Professional Documents
Culture Documents
BLOCKCHAIN 101
Copyright © Kapital Medya Hizmetleri A.Ş. –İstanbul, 2017.
Bu kitab›n tüm haklar› Kapital Medya Hizmetleri A.fi.’ye aittir.
Kaynak gösterilmeksizin k›smen veya tamamen al›nt› yap›lamaz,
hiçbir yöntemle kopya edilemez, ço€alt›lamaz ve yay›mlanamaz.
MediaCat
K‹TAPLARI
ISBN: 978-605-4584-97-0
BASIM ve C‹LT: İnkılap Kitabevi Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş. • Çobançeşme Mah. Altay Sok. No: 8
Yenibosna/Bahçelievler/İstanbul Tel: 212 496 11 11 Sertifika No: 10614
BLOCKCHAIN 101
Ahmet Usta
Serkan Doğantekin
İÇİNDEKİLER
Sunuş 11
Önsöz - Ahmet Usta 13
Önsöz - Serkan Doğantekin 15
Giriş 17
1. BÖLÜM
Veri Nedir? 29
Veri Tabanları 33
Sonsuzluk ve Ötesi 36
Big Data (Namıdiğer Büyük Veri) 37
Ağ Teknolojilerinin Kısa Tarihi 39
Kriptoloji Kavramı 41
Dijital Kimlik 68
Müşteri Tanıma (Know Your Customer - KYC) 68
Küresel Ödeme Sistemleri 69
Girişimler İçin Sermaye İhtiyacı Karşılama 70
Bağış Toplama ve Yönetimi 71
Mal ve Kaza Sigortası Tazmin Süreci 71
Sendikasyon Kredisi 72
Otomatikleştirilmiş Uyum Mekanizması 73
Vekaleten Oy Kullanma 73
Tedarik Zinciri Yönetimi 74
Telif Kayıt Sistemleri 75
Tapu Kayıt Sistemleri 75
Kamu ve Sağlık Kayıtları ile İhaleler 76
Askeri Emir Komuta Zincirleri 76
Kopya Ürün Koruması 77
Buzdağının Görünmeyen Kısmı Hatta Antarktika Kıtası 77
Bitcoin 79
Ethereum 83
HyperLedger 85
Ripple 87
Corda 89
Tendermint 90
Diğer Blockchain Platformları 91
Everledger 93
Factom 94
SatoshiPay 95
Ujo Music 96
OpenBazaar 97
Maker 98
Diğerleri 99
2. BÖLÜM
Blok 123
Dağıtık Ağ Yapısı 124
Mutabakat Mekanizması 125
Proof of Work 127
Proof of Stake 129
Practical Byzantine Fault Tolerance – PBFT 131
En Uzun Blockchain Kaydı 132
Çatallaşma (Fork) 135
11
BLOCKCHAIN 101
12
ÖNSÖZ
Ahmet Usta
13
BLOCKCHAIN 101
Ahmet Usta
14
ÖNSÖZ
Serkan Doğantekin
15
BLOCKCHAIN 101
Serkan Doğantekin
16
GİRİŞ
17
BLOCKCHAIN 101
1
“How to Time-Stamp a Digital Document“, Stuart Haber, and W. Scott Stornetta, In
Advances in Cryptology – Crypto ’90, pp. 437–455. Lecture Notes in Computer Science
v. 537, Springer-Verlag, Berlin 1991.
2
“The Eternity Service“, Ross J. Anderson. Pragocrypt 1996.
18
GİRİŞ
3
“Cryptographic Support for Secure Logs on Untrusted Machines“, Bruce Schneier,
and John Kelsey, in The Seventh USENIX Security Symposium Proceedings, pp. 53–62.
USENIX Press, Januar 1998.
19
BLOCKCHAIN 101
20
BİRİNCİ BÖLÜM
Blockchain 101:
Blockchain’i Anlamak
1.1. Finans ve Teknolojinin Yeni Birlikteliği:
FinTech
23
BLOCKCHAIN 101
24
FİNANS ve TEKNOLOJİNİN YENİ BİRLİKTELİĞİ: FinTech
Sahnede FinTech
Finans ve teknolojinin buluşması ile ortaya çıkan FinTech kav-
ramı her ne kadar son yıllarda popüler hale gelse de bugüne ka-
dar parasal işlemler ile alakalı olarak yapageldiğimiz işlemlerin
süresini kısaltan veya kalitesini artıran ya da tümüyle yeni bir
ürün veya hizmeti hayatımıza sokan bir tanım olarak özetlene-
bilir.
Bu noktada ülkemizin de finansal teknolojiler açısından ya-
şadığı dönüşümü dünyada örneğine az rastlanan bir maceraya
sahip olduğu için ele almakta fayda görüyoruz.
25
BLOCKCHAIN 101
26
FİNANS ve TEKNOLOJİNİN YENİ BİRLİKTELİĞİ: FinTech
yasa dışı gelirler için bir anda uluslararası değer transferi siste-
mine dönüşmüştür.
Her ne kadar Bitcoin son yıllarda günahların para birimi
olmaktan kurtulmuş olsa da altında yatan Blockchain tekno-
lojisi toplumlara ve işletmelere merkez bankaları gibi kontrol
mekanizmaları olmaksızın üstelik kimlik denetiminden bağım-
sız yeni bir uluslararası, hızlı ve güvenilebilir platform sunmayı
başarmış ve kendini bu noktada ispatlamıştır.
Tüketicilerin ve işletmelerin hiçbir merkezi kuruma ihtiyaç
duymadan ve sistemin kendisinin güvenliği garantilediği bir
ortamda değer yaratmasına, takas ve ticaret yapmasına imkan
tanıyan Blockchain teknolojisi bu gün işletmeler ve tüketiciler-
den çok bankacılık ve finans sisteminin ilgisini çekmektedir.
Öte yandan kitabımızın ilerleyen bölümlerinde ele alacağımız
gibi Blockchain kullanım alanları sadece bankacılık ve finans
sektörü ile de sınırlı değildir.
