ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

ΕΛΠ 31
ΕΡΓΑΣΙΑ 1 Η

ΑΡΕΤΗ ΚΑΛΕΣΑΚΗ
STD 96048
ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ-ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΖΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

1
ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

Οι σημαντικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις των Σόλωνα, Κλεισθένη, Εφιάλτη και Περικλή στην πόλη-
κράτος των Αθηνών, που ακολούθησαν μια μακρά περίοδο εσωτερικών αναταράξεων, κοινωνικών
ανισοτήτων και οικονομικής και πνευματικής πενίας, οδήγησαν την Αθήνα σε μια εξαιρετικά
προνομιακή περίοδο πολιτικής κοσμογονίας, στη διάρκεια της οποίας γεννήθηκαν ταυτόχρονα και η
δημοκρατία αλλά και ο «πολιτισμός της πολιτικής: θέατρο, ιστορία, παιδεία-φιλοσοφία» 1, ως «τριπλός
πυρήνας του σκέπτεσθαι και του πράττειν, με κοινό παρονομαστή τον διάλογο και κοινή αφετηρία τον
μύθο»2. Η διπλή ιδιότητα του θεατή και του ορωμένου πλέον δεν συναντάται μόνο στο θέατρο αλλά
σε όλα τα επιμέρους που συνθέτουν τον τριπλό πυρήνα, υπό την έννοια ότι όλα παράγονται ως
δημόσιος λόγος – λόγος που συνιστούσε και συστατικό στοιχείο της Αθηναϊκής παιδείας 3 -
επισυμβαίνουν σε δημόσιους χώρους και προϋποθέτουν τον διάλογο και την ενεργό συμμετοχή των
πολιτών που ως «Δήμος» είναι ο κυρίαρχος παράγοντας. λόγος. 4
Σ΄ αυτό το πολιτικό πλαίσιο, άνθησαν ο φιλοσοφικός λόγος και η επιστημονική ιστοριογραφία και
γεννήθηκε το αρχαίο δράμα ως προϊόν επανερμηνείας της μυθικής κληρονομιάς. Ο πολίτης γίνεται
πλέον «ενεργός ηθοποιός της προσωπικής αλλά και της συλλογικής ιστορίας του» 5 και ως τέτοιος
λειτουργεί και πάνω στη σκηνή του θεάτρου του Διονύσου και ως θεατής κάτω απ’ αυτήν αλλά και
όταν παίρνει το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου ασκώντας κριτική στη λειτουργία των θεσμών ή
εκφράζει δημόσια μια θέση φιλοσοφική. Με βάση τα παραπάνω, οι δραματικές παραστάσεις στην
Αθήνα του 5ου π. Χ. αιώνα, αποτελούσαν ευκαιρία συνάθροισης είτε δωρεάν είτε με δαπάνες του
δημοσίου του συνόλου των Αθηναίων πολιτών με τις οικογένειές τους- οι ενήλικες άρρενες πολίτες δεν
υπερέβαιναν τις 40.000 σε ένα σύνολο κατ’ εκτίμηση 300.000 κατοίκων 6- ως μελών της κοινότητας σε
μια τελετουργία θρησκευτική που ήταν ταυτόχρονα και πεδίο ιδεολογικής διαμάχης και έκφρασης
συλλογικής σκέψης για το παρόν και το μέλλον της πόλης. 7
Επρόκειτο για ενταγμένους σε θρησκευτικές εορτές προς τιμήν του θεού Διονύσου δραματικούς
αγώνες με διαγωνιστικό μεν χαρακτήρα που δεν απέβλεπε όμως στο κέρδος αλλά μόνον στη δόξα.
Πρόκειται για τα Λήναια, που πραγματοποιούνταν περί τα τέλη Ιανουαρίου και στη συνέχεια τα
Μεγάλα εν Άστει Διονύσια, τη μεγάλη γιορτή που αποτελούσε το κύριο πλαίσιο της τραγωδίας και
πραγματοποιούνταν στα τέλη Μαρτίου, όταν πλήθος επισκεπτών, εμπόρων και ταξιδιωτών συνέρρεε
στην Αθήνα. Η συμμετοχή στις θρησκευτικές εορτές και τους δραματικούς αγώνες ήταν πάνδημη και
ενεργός. Από το γεγονός πως οι προετοιμασίες των εορτών άρχιζαν τουλάχιστον έξι μήνες πριν και οι
συμμετέχοντες δημιουργικοί συντελεστές – που ενδεχομένως την προηγούμενη χρονιά να ήταν απλώς
θεατές - προσέγγιζαν τους χίλιους, καθιστά κατανοητή τη σημασία που έδιναν σ’ αυτές οι Αθηναίοι.
Την οργανωτική ευθύνη , την ευθύνη επιλογής των υποψηφίων δραματουργών και της αναζήτησης των
χορηγών που θα κάλυπταν το υψηλότατο κόστος παραγωγής των διαγωνιζόμενων έργων είχε ο
Επώνυμος ΄Αρχων , Αθηναίος πολίτης που αναδεικνύονταν με κλήρο από το σύνολο των Αθηναίων
πολιτών για ετήσια θητεία.

