U geoloskoj gradi terena, do dubine istrazivanja, zastuplieni su kvartarni: sedimenti pleistocenske (Q;) i holocenske (Q,) starosti. Pleistocenske starosti su. sedimenti prve rijeéne terase (t;) rijeke Save, Holocenskim tvorevinama pripadaju sedimenti poplavnih podirndja (ap) i harski sedimenti (h) (1, slika 1 Slika 1. Geoloski profil terena ap. alwwyatno plavm sediment, b. barskt sediment, 1. glinoviti sedimenti, muljeviti sedimenti, 3 pijesak, 4. sTjunak Hidrogeoloske karakteristike terena duz trase produktovoda i Sire okoline, odraz su njegove geoloske grade, odnosno zavisne sto vodno — fizitkim karakteristikama pojedinih litoloskih Slanova koji uéestvuju uw njegovoj gradi. Izdvajaju sc: Slabo vodopropusne do vodonepropusne stijenepredstavljene glinama i praSinastim sedimentima koji se prostirs od povrsine terena do dubine od 3,0 ~ 5,0 m. Prema hidrogeoloskoj funkciji, predstavljaju povlatni_hidrogeoloskiizolator. Dobro -vodopropusne stijene prostiru se u podini glina i prasinastih sedimenata. To su pijesei i Sljunci, Prema hidrogeoloskoj funkeifi, ¢ine kolektor podzemnih voda, Izdan podzemnih voda formirana je u Sljunkovito — pjeskovitim stijenama intergranularne poroznosti sa ‘veoma visokim vrijednastima koeficijenta filtracije kaje stn granicama po USRR: k= 1,89 x 10° 4,50 x 10° ems. 3. GEOTEHNICKE KARAKTERISTIKE TERENA Za definisanje geotehnickih karakteristika terena uradeno je 12 istraznih buSotina, od koji 11 busotina dubine oko 6.0 m, a 1 busotina na obali rijeke Save dubine 30,0 m. U busotinama su uradeni opiti SPT-a i uzeti uzorci za laboratorijska ispitivanja, tabela 1. Obim istrazivanja je zadovoljavajuéi da se izdvoje geoloske stedine i definisu njihove geomehani¢ke karakteristike, Koristeni su rezultati istrazivanja za busotine koje se nalaze na trasi naftovoda, dok je buSotina na obali rijeke Save vezana za drugi projekat. Laboratorijska ispitivanja uzoraka tla obuhvatila su odredivanje fizi¢ko-mehanickih karakteristika tla, Uradena su u laboratoriji za mehaniku tla Tehni¢kog instituta iz Bijeliine, u skladu sa vazecim propisima i standardima za laboratorijsko odredivanje fizi¢ko-mehanickih svojstava uzoraka tla, JUS U.BI., odnosno ASTM standardima. ASTM standard je ekvivalentan BS standardu — BS 1377 ~ 2 iz 1990. godine. U Titoloskom pogledu, od povrsine terena prema dubini prostira se aluvijalni i barski sedimenti, koji su u povrSinskom i pripovrSinskom dijelu trase, maksimalno do dubine EZ | ZBORNIK RADOVA 21 (2012)|2,0 m [2]. U pogetnom dijelu trase prisutni su glinovito prasinasto pjeskoviti sedimenti (OH) grupe, slabovodopropusni do vodonepropusni.U ostalom dijelu trase prostire se gina praSinasto pjeskovita, muljevita, (OH) grupe,mognosti od 3,0 — 5,0 m, visoko plastigna. Osnovni parametti dohijeni laboratorijskim opitima ‘© zapreminska tezina y = 17,0-17,37kNim’ ‘© prirodna viaznost w= 40,72 - 44,23 % © ugao unutrasnjeg trenya 13-14" © kohezija = 10— 15 kNinv © kocficijent vodapropusnosti_ k= 7,93 — 4,42 x 10"" mis (opter_ 100200 kPa) ‘© modul stisljivosti Ms = 2300 ~ 3929 kN/m* (opter. 