1

ความกตตัญญญูกตเวททีตตอพตอแมตในฐานะเครรรื่องมรอปลญูกฝตังจรร ยธรรมแกตลญูก
ตามนตัยพระพพุทธศาสนา
(Filial Piety as a Tool to Cultivate Morality for the Young
according to Buddhism)1
โดย ดร.วร ทยา ศตักยาภร นตันทท์ 2

บทคตัดยตอ
บทความนนนี้ กลล่าวถถึงความกตตัญญญูกตเวทนตามทนพที่ ระพพุทธเจจ้าเคยตรตัสสอนเอาไวจ้ โดยเอกสารทนที่
ใชจ้อาจ้ งออิงสล่วนใหญล่จะเปป็ นเอกสารชตันนี้ ตจ้นของพระพพุทธศาสนาเถรวาท ความกตตัญญญูกตเวทนมาจากคคา
ภาษาบาลนคอคื “กตตัญญพุตา” และ “กตเวทอิตา” คคาแรกหมายถถึงรญูคจ้ พุณบพุรพการน หรคือผญูมจ้ อน พุปการคพุณแกล่เรา
สล่วนอนกคคาหมายถถึงการตอบแทนคพุณ ในกรณนของพล่อแมล่กบตั ลญูก การเขจ้าใจวล่า พล่อแมล่เปป็ นพรหม
บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคล เรนยกวล่า กตตัญญพุตา สล่วนการแทนคพุณพล่อแมล่เรนยกวล่ากตเวทอิตา การปลญูก
ฝงตั ความกตตัญญญูกตเวทนแกล่ลกญู คคือ การทคาใหจ้ลกญู ไดจ้เขจ้าใจวล่าพล่อแมล่มคน พุณและหาทางแทนคพุณดจ้วยการเลนยนี้ ง
ดญูทล่านตอบแทน ฉะนตันนี้ ความกตตัญญญูกตเวทนไมล่ใชล่ความตจ้องการสล่วนตตัวของใคร แตล่เปป็ นการตระหนตักรญูจ้
ในคพุณธรรมของมนพุ ษยชาตอิ ลญูกทนมที่ คน วามกตตัญญญูกตเวทนไมล่เพนยงแตล่จะรญูคจ้ พุณและแทนคพุณพล่อแมล่เทล่านตันนี้ แตล่
จะมนบพุคลอิกภาพตล่อไปนนนี้เวลาปฏอิบตตั ตอิ ล่อพล่อแมล่ดวจ้ ย เชล่น มนสมตั มาคารวะ สพุภาพ อล่อนโยน เหป็นอกเหป็นใจ
เชคืที่อฟงตั รญูหจ้ นจ้าทนที่ และมนจตอิ อาสา เปป็ นตจ้น
คคาสคาคตัญ : กตตัญญพุตา, กตเวทอิตา, กตตัญญญูกตเวทอิตา, กตตัญญญูกตเวทน
Abstract
This article deals with the concept of filial piety as taught by the Buddha himself.
So, references have mainly focused on the Early Buddhist primary sources. Buddhism calls
filial piety “Kataññükataveditã”, the term which is derived from the Pali : “Kataññutã” –
knowledge of the done favour and “Kataveditã” – reciprocation for the done favour. In case
of parents and the young, to know that parents are the Brahma, the first teacher and the gift-
worthy is the knowledge of the done favour, while an attention on their welfare is
reciprocation for the done favour. To have the young be conscious of and committed to
virtues of the two terms with their parents is the Buddhist moral cultivation on filial piety for
the young. So, filial piety is not inspired by any personal needs but the moral awareness of
humanity. The young with filial piety do not only fulfil the above two virtues but bear
personalities of being polite, gentle, humble, sympathetic, obedient, dutiful, public-minded and
so on with their parents.
Key-words : Kataññutã, Kataveditã, Kataññükataveditã, Filial piety, Buddhist filial piety

ความนคา
พระพพุทธศาสนามนหลตักคคาสอนพคืนนี้ ฐานทนสที่ าค คตัญเกนยที่ วกตับตตัวตนของมนพุ ษยย์ คคือ ขตันธย์ 5 ทนเที่ ปป็ น
องคย์ประกอบสคาคตัญของชนวตอิ มนพุ ษยย์ และมนพุษยย์ยดถึ มตันวล่
ที่ าเปป็ นตตัวตนของตน จนทคาใหจ้เกอิดความรญูสจ้ กถึ วล่า
ตั
เรา-เขา และของเรา-ของเขา ซถึงที่ เปป็ นทนมที่ าของปญหาทตังนี้ ตล่อตนเองและตล่อสตัมพตันธภาพระหวล่างเพคือที่ น

1
ตนพมอิ พย์ในวารสารมนพุษยศาสตรย์ ปนทที่น 21 ฉบตับทนที่ 2 กรกฎาคม-ธตันวาคม 2557
2
รองศาสตราจารยย์ ภาควอิชาปรตัชญาและศาสนา คณะมนพุษยศาสตรย์ มหาวอิทยาลตัยเกษตรศาสตรย์ .
 2

มนพุ ษยย์ดวจ้ ยกตัน สล่วนผญูทจ้ เที่น ขจ้าใจและรญูเจ้ ทล่าทตันความจรอิงของขตันธย์ 5 นตันนี้ คล่อนขจ้างจะมนนจ้อย เพราะขตัดกตับ
ความเคยชอินของเราทนยที่ ดถึ ถคือวล่ามนตวตั ตนมาตตังนี้ แตล่เกอิด พระพพุทธศาสนาตระหนตักในความจรอิงนนนี้ดน และมอง
เหป็นวล่าปญตั หาของมนพุ ษยย์มอน ยล่างหลากหลาย และเปป็ นเรคืที่องเรล่งดล่วนทนตที่ อจ้ งแกจ้ไข จถึงมนชพุดจรอิยธรรมทนหที่ ลาก
หลายตามไปดจ้วย เพคือที่ ใหจ้คนเราทนชที่ อบยถึดถคือวล่ามนตวตั ตนเลคือกนคาไปใชจ้กบตั บรอิบทชนวตอิ ของตน โดยไมล่ตอจ้ ง
รอการตระหนตักรญูคจ้ วามจรอิงของชนวตอิ จนคลายความยถึดมตันในตตั ที่ วตนเสนยกล่อน เชล่น มนหลตักทอิศ 6 ศนล 5 ศนล
8 ฆราวาสธรรม 4 และ ทศพอิธราชธรรม 10 เปป็ นตจ้น ฉะนตันนี้ หากการยถึดถคือวล่ามนตวตั ตนเปรนยบเหมคือน
แกก๊สทนมที่ แน รงดตันสญูงเพราะเปป็ นทนมที่ าของโลภะ โทสะ และโมหะแลจ้ว จรอิยธรรมเหลล่านนนี้กคป็ อคื ตตัวการทนจที่ ะ
ควบคพุมใหจ้แกก๊สในถตังถญูกปลล่อยออกมาอยล่างเหมาะสม ไมล่สรจ้างความเสนยหาย แตล่กลตับจะใหจ้ประโยชนย์แกล่
เจจ้าของแทน
สตัมพตันธภาพระหวล่างพล่อแมล่และลญูกกป็เปป็ นอนกบรอิบทหนถึที่งของชนวตอิ ในสตังคมทนเที่ ปป็ นบล่อเกอิดของ
ความสพุขและความทพุกขย์ระหวล่างสมาชอิกในครอบครตัวไดจ้ ฉะนตันนี้ เพคือที่ ปจ้ องกตันและบรรเทาปญตั หาทนอที่ าจ
เกอิดขถึนนี้ อตันเนคืที่องมาจากการยถึดถคือวล่ามนตวตั ตน พระพพุทธศาสนาจถึงเสนอหลตักจรอิยธรรมชพุดหนถึที่งใหจ้สมาชอิกใน
ครอบครตัวนคาไปปฏอิบตตั อิ จรอิยธรรมชพุดนตันนี้ คคือ “กตตัญญญูกตเวทอิตา” 3 เพราะเชคืที่อวล่าหากครอบครตัวใดมน
จรอิยธรรมชพุดนนนี้กจป็ ะเปป็ นครอบครตัวทนเที่ ขจ้มแขป็งและมนภมญู คอิ มพุจ้ กตันภายใน ดตังพระพพุทธพจนย์ทวที่น ล่า “การ
รรครู้ คุณ(กตตัญญคุตา) และการตอบแทนคคุณ(กตเวททิตา) เปป็ นคคุณธรรมพพพื้นฐานของคนดดี”4 (พระไตรปทิ ฎก
ภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 20, ขรู้อ 277) ฉะนตันนี้ ความกตตัญญญูกตเวทนจงถึ เปป็ นคพุณธรรมสคาคตัญอยล่างหนถึที่งทนทที่ พุกสตังคม
ตล่างมพุล่งหวตังใหจ้เกอิดขถึนนี้ ในจอิตใจของคน

ความสคาคตัญของพตอแมตตามหลตักพระพพุทธศาสนา
ไมล่เพนยงแตล่พระพพุทธศาสนาเทล่านตันนี้ ทนใที่ หจ้ความสคาคตัญตล่อพล่อแมล่ ศาสนาสคาคตัญของโลกตล่าง
ยกยล่องพล่อแมล่ทงตั นี้ สอินนี้ ศาสนาพราหมณย์ -ฮอินดญูสอนใหจ้ลกญู ปฏอิบตตั ตอิ ล่อพล่อแมล่เสมคือนหนถึที่งพระเจจ้า (Taittiriya
Upanishad 1.11.2) ศาสนายญูดาย-ครอิสตย์ สอนใหจ้ลกญู ยกยล่องพล่อแมล่ เพคือที่ จะไดจ้มอน ายพุยนคื ยาวในแผล่นดอินทนที่
พระเจจ้าทรงประทานใหจ้ (Exodus 20.12) ศาสนาออิสลามสอนใหจ้ทาค ดนตล่อบอิดามารดา เมคือที่ ทล่านคนใดคน
หนถึที่งหรคือทตังนี้ สองเขจ้าสญูล่วยตั ชราและอยญูกล่ บตั ลญูก กป็อยล่ากลล่าววล่า “อพุฟ” และอยล่าไดจ้ขเล่ญู ขป็ญพล่อแมล่และจงพญูดกตับ
ทล่านทตังนี้ สองดจ้วยถจ้อยคคาทนอที่ ล่อนโยน (อตัลกคุรอาน 17:23) และศาสนาซอิกซย์สอนวล่า เปป็ นบาปทนจที่ ะโตจ้เถนยงกตับ
พล่อผญูทจ้ เที่น ลนยนี้ งดญูลกญู มาจนเตอิบโต (Sri Guru Grantha Sahib, Sarang, Fourth Mehl, p.1200) ตตัวอยล่าง
เหลล่านนนี้แสดงวล่า การเคารพพล่อแมล่เปป็ นจรอิยธรรมพคืนนี้ ฐานของทพุกวตัฒนธรรม
กลล่าวเฉพาะพระพพุทธศาสนา การยกยล่องพล่อแมล่ปรากฏในพรหมสญูตรแหล่งอตังคพุตตรนอิกายวล่า

