BIOMEHANIKA SA

KINEZIOLOGIJOM
PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON -
FAKULTET ZDRAVSTVENE NJEGE
(Fizioterapija i radna terapija)

Prim.dr Vera Stajić-Aksentić

1
 ISTORIJA KINEZIOLOGIJE – BIOMEHANIKE
kao nauke
 ARISTOTELS (384-322 prije Hrista) - piše
knjigu o tjelesnim pokretima i daje prvu naučnu
analizu hoda i mišićne aktivnosti.
 ARCHIMEDES (287-212 prije Hrista) –
matematičar i fizičar iz Sirakuze proučava težište
tijela i mehaničke zakone kod plivanja i postavlja
hidrostatske principe ponašanja tijela potopljenog
u vodi.
 GALEN (129-199) osnivač anatomije – povezuje
pokrete sa nervnim impulsima iz CNS. (4-i godine
je bio Gladijatorski sportski ljekar, radio kao
hirurg, savjetnik). Publicirao je više od 500
pisanih stručnih članaka, osnivač je miologije. 2
 LEONARDO DA VINCI (1452-1519) –
slikar, arhitekta, fizičar, matematičar, inžinjer,
anatom; analizirajući anatomiju ljudskog
organizma postavio je teoriju da se naš
organizam povezuje zakonima mehanike
(ponašanje tijela pri hodi, ustajanje i skakanje).
 GALILEO GALILEI (1564-1642) bio je
studet medicine, kasnije fizike – proučavao hod
kod čovjeka, potom međuzavisnost pulsa i
dužine koraka.
 HERMAN VON HELMHOLTZ (1821-1894)
– poznat kao „otac biomedicinske tehnike”.
 Prvo međunarodno zasijedanje o
biomehanici održano je u Lajpcigu 1960.
godine na kome je (BM) i promovisana kao
posebna naučna disciplina.
3
 POJAM PREDMETA (BM)
 Elementarni oblik svake lokomotorne aktivnosti je pokret.
 Pokret se može razmotriti sa raznih aspekata:
anatomskog – fiziološkog – biomehaničkog – korektivnog –
estetskog – sociološkog – psihološkog i sl.
 Svaki rad ljudske djelatnosti izražava se pokretom –
kretanjem.
 Pokret može biti (segmentalni) dijela tijela ili pokreti cijelog
tijela u prostoru.
 Pri pokretu učestvuju spoljne sile (oslonac, trenje, otpor) i
unutrašnje sile (aktivne – mišićna kontrakcija i pasivne –
tetive, zglobna kapsula i sl.) koje zajedno daju rezultantsku
silu – koja dovodi do pokreta. 4
 Kretanje je u stvari „promjena mjesta tjelesne
mase“ (tijela) koja se ne može izazvati bez dejstva
sile odnosno njihove međusobne povezanosti.

 Pojmovi (pokret, masa, sila,

prostor, vrijeme) u biomehanici
su osnovni elementi.

 Najjednostavnije pokrete i kretanje mase (tijela)

ispituje fizika i mehanika.

 Predmet biomehanike (BM) je identifikacija i

optimatizacija strukture kretanja čovjeka kao i
identifikacija potencijala kretanja čovjeka. 5
ZNAČAJ PREDMETA (BM)
 Kretanje čovjeka je biološka, kulturna
i društvena potreba; podsvijesni
imperativ u razvoju živog bića.
 Sva kretanja koja izvodi čovjek kako na poslu tako i u
sportu „podvrgnuta“ su zakonu BM.
 U toku kretanja; fizičkog vaspitanja možemo da pratimo:
razlog, kvalitet i tok kretanja.
 Poznavanje motoričkih aktivnosti i BM zakonitosti svaki
nastavnik tjelesnog odgoja mora dobro da poznaje;
pogotovo fizikalne pojmove (brzina, ubrzanje, snaga,
amplituda mehanike pokreta, startni položaj npr. dizač
tegova i sl.).
 U BM istraživanju i primjeni bitna je svrsishodnost i
ekonomičnost pogotovo u (sportu, tejelesnom odgoju,
fizioterapiji, ergonomiji i sl.). 6
SISTEMATIZACIJA BIOMEHANIKE (BM)

 Biomehanika (BM) opštu BM

apliciranu BM

 Opšta (BM) kinematiku

dinamiku
statiku

 Biomehanika (BM) unutrašnju (BM)

(na osnovu karaktera, vanjsku (BM)
pravca i metoda rada)
7
 Unutrašnja (BM): bavi se objektom – tijelom i
njegovim aparatom za kretanje. Unutrašnja (BM) bliska
je biološkim naukama (funkc. anatomiji, fiziologiji,
psihomotorici i psihologiji).

 Vanjska (BM) bavi se vanjskom stranom kretanja,

koristi više fizičke, a manje biološke zakone kao što su
(sprave,oprema,podloga,staza za trčanje,voda i sl.).

 Vanjska i unutrašnja BM čine

cjelovitu i jedinstvenu
dijalektičku sredinu.

8
 Kinematika – proučava kako kretanje protiče. Kinematika
operiše ugavnom prostorom (dužinom) i vremenom.
 Kinetika - je grana mehanike koja govori o silama koje
uzrokuju kretanje tijela ili mijenjuju to kretanje.
 Dinamika - je dio mehnike koja proučava gibanje tijela
zavisno od snage koja na njih djeluje. (dinamičan -pun
snage, živahan) djeluje unutrašnjom silom.
 Statika - je dio mehanike koji istražuje uslove mirovanja u
kojima se unutrašnja i vanjska sila nalaze u ravnoteži.
 Aplikativna biomehanika (ABM)
Bavi se istraživanjem položaja i kretanja tijela i sprava u
toku rada, vježbanja, sporta, liječenja kretanjem (npr.
biomehanika vježbi na spravama, skijanja, boksa i sl.).
9
 MJERNI INSTRUMENTI U (BM)
 Biomehanička antropometrija – to su mjerni postupci
pomoću kojih se mogu odrediti – izmjeriti karakteristike
aparata za kretanje (dužina tijela, masa tijela, dužina mišića,
mišićna poluga, granica preloma,težišna tačka i sl).
 Kinematografija – je snimanje pokreta sa više kamera.
 Dinamometrija – je mjerenje mišićne snage (to je
objektivizacija spoljnih i unutrapšnjih sila koje uzrokuju ili
modificiraju pokret).
 Elektromiografija (EMG) - je
mjerenje mišićnih akcionih
potencijala.
10
OPŠTI POJMOVI (DEFINICIJE)
 Biomehanika (BM)
BM – je nauka koja se bavi
proučavanjem djelovanja mehaničkih uticaja na naš
organizam normalnog i patološkog stanja
lokomotornog sistema, a u tu svrhu koristi zakone
statike i dinamike.
 Kineziologija (KL)
(grčki kinein – kretati se; logos – nauka)
(KL) je nauka koja se bavi proučavanjem normalnih
pokreta ljudskog tijela (organizma).
11
 Kineziološka biomehanika (KB)
KB – je naučna disciplina koja proučava odnose
vanjskih i unutrašnjih sila koje uslovljavaju
lokomociju ili održavaju mirovanje živog
organizma.

 Kineziterapija (KT)
(grčki kineis – pokret, therapeia – liječenje)
KT je oblast fizikalne terapije koja se bavi
primjenom poketa u terapijske svrhe a u cilju
uspostavljanja optimalnog stanja funkcije
lokomotornog aparata prema funkcionalnom i
anatomskom oštećenju. KT je dio Kineziologije.
12
13
Kineziologija je nauka koja se bavi
proučavanjem normalnih pokreta ljudskog tijela
i na taj način doprinosi sagledavanju složene
funkcije kretanja i složenih kretanja.

14
Mišićna sila je jedina sila koju čovjek posjeduje i
kojom može da upravlja.

Svaki poremećaj funkcije pokreta i kretanja

značajno utiče na kvalitet života i dobro
poznavanje osnova kineziologije i zakona
biomehanike omogućava korekciju poremećaja
pokreta i kretanja i uklanjanje uzroka
poremećaja.

15
Pokret je osnovna životna karakteristika i u fizičkom
smislu predstavlja promjenu mjesta jednog tijela u
prostoru unutar jednog određenog vremena.
Pokret se izvodi snagom sopstvenih mišića.

Težimo najekonomičnijem pokretu. Ponavljanjem

pokreta poboljšavamo koordinaciju i djelujemo na
svijest u smislu usvajanja navika na još složenija
kretanja.

Usvajanjem novih i kombinacijom već usvojenih

obrazaca broj i vrsta složenih kretanja postaje
neograničen u čemu se ogleda kreativnost u motornom
izražavanju pokreta.
16
ISTORIJSKI RAZVOJ KINEZIOLOGIJE

Kineziologija ima temelje u starom vijeku. U staroj

Grčkoj je njegovan kult zdravog duha u zdravom
tijelu,kult lijepog i skladno gradjenog tijela.

17
 RAZVOJ BIOMEHANIKE I KINEZIOLOGIJE
Borelli se smatra ocem moderne biomehanike.
Dao je značajan doprinos istraživanju pokreta,
postavio je teoriju da se kosti ponašaju kao poluge,da
postoje nervi,da kontrakcije mišića uzrokuju niz
hemijskih promjena u organizmu.

William Harvey je demonstrirao postojanje

krvotoka i srca kao pumpe.

18
Stensen iznosi tvrdnju da je srce mišić,da se mišić
sastoji iz motornih vlakana i da se centralni dio
kontrahuje.
Nicolas Andry utemeljio je riječ ortopedija.Smatrao
je da se deformiteti i poremećaji skeleta javljaju u
djetinjstvu usljed nejednake aktivnosti mišića.
Isaac Newton je postavio osnove moderne dinamike
sa svoja tri zakona o odnosima sila( zakon inercije,
gravitacije,akcije i reakcije)
Borellijeva istraživanja pokreta nastavila su
braća Weber.Tvrdili su da je tijelo postavljeno u
vertikalan položaj zahvaljujući napetosti ligamenata,
a da je aktivnost mišića zanemarljiva.
19
Krajem XIX i početkom XX vijeka kineziologija se
intenzivno razvija.
Fick uvodi nazive izometrijska i izotonična kontrakcija.
Roux zaključuje da mišić hipertrofiše samo poslije
intenzivnog rada i da je hipertrofija rezultat povećanja
precnika svakog vlakna, a ne povećanja broja vlakana.
Wolff tvrdi da se modifikacija kosti vrši pod uticajem
sile pritiska koja djeluje na mjestu pripoja mišića na
kostima i statičkih sila koje djeluju na kost.
Lissner kao biohemičar i fizičar i Williams kao
fizijatar prvi su ukazali na potrebu korištenja
biomehanike u primjenjenoj kineziologiji.Tvrdili su da
ljudsko kretanje leži na osnovama Newtnovih zakona. 20
KINEZIOLOŠKA BIOMEHANIKA

Kineziološka biomehanika proučava odnose vanjskih

i unutrašnjih sila koje uslovljavaju kretanje ili
održavaju mirovanje živog organizma.

Vanjske sile su: zemljina teža,teret koji savladavamo,

otpor podloge,otpor vazduha,sile trenja.

Unutrašnje sile su: aktivne mišićne sile, pasivne sile

tetiva,kosti i drugih tkiva ( njihovo dejstvo je
usmjereno na savladavanje spoljnih sila).
21
LOKOMOTORNI SISTEM

Lokomotorni sistem omogućava čovjeku da se kreće u

prostoru.

Kao dvonožac, čovjek od rodjenja koristi snagu, brzinu,

okretnost, ravnotežu i pokrete protiv stalnog djelovanja
sile Zemljine teže.

22
Elementi lokomotornog sistema su:

1.Kosti-čvrsti organi,izgrađuju kostur(skelet)

Biomehanički, skelet čini sistem poluga koje pokreću
mišići ili spoljna sila. Anatomija skeleta je genetski
odredjena. Ljudski skelet ima 206 kostiju.

2.Zglobovi-spojevi dvije ili više susjednih kostiju u

kojima se vrši pokretanje segmenata tijela.

3.Mišići-aktivni pokretači čovječijeg tijela.

Poprečno- prugasti mišići kontrakcijama pokreću tijelo
u prostoru i mijenjaju položaj pojedinih dijelova tijela. 23
Uloga koštanog tkiva:

* zaštitna
* potporna
* u metabolizmu mineralnih materija(kalcijum i fosfor)

Karakteristike koštanog tkiva:

* čvrstina
* određeni stepen elastičnosti
* plastičnost

24
Građa kosti

Periost (pokosnica)- pokriva cijelu površinu kosti

osim zglobnih dijelova i mjesta pripoja tetiva i
ligamenata

Pokosnica je građena od:

- mladih koštanih ćelija(osteoblasti)
- vezivnih vlakana
- krvnih sudova i nerava.

Pokazuje veliku aktivnost kod preloma kostiju,

stvaranju kalusa i rasta kosti u širinu.
25
Koštano tkivo (ossea) grade organske i neorganske
materije.
Organski matriks (osteoid) sintetišu osteoblasti.

Sastav:
- kolagena vlakna- čine 90-95 % matriksa,otporna
su na istezanje
- osnovna supstanca ( ekstracelularna tečnost i
proteoglikani).

Kolagen i osnovna supstanca stvaraju paralelne

slojeve kosti-lamele.
Protežu se duž linija opterećenja kosti(otpornost
na deformaciju)
26
Neorganski dio grade mineralne soli:2/3 koštane
mase 99% tjelesnog kalcijuma

Glavnu so kosti čine kristali kalcijum hidroksiapatita

(otpornost na pritisak)

Ako se duga kost demineralizuje pomoću neorganskih

kiselina organski matriks će zadržati originalni oblik
kosti,kost će biti savitljiva i moći će se zavezati u čvor.

Ćelije koje učestvuju u građi kosti (3% koštane mase) :

* Osteoblasti- mlade koštane ćelije,nemaju sposobnost diobe
* Osteociti- zrele koštane ćelije,nastaju iz osteoblasta
* Osteoklasti- razgrađuju višak novostvorene kosti 27
Kosti su izgrađene od dvije vrste koštanog tkiva:

1.substantia compacta- kortikalna kost gradi površni

sloj kosti ,čini 80% koštane mase odraslog skeleta,ima
protektivnu, mehaničku ulogu

* u dugim kostima,oko medularnog kanala

* građa-osteoni:sistem anastomoziranih Haverzovih
kanala(kroz koje prolaze krvni i limfni sud i nervi)
okruženi koštanim lamelama i intersticijskom kosti
* siromašna u ćelijama(osteociti)
* metabolizam je niskog intenziteta
* odlikuje se čvrstinom
28
2. substantia spongiosa - trabekularna kost - gradi
dublje slojeve,čini 20% koštane mase
* u pljosnatim kostima,kičmenim pršljenovima,epifize
dugih kostiju
* građa:trodimenzionalno raspoređene koštane gredice,
trpe najveći pritisak po uzdužnoj osovini(čvrstina kosti)
* bogata u ćelijama(osteoblasti,osteoklasti)
* dobra vaskularizacija,intenzivan metabolizam
Dobro je vaskularizovano i ima nekoliko puta
intenzivnije metaboličke procese od kortikalne kosti.
Do brzog gubitka ove kosti dovodi:
* Imobilizacija
* Gubitak estrogena
* Upotreba glikokortikoida
29
Canales perforantes (Volkmanovi kanali)-
provlače se između gusto zbijenih koštanih lamela.

Sadrže krvne sudove koji ishranjuju koštano tkivo.

Specifičan položaj i građa lamela omogućavaju:
* Elastičnost
* Otpornost na pritisak i uvrtanje koštanog tkiva

30
Arhitektura kosti - način raspoređivanja
koštanih lamela unutar kosti.
Raspored koštanih lamela uslovljen je djelovanjem
mehaničkih sila.
Koštane lamele su
grupisane duž glavnih
linija najvećeg
naprezanja kosti i
pružaju maksimalan
otpor mehaničkim
silama. 31
Rast i razvoj kostiju (osteogeneza)

Osteogeneza je dvofazni proces:

I faza - osteoblasti izgrađuju osnovnu međućelijsku
supstancu i kolagena vlakna -osteoid
II faza - mineralizacija međućelijske supstance,
prelazak osteoida u kost.

