ΕΠΟ 20

ΕΡΓΑΣΙΑ 2Η

ΑΡΕΤΗ ΚΑΛΕΣΑΚΗ

STD 96048

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΣΗΜΙΝΑ ΚΑΝΙΑΡΗ

1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή σ.3

2. Το πλαίσιο καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ευρώπη του 17ου αιώνα σ. 4-5

3. JOHANNES VERMEER “ VIEW OF DELFT” : Η αποτύπωση της αστικής κοινωνίας

στην ανεξάρτητη προτεσταντική Ολλανδία σ.6-8

4. PALAZZO CARIGNANO: Η Αρχιτεκτονική ως εργαλείο επικοινωνίας των αξιών

βασιλικών αυλών και αριστοκρατών σ.8-11

5. L’ INCORONAZIONE DI POPPEA: Από τους ήρωες και τα έπη στα ανθρώπινα σ. 11-13

6. Συμπεράσματα σ. 14

7. Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία-Φωτογραφίες σ.15-16

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
2
Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η Ευρωπαϊκή Τέχνη και Αρχιτεκτονική κατά τον θρησκευτικά
και πολιτικά ταραγμένο 17ο αιώνα. Κατά την ανάπτυξη του θέματος, θα αναφερθούμε κατ’ αρχάς στις
κοινωνικοπολιτικές και θρησκευτικές συνθήκες υπό τις οποίες λειτούργησε γενικότερα η καλλιτεχνική
δημιουργία τη συγκεκριμένη περίοδο και οι οποίες συνθέτοντας το πλαίσιο επηρέασαν ή και
καθόρισαν αυτή τη δημιουργία.

Στη συνέχεια θα σχολιάσουμε τους τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης της εποχής μέσα από την
παρουσίαση της τοπιογραφίας του Ολλανδού Johannes Vermeer « View of Delft» (Άποψη του Delft)
στη ζωγραφική, του Palazzo Carignano το οποίο σχεδίασε και κατασκεύασε ο ιταλός αρχιτέκτονας
Guarino Guarini στην αρχιτεκτονική και της όπερας του Claudio Monteverdi «L'Incoronazione di
Poppea» (Η στέψη της Ποππαίας) διερευνώντας ταυτόχρονα τις κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις
παραγωγής των συγκεκριμένων έργων και το πλαίσιο δημιουργίας τους.

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ 17 ΟΥ ΑΙΩΝΑ

3
Η είσοδος της Ευρώπης στον 17ο αιώνα συνοδεύεται από ανταγωνισμούς και συγκρούσεις των
οποίων τα αίτια εστιάζονται στη μονομαχία μεταξύ των βασιλικών δυναστειών των Αψβούργων και
των Βουρβώνων1 και στην αντιπαλότητα μεταξύ των θρησκευτικών στρατοπέδων των καθολικών και
των προτεσταντών που διαμορφώθηκαν μετά τη Μεταρρύθμιση και είχαν σοβαρές συνέπειες τόσο
στο χώρο της πολιτικής όσο και σε εκείνον των εικαστικών. 2 Ο τριακονταετής πόλεμος που
ακολούθησε, αποτέλεσε την κορύφωση των συγκρούσεων και είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση της
Καρλομάγνειας Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την ερήμωση της Γερμανίας, την αποδυνάμωση της
Ισπανίας, την ανεξαρτητοποίηση της Ολλανδίας και της Ελβετίας και τη σημαντική ενίσχυση της
Βρετανίας και της Γαλλίας. Πέραν όμως των γεωγραφικών και πολιτικών ανακατατάξεων, η ακραία
αντιπαλότητα μεταξύ των δύο θρησκευτικών στρατοπέδων της Μεταρρύθμισης και της
Αντιμεταρρύθμισης οδήγησε στην απομάκρυνση από το ανθρωπιστικό πνεύμα της Αναγέννησης, στην
επικράτηση μιας νέας θεολογίας και σε μια πρωτοφανή ενίσχυση του απολυταρχισμού3.

