ARALIN 16:

“Pakikilahok na
Pampolitika”
 1. Mga Paraan ng
Pakikilahok
May mga paraan na maari
nating isakatuparan upang
tayo ay mabisang makalahok
sa mga gawaing pampolitika
sa ating bansa.
1. Malayang Pamamahayag
Sa ginawang ulat ng World Public
Sector Report ng United Nations sa
dokumentasyon nito na “People Matter:Civic
Engagement in Public Governance” para sa
malayang pamamahayag noong 2008, kinilala
nito ang potensiyal ng mga NGO at civil
society organization sa pambuplikong
pamamahala.

3
 Ayon sa United Nations Development
Program (UNDP), mahalaga rin ang kalayaan ng
media sa pampublikong pamamahala.

 Civic Forum – pagbibigay ng tinig o pagkakataong magsalita

ang lahat ng mga kasapi ng lipunan, lalo na ang mahihirap.

 Mobilizing Agent – pagpapalakas ng pakikilahok na pansibiko o

civic engagement at pangangasiwa ng mga pambulikong
pakikilahok sa mga isyu ng pampublikong kahalagahan.

 Watchdog – pagbabantay sa mga gawain ng pang-aabuso at

pagpapahusay ng pananagutan at transparency sa mga
pampublikong pamahalaan.

4
Mga isyu tungkol sa Pampublikong
Pamamahala:
 Open debate sa mga patakarang pangekonomiya
 Pagbabantay sa halalan
 Paglalantad sa mga paglabag sa karapatang
pantao
 Paglalantad ng mga katiwalian
 Pagmumulat ng kaisipan sa mga isyu sa
kapaligiran
 Paghahatid ng mga serbisyo
 Pagtitimbang sa mga kondisyon ng mga
mamamayan.
5
 40%

56%

Survey na ginawa sa 14 na mga bansa tungkol sa

mga isyu ng kalayaan sa pamamahayag.

6
 2. Pagboto
Isa sa pinakamahalagang
tungkulin ng mga karaniwang
mamamayan ang makilahok sa
paghalal ng mga pinuno ng
pamahalaan.
Artikulo V, Seksyon 1:
Ang karapatan sa halal ay
maaaring gampanan ng lahat ng mga
mamamayan ng Pilipinas na hindi
inalisan ng karapatan ng batas, na
labingwalong taong gulang man lamang,
at nakapanirahan sa Pilipinas sa loob
ng isang taon man lamang, at anim na
buwan man lamang sa lugar na kanilang
bobotohan kagya’t bago maghalalan.

8
Katangian ng
mga
Botanteng
Pilipino

9
 Ang mga botanteng Pilipino ay
binubuo ng mga nasa edad na 28-
37 at 38-47, at may pinakamaliit Respondents by Age Bracket
na bilang ay mula sa edad na 78 (2003)
pataas.
1.20%
1.60% 1.69%
19.34% (18-27 years old) 8.67%
26.22% (28-37 years old)
19.34%
25.63% (38-47 years old) 16.65%
16.65% (48-57 years old) 25.62%
26.22%

8.67% (58-67 years old)

1.60% (68-77 years old)
0.20% (78 up)
1.69% (Missing Data)

10
Pinag-aralan
• 39% - nakapag- aaral sa high
school
• 28% - nakatuntong ng
kolehiyo
• 20% - nakapagtapos ng grade
school
• 5% - may graduate degree o
naghahabol ng post-graduate
education
• 1% - hindi nabanggit ang
kanilang natamong
edukasyon
Relihiyon
Wikang Ginagamit
• Katoliko –
pinakamarami
• Tagalog – 69%
• Islam – 8%
• Cebuano – 46%
• Protestante – 8%
• Iba pang mga wika na
ginagamit ay Ilocano,
Bicolano, Ilonggo, Waray at
Ingles.
11
 Ang sorbey noong 1995
ay nagpapakita ng kabuuang
88.7 porsiyento ng mga
botante na may alam sa
pagkakaroon ng mga tiyak na
probisyon. Ang resulta naman
ng sorbey noong taong 2003
ay halos pareho na may 88.90
porsiyento ng kamalayan sa
pagkakaroon ng mga tukoy na
probisyon.

12
 3. Pagsali at
Pagsuporta sa mga
Organisasyong
Pampolitika

13
Partido Politikal
Ang pagtatag ng partido politikal
ay mahalagang bahagi ng
pagkakaroon ng halalan sa bansa. Sa
Omnibus Election Code, Artikulo VIII,
Seksyon 60-62, inilalarawan kung
ano ang partido political.