Okoštavanje fibrozne opne embrionalnih kostiju

odvija se na tri načina:
* direktnim (intramembranoznim)
* indirektnim(enhondralnim)-kosti hrskavičnog
porijekla.
* periostalnim ili perihondralnim okoštavanjem
32
Primarni osifikacioni centar se nalazi u središnjem
dijelu tijela duge kosti, širi se prema epifizama gdje
se stvaraju epifizni osifikacioni centri koji se
zamjenjuju koštanim tkivom

Sva tri načina okoštavanja javljaju se tokom cijelog

života i doprinose oporavku skeleta nakon povreda,
korekcije deformiteta,oboljenja.

33
Prema obliku kosti se dijele na:
 duge
 kratke
 pljosnate.

Duge kosti (ossa longa) imaju:

* tijelo-corpus,dijafiza
* dva okrajka -proksimalni i distalni (epifize)
Epifize ulaze u sastav zgloba i prekrivene su
hrskavicom (femur,humerus,tibija).
Epifizna hrskavica ili hrskavica rasta se nalazi na
granici dijafize sa metafizom.
Metafiza se nalazi između epifize i dijafize.
34
Bogata je krvnim sudovima,predstavlja mjesto mjesto
najintenzivnijeg rasta kosti.

U njenoj blizini se pripajaju tetive mišića i zglobna

kapsula.

Duge kosti se nalaze u sastavu gornjih i donjih

ekstremiteta.

Dužina ovih kostiju je veća od širine i debljine.

35
Mehaničke osobine kostiju
Kosti daju oblik tijelu, a čvrstinom i elastičnošću se
suprotstavljaju vanjskim i unutrašnjim silama koje
djeluju-pritisak, istezanje, savijanje.
Duge kosti predstavljaju poluge koje se međusobno
zglobljavaju i pokreću mišićnom aktivnošću .

Duge kosti nisu prave nego su lučnog oblika – lakše se

suprotstavljaju pritiscima koji djeluju duž kosti.
Lučni oblik se formira tokom života kao odgovor na
djelovanje spoljašnjih sila. Luk butne kosti predstavlja
ugao između glave i vrata femura s jedne i tijela butne
kosti s druge strane-kolodijafizarni ugao(135 st).Ugao
se kao i luk tokom života mijenja zavisno od djelovanja
spoljašnjih sila-povećanjem pritiska smanjuje se ugao.
36
Cjevasti oblik dugih kostiju višestruko povećava
njihovu čvrstinu po uzdužnoj osovini uz
istovremeno smanjenje težine kosti (bitan preduslov
za kretanje).
Kompaktni sloj koštanog tkiva kod cjevastih kostiju
postavljen je periferno i centralno, a između njih se
nalazi spongiozno tkivo koje ima specifičnu
lamelastu građu i doprinosi čvrstini kosti.
U predjelu dijafize duge kosti su uže, a na
epifizama proširene što omogućava veću površinu
zglobljavanja i smanjuje trenje u zglobu i
pritisak na zglobnim okrajcima koji vrše težina
tijela i dodatni teret.
37
Pritisak je direktno srazmjeran sili zemljine teže ili
nekoj drugoj sili koja djeluje na zglob, a obrnuto
srazmjeran površini zgloba na koju djeluje.
Pritisak u zglobu je manji ako je sila manja,a
površina oslonca veća.
Opterećenje je ravnomjernije raspoređeno.
Težina kosti se bitnije ne mijenja jer su ti dijelovi
izgrađeni od spongioze.

Na dugim kostima se nalaze razna izbočenja,bodlje-

spine, kvržice(tuberkuli),kvrge(tuberi),hrapava
ispupčenja(tuberositas)
- mjesta koštanog bujanja zbog većeg djelovanja sila.
38
Nastali su kao posljedica stalnih mehaničkih
podražaja mišića,ligamenata i zglobne kapsule na
mjestima pripoja.

Žljebovi i usjeci takođe predstavljaju važnu

mehaničku osobinu dugih kostiju - pružaju zaštitu
nervima i krvnim sudovima i pojačavaju otpornost
kosti.
Kratke kosti (ossa brevia) - kosti šake,stopala,
kičmeni pršljenovi,(mala pokretljivost, ali zajednički
ostvaruju veću amplitudu pokreta i elastičnost određenog
dijela tijela).
Širina,dužina i debljina su približno jednake.
39
Pljosnate kosti (ossa plana) su kosti koje imaju
zaštitnu, potpornu ulogu ili služe kao čvrst oslonac uz
veliku pokretljivost
Lopatična kost.
To su kosti velikih površina,male debljine, uglavnom su
izgrađene od sunđerastog koštanog tkiva(kosti
lobanje,karlična,grudna kost)

40
Rast kosti u dužinu

Pritisak po uzdužnoj osovini kosti predstavlja osnovni

podražaj za rast kosti u dužinu.Kosti rastu u dužinu po
Godinovom zakonu, periodično i naizmjenično.

U pubertetu zbog hormonalnog djelovanja odvija se

intenzivan rast kosti u dužinu.Pošto je pritisak osnovni
nadražaj za rast kosti u dužinu rast se odvija po zakonu
Delpeša- na mjestima većeg pritiska kost sporije raste,a
na mjestima manjeg pritiska kost raste brže(ovaj zakon
se može primjeniti za korekciju deformiteta koji nastaju
kao posljedica poremećaja rasta i razvoja kosti -
skolioze i dr.)
41
Rast kosti u dužinu završava se oko 25-te godine života.
Vrijeme okoštavanja predstavlja period potreban za
definitivno uobličavanje kostiju i različito je čak i za
dijelove jedne kosti.

Na konačan oblik kostiju imaju uticaja mnogobrojni

faktori genetski,hormonalni,biomehanički,faktori
ishrane,biohemijski, po Wolfovom zakonu.

42
Rast kosti u širinu

Ovaj proces je trajan i odvija se tokom cijelog života.

Rast kosti u širinu omogućava pokosnica u kojoj se
stalno stvaraju mlade koštane ćelije koje obnavljaju
periferni dio kosti, a osteoklasti razaraju koštano tkivo
tako da se nakon završetka rasta kosti u dužinu oblik i
obim kosti značajnije ne mijenja.
Nakon preloma kost intenzivno raste u širinu (na taj
način se omogućava saniranje preloma stvaranjem
kalusa).

43
ZGLOB

Zglob kao anatomska tvorevina predstavlja spoj

dvije ili više kostiju.
Zglobovi omogućavaju stabilnost, a istovremeno
elastičnost i pokretljivost pojedinih dijelova i
čitavog skeleta.
U odnosu na pokretljivost zglobovi dijele se na:
- nepokretne,
- polupokretne
- pokretne zglobove
44
Nepokretni zglobovi (synarthrosis) vezivni, hrskavičavi
i koštani spojevi.

* Vezivni spojevi-articulatio fibrosa-kosti povezuje

vezivno tkivo (syndesmosis). Ovdje se ubrajaju i suture-
šavovi,spojevi između ivica 2 pljosnate kosti.
* Hrskavičavi spoj-articulatio cartilaginea-spoj kosti
povezane hrskavičnim tkivom- hijalina hrskavica-
sinhondroza,
* Zglobovi sa fibroznom hrskavicom -symphysis.

Kod odraslih dolazi do okoštavanja hijaline hrskavice

(synosthosis).Uloga ovih spojeva je statička.

45
Polupokretni zglobovi ( amfiarthrosis) vezuju kratke
kosti snažnim zglobnim vezama i čaurama .To su
zglobovi između kostiju ručja i doručja,sakroilijačni i
zglobovi između kičmenih pršljenova.

Pokretljivost je mala,ali neophodna-vrši se ublažavanje

vibracija pri kontaktu koštanog dijela sa podlogom.

46
Pokretni zglobovi (diarthrosis-articulationes
synoviales)

Glavni elementi pokretnog zgloba su :

* zglobne površine (facies articulares)

* zglobna čaura (capsula articularis)
* zglobna šupljina (cavitas articularis).

Zglobne površine su obložene tankim slojem zglobne

hrskavice (cartilago articularis).

47
Zglobna čaura je čvrsta vezivna opna koja obuhvata
zglobne površine.Građena je od spoljašnjeg vezivnog
dijela-membrana fibrosa i unutrašnjeg sinovijalnog
membrana synovialis.
Unutar zglobne čaure se nalazi cavitas articularis.
Ispunjena je sinovijalnom tečnošću-hrani hrskavicu i
smanjuje trenje između zglobnih površina.Dijalizat je
plazme.

Sporedni elementi zgloba su: zglobne veze -ligamenti

(omogućavaju kontakt zglobnih tijela ,učestvuju u
pokretljivosti i stabilnosti zglobova) i vezivno-
hrskavične ploče: labrum-čašična usna,meniskus,
discus articularis 48
Prema pravcima mogućih kretanja pokretni zglobovi se
dijele na:

* jednoosovinske
* dvoosovinske
* troosovinske

Jednoosovinski zglobovi – zglobovi šarke ili cilindrični

zglobovi . Prema obliku koštanih okrajaka koji ulaze u
sastav zgloba to je valjkasti zglob (gynglymus) – jedan
okrajak valjkasto ispupčen,drugi valjkasto izdubljen
( IF zglobovi,zglob lakta,zglob koljena )-mogući pokreti
fleksije i ekstenzije.

49
Točkasti zglob (articulatio trochoidea)-konveksna
zglobna površina u obliku valjka,a konkavna u obliku
šupljeg valjka-moguć pokret obrtanja (articulatio
radioulnaris prox.)

Dvoosovinski zglobovi – jajasti (articulatio ellipsoidea)

odnosno sedlasti (articulatio sellaris).Jedan okrajak
kosti koji ulazi u sastav zgloba je jajasto ispupčen,drugi
jajasto izdubljen(zglobovi kostiju ručja s distalnim
okrajcima kostiju podlakta i skočni zglob stopala.
Obezbjeđuju veću slobodu kretanja.

50
Troosovinski zglobovi -loptasti ili sferoidni zglobovi
Jedan koštani okrajak zgloba loptasto ispupčen,drugi
loptasto izdubljen .

* Tipični troosovinski zglobovi su:

- zglob ramena
- zglob kuka

Imaju najveću slobodu kretanja.

51
52
Nazivi raznih pokreta u zglobovima

Osnovni pokreti su :

* Pregibanje - flexio
* Opružanje - extensio
* Privođenje - adductio
* Odvođenje - abductio
* Okretanje - rotatio(interna et externa)
* Circumductio (kruženje oko centra zgloba)

53
Tipični pokreti u zglobovima

Jednoosovinski - fleksija i ekstenzija

Dvoosovinski - fleksija,ekstenzija,abdukcija,adukcija
Troosovinski - fleksija, ekstenzija, abdukcija, adukcija,
rotacija u polje i unutra
Cirkumdukcija - F,ABD.E,ADD

Sinonimi pokreta: antefleksija, retrofleksija,

dorzifleksija, volarna fleksija,plantarna fleksija,
pronacija,supinacija,radijalna i ulnarna devijacija,
elevacija anterior, everzija i inverzija.
54
MEHANIČKE OSOBINE ZGLOBOVA

- Čvrstina
- Pokretljivost

Čvrstina je obezbijeđena stabilizatorima -učvrščivačima,

aktivnim(mišićima) i pasivnim (zglobna čaura i ligamenti).

Unutar zglobne čaure vlada negativan pritisak- učestvuje u

stabilizaciji zgloba.
Pokretljivost zgloba zavisi od:
* građe zglobnih tijela
* dužine stabilizatora.
55
Čvrstinu i pokretljivost obezbjeđuju:
aktivnost- vježbe istezanja-povećava se dužina stabilizatora
vježbe za jačanje aktivnih stabilizatora (snažni mišići u
svakom trenutku i bilo kom položaju učvršćuju zglob i
sprečavaju da vanjska sila dovede do povrede zgloba)

Svaki zglob posjeduje mogućnost kretanja samanjim ili

većim amplitudama.

Razlikujemo:
* funkcionalnu
* rezervnu pokretljivost.
56
Funkcionalna pokretljivost je pokretljivost sa
manjim amplitudama kretanja koja se manifestuje
pokretima u svakodnevnom životu,ali svaki zglob
posjeduje veću amplitudu kretanja od one koja bi
bila dovoljna za pokrete u svakodnevnom životu.
Veće amplitude kretanja se koriste zbog djelovanja
drugih sila (udarac, pad, klizanje,guranje).

57
Rezervna pokretljivost omogućava pokrete većih
amplituda nego što su pokreti u svakodnevnom životu.
Treba je povećavati samo u pravcima gdje je ona
cjelishodna. Ukoliko je funkcionalna sposobnost
veća bolja je radna sposobnost. Rezervna pokretljivost
se može povećavati vježbama za jačanje mišića,
vježbama opuštanja i istezanja.

Ukoliko zglob miruje duže vrijeme gubi pokretljivost

(gipsana imobilizacija).Dolazi do skraćivanja svih
stabilizatora (nastaje kontraktura koja, ako imobilizacija
traje duže,prelazi u ankilozu (zglobna šupljina se ispuni
vezivom a zglobni okrajci srastu).
58
Položaj zglobova

Položaj zgloba zavisi od više faktora:položaja segmenata

tijela,pokreta koji se vrši,aktivnosti mišića i funkcije koja
se vrši.

Funkcionalni položaj zgloba - položaj zgloba u koji se

zglob dovodi nekom spoljašnjom silom, privremeno ili
trajno, (ukočenje,imobilizacija).
To je položaj u kome zglob najbolje vrši svoju funkciju.
Nije isti za svaki zglob (utvrđuje se individualno zavisno
od pola, godina starosti, zanimanja, estetskih elemenata).

59
Fiziološki položaj -srednji položaj - položaj koji zglob
zauzima voljnom aktivnošću mišića koji ga okružuju ili se
na njemu pripajaju. Sve strukture zgloba su relaksirane. U
tom položaju se jedno zglobno tijelo može najviše udaljiti
od drugog i služi za odmaranje.
Svaki položaj tijela ima svoj fiziološki položaj.
On može biti ležeći,sjedeći i stojeći.

Nefiziološki položaji su prinudni položaji,povremeni i

privremeni (stav mirno).Izazivaju brzo zamaranje zbog
statičkih kontrakcija agonista i antagonista,zglobni okrajci
su jako nategnuti,a zglobne pukotine sužene.

60
Pokretljivost zglobova

Pokretljivost predstavlja mehaničku i fiziološku

karakteristiku pokretnih zglobova.Predstavlja
međusobno približavanje ili udaljavanje susjednih
segmenata ili udaljavanje segmenta od svog početnog
položaja.

Normalna ili fiziološka pokretljivost zglobova-određena

anatomskom građom zglobnih površina i za svaki zglob
postoje individualne karakteristike koje obezbjeđuju
odgovarajuću amplitudu pokreta

61
Aktivna - predstavlja pokret koji izvodi neka osoba
snagom svojih mišića.Aktivni pokreti su manjeg obima
od pasivnih

Potpomognuta-snaga sopstvenih mišića nije dovoljna da

izvede pokret u punom obimu pod normalnim uslovima
djelovanja sile zemljine teže pa terapeut potpomaže
pokret.

Pasivna-izvodi se bez učešća sopstvenih mišića rukom

terapeuta ili rukom zdrave strane tijela.

Patološka pokretljivost : ograničenje pokretljivosti

(kontraktura, ankiloza)
Hiperpokretljivost - prelazi amplitudu normalne
pokretljivosti (urođena i stečena) 62
Način kretanja zglobnih površina unutar zgloba u
toku pokreta:

* Valjanje-zglobne površine mijenjaju dodirne tačke

tokom pokreta( kretanje dva valjka koji se dodiruju)
* Klizanje-jedna površina klizi preko druge nepokretne
(prva istom površinom dodiruje razne površine drugih)
* Rotiranje-jedna zglobna površina nepokretna,druga
vrši kružno kretanje oko uzdužne osovine kosti kojoj
pripada.

U koljenom zglobu su moguća sva navedena kretanja

pod određenim uslovima.
63
MEHANIČKE OSOBINE ZGLOBOVA

Obim pokreta u zglobu zavisi od morfološkog oblika

zglobnih površina, dužine stabilizatora, mišićne mase,
veličine masnog tkiva, zategnutosti čaure,opšteg
zdravstvenog stanja,uvježbanosti pokreta, ev.sportskih
aktivnosti,položaja u kome se tijelo nalazi te
ev.ortopedskih ili drugih hirurških intervencija,
koštanih ispupčenja,individualnih karakteristika
( nasljedni karakter).