1
M. Vegetti, Iστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας, μτφρ Ι. Δημητρακόπουλος, Αθήνα, Εκδόσεις Τραυλός, 2003, σελ.
119
2
Γ. Πεφάνη, Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην Τραγωδία στο
https://ekivolosblog.wordpress.com/2013/05/19/%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE
%B9%CE%BA%CE%B5%CF%83-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B7%CF
%83%CE%B5%CE%B9%CF%83-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81/
3
H.C.Baldry, Το τραγικό θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Χριστοδούλου-Λ.Χατζηκώστα, Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα,
1992, σελ. 32
4
H.C.Baldry, Το τραγικό θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Χριστοδούλου-Λ.Χατζηκώστα, Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα,
1992, σελ. 32
5
Ό.π. Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην Τραγωδία
6
Ό.π. H.C.Baldry σελ. 29-30
7
Ό.π. M.Vegetti, σελ. 120

2
ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

Την παραμονή της έναρξης των Μεγάλων Διονυσίων γινόταν η συμβολική αναπαράσταση του ταξιδιού
του θεού Διονύσου από τις Ελευθερές στην Αθήνα που ολοκληρώνονταν με την τοποθέτηση του
αγάλματος του θεού στο ιερό κοντά στο θέατρο, ενώ την πρώτη ημέρα των εορτών το μεν πρωί
γίνονταν η μεγάλη πομπή της θυσίας έως το χώρο του θεάτρου το δε απόγευμα αφιερώνονταν στους
διθυράμβους. 8

Των παραστάσεων αρχαίου δράματος που διαρκούσαν τρεις ημέρες αρχικά και από το 487 π. Χ με
την προσθήκη της κωμωδίας, τέσσερις, προηγούντο θυσίες χοίρων και καθαρμοί καθώς και ο ορισμός
των κριτών –αξιολογητών των έργων. Μετά την ολοκλήρωση των παραστάσεων, το βράδυ της
πέμπτης ημέρας , αναδεικνύονταν οι νικητές ενώ λίγες μέρες μετά, πραγματοποιούνταν λαϊκή
συνέλευση με αντικείμενο την εξέταση και έγκριση της οργάνωσης και διεξαγωγής γενικότερα της
εορτής.

Ο χώρος όπου κορυφώνονταν, έτσι όπως περιγράψαμε παραπάνω, όλο αυτό το πλέγμα
δραστηριοτήτων που εντάσσονταν στα Μεγάλα εν ΄Αστει Διονύσια, ήταν το θέατρο του Διονύσου, το
πρώτο θέατρο της ελληνικής αρχαιότητας που δημιουργήθηκε στις αρχές του 5 ου π. Χ. αιώνα 9 στη
νότια κλιτύ της Ακρόπολης , μέσα στον ναό του Διονύσου του Ελευθερέως10.

