Jovan Mališić

Jovan Mališić (pseudonim Martinović; Glavica, kod Danilovgrada, 1902 — Moskva, 1939) je
bio crnogorski komita i revolucionar, generalni sekretar KPJ, profesor filozofije u SSSR-u i
dobrovoljac u španskom građanskom ratu.
Bio je šef CK KPJ od novembra 1928. do avgusta 1930. godine, u periodu oružanog
otpora komunista šestojanuarskoj diktaturi.[1]
Streljan je zajedno sa mnogim drugim istaknutim jugoslovenskim komunistima
u Moskvi tokom staljinističkih čistki.
Rođen je 1901. ili 1902. godine u selu Glavica kod Danilovgrada.[2]
Prvi svjetski rat
Prvi svjetski rat Mališić je dočekao kao dječak, ali se uključio u crnogorsku vojsku. [2] Poslije
okupacije Crne Gore 1916. godine, kao gimnazijalac se priključio crnogorskim komitima u
brdima.[3] Njegov se potpis nalazi ispod poznate komitske Rezolucije u kojoj se ističe, da borbu
protiv neprijatelja treba »nastaviti do njegovog istjerivanja iz zemlje«.[2]
Mladi Mališić pripada generaciji crnogorske omladine koja je s oduševljenjem prihvatila ideju
ujedinjenja, ali ubrzo biva razočarana novim režimom.[2] Nakon rata je nastavio školovanje u
učiteljskoj školi u Danilovgradu, gde se upoznao s idejama oktobarske revolucije.[4] 1919. godine
postao je član novoosnovane Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista), sa svojih
sedamnaest godina.[2]
Od 1920. godine je član Okružnog komiteta. Nakon što je završio školu, postao je učitelj.
Emigracija u SSSR
Nema preciznijih podataka o tome kako je stigao u SSSR, ali pretpostavlja se da je 1923.
emigrirao iz Jugoslavije u Sovjetski Savez. Naredne 1924. godine je postao član Svesavezne
komunističke partije (boljševika) i zatim, pitomac Vojno-političke akademije u Lenjingradu.[2]
Postoje navodi i da je studirao na Komunističkom univerzitetu „Sverdlov“ u Moskvi. 1927.
godine je završio Vojnopolitičku akademiju Crvene armije u Lenjingradu.[5][6] Iste godine je
postao predavač na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada u Moskvi, koji su
polazili komunisti-emigranti iz evropskih zemalja, a među njima i mnogi Jugoslaveni.[4]
Generalni sekretar KPJ
Tih godina, frakcijske borbe su razjedale KPJ. 20. lipnja 1928. godine, Mališić je izabran za
člana tzv. Zagraničnog biroa, koji je imao ulogu da zamjenjuje ilegalno partijsko rukovodstvo u
Jugoslaviji.[2] Radio je na planu rada CK KPJ, a bio je i na čelu moskovske grupe jugoslavenskih
studenata koja je nastojala preuzeti rukovođenje Partijom. [2]
1928. godine Mališić je, kao jedan od desetak instruktora Biroa CK KPJ, upućen u zemlju da
među partijskim članstvom radi na sprovođenju „Otvorenog pisma Kominterne članovima
KPJ“.[8] U Jugoslaviji je delovao ilegalno pod lažnim imenom „Milan Martinović“. Broza je
upoznao ljeta 1928. godine kad je radio u zemlji.[9]
Na Četvrtom kongresu KPJ u Drezdenu, u studenome iste godine je izabran za generalnog
sekretara Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije.[4] Nakon kongresa, veći dio
rukovodstva KPJ odlazi na rad u zemlju. Među njima je i Mališić, koji održava ilegalne sastanke
rukovodstva u Zagrebu, i širom zemlje.[2]
Oružani otpor u Jugoslaviji
Nakon zavođenja šestojanuarske diktature u Jugoslaviji, KPJ je pozvala na oružani otpor. 1929.