64
Svaki zglob posjeduje određenu sopstvenu
fleksibilnost. Ona se smanjuje u starosti. Nedostatak
fleksibilnosti zgloba predstavlja ozbiljan problem jer
smanjuje sposobnost kretanja.Povećana fleksibilnost
može dovesti do iščašenja, a smanjuje se i jačina
zgloba i stabilnost u statičkom pogledu i prilikom
kretanja.Način života i navike jako utiču na
fleksibilnost pojednih zglobova (sportisti, balerine,
fizički radnici).

65
Kontraktura -smanjenje punog obima pasivnog pokreta
(promjene u zglobovima,mišićima,vezivnom tkivu-
zglobnoj čauri,tetivama,ligamentima,koži).

Nastanku kontraktura pogoduje :mirovanje(skraćivanje

stabilizatora),infekcija,edem,krvarenje ,trauma

Prema lokalizaciji patoloških promjena kontrakture

se dijele na:
* artrogene
* miogene
* periartikularne
66
Artrogene kontrakture nastaju zbog:
intraartikularnih promjena-adhezije,povećane
viskoznosti sinovijalne tečnosti, pojave
osteofita,kalcifikacija (zapaljenske ,degenerativne
bolesti,trauma)
Bol dovodi do svjesnog ili nesvjesnog ograničenja
pokreta i ukoliko duže traje nastaje kontraktura.
Artrogene kontrakture su često udružene sa
periartikularnim.

67
Miogene kontrakture nastaju zbog skraćivanja
skeletnih mišića i predstavljaju adaptaciju mišića na
promjene položaja u susjednim zglobovima.
Udružene su sa artrogenim, a često nastaju kod nekih
neuromišićnih oboljenja praćenih povišenim mišićnim
tonusom-spazam,rigor(stanja nakon moždanog
udara,parkinsonizam).

68
Smanjenje fizičke aktivnosti-starije osobe,sedanterni
način života kod zdravih osoba dovodi do nastajanja
kontraktura naročito u poliartikularnim mišićima.

U odnosu na fizičku aktivnost tri najvažnije komponente

za nastajanje kontraktura su:
* položaj zgloba koji miruje
* dužina imobilizacije
* stvaranje novih motornih obrazaca(usvajanje pogrešnih
motornih navika).

Funkcionalni značaj kontrakture zavisi od njene

lokalizacije,veličine,fizičke i ukupne aktivnosti bolesnika.

69
Fleksiona kontraktura koljena od 30 st.narušava hod
Fleksiona kontraktura kuka smanjuje rotaciju karlice
pri hodu, skraćuje korak-povećavaju se energetski
zahtjevi smanjuje se sposobnost kretanja uz i niz
stepenice.

Vremenom kontraktura prelazi u ankilozu zgloba,

fibroznu, potom koštanu (koštano premoštavanje
zglobne pukotine i nemogućnost izvođenja bilo kog
pokreta).

70
Prevencija kontraktura

Pravilno pozicioniranje je važno za sprečavanje

kontraktura (osobe sa smanjenom mogućnosti kretanja).

Kukovi,koljena i stopala treba da su u neutralnom

položaju,ramena između protrakcije i retrakcije u ležećem
položaju na leđima.( održava se normalna dužina vezivnog
tkiva).

Kod edema bolesnika postaviti u položaj koji će spriječiti

nastanak edema i deformitete (elevirani, antigravitacioni
položaj).

Aktivan način života i vježbe istezanja su ključni faktori

u prevenciji nastanka kontraktura.
71
OSOVINE I RAVNI U
KOJIMA SE VRŠE POKRETI

 Pokreti u zglobovima se vrše oko zamišljenih

osovina.
 Pokreti segmenata su pretežno kružni.
 Kretanje može početi iz bilo koje tačke u tom krugu.
 Potrebno je utvrditi početni položaj iz koga će početi
kretanje poluge u tom krugu.
 Kretanje se može vršiti u dva smjera:
 u smjeru kazaljke na satu
 u smjeru suprotnom kretanju kazaljke na satu.

72
 Početni položaj tijela je uspravni položaj sa rukama
opuštenim niz tijelo.(prirodni položaj za uspostavljanje
kretanja i za najveći broj životnih i radnih aktivnosti).
 Čovjek se kreće u sve tri ravni prirodnog
koordinantnog sistema.(naprijed, nazad, lijevo, desno,
okretanje)
 Za određivanje položaja tijela u ravni i prostoru služi
koordinantni sistem.
 Za kineziologiju je od značaja Dekartov ortogonalni
koordinantni sistem.Koriste se tri ose X ili apscisa,
Y ili ordinanta i Z ili aplikata.
 Sve tri ose se sijeku pod uglom od 90 stepeni u tački
0-koordinantni početak

73
 Dvije ose u koordinantnom sistemu obrazuju
po jednu ravan-koordinantna ravan.
 X i Y osa obrazuju horizontanu ravan.
 Y i Z osa obrazuju sagitalnu ravan.
 X i Z osa obrazuju frontalnu ravan

74
75
 Promjenom položaja tijela čovjeka ,ravni ne mijenjaju
svoj položaj i naziv.
 Sagitalna ravan-dijeli tijelo po sredini na dvije
simetrične polovine: lijevu i desnu
 Pokreti u sagitalnoj ravni oko frontalne ose su:
naprijed-nazad (flexio-extensio)
 Frontalna ravan-dijeli tijelo po sredini na dvije
simetrične polovine: prednju i zadnju
 Pokreti u frontalnoj ravni oko sagitalne ose su:
odvođenje-privođenje (abductio-adductio)

76
 Horizontalna ravan -dijeli tijelo na dvije
polovine: gornju i donju
 Ova ravan je postavljena na druge dvije
upravno u nivou težišta.
 Pokreti koji se vrše u horizontalnoj ravni oko
vertikalne ose su : obrtanje spolja i unutra
(rotatio externa-rotatio interna)

77
 Pri pokretima se tijelo ili dijelovi tijela mogu naći u
različitim položajima.
 Za orijentaciju se koriste određene tačke na tijelu.
 Svi dijelovi bliže glavi obilježavaju se - kranijalno.
 Dijelovi bliže nogama obilježavaju se - kaudalno.
 Dijelovi bliže središnjoj,težišnoj liniji obilježavaju se
- medijalno.
 Dijelovi dalje od središnje linije označavaju se
- lateralno.

78
 U odnosu na frontalnu ravan sve što se nalazi
ispred obilježava se - ventralno
 Iza frontalne ravni - dorzalno
 Za ekstremitete sve što je bliže trupu
obilježava se - proksimalno
 Sve što je dalje od trupa - distalno

79
 Kretanje može da zameni svaki lek,

ali nema leka koji može da zameni kretanje

(Tisso)
80
MIŠIĆI
Mišić predstavlja elastičnu tvorevinu građenu od mišićnih
i vezivnih ćelija.Osnovna funkcija mišića je proizvodnja
sile(rada) ili savladavanje otpora(tereta).
Mišići predstavljaju aktivne pokretače lokomotornog
aparata -pokreću sisteme koštano-zglobnih poluga.

Dijele se prema:

* funkciji - pokretima koje vrše

* funkcionalnim odnosima
* poluzi na kojoj djeluju
* broju kontraktilnih elemenata
* anatomskoj građi i inervaciji
Prema funkciji mišići se dijele na :

‫ ٭‬fleksore ‫ ٭‬retrofleksore
‫ ٭‬ekstenzore ‫ ٭‬oponense
‫ ٭‬abduktore
‫ ٭‬reponense
‫ ٭‬adduktore
‫ ٭‬invertore
‫ ٭‬rotatore
‫ ٭‬evertore
‫ ٭‬supinatore
‫ ٭‬pronatore ‫ ٭‬horizontalne
‫ ٭‬elevatore ‫ ٭‬abduktore
‫ ٭‬depresore ‫ ٭‬horizontalne
‫ ٭‬antefleksore ‫ ٭‬adduktore
Prema funkcionalnim odnosima i ulozi u
koordiniranoj radnji mišići se dijele na:
* agoniste
* antagoniste
* sinergiste(prim.i sek.)
* fiksatore ili stabilizatore
* neutralizatore
Prema poluzi na kojoj djeluju dijele se na :
* mišiće snage
* mišiće brzine
Prema vrsti i broju mišićnih vlakana mišiće
dijelimo na :
crvene-tonične (imaju mnogo mioglobina koji im daje
crvenu boju,sporije se kontrahuju i malo zamaraju.
Imaju pretežno oksidativno obezbjeđenje energije.
Nalaze se u posturalnim mišićima čija je uloga u
održavanju položaja tijela.

blijede-fazične (brzo se kontrahuju,brzo zamaraju, a

imaju anaerobno obezbjeđenje energije i brzo troše
energiju,sadrže lipide,ATP).
Prema anatomskoj građi i inervaciji mišiće
dijelimo na :
* glatke mišiće
* poprečno- prugaste mišiće ili skeletne mišiće

Glatki mišići se nalaze uglavnom u zidovima šupljih

organa,,krvnih i limfnih sudova.
Glavne osobine ovih mišića su:
spore kontrakcije i plastičnost (maksimalno istezanje,
porast pritiska,kontrakcija)

Inervisani su od autonomnog nervnog sistema i

funkcionišu bez uticaja naše volje.Sadrže receptore za
bol. Nemaju proprioceptore.
Postoje dvije grupe glatkih mišića:
* visceralni tip -grade ga velike nakupine ćelija međusobno
povezane po tipu mostova (crijeva,mokraćovod,materica)
* višejedinični tip -sastavljen iz pojedinačnih ćelija koje
nisu međusobno povezane(mišići koji šire i sužavaju
zjenicu).

Poprečno-prugasti ili skeletni mišići

* pripajaju se uglavom za periost kostiju
* kontrahuju se pod kontrolom volje

Osnovna im je uloga pokretanje tijela ili dijelova tijela u

određenom pravcu.
Skeletni mišići čine oko 4o% tjelesne težine.
Izgrađeni su od paralelno postavljenih mišićnih
vlakana,različite dužine,od nekoliko mikrona do
nekoliko cm.(broj mišićnih vlakana formira već od
4.do 5.mjeseca života i praktično se ne mijenja,ali
se tokom života može mijenjati njihova debljina).
Mišićna vlakna su obavijena tankom ovojnicom
(sarkolema).Više mišićnih vlakana izgrađuju
mišićni snop ili fascikulus koji je obavijen
vezivnom ovojnicom-endomizijem.
Više fascikulusa je obavijeno debljom vezivnom
ovojnicom-perimizijem. Mišić obavija fascija ili
epimizijum. Svako mišićno vlakno ispunjeno je
sarkoplazmom u kojoj se nalazi veliki broj jedara i
kontraktilni elementi - miofibrile koje posjeduju šira
tamna i uža svijetla polja.
Građene su od molekula proteina-aktina (tanjih) i
miozina (debljih) koji imaju elastične osobine i
odgovorni su za kontrakciju mišića.Svako mišićno
vlakno sadrži nekoliko stotina do nekoliko hiljada
miofibrila.
Prema reagovanju na električne draži mišićna
vlakna se dijele na:

* spora- tip I (vrijeme reakcije 110 ms),proizvode

manju ukupnu silu,ali su energetski efikasnija,manje
se zamaraju (m.soleus-posturalni mišić,sadrži spora
vlakna)

* brza-tip II (vrijeme reakcije 50 ms)-m.orbicularis

oculi odgovoran za žmirkanje

Pod svjetlosnim mikroskopom mišići imaju poprečne

pruge zbog tamnih i svijetlih traka - poprečnu
ispruganost je otkrio Levenhuk 1685.god.
U sarkoplazmi se takođe nalaze i mitohondriji - odgovorni
za regulaciju metabolizma energetskih materija.Kod
mladih i treniranih osoba njihov broj je veći,a kod starijih
usljed treniranosti povećava se volumen.
Mioglobin je takođe mišićna bjelančevina koja na sebe
veže kiseonik i služi kao rezerva u mišiću u slučaju pada
parcijalnog pritiska.Mišićno vlakno je obavijeno
semipermeabilnom membranom koja propušta energetske
i druge materije u oba smjera.Joni kalcija igraju značajnu
ulogu u održavanju permeabilnosti membrane.

Između fascikulusa se nalaze krvni sudovi i nervi.Na taj

način mišićno tkivo ima značajnu ulogu u regulaciji
cirkulacije,posebno venozne i limfne.
Skeletni mišići(prost,jednostavan mišić) se prema
obliku tijela dijele na: vretenaste, peraste, lepezaste i
četvrtaste.

Oblik mišića i raspored njegovih vlakana određuju

mišićnu silu i smjer djelovanja.

Postoje dva osnovna tipa rasporeda mišićnih

vlakana:

* fuziformni(longitudinalni)-manje snažni mišići,ali

daju pokrete velikih amplituda
* peniformni(dijagonalni)-ispoljavaju veliku snagu
kroz manji obim pokreta
Vretenasti mišići - imaju vlakna velike dužine.
Pripoji su svedeni na najmanju površinu.
Raspoređeni su duž dijelova aparata za kretanje
koji najčešće predstavljaju poluge brzine.
Intenzitet se određuje veličinom površine
fiziološkog presjeka.(zavisi od broja mišićnih
vlakana i njihove debljine).
Snažna trakcija nije osobina ovih mišića,ali će oni
djelovati na dugom putu-m.sartorius,m.gracilis
Perasti mišići -odlikuju se kratkim i kosim
vlaknima. Raspoređeni su na dijelovima aparata
za kretanje gdje se traže snažne kontrakcije.
Tetive ovih mišića se uvlače duboko u centralni
dio mišića.
Fiziološki presjek ovih mišića je veliki-povoljan
momenat za mišićnu snagu
Put na kome djeluju je relativno kratak
(prilikom kontrakcije ionako kratka vlakna se
mogu skratiti za jednu trećinu svoje dužine
-m.flexor pollicis longus,m.deltoideus,m.rectus
femoris)
Lepezasti mišići -mišićna vlakna se zrakasto
prostiru od jednog pripoja oblika linije do
drugog pripoja oblika tačke.
Vlakna su obično grupisana u snopove.
Fiziološki presjek ima oblik konkavne odnosno
konveksne nepravilne površine-m.trapezius

Četvrtasti mišići (pljosnati) -geometrijski se

mogu uporediti sa kvadratom ili pravougaonikom,
a njihov pripoj sa linijom.
Vlakna se pružaju paralelno
-m.quadratus lumborum,m.obliquus abdominis
externus
96
Na svakom mišiću razlikujemo :
Trbuh (venter) - centralni dio,crvene boje u kome se
nalaze kontraktilni elementi. Pri kontrakciji se trbuh
skraćuje.
Tetiva-tendo-oblika žile -nalazi se na krajevima
mišića,bjeličaste je boje.Tetiva je pasivni dio mišića
preko koga se mišić pod raznim uglovima pripaja za
kost.Podnose visoka pasivna opterećenja i istezanja
(svojstvo elastičnosti).

Mjesta pripoja su:

* gornji (proksimalni)
* donji (distalni)
Prema broju trbuha razlikujemo :
* proste mišiće
* složene mišiće (imaju više glava ili trbuha)
dvoglavi - m.biceps, troglavi - m.triceps,
četveroglavi - m.quadriceps

Prema broju zglobova koje pokreću (pripojima

koji prelaze preko zglobova) mišiće dijelimo na:
* monoartikularne
* poliartikularne -raspoređeni duž segm.koji
imaju finu anatomsku građu i funkciju
Efekat mišićne sile najveći na najudaljenijem
zglobu-prsti šake,fleksija
(od značaja su u kineziologiji i kineziterapiji, imaju
dugačke tetive i služe za izvođenje složenijih
pokreta).