สกคุลใดบคุตรบรชามารดาบทิดาในเรพอนตน สกคุลนตันพื้ มดีพรหม...มดีบรรพาจารยย...มดีอาหคุไนย-

บคุคคล ภทิกษคุทงตั พื้ หลาย คคาวล่าพรหมนดีพื้...คคาวล่าบรรพาจารยยนพื้ดี...คคาวล่าอาหคุไนยบคุคคลนดีพื้เปป็ นชพอที่
ของมารดาและบทิดา ขรู้อนตันพื้ เพราะเหตคุไร เพราะมารดาบทิดามดีอคุปการะมาก บคารคุงเลดีพื้ยง
แสดงโลกนดีพื้แกล่บคุตร

มารดาบทิดาผรอรู้ นคุ เคราะหยบคุตร ทล่านเรดียกวล่าพรหม วล่าบรรพาจารยย และวล่าอาหคุไนยบคุคคล

เพราะฉะนตันพื้ บตัณฑทิตพพึงนมตัสการและสตักการะมารดาบทิดา ดรู้วยขรู้าว นคพื้า ผรู้า ทดีนที่ อน การ
อบกลทินที่ การใหรู้อาบนคพื้า และการลรู้างเทรู้าทตังพื้ สอง เพราะการปรนนทิบตตั ใทิ นมารดาบทิดา
นตันพื้ แล บตัณฑทิตยล่อมสรรเสรทิญเขาในโลกนดีพื้เอง เขาละไปแลรู้วยล่อมบตันเททิงในสวรรคย (พร
3
ภาษาไทยนอิยมเรนยกหตัวขจ้อธรรมและผญูมจ้ คน พุณธรรมขจ้อนนนี้เหมคือนกตันวล่า “กตตัญญญูกตเวทน”
4
สตัปปพุรสอิ ภญูมอิ ยทอิทงตั กตตัญญพุตา กตเวทอิตา.
 3

ะไตรปทิ ฎกภาษาไทย เลล่มทดี ที่ 20 ขรู้อ 470)

เมคืที่อพอิเคราะหย์ความในพระสญูตรนนนี้จะพบวล่า คคาสอนจะมนอยญูล่ 3 สล่วนคคือ

1.รญูรู้คณ
พุ (กตตัญญพุตา) : ลญูกควรรญูวจ้ ล่าพล่อแมล่เปป็ นพรหม เปป็ นบญูรพาจารยย์ เปป็ นอาหพุไนยบพุคคล มนอพุปการะมาก
บคารพุงเลนยนี้ งและแสดงโลกนนนี้แกล่บพุตร
2. แทนคพุณ (กตเวทอิตา) : ลญูกควรเอาใจใสล่ ดญูแล เลนยนี้ งดญู ปรนนอิบตตั อิ (บญูชา สตักการะ นมตัสการ)
3. ผลดทีจากการรญูรู้และแทนคพุณ : ขณะมนชวน ตอิ ไดจ้รบตั การสรรเสรอิญจากคนดน หลตังตายไปบตังเกอิดในสวรรคย์

สองสล่วนแรกคคือสอิงที่ ทนเที่ รนยกวล่าความกตตัญญญูกตเวทน ซถึงที่ เปป็ นการแสดงออกถถึงความเคารพยกยล่อง

พล่อแมล่ ฉะนตันนี้ จากคคาอธอิบายขจ้างตจ้น เราสามารถวางกรอบแสดงความสตัมพตันธย์เชอิงจรอิยธรรมระหวล่างพล่อ
แมล่และลญูกในเรคืที่องของความกตตัญญญูกตเวทนในพระพพุทธศาสนาเปป็ นการเบคือนี้ งตจ้นไดจ้ดงตั นนนี้

รญูรู้อยตางไรครอการรญูรู้คณ
พุ พตอแมต (กตตัญญพุตา)
ลญูกจะแทนคพุณพตอแมตกตก็ ตอเมรรื่อรญูรู้วตาทตานมทีพระคพุณ ฉะนตันนั้ อตันดตับแรกพระพพุทธศาสนาจจึง
สอนใหรู้ลญูกรญูรู้จกตั บพุญคพุณของพตอแมตกตอน นตันรื่ ครอรญูรู้วตาพตอแมตเปก็ นพรหม เปก็ นบญูรพาจารยท์ และเปก็ นอา
หพุไนยบพุคคลของลญูก ซจึรื่งพระอรรถกถาจารยท์อธร บายความหมายของแตตละคคาไวรู้ โดยเรรรื่ มจากคคา
วตา “พรหม” กตอนดตังนทีนั้

เวลาบคุตรอยรใล่ นทรู้อง มารดาบทิดาจะเกทิดเมตตาจทิตอยล่างนดีพื้วล่า เมพอที่ ไรหนอ เราไดรู้เหป็นบคุตร

นรู้อยปลอดภตัย มดีอวตัยวะนรู้อยใหญล่ครบบรทิบรรณย แตล่เมพอที่ ใดบคุตรนรู้อยยตังเยาวย นอนแบเบาะ
มดีเรพอดไรไตล่ตอม นอนกระสตับกระสล่าย สล่งเสดียงรรู้องจรู้า เมพอที่ นตันพื้ มารดาบทิดาครตันพื้ ไดรู้ยนทิ
เสดียงบคุตรนตันพื้ กป็เกทิดความกรคุณา แตล่ในเวลาทดีบที่ คุตรวทิงที่ เลล่นไปมา หรพอในเวลาทดีบที่ คุตรตตังพื้ อยรล่
ในวตัยหนคุล่ มสาว มารดาบทิดามองดรแลรู้วจะมดีจตทิ อล่อนไหว บตันเททิงเรทิงใจ...แตล่เมพอที่ ใดบคุตรเรทิมที่
มดีครอบครตัว แยกเรพอนออกไป เมพอที่ นตันพื้ มารดาบทิดาจะเกทิดความวางใจวล่า บตัดนดี รู้ บคุตรของ
เราจะสามารถเปป็ นอยรไล่ ดรู้ตามลคาพตัง เมพอที่ เปป็ นเชล่นนตันพื้ ...มารดาบทิดาจะมดีอคุเบกขา (มโนรถปร
รณดี,เลล่มทดี ที่ 3 ,2535 : 157 )
 4

พล่อแมล่เปป็ นพรหมเพราะมนคพุณธรรมคคือพรหมวอิหาร 4 อตันไดจ้แกล่ เมตตา กรพุณา มพุทตอิ า และ

อพุเบกขาในจอิตใจ สล่วนทนกที่ ลล่าววล่าพล่อแมล่เปป็ นบญูรพาจารยย์ เพราะเปป็ นอาจารยย์กล่อนอาจารยย์อที่นคื ใดทตังนี้ หมด ดตัง
คคาอธอิบายตล่อไปนนนี้

จคา เ ดทิ ม แ ตล่ บคุ ต ร เ กทิ ด แ ลรู้ ว (ม า ร ด า บทิ ด า )ยล่ อ ม ใ หรู้ บคุ ต ร เ รดี ย น วล่ า จ ง
นตังที่ ...ยพน...เดทิน...นอน..เคดีพื้ยว...กทินอยล่างนดีพื้ คนนดีพื้ควรเรดียกวล่าพล่อ ...พดี.ที่ ..นรู้อง ควรทคาสทิงที่ นดีพื้
ไมล่ควรทคาสทิงที่ นดีพื้ ควรเขรู้าไปหาคนชพอที่ โนรู้ น คนชพอที่ โนรู้ นไมล่ควรเขรู้าไปหา (มโนรถปรรณดี,
เลล่มทดี ที่ 3, 2535:157)

สคาหรตับการเปป็ นอาหพุไนยบพุคคลหมายถถึงผญูสจ้ มควรไดจ้รบตั สอิงที่ ของสคาหรตับบญูชา มนคาค อธอิบายวล่า

(มารดาบทิดา) ยล่อมควรไดรู้ขารู้ วนคพื้าเปป็ นตรู้น ทดีบที่ คุตรจตัดมาเพพอที่ บคารคุง เพพอที่ ตรู้อนรตับ คพอเปป็ นผรรู้
เหมาะสมทดีจที่ ะรตับขรู้าวนคพื้า เปป็ นตรู้น (มโนรถปรรณดี, เลล่มทดี ที่ 3, 2535:158)
อาหพุไนยบพุคคล เปป็ นคพุณสมบตัตขอิ อจ้ หนถึที่งของพระอรอิยสงฆย์ดงตั รายละเอนยดในบทพรรณนาคพุณ
พระสงฆย์หรคือสตังฆคพุณ 9 ฉะนตันนี้ การทนพที่ ระพพุทธเจจ้าตรตัสวล่า พล่อแมล่เปป็ นอาหพุไนยบพุคคล แสดงวล่าทรง
เปรนยบพล่อแมล่วล่าสญูงสล่งเยนยที่ งพระวอิสพุทธอิเทพหรคือพระอรหตันตย์ขณ
น าสพ

โสณนตันทชาดกแหล่งขพุททกนอิกายพรรณนาถถึงอพุปการคพุณของแมล่ทมที่น ตน ล่อลญูกวล่า

มารดาหวตังผลคพอบคุตร จพึงนอบนรู้อมแกล่เทวดา และไตล่ถามถพึงฤกษย ฤดรและปดี ทงตั พื้ หลาย