14
 Upang makuha ang juridical
na pagkilala, maging karapat-
dapat sa accreditation, at
mabigyan ng mga karapatan at
pribilehiyo, ang isang partido
political ay nararapat na
nakarehistro sa Commission on
Elections.
15
May mga katangian ng mga partidong
political na kakaiba sa ibang grupo o
kilusan. Ang mga ito ay:

1. Umiiral upang makuha ang kontrol ng

kapangyarihan sa pamahalaan sa
pamamagitan ng pagpanalo sa halalan.

2. May tinukoy na mga ideolohiya,

pormal na estruktura at mga
sumusuportang miyembro.

16
3. Nakagrupo ayon sa layunin,
ideolohiya at prinsipyo.

4. May malawak na agenda ng isyu at

pagkilala sa mga pangunahing patakaran
ng pamahalaan.

5. Maraming kasapi kapag malapit na ang

halalan at kaunti na lamang pagkatapos
nito.

17
Ilan sa mga Partido noong taong 2013:
1. Liberal Party 5. Puwersa ng Masang
2. Nacionalista Party Pilipino
3. Lakas-Christian 6. National Unity Party
Muslim Democrats 7. United Nationalist
4. Laban ng Alliance
Demokratikong Pilipino 8. Nationalist People’s
Coalition
18
Tungkulin ng mga Partido:

a. SA MGA MANGHAHALAL
✗ Pagpapadali ng mga pagpipilian para sa
mga botante.
✗ Pagtuturo sa mga mamamayan.
✗ Pagbuo ng pagkakakilanlan at
katapatan.
✗ Pagpapakilos sa mga tao.

19
Tungkulin ng mga Partido:

b. PARTIDO BILANG ORGANISASYON

✗ Magtipon o mag-recruit ng mga lider
na politico para kumandidato sa
pamahalaan.
✗ Magsanay ng mga politico
✗ Magpahayag ng mga interes na
pampolitika.

20
Pansektor na mga kinatawan o
Party list
Makapaghahalal ang taong-
bayan ng mga kagawad sa House of
Representatives mula sa mga purok
pangkapulungan. Ang party list ay
listahan ng rehistradong mga partido
o organisasyong pambansa,
panrelihiyon o pansektor.
21
May 300 na bilang ang mga rehistradong
party list sa ating bansa. Narito ang
ilan sa mga ito:
✗ Akbayan ✗ Kabataan
✗ Ako Bicol ✗ 1-Care
✗ Abono ✗ Cibac
✗ Anakpawis ✗ Gabriela
✗ Bayan Muna ✗ ACT Teachers

22
 Pinakahulugan ni Adriano
Fermin sa kanyang “Prospects and
Scenarios for the Party-list System
in the Philippines” ang mga
pansektor na mga kinatawan o party
list na nilimbag ng Ateneo School of
Government and Friedrich Ebert
Stiftung (FES), Philippine Office
noong April 2001.

23
• Nagsimula ang party-list system sa Pilipinas matapos
ang 1986 EDSA Revolution, nang isinulat ang 1987
Saligang Batas.
• Ang pagsisikap ng civil society groups ay kanilang
nakamtan ng maisama ang Artikulo VI, Seksyon 5 ng
Saligang Batas 1987.
• Matapos ang walong taon, pinagtibay ng Kongreso ang
Republic Act 7941 noong Pebrero 28, 1995 bilang
pagpapagana ng batas ng party-list.

24
Mga Katangian ng Party-list System sa
Pilipinas:
Batay sa RA 7941 AT 1987 Konstitusyon, ang
party-list system ng Pilipinas ay may sumusunod
na pangunahing katangian:

1. Twenty percent allocation

2. Two percent threshold
3. Three-seat limit
4. Proportional representation

25
Mga Organisasyong Di-pampamahalaan
at Salig-pamayanan
Pinasisigla ng ating pamahalaan
ang mga samahang di-
pampamahalaan (non-government),
sektoral o salig-pamayanan
(community based). Ito ay dahil sa
Malaki ang kanilang naitutulong para
sa kagalingan ng ating bansa.
26
Non-government Organization
✗ Ang non-government organization (NGO) ay
anumang non-profit na grupong mga local na
boluntaryong mamamayan, pambansa o
pandaigdig.
✗ Ang non-government organization (NGO) ay
samahang pumapagitan sa mga tao at ng Estado.
✗ Ang mga NGO ay itinuturing na isa sa
pinakamalaki at pinakamagkakaiba sa mga
tuntunin ng mga interes.

