 - sa dijagrama 1.12

ηk = 0,93 ( Priručnik, strana 25, na osnovu σM > 1000MPa)

βk = (αk - 1) ηk + 1 = (1.5 - 1) 0.93 + 1 = 1.465

Ms
a = max = σmin =
Wx

𝑏3 ∙ 𝜋 353 ∙ 3.14
Wx = = = 4207.109 mm3
32 32

Ms 100000
= = 23.76 MPa
Wx 4207.109

Ms
a = max = σmin = = 23.76MPa
Wx

σD = σDNS

σA = σDNS - σSR = 201 - 0 = 201 MPa

1   2   3   A 0.91 ∙0.86 ∙ 1 ∙201
S Ds  = = 6.34
 ks   a 1.465 ∙23.76

 Uvijanje

1   2   3   A
S Du 
 ku   a

1 = 0,91 - faktor kvaliteta površine ( za MZ = 1100 MPa, za liniju c,

dijagram 1.47);

 2 = 0,86 - faktor veličine presjeka ( za d=35, linija a, dijagram 1.48 )

 3 = 1 - faktor uticaja temperature.

 k  ( k  1) k  1

𝜌 5
= = 0.14
𝑑 35

𝐷 40
= = 1.14
𝑑 35

ku = 1,2 - sa dijagrama 1.19 (pošto nema dijagram za sliku 1.1, uzimamo
dijagram za sliku 1.2)

ηk = 0,93 ( Priručnik, strana 25, na osnovu σM > 1000MPa)

βk = (αk - 1) ηk + 1 = (1.2 - 1) 0.93 + 1 = 1.186

𝜏𝑚𝑎𝑥 + 𝜏𝑚𝑖𝑛
sr = - Zbog jednosmjerno naizmjeničnog opterečenja
2

𝑏3 ∙ 𝜋 353 ∙ 3.14
Wo = = = 4207.109 MPa
32 32

𝑀𝑢𝑚𝑎𝑥 100000
umax = = = 23.76 MPa
𝑊𝑜 4207.109

𝑀𝑢𝑚𝑖𝑛 50000
umin = = = 2.97 MPa
𝑊𝑜 4207.109

𝜏𝑚𝑎𝑥 + 𝜏𝑚𝑖𝑛 23.76+11.88

sr = = = 17.82 MPa
2 2

𝜏𝑚𝑎𝑥 − 𝜏𝑚𝑖𝑛 23.76 − 11.88

a = = = 5.94 MPa
2 2

Iz Smitovog dijagrama za uvijanje, tačka 1.2, očitavamo τD .

D= 162MPa

A = D - sr= 162 – 17.82 = 144.18 MPa

1   2   3   A 0.91 ∙ 0.86 ∙ 1 ∙ 144.18

S Du  = = 16.02
 ku   a 1.186 ∙ 5.94

 Rezultujuči dinamički stepen sigurnosti

𝑆𝐷𝑠 ∙ 𝑆𝐷𝑢 6.34 ∙ 16.02

S= = = 5.089
√𝑆2 2 √6.34 2 + 16.022
𝐷𝑠 + 𝑆𝐷𝑢
1.4.Za jednoplošni rezervoar prema slici 1.4 sa sljedećim podacima:

Podaci:

prečnik rezervoara Du = 1000mm

dužina rezervoara L = 1000 mm

debljina stjenke   10 mm

debljina danceta  D  7 mm

Potrebno je:

a) Usvojiti standardne dimenzije plašta i danceta

b) Provjeriti napone na karakterističnim mjestima zavarenih spojeva za radni pritisa
p = 1,5MPa.
c) Nacrtati sklopni crtež rezervoara sa potrebnim brojem projekcija, presjeka i detalja.

Usvajam Č.1206 za koji je σv = 255 MPa pri temperaturi t = 20°C.