Κύρια χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου θεάτρου, η οργανική και αρμονική του ενσωμάτωση με το
φυσικό τοπίο, η εγγύτητα και προσβασιμότητα του σε σχέση με τα κέντρα κοινωνικής και πολιτικής
ζωής της πόλης11 (Αγορά, Πνύκα, Άρειος Πάγος κλπ), ο ορίζοντας που προσέφερε στους θεατές οι
οποίοι μπορούσαν να βλέπουν όλο το τοπίο ως τη θάλασσα, οι ιδανικές ακουστικές συνθήκες.

Το υπαίθριο θέατρο του Διονύσου συντίθετο από τρία μέρη: την ορχήστρα, το κοίλον και τη σκηνή. Το
κοίλον ήταν μια πλαγιά όπου στέκονταν όρθιοι οι θεατές για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις
ενώ αργότερα τοποθετήθηκαν ξύλινες κερκίδες, οι οποίες αντικαταστάθηκαν στη συνέχεια με λίθινες. Η
ορχήστρα ήταν ένα κυκλικό πλάτωμα όπου τοποθετούνταν και ερμήνευαν οι χορευτές ή οι χορωδοί. Η
επιλογή του σχήματος του κύκλου - προϊόν της εμπειρίας των κατασκευαστών του θεάτρου από τη
συμμετοχή τους σε συγκεντρώσεις ομιλητών στην Αγορά – επέτρεπε στους θεατές να βλέπουν και να
ακούν καλύτερα και ως εκ τούτου να συγκεντρώνονται στα δρώμενα και να συμμετέχουν ενεργά. Αυτός
ήταν και ο λόγος που, παρά την απουσία των τεχνικών μέσων που σήμερα διαθέτουμε,
επιτυγχάνονταν το αίσθημα της μέθεξης.12 Η σκηνή, τέλος, ήταν ένα ορθογώνιο μακρόστενο
παράπηγμα που προστέθηκε τον 5ο αιώνα απέναντι από το κοίλον χρησιμοποιούμενο αρχικά ως
αποδυτήριο και αποθήκη, ενώ από την ενσωμάτωσή του σε παράσταση του Αισχύλου και μετά,
απέκτησε μόνιμο χαρακτήρα. Άλλοι διακριτοί χώροι θεατρικής δράσης ήταν το λογείον, όπου
εμφανίζονταν και ερμήνευαν τους ρόλους τους οι υποκριτές, τα παρασκήνια που πλαισίωναν το
λογείον, το προσκήνιον, η υπερυψωμένη σκηνή όπου δρούσαν οι ηθοποιοί και οι πάροδοι απ’ όπου
έκανε την εμφάνισή του ο χορός. Σε ό,τι αφορά στο κοίλον, διακριτοί χώροι ήταν το διάζωμα, ένας
διάδρομος που χώριζε το κοίλον σε άνω και κάτω διάζωμα και η προεδρία που ήταν η πρώτη σειρά
τιμητικών καθισμάτων που προορίζονταν για τους επισήμους και μόνον. Τέλος υπήρχε το θεολογείον,
ένας χώρος επίπεδος στην οροφή του σκηνικού στον οποίο εμφανίζονταν, όταν το έργο το απαιτούσε,
διάφορες μεταφυσικές οντότητες.

8
Η.D. Blume, Εισαγωγή στο Αρχαίο θέατρο, Αθήνα, μτφρ Μ. Ιατρού, Εκδόσεις ΜΙΕΤ, 1989, σελ. 37
9
Ντόρα Τσάτσου-Συμεωνίδου, Αρχιτεκτονική Θεάτρου, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια,τ. 28, Αθήνα, Εκδοτική
Αθηνών, σελ. 126
10
Ιερό Διονύσου Ελευθερέως στο http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=10701
11
Ό.π. Εισαγωγή στο Αρχαίο Θέατρο , σελ. 35
12
http://www.babiniotis.gr/wmt/webpages/index.php?lid=1&pid=19&catid=%CC&apprec=81

3
ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

Η παρουσίαση και σκηνική ολοκλήρωση του αρχαίου δράματος βεβαίως, πέρα από τα σκηνικά και
τους μηχανισμούς τους- κάποιοι εκ των οποίων είναι πραγματικά αξιομνημόνευτοι- απαιτούσε και τη
σκευή των υποκριτών ( ένδυση, προσωπεία κλπ) , στοιχεία που ανάγονται στη λατρεία του Διονύσου
και ενσωματώθηκαν στις παραστάσεις ως αναγκαίο λειτουργικό τους στοιχείο.