27
Non-government Organization
✗ Naglaan ng pondo sa mga proyekto at programang
pangkabuhayan, pangkalusugan, pangkalinisa,
kapaligiran, at edukasyon, gawaing pang-
ekonomiya para sa pag-unlad ng bansa.
✗ Ang mga NGO ay pribado, hindi pangkalakal,
boluntaryo, at rehistrado o pormal na inorganisa.
✗ Maraming mga NGO ay nakarehistro sa Securities
and Exchange Commission (SEC) bilang non-stock
corporations. Tinatayang halos may 40, 000 NGO
na sa ating bansa.

28
Organisasyong Di-pampamahalaan na
Nagbibigay ng Pondo sa mga Ahensiya
o mga Institusyong Pilantropiko
✗ Funding Agency NGOs or Philanthropic
Foundations o FUNDANGOs
✗ Ito ay institusyon at organisasyon na
nagbibigay ng tulong na pinansyal at
suporta sa mga gawaing
pangkabuhayan.

29
Tradisyonal na Organisasyong Di-
pampamahalaan
✗ Traditional NGOs o TANGOs
✗ Ito ay organisasyong pang kawanggawa
at pangkagalingan na nagbibigay ng
mga tulong at serbisyo para sa
mahihirap na indibidwal at pamilya.

30
Mutanteng Organisasyong Di-
pampamahalaan
✗ Mutant NGOs o MUNGO
✗ Karaniwang kinabibilangan ng mga
NGO na pinamamahalaan ng gobyerno
at nagsisilbing karugtong ng mga
ahensiya ng pamahalaan o ng personal
na interes ng mga nasa pamahalaan.

31
Mga Organisasyong Di-pampamahalaan
para sa Kaunlaran, Katarungan, at
Adbokasiya
✗ Development, Justice, and Advocacy NGOs o
DJANGOs
✗ May mga samahang nakatutok sa mga proyekto
at programang pangkaunlaran; naglilingkod sa
parehong tuwiran at di-tuwirang gawain at
serbisyo para sa mga organisasyong pantaong
bayan (POs).

32
Organisasyong Di-pampamahalaan na
Pinang-ayunan ng Negosyo
✗ Business-organized/Oriented NGOs o
BONGOs
✗ Mga grupong tumutulong sa paglutas
ng mga kaguluhan sa trabaho o
negosyo.

33
Organisasyong Di-pampamahalaan na
Fly-by-Night o Paper NGOs
✗ COME N’GOs
✗ Mga samahang gumagawa ng mga
panukala upang makahikayat ng pondo
mula sa ibang grupo at kapagdaka’y
naglalaho dala ang nakuhang pondo.

34
4. Pagsuporta sa
mga
Organisasyong
Panlipunan

35
SEKSYON 15:
Dapat igalang ng Estado ang bahaging
ginagampanan ng malayang mga organisasyon
ng sambayanan upang matamo at
mapangalagaan ng mga taong-bayan, sa loob ng
balangkas na demokratiko, ang kanilang lehitimo
at sama-samang interes at hangarin sa
pamamagitan ng paraang mapayapa at naaayon
sa batas.
(Saligang Batas 1987, Artikulo XIII)
36
SEKSYON 16:
Hindi dapat bawasan ang karapatan ng
sambayanan at ng kanilang mga organisasyon sa
mabisa at makatwiranf pakikilahok sa lahat ng
mga antas ng pagpapasiyang panlipunan,
pampolitika, at pangkabuhayan. Dapat padaliin ng
Estado, sa pamamagitan ng batas, ang
pagtatatag ng sapat na mga pamamaraan sa
pakikipagsanggunian.
(Saligang Batas 1987, Artikulo XIII)
37
Ilang halimbawa ng mga organisasyong
panlipunan:
✗ Kapatirang Scout ng Pilipinas
✗ Ibon Foundation, Inc.
✗ Caritas Manila, Inc.

Pinagkunan: List of Philippine Civic Organizations

38
A. Civil Society
Karaniwang iniuugnay sa
pagsulong ng mga karaniwang
interes. Itinuturing ito bilang
“ikatlong sektor” ng lipunan, na naiiba
sa pamahalaan at negosyo.