เมพอที่ มารดานตันพื้ มดีระดร ความกรู้าวลงแหล่งสตัตวยผเรรู้ กทิดในครรภยกยป็ อล่ มมดี เพราะสตัตวยเกทิดใน
ครรภยนตันพื้ มารดาจพึงแพรู้ทอรู้ ง เพราะเหตคุนนตั พื้ บตัณฑทิตจพึงเรดียกมารดานตันพื้ วล่าเปป็ นผรใรู้ จดดี
มารดาบรทิหารครรภยอยรหล่ นพึงที่ ปดี หรพอหยล่อนกวล่าปดี แลรู้วจพึงคลอด เหตคุนนตั พื้ บตัณฑทิตจพึงเรดียก
มารดานตันพื้ วล่า ชนยนตดีและชเนตตดี ผรยรู้ งตั บคุตรใหรู้เกทิด มารดายล่อมปลอบบคุตรผรรรู้ อรู้ งไหรู้อยรล่
ใหรู้รนพ ที่ เรทิง ดรู้วยการใหรู้ดมพ ที่ นคพื้านมบรู้าง ดรู้วยการขตับกลล่อมบรู้าง ดรู้วยการอคุมรู้ แนบไวรู้กบตั อก
บรู้าง เหตคุนนตั พื้ บตัณฑทิตจพึงเรดียกมารดานตันพื้ วล่า ผรปรู้ ลอบบคุตรใหรู้รนพ ที่ เรทิง ตล่อแตล่นนตั พื้ มารดาเหป็น
บคุตรผรยรู้ งตั เปป็ นเดป็กอล่อน ไมล่รจรรู้ กตั เดดียงสาเลล่นอยรทล่ ล่ามกลางสายลมและแสงแดดอตันกลรู้ากป็
เขรู้ารตับขวตัญ เพราะเหตคุนนตั พื้ บตัณฑทิตจพึงเรดียกมารดานตันพื้ วล่า โปเสนตดี ผรเรู้ ลดีพื้ยงดรบคุตร
มารดายล่อมคคุมรู้ ครองทรตัพยยแมรู้ทงตั พื้ สองฝาล่ ย คพอ ทรตัพยยของมารดาและทรตัพยยของบทิดา
เพพอที่ บคุตรนตันพื้ ดรู้วยตตังพื้ ใจวล่า ทรตัพยยทงตั พื้ สองฝาล่ ยพพึงเปป็ นของบคุตรแหล่งเรา
มารดายตังบคุตรใหรู้ศกพึ ษาดตังนดีพื้วล่า อยล่างนดีพื้ซลทิ กร อยล่างโนรู้นซทิลกร ยล่อมลคาบาก
เมพอที่ บคุตรกคาลตังรคุล่นหนคุล่ มคะนอง มารดายล่อมคอยมองดรบคุตรผรหรู้ ลงเพลทิดเพลทิน
ในภรรยาผรอรู้ นพ ที่ จนพลบคคาที่ กป็ยงตั ไมล่กลตับมา ยล่อมเดพอดรรู้อนดรู้วยประการฉะนดีพื้ (พระ
ไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 28, ขรู้อ 162)

พระพพุทธพจนย์นนี้น กลล่าวถถึงการเปป็ นพรหมและเปป็ นบญูรพาจารยย์ของแมล่ไวจ้อยล่างครอบคลพุม เรอิมที่

ตตังนี้ แตล่เพราะอยากมนลกญู แมล่จงถึ บนบานศาลกลล่าวกตับสอิงที่ ศตักดอิ ดสอิทธอิ ด ไตล่ถามถถึงฤกษย์งามยามดนทคที่น วรคลอด
บพุตร แมจ้จะตจ้องแพจ้ทอจ้ งยามตตังนี้ ครรภย์กยป็ อมทน หลตังจากคลอดลญูกแลจ้ว กป็ยงตั เลนยนี้ งดญูลกญู ดจ้วยจอิตใจทนที่
ทะนพุ ถนอมหล่วงใย นอกจากนตันนี้ ยตังคอิดวางแผนอนาคตใหจ้ลกญู ดจ้วย ทตังนี้ ในเรคืที่องการศถึกษาและชนวตอิ
ครอบครตัว
 5

อพุปการคพุณของแมล่ตล่อลญูกจถึงเปป็ นอพุปการคพุณตล่อเนคืที่องจนตลอดชนวตอิ ของแมล่

สอิงคาลกสญูตรแหล่งทนฆนอิกาย กลล่าวถถึงหนจ้าทนทที่ พที่น อล่ แมล่ควรอนพุ เคราะหย์ลกญู ตามหลตักทอิศเบคือนี้ งหนจ้า 5
ประการคคือ

1.หรู้ามจากความชตัวที่ 2. ใหรู้ตงตั พื้ อยรใล่ นความดดี 3. ใหรู้ศกพึ ษาศทิลปวทิทยา 4.หาภรรยาทดี ที่

สมควรใหรู้ และ 5. มอบทรตัพยยใหรู้ในสมตัย” (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 11, ขรู้อ
199)

หนจ้าทนทที่ งตั นี้ หมดนนนี้ หากพอิจารณาดญูแลจ้วจะเหป็นวล่าตล่างเกอิดจากคพุณสมบตัตขอิ องการเปป็ นพรหม

บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคล ของพล่อแมล่ดงตั กลล่าวแลจ้วขจ้างตจ้น ทตังนี้ สอินนี้

ทคาอยตางไรชรรื่อวตาเปก็ นการแทนคพุณพตอแมต (กตเวทร ตา)

บางคนอาจจะเขจ้าใจวล่า การมนลกญู คคือผลพลอยไดจ้ทางชนววอิทยาทนเที่ กอิดจากการมนเพศสตัมพตันธย์ตล่อ
กตันของชายและหญอิงเทล่านตันนี้ แตล่หากพอิจารณาจากพระพพุทธพจนย์ตล่อไปนนนี้จะเหป็นวล่า ความเขจ้าใจดตังกลล่าว
ยตังแคบไป เพราะการตจ้องการมนลกญู ของพล่อแมล่เกอิดจากการเลป็งเหป็นความจคาเปป็ นใน 2 กรณน คคือ (1)ชนวตอิ ใน
ปจตั จพุบนตั ซถึงที่ เปป็ นเหตพุผลเชอิงสตังคมวอิทยาและ (2) ชนวตอิ หลตังความตายซถึงที่ เปป็ นเหตพุผลทางศาสนา ดตัง
พระพพุทธพจนย์ในอตังคพุตตรนอิกายวล่า

ภทิกษคุทงตั พื้ หลาย มารดาบทิดาเลป็งเหป็นฐานะ 5 ประการนดีพื้จงพึ ปรารถนาบคุตรเกทิดในสกคุล

ฐานะ 5 ประการนดีพื้เปป็ นไฉน คพอ บคุตรทดีเที่ ราเลดีพื้ยงแลรู้วจตักเลดีพื้ยงตอบแทน จตักทคากทิจของเรา
วงศยสกคุลของเราจตักดคารงอยรล่ไดรู้นาน บคุตรจตักปกครองทรตัพยยมรดก เมพอที่ เราตายไปแลรู้ว
บคุตรจตักบคาเพป็ญทตักษทิณาทานใหรู้ ภทิกษคุทงตั พื้ หลาย มารดาบทิดาเลป็งเหป็นฐานะ 5 ประการนดีพื้
แลรู้วจพึงปรารถนาบคุตรเกทิดในสกคุล (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี,ที่ 22 ขรู้อ 39)

4 ขจ้อแรกเปป็ นเหตพุผลของชนวตอิ ในปจตั จพุบนตั สล่วนขจ้อหลตังสพุดเปป็ นเหตพุผลของชนวตอิ หลตังความตาย

จากเหตพุผลทตังนี้ 5 ขจ้อนนนี้ การมนบพุตรของพล่อแมล่จงถึ ไมล่ใชล่สญ ตั ชาตญาณทางเพศอยล่างเดนยว แตล่เปป็ นความ
ตจ้องการทนจที่ ะเตอิมเตป็มใหจ้กบตั ชนวตอิ ครอบครตัวของตนในฐานะสตัตวย์สงตั คมและสนองความตจ้องการทางศาสนา
ซถึงที่ เปป็ นความตจ้องการสล่วนลถึกภายในจอิตใจของมนพุ ษยย์ดวจ้ ย
ดจ้วยเหตพุผลทตังนี้ หมดทนกที่ ลล่าวมา ลญูกจถึงควรบคารพุงพล่อแมล่ (มาตาปอิ ตพุอพุปฏตั ฐาน) ซถึงที่ กป็ไดจ้แกล่ เอาใจใสล่
ดญูแล เลนยนี้ งดญูและปรนนอิบตตั ทอิ ล่านทตังนี้ สอง ทตังนี้ ในยามปกตอิและยามเจป็บปวล่ ย ลญูกทนเที่ ลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ถอคื ไดจ้วล่าเปป็ นผญูจ้
ทคาชนวตอิ ของตนใหจ้เปป็ นมงคล (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 25, ขรู้อ 6) สอิงคาลกสญูตรไดจ้กลล่าวถถึงหนจ้าทนที่
ทนลที่ กญู พถึงทคาตอบแทนพล่อแมล่ไวจ้ในหลตักทอิศเบคือนี้ งหนจ้า 5 ประการคคือ

1.ทล่านเลดีพื้ยงเรามา เราจตักเลดีพื้ยงทล่านตอบ 2.ชล่วยทคากทิจธคุระของทล่าน 2.ดคารงวงศยสกคุล

3.ปฏทิบตตั ตทิ นใหรู้สมควรรตับทรตัพยยมรดก และ 5. เมพอที่ ทล่านตายไปแลรู้ว จตักกระทคา
ทตักษทิณาทานอคุทศทิ สล่วนบคุญใหรู้ทล่าน” (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 11, ขรู้อ 199)

ปพุตตสญูตรแหล่งอตังคพุตตรนอิกาย กป็ไดจ้กลล่าวไวจ้ในทคานองเดนยวกตันวล่า
 6

ฉะนตันพื้ บคุตรผรเรู้ ปป็ นสตัปบคุรคุษ(ลรกทดีดที่ )ดี ผรสรู้ งบ มดีกตตัญญรกตเวทดี เมพอที่ ระลพึกถพึงบคุรพคคุณของ

ทล่าน จพึงเลดีพื้ยงมารดาบทิดา ทคากทิจแทนทล่าน เชพอที่ ฟงตั โอวาท เลดีพื้ยงสนองพระคคุณทล่าน สม
ดตังทดีทที่ ล่านเปป็ นบคุรพการดี ดคารงวงศยสกคุล บคุตรผรมรู้ ศดี รตัทธาสมบรรณยดวรู้ ยศดีล ยล่อมเปป็ นทดี ที่
สรรเสรทิญทตัวไป ที่ (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 22, ขรู้อ 39)