Σ’ αυτή όμως την ίδια Ευρώπη, των διαρκών συγκρούσεων μεταξύ εκκλησιαστικής/ πολιτικής εξουσίας,
βασιλικών αυλών/ ισχυροποιούμενων αστών και μεταρρυθμιστών/ αντιμεταρρυθμιστών, αλλά και των
ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων μεταξύ των εξαθλιωμένων χωρικών και των εύπορων αστών,
αναδύεται μια νέα πνευματική επανάσταση 4 που εκφράζεται με την αμφισβήτηση των παραδοσιακών
ιδεών που αφορούσαν στο θεό, την ανθρώπινη ύπαρξη και το σύμπαν, αναδύεται μια νέα
ρασιοναλιστική κοσμοαντίληψη που σκύβει με κατανόηση στα ανθρώπινα, στα πάθη και τις αδυναμίες
των ανθρώπων, μια πνευματική επανάσταση που έχει τις ρίζες της στην Αναγέννηση.

Μέσα σε αυτό το περίπλοκο και γεμάτο αντιθέσεις περιβάλλον της σύγκρουσης δύο αντίρροπων, θα
λέγαμε, κόσμων αναπτύσσεται και η Τέχνη του 17ου αιώνα, μια τέχνη που δεν θα μπορούσε να μην
επηρεάζεται και να μην αντικατοπτρίζει την πολυπλοκότητα και την αντιφατικότητα της περιόδου, την
έκταση και το βάθος των αντιθέσεων καθώς και τους τραγικούς διχασμούς που επισυνέβησαν 5. Μια
τέχνη που αποκαλείται σχηματικά και βάσει κάποιων κοινών γενικών χαρακτηριστικών, μπαρόκ,

1
E.Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης,
τόμος Α΄, Επιμέλεια Ι.Σ.Κολιόπουλος, Μτφρ. Τάσος Βαρβέρης, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη,
1983 , σ. 230 στο https://www.scribd.com/doc/116458053/Burns-%CE%95%CF%85%CF%81%CF
%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE-%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF
%CE%B1-%CE%91-%CF%84%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CF%82-1

2
Μ.Κασιμάτη, Εικαστικές Τέχνες από το τέλος της Αναγέννησης ως τον 18 ο αιώνα, στο Τζ.Αλμπάνη-
Μ.Κασιμάτη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα
ως τον 18ο αιώνα, Τόμος Α΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σελ.175

3
Ό.π. E.Burns, σελ.236-241 και Χρ.Χρήστου Η Ευρωπαϊκή Ζωγραφική του 17 ου αιώνα, Εκδόσεις
Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1989, σελ 12

4
Ό.π. E. Burns, σελ. 243

5
Ό.π. Χρ. Χρήστου, 1989, σελ. 13
4
μολονότι εμφανίζεται με εντελώς διαφορετικά ειδικά χαρακτηριστικά όχι μόνο σε κάθε χώρα της
Ευρώπης αλλά και σε καλλιτέχνες της ίδιας χώρας, γι’ αυτό και ως όρος και αμφισβητείται και έχει
επιδεχθεί πλήθος ερμηνειών. 6

Σε κάθε περίπτωση όμως μπορούμε να μιλάμε για μια Τέχνη, που σαν καθρέφτης της εποχής της, έχει
ως κοινά χαρακτηριστικά την αντιφατικότητα, την κινητικότητα, τον δυναμισμό, τη θεατρικότητα και την
υπερβολή, μια τέχνη που στην ευθεία γραμμή αντιπροτείνει την καμπύλη, στη σαφήνεια του
περιγράμματος την ασάφεια, μια τέχνη που αγαπά τις έντονες αντιθέσεις φωτός –σκιάς, το ανώμαλο
και παράδοξο, μια τέχνη που συχνά μεταφέρει τον άνθρωπο σε δεύτερο πλάνο, τοποθετώντας στο
πρώτο τη φύση και το τοπίο. 7 Μια τέχνη που στο τρίπτυχο : ομορφιά, ισορροπία και αρμονία των
Αναγεννησιακών κανόνων, αντιπροτείνει και στην εκκλησιαστική αλλά και την κοσμική εκδοχή της , τη
σκηνογραφική οργάνωση του χώρου, τα οπτικά παιχνίδια, τη μεγαλοπρέπεια, την κίνηση, τις καμπύλες
το χρώμα, τη ρεαλιστική –σχεδόν φωτογραφική- αποτύπωση και πάνω απ’ όλα τη συναισθηματική
εμπλοκή του θεατή. Προκειμένου δε να επιτευχθεί αυτή η συναισθηματική εμπλοκή, ακόμη και όταν
πρόκειται για θέματα αντλούμενα από τη θρησκεία ή τη μυθολογία, κυρίαρχο ζητούμενο είναι η
απόδοση του συναισθήματος στην αποτύπωση της ανθρώπινης μορφής.