100 - 200 kPa) Tubela 1. Pregled izvrienih istraznih radova na dionici naftowoda Bro) Nivo pod] Napomena busotine Neporem. | Poremeé. ‘vode (m) a BI H 1 520___|_Naobali x Save Bo L 2 3 Na wast Boa 2 4 Na tras Bo4 3 - 3 Na tras a z z 4 ‘Na trast B—6 | 8.00 T 3 4 Na tas B 7 | 8.00 2 2 + Na tras B-8 | 800 2 2 4 Nairasi B-9 | 5.00 i 2 3 B_10 | 8.00 T 3 + Bi | 3.00 2 = 4 B12 [800 = 4 4 Na tras Nepostedno ispod ovog sloja prostite se glina (CL — CH) i (CL ~ Cl) grupe. To je praSimisto pjeskovite glina, od niske do visoke plastiGnosti, (vrua, Zule do smede bojevodonepropusna. Parametri dobiveni laboratorijskim opitima su sljededi ‘* zapreminska tezina y = 18,5—19,00kN/m* * prirodna viaznost w=22,32— 25,38 % gan unutranjeg trenja p= 16-17" © kohezija 16-17 kNin ‘* koeficijent vodopropusnosti _k = 1,54 — 4,61 x 10' ms (opter. 100 — 200 kPa) © modul stistjvost ‘Ms = 4500 - S000 kN/m? (opter. 100 200 kPa) Nidi sloj je sloj prasine (MH) grupe i prasine muljevite (MI — MH). Ne prostire se kontinuirano duz trase, Na pocetnom dijelu trase sloj je w povrSinskom dijelu terena, a dalje postepeno ide do dubine oko 5,0 m. Moze se reéi da je duz trase sodivastog karaktera, ali posmatrano Sire njegovo rasprostranjenje nije zanemarujuce. Moénosti je do 1,0 m, Prasine je pjeskovita, visoko plastiéna, tvrda, Zute do sive boje, a prasina ‘uljevita je takode pjeskovita, srednje do visoke plastignosti, meka, sive boje, Parametri za ove sedineute su sliedeti © zapreminska tezina y= 19,33 -19,71kN/m* ‘© prirodina viaznost w=27,19- 32.69% © ugao unutrasnjeg trenja g= 14-235 | ZBORNIK RADOVA 24 (2012)| Ey© kohezija (0-12 KN/m? «© koeficijent vodopropusnosti k= 5,20 x 10° ems (po SRR) * koeficijent vodopropusnosti ,33 x 10°" m/s (optereéenje 100 — 200 kPa) = modul stithjivosti Ms= 1073 6110 kNim? (opter. 100 200 kPa) Pijesak praSinast (SW — SM) grupe registrovan je u vecem dijelu trase, u terasnim sedimentima na dubini od 3,5 - 7,0 m. Moénosti je uglavnom od 1,0 ~ 2,0 m, dobrih filtraciomh karakteristika, zavodnyen, rastresit do stednje zbijen, Laboratoryski parametri se krecu u granicama: © zapreminska teFina 7 = 18,16 18,99 kNim? prirodna viaznost w=2,95 -3,67% ugao unutraénjeg trenja = 29 ~ 36° (ragunato iz SPT) koherija 1 kNIm? koeficijent vodopropusnosti 08 x 10° ems (po USBR) : ‘modu stisljivosti 10000 kN/m* (opteresenja 100-200 kPa) Sijunak pjeskovit (GW) grupe predstavlja podinu navedenim sedimentima. Nije Konstatovan na svim bufotinama i pojavijuje se na raziditim dubinama. Na bufotini B — 1, koja je na obali rijeke Save, pojavijuje se na dubini 16,7 m. Neujednatene je granulacije, stednje do dobro zbijen, vodonosan, dobrih filtracionih karakteristika, Osnovni parametri su sljedeti: ‘© zapreminska tezina y= 18,58—21,87kNim® ‘© prirodna viaznost W=2.95 ~ 17,92% © ugao unutrasnjeg trenja 9 = 35 — 39° (ratunato iz SPT) = koheaija OkNIm? ‘© koeficijent vodopropusnosti 1,35 x 10° ~ 6,0 x 10° cm/s (po USBR) ‘© modul stisljivosti ‘Ms = 37250 - 47300 kN/m* (raéunato iz SPT) Analiza geotehnickih uslova za trasu naftovoda izvrSena je na osnovu rezultata geotehnidkih istraznih radova. Trasa naftovoda polozige se na tlo izgradeno glinom. Iskop rova ostvariée sem glini. Prema gradevinskim normama GN 200, teren trase naftovoda kao radna stedina, pripada I — III kategoriji iskopa. Osnovna seizmitnost terena utvrdena je na osnovu Seizmoloske karte SFRJ iz 1987. godine. Maksimalni intencitet otekivanih zemljotresa je 1 — 6" MSK — 64 i yjerovatnusti