ไมล่เพนยงแตล่ลกญู ทนเที่ ปป็ นฆราวาสเทล่านตันนี้ ทนคที่ วรแสดงความกตตัญญญูกตเวทนดวจ้ ยการเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ แมจ้
เปป็ นพระภอิกษพุพระพพุทธเจจ้ายตังทรงอนพุ ญาตใหจ้เลนยนี้ งดญูพล่อแมล่ไดจ้ในกรณนทจที่น าค เปป็ น โดยถคือวล่า “การเลดีพื้ยงดรพล่อ
แมล่เปป็ นวงศยของบตัณฑทิต” (ชาตกตัฏฐกถา,เลล่มทดี ที่ 9,2535:174 ) เชล่น ในยามพล่อแมล่ขดตั สน เจป็บปวล่ ย หรคือ
ชราภาพ เปป็ นตจ้น ในพระวอินยตั ปอิ ฎกพระพพุทธเจจ้าทรงอนพุ ญาตใหจ้พระภอิกษพุรปญู หนถึที่งแบล่งปนตั ผจ้าทนคที่ นนคามา
ถวายใหจ้แกล่พอล่ แมล่ไดจ้ แตล่ตอจ้ งระวตังไมล่ใหจ้ศรตัทธาของทายกเสนยไป ดตังขจ้อความในจนวรขตันธกะวล่า

กป็โดยสมตัยนตันพื้ แล ผรู้าเกทิดขพึนพื้ แกล่ภกทิ ษคุรปร หนพึงที่ หลายผพน และทล่านปรารถนาจะใหรู้ ผรู้านตันพื้

แกล่โยมมารดาบทิดา ภทิกษคุทงตั พื้ หลายกราบทรลเรพอที่ งนตันพื้ แกล่พระผรมรู้ พดี ระภาค พระผรมรู้ พดี ระ-
ภาคตรตัสอนคุ ญาตวล่า “ดรกรภทิกษคุทงตั พื้ หลาย เมพอที่ ภทิกษคุใหรู้แกล่มารดาบทิดา เราจะพพึงวล่าอะไร
เราอนคุ ญาตใหรู้สละแกล่มารดาบทิดา แตล่ภกทิ ษคุไมล่พงพึ ทคาศรตัทธาไทยใหรู้ตกไป” (พระ
ไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 5 ,ขรู้อ 162)

นอกจากผจ้าแลจ้ว อรรถกถาจนวรขตันธกะยตังกลล่าวถถึงสอิงที่ ของอยล่างอคืที่น เชล่น ยา อาหาร ผลไมจ้และ

ดอกไมจ้ เปป็ นตจ้นวล่า เปป็ นสอิงที่ ทนภที่ กอิ ษพุผเญูจ้ ปป็ นบพุตรสามารถมอบใหจ้พอล่ แมล่ในคราวจคาเปป็ นไดจ้เชล่นกตัน
ในการเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่นนตั นี้ ลญูกตจ้องทคาอยล่างจรอิงใจ อนพุเคราะหย์ทล่าน ซถึงที่ จะทคาใหจ้เกอิดความรตักความ
ผญูกพตันระหวล่างพล่อแมล่ลกญู และทคาใหจ้พอล่ แมล่เขจ้าใจวล่าลญูกกระทคาดจ้วยความจรอิงใจ พระพพุทธศาสนาเรนยก
การกระทคาเพคือที่ การอนพุ เคราะหย์นนี้นวล่า สตังคหวตัตถพุ 4 ดตังพระพพุทธพจนย์ในโสณนตันทชาดก ดตังนนนี้

สตังคหวตัตถคุ 4 ประการนดีพื้ คพอ ทาน การแบล่งปนตั ปป ยวาจา การกลล่าวคคานล่ ารตัก ออัต

ถจรป ยา การทคาตนเปป็ นประโยชนย สมานอัตตตา การวางตนเสมอตรู้นเสมอ
ปลาย(ตล่อพล่อแมล่) ยล่อมมดีในโลกนดีพื้ เหมพอนเพลารถ ยล่อมมดีแกล่รถทดีกที่ คาลตังแลล่นไป
ฉะนตันพื้ ถรู้า สตังคหวตัตถคุเหลล่านดีพื้ ไมล่พงพึ มดีไซรรู้ มารดา...บทิดากป็จะไมล่พงพึ ไดรู้รบตั ความ
นตับถพอบรชา เพราะเหตคุแหล่งบคุตร กป็เพราะบตัณฑทิตทตังพื้ หลายยล่อมพทิจารณาเหป็นสตังคห
วตัตถคุนพื้ดี ฉะนตันพื้ บตัณฑทิต เหลล่านตันพื้ ยล่อมถพึงความ เปป็ นผรปรู้ ระเสรทิฐ และเปป็ นผรอรู้ นตั เทวดา
และมนคุ ษยยสรรเสรทิญ (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 28, ขรู้อ 162)

พระพพุทธพจนย์นนี้แน สดงความสคาคตัญของสตังคหวตัตถพุ 4 วล่าจะทคาใหจ้สมตั พตันธภาพระหวล่างลญูกและ

พล่อแมล่เปป็ นไปดจ้วยดน เสมคือนหนถึที่งเพลารถมนความสคาคตัญตล่อการแลล่นไปของรถ อยล่างไรกป็ตาม มนบางครตังนี้ ทนที่
พล่อแมล่อาจจะกลล่าวคคาดญูไมล่สพุภาพ เชล่นดพุดล่าวล่ากลล่าวลญูกอยญูบล่ าจ้ ง เปป็ นตจ้น แตล่กใป็ ชล่วล่าทล่านจะประสงคย์ราจ้ ยตล่อ
ลญูกแตล่อยล่างใด ดตังพระสอิรมอิ งตั คลาจารยย์กลล่าวไวจ้ในมงคลทนปนน ดตังนนนี้

จรทิงอยรล่ บางครตังพื้ มารดาบทิดา ยล่อมพรดกะบคุตรทตังพื้ หลายอยล่างนดีพื้วล่า “ขอโจรจงทคา พวก

นตันพื้ (บคุตร) ใหรู้เปป็ นทล่อนเลป็กทล่อนนรู้อยเถทิด” แตล่ทล่านกป็หาไดรู้ปรารถนาแมรู้แตล่กลดีบอคุบล
ตกลงเบพพื้องบนของบคุตรเหลล่านตันพื้ (มตังคลตัตถทดีปนดีแปล เลล่ม 2, 2522 :110)
 7

ฉะนตันนี้ คคาดล่าทนมที่ าจากจอิตใจหวตังดนของพล่อแมล่จงถึ ไมล่ใชล่คาค ชตัวหยาบ

ที่ (ผรพุสวาท) ลญูกจถึงควรรตับฟงตั
ดจ้วยความเคารพและอดทน โดยถคือเสนยวล่า “คคาดล่าของพล่อแมล่คอพ คคาพรแกล่ลกร ”
อยล่างไรกป็ดน แมจ้วล่าการเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ทางรล่างกาย ดจ้วยการเอาใจใสล่ ดญูแล และปรนนอิบตตั ดอิ งตั กลล่าว
จะมนความสคาคตัญ แตล่พระพพุทธศาสนาเหป็นวล่า การตอบแทนพล่อแมล่ทยที่น งอิที่ ใหญล่และสคาคตัญยอิงที่ กวล่าคคือการ
ทคาใหจ้จตอิ ใจของพล่อแมล่เปป็ นสตัมมาทอิฏฐอิ โดยยกพระสารนบพุตรมาเปป็ นตตัวอยล่าง(สารตัตถปกาสทินดี,เลล่มทดี ที่ 3,
2535:370-383) กลล่าวคคือ เมคืที่อจวนจะนอิพพาน พระเถระพอิจารณาเหป็นวล่า ภารกอิจของตนตอนมนชวน ตอิ อยญูล่
ไดจ้ทาค หมดแลจ้ว คงเหลคือแตล่แมล่ทยที่น งตั เปป็ นมอิจฉาทอิฏฐอิ พระสารนบพุตรจถึงไปโปรดโยมแมล่ใหจ้เปป็ นสตัมมาทอิฏฐอิ
จากนตันนี้ กป็นอิพพานในคคืนเดนยวกตัน สคาหรตับพระพพุทธพจนย์ทกที่น ลล่าวถถึงการตอบแทนพล่อแมล่ทวที่น ล่าสคาคตัญกวล่าการ
เลนยนี้ งดญูภายนอก มนดงตั นนนี้

ดรกล่อนภทิกษคุทงตั พื้ หลาย เรากลล่าวการตอบแทนไดรู้ไมล่งาล่ ยแกล่ทล่านทตังพื้ 2 ... คพอมารดาและ

บทิดา ... บคุตรพพึงประคตับประคองมารดาดรู้วยบล่าขรู้างหนพึงที่ พพึงประคตับประคองบทิดาดรู้วย
บล่าขรู้างหนพึงที่ เขามดีอายคุ มดีชวดี ตทิ อยรตล่ ลอดรรู้อยปดี และพพึงปฏทิบตตั ตทิ ล่อทล่านทตังพื้ 2 ดรู้วยการอบ
กลทินที่ นวด การใหรู้อาบนคพื้าและการดตัด และทล่านทตังพื้ 2 นตันพื้ พพึงถล่ายอคุจจาระปสตั สาวะบน
บล่าทตังพื้ สองของเขานตันแหละ ที่ ... การทคาอยล่างนตันพื้ ยตังไมล่ชอพ ที่ วล่าอตันบคุตรทคาแลรู้วหรพอทคา
ตอบแทนแกล่มารดาและบทิดาเลย ...อนพึงที่ บคุตรพพึงสถาปนามารดาบทิดาในราชสมบตัตทิ
อตันเปป็ นอทิสราธทิปตตั ยยในแผล่นดทินใหญล่อนตั มดีรตนะ 7 ประการมากหลายนดีพื้ การทคากทิจ
อยล่างนตันพื้ ยตังไมล่ชอพ ที่ วล่าอตันบคุตรทคาแลรู้วหรพอทคาตอบแทนแกล่มารดาและบทิดาเลย ขรู้อนตันพื้
เปป็ นเพราะอะไร เพราะมารดาบทิดามดีอคุปการะมาก บคารคุงเลดีพื้ยง แสดงโลกนดีพื้แกล่บคุตรทตังพื้
หลาย สล่วนบคุตรคนใดยตังมารดาบทิดาผรไรู้ มล่มดีศรตัทธาใหรู้สมาทานตตังพื้ มตันในศรตั ที่ ทธา
สตัมปทา ยตังมารดาบทิดาผรทรู้ คุศลดี ใหรู้สมาทานตตังพื้ มตันในศดี ที่ ลสตัมปทา ยตังมารดาบทิดาผรรู้
ตระหนดีใที่ หรู้สมาทานตตังพื้ มตันในจาคสตั
ที่ มปทา ยตังมารดาบทิดาผรทรู้ รามปญตั ญา ใหรู้สมาทาน
ที่ ญตั ญาสตัมปทา ดรกล่อนภทิกษคุทงตั พื้ หลาย ดรู้วยเหตคุมปดี ระมาณเทล่านดีพื้แล การกระ
ตตังพื้ มตันในป
ทคาอยล่างนตันพื้ ยล่อมชพอที่ วล่าอตันบคุตรทคาแลรู้ว และทคาตอบแทนแลรู้วแกล่มารดาบทิดา (พระ
ไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 20, ขรู้อ 278)