JOHANNES VERMEER “ VIEW OF DELFT” : Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΗΣ ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ

6
Ό.π. Μ. Κασιμάτη, ΕΑΠ, 2008, σελ. 176 και Χρ. Χρήστου,1989, σελ. 14-15

7
Ό.π., Χρ.Χρήστου, 1989, σελ. 20-21
5
 1.

Το έργο View of Delft, του Ολλανδού Γιοχάνες Βερμέερ, που απεικονίζει τη γενέτειρα του στην μετά το
τέλος του 30ετούς θρησκευτικού πολέμου, ανεξάρτητη προτεσταντική Ολλανδία , θεωρείται από τα
πλέον σημαντικά έργα τοπιογραφίας του 17ου αιώνα, δημιουργήθηκε το 1660-61, την περίοδο που η
τοπιογραφία δεν ήταν ακόμη ιδιαίτερα διαδεδομένη και αποτελεί το ένα από τα τρία συνολικά ομοειδή
έργα του καλλιτέχνη ( τα άλλα δύο είναι το « The little street” & το χαμένο “House standing in Delft”)8.

Ο Βερμέερ ζωγράφισε την πόλη του, όπως φαίνεται από τα νοτιοανατολικά, με το κανάλι σε πρώτο
πλάνο. Ο ουρανός που καλύπτει τα δύο τρίτα του έργου, είναι γεμάτος σύννεφα .

2 3

8
https://www.artble.com/artists/johannes_vermeer/paintings/view_of_delf
6
Οι ηλιαχτίδες που ξεγλιστρούν από τα σύννεφα φωτίζουν τις στέγες των σπιτιών προσθέτοντας βάθος
και προοπτική.

5-6

Ο Βερμέερ, μεταφράζοντας ζωγραφικά με το δικό του τρόπο οπτικά φαινόμενα, εφαρμόζει την τεχνική
του pointille 9 με αποτέλεσμα να ζωντανεύει η εικόνα και να αποτυπώνεται τόσο ρεαλιστικά το τοπίο
που ο θεατής έχει την αίσθηση πως βρίσκεται κάπου δίπλα στον καλλιτέχνη την ώρα που το
αποτυπώνει με το χρωστήρα, πως είναι αυτόπτης μάρτυρας του σχεδόν φωτογραφικού ενσταντανέ. Με
αυτό τον τρόπο, με τη γεμάτη ποιητικότητα 10και εξαιρετική ακρίβεια απόδοση των λεπτομερειών, με το
πλάσιμο του όγκου και την αληθοφάνεια που επιτυγχάνεται, ο θεατής νιώθει πως μπορεί να δει την
κίνηση του νερού, τις μικροσκοπικές φιγούρες στην όχθη του καναλιού, τους άντρες που συζητούν, μια
μητέρα με το παιδί της, δυο χωρικές που φορούν παραδοσιακή ενδυμασία, μια μικρογραφία της
Ολλανδικής κοινωνίας της εποχής , μια αισθητική αποτύπωση της πόλης, που απαυγάζει το αίσθημα
υπερηφάνειας του καλλιτέχνη αλλά και της ολλανδικής κοινωνίας της εποχής.

Μέσα από αυτή την αποτύπωση του Delft, ενός πραγματικού και συγκεκριμένου και όχι ενός
φανταστικού και εξιδανικευμένου τοπίου και με τη χρήση τεχνικών που έχουν να κάνουν με την όραση
ως «φωτεινό θάλαμο», ο καλλιτέχνης επιδιώκει και επιτυγχάνει όχι να αφηγηθεί αλλά να παραστήσει
την ανθρωπογεωγραφία και τους πολιτισμικούς/πολιτιστικούς παράγοντες της αστικής κοινωνίας της
γενέτειρας του, απηχώντας, προφανέστατα , γενικότερα τον τρόπο ζωής της αστικής κοινωνίας της
Ολλανδίας του 17ου αιώνα, με ό,τι αυτό συναισθηματικά και γνωσιακά υποδηλώνει. Έτσι εξηγείται και
η επιμονή του καλλιτέχνη στην υλικότητα και τη λεπτομερειακή περιγραφή των στοιχείων που
9
http://www.essentialvermeer.com/catalogue/view_of_delft.html#.XBj1QGgzbIU