S = 2 (tabela 3.1 .za liveno željezo)

Slika 1.4
1.4.1.Konstruktivne mjere za dance posude pod pritiskom

1.4.1.1 Plitko dance

Dv = Du + 2  = 1000 + 2 * 10 = 1020mm

R = Dv = 1020 mm

r = 0,1 * Dv = 0.1 * 1020 = 102mm

h ≥ 3.5 * δD h ≥ 24.5mm

H = 0,1935 * Dv – 0,455 * δD = 0.1935 * 1020 - 0.455 * 7 = 194.185mm

1.4.1.2 Broj tabli čeličnog lima

L  2(h  H ) 1000−2 ∙(24,5 + 194,185)

n = = 1.125 - broj tabli lima
L' 500

Usvajamo prvi najblizi cijeli broj n = 1

L' = 500mm - širina lima (usvojeno sa strane 108, za debele limove)

L  nL' 1000−1 ∙500

h H  - 194.185 = 55,815 - korigovano h
2 2

1.4.1.3 Proračun zavara na priključnoj cijevi (detaljA, slika 1.4)

Slika 4.1 (Detalj A, ugaoni var na priključnoj cijevi)

 Zavar na mjestu priključne cijevi i danceta rezervoara opterećen je na smicanje pa je:

F
 Szav    sdoz(zav)
A(zav)

dvc = 0,15 · Du = 0,15 * 1000 = 150 mm

 a = 0,7 * δD = 0,7 * 7 = 4.9 mm

A(zav) = 2 · dvc · π · a = 2 * 150 * 3,14 * 4,9 = 4615,8 mm2

d vc  
2
1502 3.14
F  p = 1.6 ∙ = 28260 N
4 4

F 28260
 s(zav)  = = 6.12 MPa
A(zav) 4615,8

ξz = 0,7 - faktor zavarivanja (tabela 3.5) za ugaoni zavar

 S=2

 sdoz(zav) = ξz *  sdoz = ξz * 0,6 * σvdoz = ξz * 0,6 * σv / S= 0,7 * 0,6 * 255/2 = 53,55 MPa
 s(zav) ≤  sdoz(zav)
 6.12
≤ 53.55 - Zavar dobro dimenzionisan

 
1.4.1.4 Proračun zavara između plašta i danceta (detalj B slika 1.4)

Slika 4.1( Detalj B, sučeoni var između danceta i plašta)

 Zavar na mjestu plašta i danceta rezervoara opterećen je na zatezanje pa je:

F
 z(zav)    doz(zav)
A(zav)

a = δ = 10 mm

 A(zav)=[ (Du + 2a)2 – Du2 ]· π /4 =Du π a=[ ( 1000 + 2 * 10 )2 - 10002] * 3.14/4= 31714mm2

Du 2   10002 3.14
F p= ∙ 1.6 = 1256000N
4 4

F 1256000
 z(zav)  = 31714 = 39.6 MPa
A(zav)

ξz = 0,8 - faktor zavarivanja (tabela 3.5), za čeoni zavar

 σzdoz (zav) = ξz· σzdoz = ξz· σv / Sz = 0,8 * 255/2 = 102 MPa

σz (zav) ≤ σzdoz (zav)

39,6 ≤ 102 - Zavar dobro dimenzionisan

1.4.1.5 Proračun radijalnog zavara na plaštu (detalj C, slika 1.4)

Slika 4.1 Detalj C

Uzdužni zavar na plaštu opterećen je na zatezanje pa je:

 F
 z(zav)    doz(zav)
A(zav)

a = δ = 10 mm

 A(zav)=[ (Du + 2a)2 – Du2 ]· π /4 =Du π a=[ ( 1000 + 2 * 10 )2 - 10002] * 3.14/4= 31714mm2

Du 2   10002 3.14
F p= ∙ 1.6 = 1256000N
4 4

F 1256000
 z(zav)  = 31714 = 39.6 MPa
A(zav)