39
Ang mga civil society ay:

1. Mga pinagsama-samang non-government

organizations at intitusyon na nagpapahayag ng
mga interes ng mga mamamayan.

2. Mga indibidwal at organisasyon na malaya sa

pamahalaan.

3. Karaniwang binubuo ng mga non-profit

organizations.
40
Ang mga nagsagawa ng pag-aaral noong Agosto 2011 ukol sa
civil society sa Pilipinas:

✗ Caucus of Development NGO Networks (CODE-NGO)

✗ United Nations Development Programme (UNDP)
✗ CIVICUS: World Alliance for Citizen Participation
✗ Commission on Human Rights of the Philippines (CHR)
Dahil dito, maraming Civil Society Organizations (CSO) at
mga samahan ang aktibong kumikilos at nagsusumikap.

41
Nagsagawa ang CIVICUS ng iba’t
ibang sorbey upang sukatin ang
epekto at epektibo ng civil
society. Ito ay ang mga sumusunod:

✗ Organizational Survey
-> 120 Civil Society
Organizations (CSOs) sa buong
Pilipinas.

42
Nagsagawa ang CIVICUS ng iba’t
ibang sorbey upang sukatin ang
epekto at epektibo ng civil
society. Ito ay ang mga sumusunod:

✗ External Perceptions Survey

-> humigit-kumulang na 60
maimpluwensyang tao sa iba’t
ibang larangan upang matanaw
ang kanilang pananaw sa CSOs.

43
Nagsagawa ang CIVICUS ng iba’t
ibang sorbey upang sukatin ang
epekto at epektibo ng civil
society. Ito ay ang mga sumusunod:

✗ Population Survey
-> koordinasyon ng Social
Weather Station
-> sukatin ang lawak ng
pakikilahok ng mga Pilipino sa
civil society groups
-> bilang ng mga respondents:
2,000

44
 Pakikilahok sa mga Organisasyong Panlipunan
Type of Political Organization Active Member Inactive Member Do Not Belong

People’s Organization 9.6% 5.0% 85.2%

Humanitarian or charitable associations 9.2% 5.0% 85.8%
Conservation, environmental, animal
rights organizations 8.2% 5.4% 86.4%
Labor unions 5.6% 6.6% 87.8%
Consumer organizations 5.5% 3.0% 91.5%
Non-governmental organizations 5.0% 3.6% 91.4%
Professional associations 3.7% 3.6% 92.4%
All types 25.6% 8.5% 74.9%

Pinagkunan:Civil Society Index, CODE-NGO, CIVICUS, CHR “CIVIL SOCIETY INDEX: A Philippine Assessment Report,” Agosto 2011 45
 Pakikilahok sa mga Gawaing Panlipunan

Type of Political Activity % of Sample

Attended peaceful demonstration 9.6
Signed a petition 7.0
Joined a boycott 2.5
Undertook at least one activity 15.1
Undertook more than one
activity 3.3
Pinagkunan:CSI Population Survey, CODE-NGO, CIVICUS, CHR “CIVIL SOCIETY INDEX: A Philippine Assessment Report,” Agosto 2011 46
B. Interest Groups
Mga samahang naglalayong
maimpluwensiyahan ang
pampublikong polisya upang maipasa
ang batas na kanais-nais para sa
kanilang mga miyembro o
makahimok ng mga kawani ng
pamahalaan para sa kanilang sariling
kapakinabangan.
47
Binuo at pinagtibay ang iba’t ibang
asosasyon sa pagtatapos ng ikalawang
dekada. Kabilang dito ay:

✗ Philippine Medical Association

-mahigit two-thirds ng miyembro nito ay
naninirahan sa labas ng kabisera ng
siyudad.
-aktibong kasapi: 40% na nagsasanay sa
panggagamot
-panloob na komunikasyon ang binigyang-
pansin
48
C. Iba pang Samahan,
Asosasyon, o Unyon
Maraming uri ng asosasyon ang
naitatag na – pangkalusugan, pang-
edukasyon, pang-propesyonal,
pansibiko, pangkultura, at iba pa.