10
Ντ.Μουρίκη, Αναγέννηση, Μανιερισμός, Μπαρόκ – Ζωγραφική-Γλυπτική, Αθήνα, 1986 σελ.142
7
συνθέτουν το τοπίο μοιάζοντας με αυτό τον τρόπο περισσότερο με επιστήμονα-ερευνητή που
προσηλώνεται στην παρατήρηση μέσω του μικροσκοπίου του, παρά με «αφηγητή», επιβεβαιώνοντας
με αυτό τον τρόπο τη διαπίστωση της S. Alpers πως « οι εικόνες του βορρά δεν συγκαλύπτουν το
μήνυμα, ούτε το κρύβουν κάτω από την επιφάνεια, αλλά μάλλον δείχνουν πως η σημασία από τη φύση
της κατοικεί σε αυτό που το μάτι μπορεί να προσλάβει, οσοδήποτε και αν αυτό υπόκειται σε πλάνη».11

PALAZZO CARIGNANO: Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ

ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ ΑΥΛΩΝ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΩΝ

Σε ό,τι αφορά στην ευθέως συνδεδεμένη με τις θρησκευτικές-πολιτικές εξελίξεις Αρχιτεκτονική της
Ευρώπης του 17ου αιώνα, κύριο χαρακτηριστικό της πρωτοφανούς οικοδομικής δραστηριότητας στις
βασιλικές αυλές, τα μεγαλειώδη κτήρια αριστοκρατών και τα δοξαστικά κτήρια , είναι η χρήση της
Αρχιτεκτονικής από τους βασιλείς, τους αριστοκράτες και τους υψηλόβαθμους κληρικούς ως εργαλείου
επικύρωσης του ρόλου τους, ως εργαλείου επικοινωνίας και επιβολής των αξιών τους. 12 Κι αυτή η
επιβολή των αξιών τους επιτυγχάνεται ακόμη και με τη ρήξη με την προηγούμενη μορφή της πόλης . Σε
αυτή την κατεύθυνση, τα νέα ανάκτορα, οι επαύλεις και οι ναοί με κύρια χαρακτηριστικά τη
συνθετότητα, την υπερβολική χρήση διακοσμητικών στοιχείων, καμπυλών, ελλειπτικών και ωοειδών
σχημάτων, σχεδιάζονται και οικοδομούνται ως τμήματα ενός ευρύτερου συστήματος που
περιλαμβάνει και τους ελεύθερους χώρους οι οποίοι οργανώνονται πλέον σε συνάρτηση με τις
μορφοπλαστικές αξίες που αυτά τα οικοδομήματα εκφράζουν. Γύρω από τα μεγαλειώδη λοιπόν
παλάτια, τις επαύλεις και τους ναούς, κατασκευάζονται σε μια σκηνογραφική αντίληψη του χώρου,
κήποι, κρήνες και πλατείες, χτίζονται γέφυρες που λειτουργούν ως εξώστες στους ποταμούς,
σχεδιάζονται και διανοίγονται δρόμοι13. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τον σχεδιασμό και την
κατασκευή μιας νέας πόλης μέσα στην πόλη.

Ένα από τα φημισμένα επιτεύγματα της κοσμικής αρχιτεκτονικής του 17 ου αιώνα είναι το Palazzo
Carignano στο Τορίνο, του οποίου η κατασκευή σε χώρο έξω από τα μεσαιωνικά τείχη της πόλης
ανατέθηκε από τον πρίγκιπα Emanuele Filiberto της Σαβοϊας στον ιταλό αρχιτέκτονα Guarino Guarini.
Ο Guarini, αρχιτέκτονας, ιερέας και μαθηματικός, που εμπνεύστηκε το σχέδιο του Palazzo από τα
σχέδια του Bernini για το Λούβρο τα οποία είχε απορρίψει ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο IXV, άρχισε να
11
Κ. Μωραϊτης, Η Ολλανδική ζωγραφική κατά τον 17ο αιώνα και η συσχέτισή της με τη θεώρηση και
την επεξεργασία του τοπίου στο Κ. Μωραϊτης, Η Τέχνη του Τοπίου, Σύνδεσμος Ελληνικών
Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, κεφ.5 στο https://repository.kallipos.gr/handle/11419/2626
https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/2626/1/06_chapter_5.pdf