Na mišiću razlikujemo:
* fiksni (nepomični) mišićni pripoj-početni pripoj-
bliži sredini mišićnog tijela
* slobodni (pokretni) pripoj na drugom kraju mišića.
Najčešće je gornji pripoj fiksni,a donji slobodan
Pri kontrakciji se kreće ka fiksnom kao tački
oslonca (u određenim okolnostima situacija se
mijenja- m.pectoralis maior koji ima pripoje na
grudnom košu i ramenu i po funkciji je adduktor
ramena,u stanju otežanog disanja svojim
kontrakcijama širi grudni koš,a pri tome su ruke
fiksirane za podlogu).
Osnovna svojstva mišićne ćelije
S obzirom na funkciju i anatomsku strukturu
mišićna ćelija posjeduje specifična svojstva :
* kontraktilnost -sposobnost promjene dužine
* elastičnost -sposobnost vraćanja u prvobitno
stanje
* nadražljivost -sposobnost primanja draži
* istegljivost
Srčani mišić gradi miokard.
Osnovna karakteristika srčanog mišića je da je
poprečno- prugast kao skeletni mišić,ali se ne
kontrahuje pod uticajem naše volje.
Srčana vlakna su međusobno povezana u
sincicijume - gornji i donji.
Gornji gradi zidove i septum pretkomora,a
donji zidove i septum komora.
Kad sincicijum primi impuls sva vlakna su
nadražena,pa se kontrahuje kao cjelina po
zakonu sve ili ništa,a sinhrona kontrakcija oba
sincicijuma predstavlja srčanu radnju.
Fiziološki se srčani mišić razlikuje od skeletnog po
tome što se kontrahuje ritmično,bez primanja
impulsa iz CNS.
Kontrakciju izaziva nadražaj koji se stvara u samom
srčanom mišiću-u ćelijama sprovodnog sistema.
Ova pojava se naziva automatizam.

Nadražaj u srčanom mišiću se javlja na svakih 8/10 s

u miru, a može biti 160 i više otkucaja u minutu kod
velikih opterećenja i uzbuđenja.Srčani mišić ostaje
depolarizovan 3/10 s, a skeletni 1/500s(srčani mišić
se kontrahuje 3 desetine sek u normalnim uslovima,a
ovako produžena je potrebna da bi srce ispumpalo
krv iz svojih šupljina).
 INERVACIJA I
VASKULARIZACIJA
MIŠIĆNOG TKIVA
Mišićno tkivo je dobro vaskularizovano tkivo.
Mišići se snabdjevaju krvlju putem arterijskih
krvnih sudova kojima se doprema kiseonik i
hranljive materije.
Iz velikih krvnih sudova odvajaju se arterije za
svaki mišić.One prodiru između fascikulusa.
Zidovi arterijskih krvnih sudova inervisani su
nervima simpatičkog dijela autonomnog nervno
sistema koji reguliše promjer krvnog suda i
protok krvi ,a od toga zavisi i sposobnost mišića
za rad .
Intenzivan mišićni rad uslovljava povećanje
mreže sitnih krvnih sudova.
Za vrijeme kontrakcije dolazi do pritiska na krvne
sudove i istiskivanja krvi,a u fazi relaksacije
mišića krvni sudovi se prošire.
Na ovaj način ,naizmjeničnom kontrakcijom i
relaksacijom mišića vrši se gimnastika zida
krvnog suda i poboljšava cirkulacija.
Srčani mišić i glatki mišići inervišu motorne
grane vegetativnog nervnog sistema -
simpatikusa i parasimpatikusa
(pripadaju autonomnom nervnom sistemu).

Vlakna autonomnog nervnog sistema nisu pod

uticajem ljudske volje.
Skeletni mišići su inervisani vlaknima koja
pripadaju perifernom nervnom sistemu.
Sastoje se od motornih i senzitivnih nervnih
završetaka.
U svaki mišić ulazi jedan ili više mješovitih nerava.
Mišiće glave inervišu nervi koji pripadaju
kranijalnim nervima,a mišiće trupa i ekstremiteta
spinalni motorni nervi.
Oni predstavljaju aksone nervnih ćelija čija se tijela
nalaze u prednjim rogovima kičmene moždine.
Jedan motorni nerv može da inerviše različit broj
mišićnih vlakana.
Motorna jedinica (osnovna funkcionalna
jedinica mišićne kontrakcije).
Motornu jedinicu čine sva mišićna vlakna
inervisana od jednog motornog nervnog vlakna.
Najmanji broj motornih vlakana u motornoj
jedinici imaju mišići koji vrše precizne pokrete-
pokretači očne jabučice do 10,a mišići odgovorni
za grube pokrete mogu imati i 2000 mišićnih
vlakana u svakoj motornoj jedinici
(m.biceps brachii,m.gastrocnemius)
Sinapsa - spoj nervnog završetka (aksonalni ogranak)
sa mišićnim vlaknom. Nervni završetak je obavijen
membranom (presinaptička membrana) u kojoj se
nalaze molekuli koji sadrže hemijsku materiju koju
zovemo medijator (transmiter).
Medijator u sinapsama skeletnih mišića je acetilholin.
Medijator može da ekscitira ili inhibira mišićno
vlakno.U stanju mirovanja acetilholin se nalazi u
sinaptičkim vezikulama,a kada dođe do nadražaja
vezikule prskaju i medijator se oslobađa u međuprostor
između presinaptičke i postsinaptičke membrane
(pripada sarkolemi mišićnog vlakna).
Nervni završetak,sinaptički međuprostor i
postsinaptička membrana nazivaju se motorna ili
završna ploča. Na postsinaptičkoj membrani
nalaze se receptori za koje se veže dio izlučenog
medijatora i tako omogućava prenos informacija u
ćeliju.
Nakon prenošenja impulsa (acetilholin djeluje
samo 1/500 s) i enzim holinesteraza ga
razgrađuje.Nestankom acetilholina smanjuje se
permeabilnost ćelijske membrane i ponovo
uspostavlja repolarizacija koja je preduslov za
novi prenos impulsa.
Impulsi mogu da idu samo u jednom pravcu,sa
nerva na mišić. Nervno-mišićne sinapse su
ekscitatorne. Kada iz CNS pristigne impuls na
završetak motornog nerva u njemu dolazi do
otvaranja jonskih kanala za kalcijum.

Ulazak jonizovanog kalcijuma izaziva pomjeranje

vezikula prema membrani,njihovo prskanje i
oslobađanje medijatora u sinaptičku pukotinu, a
potom vezivanje za receptore (nikotinski) koji
ulaze u ćeliju.
Vezivanje traje nekoliko milisekundi i izaziva
otvaranje jonskih kanala za jon Na koji ulazi u
ćeliju i dolazi do depolarizacije ćelijske membrane
odnosno nastanka akcionog potencijala.
Istovremeno jon K izlazi iz ćelije i na taj način se
mijenja razlika potencijala između spoljašnje i
unutrašnje strane membrane.
U mirovanju razlika potencijala iznosi -90 mV,a u
stanju depolarizacije raste do 0 i prema pozitivnom
području.
Trajanje akcionog potencijala je 2-4 ms, potom
dolazi do zatvaranja jonskih kanala i brzog izlaska
Na iz ćelije,aktiviranjem Na-K pumpe.

Apsolutni refrakterni period- stanje nenadraženosti

mišićnog vlakna u momentu depolarizacije.
Traje 1-3 ms.
Mehanizam mišićne kontrakcije

Jedno od osnovnih svojstava mišićne ćelije je

kontraktilnost.
Nastanak mišićne kontrakcije uslovljen je prenosom
impulsa sa membrane(depolarizovana) do
kontraktilnih struktura -miofibrila.
Značajnu ulogu imaju joni Ca bez čijeg otpuštanja
iz spec.kanalića koji pripadaju spoljašnjoj membrani
nema kontrakcije.
Jon Ca prenosi informaciju o razdraženju sa ćelijske
membrane do miofibrila. Miofibrile su postavljene
paralelno i prostiru se duž uzdužne osovine ćelije.
Pod mikroskopom pokazuju naizmjenične svjetlije
(izotropne) i tamnije (anizotropne)pruge.
U sastav miofibrila ulaze 4 proteina:
* aktin
* miozin
* tropomiozin
* troponin
Mehanizam mišićne kontrakcije je izuzetno složen
i nepotpuno razjašnjen.Jedno od objašnjenja je da
niti aktina(tanka vlakna) kližu duž niti miozina
(debela vlakna) i tako dovode do skraćenja
vlakna(teorija po Haksliju).Energiju za ovaj
proces obezbjeđuje razlaganje ATP.
ATP obezbjeđuje i energiju za transport Ca u
sarkoplazmatski retikulum. Ukoliko se spriječi
ovaj proces nastaje trajni grč mišića.
Mišićna kontrakcija počinje
latentnim periodom (skriveni),potom dolazi do
kontrakcije (skraćivanja) i
dekontrakcije (opuštanja) mišićnog vlakna.
Svaka od ovih faza ima po dva perioda.

Faza latencije označava vremenski period od

primanja impulsa do početka kontrakcije i traje
oko 1 milisekundu. Dužina ovog perioda ovisi o
brzini i preciznosti funkcije mišića.
U prvom periodu odvijaju se procesi transmisije,
a u drugom aktivacija miozina uz pomoć
jona Ca i hidroliza ,proces u kome se vrši
razgradnja ATP,uz pomoć vode,na adenozin
difosfat i fosfornu kiselinu.
Prilikom ovog procesa oslobađa se 8000 kalorija
hemijske energije.Ova oslobođena energija je
najefikasniji dio energije koji miozin transformiše u
mehaničku energiju,a ona se ispoljava u formi
klizanja aktina i miozina.
U mišićima postoje samo određene rezerve ATP
koje se potroše za manje od pola sekunde,pa su
potrebni procesi u kojima će nastati resinteza ATP.
Fosforizacija je prvi resintetički proces. Adenozin
difosfat uz fosfor kreatin prelazi u ATP.Na ovaj
način se osigurava dodatnih 9500 kalorija što je
dovoljno za 2-3 min.rada. Potrošnjom ove energije
dolazi do mobilizacije rezervne mišićne energije
razgradnjom mišićnog glikogena.
Ovaj proces se naziva mišićna glikoliza.
Iscrpljivanjem i ovih rezervi mobiliše se glukoza iz
krvi koja prelazi u mišićni glikogen.
Proces mobilizacije glukoze naziva se glukoliza.
Oba navedena procesa zahtijevaju kisik(O2) pa se
ubrajaju u oksidativne ili aerobne procese,a
hidrolitički procesi se ubrajaju u anaerobne procese.
U toku glikolize u mišićima se oslobađa određena
količina mliječne kiseline koja se kao nus produkt
metabolizma eliminiše iz mišića kroz proces
oksidacije.
1/5 mliječne kiseline pod uticajem kisika prelazi u
vodu i CO2 i eliminiše se iz mišića,a 4/5 se
resintetiziraju u mišićni glikogen(stvaranje novih
količina energije).
Pored ugljenih hidrata i masti su izvor energije.
ATP može nastati razgradnjom masnih kiselina
(palmitinska kiselina daje 180 kalorija ATP).
U nedostatku ugljenih hidrata prvo se troše
slobodne masti iz mišićnog tkiva,potom i masti iz
potkožnog tkiva.
U situacijama kada nedostaju i ugljeni hidratai i
masti organizam razgrađuje aminokiseline
(bjelančevine) što uzrokuje iscrpljivanje
organizma.
Mišićni rad je poistovjećen sa potrošnjom kiseonika i
mišići imaju veliku sposobnost adaptacije na potrošnju
kiseonika.U stanju mirovanja na kilogram mišićne mase
organizam troši 3 ml kiseonika,a kod pojačanog
mišićnog rada potrošnja može porasti i do 60 puta
(značajno za funkciju respiratornog i kardiovaskularnog
sistema).

Faza kontrakcije je biomehanički najaktivnija faza u

kojoj nastaje transformacija hemijske u mehaničku
energiju.U prvom periodu prevladavaju hidrolitički
procesi,a u drugom oksidacija.Traje od 8 ms do 0,1 sek.
Faza relaksacije je pasivna faza koja se odvija
zahvaljujući elastičnosti miofibrila.U ovoj fazi se
odvijaju resintetički ili regenerativni procesi koji su
neophodni za eliminaciju nus produkata metabolizma i
stvaranje novih energetskih materija za dalji mišićni rad.

Zagrijavanje mišića poboljšava mišićni rad,skraćuje fazu

latencije i relaksacije,a povećava intenzitet kontrakcije.
Opterećenje skraćuje fazu latencije, povećava intenzitet
kontrakcije,ali produžava fazu relaksacije.

Zbog ovoga kao uvodna procedura u kineziterapiju

koristi se termoterapija koja poboljšava efikasnost
mišićnog rada.
Osim mehaničke energije koja se ispoljava kao
sila,mišić proizvodi i toplotu.Od 5 kalorija hemijske
energije samo jedna prelazi u mehaničku, a 4 u
toplotnu,pa je stoga mišićni rad neekonomičan.

Razlikujemo :
* toplotu aktivacije -nastaje za vrijeme prenosa
impulsa sa nerva na mišić
* toplotu latencije
* toplotu kontrakcije -mala količina
* toplotu relaksacije -najveća količina,oko 60 %
ukupne toplote nastaje u toj fazi.
* toplotu oporavka -nastaje u drugoj fazi relaksacije
Od većeg porasta temperature organizam se brani
mehanizmom za termoregulaciju-stvaranje toplote ili
termogeneza i odavanje ili termoliza.

Mišićno tkivo stvara toplotu neprestano jer je pod

određenim tonusom.

Zagrijavanje 1 kg mišićnog tkiva za 1st.C zahtijeva u

mirovanju potrošnju 0,83 kalorije u minuti,
a kod napornog rada i 10 kalorija.

Stvaranje toplote odvija se ne samo mišićnim

kontrakcijama nego i podrhtavanjem mišića.Na
stvaranje toplote veliki uticaj imaju štitnjača,
nadbubrežna žlijezda.
Odavanje toplote odvija se:

* radijacijom -zračenjem
* kondukcijom -kontaktom
* evaporaciojom -isparavanjem
* konvekcijom -pretvaranjem

Pojedinačna mišićna kontrakcija koja nastaje kao

posljedica nadraživanja jednim,jedinim
impulsom u prirodi ne postoji.
Srčani mišić je jedini mišić koji ima pojedinačnu
kontrakciju.
Zakon sve ili ništa(Scheringtonov zakon)

Da bi došlo do mišićne kontrakcije potrebno je da

nadražaj ima određenu minimalnu jačinu.Prag
nadražaja zavisi od više spoljašnih i unutrašnjih
faktora-temperatura,hemijsko i biohemijsko
stanje,vrijeme proteklo od prethodne draži.Zakon sve
ili ništa važi za pojedinačno mišićno vlakno(u datim
uslovima sva vlakna jedne NMJ će se maksimalno
kontrahovati ili maksimalno relaksirati).

Mišić kao cjelina ne mora da se ponaša po ovom

zakonu obzirom da se sastoji od velikog broja
snopova vlakana.Svaki snop i svako mišićno vlakno
prima nadražaje preko posebnih nervnih vlakana.
Na slabije nadražaje reaguje samo određeni broj
miofibrila,na viši nadražaj kontrahuju se miofibrile
sa višim,ali i one sa nižim pragom nadržaja.Na
maksimalan intenzitet nadražaja kontrahuju se sve
miofibrile.Ako bismo prikazali izolovanu
kontrakciju izazvanu ovakvim impulsom ona bi
imala postepeni porast intenziteta, maksimum i
postepeni pad (Gausova krivulja).

Vrste mišićnih kontrakcija

* statičke (izometričke) kontrakcije
* izotonične kontrakcije -dinamičke
(koncentrične i ekscentrične kontrakcije)
* izokinetičke kontrakcije
Statičke kontrakcije -mišić ne pokreće segment,ne
mijenja fiziološki presjek niti udaljenost između
hvatišta.Razvija maksimalnu silu (guranje ili vučenje
tereta).

Položaj tijela se znatno održava zahvaljujući

izometričkim kontrakcijama pojedinih skeletnih mišića.