Şimdi sizleri maceramıza çıkacağımız çok eski tarihlere gö-
türelim. Veri kavramının tarihinin ne kadar geçmişe dayandığı-
nı ve hatta bizi şaşırtacak şekilde bunun insanlığın bir eseri ol-
madığı gerçeği ile yüzleşmek için bir sonraki bölümle yolumuza
devam edelim.
27
1.2. Temel Kavramlar
Veri nedir?
İngilizce ve Latince dillerinde aynı kelime olarak karşımıza çı-
kan ve artık günlük yaşamda da dilimize karışmaya başlayan
Data kelimesinin Türkçe karşılığıdır. İşlenmemiş, ham bilgi
parçacığına verilen isimdir.
Wikipedia’da yer alan açıklamalar ile ilerleyecek olursak; Ve-
riler ölçüm, sayım, deney, gözlem ya da araştırma yolu ile elde
edilmektedir. Ölçüm ya da sayım yolu ile toplanan ve sayısal
29
BLOCKCHAIN 101
bir değer bildiren veriler nicel veriler, sayısal bir değer bildir-
meyen veriler de nitel veriler olarak sınıflandırılmaktadır. Her
sembolik gösterim gibi, veri de belirli bir nesne, birey ya da ol-
guya ilişkin bir soyutlamadır.
Bir verinin tek başına bir anlamı ve işlevi bulunmamaktadır.
Veriler toplandıktan sonra gruplanarak, sıralanarak ve özetle-
nerek, elle ya da bilgisayarla işlenip enformasyona dönüştürül-
düklerinde anlam kazanmakta; ait oldukları bağlamı açıklama
gücüne kavuşmaktadır. Problem çözme ya da karar verme gibi
bir amaca hizmet edebilecek duruma gelmektedir.4
Kayıtlı olmayan veriler ise konuşma esnasında aktarılan ke-
limeler, müzik notaları veya bir deniz fenerinden görsel olarak
iletilen mesajlar olarak ele alabiliriz. Bu tarz veriler vericisi ile
alıcısı arasında transfer edildikten sonra varlıklarını kaybet-
mektedir.
Düşünülenin aksine veri sadece insanlar tarafından üretil-
mez. Kayıt altına alamadığımız güneş patlamalarından kaynak-
lanan kozmik ışınlar ve atomların etrafında dönen elektronlar
gibi milyonlarca farklı veri evrende sürekli olarak üretilmek-
tedir. Bundan daha ilginç olanı ise hayatın temelini oluşturan
genetik kodlamalar yani DNA insanlığın elinden çıkmamış,
hücreler arasında kopyalanarak çoğaltılabilen ve belirli şart-
lar altında vericisi ve alıcısı arasında transfer edilerek yeniden
oluşturulan en temel veridir.
İnsanlık tarihinin kayıtlı ilk verileri M.Ö 18 ila 20 binli yıl-
larda hayvan kemikleri üzerine çentikler atılarak oluşturulan
rakamsal ifadeler olarak karşımıza çıkıyor. Ishango adı verilen
4
https://tr.wikipedia.org/wiki/Veri
30
TEMEL KAVRAMLAR
31
BLOCKCHAIN 101
PER isimli ABD merkezli bir şirket ilk olarak manyetik depola-
ma sistemini bilgisayarlar için geliştirmiş ve sonrasında uzun
yıllar boyunca finans ve bankacılık sektöründe de kullanılan
UNIVAC bilgisayar sistemlerinde kullanmıştır.
UNIVAC ile birlikte manyetik şeritlerde veri depolama tek-
nolojisinin 1951 yılında ticari olarak bilgisayar dünyasıyla bu-
luşması sonrasında 1960 yılında IBM ilk 8 inç büyüklüğündeki
disketi (Floppy Disk) geliştirmiştir. Bu dönemden sonra çok
farklı standartlarda disketler üretilmiştir
1990’lı yıllarda CD teknolojisinin hayatımıza girmesi ile bir-
likte manyetik diskler yerlerini optik depolama ünitelerine bı-
rakmış 1995 yılından itibaren ticari CD kaydedici cihazlar ofis
ve evlere girmeye başlamıştır. Bu geçiş dönemimde disketlerde
1,44 MB gibi kapasiteler konuşulurken bu miktar CD’ler ile bir-
likte 600 MB’ın üstüne çıkmış ve dijital depolamasında devrim
niteliğinde bir adım atılmıştır.
90’lı yılların sonuna doğru popüler hale gelmeye başlayan
bir diğer teknoloji ise Evrensel Seri Yolu (USB) üzerinden bilgi-
sayarlarımıza bağlanan flash bellekler olmuştur.
90’ların sonundan 2000’li yılların ortalarına kadar önce
disk başına 4,7 GB veri depolayan DVD ve sonrasında çok daha
yüksek kapasitelere sahip Blu-ray optik diskler hayatımıza gir-
se de USB teknolojisinin yeni versiyonları ve sürekli kapasitesi
büyüyen flash bellekler ile birlikte 2010 ve sonrasında artık bil-
gisayarlardaki optik disk sürücüler bir standart olmaktan çık-
mış ve internetin de yaygınlaşmasıyla daha yüksek kapasiteye
sahip dahili sürücüleri USB 3.0 ve üstü bağlantı standardına
sahip veya ağ üzerinden kullanılabilen harici disk üniteleri ta-
mamlar hale gelmiştir.
32
TEMEL KAVRAMLAR
Veri Tabanları
İnsanlığın çok daha geçmişinden gelen DNA’nın nasıl bir veri
sistemi olduğuna ve bunu depolamak için organik yapıların na-
sıl kullanıldığına geçen bölümde bakarak daha sonra bu hika-
yeyi günümüzün en modern veri depolama sistemlerine kadar
hızlıca gözden geçirdik.
Elimizdeki veriye, bu veri ile üretilmiş bilgiye ve bunları
saklayacak ortamlara artık yabancı değiliz. Bu sefer veriyi de-
polarken kullandığımız metodoloji ve sistemlere yakından ba-
kacağız.