pojave 63% 2a povratni period od 50 godina, a za povratne periode od 100 i 200 godina, maksimalni intenzitet o¢ekivanth zemljorresa je I = 7° MSK — 64 { vjerovamnosti pojave od 63%. Za povratni period od 500 godina maksimalni intenzitet ogekivanih zemiljotresa je 1 = 8° MSK ~ 64 uz vjerovatnost pojave od 63%. Uticaj_geomehani¢kih uslova terena na seizmi¢ki stepen, odreden je primjenom metode S.V. Medvedeva(3]. Relativni prirastaj seizmi¢kog intenziteta za uticaj kvaliteta tla, koji uzima u obzir karakteristike stijena ‘odreduje se preko formule: -aetil? - ny=ae m= 75 x 2,95 =2,2125 adie je ‘© n)~prirastaj stepena intenziteta seizmitnosti © = duhina do nivoa podzemne vode 5,2. m © a — koeficijent koji zavisi od sastava stijena koje se nalaze ispod nivoa podzemne vode, za glinovito-pjeskovita tla a = 1, a za Sljunkovite stijene a = 0,5. Usvojeno 0.75. Ea | ZBORNIK RADOVA 21 (2012)|Dobivena vrijednost za prirastaj stepena seizmignosti u zavisnosti od vrste stijena i prisustva podzemnih voda, odgovara VII grupi ~ tla,zasiéena vodom (pijesak. praSina pjeskovita), gdje prirast stepena seizmitnosti 2,0 ~ 2,4”. 4. GEOTEHNICKI USLOVI ISKOPA ZATRPAVANJA ROVA Dionica naftovoda je duzine 6,7 km, a iskop rova za polaganje naftovodnih eijevi je do dubine 1,8 m. Radovi ée se izvoditi i zavrSiti uglavnom uw glinovitim i djelimitno pjeskovitim sedimentima. Nivo podzemne vode je od 3.0 ~ 5,0 m, mada je w pojedinim dijelovima tokom godine, nivo blize povrSini terena. Ppriliv vode kroz sloj potopljene teline je zanemarljiv, dok je iz sloja Sljunka i pijeska vrlo veliki. Iskopom kroz sloj pijeska treba ovekivati hidrauli¢ki slom i pojavu tetnog pijeska. U odnosu na utvrdene nivoe podzemne vode, realno je ovekivati da Ge najvegom duzinom cijey biti pologena u zonu oscilacije nivoa podzemne vode. Stabilnost kosine u glinama moze se odr2ati u nagibima 1,5 : 1 ukoliko je nivo podzemne vode u podtlu cijevi, odnosno da se iskopi ‘najveéim dijelom rade iznad nivoal4]. Analizom stabilnosti iskopa rova za dati nagib po metodi Bishop-a dobivena je vrijednost faktorn sigusnosti FS = 1,368. Ukoliko se radovi iskopa rova hudu izvodili vrijeme kada nivo podzemne vode zahvati zonu rova, uslovi iskopa ée se znatno mijenjati. Preporuka je da se iskop rova na cijeloj trasi izvodi u susnom periodu. Prije iskopa rova u dijelu poljuprivredig zemljista pourebuo je paZljive ukloniti i izvan radnog pojasa deponovati humusni sloj, kako ne bi doslo do oStecenja njegove strukture usljed rada gradevinskih masina, U sloju odrzavati vlaznost da se zadrze prirodne karakteristike, te isti vratiti na trasu ova, nakon njegovog zatrpavanja, Materijal iz iskopa moze se odlagati duzinom rova ali tako da teZina iskopanog ‘materijala ne narusi stabilnost kosina rova, Odlaganje materijala iz iskopa potrebno je izvesti na udaljenosti minimalno od 1,5 m od ivice rova. Zatrpavanje rova potrebno je ievrbitinakon geodetskog snimanja polozaja cijevi. Cijev je neophodno zaititi sitnozmim nevezanim materijalom do visine 10,0 cm iznad tjemena cijevi. Potrebno je izviSiti zbijanje materijala da se duzinom cijevi ne bi formirali nekontrolisani: pravei procjednih voda, Ostatak rova treba zatrpati materyalom 1z iskopa uz uslov zotjanja 1 kontrole zbijenosti po slojevima, Zoijenost