Izotoničke kontrakcije -mišić se skraćuje ili izdužuje,

mijenja dužinu i vrši rad,a pri tome napetost ili pritisak
u mišiću ostaje isti.Za ove kontrakcije mišić troši više
energije.Koristi se kao asistirani pokret,pokret bez
otpora,pokret u rasteretnom položaju,pokret sa otporom
ili pokret protiv sile zemljine teže.
Izokinetičke kontrakcije-mišić obavlja konstantan
rad prilikom pokretanja određenog dijela tijela.
(ista brzina pokreta kroz čitav obim)

Koncentrične kontrakcije- mišićna sila je u stanju

da savlada otpor ili optrećenje i dolazi do vidnog
skraćenja mišića.Pri tome mišić vrši pozitivni rad.
Ove kontrakcije se nazivaju koncentričnim jer se
raznevrste otpora na koje mišić nailazi udružuju i
koncentrišu.
Ekscentrične kontrakcije-mišićna sila nije u
stanju da savlada otpor na koji nailazi pa dolazi
do izduživanja mišića.Mišić vrši negativan rad.
(pokret je uvijek suprotan onom koji je svojstven
mišiću). Proizvode veću mišićnu silu i koriste se
za vježbe snage.
 FUNKCIONALNA
PODJELA MIŠIĆA
Mišić ima sposobnost da obavi dvije radnje,
da se kontrahuje i da se relaksira.
Pri tome se oslobađa hemijska energija koja
se pretvara u mehaničku ( mišić ostvaruje
spoljašnji rad,odnosno savladava teret).

Koliki će rad obaviti zavisi od koštanih poluga

koje pokreće.
Pri vršenju određenog pokreta rijetko učestvuje
samo jedan mišić. (usklađena akcija više
mišića) .
Pošto pojedini zglobovi imaju veliki stepen
slobode (kuk,rame) u cilju izvođenja preciznog
pokreta potrebno je zglob fiksirati i ograničiti
broj stepeni slobode.
Prema ulozi u koordiniranoj radnji mišići se
dijele na:
*agoniste - primarni pokretači koji vrše
pokrete kroz koncentričnu kontrakciju.
Započinju neki pokret koji će zavisiti od
vrste pripoja i pravca vlakana.
Mišići koji su dominantni u ostvarivanju
pokreta su: primarni agonisti, mišići koji
svojim kontrakcijama olakšavaju izvođenje
pokreta su: pomoćni agonisti (značajni su
u obučavanju nove motorne radnje).
M.triceps brachii - pokretač,ekstenzor u zglobu
lakta.
Pojedini mišići mogu imati više uloga pokretača
u određenim zglobovima (m.biceps brachii
zahvaljujući pripojima na lopatici i podlaktici,
pokreće kosti podlaktice, nadlaktice i ramenog
pojasa u više pravaca kao agonist.
Svaki mišić prilikom kontrakcije nastoji da
proizvede sve one pokrete koje je u stanju da
učini kao pokretač.
U određenim situacijama mišić može da bude
spriječen u izvršenju jednog ili više pokreta za
koje je sposoban (dejstvo drugog mišića ili
grupe mišića,dejstvo druge sile ili gravitacije).
*antagonisti ili suprotioci -suprotstavljaju
se funkciji primarnih agonista i kontrahuju
se ekscentrično pri agonističkom pokretu.
Određeni agonisti imaju svoje specifične
antagoniste. (m.biceps brachii - m.triceps
brachii,održavanje uspravnog položaja tijela-
fleksori –ekstenzori).
U izvođenju složenih i preciznih pokreta
antagonisti imaju značajnu ulogu(pokret se
može obaviti samo zajedničkom akcijom
agonista i antagonista koji se nalaze u
stalnoj kontrakciji).
*stabilizatori ili fiksatori -mišići koji
fiksiraju,stabilizuju ili podupiru segmente za
koje se jednim hvatištem pripaja agonista
(obezbjeđuju dobar početni položaj za
izvođenje određenog pokreta).
Primjer I :
U astmatičnom napadu bolesnik se drži
rukama za ivicu kreveta da bi stabilizovao
rameni pojas i omogućio pomoćnoj disajnoj
muskulaturi da povlači zid grudnog koša i
olakša udisanje.

Primjer II :
Dizanje teškog tereta rukama kada se mora
stabilizovati grudni koš koji je oslonac za
rameni pojas.
*saradnici ili sinergisti -istovremene
kontrakcije dva ili više mišića koji vrše isti
pokret ili stabilizaciju.
Sinergisti mogu biti primarni i sekundarni
pokretači.
Akcija sinergista dolazi naročito do izražaja
kod mišića koji prelaze preko dva ili više
zglobova(npr. ruka ispružena naprijed,
istovremeno se želi vršiti pokret šakom).
*neutralizatori -mišići koji svojim
kontrakcijama sprečavaju neželjeni pokret ili
samo komponentu pokreta koji proizvodi
akcija drugog mišića.

Ovi mišići su jedna vrsta sinergista koji

stupaju u dejstvo u određenim situacijama.
Efikasnost mišićne kontrakcije

Efikasnost mišićne kontrakcije se mjeri

radom koji mišić obavi pri kontrakciji odnosno
savlada odgovarajući teret.

Rad će zavisiti od :
*snage kontrakcije
*puta (rastojanje) koje se pređe prilikom
pokreta.
Matematički izraženo
RAD(R)= SILA x PUT ili
jedinica rada je : N x m ili džul.

Rad mišića je sila koju mišić razvije

pomnožena sa dužinom trajanja kontrakcije
bez obzira da li se mišić pri tome skratio ili ne
Efikasnost mišićnog rada nije ista pri
koncentričnoj kontrakciji( mišić se skraćuje)i
ekscentričnoj kontrakciji(mišić se izdužuje).
Rad mišića je efikasniji kod koncentrične
kontrakcije(pozitivni rad- energetski rashod
manji.
Kod ekscentrične kontrakcije energetski
rashod je veći i pored maksimalne kontrakcije
( govorimo o negativnom mišićnom radu).
Energetski rashod je usmjeren na spoljašnji
rad- podizanje tereta i na unutrašnji rad-
savladavanje unutrašnjeg trenja u tetivama i
vezivnom tkivu.
Kod izometrijskih kontrakcija nema pokreta,
nema ni spoljašnjeg rada, (i ova kontrakcija
zahtijeva određenu količinu energije i izaziva
brzu pojavu zamora).
Sva oslobođena energija pretvara se u toplotu.
Veličina spoljašnjeg rada zavisi od više
faktora:
* opterećenja koje treba savladati
* brzine mišićne kontrakcije

Za efikasan mišićni rad najpogodnije je

srednje opterećenje.
Pri opterećenjima koja su manja od
mogućnosti mišića,efekat rada opada (ne
dolazi do punog iskorišćavanja mišićnog
potencijala).
Ako se mišić kontrahuje bez ikakvog
opterećenja spoljašnji rad mišića je jednak
nuli.

Pri opterećenjima koja prevazilaze

mogućnosti mišića, efikasnost rada opada.
Mišićni rad je najefikasniji pri srednjim
brzinama kontrakcija mišića.
Brzi pokreti(trčanje) usljed velike frekvencije
pokreta iziskuju veliko trošenje energije na
savladavanje unutrašnjeg trenja u mišiću i na
otpor vazduha. Dio energije se troši i na
kočenje započetog pokreta,aktiviranjem
mišića antagonista.
Efikasnost mišićnog rada zavisi i od načina
na koji se vrši odgovarajući pokret.
Najveći utrošak energije zahtijeva guranje ili
vučenje tereta po neravnoj podlozi usljed
velikog otpora podloge.
Efikasnost mišićnog rada nije stalna,nego
promjenjiva vrijednost i može se poboljšati
usklađenošću pokreta i treningom u nekim
aktivnostima i do 30%.
U idealnim uslovima iznosi 20-25%.Ovo
znači da se za mišićni rad troši 1/5 ili 1/4
energije ,a ostatak se pretvara u toplotu.
Na efikasnost mišićnog rada utiče i
obučenost osobe da izvede odgovarajuću
aktivnost ili pokret i pri tome utroši samo
potrebnu količinu energije.U uslovima
intenzivnog mišićnog rada, aerobnim
procesima glikolize ne može se obezbijediti
energija potrebna za rad ,pa se dodatna
potrebna energija obezbjeđuje anaerobnim
uslovima (stvara se kiseonički dug).
Kasnije se nadoknađuje ubrzanim disanjem i
povećanom potrošnjom kiseonika.
Zamor mišića

Pod zamorom mišića se podrazumjeva

privremena smanjena radna sposobnost
mišića(mišićnih vlakana) nastala kao
posljedica prethodnog rada. Rad mišića
izaziva zamor. Zamor se zamjenjuje
odmorom, odmoran mišić ponovo je spreman
za rad.
Radna sposobnost mišića i pojava zamora
ispituju se uređajima ergometrima.
Simptome zamora možemo podijeliti na
subjektivne i objektivne.
* subjektivni -gubitak snage, intenziteta
rada,pad brzine izvođenja pokreta i
preciznosti pokreta,povećanje pauza između
pokreta,porast pulsa i krvnog neugodnost,bol i
napetost u mišićima,nemogućnost kontrole
pokreta.
* objektivni -podrhtavanje mišića,pad krvnog
pritiska,pojava bljedila i znojenja.
Zamor mišića nastaje kao posljedica više
faktora:
* nagomilavanja u mišiću razgradnih
proizvoda energetskih materija kao što je
mliječna kiselina(u uslovima otežanog
priliva kiseonika,a velike potrošnje)
* zamaranje CNS (centri u motornoj zoni kore
velikog mozga) i nervno-mišićnih ploča-
sinapsi(iscrpljivanje medijatora)-rad kratkog
trajanja,a maksimalnog intenziteta.
* monotonija u radu-isti pokreti u istim
vremenskim intervalima
* statički napor -naprezanje-slabija ishranjenost
mišića usljed slabijeg snabdjevanja krvlju.
* iscrpljivanje energetskih materija-dugotrajan
rad srednjeg i umjerenog intenziteta(maraton)
* otežana eliminacija nus proizvoda razlaganja
materija.
Vrste zamora :
*akutni zamor -nastaje kao posljedica
pojedinačnog intenzivnog rada, različitog
trajanja. Normalna je posljedica mišićne
aktivnosti u mnogim sportovima i tokom
programa vježbi.Nakon odmora znaci
akutnog zamora nestaju.
*hronični zamor -nastaje na bazi
akutnog,ako mišićna aktivnost nije
praćena odgovarajućim odmorom(zamor
se nagomilava).
Hronični zamor je nepovoljan za organizam i
praćen je mnogim simptomima kao što su
glavobolja,gubitak apetita,razdražljivost,
nesanica,pad imuniteta organizma.

*opšti zamor -zamor cijelog organizma

(intenzivan intelektualni rad)

*lokalni zamor -zamor grupe mišića-radna

sposobnost mišića očuvana
*primarni zamor -zamor organa koji je
neposredno aktivan
*sekundarni zamor -zamor drugog organa
koji dovodi do zamora izvršnog(slabost
srčanog mišića usljed čega dolazi do
smanjene prokrvljenosti mišića i zamora).
*latentni(prikriveni)zamor - snažna
emotivna stanja
*manifestni zamor
Mehanizmi za otklanjanje zamora:

*relaksacija,san,masaža,vježbe disanja
*aktivni odmor -aktiviranje mišića i mišićnih
grupa koji su odmorni, a odmaranje zamorenih
(srce i krvotok snabdjevaju aktivne mišiće
kiseonikom, brže se odvode nagomilani nus
proizvodi metabolizma, mišićna aktivnost se
održava i stimuliše nervne motorne centre u kori
velikog mozga (zamoreni mišići se brže
opravljaju).
Zamor mišića će se najkasnije javiti u zoni
srednjih opterećenja (zakon srednjih opterećenja)
Mišićni tonus
Mišićni tonus je osnovna napetost mišića
koja proizilazi iz samog mišića.
Nastaje kao posljedica draženja mišićnog
vretena(prema Scheringtonu).
Za održavanje osnovnog tonusa u mišićima
odgovoran je senzitivno motorni periferni
neuron(refleksni luk),i centralni nervni sistem.
Mišićna vretena su specijalni mišićni
receptori i nemaju nikakvu mogućnost
adaptacije.
Završetak mišićnog vretena prihvata kao
adekvatan impuls i najmanju napetost
miofibrila koja se prenosi na zadnje rogove
kičmene moždine,zatim na motorni neuron i
preko motorne ploče ponovo stiže do mišića
kojeg stimuliše.
Impulsi stižu do pojedinih segmenata sa
piramidnih iekstrapiramidnih puteva
(inhibitorni uticaji).
Mišićni tonus postoji u stanju mirovanja,
relaksacije pa i sna.Postoji značajna razlika u
tonusu u stanju mirovanja i u dubokom snu.
U stanju mirovanja može postojati pojačana
napetost mišića zbog emocionalnog
stanja,bolova,pa je za održavanje tonusa
angažovan veliki broj motornih jedinica (uticaj
CNS).
U dubokom snu angažovan je minimalan broj
motornih jedinica i tonus je snižen.Takav tonus
nazivamo rezidualnim mišićnim tonusom.
Na mišićni tonus imaju uticaja optički, auditivni,
vestibularni podražaji .
U uslovima intaktnog senzomotornog puta mišićni
tonus je normalan (normotonija).

Ako dođe do oštećenja ili oboljenja na bilo kom

dijelu perifernog refleksnog luka ili na bilo kojem
dijelu centralnih puteva od pripadajućih
segmenata do korteksa doći će do promjene
mišićnog tonusa.
Vrste mišićnog tonusa:
*atonija -potpuni gubitak mišićnog
tonusa s gubitkom tetivnog refleksa.
(mišići su u stanju oduzetosti ili paralize)
Kao posljedica atonije nastaje atrofija mišića,
smanjenje poprečnog presjeka mišića,slabija
prokrvljenost mišića, gubitak energetskih
rezervi(ATP).
Atonija nastaje usljed oštećenja perifernog
motornog neurona na bilo kom dijelu prostog
refleksnog luka.
*hipotonija -stanje smanjenog mišićnog
tonusa koje nastaje kao posljedica
djelomičnog oštećenja perifernog
senzomotornog puta.
Kao posljedica hipotonije nastaje hipotrofija
mišića (mišići su u stanju pareze ili
djelomične oduzetosti).
*hipertonija -stanje povišenog mišićnog
tonusa (nastaje kao posljedica oštećenja
ili oboljenja centralnog motornog
neurona -piramidnog puta, na bilo kom
mjestu iznad nivoa prvog lumbalnog
segmenta sve do korteksa.
Postoje 2 tipa hipertonusa:
*spazam -javlja se samo u nekim
mišićnim grupama (stanje nakon
moždanog udara,visoke lezije medule
spinalis)
*rigor -nastaje kod oboljenja ili oštećenja
ekstrapiramidalnog puta.Mišićni tonus je
povišen u svim mišićnim grupama
(agonistima i antagonistima-fenomen
olovne cijevi)
Rigor se javlja kod Parkinsonove bolesti.
Postoji i patološko povećanje mišićnog
tonusa kao posljedica nekog zapaljenskog
procesa u njegovoj okolini (napetost mišića
prednjeg trbušnog zida zbog zapaljenja
slijepog crijeva).
Usljed zamorenosti mišića može doći do
povećanja tonusa u samom mišiću zbog
nakupljanja mliječne kiseline (prolazno
stanje).
Glatki mišići posjeduju tonus (plastični tonus)
Zahvaljujući njemu obavljaju ulogu
kompenzatornog rezervoara -mogu da
primaju veće količine sadržaja bez porasta
pritiska u šupljini(želudac,mokraćna bešika)

Mišićni tonus se može smanjiti,odnosno

mišić se može relaksirati kroz vježbe disanja
i opuštanja,masažom.
MIŠIĆNA SNAGA I FAKTORI O KOJIMA OVISI

Pod snagom podrazumijevamo sposobnost

savlađivanja otpora bilo da se radi o izotoničkoj
ili dinamičkoj snazi.