Bu sefer hikayemize geçen bölümde bahsettiğimiz delikli
kartların bir veri tabanı olarak kullanılmasını ele alarak devam
edeceğiz.
Delikli kartlar veriyi depolamak kadar aynı zamanda onu
organize şekilde saklamak için de kullanılan bir yöntemdi. Pek
33
BLOCKCHAIN 101
5
http://www-03.ibm.com/ibm/history/ibm100/us/en/icons/reldb/
34
TEMEL KAVRAMLAR
35
BLOCKCHAIN 101
Sonsuzluk ve Ötesi6
Şehir ışıkları ile kirlenmemiş açık bir gökyüzüne bakacak olur-
sanız yıldızların sayısı karşısında hayran kalmamak mümkün
değil. Oysa şu ana kadar gözlemlediğimiz yıldızların sayısı tüm
evrenin çok ufak bir parçasını oluşturuyor. Bu gün internete
bağlanan cihazların insan nüfusunu geçtiğine şahit oluyoruz.
Nesnelerin İnterneti (IoT - Internet of Things) adı verilen bu
yapı katlanarak büyürken oluşturduğu ekonomi trilyonlarca
dolar olarak kabul ediliyor. Bu sistemin bütünü tarafından üre-
tilen verinin dağıtık şekilde kaydedilmesi ve saklanması müm-
kün olabilir mi?
Aslında bu sorunun cevabı bundan uzun yıllar önce veril-
mişti. 2000’lerin başında bir birinden bağımsız iki proje ola-
rak karşımıza çıkan eDonkey ve BitTorrent tam olarak internet
üzerinde hiç tanımadığımız ama iletişime geçebileceğimiz diğer
kişiler, daha doğrusu makineler, üzerinden verinin paylaşılması
için geliştirilmiş uçtan uca “Peer To Peer - P2P” olarak isimlen-
dirilen bir tür veri depolama çözümü olarak karşımıza çıktılar.
Bu sistemlerde veri tek bir merkezde değil sayısı milyonları
bulabilecek makine üzerinde bulunur. Bu makinelerden bazıla-
6
Disney Pixar’a ait Toystory animasyon dizisindeki Buzz Lightyear isimli astronot ka-
rakterin sloganı.
36
TEMEL KAVRAMLAR
37
BLOCKCHAIN 101
38
TEMEL KAVRAMLAR
39
BLOCKCHAIN 101
40
TEMEL KAVRAMLAR
Kriptoloji Kavramı
Eğer veriyi, iletişim ağları üzerinden, geniş ağlara kopyalayıp
çoğaltarak dağıtacaksak ve farklı veri tabanlarında saklayacak-
sak bu verilerin gerçekten gizli kalırken tutarlılığının sağlan-
ması gerekir. Bu amaç içinse kriptoloji kullanılır.
Kriptoloji basit bir şekilde “şifreleme bilimi” olarak tanım-
lanabilir. Yunanca gizli anlamına gelen kryptos ve yazmak an-
lamına gelen graphien sözcüklerinden türetilen, Kriptolojinin
41
BLOCKCHAIN 101
42
1.3. Blockchain Dünyasına Giriş
43
BLOCKCHAIN 101
44
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
45
BLOCKCHAIN 101
İlk Blok (Genesis) kaydından sonra tüm blokların bir birini takip ettiği yapı
46
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
47
BLOCKCHAIN 101
48
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
49
BLOCKCHAIN 101
50
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
51
BLOCKCHAIN 101
52
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
53
BLOCKCHAIN 101
54
BLOCKCHAIN DÜNYASINA GİRİŞ
55
BLOCKCHAIN 101
56
1.4. Değer Kavramı ve Paranın Yeni Anlamı
57
BLOCKCHAIN 101
58
DEĞER KAVRAMI ve PARANIN YENİ ANLAMI
59
BLOCKCHAIN 101
60
DEĞER KAVRAMI ve PARANIN YENİ ANLAMI
7
Chaum, David (1983). “Blind signatures for untraceable payments” (PDF). Advances
in Cryptology Proceedings. 82 (3): 199–203.
61
BLOCKCHAIN 101
62
DEĞER KAVRAMI ve PARANIN YENİ ANLAMI
63
BLOCKCHAIN 101
- Mutabakat yaklaşımı
- Kripto para üretimi sürecindeki kullanılan problem
- Kullanılan özetleme algoritması
- Platform kapsamındaki diğer hizmet yeteneklerinin ge-
liştirilmesi
- Blok oluşturma frekansı
- Blok büyüklüğü (örneğin Bitcoin yapısında blok büyük-
lüğü 1MB ile sınırlandırılmıştır, bundan dolayı bir blok
içerisinde yer alabilecek işlem sayısı sınırlıdır)
- Yaratılabilecek kripto para miktarı
64
DEĞER KAVRAMI ve PARANIN YENİ ANLAMI
65
1.5. Blockchain Uygulama Alanları
67
BLOCKCHAIN 101
Dijital Kimlik
İnternet ve onu takip eden mobil teknolojiler devrimi ile bir-
likte hayatımıza giren ve hızla yayılan dijital servisler fiziksel
dünyadaki kimlik kavramının bir dijital kopyasına olan ihtiyacı
ortaya çıkarmıştır. Bu konuda kullanılan çözümler temel ola-
rak merkezi bir yapı içerisinde kimlik bilgilerinin saklanması
ve dış servislere kontrollü bir şekilde sunulması şeklinde ger-
çekleşmektedir. Ancak bu yaklaşım temel olarak bu yeni dijital
dünyanın ihtiyaçlarını karşılamamaktadır.