ξz = 0,8 - faktor zavarivanja (tabela 3.5), za čeoni zavar

 σzdoz (zav) = ξz· σzdoz = ξz· σv / Sz = 0,8 * 255/2 = 102 MPa

σz (zav) ≤ σzdoz (zav)

39,6 ≤ 102 - Zavar dobro dimenzionisan

1.4.1.6 Proračun uzdužnog zavara na plaštu

F
 z(zav)    doz(zav)
A(zav)

a = δ = 10 mm

 Du ∙ 𝐿′ 1000 ∙ 500
F= ∙p= ∙ 1.6 = 400000 N
2 2

A(zav) = (L' - 2*a ) *a = (500 - 2 * 10) *10 = 4800 mm2

F 400000
 z(zav)  = = 83.33MPa
A(zav) 4800

ξz = 0,8 - faktor zavarivanja (tabela 3.5), za čeoni zavar

 σzdoz (zav) = ξz· σzdoz = ξz· σv / Sz = 0.8 * 255/2 = 102 MPa

σz (zav) ≤ σzdoz (zav)

83.33 ≤ 102 - Zavar dobro dimenzionisan
1.5 Za dio prema slici 1.5 provjeriti dinamički stpen sigurnosti zavarenog kružnog ugaonog
sastavka koji vezuje vratilo sa ručicom. Materijal Č.0445 a zavarivanje N (normalno)

Podaci :

prečnik vratila d = 10mm; sila na ručici F=1600N;

krak ručice R=20mm; računska debljina vara a=10mm;

 Smicanje:

𝜏𝐴
Sτs = ξ1 * ξ2 * ξ3 * ξ4 * Mpa
𝜏𝑎

ξ1 = 0.6 - faktor oblika sastavka i vrste naprezanja

ξ2 = 0.5 - faktor klase kvaliteta zavara

ξ3 =0.7 - faktor veličine presjeka

ξ4 = 0.975 - sa slike 1.48, uzima se linija b na osnovu d

τSR = 0 MPa - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

τD = τA

τD = 120 Mpa - iz dijagrama 1.39

 τmax = τmin = τa - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

𝐹𝑚𝑎𝑥
τmax = Mpa
𝐴

(𝑑+2 ∙𝑎)2 𝜋 𝑑2𝜋 (10+2 ∙10)2 𝜋 102 𝜋

A= − = − = 628 mm2
4 4 4 4

𝐹𝑚𝑎𝑥 1600
τmax = = = 2.54 MPa
𝐴 628

𝜏𝐴 120
Sτs = ξ1 * ξ2 * ξ3 * ξ4 * = 0.6 *0.5 *0.7 *0.975 * = 9.67
𝜏𝑎 2.54

Sτs = 9.67

 Uvijanje

𝜏𝐴
Sτu = ξ1 * ξ2 * ξ3 * ξ4 * Mpa
𝜏𝑎

ξ1 = 0.6 - faktor oblika sastavka i vrste naprezanja

ξ2 = 0.5 - faktor klase kvaliteta zavara

ξ3 =0.7 - faktor veličine presjeka

ξ4 = 0.975 - sa slike 1.48, uzima se linija b na osnovu d

τSR = 0 MPa - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

τD = τA

τD = 120 Mpa - iz dijagrama 1.39

𝑀𝑢 𝐹 ∙𝑅 1600 ∙32
τmax = = 𝐷4− 𝑑4 𝜋
= 304− 104 𝜋
= 6,11 Mpa
𝑊𝑜 ∙ ∙
𝐷 16 30 16

τmax = τmin = τa - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

 𝜏𝐴 120
Sτu = ξ1 * ξ2 * ξ3 * ξ4 * = 0.6 *0.5 *0.7 *0.975 * = 4.02
𝜏𝑎 6.11

Sτu = 4.02

𝑆𝜏𝑠 ∙ 𝑆𝜏𝑢 9.67 ∙4.02

S= = = 2.84
𝑆𝜏𝑠 + 𝑆𝜏𝑢 9.67+4.02

1.6. Rotor sa zavarenim rukavcima, slika 1.6, izložen je istovremenom mementu savijanja i
momentu uvijanja. Izračunati dinamički stepen sigurnosti zavarenog sastavka. Zavarivanje je F
(fino), a materijal Č.0445.