Ge se definisati u odnosu na postojeée stanje koriStenja zemljista te na postojeée i planirane objekte sa kojima se podzemno ukrSta. Za poljoprivredno zemljiste potrebno je obezbijediti zhijenost do nivoa samoniklog tla, Sto je oko 80 d0 85% standardnog Proctor-a Za zone saobraéajnica vrijednosti se odreduju po standardnom Proctor-u, zavisno od kategorije saobracajnive. U pojasu poljupriviednil povisina nekon zatipavanja va i postavijanja humusnog pokrivaéa, potrebno je ukoliko dozvoljava konfiguracija terena osiguratiravnomjerne pofuine nagibe povrsinskog dijela rova da bi se sprijecilo skupljanje povrSinske vode i zabarenje terena, Na terenu ne postoje prirodna ogranienja za izgradnju naftovoda, ali postoje ranije stvoreni uslovi koji predstavljaju vjestacka ‘ogranienja. To su ugiavnom magistralni i regionalni inijski objekti podzemnog i nadzemnog tipa, zatim lokalni putevi, kanalizacija i sliéni objekti. Ogranigenja na ovakvim dionicama prevazilaze se tehnologijom gradenja Sto iziskuje povecane troskove u toku gradenja | ZBORNIK RADOVA 24 (2012)| Ea5. ZAKLJUCAK Za potrebe rekonstrukeije dionice naftovoda u cilju dopune njegove namjene w transport nafinih dervitn w pastajedem koridaru ad Terminala Rosanski Brad da granice na rijeci Savi, izvedena su geotehniéka istrazivanja terena, U litoloskom profilu izdvojeni su glinoviti sedimenti, muljeviti sedimenti, pijesak, i Sljumak pjeskovit, zt koje su odredene fizitko-mehani¢ke karakteristike. Izvodenje radova najveéim dijelom ée biti u glinama ili gl pjeskovitim sedimentima u dijelovima trase gdje zalijezu blize povrSini terena. Stabilnost kosine u glinama moze se odrZati u nagibima 1,5: 1 ukoliko je nivo podzemne vode u podtu Cijevi, odnosno da se iskopi najvecim dijelom rade iznad nivoa. Po metodi Bishop-a za dati nagib, vrijednost faktora sigusnosti Fs = 1,368. Tokom zatrpavanja rova Kontrolisati zbijenost materijala, nakon Gega ée se na poljoprivdenim poveinama kroz koje prolazi naftoved revitalizovati humusni sloj i sve ‘ratiti u priblizno prvobitno prirodno stanje terena. LITERATURA [1] Lausevié, M., Jovanovié, C., Mojigevié, M.: Osnovna geoloska karta SFRJ, list Doboj, R'1:100000 i Tumaé OGK, Savezni Geoloski Zavod, Beograd, 1980. [2] Elaborat o geotehniskim istrazivanjima za rekonstrukeiju dionice naftovoda s dopunom namjene transportom naftnih derivata u postojegem koridoru od Terminala Bosanski Brod do granice na rijeci Savi, Tehni&ki institut, Bijeljina, 2010. [3] Durié, N.: Osnove geologije i inzenjerske geologije, Gradevinski fakultet, Subotica, 2009. [4] Dukié, D.: Geotehnicke klasifikacije za povrsinske radove uw rudarstvu i sgradevinarstvu, Rudarski institut, Tuzla, 2004. GEOTECHNICALINVESTIGATIONTOSHARE OIL PIPELINE FROM BROD TERMINALTO THE EXTENTOFTHE SAVA RIVER Summary: Activatingoil refineryin Brod.openspace forits connectionswith theSlavonski Brodregionaloil pipelinein Croatia.Forthis purposeit is necessary toreconstructthe existingoil pipeline, to supplementusein transportingpetroleum products.For this purpose, certain geotechnicalfield research anddefined the conditionsof excavation andbackfillingthe trench. Key words excavation Oil pipeline, geotechnical investigations, geotechnical conditions, trench Ea | ZBORNIK RADOVA 21 (2012)|