Professional Documents
Culture Documents
Epo 31 Tomos a (Περίληψη)
Epo 31 Tomos a (Περίληψη)
ΕΠΟ 31
ΤΟΜΟΣ Α΄
ΚΕΦ. 2ο ΠΕΡΙ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ,
ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
2.1. ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ
Ο Αυγουστίνος πιστεύει στην αξιοπιστία των εμπειρικών δεδομένων αλλά θεωρεί ότι
υπάρχουν πράγματα τα οποία δεν μπορούν να εξηγηθούν ούτε στον Λόγο, ούτε στην
εμπειρία. Υποβάθμιση επιστήμης και φιλοσοφίας προς όφελος ανερχόμενης
θεολογίας.
Στην ελληνική παράδοση, για παράδειγμα, το σώμα είναι φυλακή της ψυχής και η
αποδέσμευση από αυτό οδηγεί στις ανώτερες σφαίρες της νόησης (Πλάτωνας). Για
τον Αυγουστίνο η ύλη-σάρκα είναι αγαθό. Τα αμαρτήματα που δημιούργησε το
προπατορικό αμάρτημα αίρονται από την Ανάσταση και τη χριστιανική σωτηρία.
Αιτία αμαρτίας = βούληση (αναβάθμιση της ύλης).
Σχέση Εκκλησίας-Φιλοσοφίας:
Ο Ορέμ θεωρεί ότι, στο χωρίο της Βίβλου όπου ο Θεός διέταξε τον Ήλιο και
τη Σελήνη να σταθούν και αυτά στάθηκαν, δεν πρέπει να ληφθούν
κυριολεκτικά, αλλά σαν χρήση κοινού λόγου. Ο Γαλιλαίος, ο οποίος πίστευε
στην κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, το ερμηνεύει κυριολεκτικά και
επισημαίνει ότι ο Θεός αρκούσε για να ακινητοποιήσει τον Ήλιο για να κάνει
ακίνητο ολόκληρο το σύστημα του κόσμου.
Συμμόρφωση Βίβλου με την επιστήμη μέσα από αλληγορικές ερμηνείες.
4
Οι κύριοι λόγιοι που έδρασαν στη Δ. Ευρώπη από τον 4ο μέχρι τον 7ο αιώνα με
σημαντικότερο τον Αυγουστίνο διέσωσαν και μεταβίβασαν την κλασική ελληνική
γραμματεία και τα κείμενα των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας ήταν οι:
3.2. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ
β) την αντίληψή του για τις σπερματικές αρχές (αφορούν αξιώματα σχηματισμού
της ύλης που παρομοιάζονται με σπόρους, οι οποίοι εμφυτεύονται από το Θεό
στη Δημιουργία)
γ) τη χρήση των μαθηματικών στις επιστήμες και στη μελέτη της Φύσης
(Πλάτων). [Χριστιανική μαθηματικοποίηση φύσης [μαθηματικά (μέτρο, μορφή,
τάξη) κοντά στο αμετάβλητο του Θεού].
δ) την αντίληψή του περί γραμμικού χρόνου, έναντι του κυκλικού χρόνου της
ελληνικής παράδοσης. Ο χρόνος σε σχέση με τα γεγονότα, σε σχέση με τον
εσωτερικό άνθρωπο (γνωσιολογικό υποκείμενο και φορέας του χρόνου), με τη
μνήμη (ανθρωποκεντρική θέση). «Μου φαίνεται ότι ο χρόνος δεν είναι τίποτε
5
άλλο παρά έκταση, αλλά τίνος έκταση δεν είμαι βέβαιος, ίσως του νου του
ιδίου».
Τα μοναστήρια και τα μοναστικά σχολεία που ιδρύονται στη Δ. Ευρώπη αυτή την
περίοδο είναι οι θεσμοί που θα οδηγήσουν στην ίδρυση των πανεπιστημίων του 12 ου-
13ου αιώνα και σε τεχνικές-εμπορικές καινοτομίες.