49
Artikulo III, Seksyon 8.
Hindi dapat hadlangan ang
karapatan ng mga taong-bayan
kabilang ang mga naglilingkod
sa publiko at pribadong sektor
na magtatag ng mga asosasyon,
mga unyon, o mga kapisanan sa
mga layuning hindi labag sa
batas.
50
 Ang pagtatatag at pagsapi
sa mga asosasyon, samahan, o union
ay isa sa mga prosesong
demokratiko na maaaring gawin ng
kanilang mamamayan upang matamo
ang kanilang mga mithiin.Maaari
lamang itong pigilan ng pamahalaan
kung labag sa batas ang mga
layunin at mga gawain nito.

51
5. Pagbabayad ng
Buwis
Ang pagbabayad ng buwis ay
ang pinakamalaking tulong
nating mga mamamayan sa
pamahalaan.
BUWIS
Ito ang pinanggagalingan
ng pinakamahalagang bahagi ng
pondo na ipinanggagastos ng
pamahalaan sa iba’t ibang
gawain at serbisyong ibinibigay
sa mga tao.

53
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis pampamayanan o sedula

(Community Tax)
- Ito ay ibinabayad ng
mga mamamayan kung siya ay
labingwalong taong gulang na.

54
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis na galing sa kita (Income Tax)

- Ito ay bahagi ng perang

ibinayad sa mamamayan kapag
siya ay nagtatrabaho o
nagnenegosyo.

55
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis ng di-natitinag na pag-aari (Real

Estate Tax)
- Ito ay buwis na batay
sa halaga ng di-natitinag na
pag-aari gaya ng lote,
bukirin, o ano mang lupang
pag-aari.
56
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis mula sa donasyon at ari-ariang

minana (Inheritance Tax)

- Ito ang mga buwis na

ating binabayaran kapag tayo
ay tumanggap o nagmana ng mga
pag-airing di-natitinag.

57
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis sa iba pang ari-arian

- Ito ay buwis na
binabayaran kapag tayo ay
nagmamay-ari ng sasakyan.

58
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Buwis sa mga negosyo at iba pang

kalakal

- Ito ang buwis para sa

mga negosyo at mga gawaing
napagkakakitaan.

59
Iba’t ibang uri ng buwis:

✗ Value-added Tax (VAT)

- Ito ay ang buwis na

ating binabayaran kapag bumili
tayo ng mga kagamitan.

60
Sa pagbabayad ng buwis ay naipatutupad
ang mga sumusunod:
1. Pagbabayad ng utang 6. Panggawaing bayan
ng pamahalaan 7. Serbisyong
2. Serbisyong panlipunan
pangkalusugan
3. Serbisyong pang-
ekonomiya 8. Pangkaligtasan
4. Pangkalahatang 9. Pangkalahatng
paglilingkod gawaing
5. Pang-edukasyon pampamahalaan
61
Ang mga dapat na magbayad ng buwis batay
sa itinakda ng Bureau of Internal
Revenue:

1.Para sa indibidwal - mga mamamayan na

tumatanggap ng kita
2. Para sa korporasyon – mga industriyang
nagpapatakbo ng negosyo

62
 Ilang Isyung
Pampolitika at
Pampamahalaan

63
Tax Evasion
Hindi pagbabayad ng tamang
buwis na hindi nakatutulong sa
pagpapaunlad ng ating bansa.

64
Pandaraya sa Halalan

Paglabag sa mga alituntunin ng

ating batas ukol sa halalan tulad na
lamang ng vote buying at ang pandaraya
sa pagbilang ng mga boto.

65
Mga Karahasan
Maraming karahasang nagaganap
tuwing panahon ng halalan at madalas ay
may mga napapaslang na mga kandidato sa
panahong ito.

66
Paglabag sa mga
Patakaran
Iba’t ibang mga paglabag ng mga
kandidato sa mga patakarang itinakda ng
COMELEC sa panahon ng halalan na minsan
ay nagreresulta sa pagdumi ng
kapaligiran.

67
Mga Maling Gawain
kung may
Eleksiyon

68
Walong karaniwang
maling gawain sa
panahon ng halalan
na ipinahiwatig sa
Omnibus Election
Code:
69
1. Pagbili ng boto
2. Pagboto gamit ang ibang pangalan
3. Pananakot sa mga botante
4. Panunuhol sa mga local na tauhan
ng COMELEC

70
5. Ballot-snatching
6. Pandaraya sa pagbibilang ng boto o
balota
7. Pamimilit at terorismo sa panahon
ng proseso ng pagboto
8.Pagpatay na may kaugnayan sa
halalan o pampolitikang hangarin

71