Blockchain ve akıllı sözleşme tabanlı bir altyapı ile merkezi
olmayan, kimlik sahibinin onayına bağlı olarak herkese, kıs-
men veya bütünüyle açık, kullanım ve ihtiyaçlara göre farklı
davranışlar sergileyebilen (eğlence servisle için ayrı bir alt-kim-
lik, kamusal işlemler için ayrı bir alt-kimlik gibi), bu farklı dav-
ranışları tanımlı akıllı kontrol akışları kapsamında otomatik
olarak gerçekleştirebilen (yaş kontrolü için tüm kimlik bilgileri
yerine sadece istek yapan servise doğrulama sağlayan bir akıllı
sözleşme gibi) bir yeni nesil dijital kimlik yapısı oluşturulabi-
lir. Bu konu ile alakalı olarak BKM tarafından yayınlanan David
Birch’ün “Para: Yeni Kimlik” isimli kitabını okumanızı şiddetle
tavsiye ediyoruz.
68
BLOCKCHAIN UYGULAMA ALANLARI
69
BLOCKCHAIN 101
70
BLOCKCHAIN UYGULAMA ALANLARI
71
BLOCKCHAIN 101
Sendikasyon Kredisi
Sendikasyon kredi pazarı 2015 yılı rakamlarına göre yaklaşık
4,7 trilyon dolar büyüklüğündedir. Şu anda mevcut ilgili akış
incelendiğinde özellikle kredi talep eden kurumun ve katılımcı
kurumların incelenmesinde elle yürütülen işler, hizmet veren
aracı kurumların getirdiği maliyetler, sistemler arasındaki ileti-
şim eksikliği ve uyumsuzluk kaynaklı tekrar eden eylemler gibi
çeşitli sıkıntılar gözlemlenmektedir.
Burada oluşturulacak Blockchain ve Akıllı Sözleşme tabanlı
yeni bir akış ile birlikte kredi talep eden firmaya ait bilgilerin
katılımcı kurumlar tarafından daha açık ve efektif bir şekilde
değerlendirilebilir, katılımcı kurumlara ait finansal ve risk to-
72
BLOCKCHAIN UYGULAMA ALANLARI
Vekaleten Oy Kullanma
Vekaleten oy kullanma yapısı ile birlikte uzak yatırımcılar yıl-
lık hissedar toplantılarında tartışılan konular üzerinde katılım
sağlayamasalar bile oy kullanabilmektedir. Bu süreç kapsamın-
da uzak yatırımcıların bilinçli karar vermeleri sağlamak için ge-
73
BLOCKCHAIN 101
74
BLOCKCHAIN UYGULAMA ALANLARI
75
BLOCKCHAIN 101
76
BLOCKCHAIN UYGULAMA ALANLARI
77
Ethereum platformunun kurucusu olan Vitalek Buterin’in be-
lirttiği gibi “Çoğu teknoloji, işleri otomatikleştirip çalışanları
uzaklaştırırken, Blockchain çözümleri merkezi yapıları ortadan
kaldırmaktadır. Uber taksi şoförlerinin işini tehdit edebilir an-
cak Blockchain Uber’in varlığına ne kadar ihtiyaç kaldığını ye-
niden düşünmemizi mümkün kılmaktadır.”
1.6. Blockchain Platformları
Bitcoin
Blockchain kavramının hayatımıza girmesinde en büyük role
sahip Blockchain platformu şüphesiz ki Bitcoin platformudur.
Bitcoin aynı zamanda en çok bilinen ve tanınan Blockchain
platformudur. İlk olarak Kasım 2008’de Satoshi Nakamoto adı
ile yayınlanan bir makale kapsamında ortaya çıkmış, 2009 yılı
başında açık bir ağ olarak faaliyete girmiştir.
79
BLOCKCHAIN 101
Oluşturulan her bir cüzdan ile ilişkili olarak sahibi için bir
adet açık-özel anahtar çifti oluşturulur (anahtar çiftleri hakkın-
da detaylı bilgi için Kriptoloji bölümünü okuyunuz), açık anah-
tar ağ içerisindeki diğer herkes ile paylaşılırken gizli anahtar
özeldir ve saklı tutulması gerekmektedir.
80
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
81
BLOCKCHAIN 101
82
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
Ethereum
Bitcoin yapısı kripto para yaratımı ve bu kripto para ile ilgili
transfer akışlarının yönetimi için yeterli yetkinliklere sahip
olsa da yetenekleri farklı alanlar için kullanılmasını sınırlandır-
maktadır. Bu kısıtların ötesine geçebilmek için Bitcoin üzerine
özel protokollerin hazırlanması gibi yöntemler takip edilmiş
ama tüm bu alternatiflerin sadece kendi özel durumlarına çö-
züm getirip, yüksek maliyet doğurmakta olduğu gözlemlenmiş-
tir. Bu sebeple Ethereum Blockchain platformu bir alternatif
olarak doğmuştur.
83
BLOCKCHAIN 101
84
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
HyperLedger
Hyperledger Aralık 2015’te Linux Vakfı tarafından başlatılan
açık kaynak kodlu bir Blockchain platformudur. Hyperledger
tek bir Blockchain yapısı oluşturmak yerine kendi içerisinde
farklı alt projelere destek vermektedir.
Hyperledger, referans mimarisi iki ana kısımdan oluşmak-
tadır, bunlar Hyperledger servis katmanı ve bu servisleri dış
dünyanın kullanımına açmakta kullanılan Hyperledger API/
SDK katmanıdır (API: Application Programming Interface –
Uygulama Programlama Arayüzü, SDK: Software Development
Kit – Yazılım Geliştirme Kiti).