12
Ό.π., Μ.Κασιμάτη, ΕΑΠ, 2008, σελ.179

13
Κ.Πατέστος, Ο θρίαμβος του μπαρόκ στην Ευρώπη, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 24.11.2018, στο
https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/o-thriambos-toy-mparok-stin-eyrwpi-2/

8
κατασκευάζει το παλάτι το 1679. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε ως ανοιχτή σύνθεση με τρεις πτέρυγες το
1683 αλλά για την ολοκλήρωση της διακόσμησης του χρειάστηκαν πολύ περισσότερα χρόνια,
φθάνοντας σχεδόν τον 18ο αιώνα.

8.

Η γεμάτη καμπύλες πρόσοψη του παλατιού που μοιάζει να στροβιλίζεται, η εξαιρετική

μορφοποίηση των κλιμακοστασίων του, ο μεγάλος ελλειπτικός θόλος που αντικρίζει ο επισκέπτης
κατά την είσοδο, είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του Guarini τα οποία
μάλιστα επηρέασαν σημαντικά , αρκετά αργότερα, την αρχιτεκτονική των παλατιών της Γερμανίας.
Το Palazzo συντίθεται από τρεις πτέρυγες με την πρόσοψη του κεντρικού κτίσματος να σχηματίζεται
από δύο ελικοειδείς καμπύλες σε σχήμα S και έναν ψηλό οβάλ κύλινδρο στο κέντρο. Μπαίνοντας από
τη θολωτή ελλειπτικά σχεδιασμένη αίθουσα της εισόδου που στηρίζεται σε ζεύγη κιόνων που φέρουν
στην επιφάνειά τους πτυχώσεις, ο επισκέπτης αντικρίζει τα γεμάτα κίνηση, δυναμισμό και υψηλή
αισθητική κλιμακοστάσια τα οποία οδηγούν σε ένα υπέροχο σαλόνι και στη συνέχεια στο φτιαγμένο
από εκπληκτική λευκή πέτρα μπαλκόνι που βρίσκεται πάνω ακριβώς από την κύρια είσοδο και
διακόπτει με τη λευκότητα του την ομοιομορφία του παλατιού που είναι χτισμένο με κόκκινα τούβλα.
Αυτή η λευκότητα του μπαλκονιού στο κέντρο του κόκκινου κτιρίου, μοιάζει σαν έκρηξη, σαν ωστικό
κύμα που πηγάζει από τον πυρήνα του κτιρίου.14

14
https://dome.mit.edu/handle/1721.3/105465

9
 9

10 11

12

13 14

10
 15 16

Ακόμη και με μια όχι ιδιαίτερα λεπτομερή παρατήρηση, διαπιστώνουμε πως στο Palazzo
Carignano συναντάμε το σύνολο των χαρακτηριστικών που προαναφέραμε για την τέχνη του 17 ου
αιώνα : την κίνηση, το δυναμισμό, τις αντιθέσεις, το στοιχείο της έκπληξης, τα οπτικά παιχνίδια, τα
ελλειπτικά και τα ωοειδή σχήματα, τις καμπύλες, τις χρωματικές εκρήξεις στον εσωτερικό διάκοσμο
του παλατιού, το μεγαλείο, τη λαμπρότητα, την υπερβολή και το ακανόνιστο. Ακόμη και οι
αρχαιοπρεπείς κολώνες στο εσωτερικό του παλατιού, μοιάζουν εδώ «πειραγμένες» καθώς
ορθώνονται με την επιφάνεια τους γεμάτη πτυχώσεις.
Πέραν όμως των τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών, η περίπτωση του Palazzo Carignano ως
ανάθεση από τον πρίγκιπα της Σαβοΐας δεν μπορεί παρά να εντάσσεται στη χρήση της
Αρχιτεκτονικής ως εργαλείου επικοινωνίας των αξιών των βασιλικών αυλών , στην οποία
προαναφερθήκαμε.