Για αυτά τα προαπαιτούμενα αλλά και τη θεματολογία των παραστάσεων αρχαίου δράματος
σημαντικές πληροφορίες μας προσφέρουν οι απεικονίσεις σε αγγεία θεατρικών παραστάσεων
σύγχρονων των κατασκευαστών τους που δημιουργούνταν στις περισσότερες των περιπτώσεων σε
ανάμνηση της συμμετοχής σε αυτές είτε κάποιων δημιουργικών συντελεστών, είτε των συγγραφέων ή
ακόμη και των χορηγών. 13

Σε αυτή την κατεύθυνση, σημαντικότατες πληροφορίες για το αρχαίο δράμα μας δίνει το αγγείο του
Προνόμου,14 ένας ερυθρόμορφος κρατήρας του 400 π.Χ που βρέθηκε στην περιοχή της Απουλίας και
σήμερα βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης. Στην κύρια όψη αυτού του αγγείου
απεικονίζονται οι δημιουργικοί συντελεστές- ενεπίγραφα οι περισσότεροι- ενός σατιρικού δράματος
με θέμα είτε τη σωτηρία της κόρης του Λαομέδοντα Ησιόνης είτε κάποιο μύθο σχετιζόμενο με την
παραμονή του Ηρακλή στην αυλή της βασίλισσας της Λυδίας Ομφάλης.

Στο κέντρο της επάνω ζώνης απεικονίζεται ο Διόνυσος ν’ αγκαλιάζει την Αριάδνη ενώ δίπλα τους στην
άκρη της κλίνης βλέπουμε μια ακόμη γυναικεία φιγούρα, που πιθανολογείται πως είναι η Παιδιά, και
δίπλα σ΄ αυτήν τον ΄Ιμερο, ακόλουθο της θεάς Αφροδίτης και προσωποποίηση του ερωτικού πάθους.
Δεξιά από τον Διόνυσο βλέπουμε τρεις ηθοποιούς των οποίων η ενδυμασία και τα προσωπεία μας
επιτρέπουν να εικάσουμε τους ρόλους τους : ο πρώτος με τη λεοντή και το ρόπαλο στο χέρι υποδύεται
τον Ηρακλή , ο δεύτερος τον Παπποσιληνό, τον γέροντα πατέρα του χορού του σατιρικού δράματος,
ενώ στα αριστερά του θεού βλέπουμε τον τρίτο ηθοποιό με προσωπείο και τιάρα να υποδύεται μάλλον
έναν βάρβαρο βασιλιά έχοντας δίπλα του δύο νεαρούς χορευτές. Στην κάτω ζώνη διακρίνουμε
αριστερά, καθισμένο σε τριποδικό τραπέζι, τον ποιητή Δημήτριο να κρατά ένα βιβλίο, ενώ στο κέντρο
βλέπουμε τον διάσημο Θηβαίο αυλητή Πρόνομο να κάθεται σε πολυτελές κάθισμα έχοντας δίπλα του
τον Χαρίνο, έναν νεαρό λυράρη ή κατ’ άλλους τον χορηγό της παράστασης. Ανάμεσα στον Δημήτριο
και τον Πρόνομο βρίσκεται ένας χορευτής που φορά προσωπείο σάτυρου. ΄Ολοι οι χορευτές
αναφέρονται με τα ονόματά τους : Εύνικος, Ευάγων, Δωρόθεος, Καλλίας στην επάνω ζώνη και
Νικόμαχος, Χαρίας, Νικόληος, Δίων και Φιλίνος στην κάτω ζώνη.

Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να ισχυριστούμε άραγε πως το σύγχρονο θέατρο προσομοιάζει είτε
αρχιτεκτονικά είτε ως προς τη λειτουργία της θεατρικής τέχνης με το αρχαίο θέατρο;

Το γεγονός πως δεν θα μπορούσε ο σύγχρονος θεατρικός χώρος να παραμείνει απαράλλακτος είναι
αυτονόητο, δεδομένων των διεθνών εξελίξεων στη θεατρική πράξη και τη σκηνογραφία, τις
τεχνολογικές εξελίξεις , τις σκηνοθετικές σχολές , τους ακουστικούς πειραματισμούς κλπ. Εάν δούμε,
επί παραδείγματι, το open theater του Stratford στο Οντάριο ( φωτ. 1) που έχει χαρακτηριστεί ως ένα
από τα καλύτερα σύγχρονα θεατρικά οικοδομήματα και το συγκρίνουμε με το αρχαίο θέατρο του
Διονύσου( φωτ.2), θα εντοπίσουμε κατασκευαστικές ομοιότητες αλλά και διαφορές. Η σκηνή του
θεάτρου Stratford15 , που δεν είναι ακριβώς ανοιχτό και εκτεθειμένο όπως το θέατρο του Διονύσου ,
13
Β. Πανταζής, Ε. Πανταζή, Έπη και εικόνες στο http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/104-11.pdf

14
Μ.Βουτυράς- Α. Βουτυρά, Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της, Ο κρατήρας του Προνόμου , στο
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_115.html

15
Tyrone Guthrie & άλλοι , Actor and Architect, Manchester University Press, 1964, σελ. 38 στο https://books.google.gr/books?
id=FwzpAAAAIAAJ&pg=PP2&lpg=PP2&dq=Actor+and+Architect+book&source=bl&ots=BrK1r6CahI&sig=zMU0T9QYMKilmn_

4
ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

μοιάζει πολύ ως προς το σχήμα με την Ορχήστρα του θεάτρου του Διονύσου, αλλά και το κοίλον
προσομοιάζει ως προς τη διάταξη, με τη διαφορά πως σ’ αυτό οι καθήμενοι δεν υπερβαίνουν τους
2.250 ενώ στο θέατρο του Διονύσου οι θεατές υπερέβαιναν τις 17.000 .

Stratford Open Theater Θέατρο του Διονύσου

Επί της ουσίας όμως, το σύγχρονο θέατρο διαφέρει σημαντικά από το αρχαίο. Πρώτα απ’ όλα γιατί
στο σύγχρονο θέατρο ελλείπουν ο θρησκευτικός, ο τελετουργικός αλλά και ο αγωνιστικός ( δια- ή συν-
αγωνιστικός) χαρακτήρας καθώς και η ενεργός συμμετοχή των θεατών στις παραστάσεις, οι οποίες
μάλιστα τότε δίνονταν δωρεάν. Επίσης, το σύγχρονο θέατρο, ακόμη και αν μέσω των παραστάσεων
ασκείται κριτική για κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα , η πεμπτουσία δηλαδή του αρχαίου δράματος,
οι θεατές δεν κρίνουν συλλογικά ακριβώς γιατί ελλείπει η ενεργός συμμετοχή. Οι αρχιτεκτονικές ,στο
πέρασμα των χρόνων, παρεμβάσεις στη σκηνή, απότοκες των ουσιωδών αλλαγών στη δραματική
παράσταση16, έχουν κι αυτές επηρεάσει τη σχέση θεατή και σκηνικής δράσης. Και ως φυσικός χώρος
όμως διαφοροποιείται το σύγχρονο θέατρο, δεδομένου ότι στην Αθήνα του 5 ου π. Χ. αιώνα ο χώρος του
θεάτρου και εν προκειμένω το θέατρο του Διονύσου, ήταν αρμονικά και οργανικά ενταγμένο στο
φυσικό τοπίο κάτι που δεν συμβαίνει στο σύγχρονο θέατρο.