Hyperledger servis katmanı üç ana mantıksal kategori
içerisinde değerlendirilmektedir, bunlar: üyelik servisleri,
Blockchain servisler ve Chaincode servisleridir. Üyelik servis-
leri kimlik, gizlilik gibi konularda hizmet verirken Blockcha-
in servisleri sahip olduğu P2P protokolu ile birlikte içerdiği
85
BLOCKCHAIN 101
86
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
Ripple
Ripple, temel olarak gerçek zamanlı bir uluslararası para gön-
derim/ödeme platformudur. Uluslararası ödeme akışlarında
günümüzde kullanılan Swift gibi aracı kurumların gereksinim-
87
BLOCKCHAIN 101
88
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
Corda
80’den fazla finans kurumu ve düzenleyicinin ortaklığı olan R3
(daha doğrusu R3 bu konsorsiyum ortaklığına liderlik eden fir-
manın adıdır) bünyesinde geliştirilen Corda platformu aslında
bir blockchain çözümü değildir, bir dağıtık kayıt defteri (dis-
tributed ledger) projesidir. Diğer yaklaşımlardan farklı olarak
işletmeler arasında yasal sözleşmeleri kaydetmek, yönetmek ve
otomatikleştirmek gibi özel bir iş alanı için tasarlanmıştır.
Günümüzde bu tarz sözleşmeler ilgili her tarafta farklı sis-
temlerde farklı şekillerde saklanmaktadır. Bu farklı ve birbir-
lerinden kendi aralarındaki mesaj değişimi dışında bağımsız
olan sistemlerde tutulan sözleşme verilerinde ortaya çıkabile-
cek uyumsuzluklar oldukça yüksek maliyetli düzeltme operas-
yonlarına gerek duymaktadır. Corda platformu akıllı sözleşme
yaklaşımını kullanarak bu verimsiz ve problemli yapının yerine
89
BLOCKCHAIN 101
Tendermint
Temel olarak Tendermint, bir uygulamayı birçok makinede gü-
venli ve tutarlı bir şekilde çoğaltmak için kullanılan bir yazılım-
dır. Ortaya çıkmasındaki temel amaç Bitcoin mutabakat yapı-
sında kullanılan Proof of Work yaklaşımına kıyasla daha efektif
ve güvenli bir mutabakat yapısını ortaya koyabilmektir.
90
BLOCKCHAIN PLATFORMLARI
91
Blockchain platformu geliştirmek yerine yüzlerce hatta binler-
ce farklı kişinin sürekli geliştirdiği ve hatalarını giderdiği plat-
formlar çok daha güvenilir ve popüler hale gelmektedir.
1.7. Blockchain Uygulama Örnekleri
Everledger
2015 yılında Londra merkezli olarak kurulan bir girişim olan
Everledger, elmas ile ilgili bilgileri bir Blockchain ağı üzerinde
tutarak değerli taş sahipleri, sigorta firmaları, kanun uygulayıcı
93
BLOCKCHAIN 101
Factom
Temelleri 2014 yılında atılan Factom, herhangi bir verinin de-
ğiştirilemeyen bir şekilde tutulması sağlayan bir kayıt tutma
94
BLOCKCHAIN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
SatoshiPay
Ödemeler dünyasında ödeme miktarına göre çeşitli sınıflandır-
malar bulunur. Örneğin mikro ödemeler genel olarak 10 dolar
/ 35 TL ve altındaki ödemeleri ifade etmektedir. Nano ödeme-
ler ise bu rakamın çok daha altındaki cent/kuruş seviyesindeki
ödemeleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Ancak şu anda
kullanılan ödeme sistemlerindeki işlem ücretlerinin yapısından
dolayı (ücretin ödeme miktarından daha büyük olması) nano
95
BLOCKCHAIN 101
Ujo Music
Günümüzde, müzik dağıtım kanalları yapısında geçmişten ge-
len yapıların içinde bulunduğumuz dijital dünyaya uyumsuzlu-
ğundan kaynaklanan çeşitli sorunlar gözlemlenmektedir:
96
BLOCKCHAIN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
OpenBazaar
Günümüzde elektronik ticaret akışı temel olarak Amazon, eBay
gibi merkezi, internet tabanlı platformlar üzerinde gerçekleş-
tirilmektedir. Bu platformlar sağladıkları hizmet kapsamında
belirli ödeme şekilleri, ödeme işlemlerinin maliyetlerinin yan-
sıtılması, kişisel bilgilerin paylaşımı, sınırlı ticari kategori kısıt-
lamaları gibi çeşitli kısıtlamalar getirmektedirler.
2016 yılında faaliyete geçen OpenBazaar bu merkezi yapıla-
ra karşı alternatif bir yaklaşım getirip, alıcı ve satıcıları doğru-
dan birbirine bağlayan bir platform sağlamaktadır. Arada ken-
disi dahil herhangi bir kurum olmadığından taraflar arasındaki
alışveriş kapsamında, tarafların belirlediği kısıtlamalar dışında
bir kısıtlama bulunmamaktadır.
OpenBazaar bu yapıda taraflar arasındaki “güven” sorunu-
nun aşılması amacı ile Bitcoin Blockchain yapısını kullanmak-
tadır. Taraflar bir fiyat üzerinde anlaştıklarında dijital imzaları
97
BLOCKCHAIN 101
Maker
Kripto para birimleri belirli seviyede bilinirlik ve popülerlik
kazanmış olsalar da yaygınlaşma konusuna çeşitli sıkıntılar ya-
şamaktadır. Bu durumun en büyük nedenlerinden birisi fiyat
değişkenliğidir. En popüler kripto para birimleri olan Bitcoin
(BTC) yada Ether (ETH) bile şu andaki yapısında bireylerin ve
şirketlerin uzun vadeli faaliyet planlamasına izin vermek için
aşırı değişken ve riskli bir durum sergilemektedirler.
Maker platformu bu durum karşısında Dai adını verdikle-
ri, ortaya çıkan piyasa şartlarına otomatik tepki vererek dün-
ya genelindeki para birimleri karşısındaki değerini dengede
tutabilen bir kripto para birimi önermektedir. Bu para birimi,
Ethereum Blockchain platformu üzerinde çalışan bir Dai Kre-
98
BLOCKCHAIN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
Diğerleri
Bu kitabın kapsamında Blockchain ağları üzerinde koşan sa-
dece sınırlı sayıdaki örnek uygulamaya bakma şansımız bulu-
nuyor. Bu konuda internet üzerinden bir araştırma yapmaya
kalktığınızda sayıları yüzlerce hatta binlerce farklı uygulama
ile karşılaşmanız mümkündür. Bu örneklerden birisi de ülke-
mizde Bankalararası Kart Merkezi tarafından gerçekleştirilen
BBN projesi olmuştur. Şimdi bu projeye bir röportaj eşliğinde
yakından bakacağız.