รวมความวล่า ทตังนี้ ศรตัทธา ศนล จาคะ และปญตั ญาจะเกอิดขถึนนี้ กป็ตล่อเมคืที่อผญูนจ้ นตั นี้ มนสมตั มาทอิฏฐอิคอคื เหป็น
ชอบตามคลองธรรมกล่อนเทล่านตันนี้ บพุตรทนชที่ ล่วยใหจ้พอล่ แมล่มสน มตั มาทอิฏฐอินนี้น ทางพระพพุทธศาสนาเรนยกวล่า
อตอิชาตบพุตร หรคือบพุตรทนเที่ กอิดมามนคพุณธรรมสญูงกวล่าพล่อแมล่
พระพพุทธเจจ้าเองกป็ทรงกระทคาใหจ้เปป็ นแบบอยล่างของลญูกทนดที่ น กลล่าวคคือ เสดป็จไปทรงแสดงธรรม
โปรดพระพพุทธบอิดา พระพพุทธมารดา และพระประยญูรญาตอิใหจ้ตงตั นี้ อยญูใล่ นคพุณธรรมขตันนี้ สญูงกตันแทบทพุก
พระองคย์ในพรรษากาลทนที่ 7 และทนที่ 15 หลตังจากตรตัสรญูแจ้ ลจ้ว
การตอบแทนพล่อแมล่อกน อยล่างหนถึที่งทนลที่ กญู ควรทคาคคือ การทคาทตักษอิณาทานอพุทศอิ สล่วนกพุศลไปใหจ้พอล่
แมล่หลตังจากทนทที่ ล่านเสนยชนวตอิ ไปแลจ้ว ดตังพระพพุทธพจนย์ในตอิโรกพุฑฑกตัณฑสญูตรวล่า

บคุคคลมาระลพึกถพึงอคุปการะอตันทล่านไดรู้ทาค แลรู้วในกาลกล่อนวล่า ผรนรู้ พื้ดีไดรู้ใหรู้สงทิ ที่ นดีพื้แกล่เรา ผรรู้

นดีพื้ไดรู้ทาค กทิจนดีพื้แกล่เรา ผรนรู้ พื้ดีเปป็ นญาตทิ เปป็ นมทิตร เปป็ นเพพอที่ นของเราดตังนดีพื้ กป็ควรใหรู้ทกตั ษทิณา
ทาน เพพอที่ ผรทรู้ ลดี ที่ ะจากโลกนดีพื้ไปแลรู้ว...กป็ทกตั ษทิณาทานนดีพื้แลอตันทล่านใหรู้แลรู้ว ประดทิษฐาน
ไวรู้แลรู้วใน สงฆยยอล่ มสคาเรป็จโดยพลตัน (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 25, ขรู้อ 8)
 8

คคาวล่าญาตอิในทนนที่ นี้นเปป็ นคคารวมทนหที่ มายถถึงพล่อแมล่ดวจ้ ย ทตักษอิณาทานจะมนผลมาก ปจตั จตัยหนถึที่งทนทที่ ล่าน

ใหจ้พจอิ ารณากป็คอคื ผญูรจ้ บตั (ปฏอิคาหก) ตจ้องเปป็ นผญูบจ้ รอิสพุทธอิ ดดจ้วย และทานนตันนี้ ไมล่ควรเจาะจงบพุคคล แตล่ใหจ้อพุทศอิ
แกล่สงฆย์ซงที่ถึ กป็ไดจ้แกล่ประชาคมของพระภอิกษพุ ภอิกษพุณน และสามเณรทนพที่ ระพพุทธเจจ้าทรงตตังนี้ ขถึนนี้ มา

ผลดทีของการเลทีนั้ยงดญูและผลเสทียของการไมตเลทีนั้ยงดญูพตอแมต
มนขอจ้ ทนนที่ ล่ าสตังเกตวล่า เมคืที่อพระพพุทธเจจ้าตรตัสถถึงผลของความกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่จะตรตัส
เฉพาะแตล่ผลดน (อานอิสงสย์) เชล่นเดนยวกตับการผลของการไมล่มคน วามกตตัญญญูกตเวทน กป็จะตรตัสเฉพาะแตล่ผล
เสนย (โทษ) แสดงวล่าความกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่ดวจ้ ยปญตั ญามนผลดนโดยสล่วนเดนยว สล่วนการไมล่กตตัญญญู
กตเวทนจะสล่งผลเสนยโดยสล่วนเดนยวเชล่นกตัน ทนจที่ ะกลล่าวตล่อไปนนนี้เปป็ นผลดนและผลเสนยตามทนปที่ รากฏในพระ
ไตรปอิ ฎก

ผลดที
ผลดนกคป็ อคื การเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่เปป็ นการสรจ้างแบบอยล่างทนดที่ ใน หจ้กบตั ลญูก หากยตังมนชวน ตอิ อยญูยล่ อล่ มไดจ้รบตั
การสรรเสรอิญจากผญูรจ้ ญูจ้ และหากตายไปยล่อมไปเกอิดในสวรรคย์
ในสาลอิเกทารชาดก ครตังนี้ พระพพุทธเจจ้าเสวยพระชาตอิเปป็ นพญานกแขกเตจ้า พระองคย์ไดจ้พา
บรอิวารไปกอินขจ้าวสาลนในไรล่ของโกสอิยพราหมณย์ ตล่อมาถญูกจตับไดจ้ ไดจ้ตอบคคาถามของพราหมณย์ทถที่น ามวล่า
ทคาไมไมล่กนอิ เสนยใหจ้อมอิที่ แตล่นที่นยงตั คาบกลตับไปดจ้วยวล่า

บคุตรนรู้อยทตังพื้ หลายของขรู้าพเจรู้ายตังอล่อน ขนปดี กยตังไมล่ขนพื้พึ บคุตรเหลล่านตันพื้ ขรู้าพเจรู้าเลดีพื้ยงมา

แลรู้ว เขาจตักเลดีพื้ยงขรู้าพเจรู้าบรู้าง เพราะเหตคุนนตั พื้ ขรู้าพเจรู้าจพึงใหรู้บคุตรเหลล่านตันพื้ กรหรู้ นดีพื้ มารดา
และบทิดาของขรู้าพเจรู้าแกล่แลรู้ว ลล่วงกาลผล่านวตัยไปแลรู้ว ขรู้าพเจรู้าคาบเอาขรู้าวสาลดีไปดรู้วย
จะงอยปากเพพอที่ ทล่านเหลล่านตันพื้ ชพอที่ วล่าเปลพพื้องหนดีพื้ททดี ที่ ล่านทคาไวรู้กล่อน...การใหรู้กหรรู้ นดีพื้ของ
ขรู้าพเจรู้าเปป็ นเชล่นนดีพื้ การเปลพพื้องหนดีพื้ของขรู้าพเจรู้าเปป็ นเชล่นนดีพื้ ... ขรู้าแตล่ทล่านโกสทิยะ ขอทล่าน
จงทราบอยล่างนดีพื้เถทิด (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 27, ขรู้อ 1878)

พระพพุทธพจนย์นนี้นเปรนยบการเลนยนี้ งดญูลกญู เหมคือนการใหจ้ลกญู กญูหจ้ นนนี้ สล่วนการเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่เหมคือนการ

ชคาระหนนนี้ทพที่น อล่ แมล่เคยใหจ้กญูจ้(เลนยนี้ ง) เมคืที่อลญูกเตอิบโตเปป็ นผญูใจ้ หญล่ กป็จะทคาหนจ้าทนทที่ งตั นี้ 2 อยล่างพรจ้อม ๆ กตันคคือ
เลนยนี้ งลญูกตนเองและเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ตอบแทนดจ้วย โดยอาศตัยแบบอยล่างทนพที่ อล่ แมล่เคยทคาใหจ้ดมญู ากล่อน สคาหรตับ
ผลดนขอจ้ อคืที่น ๆ มนดงตั นนนี้

บตัณฑทิตทตังพื้ หลายยล่อมสรรเสรทิญบคุตรนตันพื้ ดรู้วยการบคารคุงมารดาบทิดาในโลกนดีพื้ ครตันพื้ บคุตรนตันพื้ ละ

ไปแลรู้ว ยล่อมบตันเททิงในสวรรคย (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 28, ขรู้อ 162)

เพราะเหตคุทบดี ที่ คุตรผรเรู้ ปป็ นบตัณฑทิตไดรู้บคารคุงมารดาบทิดา บตัณฑทิตทตังพื้ หลายยล่อมสรรเสรทิญเขา

ครตันพื้ ละโลกนดีพื้ไปแลรู้ว ยล่อมบตันเททิงในสวรรคย (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 21, ขรู้อ 63)

บคุคคลใดเลดีพื้ยงมารดาบทิดาโดยธรรม แมรู้เทวดาและมนคุ ษยย...นตักปราชญยทงตั พื้ หลายยล่อม

สรรเสรทิญผรเรู้ ลดีพื้ยงมารดาบทิดาในโลกนดีพื้ บคุคคลนตันพื้ ละจากโลกนดีพื้ไปแลรู้วยล่อมบตันเททิงใน
สวรรคย (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 28, ขรู้อ 522)
 9

ความกตตัญญญูกตเวทนถอคื วล่าเปป็ นจรอิยธรรมสากล เพราะคนทพุกชาตอิทพุกศาสนา ลจ้วนยกยล่องลญูกทนที่

กตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่วล่าเปป็ นคนดน อยล่างเชล่นในปจตั จพุบนตั ไดจ้มกน ารมอบรางวตัลลญูกกตตัญญญูในวตันพล่อและวตัน
แมล่แหล่งชาตอิกดป็ วจ้ ยเหตพุผลนนนี้ สคาหรตับสวรรคย์ ผญูไจ้ มล่เชคืที่อกป็คงปฏอิเสธวล่าไมล่มน แตล่หากสวรรคย์มจน รอิง ขณะเปป็ นคน
ดนในโลกนนนี้ยงตั ไดจ้รบตั ผลดนเปป็ นรางวตัลตอบแทน หากตายไปสวรรคย์ตอจ้ งเปอิ ดรตับคนทนเที่ ลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่อยล่าง
แนล่ นอน
นอกจากนตันนี้ ยตังมนผลดนอกน 4 ประการทนผที่ เญูจ้ ลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่จะไดจ้รบตั ในโลกนนนี้ ดตังพระพพุทธพจนย์ใน
ขพุททกนอิกายวล่า

ธรรม 4 ประการนดีพื้คอพ อายคุ วรรณะ สคุขะ พละ ยล่อมเจรทิญแกล่ผมรรู้ ปดี กตทิกราบไหวรู้ ผรมรู้ ดี
ปกตทิอล่อนนรู้อมตล่อทล่านผรเรู้ จรทิญเปป็ นนทิตยย (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 25, ขรู้อ 18)
ผญูเจ้ จรอิญในทนนที่ นี้นหมายถถึงผญูแจ้ กล่กวล่า ซถึงที่ ยล่อมรวมเอาผญูเจ้ ปป็ นพล่อแมล่ดวจ้ ย

ผลเสทีย
ผลเสนยของการไมล่เลนยนี้ งดญูพล่อแมล่ยอล่ มตรงขจ้ามกตับผลดนดงตั กลล่าวแลจ้วขจ้างตจ้น กลล่าวคคือ อาจไมล่ไดจ้
รตับการเลนยนี้ งดญูตอบแทนจากลญูก เพราะไมล่เคยเหป็นตตัวอยล่างทนพที่ อล่ แมล่เคยทคามากล่อน นอกนตันนี้ กป็จะถญูกสตังคมตอิ
เตนยน มนอนตั ตจ้องสญูญเสนยทรตัพยย์สนอิ เมคืที่อตายไปยล่อมตกนรก พระพพุทธพจนย์ทกที่น ลล่าวถถึงผลเสนยการไมล่เลนยนี้ งดญู
พล่อแมล่มดน งตั นนนี้

บคุตรอตันมารดาบทิดาเลดีพื้ยงดรมาแลรู้วดรู้วยความยากลคาบากอยล่างนดีพื้ ไมล่บคารคุงมารดาบทิดา
บคุตรนตันพื้ ชพอที่ วล่าประพฤตทิผดทิ ในมารดา ยล่อมเขรู้าถพึงนรก บคุตรอตันบทิดาเลดีพื้ยงมาดรู้วยความ
ลคาบากอยล่างนดีพื้ ไมล่บคารคุงมารดาบทิดา บคุตรนตันพื้ ชพอที่ วล่าประพฤตทิผดทิ ในบทิดา ยล่อมเขรู้าถพึง
นรก เราไดรู้สดตับมาวล่า เพราะไมล่บคารคุงมารดา... เพราะไมล่บคารคุงบทิดา แมรู้ทรตัพยยทเดี ที่ กทิด
แกล่บคุตรทตังพื้ หลายผรรู้ ปรารถนาทรตัพยยยอล่ มฉทิบหาย หรพอบคุตรนตันพื้ ยล่อมเขรู้าถพึงความยาก
แครู้น (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 28, ขรู้อ 162)

ขจ้อทนนที่ ล่ าพอิจารณากป็คอคื เพราะเหตพุใดทรตัพยย์สมบตัตขอิ องคนไมล่เลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ตอจ้ งฉอิบหายดจ้วย ขจ้อ

นนนี้พระอรรถกถาจารยย์ไมล่ไดจ้อธอิบายเอาไวจ้ เหตพุผลนล่ าจะเปป็ นเพราะวล่า เมคือที่ บพุตรมนความพรจ้อมทพุกอยล่างและ
อยญูใล่ นวอิสยตั ทนจที่ ะเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่ไดจ้ แตล่กลตับไมล่ทาค ฉะนตันนี้ สตังคมจถึงมองเขาวล่าเปป็ นคนอกตตัญญญู คนอกตตัญญญู
จะไมล่เปป็ นทนรที่ กตั และทนไที่ วจ้ใจของใคร ๆ เพราะขาดคพุณธรรมพคืนนี้ ฐานของมนพุ ษยย์ สอิงที่ นนนี้อาจนคาไปสญูล่การตจ้องสญูญ
เสนยทรตัพยย์สนอิ ไมล่ทางใดกป็ทางหนถึที่งกป็ไดจ้ในทนสที่ พุด

ปราภวสญูตร สญูตรวล่าดจ้วยความเสคืที่อมกลล่าวถถึงคนไมล่มคน วามกตตัญญญูกตเวทนวล่า

คนใดสามารถ (ปหคุสนตั โต) แตล่ไมล่เลดีพื้ยงดรมารดาบทิดาผรแรู้ กล่เฒล่า ผล่านวตัยหนคุล่ มสาวไป

แลรู้ว ขรู้อนตันพื้ เปป็ นทางแหล่งความเสพอที่ ม (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 25, ขรู้อ 304)

สคาหรตับลญูกบางคนไมล่สามารถตอบแทนบพุญคพุณพล่อแมล่ไดจ้ เชล่นมนรล่างกายพอิกลพอิการ หรคือตจ้องอยญูล่

หล่างไกล เปป็ นตจ้น คงกลล่าวไมล่ไดจ้วล่าเปป็ นคนไมล่ดน เพราะการแทนคพุณพล่อแมล่ตอจ้ งอยญูใล่ นวอิสยตั ทนลที่ กญู สามารถ
ทคาไดจ้ดวจ้ ย ซถึงที่ เปป็ นความหมายของคคาวล่า “ปหพุสนตั โต” ดตังกลล่าวแลจ้วขจ้างตจ้น
ลญูกบางคนไมล่เพนยงแตล่ไมล่เลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่เทล่านตันนี้ แตล่ยงตั ประทพุษรจ้ายพล่อแมล่จนถถึงแกล่ชวน ตอิ อนกดจ้วย
อยล่างทนเที่ รนยกวล่า มาตพุฆาต(ฆล่าแมล่) และปอิ ตพุฆาต(ฆล่าพล่อ) ลญูกทนกที่ ล่อกรรมทคาชตัวเชล่ ที่ นนนนี้ทางพระพพุทธศาสนา
 10

ถคือวล่าเปป็ นอนตันตรอิยกรรม หรคือกรรมหนตักทนจที่ ะไดจ้รบตั ผลกรรมตอบแทนในทตันทน กลล่าวคคือในชาตอิป จตั จพุบนตั จะ

ไมล่ไดจ้รบตั อนพุ ญาตใหจ้บวชไดจ้ บรรลพุมรรคผลไมล่ไดจ้ และหากตายไปยล่อมตกนรกสถานเดนยว

บทสรพุป
การปลญูกฝงตั จรอิยธรรมเกนยที่ วกตับความกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่แกล่ลกญู กป็คอคื การทคาใหจ้ลกญู เขจ้าใจวล่า
พล่อแมล่มคน พุณ กลล่าวคคือ เปป็ นพรหม เปป็ นบญูรพาจารยย์ และเปป็ นอาหพุไนยบพุคคลของลญูกและมนการตอบแทน
คพุณจากลญูกเกอิดขถึนนี้ เมคืที่อครบทตังนี้ 2 อยล่างจถึงจะตรงกตับคคาวล่ากตตัญญญูกตเวทน ลญูกทนมที่ คน วามกตตัญญญูกตเวทน จะ
มนบพุคลอิกภาพเหลล่านนนี้ยามปฏอิบตตั ตอิ ล่อพล่อแมล่คอคื อล่อนโยน เหป็นอกเหป็นใจ มนสมตั มาคารวะ สพุภาพ เชคืที่อฟงตั และมน
จอิตสาธารณะ เปป็ นตจ้น ทตังนี้ นนนี้เพราะการยถึดถคือในตตัวตนของลญูกทนมที่ าจากการยถึดถคือขตันธย์ 5 ไดจ้ถญูกกคาราบลง
ใหจ้อยญูล่ภายใตจ้การควบคพุมของกรอบจรอิยธรรม กลล่าวคคือ จอิตสคานถึกทนที่มคน วามกตตัญญญูกตเวทนแทน ตรงกตัน
ขจ้ามกตับ ลญูกทนที่ไมล่มนความกตตัญญญูกตเวทน จะมนบพุคลอิกภาพอนกแบบ เชล่น แขป็งกระดจ้าง ขาดสตัมมาคารวะ
กจ้าวรจ้าว ไมล่เชคืที่อฟงตั ลบหลญูล่ และดคืนี้อรตันนี้ เปป็ นตจ้น ทตังนี้ นนนี้เพราะการยถึดถคือในขตันธย์ 5 วล่ามนตวตั ตน ไดจ้ขวางกตันนี้
การงอกงามของคพุณคพุณธรรมทตังนี้ หลาย ซถึงที่ แนล่ นอนวล่ายล่อมหมายเอาความกตตัญญญูกตเวทนนนี้นดวจ้ ย
แนวคอิดเรคืที่องความกตตัญญญูกตเวทนในพระพพุทธศาสนาเกนยที่ วขจ้องกตับคน 2 ฝล่าย คคือ พล่อแมล่กบตั
ลญูก เปป็ นเรคืที่องของความสคานถึก ไมล่ใชล่การเรนยกรจ้องจากอนกฝาล่ ย ลญูกจะมนความกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่กตป็ ล่อ
เมคืที่อเกอิดความสคา นถึ กวล่า พล่อแมล่มคน พุณจรอิงและตนควรจะแทนคพุณ ฉะนตันนี้ เมคืที่อ ใดกป็ตามทนที่กลล่าวถถึงความ
กตตัญญญูกตเวทนทลที่น กญู ควรมน จถึงยล่อมหมายเอาตตัวคพุณธรรมทนบที่ พุรพการน กลล่าวคคือพล่อแมล่มตน ล่อลญูกดจ้วย
จากทนกที่ ลล่าวมาทตังนี้ หมดโดยลคาดตับ กรอบของการปลญูกฝงตั จรอิยธรรมขจ้อกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่
ของลญูกตามนตัยพระพพุทธศาสนาเปป็ นดตังนนนี้