Η τελευταία και ίσως σημαντικότερη διαφοροποίηση του σύγχρονου θεάτρου από τις παραστάσεις
αρχαίου δράματος την εποχή της κορύφωσης της Αθηναϊκής δημοκρατίας, έχει να κάνει με τη
στόχευσή του. Ο σκοπός των παραστάσεων αρχαίου δράματος στην Αθήνα του 5ου π. Χ. αιώνα ήταν
ψυχ-αγωγικός, δηλαδή και διαπαιδαγωγητικός μια που επεδίωκε να διαμορφώσει την ατομική αλλά
και τη συλλογική συνείδηση των Αθηναίων πολιτών μέσω της επανερμηνείας του μύθου και της
παράδοσης. Ο τελετουργικός χαρακτήρας και η σύνδεση των επανερμηνευόμενων μύθων και
παραδόσεων με τη θρησκεία, την εκπαίδευση, την κοινωνικοπολιτική κριτική και την αμφισβήτηση σε
ένα χώρο όπου η συμμετοχή ήταν πάνδημη καθιστούσαν το θέατρο δομικό και αναπόσπαστο στοιχείο
της ίδιας της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Υπ’ αυτή την έννοια το σύγχρονο θέατρο δεν θα μπορούσε για
κανένα λόγο , ακόμη και εάν είναι βαθιά πολιτικό και ριζοσπαστικό, να προκαλέσει τη μέθεξη των
συμμετεχόντων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

_jTd8qGOzHHg&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiprd618MDXAhXDd5oKHe8xCiwQ6AEIUDAK#v=onepage&q=Actor%20and
%20Architect%20book&f=false
16
H.D Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο, μτφρ. Μ. Ιατρού, Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1989 σελ. 65-71

5
ΕΛΠ 31 ΕΡΓΑΣΙΑ 1Η

- Β. Πανταζής, Ε. Πανταζή, Έπη και εικόνες στο http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/104-

11.pdf

- Τσάτσου-Συμεωνίδου Ντόρα, Αρχιτεκτονική Θεάτρου, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια,

τ. 28, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών

- Horst –Dieter Blume Εισαγωγή στο Αρχαίο θέατρο , μτφρ. Μ. Ιατρού, Αθήνα, Εκδόσεις ΜΙΕΤ,
1989

- H.C.Baldry, Το τραγικό θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα, μτφρ. Γ. Χριστοδούλου-Λ.Χατζηκώστα,

Αθήνα, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, 1992

- M. Vegetti, Iστορία της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας , μτφρ Ι. Δημητρακόπουλος, Αθήνα, Εκδόσεις Τραυλός,
2003

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

- Μ.Βουτυράς- Α. Βουτυρά, Η αρχαία ελληνική τέχνη και η ακτινοβολία της, Ο κρατήρας του
Προνόμου, στο http://www.greek------
language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_115.html

- http://www.babiniotis.gr/wmt/webpages/index.php?lid=1&pid=19&catid=%CC&apprec=81

- http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=10701

- Γ. Πεφάνη, Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην Τραγωδία στο

https://ekivolosblog.wordpress.com/2013/05/19/

- Tyrone Guthrie & άλλοι , Actor and Architect, Manchester University Press, 1964 στο
https://books.google.gr/books?
id=FwzpAAAAIAAJ&pg=PP2&lpg=PP2&dq=Actor+and+Architect+book&source=bl&ots=BrK1r6Ca
hI&sig=zMU0T9QYMKilmn__jTd8qGOzHHg&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiprd618MDXAhXDd5oKH
e8xCiwQ6AEIUDAK#v=onepage&q=Actor%20and%20Architect%20book&f=false

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

1. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ STRATFORD https://gr.pinterest.com/ayatr/theater-set-

designs/?lp=true
2. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΑΙΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ
http://www.diazoma.gr/en/theaters/theatre-of-dionysos/
3. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ : https://www.pinterest.co.uk/pin/330240585148671714/