- sila na rukavcima F = 4000N ;

- prečnik vratila d = 10mm;

- računska debljina vara a = 10mm;

- moment uvijanja Mu = 100 Nm;

- krak sile l = 1,4 *d = 14mm

Slika 1.6. Rotor sa zavarenim rukavcem

 1.6.1. Dinamički stepen sigurnosti zavara opterećen na savijanje

A
S  1   2   3   4 
 sa

ξ1 = 0.6 - faktor oblika sastavka i vrste naprezanja

 ξ2 = 0.5 - faktor klase kvaliteta zavara

ξ3 =0.7 - faktor veličine presjeka

ξ4 = 0.975 - sa slike 1.48, uzima se linija b na osnovu d

σsr= 0 - zbog čisto naizmjenično promjenljivog opterečenja

σA = σD - σSR

 d  2a  d 4 
4
𝜋 (10 +2 ∙ 10)2 − 104
Wx    = [ ] = 2613.33 mm3
32 
 d  2a 
 32 10 + 2∙10

MS = F * l = 4000 * 14 = 56000Nmm
 𝑀𝑠 56000
σmax= σmin = σa = = = 21.42 Mpa
𝑊𝑥 2613.33

σD = 195 Mpa - iz dijagrama 1.38

σA = σ D
𝜏𝐴 195
Sσ = ξ1 * ξ2 * ξ3 * ξ4 * = 0.6 *0.5 *0.7 *0.975 * = 1.86
𝜏𝑎 21.42

Sσ = 1.86

1.6.2 Dinamički stepen za vara od opterećenja na uvijanje

A
S u  1   2   3   4 
 ua

ξ1 = 0.6 - faktor oblika sastavka i vrste naprezanja

 ξ2 = 0.5 - faktor klase kvaliteta zavara

ξ3 =0.7 - faktor veličine presjeka

ξ4 = 0.975 - sa slike 1.48, uzima se linija b na osnovu d

 τA = τD - τSR
𝜏𝑚𝑎𝑥
τSR = - zbog čisto jednosmerno promjeljivog opterečenja
2

 d  2a  d 4  𝜋 (10 +2 ∙ 10)2 − 104

4

W 0   = [ ] = 5226.66 mm3

16 
 d  2a 
 16 10 + 2∙10

M u 100000
 u max  = = 19.13 MPa
W 0 5226.66

τa = τSR

 τmin = 0
𝜏𝑚𝑎𝑥 19.13
τSR = = = 9.56 MPa
2 2

τD = 115 MPa - iz dijagrama 1.39

τA = τD - τSR = 115 - 9.56 = 105.44 MPa

A
S u  1   2   3   4 
 ua
105.44
Sτu = 0.6 * 0.5 * 0.7 * 0.975 * = 3.22
9.56

Sτu = 3.22

1.6.3 Dinamički stepen za vara od opterećenja na smicanje

A
S S  1   2   3   4 
 sa

ξ1 = 0.6 - faktor oblika sastavka i vrste naprezanja

 ξ2 = 0.5 - faktor klase kvaliteta zavara

ξ3 =0.7 - faktor veličine presjeka

ξ4 = 0.975 - sa slike 1.48, uzima se linija b na osnovu d

 
d  2a  d =
2 3.14
Azav  2
[( 10 + 2 ∙ 10)2 − 102 ] = 628 mm2
4 4

F 4000
 max  = 628 = 6.37 MPa
A( zav)