Snaga mišića je promjenljiva veličina i mišići

mogu razvijati različitu snagu zavisno od
potrebe (dizanje lakog i teškog tereta).
Od snage kontrakcije mišića zavisi koliki rad
mišić može obaviti.
Snaga mišićne kontrakcije zavisi od više
faktora :
* morfološke građe mišića (mišići koji
imaju veći fiziološki poprečni presjek imaju
veću snagu)
* fiziološkog stanja mišića (da li je mišić
odmoran ili zamoren-zagrijavanje mišića)
* broja motornih jedinica koje su razdražene
* dužine puta koji tačka pripoja mišića pređe u
odnosu na tačku fiksiranja (duži mišići se
više skraćuju od kratkih.
* pola (snaga mišića muškarca je veća)
prosječne vrijednosti za odraslu ženu iznose
65-80% od snage muškarca istih godina
* uzrasta -mišićna snaga dostiže maksimum
između 20 i 30god. (treningom se može
povećati apsolutna snaga i smanjiti
opadanje).
* opšteg razvoja
Maksimalna snaga mišića- izražava se
maksimalnim teretom koji je mišić u stanju
da podigne(može višestruko premašiti težinu
samog tijela).U normalnim životnim
okolnostima čovjek rijetko izlaže svoje mišiće
maksimalnom naporu.
Za ostvarenje maksimalne snage neophodni
su sljedeći preduslovi:

*sve motorne jedinice moraju biti aktivirane

* mora nastati potpuni (glatki) tetanus
* mišić počinje kontrakciju sa dužinom
karakterističnom za mirovanje.
Maksimalna snaga zavisi od broja mišićnih
vlakana i debljine vlakana (treningom se
povećava debljina-radna hipertrofija mišića).
Apsolutna maksimalna snaga snaga koju
bi mišić uspio da proizvede ukoliko bi bio
izolovan.
Vrijednost apsolutne snage nije ista za sve
mišiće. Mali mišići imaju znatno manju
snagu(pokretači očne jabučice) od velikih
(m.quadriceps,m.gluteus maximus-u stanju
je da sam ostvari silu od 1200 kg).
Relativna maksimalna snaga - odnos
maksimalne snage na jedinicu poprečnog
fiziološkog presjeka mišića.
Skeletni mišići čovjeka su u stanju da
ostvare pritisak od 3-4 kg ,pa i više po cm2
svog poprečnog presjeka.
Relativna maksimalna snaga predstavlja
snagu koja ostaje poslije savlađivanja
otpora,težine samog mišića,zemljine teže,
težine tijela koje se pokreće i dejstva mišića
antagonista.
Submaksimalna snaga mišića- snaga
mišića koja ima najveći efekat za rad.
Kontrakcije mišića su veoma snažne i
dovoljne da obave rad bez pretjeranog
opterećenja i zamora. Zamor mišića nastupa
kasnije nakon 10-30 min.rada zavisno od
kontrakcije.
* Kontrakcije umjerene ili srednje jačine-
Ove kontrakcije se mogu održavati kroz duži
vremenski period bez pojave većeg zamora
(proizvodni rad fizičkih radnika u ovim
uslovima daje najbolje rezultate).
* Minimalna snaga kontrakcije
Minimalno opterećenje mišića, skraćenje
mišića je isto kao pri maksimalnoj ,snaga
kontrakcije je manja jer u kontrakciji učestvuje
samo onoliko mišićnih jedinica koliko je
potrebno (najmanji mogući teret se pokreće
uz učešće najmanjeg broja mišićnih vlakana).
Spoljašnji rad je zanemarljiv.
Istezanje mišića

Mišićna kontrakcija može dovesti do istezanja

mišićnih vlakana (oslobađa se energija koja se
nagomilava u mišiću u vidu toplote).

Tijelo mišića prelazi u tetivu koja je snažnija od

mišićnih vlakana i kostiju na kojima se pripaja.

U toku veoma snažnih mišićnih kontrakcija

(tetanus) može doći do povreda mišića-rupture
te abrupcije kosti na koju se tetiva pripaja.
EMG(elektromiografija) -elektrofiziološka
metoda registracije akcionih potencija u
poporečnoprugastim mišićima(mišićnim
vlaknima motornih jedinica).
Služi u dijagnostičke i prognostičke svrhe
(oštećenja perifernog motornog neurona i
kod primarnih oštećenja –oboljenja mišića-
miopatija).
U toku EMG pregleda registruje se električna
aktivnost mišića u toku insercione aktivnosti,
faze relaksacije,faze minimalne voljne
kontrakcije,srednje jake i maksimalne
kontrakcije. Analiza registrovanih akcionih
motornih potencijala vrši se na ekranu EMG
aparata.
MIŠIĆNI RECEPTORI

Receptori ili prijemnici draži su specijalizovane

ćelije ili organi koji imaju najniži prag za
određenu vrstu energije.( različite vidove
spoljne ili unutrašnje energije pretvaraju u
signale koji putuju do CNS senzitivnim
vlaknima).
U CNS-u se vrši obrada informacija(o veličini
energije i mjestu djelovanja i odgovor na datu
draž preko motornih vlakana).
Draži mogu biti različite:mehaničke pritisak,
dodir, toplotne,hemijske-miris, ukus,
elektromagnetne-svjetlost i drugo.
Energija na koju receptor odgovara naziva se
adekvatni stimulus.
Primanjem različitih draži iz okoline,u vidu
energije,receptori omogućavaju adaptaciju
čovjeka na okolinu i komunikaciju.
U lokomotornom aparatu,u tetivama,mišićima
i zglobovima se nalaze proprioceptori-
pripadaju kinestetskim receptorima.
Kinestezije(kinesthesia)-mišićna svjesnost
sposobnost primanja utisaka o položaju
tijela ili dijelova tijela u prostoru i
međusobnom položaju pojedinih dijelova,
mišićnom tonusu.
Kinestezija obuhvata i sposobnost primanja
utisaka o djelovanju spoljašnjih i unutrašnjih sila
oje pokreću ili teže da pokreću i stabilizuju
pojedine zglobove.
Proprioceptori su od najvećeg značaja za
kineziologiju i kineziterapiju.Informacije koje
šalju(položaj i ravnoteža tijela, tenzija i
dužina mišića,smjer,intenzitet i brzina pokreta,
mišićni tonus) integrišu se u kičmenoj moždini
i nižim moždanim centrima i pretvaraju u
impulse koji su potrebni za podešavanje
akcije svakog pojedinog mišića.
Kada dođe do promjene u mišiću,mijenja se i
senzorni input što dovodi do nove modifikacije
mišićnog odgovora.Nervni sistem koristi ove
senzorne receptore da prilagodi mišićnu
akciju tako da nesvjesna regulacija bude
dominantna i kod većine voljnih pokreta.
Kontrakcija jednog mišića ekscitacijom
različitih proprioceptora dovodi do sinhrone
akcije drugih mišića.
Glavni receptori kinestezije su :

*neuromišićno vreteno -NMV

*mehanoreceptori u zglobovima,tetivama i
ligamentima (zglobni receptori koji registruju
napetost zglobne kapsule mirovanju,zglobni
receptori koji liče na Pačinijeva tjelašca i
registruju promjene u napetosti zglobne
kapsule pri pokretu zgloba, Goldžijev tetivni
aparat i Goldžijev ligamentni aparat)
Neuromišićno vreteno-intrafuzalna vlakna
visoko specijalizovani kinestetički organ koji
stalno kontroliše veličinu mišićne kontrakcije.
Intrafuzalna vlakna su postavljena paralelno
sa mišićnim vlaknima,a svojim krajevima su
povezana sa tetivama.
Smještena su između mišićnih vlakana
poprečnoprugastih mišića.
Na krajevima ovih vlakana postoji poprečna
ispruganost i sadrže miofibrile tako da se mogu
kontrahovati.
U središnjem dijelu se nalaze brojna jedra i
ćelije,nema poprečne ispruganosti i miofibrila
tako da se središnji dio ne može kontrahovati.
Nervni završeci na krajevima intrafuzalnih
vlakana su tanka motorna nervna vlakna
koja pripadaju A gama motornim vlaknima
U središnjem dijelu su senzorni nervni
završeci koji primaju i odvode informacije o
stanju zategnutosti cijele ćelije- debela
mijelinska vlakna ,A beta vlakna koja brzo
prenose informacije prema CNS.
Princip rada ovih vlakana je princip povratne
sprege.
Ako se ova vlakna skraćuju zbog nove
dužine mišića isteže se njihov centralni dio.
(ovo uzrokuje snažni prenos impulsa prema
kičmenoj moždini gdje nastaje razdraženje
motornih jedara za taj mišić i on se
kontrahuje).
U slučaju podizanja tereta prvo nastaje istezanje
mišićnog vretena koje izazove kontrakciju mišića.
Tako su i istezanje i kontrakcija podešeni prema
veličini tereta koji se podiže.
Trenutno istezanje ovih receptora izaziva
refleksnu kontrakciju odgovarajućeg mišića
(neurološko ispitivanje refleksa skeletnih mišića).
Uloga NMV je prihvatanje i prerada nadražaja u
mišićima.Pod nadražajem u mišiću se
podrazumijevaju razni stepeni napetosti miofibrila.
NMV je osjetljivo na promjenu dužine mišića
i brzinu tih promjena pa registruje njegovo
istezanje kod održavanja posture i položaja
(tonički odgovor) i promjenu dužine pri
pokretu(fazički odgovor).
Broj mišićnih vretena je različit za razne
mišiće (veći broj je nađen u paravertebralnoj
muskulaturi i malim mišićima šake).
NMV se sastoji iz dvije vrste intrafuzalnih
vlakana vrećastih i lančastih koja su
zatvorena u posebnu fibroznu kapsulu koja
sadrži tečnost sličnu limfi.
Dužina NMV je od 4-7 mm.Središnji dio NMV
nije kontraktilan.
Vrećasta vlakna su veća od lančastih i ima ih
od 1-6 u jednom NMV,a lančastih vlakana
ima od 0 do 10 u jednom NMV.
NMV je inervisano od dvije vrste senzitivnih
vlakana:
* primarna
* sekundarna vlakna.
Prim.vlakno ima niži prag na istezanje.
Osjetljivo je i na fazičko i na toničko istezanje.
Sek.vlakno je osjetljivo samo na toničko
Istezanje.
Kada je mišić istegnut primarni neuroni daju
veliki broj impulsa čija je frekvencija direktno
proporcionalna brzini tog istezanja (fazički
odgovor).
Kada mišić dostigne dužinu koja se održava
frekvenca impulsa pada na nivo koji odgovara
novoj dužini mišića (tonički odgovor)
Intrafuzalna vlakna su inervisana i od
motornih vlakana-gama motornih ili
fuziformnih nervnih vlakana koja potiču iz
prednjih rogova kičmene moždine.
Srednji dio NMV je istegnut uvijek kada su
kontraktilni krajevi intrafuzalnih vlakana
stimulisani na kontrakciju od strane gama
neurona.
Nekontraktilni dio ovih vlakana može biti
istegnut na dva načina:
* eksterno istezanje -istegnut je čitav mišić i
ovo istezanje se prenosi preko vezivnog
tkiva na NMV,koje se pasivno isteže.Ovo
istezanje može biti pod uticajem neke spoljne
sile,gravitacije ili snage mišića antagonista.
* interno istezanje -kada motorni impulsi
dolaze iz kičmene moždine putem gama
neurona,polarni dijelovi intrafuzalnog
vlakna se kontrahuju i istežu srednju,
nekontraktilnu trećinu vlakna.To istezanje
registruju i primarni i sekundarni aferentni
neuron.
Ćelija prim.neurona leži u ganglionu zadnjeg
spinalnog korjena, a njen akson prolazi kroz
sivu masu zadnjih korjenova kičmene
moždine i pravi direktnu sinapsu sa motornom
ćelijom prednjih rogova kičmene moždine.
Golgijev tetivni aparat -smješten je na
mjestima gdje trbuh mišića prelazi u tetivu ili
na mjestima pripoja tetive za kost.
Sastoji se od kapsule i mijeliniziranih nervnih
vlakana.(ima visok prag nadražaja i reaguje
na jače mišićne kontrakcije).
Pri kontrakciji mišića dolazi do elongacije
tetive, a u fazi relaksacije tetiva se vraća u
prvobitni položaj, mijenja prečnik kao i
receptor, pa se smatra da ovaj receptor i
relaksaciju mišića prihvata kao podražaj.
Osjetljiv je na promjene intenziteta napetosti i
brzine tih promjena.
Ima zaštitnu ulogu - toleriše napetost do
izvjesne mjere.
Kod prekoračenja praga refleksno dolazi do
inhibicije kontrahovanog mišića(nagla i jaka
opterećenja) i na taj način se mišić štiti od
oštećenja.
Kinesteziji doprinose i druge vrste receptora
slobodni nervni završeci osjetljivi na bol,
Majsnerova tjelašca osjetljiva na dodir,
Pačinijeva tjelašca osjetljiva na duboki
pritisak,zglobni receptori koji neprekidno
šalju impulse čija jačina zavisi od istezanja
zglobne kapsule(istezanje veće,impulsi jači),
receptori labirinta,auditivni i vizuelni
receptori.
MJERENJE SNAGE MIŠIĆA

Snaga mišića se može definisati kao sila koju

mišić proizvede u toku kontrakcije ili rad u
jedinici vremena.
Snaga mišića se može mjeriti subjektivnim i
objektivnim metodama.
Subjektivna metoda mjerenja je manuelni
mišićni test.
Snazi ispitivane osobe suprotstavlja se snaga
osobe koja vrši testiranje (otpor rukom).Ova
metoda testiranja snage mišića ima svoje
prednosti i nedostatke.
Nedostaci –subjektivizam u procjeni,rezultati
procjene zavise od opšteg stanja ispitanika,
znanja i iskustva ispitivača,fiksacije
segmenta- proksimalni segment fiksiran,
distalni slobodan, fizičke kondicije ispitivača,
uslova prostorije u kojoj se vrši testiranje,
položaja ispitanika-da se izbjegnu trik pokreti.
Prednosti manuelnog testiranja snage mišića:
- daje dobru procjenu
* opštoj snazi mišića
* mišićnom tonusu
* snazi antagonista koji djeluju na neki zglob.
Testiranje treba vršiti ista osoba.
Testira se snaga svakog mišića i ocjenjuje
ocjenama od 0 do 5,(u cilju bolje preciznosti
navedenim ocjenama dodaju se znaci + ili -).
Ocjene :

0-nema traga mišićne kontrakcije (ne može se vidjeti

niti palpirati)
1-mišićna kontrakcija prisutna,ali ne dovodi do pokreta
2-mišić može izvesti pokret kroz puni obim uz
isključenje sile Zemljine teže
3-mišić može izvesti pokret kroz puni obim uz
savlađivanje sile Zemljine teže,ali bez dodatnog
otpora
4-mišić može izvesti pokret kroz puni obim uz
savlađivanje sile Zemljine teže i određenog otpora
5- mišić može izvesti pokret kroz puni obim uz
savlađivanje sile Zemljine teže i punog otpora
ispitivača .
Jedinica za mjerenje snage mišića je Njutn (N).

To je sila koja masi od 1kg daje ubrzanje od

9,81 metar u sek.na kvadrat.
Postoje dva tipa dinamometara: mehanički i
električni.
Mehanički rade na principu opruge pri čemu se
snaga izražava stepenom pomjeranja opruge
pod pritiskom,odnosno uglom pomjeranja pera na
skali aparata (Kolinov dinamometar sa perom,
dinamometar sa skalom).Da bi se procjenila
mišićna snaga treba uzeti maksimalnu vrijednost
nakon tri uzastopna mjerenja između kojih postoji
kratka pauza od pola minute.
Objektivna metoda mjerenja snage mišića
dinamometrija.
Jednostavna je metoda i ne zahtijeva česte
promjene položaja tijela ili segmenata tijela
tokom mjerenja- vrijeme testiranja kraće.
Koriste se sprave –dinamometri,a ako
prilikom mjerenja mišićne snage postoji i
mogućnost registrovanja mjerenja govorimo
o dinamografiji (dinamografi).
Prilikom mjerenja treba uzeti u obzir
promjenljivost mišićne snage (mnogobrojni
su faktori od kojih zavisi). Ova metoda se
sastoji u mjerenju statičke snage mišića koja
je u tom slučaju maksimalna, a prilikom
mjerenja dinamometrom koristi se činjenica
da mišić razvija najveću snagu ako je segment
koji se pokreće i tetiva kojom se taj mišić hvata
za taj segment pod uglom od 90 st.Za vrijeme
mjerenja omča dinamometra treba da stoji pod
uglom od 90 st.
Njutnovi
zakoni
Prvi Njutnov zakon(zakon inercije) - tijelo ostaje u miru ili
ravnomjernom pravolinijskom kretanju ako na njega djeluje
uravnotežen sistem sila.(ako je tijelo u mirovanju sile koje
djeluju na njega moraju biti u ravnoteži i tada je i tijelo u
ravnoteži).
Ako se tijelo kreće ravnomjerno pravolinijski ,ono će nastaviti
sa tim kretanjem dok neka druga sila ne zaustavi to
kretanje,promjeni brzinu ili smjer kretanja.

Treći Njutnov zakon- sila akcije je jednaka sili reakcije.