กรอบความกตตัญญญูกตเวทนนนี้น สามารถนคาไปประยพุกตย์ใชจ้กบตั กรณนอที่นคื ๆ ไดจ้ เพนยงใหจ้รวญูจ้ ล่าบพุรพการนเปป็ นใคร

และบพุคคลทนเที่ ปป็ นกตตัญญญูกตเวทนเปป็ นใคร จากนตันนี้ ใหจ้หาคพุณธรรมทนทที่ งตั นี้ สองควรปฏอิบตตั ตอิ ล่อกตัน แลจ้วจะทคาใหจ้
ไดจ้กรอบการปลญูกฝงตั จรอิยธรรมทนใที่ ชจ้กตตัญญญูกตเวทนเปป็ นฐานในเรคืที่องนตันนี้ ๆ ไดจ้
ในกรณนไมล่ใชล่มนพุ ษยย์ อาจหาคพุณธรรมของสอิงที่ นตันนี้ ไมล่ไดจ้ แตล่หากรญูวจ้ ล่าสอิงที่ นตันนี้ มนคพุณคล่าแกล่เรา
อยล่างไร กป็สามารถใชจ้คพุณคล่าดตังกลล่าวแทนคพุณธรรมของมนพุ ษยย์ไดจ้ จากนตันนี้ จะไดจ้กรอบความกตตัญญญู -
กตเวทนระหวล่างมนพุ ษยย์กบตั สอิงที่ นตันนี้ เชล่นกตัน
 11

อภร ปรายจรร ยธรรมเรรรื่องความกตตัญญญูกตเวททีตตอพตอแมตของลญูกตามนตัยพระพพุทธศาสนา

1. บางคนอาจเขจ้าใจวล่า จรอิยธรรมเกนยที่ วกตับความกตตัญญญูกตเวทน เปป็ นเชล่นเดนยวกตับคตอินอิยม
หรคือประเพณนบางอยล่างในสตังคม ทนคที่ นรพุล่นกล่อนหรคือผญูใจ้ หญล่ทมที่น อน าค นาจเหนคือกวล่าเดป็กกคาหนดขถึนนี้ มาเพคือที่ ใหจ้ผญูจ้
อล่อนแอกวล่าเชล่นลญูกปฏอิบตตั ตอิ าม เพคือที่ จะไดจ้เปป็ นคนวล่านอนสอนงล่าย ไมล่สรจ้างความลคาบากใจใหจ้พอล่ แมล่
แตล่หากพอิจารณาจากเจตนารมณย์ของคคาสอนแลจ้วจะพบวล่า การปลญูกฝ งตั จรอิยธรรมนตันนี้ ควรเรอิมที่
กล่อนจากครอบครตัว เพราะครอบครตัวเปป็ นหนล่ วยยล่อยสพุดของสตังคม หากหนล่ วยยล่อยดน กป็ยอล่ มจะทคาใหจ้สงตั คม
มนรากฐานทนดที่ ดน วจ้ ย สตังยพุตตนอิกายกลล่าววล่า “บคุตรเปป็ นทดีตที่ งตั พื้ ของมนคุ ษยย” (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่
15, ขรู้อ 165) หมายความวล่า บพุตรเปป็ นทนรที่ กตั และเปป็ นทนปที่ รารถนาของพล่อแมล่ อาศตัยความรตักเปป็ นพคืนนี้ ฐาน
พระพพุทธเจจ้าจถึงตรตัสยกยล่องพล่อแมล่วล่า เปป็ นพรหม บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคลของลญูก ซถึงที่ กป็คอคื ทรงเลป็ง
เหป็นความสคาคตัญของพล่อแมล่ตล่อการปลญูกฝงตั จรอิยธรรมใหจ้แกล่ลกญู เสนยแตล่เรอิมที่ แรก
ทนจที่ รอิงหลตักจรอิยธรรมเกนยที่ วกตับความกตตัญญญูกตเวทนนนี้น ไมล่ไดจ้มพุล่งไปทนลที่ กญู เทล่านตันนี้ แตล่มพุล่งไปทนคที่ นทนที่
เปป็ นพล่อแมล่ดวจ้ ย เพราะลญูกในวตันนนนี้กคป็ อคื พล่อแมล่ในวตันขจ้างหนจ้า และผญูทจ้ เที่น ปป็ นพล่อแมล่ในวตันนนนี้ ตล่างกป็มสน ถานภาพ
ของลญูกตอิดตตัวอยญูดล่ วจ้ ยกตันทพุกคน การสอนใหจ้ลกญู มนความกตตัญญญูกตเวทนกคป็ อคื การสอนพล่อแมล่ดวจ้ ย หรคือจะ
กลล่าวใหจ้ยงอิที่ กวล่านตันนี้ เปป็ นการสอนคนทตังนี้ หมดในสตังคมนตันเอง ที่
2. การทนพที่ ระพพุทธศาสนากลล่าววล่า พล่อแมล่เปป็ นพรหม บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคล แสดง
วล่าการปลญูกฝงตั จรอิยธรรมเปป็ นสอิงที่ ทนทที่ พุกภาคสล่วนของสตังคมตจ้องชล่วยกตัน เพราะหากมองเชอิงตนความแลจ้ว คคา
วล่าพรหมกป็คอคื สถาบตันครอบครตัวอตันไดจ้แกล่พอล่ แมล่ บญูรพาจารยย์กคป็ อคื สถาบตันการศถึกษา สล่วนอาหพุไนยบพุคคลกป็
คคือสถาบตันศาสนา ทตังนี้ 3 สถาบตันนนนี้จะตจ้องชล่วยกตันปลญูกฝงตั จรอิยธรรมแกล่เยาวชน คคาถามทนเที่ กอิดขถึนนี้ กป็คอคื
ปจตั จพุบนตั ทตังนี้ 3 สถาบตันนนนี้ยงตั ทคาหนจ้าทนขที่ องตนไดจ้ดอน ยญูหล่ รคือไมล่ ในอดนตสตังคมมนความสลตับซตับซจ้อนนจ้อย การ
ทคาหนจ้าทนขที่ องทตังนี้ 3 สถาบตัน ดญูจะไดจ้ผลดน แตล่ในยพุคทพุนนอิยมโลกาภอิวตตั นย์เชล่นปจตั จพุบนตั หากมองจากปญตั หา
จรอิยธรรมทนปที่ รากฏใหจ้เหป็น ทคาใหจ้เราไมล่แนล่ ใจวล่าบทบาทของทตังนี้ 3 สถาบตันจะยตังคงเหมคือนสมตัยกล่อนหรคือ
ไมล่ โดยเฉพาะบทบาทของสถาบตันครอบครตัวทนอที่ ล่อนแอลง จากรายงานการวอิจยตั ระดตับดพุษฎนนอิพนธย์เกนยที่ ว
กตับปจตั จตัยทนมที่ ผน ลตล่อการเขจ้าวตัดของเยาวชนในเขตอคาเภอเมคือง จตังหวตัดสมพุทรปราการ (พงศยธนภตัทร นทิธทิ
ญาณโรจนย, 2556 : 106) ปรากฏวล่า ปจตั จตัยดจ้านครอบครตัวมนผลตล่อการเขจ้าวตัดระดตับกลาง นจ้อยกวล่าดจ้าน
อคืที่นๆ คคือ ดจ้านสถาบตันศาสนา สถาบตันการศถึกษาและเจตคตอิ สาเหตพุกเป็ นคืที่องมาจากพล่อแมล่ตอจ้ งทคางาน
มากขถึนนี้ เพคือที่ หารายไดจ้มาใชจ้จล่ายในครอบครตัว จถึงไมล่คล่อยมนเวลาเลนยนี้ งดญูและอบรมลญูก หากแนวโนจ้มยตังเปป็ น
เชล่นนนนี้ตล่อไปเรคืที่อย ๆ กป็ชวนใหจ้นล่าเปป็ นหล่วงวล่าสถาบตันครอบครตัวจะยตังเปป็ นหลตักชตัยทางจรอิยธรรมและคอย
สรจ้างเจคตอิทดที่น ทน างจรอิยธรรมใหจ้กบตั บพุตรหลานของตนไดจ้ดเน ชล่นสตังคมไทยในอดนตหรคือไมล่
อยล่างไรกป็ดน คคาวล่า พรหม บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคลดตังกลล่าว เปป็ นคคากลล่าวเรนยกพล่อแมล่
จรอิง ๆ ไมล่ใชล่ในความหมายเชอิงตนความดตังกลล่าวขจ้างตจ้น ฉะนตันนี้ ภารกอิจในการปลญูกฝ งตั จรอิยธรรมใหจ้แกล่ลกญู
ของพล่อแมล่ชล่างเปป็ นภารกอิจทนยที่ งอิที่ ใหญล่เหลคือเกอิน เพราะนอกจากจะทคาหนจ้าทนใที่ นฐานะสถาบตันครอบครตัวแลจ้ว
พล่อแมล่ยงตั ตจ้องทคาหนจ้าทนเที่ สมคือนหนถึที่งเปป็ นสถาบตันการศถึกษาและสถาบตันทางศาสนาไปพรจ้อม ๆ กตันอนกดจ้วย
3. การกลล่าววล่าพล่อแมล่คอคื พรหม บญูรพาจารยย์ และอาหพุไนยบพุคคลของพระพพุทธศาสนา ไมล่ใชล่
เพนยงแตล่สกตั วล่าเนจ้นความสคาคตัญของพล่อแมล่ และเรนยกรจ้องใหจ้ลกญู ตจ้องแสดงความกตตัญญญูกตเวทนตอบฝ าล่ ย
เดนยว แตล่แสดงถถึงคพุณธรรมทนพที่ อล่ แมล่พงถึ มนตล่อลญูกดจ้วย เชล่นเดนยวกตันลญูกจะไดจ้ชที่อคื วล่าลญูกจรอิง ๆ กป็ตอจ้ งมน
คพุณธรรมของลญูกคคือมนความกตตัญญญูกตเวทนดวจ้ ย
คคาวล่า พรหม ในพระพพุทธศาสนา หมายถถึงผญูมจ้ พน รหมวอิหาร 4 คพอ เมตตา กรคุณา มคุทตทิ า และ
อคุเบกขา คคาวล่า อาจารยย์ หมายถถึงผญูมจ้ คน พุณธรรม 7 ขจ้อคคือ นล่ ารตัก นล่ าเคารพ นล่ าเจรทิญใจ เปป็ นทดีปที่ รพึกษาทดีดที่ ดี
อดทนตล่อคคาซตักถาม อธทิบายเรพอที่ งยากใหรู้งาล่ ยไดรู้ และไมล่ชกตั จรงในทางเสพอที่ มเสดีย (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย,
เลล่มทดี ที่ 23, ขรู้อ 34) เพราะมนพรหมวอิหาร 4 และคพุณสมบตัตขอิ องอาจารยย์ทงตั นี้ 7 ขจ้อ พล่อแมล่จงถึ เปป็ นอาหพุไนย-
 12