99
1.8. Türkiye’den Bir Örnek: BKM ve BBN
101
BLOCKCHAIN 101
102
TÜRKİYE’DEN BİR ÖRNEK: BKM ve BBN
103
BLOCKCHAIN 101
104
1.9. Blockchain Uygulamalarında Zorluklar ve
Riskler
105
BLOCKCHAIN 101
106
BLOCKCHAIN UYGULAMALARINDA ZORLUKLAR ve RİSKLER
İşlem Performansı
Blockchain platformları alternatif oluşturduğu bazı alanlarda
halihazırda kullanılan çözümlere kıyasla daha düşük işlem per-
formansı göstermektedir. Örneğin şu andaki yapısı ile Bitcoin’e
ait Blockchain platformu saniyede ortalama 7 işlem gerçekleş-
tirebilirken, modern kredi kartı platformları saniyede 7.000-
8.000 işlem gerçekleştirebilmektedir.
107
BLOCKCHAIN 101
Enerji Tüketimi
Özellikle “proof-of-work” tipi mutabakat yapıları kullanan
Blockchain platformları şu andaki yapıları itibari ile ciddi bir
enerji tüketimi ve dolaylı olarak karbon ayak izi etkisi doğur-
maktadır.
Sınırlı Teşvik
“Poof-of-Work” tipi mutabakat yaklaşımı kullanan açık Block-
chain yapılarında blokların üretilmesi için gerçekleştirilen ma-
dencilik (mining) işlemi, genel olarak teşvik sistemi ile beslen-
mektedir. Kripto para üretim miktarı sınırlı olan durumlarda
teşvik sisteminin sonlanması ile birlikte burada oluşacak ma-
denci davranış şekli konusunda kesin bir yargıya varmak şim-
diden mümkün görünmemektedir.
108
BLOCKCHAIN UYGULAMALARINDA ZORLUKLAR ve RİSKLER
Çatallaşma (Fork)
Bir Blockchain ağında tüm katılımcılar ağın kendisine bir ya-
zılım kullanarak ağa dahil olurlar. Bu yazılımlar sürekli olarak
sistemi geliştirenler tarafından güncellenir. Bu güncellemeler
genellikle ağın yeteneklerini ve imkanlarını geliştirmeye ve
performansını artırmaya yönelik gerçekleşir.
Blockchain ağındaki her bir kullanıcı ağının yerel bir kop-
yasına sahiptir. Bazı istisnai durumlarda yazılımda gerçekleş-
tirilen güncellemeler sonrasında yazılımda güncelleme yapma-
yanlar sadece genel Blockchain ağındaki verileri okuyabilirken,
güncellenmiş yazılıma sahip olanlar Blockchain ağına veri yaz-
maya devam edebilirler. Bu durumda yazılım güncellemesi yap-
mayan kullanıcıların sahip oldukları yerel Blockchain ağ kop-
yası güncellenmediği için genel yapıdan farklılık gösterir. Bu
Blockchain ağında bir Geçici Çatallaşma (Soft Fork) durumu
ortaya çıkarır.
109
BLOCKCHAIN 101
110
BLOCKCHAIN UYGULAMALARINDA ZORLUKLAR ve RİSKLER
lımı ile birlikte 150 milyon dolar değerinde Ether (ETH) toplan-
mıştır. Bu toplanan kaynak girişim sermayesi fonu olarak kulla-
nılmak üzere DAO’nun yönetimine bırakılmıştır. Ancak DAO’un
üzerine inşa edildiği akıllı sözleşme yapısındaki bulunan açığı
fark eden bir (veya bir grup) kullanıcı, toplanan fonun yaklaşık
1/3’nü kendi hesabına aktarmayı başarmıştır. Buradaki önemli
nokta bu işlemin Ethereum ve DAO kurallarına aykırı davran-
mayarak, herhangi bir ihlal gerçekleştirmemiş olmasıdır.
Bu durum sonrasında, sadece bu olaya özgü işlemlerin iptali
için bir Mecburi Çatallaşma işlemi gerçekleştirilmiştir. Ancak
Ethereum yapısı üzerindeki bazı kullanıcılar ‘kurallara uygun
davranan her işlem geçerli bir işlemdir’ düşüncesi ile bu deği-
şikliği kabul etmemiştir. Bunun üzerine eski kod yapısı ile de-
vam edenler Ethereum Classic (ETC) adını almış ve yeni kod
yapısı ile devam edenler Ethereum (ETH) şeklinde yoluna de-
vam etmiştir. Bu sebeple şu anda aynı başlangıç noktasından
doğan ancak farklılaşarak yoluna devam eden iki farklı Ethe-
reum Blockchain ağı bulunmaktadır.
Bu noktada Blockchain’e giriş niteliği taşıyan kitabımızın
teorik kısmını tamamlamış bulunuyoruz. Bu süreç zarfında
pek çok terim ve kavramdan kaçınmak gibi bir durum söz ko-
nusu değildi ve bunların detayları ise teknik bir bilgi ve bakış
açısı gerektiriyor. Şu anda mutlaka okumanızı tavsiye ettiği-
miz kapanış bölümüne geçiş yapabilir veya teknik yönleri ile
(buna rağmen yine de teknik bir giriş olmanın ötesine geçme-
den) Kriptoloji, Blockchain ve Akıllı Sözleşmeleri ele aldığımız
bölümler ile devam edebilirsiniz. Bizim yazarken büyük keyif
duyduğumuz (tamam bu keyif çok büyük olmayabilir :)) bu bö-
lümleri de okumanızı tavsiye ederiz.