Κανόνες του Μ. Βασιλείου : «Η αδράνεια είναι εχθρός της ψυχής. Οι αδελφοί πρέπει
να απασχολούνται συγκεκριμένες ώρες με χειρονακτική εργασία και άλλες με την
ανάγνωση αγίων κειμένων».
Κασσιόδωρος: Θεωρείται ο πρώτος ο οποίος διατύπωσε την άποψη ότι η κλασική και
η χριστιανική παιδεία θα πρέπει να υποστηρίζονται θεσμικά με συστηματικό τρόπο.
Οι απόψεις του είναι ουσιαστικά αυγουστίνειες (θεωρεί την κλασική παιδεία ουσιώδη
για την κατανόηση της Βίβλου, αλλά δεν απαιτεί όλοι οι μαθητές του να έχουν
θεμελιωμένες γνώσεις).
Ισίδωρος (επίσκοπος της Σεβίλλης). Με κύριο έργο του τις «Ετυμολογίες», μια
εικοσάτομη εγκυκλοπαίδεια όπου τα λήμματα δεν ταξινομούνται αλφαβητικά αλλά
ετυμολογικά, πίστευε ότι οι λέξεις με την ίδια ετυμολογική ρίζα ορίζουν αντικείμενα
τα οποία σχετίζονται στη ζωή (πλατωνική ιδέα).
6
Το Παρίσι είναι το πιο φημισμένο κέντρο όχι μόνο για τις θεολογικές του
σπουδές, αλλά και για τη «γλυκιά ζωή του». Εκεί εμφανίζονται οι γολιάρδοι:
περιπλανώμενοι κληρικοί-τραγουδοποιοί και περιθωριακοί σπουδαστές
7
Πάπας Σιλβέστρος:
Πρώτο μεγάλο όνομα στον τομέα της λογικής και στην εκ νέου ανακάλυψη των
μαθηματικών. Με τη χρήση της διαλεκτικής και την πίστη στις απεριόριστες
δυνατότητες του νου, οι επίγονοί του οδηγήθηκαν στον σκεπτικισμό (πρόβλημα της
θέσης της διαλεκτικής στην αποκαλυπτική χριστιανική σκέψη).
ΑΒΕΛΑΡΔΟΣ
Οι καθολικές έννοιες έχουν φυσική ύπαρξη μόνο στο νου του θεού. Συσχετισμός με
αισθητό κόσμο = μετάλλαξη καθολικών εννοιών σε ονόματα (μορφή κατηγορημάτων
και κανόνων κατανόησης).
Νομιναλισμός: σύστημα σκέψης όπου οι ουσίες ή γενικές ιδέες δεν είναι παρά
συμβατικά σημεία (λέξεις) και όχι αληθινά όντα ή πράγματα [«φιλονικία των
Universalia” – καθολικές έννοιες (ουσίες/είδη) που αντιπαρατίθενται στα
μεμονωμένα πράγματα]. Αντίθετος σε κάθε ουσιοκρατία, σε κάθε μεταφυσική της
υπόστασης. Έννοιες = νοητικές κατασκευές.
Πρόσληψη αριστοτελισμού:
Για τον Μποναβεντούρα η νόηση βρίσκει στον εαυτό της ό,τι κατανοεί (όχι από
αισθητηριακά δεδομένα, αλλά από το Θεό). Χρησιμοποιεί αριστοτελικούς όρους,
αλλά όχι αριστοτελικό πνεύμα. Συνέβαλε ουσιαστικά στην κρίση του 1277 από
την πλευρά της Εκκλησίας.
10
5.4. ΣΙΖΕΡ
Τρεις είναι οι τρόποι παρουσίασης του προβληματισμού για την κυριολεκτική έννοια
του όρου της διπλής αλήθειας (φιλοσοφικής και χριστιανικής διδασκαλίας):
1) Μπορεί κανείς να δεχθεί ταυτόχρονα ότι οι δύο αλήθειες αντιφάσκουν, της π.χ.