บพุคคล คคือเปป็ นผญูเจ้ หมาะสมทนจที่ ะรตับสอิงที่ ของทนลที่ กญู นคามามอบใหจ้ เชล่นเดนยวกตับพระอรอิยเจจ้าเปป็ นผญูสจ้ มควรแกล่
ไทยทานทนทที่ ายกนคามาถวาย
ฉะนตันนี้ สาระสคาคตัญจรอิง ๆ ของการกลล่าววล่าถถึงคพุณธรรมของพล่อแมล่ขาจ้ งตจ้นนนนี้กคป็ อคื การเปป็ น
ตตัวอยล่างทนดที่ ตน ล่อลญูก เขจ้าทคานอง “กลล่าวอยล่างใด ทคาอยล่างนตันพื้ (และ) ทคาอยล่างใด กลล่าวอยล่างนตันพื้ ” (พระ
ไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 30, ขรู้อ 480) หากพล่อแมล่มคน พุณธรรมเปป็ นตตัวอยล่างทนดที่ กน ล่อน การจะหวตังใหจ้ลกญู
มองเหป็นความดนแลจ้วแสดงความกตตัญญญูกตเวทนตอบกป็คงเปป็ นเรคืที่องไมล่ยาก เพราะเมคืที่อมองเหป็นคพุณกป็ยอล่ มจะ
มองเหป็นความจคาเปป็ นทนจที่ ะแทนคพุณดจ้วย การรญูคจ้ พุณและการแทนคพุณจะมาจากความรตักและความผญูกพตัน
ระหวล่างกตันซถึงที่ พล่อแมล่ไดจ้แสดงใหจ้ดเญู ปป็ นตตัวอยล่างกล่อน ไมล่ใชล่เกอิดจากการเรนยกรจ้องใหจ้ฝ าล่ ยใดฝาล่ ยหนถึที่งทคาแกล่
ตน นตันคคืที่ อการเหป็นแกล่ตวตั ไมล่ใชล่ความรตัก
4. ความกตตัญญญูกตเวทนในพระพพุทธศาสนาไมล่ไดจ้เปป็ นแบบ “ประกาศอิต” (dogmatism) คคือ
ลญูกมนหนจ้าทนตที่ อจ้ งกจ้มหนจ้ากจ้มตารญูคจ้ พุณและแทนคพุณพล่อแมล่สถานเดนยว แตล่การกลล่าววล่าการตอบแทนคพุณอตัน
ยอิงที่ ยวดคคือการชล่วยเปลนยที่ นจอิตใจพล่อแมล่ใหจ้เปป็ นสตัมมาทอิฏฐอิ และการทนพที่ ระอรรถกถาจารยย์อธอิบายหนจ้าทนขที่ อง
ลญูกตามหลตักทอิศ 6 ขจ้อ “ดคารงศยวงศยสกคุล” วล่า การดคารงวงศย์สกพุลทนดที่ คน อคื การทคาวงศย์สกพุลทนไที่ มล่มศน ลน ธรรมใหจ้มน
ศนลธรรม (สคุมงตั คลวทิลาสทินดี,เลล่มทดี ที่ 3, 2535: 228 ) ขจ้อนนนี้แสดงวล่าการแสดงความกตตัญญญูกตเวทนตล่อพล่อแมล่
ตจ้องใชจ้ปญตั ญารล่วมดจ้วย
5. ความกตตัญญญูกตเวทน สามารถขยายไปสญูล่เรคืที่องอคืที่นๆ ไดจ้ พระพพุทธศาสนาเรนยกผญูมจ้ อน พุปการ-
คพุณกล่อนทนเที่ ราควรรญูคจ้ พุณและแทนคพุณวล่า “บพุรพการน” ฉะนตันนี้ หากพอิจารณาจากสอิงที่ รอบตตัวเราตตังนี้ แตล่เกอิดมากป็
จะเหป็นวล่า บพุรพการนของเราไมล่ไดจ้มเน พนยงพล่อแมล่เทล่านตันนี้ แตล่มคน รญูอาจารยย์ ญาตอิพนที่น จ้อง มอิตรสหาย เพคือที่ นรล่วม
งาน คนอคืที่น ๆ รวมทตังนี้ สตัตวย์ สอิงที่ ของและสถานทนอที่ กน ดจ้วย ขพุททกนอิกายกลล่าววล่า เราควรรญูคจ้ พุณแมจ้กระทตังที่
ตจ้นไมจ้ดวจ้ ย ดตังนนนี้

บคุคคลอาศตัยนตังนอนทดี
ที่ รที่ ล่มเงาของตรู้นไมรู้ใด ไมล่ควรหตักรานกทิงที่ ของตรู้นไมรู้นนตั พื้ เพราะการ
ประทคุษรรู้ายมทิตรเปป็ นความเลวทราม (พระไตรปทิ ฎกภาษาไทย, เลล่มทดี ที่ 26, ขรู้อ 106)
สล่วนการสอนใหจ้กตตัญญญูกตเวทนแมจ้ตล่อสตัตวย์ มนรายละเอนยดตาม “อรรถกถาสนลวนาคชาดก” แหล่ง
ขพุททกนอิกาย (ชาตกตัฏฐกถา,เลล่มทดี ที่ 2, 2535 :144-149) ทนตที่ คาหนอิคนเนรคพุณตล่อชจ้างทนเที่ คยชล่วยเหลคือเขาใหจ้
พจ้นจากการหลงปาล่ วล่าเปป็ นคนอกตตัญญญู
ฉะนตันนี้ จากการสอนใหจ้รคญูจ้ พุณบพุรพการน เราสามารถนคาหลตักกตตัญญญูกตเวทนมาปรตับใชจ้และชล่วย
แกจ้ไขปญตั หาใหจ้กบตั สตังคมปจตั จพุบนตั ไดจ้ เชล่น เมคืที่อทราบวล่าสอิงที่ แวดลจ้อมมนคพุณแกล่เรา กป็ไมล่ควรจะเบนยดเบนยน
และทคาลายสอิงที่ แวดลจ้อม หรคือนคามาสล่งเสรอิมคล่านอิยมการเลนยนี้ งดญูพอล่ แมล่แทนการพถึงที่ พาสวตัสดอิการจากรตัฐฝ าล่ ย
เดนยว เพคือที่ บรรเทาปญตั หาสตังคมผญูสจ้ งญู อายพุทนที่น บตั วตันจะเปป็ นภาระของสตังคมมากขถึนนี้ เปป็ นตจ้น

บรรณานพุกรม
ภาษาไทย
ชาตกตัฏฐกถา (อรรถกถาชาดก) ฉบตับสยามรตัฐ. เลล่มทนที่ 2,9. 2535. กรพุงเทพมหานคร:โรงพอิมพย์
มหามกพุฏราชวอิทยาลตัย.
อิ าณโรจนย์ . 2556. “ปจตั จตัยทนมที่ ผน ลตล่อการเขจ้าวตัดของเยาวชนในเขตอคาเภอเมคือง
พงศย์ธนภตัทร นอิธญ
จตังหวตัดสมพุทรปราการ”, วร ทยานรพนธท์ศาสนศาสตรดพุษฎทีบณ ตั ฑร ต สาขาพพุทธศาสนท์
ศจึกษา. ศาลายา : บตัณฑอิตวอิทยาลตัย มหาวอิทยาลตัยมกพุฏราชวอิทยาลตัย.
พระมหาคตัมภทีรอท์ ลตั กพุรอาน พรรู้อมคคาแปลภาษาไทย. ม.ป.ป. กรพุงเทพมหานคร: สมาคม
นตักเรนยนเกล่าอาหรตับ.
 13

พระไตรปร ฎกภาษาไทย ฉบตับหลวง. 2521 .พอิมพย์ครตังนี้ ทนที่ 3. เลล่มทน 5,11,15,20,21,22,23,25,

26,27,28,30.กรพุงเทพมหานคร: กรมการศาสนา กระทรวงศถึกษาธอิการ.
พพุทธทาสภอิกขพุ. ม.ป.ป. โลกรอดเพราะกตตัญญญู. นนทบพุรน : ศญูนยย์สบคื อายพุพระพพุทธศาสนา
วตัดชลประทานรตังสฤษฏย์.
มโนรถปญูรณที (อรรถกถาอตังคพุตตรนอิกาย) ฉบตับสยามรตัฐ. เลล่มทนที่ 3. 2535.กรพุงเทพมหานคร:
โรงพอิมพย์มหามกพุฏราชวอิทยาลตัย.
มตังคลตัตถททีปนที แปล เลล่ม 2. 2522. กรพุงเทพมหานคร: โรงพอิมพย์มหามกพุฏราชวอิทยาลตัย.
สารตัตถปกาสร นที (อรรถกถาสตังยพุตตนอิกาย) ฉบตับสยามรตัฐ. เลล่มทนที่ 3. 2535.กรพุงเทพมหานคร:
โรงพอิมพย์มหามกพุฏราชวอิทยาลตัย.
สพุมงตั คลวร ลาสร นที (อรรถกถาทนฆนอิกาย) ฉบตับสยามรตัฐ. เลล่มทนที่ 3. 2535. กรพุงเทพมหานคร:โรงพอิมพย์
มหามกพุฏราชวอิทยาลตัย.
ภาษาออังกฤษ
Andrew Wilson .Ed. World Scripture : A Comparative Anthology of Sacred Texts.1991
[Online]. Available : http://www.unification.net/ws/ [Accessed on 3rd Feb. 2014].
American Standard Version of the Bible. 1901. [Online]. Available :
http://www.sacred-texts.com/bib/asv/index.htm [Accessed on 28th Jan. 2014).
Sri Guru Granth Sahib English Translation. 2011. [Online]. Available :
http://www.sikhs.org/english/frame.htm [Accessed on 28th Jan. 2014).
The Thirteen Principal Upanishads. 1983. Second Edition. Trans. By Robert Ernest
Hume. Delhi : Oxford University Press.