111
İKİNCİ BÖLÜM
Blockchain 201:
Teknik Detaylar
2.1. Kriptolojinin Teknik Detayları
115
BLOCKCHAIN 101
- Aynı veri kümesi için her zaman aynı özet bilgiyi üretir.
- Tek yönlüdür; yani özet bilgiden kaynak veriye geri dö-
nülmesi mümkün değildir. Özet bilgiden kaynağa ulaş-
manın tek yolu kaynak kümesindeki her olası veri yapı-
sı için güvenli özetleme fonksiyonunu çalıştırıp oluşan
özet bilgi ile elimizdeki özet bilgiyi karşılaştırmaktır.
- Hızlı olarak gerçekleştirilen işlemlerdir.
- Küçük veri değişikliklerinde bile çok farklı özet bilgi üre-
tir ve bu özelliğe “çığ etkisi” adı verilir.
116
KRİPTOLOJİNİN TEKNİK DETAYLARI
117
BLOCKCHAIN 101
118
KRİPTOLOJİNİN TEKNİK DETAYLARI
herkese açık (public) diğeri ise sadece kendi içerisinde saklı tut-
tuğu özel (private) anahtar çifti değeri bulunmaktadır. Bu açık
anahtar herkese dağıtılabilir, açık anahtardan özel anahtara
ulaşmak bunun için gerek duyulan çok yüksek hesap gücünden
dolayı “imkansız” olarak nitelenmektedir. Ayrıca açık anahtar
ile şifrelenmiş bir veri ancak ilgili özel anahtar ile çözümlenebil-
mektedir, benzer şekilde özel anahtar ile şifrelenmiş veri ancak
ilgili açık anahtar ile çözümlenebilmektedir.
Bu yapı kapsamında verilerin açık anahtar ile şifrelenip özel
anahtar ile çözümlenmesi yöntemi “Açık Anahtar Şifrelemesi”
(Public Key Encryption) olarak da adlandırılmaktadır.
Şifreleme/Çözme
Bu senaryo bir mesajın sadece ilgili alıcı tarafından okunması-
nın istendiği durumlarda gerçekleşmektedir. Bu yöntem kap-
samında ilgili mesaj başka bir kişi tarafından ele geçirilse bile
mesajın içeriği anlaşılamaz.
Örnek olması için A kişisinin B kişisine bu yaklaşımla bir
mesaj göndermek istediğini varsayalım, bu durumda akış şu şe-
kilde gerçekleşecektir:
119
BLOCKCHAIN 101
- A, B’ye ait açık anahtarı elde eder (bu bilgiyi B’den talep
edebilir).
- Göndermek istediği mesajı bu açık anahtar ile şifreler.
- Mesajı B’ye gönderir.
- B sadece kendisinde olan özel anahtar ile şifreyi çözer ve
mesajı okuyabilir.
İlgili mesaj B’den farklı bir kişi tarafından ele geçirilmiş olsa
bile B’ye ait özel anahtar dış dünya tarafından bilinmediğinden
şifrelenmiş mesajın çözümlenmesi mümkün değildir.
Pratik kullanımlarda, asimetrik şifrelemenin performans
konusunda simetrik şifrelemeye göre daha geride olmasından
dolayı yukarıda belirtilen akışta mesajın kendisi değil simetrik
şifreleme akışında kullanılacak olan anahtar bilgisi iletilir, me-
sajın kendisinin gönderimi simetrik şifreleme ile gerçekleştiri-
lir.
Dijital İmzalama/Doğrulama
Bu senaryo, alınan bir verinin gerçekten gönderdiği iddia edi-
len kaynaktan gelip gelmediğini ve transfer edilmesi sırasında
içeriğine dış bir kaynak tarafından müdahale edilmediğini kon-
trol etmek/doğrulamak amacı ile kullanılmaktadır.
Bir önceki senaryoya benzer bir şekilde A kişisinin B kişisi-
ne bu yaklaşımla bir mesaj göndermek istediğini varsayalım, bu
durumda akış şu şekilde gerçekleşecektir:
120
KRİPTOLOJİNİN TEKNİK DETAYLARI
121
BLOCKCHAIN 101
122
2.2. Teknik Detayları ile Blockchain
Blok
Adından da anlaşılabileceği gibi Blockchain yaklaşımında veri-
lerin saklandığı yapılar blok (block) olarak adlandırılır. Ve bu
123
BLOCKCHAIN 101
Dağıtık Ağ Yapısı
Günümüz yaklaşımlarında kapalı merkezi sistemler kullanıldı-
ğını belirtmiştik. Blockchain yapısında ise tüm bilgiler dağıtık
(distributed), katılımcılara açık bir ağ yapısı üzerindeki tüm
makinelerde eşlenik (bir birinin kopyası) halde tutulmaktadır.
Bu şekilde tekil bir ara kuruma ihtiyaç ortadan kalkmakta, bu
durumun getirdiği maliyetler ve riskler (single point of failure /
tekil kırılma noktası: çalışmaması durumunda içinde bulundu-
ğu tüm sistemin, akışın çalışmasını engel olma) ortadan kaldı-
rılmaktadır.
124
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
Mutabakat Mekanizması
Bir üst madde de ağ yapısı üzerindeki tüm makinelerde Block-
chain ağındaki verinin eşlenik bir kopyasını barındırdığını
belirtmiştik. Eşleniklik durumunu sağlamak için ağ genelinde
Mutabakat (Consensus) yapılması gerekir.
Blockchain ağlarında verilerin blok adı verilen yapılarda
tutulduğunu biliyoruz. Blockchain ağlarında “güvenlik” tanı-
mı, blokların içerdiği bilgilerin dış dünyadan saklanması değil,
oluşturulduktan sonra içerdiği bilgilerin fark edilmeden değiş-
tirilemeyeceğini ifade eder. Bunu sağlamak için Kriptografik
Özetleme (Cryptographic Hashing) ve zaman bilgisi kullanıl-
maktadır.