2) Αναφορά της θεωρίες του Αριστοτέλη χωρίς να παίρνει κανείς θέση (Θωμάς
Ακινάτης).
5.5. ΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ
Οι σπουδές στηρίζονται στα κλασικά βιβλία και δεν είναι κατά βάση ούτε
πειραματικές ούτε εμπειρικές.
Η λογική βασικό μάθημα πρώτου κύκλου σπουδών. Διδασκαλία φυσικής
φιλοσοφίας με κέντρο την τοπική κίνηση. Μαθηματικά, γεωμετρία,
αριθμητική = όχι πρακτική ωφελιμότητα, αλλά ιδεολογικοί, μεταφυσικοί
προβληματισμοί.
Απομνημόνευση.
Η μεθοδολογία της πανεπιστημιακής διδασκαλίας ήταν ο σχολαστικισμός
με βάση τη γραμματική. Σχέση λέξης-κόσμου (πρόβλημα νομιναλισμού-
ρεαλισμού). Μέθοδος απόδειξης ήταν η διαλεκτική, ένα σύνολο
διαδικασιών μέσω των οποίων το αντικείμενο της γνώσης μετατρέπεται
σε πρόβλημα και υπόκειται σε διάλογο αντιτιθέμενων πλευρών (κίνδυνος
απεραντολογίας).
12
Αιωνιότητα κόσμου
Μονοψυχισμός Αβερρόη
Άρνηση προσωπικής αθανασίας
Αιτιοκρατία (αναγκαιότητα)
Άρνηση Θείας Πρόνοιας
Άρνηση ελεύθερης βούλησης
Διπλή αλήθεια
Δεν περιλάμβανε της μελέτες του την έννοια της τελικής αιτίας (κοντά στην
έννοια αιτιότητας νέων χρόνων).
Μελέτη της εμπειρίας βάσει αριστοτέλειας μεθόδου ανάλυσης/σύνθεσης: από
εμπειρία στη θεωρία και αντίστροφα. Προϋπόθεση μελέτης εμπειρίας είναι η
εύρεση ονομαστικού μη αιτιακού όρου που περιγράφει συσχετισμούς
απέναντι στα γεγονότα-προτάσεις που της ενδιαφέρουν. Στη συνέχεια
μελετάται η δυνατότητα του ορισμού να δώσει της αιτίες εμφάνισης του
φαινομένου (π.χ. μελέτη κοινής φύσης κερασφόρων ζώων και αιτίας που
γεννά τα κέρατα).
Η εμπειρία είναι δύο ειδών: μία που προσλαμβάνεται μέσω των εξωτερικών
αισθήσεων και μία που προκύπτει από εσωτερική φώτιση (νεοαυγουστίνεια
θέση).
Μεθοδολογία πειραματισμού: α. ετοιμότητα πειραματιστεί να πιστέψει, β.
ακολουθεί η εμπειρία και γ. λειτουργεί ο Λόγος. Πειραματικά δεδομένα
αποκτούν αξιοπιστία μόνο στο πλαίσιο μιας θεωρίας (θυμίζει πρακτικές
επιστήμης νέων χρόνων).
Χρηστική (ωφελιμιστική) αξία της επιστήμης (σκοπός: ωφέλεια)
Ανώτατο κριτήριο αλήθειας: πειραματισμός
Αναγνώριση ρόλου μαθηματικών στη γενική φιλοσοφία της επιστήμης:
φυσική = γνώση του ότι, μαθηματικά = γνώση του διότι. Τα μαθηματικά
χρήσιμα στην κατανόηση όλων των επιστημών (όχι της υποταγή επιστημών
στα μαθηματικά). Μαθηματική απόδειξη = αιτία της γνώσης της αλήθειας.