“L’ INCORONAZIONE DI POPPEA” :ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΗ ΣΤΑ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ
Η ανατρεπτική αισθητική σε σχέση με εκείνη της προηγηθείσας Αναγέννησης, οι δραματικές
εντάσεις και αντιθέσεις, η επιδίωξη της συναισθηματικής εμπλοκής του θεατή ή του χρήστη, που
διαπιστώνουμε πως χαρακτήριζαν την τέχνη και την αρχιτεκτονική του 17 ου αιώνα, δεν θα
μπορούσαν βεβαίως να αφήσουν ανεπηρέαστη τη μουσική. Οι συζητήσεις για μια πιθανή
αναβίωση και οικειοποίηση των μεθόδων του αρχαίου ελληνικού θεάτρου15 στη μουσική που
είχαν αρχίσει ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα, οδήγησαν , περί τα τέλη του αιώνα, στη γέννηση
της όπερας, από τους πρωτοπόρους της οποίας υπήρξε ο Claudio Monteverdi.
Ενώ όμως οι πρώτες όπερες είχαν κυρίως θρησκευτικό χαρακτήρα, ή είχαν στη θεματική τους μυθικούς
ήρωες και χαρακτήρα επικό16, οι αλλαγές που συντελέστηκαν στο πολιτικό –θρησκευτικό περιβάλλον
του 17ου αιώνα και επηρέασαν τις τέχνες, δεν άφησαν ανεπηρέαστο το πεδίο της μουσικής
παραγωγής. Το έργο του Μοντεβέρντι L’ incoronazione di Poppea (Η Στέψη της Ποππαίας)
τοποθετείται σε αυτή ακριβώς την περίοδο.

15
C. Headington, The Bodley Head History of Western Music, The Bodley Head Ltd, London, 1980,
σελ.93

16
Ό.π., C. Headington, 1980, σελ. 94
11
 17

Πρόκειται για ένα έργο ανατρεπτικό και γεμάτο καινοτομίες, βασισμένο σε κείμενα του Τζοβάνι
Μπουζενέλο, ένα έργο που αντικατοπτρίζει τα γενικά χαρακτηριστικά της τέχνης του 17 ου αιώνα, το
οποίο έγραψε ο συνθέτης σε εξαιρετικά προχωρημένη ηλικία και πρωτοπαρουσίασε το χειμώνα του
1643 στην όπερα της Βενετίας. Η «Στέψη της Ποππαίας» ούτε επική θεματολογία έχει αλλά ούτε και
μυθικούς ήρωες ως πρωταγωνιστές. Οι ήρωες του είναι ιστορικά πρόσωπα όπως ο Ρωμαίος
αυτοκράτορας Νέρων, η σύζυγός του Οκταβία, η ερωμένη του Ποππαία Σαββίνα, ο φιλόσοφος
Σενέκας, ιδωμένοι όλοι με τρόπο ανατρεπτικό. Εδώ παρακολουθούμε τις δολοπλοκίες και
μηχανορραφίες της Ποππαίας που προκειμένου να ανέλθει στο θρόνο, εξοντώνει όλους όσοι στέκονται
εμπόδιο στα σχέδια της, τον φιλόσοφο Σενέκα όχι ως σοφό αλλά ως διεφθαρμένο και εξαχρειωμένο
γέροντα, τη νόμιμη σύζυγο του Νέρωνα όχι ως συμπαθή απατηθείσα αλλά ως ερεβώδη δολοπλόκο
αλλά και το σύνολο των κεντρικών και δευτερευόντων προσώπων του έργου ιδωμένο υπό το τρίπτυχο :
φόνοι-δολοπλοκίες και έρωτας.17 Η ταυτόχρονη προβολή, για πρώτη φορά μαζί στο λυρικό θέατρο,
της λαγνείας, της δίψας για εξουσία και της ανηθικότητας, κατέστησαν την πρωταγωνίστρια του έργου
Ποππαία, μήτρα -πρότυπο που γέννησε στη συνέχεια διάσημα «τέρατα» στο χώρο της όπερας .18 Ο
συνθέτης εδώ επιτυγχάνει να αποδώσει ρεαλιστικά τους χαρακτήρες αλλά και τα συναισθήματα των