𝜏𝑚𝑎𝑥
τSR = - zbog čisto jednosmerno promjeljivog opterečenja
2

𝜏𝑚𝑎𝑥 6.37
τSR = = = 3.18 MPa
2 2

τa = τSR

τmin = 0

τD = 112 MPa - iz dijagrama 1.39

τA = τD - τSR = 112 - 3.18 = 108.32 MPa

A
S S  1   2   3   4 
 sa
108.32
Sτs = 0.6 * 0.5 * 0.7 * 0.975 * =7
3.18

Sτs = 7

Svedeni dinamički stepen sigurnosti za tangencijalne napone:

S u  S S 3.22 ∙7 22.54
S  = = = 2.205
S u  S S 3.22+7 10.22

 Svedeni dinamički stepen sigurnosti:

S  S 1.86 ∙2.2 4.092

S = = = 1.42
S 2  S 2 √1.862 ∙ 2.22 2.88
 1.7 Kolika je moć nošenja sklopa glavčina-tijelo zupčanika prikazanog na slici 1.7 za slučaj da
je primijenjen presovan sklop d 2  H 7 / z6 sa he  hi  5mIzračunati obimnu silu na
podionom krugu zupčanika.

Podaci:

d = 10mm; d1 = 3.33mm; d2 = 5mm; b = 20mm;

Računski garantovani obrtni moment koji presovani sklop može da prenese je:
d
M 0 p  Ap  pmin    2
2
Ap = π * b * d2 = 3.14 * 20 * 5 = 3.14 mm2
pr min
pmin  - minimalni dodirni pritisak mjerodavan za proračun moći
 e   i   d 2
b - dužina sklopa

d2 - prečnik sklopa

μ - koeficient otpora protiv klizanja

pr min  Pmin  1,2  he  hi  - računski preklop

he  hi  5m  5 103 mm - visina neravnina spoljašnjeg i unutrašnjeg elementa

Pmin - minimalni preklop iz tablica na osnovu tolerancija sklopa Φ5mm H7/z6.

 Za H7 IT7 = 15 Ad = 0 Ag = 0 + 15 = 15μm

Za z6 IT6 = 8 ad = 35μm ag = 35 + 8 = 43 μm
Pmin = ad - Ag = 35 - 0 = 35μm

me = mi = 3,3 za čelik - Poasonov broj

E = 2,15  105 - Modul elastičnosti

pr min  Pmin  1,2  he  hi  = 35 - 1,2 * ( 5 + 5) = 23μm

𝑑2 5
ψe = = = 0.5 - odnos prečnika vanjskog elementa
𝑑 10

𝑑1 3.33
ψi = = = 0.666 - odnos prečnika unutrašnjeg elementa
𝑑2 5

( 𝑚𝑒 + 1)+ (𝑚𝑒 − 1) ∙ ψ2𝑒 4,3+0.575

e = = = 0.91635 * 10-5 = 0.0000091635
𝑚𝑒 ∙ Ee (1 − ψ2𝑒 ) 5.32 ∙ 105

( 𝑚𝑖 − 1)+ (𝑚𝑖 + 1) ∙ ψ2𝑖 4.20

 i= = = 1.06 * 10-5 = 0.000010633
𝑚𝑖 ∙ Ei (1 − ψ2𝑖 ) 3.95 ∙ 105

pr min 23 23
pmin  = = = 232.37 MPa
 e   i   d 2 0.0000197965 ∙5 0.00009898
d2 5
M 0 p  Ap  pmin    = 314 * 232.37 *0.1 * = 18241.045 Nmm
2 2

Obimna sila nošenja presovanog sklopa

2 ∙𝑀𝑜𝑝 2 ∙18241.045
Fop = = = 7296.418N
𝑑2 5

Obimna sila na podionom krugu koja se može prenjeti:

𝑑2 5
Fo' = ∙ Fop = 7296.418 = 3648.209 N
𝑑 10