je obeležena serijom oružanih okršaja komunista i policije.[10] Partijski radikali su uzalud
pokušavali da pokrenu mase na "oružani ustanak" putem izolovanih uličnih borbi.[10] Ova taktika
KPJ je izazvala oštre odmazde policije, tokom kojih su ubijene mnoge vođe komunista,
uključujući Mališićevog zamenika Đuru Đakovića.[11]
U lipnju 1929. godine, Jovan Mališić, pod ilegalnim imenom — Mrkonjić, obaviještava
Kominternu:
Krajem 1929. godine lideri KPJ Jovan Mališić i Filip Filipović su bili meta žestoke kritike iz
Moskve, zbog tendencije razvoja podzemne jugoslovenske partije ka pučizmu, na štetu fabričkog
organizovanja.[10] Kominterna je tražila novo rukovodstvo da zaustavi frakcijske sukobe i obnovi
organizaciju.[11]
U siječnju 1930. godine Kominterna je u Politbiro uključila Petka Miletića i Ristu Samardžića, a
ubrzo zatim u zajedničko rukovodstvo kooptirani su i Antun Mavrak, Akif Šeremet,Nikola
Kovačević i Karlo Hudomal. Samo nekoliko dana kasnije smijenjen je s funkcije sekretara Jovan
Mališić, a obrazloženje — »sukob s cjelokupnim rukovodstvom«.[2]
1930. godine Kominterna je nakon smene Mališića sa dužnosti političkog sekretara KPJ,
postavila Filipa Filipovića za predsednika Centralne rukovodeće instance, a Antuna Mavraka za
organizacionog sekretara.[12] Nakon kraha oružanog otpora, novi fokus je stavljen na
organizaciju ilegalnih sindikata, dok su oni koji zahtevaju trenutni oružani ustanak proglašeni
teroristima u partijskoj štampi.[13]
Povratak u SSSR
Mališić se 1931. godine vraća u Sovjetski Savez.[4] Od 1931. do 1932. godine u SSSR-u je radio
kao sekretar partijskog komiteta fabrike ”Nova zora”.[6] Početkom 1930-ih se provodi
prva »čistka« u KPJ. Tada je u Moskvi nekoliko bivših rukovodilaca isključeno iz KPJ, dok
Mališić dolazi samo pod partijsku istragu.[2] Pošto je skinut sa svih odgovornih funkcija u KPJ,
on je studirao na Institutu crvene profesure. U to vreme ga sreće Rodoljub Čolaković, koji je o
njemu zapisao sledeće:
Mališić je u toku 1932—1935. završio najvišu partijsku školu, Institut Crvene profesore — odjel
filozofije, nakon čega je ponovo neko vrijeme predavao na jugoslavenskom sektoruKUNMZ-a u
Moskvi.[4] Od 1936. do 1937. godine bio je šef katedre za filozofiju na Inženjersko-tehničkoj
akademiji u Moskvi. S te dužnosti otišao je u španski građanski rat.[5]
Španski građanski rat
.U siječnju 1937. Jovan Mališić je otišao kao sovjetski instruktor u Španiju. On je putovao
preko Pariza, gde je bio prihvatni i emigrantski centar KPJ, ali se nije nikome javio, iako su to
učinili svi Jugoslaveni koji su tuda prolazili.[2]

U Španjolskoj je Jovan Mališić obavljao razne dužnosti — bio je savjetnik u 27. diviziji
republikanske vojske u Španiji, načelnik Vojne akademije, rukovodio je oficirskim
kursevima...[2] U Španiji je također bio jedan od glavnih članova GPU-a.[14] Bio je komandant
Vojne škole za interbrigadiste i ekspert za tenkovsko ratovanje. Navodno je, zbog neslaganja sa
sovjetskim instruktorima u Španiji, opozvan zajedno sa komandantom 27. divizije Hoze del
Bariom u Moskvu.[2]
Streljanje u Moskvi
Po povratku u Moskvu 1938. bio je raspoređen u jedan od najvažnijih delova Kominterne, u
njeno Odeljenje kadrova.[5] Na toj dužnosti uhapšen je 16. novembra 1938. godine,
u Staljinovoj Velikoj čistki. U pismenoj karakteristici kadrovskom odelu Kominterne, Broz za
njega kaže da je "u zemlji bio vrlo odvažan, ali je ostavljao dojam da je avanturist" i da je
"pokazivao tendencije da bude vođa".[9]
Prema nekim izvorima, navodno je osuđen na 15 godina robije zbog neslaganja sa sovjetskim
instruktorima u Španiji.[2] Sredinom marta 1939. godine, dok je bio u zatvoru u SSSR-u,
isključen je iz KPJ. Neki navode da je Jovan Mališić streljan 19. aprila 1939. godine, zajedno sa
drugim istaknutim članovima KPJ.[5]
Rehabilitovan je 10. juna 1958. godine odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR-a.[6]