17
Ν.Δοντάς, Ο απόλυτος θρίαμβος της διαφθοράς, εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1.7.2011, στο
http://www.kathimerini.gr/430764/article/politismos/arxeio-politismoy/o-apolytos-8riamvos-ths-diaf8oras
18
Γιάννης Σβώλος, Το Μανιφέστο της ανηθικότητας, εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 3..7.2011 στο
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=289137
12
ηρώων του, αναδεικνύοντας τα πάθη και τις αδυναμίες τους, αποφεύγοντας συστηματικά κάθε
προσπάθεια εξιδανίκευσης ή εξωραϊσμού προσωπικοτήτων, γεγονότων και καταστάσεων, με τις
φωνές των καλλιτεχνών να προσεγγίζουν τις φυσικές διακυμάνσεις της ανθρώπινης φωνής, για να
προκαλέσει με αυτό τον τρόπο την έντονη συναισθηματική εμπλοκή των θεατών. Μια συναισθηματική
εμπλοκή που μεγιστοποιείται τόσο ώστε να παραπέμπει στον «έλεο και τον φόβο» 19 του Αριστοτελικού
ορισμού του αρχαίου ελληνικού δράματος.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από τα προαναφερόμενα σε σχέση με τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και τη μουσική στην Ευρώπη
του 17ου αιώνα, διαπιστώνουμε πρώτα απ’ όλα ότι οι τέχνες βρίσκονταν σε ευθεία σύνδεση και
συνάρτηση με τις θρησκευτικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής, εξελίξεις που δεν οδήγησαν μόνο
στην αλλαγή του χάρτη της Ευρώπης αλλά γέννησαν και ιδεολογίες και δυνάμεις αντιθετικές και
αντίρροπες. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η Τέχνη του 17 ου αιώνα και η καλλιτεχνική δημιουργία
γενικότερα, δεν θα μπορούσε να μην αντανακλά την αντιφατικότητα, την αντίθεση και τη διαπάλη
αυτών των αντίρροπων δυνάμεων. Σε αυτό το πλαίσιο, μοιάζουν ευεξήγητες οι διαφορές στην Τέχνη
όχι μόνο από χώρα σε χώρα αλλά και από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη στην ίδια χώρα, άλλοτε
λειτουργώντας ως εργαλείο επιβολής της ιδεολογίας και των αξιών της απολυταρχίας, άλλοτε για να
πλήξει αυτές τις ίδιες αξίες και αλλού για να καταδείξει την υπερηφάνεια και τις κατακτήσεις της
αστικής τάξης.

Πέρα όμως από τις προαναφερόμενες διαφορές και τα κίνητρα, υπάρχουν και κοινά γενικά
χαρακτηριστικά στην Τέχνη του 17ου αιώνα: η κίνηση, ο έντονος διακοσμητικός χαρακτήρας, η
κυριαρχία του χρώματος, τα οπτικά παιχνίδια, ο ρεαλισμός, η απόδοση του συναισθήματος, η
παράσταση αντί της αφήγησης, η ανατρεπτικότητα και το παράδοξο και πολλά ακόμη.

19
Στ.Τσιτσιρίδης, Ο αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας, στο
http://media.ems.gr/ekdoseis/ellinika/Ellinika_60_1/ekd_peel_60_1_Tsitsiridis.pdf σελ. 37
13
Την ύπαρξη αυτών των κοινών χαρακτηριστικών τη διαπιστώνουμε και στα τρία έργα τα οποία
παρουσιάστηκαν στην παρούσα εργασία :

- την τοπιογραφία «View of Delft” που δημιούργησε ο Ολλανδός Γιοχάνες Βερμέερ στην
ανεξάρτητη προτεσταντική Ολλανδία το 1660 και στην οποία αναπαριστά την
ανθρωπογεωγραφία και τους πολιτισμικούς/πολιτιστικούς παράγοντες της αστικής κοινωνίας
της γενέτειρας του, απηχώντας τον τρόπο ζωής της αστικής κοινωνίας της Ολλανδίας του 17 ου
αιώνα, με ό,τι αυτό συναισθηματικά και γνωσιακά υποδηλώνει

- το Palazzo Carignano στο Τορίνο της Ιταλίας που σχεδίασε το 1679, εμπνεόμενος από τα
σχέδια του Bernini για το Λούβρο, ο Guarino Guarini για λογαριασμό του πρίγκιπα Emanuele
Filiberto της Σαβοϊας, αναδεικνύοντας την πολιτική διάσταση της Αρχιτεκτονικής, τη χρήση της
δηλαδή από τους αναθέτοντες τα έργα ως εργαλείου επιβολής και επικοινωνίας της
ιδεολογίας και των αξιών των βασιλικών αυλών.