U svim slučajevima kada su dva tijela u kontaktu,sila kojom
jedno tijelo djeluje na drugo je jednaka sili kojom drugo tijelo
djeluje na prvo.
Tijelo koje miruje suprostavlja se kretanju,a tijelo koje se
kreće takođe se suprotstavlja promjeni stanja kretanja
odnosno usporavanju i zaustavljanju.
Glavni uzrok tome je inercija.

Inercija nekog tijela je proporcionalna njegovoj

masi(povećanje ili smanjenje inercije direktno je
proporcionalno promjeni mase).
Tijelo koje miruje ili se kreće konstantnom brzinom je u
ravnoteži.
Da bi se to stanje promijenilo mora djelovati neka sila.
U slučaju kretanja tijela sile koje utiču na smanjenje
brzine i zustavljanje uključuju trenje između tijela i
podloge i otpor vazduha .

Sila inercije tijela u kretanju

može biti uzrok trauma.
Primjeri za prvi Njutnov zakon
-trzajne povrede vratne kičme
Treći Njutnov zakon- može se predstaviti reakcijom
podloge pri stajanju ili hodanju.Sila podloge djeluje
nagore,suprotno od stopala, istim intenzitetom i u istoj
tački kao i sila kojom stopalo djeluje na podlogu.

Prilikom kretanja može se desiti da podloga ne

obezbijedi suprotnu reakciju što otežava kretanje i
izaziva zamor,kao pri kretanju po pjesku ili šljunku.
Tanak sloj leda bi omogućio reakciju podloge za malo
dijete dok bi starije dijete propalo kroz podlogu.
U svakodnevnom životu svi pokreti i položaji zavise od
podloge na kojoj se nalazimo.Često toga nismo svjesni
pošto je većina naših pokreta automatizovana.
Nestabilna i nepoznata podloga zahtijeva svjesnu
kontrolu pokreta.
Primjer za silu istog intenziteta,a suprotnog smjera-
čvrst ležaj koji održava kičmeni stub pravim,dok meki
ležaj omogućava savijanje kičmenog stuba i pogoršava
bolove u donjem dijelu leđa.
Položaj pacijenata koji leže mora se često mijenjati
kako bi se mijenjali dijelovi kože koji su pod pritiskom i
na taj način spriječilo oštećenje kože
Analiza hoda -potkoljenica u odnosu na podlogu zauzima
različite uglove. Kod oslonca na petu centar gravitacije
djeluje oko SI zgloba medijalnim dijelom natkoljenice,
osovinom potkoljenice i prenosi se na podlogu,pri čemu
se javlja reakcija podloge kao sila iste veličine i
suprotnog pravca.
Okomiti oslonac na podlogu omogućava i najbolji kontakt
i stabilnost stojećeg stava.
Okomite sile akcije i reakcije osiguravaju bolji kontakt sa
podlogom,(ako je prisutno trenje stabilnost je povećana -
gumeni nastavci na štakama bolji otpor podloge).
Efekti sile pritiska na veličinu površine osjećaju se
najasnije pri pritisku palca jedne ruke o dlan druge
ruke.Palac ima manju površinu i pretrpiće veći pritisak
od dlana iako djeluje ista sila.Ovaj položaj nećemo
moći dugo izdržati jer je neugodan.

totalna sila kg
Pritisak = površina aplikacije cm2
Sila -jedan od osnovnih pojmova u mehanici i
biomehanici.Da bi nastala sila uvijek je potrebno da
jedno tijelo ili objekat djeluje na drugo.Sila je uzrok
aktivacije i može biti ispoljena u obliku podizanja,
guranja(sabijanja),vučenja (zatezanja ) i kompresije.
Sile mogu djelovati na tijela koja nisu u međusobnom
kontaktu i nalaze se na različitim rastojanjima
(gravitaciona sila kao konstantna spoljašnja sila).
Sile u fizici ,u stanju mirovanja ne troše energiju,a mišić
kao sila i u stanju opuštenosti zahtijeva energiju i
proizvodi toplotu kao i određeni stepen napetosti mišićnih
vlakana.
Mišićna sila sadrži elemente kao i svaka druga sila.

Elementi sile:
* intenzitet ili veličina
* pravac ili smjer djelovanja
* napadna tačka sile
* napadna linija sile (vertikalna,horizontalna,dijagonalna)

Da bi se sila mogla definisati moraju biti poznata sva

četiri faktora.Intenzitet sile u fizici je stalna veličina,
mišićna sila živog organizma je varijabilna i ovisi o više
faktora.Mišićnu silu izražavamo u Njutnima (N )
Sila je vektorska veličina zato što ima smjer i intenzitet.
Kada se sila predstavlja vektorski određena dužina
vektora odgovara veličini sile.Vektor je potrebno
obilježiti slovom ili brojem koji predstavlja intenzitet
sile.Ako je poznat intenzitet u Njutnima vektor će se
obilježiti u Njutnima.Pravac vektora može biti označen
strelicom.Ako je pravac nepoznat označavamo samo
veličinu sile,a ukoliko ne znamo veličinu sile vektor
obilježavamo sa F ili P.
Da bi se vektori koristili na odgovarajući način njihov
položaj na tijelu ili predmetu na koji djeluju mora biti
tačno određen. Pojednostavljeno se mogu predstaviti
putem dijagrama u ravni ili prostoru.Dijagram mora
imati neophodne mjere za tačno određivanje položaja
svih sila koje djeluju na tijelo.Skup dvije ili više sila
naziva se sistem sila.
Postoje četiri sistema sila:

* linearni –sve sile djeluju duž iste napadne

linije(vučenje užeta,držanje torbe u ruci,plesač koji
stoji na prstima).Prema trećem Njutnovom zakonu,
vertikalnoj sili koja djeluje nadole suprotstavlja se sila
istog intenziteta i suprotnog smjera,a obje sile djeluju
po istoj napadnoj liniji
* paralelni sistem -sve sile su paralelne i leže u istoj
ravni,ali ne djeluju duž iste napadne linije (dvoje djece
na klackalici djeluju na nju vertikalno nadole silama
koje su međusobno
paralelne. Njihovoj
zajedničkoj težini se
suprotstavlja sila
koja djeluje vertikalno
nagore duž ose (tačke
oslonca) klackalice.
* prostorni sistem sila -sve sile se sjeku u jednoj
tački (sprave za istezanje)

* opšti sistem sila -sile se nalaze u jednoj ravni

(pacijent kome se vrši trakcija lumbalnog dijela kičme -
težina njegovog tijela djeluje vertikalno nadole,a njoj
se suprotstavlja sila kojom krevet djeluje vertikalno
nagore.Trakcionoj sili aparata suprotstavlja se sila
trenja između tijela pacijenta i podloge na kojoj leži.
Ova sila mora biti dovoljna da spriječi pomjeranje
pacijenta prema donjoj ivici kreveta.
POLUGE

Lokomotorni sistem predstavlja sistem poluga čiji je

zajednički značaj tranformacija mišićnih sila u veće ili
manje ,prema svrsishodnosti pokreta i položaja.
Svaki štap koji je u jednoj svojoj tački vezan tako da se
može oko nje obrtati,predstavlja polugu.Tačka u kojoj je
poluga pričvršćena naziva se oslonac ili obrtna tačka.
Poluge u fizici su stalne.Koštano-zglobni sistem
predstavlja složeni sistem poluga koje nisu stalne jer se
pri kretanju tijela i promjeni položaja mijenjaju odnosi
sila gravitacije i oslonaca,mijenja se krak tereta i vrsta
poluge.
U organizmu,u sistemu poluga oslonce predstavljaju
zglobovi,a krake poluga predstavljaju kosti(duge i
kratke) na kojima se pripajaju mišići koji kao aktivna
sila pri kontrakciji pokreću polugu.
Svaka sila koja djeluje na polugu,djeluje od tačke oslonca
na određenom rastojanju,odnosno kraku .Krak sile na
poluzi predstavlja najkraće rastojanje od tačke oslonca do
napadne tačke sile.Na polugu djeluje mišićna sila,sila
gravitacije i druge sile(teret).
Koštano-zglobne poluge mogu biti :
* poluge prvog reda (poluge ravnoteže)
* poluge drugog reda (poluge snage)
* poluge trećeg reda (poluge brzine)
Poluge prvog reda -dvokrake poluge kod kojih se u sredini
nalazi oslonac,a na jednom i drugom kraju djeluju dvije sile,sila
Zemljine teže i mišićna sila ili mišićne sile obostrano.Na način
poluge prvog reda djeluju svi posturalni mišići.Vertikala
spuštena iz centra gravitacije pada u oslonac.Za održavanje
položaja potrebna je minimalna mišićna
sila (održavanje srednjeg položaja glave)
Oslonac za pokrete glave je u atlanto-
okcipitalnom zglobu ,a centar gravitacije
(težište) je u sella turcica.Na istoj vertik-
ali se nalaze i težište i oslonac (srednji
položaj glave ne zahtijeva snažne
kontrakcije mišića-ekstenzori glave i vrata).
Poluge ravnoteže su rijetke na ekstremitetima.Ako
analiziramo mišiće na ekstremitetima koji djeluju na
poluzi ravnoteže,tipičan je primjer ekstenzora
podlaktice (m.triceps brachii) koji ima pripoj
proksimalno od oslonca u centru lakta,a gravitacija
djeluje u gornjoj trećini podlaktice.Rotacionu snagu
tricepsa možemo da izračunamo iz formule :

F x KF = R x KR
(sila x krak sile = otpor x krak otpora).
Primjer poluge prvog reda na ekstremitetima je
pronirani položaj kada je potkoljenica flektirana,
srednji položaj stopala održava m.gastroknemius
kao sila koja djeluje sa stražnje strane oslonca gornjeg
skočnog zgloba .

Gastroknemius se u tom položaju na poluzi prvog reda

suprotstavlja gravitaciji stopala koja djeluje u predjelu
baza između I i II MT kosti.
Poluge drugog reda(poluge snage) -jednokrake poluge kod
kojih sila Zemljine teže i sila mišića djeluju na jednoj strani
kraka,a oslonac poluge se nalazi na drugoj strani kraka.
Ove poluge praktično ne nalazimo u našem organizmu
(izuzetak je donja vilica koja se prilikom izvjesnih pokreta
mljevenja hrane ponaša kao poluga snage).Na polugama
drugog reda sila mišića djeluje uvijek na dužem kraku i uz
malu silu savladavaju se velika opterećenja (pogodnost
ekonomično trošenje energije pri mišićnom radu, a
nepogodnost da mišić proizvodi mali obim pokreta i kada
se radi o dugim mišićima).
Snaga ovih mišića prevazilazi onu koja bi odgovarala
fiziološkom presjeku.
Čovjek je svoje aktivnosti prilagodio vrsti poluge.Veliki tereti
se nose koristeći mišiće na polugama drugog reda.Tipični
primjeri poluga drugog reda su: održavanje stojećeg stava
na prstima kontrakcijom gastroknemiusa,održavanje
elevacije ramena kontrakcijom levatora skapule i snaga
zagriza koju uslovljava akcija massetera.
Kod stajanja na prstima gastroknemius djeluje na dužem
kraku od sile gravitacije koja djeluje na kraćem kraku –predio
baze I i II MT kosti.Oslonac ove poluge je kontakt
metatarzofalangealnog dijela stopala sa podlogom.
Zahvaljujući povoljnoj biomehaničkoj situaciji gastroknemius
može da savlada opterećenje ravno težini tijela.
Poluge trećeg reda(poluge brzine)- jednokrake poluge kod
kojih sila mišića djeluje na kraćem kraku i prema
fiziološkom presjeku razvijaju manje sile.Ovi mišići
proizvode velike obime pokreta jer djeluju bliže osloncu.
Sila gravitacije djeluje na dužem kraku.Mišići na polugama
trećeg reda prilagođeni su više pokretanju nego snazi i
nalaze se na gornjim i donjim ekstremitetima.Većina
fleksora i ekstenzora kao i abduktori i aduktori djeluju na
polugama trećeg reda.U pravilu mišići sa manjim krakom
sile proizvode veće obime pokreta, manju snagu i imaju
manje sinergističkih funkcija.
Kod ovih poluga se gubi na sili,ali se zbog toga isto toliko
dobija na brzini.
Neophodno je analizirati svaki mišić jer svaki djeluje pod
posebim biomehaničkim uslovima čak i pod uslovom iste
vrste poluge.
Oblik prave poluge se rijetko sreće u aparatu za kretanje.
Obično su sve poluge ugaonog oblika,(čovjek po potrebi
može da svaku polugu iz ugaonog dovede u pravi oblik).
Karakter svake poluge nije definisan što znači da se svaka
poluga može koristiti u potrebnom obliku (dvokrake poluge
se mogu promijeniti u jednokrake i obrnuto,poluge brzine u
poluge snage).
Pomjeranjem tijela ili dijelova tijela mijenja se i napadna
linija sile teže u odnosu na tačku oslonca.
Iako je lokomotorni aparat sastavljen od relativno malog
broja poluga,zbog mijenjanja karaktera poluga mogu se
izvoditi vrlo složena kretanja i veliki broj složenih
kretanja.
Obrtni moment sile ( snaga pokreta)
Za pokretanje koštanih poluga veoma je važan ugao
pod kojim tetiva mišića koja predstavlja silu povlači tu
kost. Ugao pod kojim se tetiva pripaja na kost naziva
se napadni ugao.
On je promjenljiva veličina kao što su promjenljive
intenzitet sile i krak sile,a to ovisi o promjeni položaja
tijela ili segmenata tijela,pomjeranjem tijela u prostoru.
Ako se posmatra samo djelovanje mišićne sile,s
mehaničke tačke gledišta najpovoljniji ugao povlačenja
je od 90 st.
Pri toj veličini ugla krak sile je najveći i obrtni momenat
sile mišića je najveći.
Cjelokupna sila koju proizvede mišić pod uglom od 90
st.se usmjerava na kost ili polugu da bi je pokrenula
oko osovine
Ako mišić djeluje pod uglom manjim ili većim od 90
st.možemo uočiti dvije komponente:

a) rotatorna ili komponenta kretanja

(omogućava pokretanje segmenta oko osovine oslonca),
b) kompresivna ili stabilizaciona komponenta omogućava
bliskost između zglobnih tijela i fiksaciju zgloba,a djeluje
od napadne tačke mišića u smjeru zgloba.
Ako je ugao manji od 90 st.jedan dio sile se troši na
povlačenje kosti prema zglobu (kompresija) što
povećava trenje u njemu i smanjuje silu koja je
potrebna za pokretanje poluge.Ako je ugao veći od 90
st.jedan dio sile se troši na izvlačenje kosti iz zgloba
(dekompresiju) i na taj način se smanjuje sila potrebna
za samo pokretanje poluge.
Prema tome svaki pokret koji nastaje pod uglovima koji
ne iznose 90 st.postiže se uz gubitak snage.
Analizirajući dejstvo mišića na pojedine zglobove uvijek
moramo utvrditi kakav efekat u određenom položaju
vrši pojedini mišić.
Stabilizirajuća sila pojedinih mišića je u stanju da u
izvjesnim položajima povlači kost ka zglobu,pa iako se
povećava otpor pri kretanju,kost ostaje na mjestu.
U nekim drugim situacijama, pod drugim uglom,pojedini
mišići djeluju tako da izvlače kost iz zgloba ( rameni
zglob –ruka u položaju abdukcije,pojedni mišići izvlače
glavu humerusa iz zgloba i pri tome lako može doći do
povreda ramena –iščašenje ukoliko još djeluje neka
spoljna sila u istom pravcu).
Proučavanje ugla pod kojim pojedini mišići povlače kosti
od velikog je praktičnog značaja kako u kineziologiji tako
i u kineziterapiji prilikom planiranja programa vježbi i u
mnogim sportovima.
Česte su povrede sportista usljed nepravilnog treniranja
kada se vježbanjem jača određena grupa mišića,a
istovremeno se zapostavlja druga grupa mišića,pa pri
maksimalnom naporu dolazi do poremećaja
stabilizirajućih sila i do preloma ili iščašenja.
Rezolucija sile
Raščlanjivanje sile mišića na
komponente naziva se rezolucija.
Njihov praktični značaj je u
kineziterapiji u cilju hipertrofije
mišića.Ako se radi o upalnom
procesu u zglobu praćenom
bolom,svaka kompresija mišićne
sile izazvaće pojačanu bol i
refleksni spazam mišića. U tom
stadijumu oboljenja jačanje
mišićne snage je otežano.
Sila gravitacije
Osnovne karakteristike sile gravitacije su da:
* djeluje neprekidno i trajno
* djeluje samo u jednom smjeru
* djeluje na svaki djelić tijela
Sva tijela se međusobno privlače u srazmjeri sa svojom
masom i rastojanjem na kome se nalaze.Ukupna masa
Zemlje je nesrazmjerno veća od mase bilo kog drugog
tijela,tako da dejstvo privlačenja raznih tijela između
sebe možemo zanemariti u odnosu na silinu gravitacije.
Sila gravitacije je sila kojom zemljina teža privlači masu
od jednog grama na putu od 981,274 cm.
Sila gravitacije tijela djeluje u opštem centru gravitacije.
Centar gravitacije,prema Raschu je tačka u kojoj je
koncentrisana cjelokupna težina tijela.
Linija gravitacije tijela je linija koja prolazi kroz tijelo i
vertikalno je upravljena na Zemljinu površinu.
Centri gravitacije čvrstih tijela predstavljaju i
geometrijske centre.
U živom organizmu centri gravitacije zavise od položaja
tijela i promjena mase pojedinih segmenata.
Težina,masa i gravitacija,prema II Njutnovom zakonu
stoje u određenim odnosima prema kojima je težina
,masa tijela pomnožena sa gravitacijom (T= mg),a
težina podijeljena sa gravitacijom predstavlja masu.
U svakodnevnom životu pod pojmom mase i težine
podrazumjevamo istu osobinu tijela,a u fizičkom
pogledu postoji velika razlika između ta dva pojma.
Masa pokazuje količinu materije, težina predstavlja silu
kojom Zemljina teža privlači određenu masu.