Temel olarak blok iki parçadan oluşur:
125
BLOCKCHAIN 101
126
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
Proof of Work
Bu yapıda sistemin bir blok yapısını hazırlayıp, ilgili Blockchain
ağına eklenmesinin yönetimi için çözülmesi zor ama çözümün
doğruluğun kontrolünün kolay olduğu bir problem üzerinden
ilerlenir. Bu konuda en çok kullanılan problem türü, hazırlanan
bloğa ait özetleme (hash) değerinin belirli bir yapıya (tanımlan-
mış bir değer aralığı içerisinde olma, belirli bir karakter dizisi
ile başlama gibi) uymasıdır. Özetleme (hash) fonksiyonları yapı
itibari ile tek yönlü olduklarından ve çıktıları tahmin edileme-
diğinden uygun bir değer üretilmesi için oldukça fazla sayıda
deneme yapılması gerekmektedir. Örneğin Bitcoin yapısında
127
BLOCKCHAIN 101
128
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
Proof of Stake
Bu yaklaşım kapsamında ise blok üretim ve geçerlilik onay me-
kanizması bloğu üreten makinenin ilgili Blockchain ağı üzerin-
de sahip olduğu pay ile ilişkilendirilmektedir. Bu tarz sistem-
lerde genellikle sistem içerisinde üretilebilecek tüm kripto para
miktarı ilk başta üretilir, sistemdeki üyeler yatırımlarına göre
paylarına düşen kripto paralarını alırlar, sonradan yeni ekle-
meler yapılmaz. Sistem kapsamındaki pay değeri temel olarak
sahip olunan kripto para miktarına göre hesaplanır.
Pay miktarına göre işlem yapmada farklı davranış şekilleri
görülebilmektedir:
129
BLOCKCHAIN 101
130
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
131
BLOCKCHAIN 101
132
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
133
BLOCKCHAIN 101
134
TEKNİK DETAYLARI ile BLOCKCHAIN
Çatallaşma (Fork)
Bu kavramı Zorluklar ve Riskler bölümünde ele aldık ancak tek-
nik olarak hızlıca üzerinden tekrar geçecek olursak;
Soft Fork (Tercihi Çatallaşma): Bu durum genel olarak blok
kabul kurallarında yapılan sıkılaştırmalar sonucunda gözlem-
lenir. Yeni kurallar eski kuralların bir alt kümesi olduğundan
dolayı yeni mutabakat kurallarını kullanan makineler tarafın-
dan üretilen bloklar, güncelleme yapmamış makineler tarafın-
135
BLOCKCHAIN 101
136
2.3. Teknik Detayları ile
Akıllı Sözleşmeler’e Bakış
137
BLOCKCHAIN 101
138
TEKNİK DETAYLARI ile AKILLI SÖZLEŞMELER’E BAKIŞ
Bir diğer örnek olarak; bir sigorta akıllı sözleşmesi, hava du-
rumu veri kaynağı ile ilişkiye geçerek yağmur oranının belirli
bir seviyenin altına düşmesi durumunda taraf olan üreticiye
ilgili sigorta ödemesinin gerçekleşmesini tetikleyebilir.
Farklı bir örnek ise; bir borç için tahsil tarihi geldiğinde iliş-
kili tarafa ödeme yapılmasını, ödeme yapılacak hesapta yeterli
bakiye olmaması durumunda kendisini oluşturan çek defteri
akıllı sözleşmesinin dondurulmasını tetikleyebilir.
Akıllı sözleşmeler daha çok Ethereum Blockchain ağı kapsa-
mında öne çıkmış olarak görünüyor olsa da, Bitcoin Blockchain
ağı da para transferinin birden fazla taraf tarafından onaylan-
ması “multisign”, para transferinin belirli bir süre sonra devre-
ye girmesi “check timelock” gibi basit anlamda akıllı sözleşme-
lere destek sunmaktadır.
Akıllı sözleşmeler, şu anda kullanımda olan geleneksel söz-
leşme yapılarına karşı çeşitli avantajlar sunmaktadır. Bunların
özellikle göze çarpanlarını incelersek:
139
BLOCKCHAIN 101
Gecikme Süresi
Şu andaki Blockchain yapıları, işlemlerin doğrulanıp blok
mantığında eklenmesi aşamasında yüksek gecikme sürelerine
katlanmak zorundadırlar. Blockchain yapısında olmayan veri
tabanlarında bu işlemler milisaniye cinsinden ölçümlenirken
örneğin Ethereum’da bu değer ortalama 15–17 saniye kadar
sürmektedir.
Güvenlik
Blockchain yapıları kriptografik olarak veri güvenliği sağlıyor
olsalar da Blockchain ağları üzerinde yapılan akıllı sözleşme
140
TEKNİK DETAYLARI ile AKILLI SÖZLEŞMELER’E BAKIŞ
Esneklik
Blockchain tabanlı akıllı sözleşmelerin “değiştirilemez” yapı-
sından dolayı geliştiriciler sözleşme üzerinde değişiklik gereke-
bilecek tüm olası senaryoları önceden düşünmek ve sözleşme
tanımına eklemek zorundadırlar. Bu gerçek dünya kullanımla-
rında olması esneklikler açısından sıkıntı yaratmaktadır.
8
“Making Smart Contracts Smarter” - https://eprint.iacr.org/2016/633.pdf
141
SONUÇ ve
GENEL DEĞERLENDİRME
143
BLOCKCHAIN 101
144
SONUÇ ve GENEL DEĞERLENDİRME
145
BLOCKCHAIN 101
146
SONUÇ ve GENEL DEĞERLENDİRME
147
BLOCKCHAIN 101
148
BAŞVURU ve KAYNAKLAR
http://www.fintechistanbul.org/blog
https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
https://www.ethereum.org/
https://github.com/ethereum/wiki/wiki/White-Paper
https://wiki.hyperledger.org/groups/whitepaper/whitepa-
per-wg
https://ripple.com/files/ripple_consensus_whitepaper.pdf
https://tendermint.com/static/docs/tendermint.pdf
https://interledger.org/interledger.pdf
149
BLOCKCHAIN 101
150