- Την όπερα “ L’ incoronazione di Poppea” που συνέθεσε ο Claudio Monteverdi πάλι στην
Ιταλία το 1643, τρεις δεκαετίες πριν την ανέγερση του Palazzo Carignano ανατρέποντας ό,τι
μέχρι τότε ίσχυε στην όπερα, προσαρμόζοντάς τη στα ανθρώπινα, μακριά από επικές
θρησκευτικές ή μυθολογικές αφηγήσεις, με χαρακτήρες στα ανθρώπινα μέτρα, γεμάτους
πάθη και αδυναμίες, με τις φωνές των καλλιτεχνών κοντά στις φυσικές διακυμάνσεις της
ανθρώπινης φωνής, επιτυγχάνοντας έτσι τη μέγιστη δυνατή συναισθηματική εμπλοκή των
θεατών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

-Μ.Κασιμάτη, Εικαστικές Τέχνες από το τέλος της Αναγέννησης ως τον 18ο αιώνα, στο Τζ.Αλμπάνη-
Μ.Κασιμάτη Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον
Μεσαίωνα ως τον 18ο αιώνα, Τόμος Α΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008

-Ντ.Μουρίκη, Αναγέννηση, Μανιερισμός, Μπαρόκ – Ζωγραφική-Γλυπτική, Αθήνα, 1986

-E.Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Εισαγωγή στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της Νεότερης Ευρώπης,
τόμος Α΄, Επιμέλεια Ι.Σ.Κολιόπουλος, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, στο
https://www.scribd.com/doc/116458053/Burns-%CE%95%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE
%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE-%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE
%B1-%CE%91-%CF%84%CF%8C%CE%BC%CE%BF%CF%82-1 pdf

-Κ. Μωραϊτης, Η Ολλανδική ζωγραφική κατά τον 17ο αιώνα και η συσχέτισή της με τη θεώρηση και
την επεξεργασία του τοπίου στο Κ. Μωραϊτης, Η Τέχνη του Τοπίου, Σύνδεσμος Ελληνικών

14
Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, κεφ.5 στο https://repository.kallipos.gr/handle/11419/2626
https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/2626/1/06_chapter_5.pdf

- Στ.Τσιτσιρίδης, Ο αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας, στο

http://media.ems.gr/ekdoseis/ellinika/Ellinika_60_1/ekd_peel_60_1_Tsitsiridis.pdf

-Χρ.Χρήστου Η Ευρωπαϊκή Ζωγραφική του 17ου αιώνα, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1989,

-C. Headington, The Bodley Head History of Western Music, The Bodley Head Ltd, London, 1980

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

-Κ.Πατέστος, Ο θρίαμβος του μπαρόκ στην Ευρώπη, Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 24.11.2018, στο
https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/o-thriambos-toy-mparok-stin-eyrwpi-2/

-https://dome.mit.edu/handle/1721.3/105465

-https://www.bluffton.edu/homepages/facstaff/sullivanm/italy/turin/carignano/guarini2.html
-Ν.Δοντάς, Ο απόλυτος θρίαμβος της διαφθοράς, εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 1.7.2011, στο
http://www.kathimerini.gr/430764/article/politismos/arxeio-politismoy/o-apolytos-8riamvos-ths-diaf8oras

-Γιάννης Σβώλος, Το Μανιφέστο της ανηθικότητας, εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 3..7.2011 στο

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=289137

-https://www.artble.com/artists/johannes_vermeer/paintings/view_of_delft

-http://www.essentialvermeer.com/catalogue/view_of_delft.html#.XBj1QGgzbIU

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

1-7 : https://www.artble.com/artists/johannes_vermeer/paintings/view_of_delft

8. https://gr.pinterest.com/pin/313352086544377951/

9. https://www.bluffton.edu/homepages/facstaff/sullivanm/italy/turin/carignano/guarini2.html
10,11. https://gr.pinterest.com/pin/313352086544377953/

12. https://www.tripadvisor.it/LocationPhotoDirectLink-g187855-d6863939-i166525497-
Palazzo_Carignano-Turin_Province_of_Turin_Piedmont.html

13,14,16 https://www.torinostoria.com/la-nostra-culla-palazzo-carignano/
15. https://gr.pinterest.com/pin/313352086544377955/

15
17. http://www.free-scores.com/boutique/boutique-uk-frame.php?
clef=131121&page=/shop/incoronazione-poppea-indy-couronnement-poppee-the-coronation-poppea

16