Masa se mjeri kilogramima,a težina njutnima.Kada

neka masa pada slobodno pod uticajem gravitacije
kažemo da se to tijelo kreće pod uticajem sopstvene
težine.
Dakle,težina tijela koja djeluje na masu tijela daje tom
tijelu ubrzanje zahvaljujući gravitaciji.Masa je stalno
svojstvo nekog tijela,a težina je promjenljiva i zavisi od
mase i od položaja na Zemljinoj površini. U običnom
životu razlika između mase i težine nije velika,ali ako se
tijelo nađe u nekim drugim uslovima(druga planeta-
Mjesec) na njega će djelovati sile tog tijela koje su
npr.na Mjesecu 6 puta manje nego na Zemlji tako da će
se tijelo mnogo lakše kretati.
Fischer i Braun su prvi odredili centre gravitacije tijela i
segmenata na smrznutim leševima uz pomoć
najjednostavnijih suspenzionih sprava..
Na osnovu njihovih radova Borelli određuje centar
gravitacije tijela na oscilatornim podlogama u tri
osnovna položaja (ravni)-ležeći na leđima,stojeći uz
lateralno balansiranje i stojeći u AP određuje
transverzalnu,sagitalnu i frontalnu okomicu, a mjesto
na kome se sijeku označeno je kao težište tijela.
Dempster je dao značajnije podatke antropometrijskim
mjerenjima 700 američkih vojnika,izračunavanjem
mase segmenata tijela i određivanjem centra gravitacije
koji se prema njemu nalazi ispred ili unutar II sakralnog
pršljena.
Rezolucija sile gravitacije
Sila gravitacije će biti najefikasnija ako je segment na koji
djeluje paralelan sa površinom.Uzdužna osovina segmenta i
linije sile Zemljine teže zaklapaju pravi ugao.Pri promjeni
položaja segmenta mijenja se i ugao djelovanja sile gravitacije
i ako je on manji od 90 st. ona se dijeli na dvije komponente
kao i mišićna sila,na :
a) rotatornu
b) kompresivnu komponentu (djeluje od centra gravitacije
odnosno težišta segmenta do zgloba(centra oslonca) u
kome se odvija pokret.
Rezolucija sile gravitacije ima praktični značaj u kineziterapiji
kada prekomjerni pritisak težine na oštećena zglobna tijela
uzrokuje bol,refleksno ograničenje pokreta,a štetno djeluje na
sam zglob.
Obrtni moment sile tereta
Obrtni moment sile tereta uključuje veličinu tereta, dužinu
kraka sile tereta, sinus napadnog ugla(napadni ugao
dejstva sile zemljine teže se mijenja promjenom položaja
segmenata tijela,a na taj način se mijenja i njena
efikasnost ).
U toku pokreta u svakodnevnim aktivnostima na mišić
djeluju i spoljašnje sile –kombinovani otpor koji
podrazumijeva silu gravitacije i dodatno opterećenje ili
teret.
U kineziterapiji osim težine samog segmenta koristimo i
dodatna opterećenja ili otpor u cilju jačanja mišićne
snage.
Otpor je sila koja se suprotstavlja kretanju jer je istog
pravca,ali suprotnog smjera.Opterećenja se mogu
postaviti na različitoj udaljenosti od centra oslonca
(zgloba),a težište je uglavnom na stalnoj udaljenosti.Što
je veća udaljenost ukupnog opterećenja veći je i obrtni
moment ukupnog opterećenja.
Kombinovani otpor za različite vrste mišićnih
kontrakcija zahtijeva i različitu veličinu:

* kod koncentrične mišićne kontrakcije za savlađivanje

spoljašnjih sila mora biti veći obrtni moment sile
mišića
* kod ekscentrične mišićne kontrakcije obrtni moment
sile kombinovanog otpora je veći od obrtnog
momenta sile mišića
* kod statičke mišićne kontrakcije obrtni moment sile
mišića je izjednačen sa zbirom obrtnih momenata sila
kombinovanog otpora.
Težište tijela
Težište tijela ili opšti centar gravitacije je napadna tačka
težine tijela(u njoj je koncentrisana cjelokupna težina
tijela).Težište nekog čvrstog tijela jednake gustine i
geometrijski pravilnog oblika podudara se sa
geometrijskim centrom.Određivanje težišta tijela koja
nisu sasvim čvrsta,koja su po obliku asimetrična i čija
gustina nije ravnomjerno raspoređena kakvo je ljudsko
tijelo, nije jednostavna.
Nikada nismo u stanju tačno odrediti težište živog
organizma jer se ono stalno mijenja zavisno od položaja i
pokreta pojedinih segmenata, od fizioloških promjena
(unos i izbacivanje tečnosti).
Čak i u stanju mirovanja težište se pomiče zbog
respiracije. Nesimetrična opterećenja organizma pomiču
centar gravitacije tijela prema opterećenoj strani što
uključuje posturalne mehanizme i pomicanje tijela prema
suprotnoj strani da bi se težište tako približilo osloncu.
Kada čovjek stoji uspravno,u stavu mirno,težište tijela
se nalazi na udaljenju od poda koje iznosi 56% do 57%
od cjelokupne visine tijela i to na vertikalnoj liniji koja
prolazi kroz sredinu tijela.
Što je težište tijela postavljeno niže,tijelo je stabilnije.
Kod male djece težište je postavljeno znatno više nego
kod odrasle osobe zbog nesrazmjere u pogledu
veličine glave u odnosu na trup i ekstremitete.
Zdrav organizam automatski kompenzira situacije u kojima
težište tijela pada izvan oslonca.Dolazi do reakcije
antigravitcijskih mišića koji na taj način osiguravaju ravnotežu.
Nošenje tereta u desnoj ruci uslovljava naginjanje trupa u
lijevu stranu.Svaka osoba sopstvenim iskustvom stiče
saznanje o položaju svoga težišta.Sportisti,balerine,radnici koji
obavljaju poslove gdje tijelo balansira imaju sasvim dobar
osjećaj o svome težištu.
Tijelo koje se dugo nalazi u nepravilnom položaju može da
pretrpi određene promjene(osobe koje dugo leže zbog bolesti,
osobe kod kojih je amputiran ekstremitet ili dio ekstremiteta,
astronauti koji se duže vrijeme nalaze u bestežinskom stanju
kada ne postoji težište tijela niti segmenata tijela).
Određivanje težišta tijela

Odrediti težište tijela znači odrediti zbirnu silu ili

rezultantu svih paralelnih sila na čijoj se napadnoj tački
ono nalazi.
Težište tijela se može odrediti na više načina.
Najčešće se koristi pravilo paralelnih sila-osnova je
slaganje svih paralelnih sila odnosno određivanje
rezultante(težišta).
Težišta pojedinih segmenata
Prema Vandervalu težište glave je 1 cm iza dorsuma
selle turcicae, trupa- prednja ivica tijela vert.L1,
nadlaktice –sredina nadlaktice,podlaktice-donja trećina
podlaktice,šaka-donji okrajak II MC kosti,ruka –zglob
lakta, natkoljenica-gornja trećina unutrašnje strane
natkoljenice,potkoljenice-gornja trećina zadnje strane
tibije,noga-6-10 cm iznad zgloba koljena sa zadnje
strane.
Težina segmenata
Poznavanje težine segm.u kineziologiji ima značaja jer se
na osnovu težine segmenata i maksimalno dodato
opterećenje može utvrditi intenzitet mišićne sile koja
pokreće taj segment.Dempster je težine segmenata izrazio
u procentima u odnosu na ukupnu težinu tijela.
Segment

Glava 7.9% Podlaktica 2,1%

Glava i vrat 9% Šake 0,8%
Trup 46,1% Noga 17,3%
Glava,vrat,trup 54,0% Natkoljenica 10,7%
Ruka 6,3 % Potkoljenica 4,7%
Nadlaktica 3,3% Stopalo 1,7 %
Ravnoteža tijela
Ravnoteža je stanje u kome se nalazi tijelo koje je stabilno
postavljeno.Sve sile koje djeluju jedna na drugu ,a imaju
suprotno dejstvo međusobno se poništavaju.Ukoliko se sili
koja djeluje iz jednog pravca ne suprotstavlja druga sila iste
jačine tijelo će izaći iz stanja ravnoteže i pokrenuće se bilo
pravolinijski ili kružno oko neke osovine.
Ravnoteža je složena motorička aktivnost na koju utiče više
faktora:
CNS
Vestibularni sistem
Optički sistem
Proprio i eksteroreceptori
Održavanje ravnoteže u stojećem,sjedećem ili drugom
položaju dok tijelo miruje često nazivamo
Statičkom ravnotežom. Ona postoji u teorijskom smislu
jer i u mirovanju se odvija funkcija disanja koja
uslovljava pokrete grudnog koša i stalne oscilacije
centra gravitacije tijela(težišta).
Dinamička ravnoteža –ravnoteža tijela ili segmenata
tijela u pokretu.Za ovu ravnotežu važe isti zakoni kao i
za statičku ravnotežu.
Tijelo koje se nalazi u nestabilnom stanju u pokretu
nastoji nadvladati tu nestabilnost raznim mehanizmima.
Najvažniji je postojanje proprioceptivne inervacije
zglobova i mišića koja je pod direktnim uticajem CNS.
Kad izostane kontrola viših centara nad nižim dolazi do
pojave grubih,nesigurnih pokreta pa se ravnoteža teže
održava(pijanac,oboljenja ili oštećenja CNS).
 Vrste ravnoteže :
* stabilna -težište je ispod tačke oslonca
* labilna -težište iznad površine oslonca
* indiferentna -težište izvan ljudskog tijela (vježbanje na
spravama,tačke težišta i oslonca se poklapaju).

Faktori koji uslovljavaju vrstu ravnoteže su:

* površina oslonca -veća površina oslonca tijelo stabilnije
* težište tijela -niže položeno težište veća stabilnost
* antigravitacioni mišići ( kod slabosti mišića dolazi do
patoloških položaja ili gubitka ravnoteže i pada)

Ugao sigurnosti -ugao koji obrazuje linija koja povezuje

težište tijela sa ivicom površine oslonca.
Testovi ravnoteže

Ravnoteža se može ispitati dok se testiraju ADŽ kada je

pažnja bolesnika okupirana drugim ciljevima,dok
bolesnik sjedi.
Treba uočiti sve poremećaje.Nekada mišićna
slabost,smanjen obim pokreta u zglobovima, poremećaj
senzibiliteta izgledaju kao poremećaj ravnoteže,pa je
potrebno prethodno procjeniti te funkcije,a potom preći
na ispitivanje ravnoteže.
Sposobnost održavanja ravnoteže se ocjenjuje u
različitim položajima i pri promjeni tih položaja.
Testovi statičke ravnoteže uključuju posmatranje
posture u mirovanju,ležanju i sjedanju. Potom se
bolesnik posmatra u uspravnom položaju dok stoji sa
skupljenim nogama i raširenim rukama, dok stoji na
jednoj nozi sa rukama iznad glave,dok stoji na jednoj
nozi sa rukama na kukovima,dok kleči.
Posmatraju se sva odstupanja, tremor, ataksija,
nestabilnost glave i trupa,koliko je pomoći potrebno
pacijentu da održi stabilnost.
Dinamička ravnoteža se ocjenjuje dok se bolesnik
uspravlja iz ležećeg u sjedeći, iz sjedećeg u stojeći
položaj,dok se savija naprijed-nazad iz stojećeg
položaja,pri hodu stavljanjem pete jedne noge ispred
prstiju druge noge,pri hodu po ravnom,
pri hodu postrance,pri penjanju uz stepenice,pri naglom
započinjanju i zaustavljanju pokreta.
Da bi testirali svjesnu kontrolu ravnoteže primjenjujemo
pritisak na tijelo u raznim pravcima,a od bolesnika se
traži da se odupire pritisku.
Svi testovi se izvode sa otvorenim i zatvorenim očima.

Testiranje automatskih reakcija za korekciju ravnoteže

podrazumjeva promjenu položaja bolesnika-naginjemo
ga naprijed,nazad,u stranu,rotiramo ga.Na ovaj način
pomjeramo centar gravitacije i činimo bolesnika
nestabilnim.Posmatramo pokrete tijela bolesnika ili
pojedinih segm. u cilju održavanja ravnoteže.
Kinetički lanci (lanci pokreta)
Kinetički lanci obuhvataju grupu mišića u
anatomskom i funkcionalnom nizu koji sinergističkim
djelovanjem učestvuju u izvođenju složenog pokreta
odnosno pomjeraju sistem poluga.
Za izvođenje složenog pokreta potrebno je dejstvo
više mišića ili grupe mišića,a pri tome se intenzitet
kontrakcija istog mišića mijenja i u istom trenutku je
različit za razne mišiće.U toku izvođenja pokreta,svi
mišići u kinetičkom lancu ne moraju biti istovremeno
aktivni.Aktiviraće se povremeno ili naknadno zavisno
od željenog pokreta.
Ovi mišićni lanci izvode kretanje i stabilizaciju više
koštanih poluga čime omogućavaju prenošenje oslonca i
vršenje pokreta.

Kinetički lanac može biti :

*otvoren i
*zatvoren
Kinetički lanac je otvoren kada sistem poluga i mišića
koji ih pokreću ima samo jedan oslonac(direktno ili
indirektno) sa podlogom.(podizanje ruke-oslonac je preko
ramena)
Kinetički lanac je zatvoren kada sistem poluga i mišića
ima oslonac na oba kraja ( istovremeni oslonac na obje
noge kod stajanja).
Otvoreni kinetički lanac se može pretvoriti u zatvoreni
kada se i drugi kraj lanca osloni(oslonac na zid
odručenom rukom).Zatvoreni kinetički lanac se može
pretvoriti u otvoreni kada se oslobodi jedan oslonac
(pri hodu noge naizmjenično čine otvoreni i zatvoreni
kinetički lanac.
Po nekim autorima u organizmu ima pet osnovnih
kinetičkih lanaca koji su simetrično postavljeni sa obje
strane tijela i (istovremenom,usklađenom akcijom
omogućavaju složene pokrete tijela u sve tri ravni).
Istovremeno se održava funkcija antigravitacionih
posturalnih mišića.
Složena kretanja –obuhvataju grupu pokreta koja vrše
pomjeranja tijela u prostoru.
Složena kretanja mogu biti:

* ciklična
* aciklična
* kombinovana
Ciklična kretanja su ona koja se ponavljaju u istim
vremenskim intervalima na isti način.
Aciklična kretanja se odvijaju jednokratno i ne
ponavljaju se.
Kombinovana kretanja predstavljaju kombinaciju
cikličnih i acikličnih kretanja(sport-sportista se
zatrčava,skače u dalj,uvis i sl).