นิ วรณ์มี 5 อย่าง คือ

้
กามฉันทะ ความพอใจ ติดใจ หลงใหลใฝ่ ฝัน ในกามโลกีย ์ทังปวง ดุจคนหลับอยู่

พยาบาท ความไม่พอใจ จากความไม่ได ้สมดังปรารถนาในโลกียะสมบัตท ั้

ิ งปวง ดุจคนถูกทัณท ์
ทรมานอยู่
้
ถีนมิทธะ ความหดหู่และเคลิบเคลิมหมายถึ ่ ตเกิดความห่อเหียว
ง อาการทีจิ ่ ท ้อแท ้ หมดหวัง และ
เศร ้าซึม ง่วงเหงา หาวนอน เป็ นเหตุให ้เกิดความหมดอาลัย ความเกียจคร ้าน ไม่กระตือรือร ้น
ปล่อยปละละเลยไปตามยถากรรม จัดเป็ น นิ วรณ์ คือเครืองปิ ่ ดกันขั
้ ดขวางมิให ้บรรลุถงึ สมาธิและ
้
ปิ ดกันสมาธิ มใิ ห ้เข ้าถึงจิต

อุทธัจจะกุกกุจจะ ความคิดซ ัดส่าย ตลอดเวลา ไม่สงบนิ่ งอยู่ในความคิดใด ๆ

ิ จิ ฉา ความไม่แน่ ใจ ลังเลใจ สงสัย กังวล กล ้า ๆ กลัว ๆ ไม่เต็มที่ ไม่ม่นใจ

วิจก ั

่
กรรมฐานทีเหมาะสมแก่
นิวรณ์

กามฉันทะ ให ้ภาวนากายคตาสติ อสุภะ 10 อาหาเรปฏิกล ่ าลายความอยากในกาม

ู สัญญา เพือท
เสีย
่ มความเมตตา
พยาบาท ให ้ภาวนาอัปมัญญาหรือพรหมวิหาร 4 วรรณกสิน 4 เพือเพิ ่

ถีนมิทธะ ให ้ภาวนาอนุ สสติ 7 คือพุทธานุ สสติ ธัมมานุ สติ สังฆานุ สสติ สีลานุ สสติ จาคานุ สติ เทว
ตานุ สติ อุปสมานุ สสติ และอาโลกสัญญา (แสงสว่างเป็ นอารมณ์) เพือเสริ่ มสร ้างศร ัทธาและความ
เพียร

อุทธัจจะกุกกุจจะ ให ้ภาวนากสิน 6 คือ ปฐวีกสิน อาโปกสิน วาโยกสิน เตโชกสิน อากาสกสิน

่ มก
อาโลกกสิน เพือเพิ ่ าลังสมาธิ (อานาปานสติ เอามาเพิมที
่ หลังไม่เกียวกั
่ บทีอ่ ้างอิง แต่เป็ นตัว
ระงับความฟุ้ งซ่าน)

วิจก ่
ิ จิ ฉา ให ้ภาวนาจตุตธาตุววัตถาน (พิจารณาธาตุ 4) อานาปานสติ มรณานุ สสติ เพือละความ
สงสัย