Απαραίτητη για έναν θεολόγο η γνώση των πραγμάτων αυτού του κόσμου
(προκειμένου να κατανοήσει τη Βίβλο).
15
1) δημογραφική στασιμότητα,
6) εμφανίζεται της αυλές των ευγενών της της τύπος λογίου (ο ουμανιστής
αριστοκράτης) ο οποίος δεν διδάσκει πλέον στα πανεπιστήμια, αλλά σε ελίτ
θεσμούς κλειστών κοινοτήτων,
(στο Μεσαίωνα το άτομο όφειλε το νόημα της ύπαρξής του στη θεϊκή
δράση).
Ο 14ος αιώνας είναι μια περίοδος ανάπτυξης της φυσικής φιλοσοφίας μακριά από
τη φύση, μιας φυσικής φιλοσοφίας βασισμένης στη Λογική (προπαρασκευή
εμφάνισης κλασικής επιστήμης).
Κύριο χαρακτηριστικό της της περιόδου είναι η άρνηση της ύπαρξης κοινού
ερμηνευτικού σχήματος βασισμένο σε προκαθορισμένη αρμονία μεταξύ του
ανθρώπινου νου και της πραγματικότητας. Αυτή η αρμονία εκφραζόταν με την
αξιοποίηση καθολικών εννοιών, που μπορεί να είναι ουσίες ή μορφές
δημιουργημένες από καθολικά γενικά αρχέτυπα ή θεϊκές ιδέες προερχόμενες είτε
από τη Θεία Φώτιση ή μέσω αφαίρεσης.
Από την εποχή του Αυγουστίνου μέχρι τον θάνατο του Ακινάτη, ίσχυε η
παραδοχή ότι υπήρχε μια λογική και κατανοητή ερμηνεία του σύμπαντος και μια
ανάλυση του ανθρώπου και των δυνατοτήτων του που θα μπορούσε να
ανακαλυφθεί και να είναι η τελική για όλους της ανθρώπους.
Η διάλυση της της παραδοχής από τον Όκκαμ οδήγησε από της παραδοσιακές
φιλοσοφικές απόψεις (Via Antigua) της μοντέρνες φιλοσοφικές συνάφειες (Via
Moderna) των οπαδών του Όκκαμ, όπου συντελέστηκε η μεγαλύτερη πρόοδος
στα μαθηματικά, στη φυσική θεωρία και στη Λογική.
Οι διαφορές της Via Moderna από τη Via Antigua του 14ου αιώνα, μπορούν να
ταξινομηθούν της ακόλουθες περιοχές:
1) Η πρώτη αφορά τη φύση του γνώσιμου και της πηγές της γνώσης, τα
οποία ο Όκκαμ ταύτισε με ατομικά αντικείμενα που υπάρχουν έξω από
τον νου και αποτελούν την μοναδική οντολογική πραγματικότητα,
οδηγώντας σε ασυμμετρία ανάμεσα στο εννοιολογικό και στο πραγματικό.
Η Μεταφυσική τάξη γίνεται Λογική τάξη (από της καθολικές έννοιες στο
νόημα, στη γραμματική, στη λογική)
αβεβαιότητα και στο τυχαίο όλων των όντων πλην του Θεού. Όχι
αριστοτέλεια αναγκαιότητα ισχυρότερη του Θεού (νόμοι συμβατικά
αναγκαίοι λόγω θέλησης Θεού και όχι λόγω απόλυτης αναγκαιότητας).
Πίστη στην παντοδυναμία του Θεού και στη δυνατότητά του να κάνει τον
κόσμο της θέλει, στο τυχαίο, δηλαδή, της Δημιουργίας.
β) ότι οι μεσαιωνικοί θεολόγοι μέσα από την κριτική της ελληνικής και αραβικής
φιλοσοφίας μετασχημάτισαν τελικά τη φιλοσοφία από κυρίαρχη κοσμολογική
και θεωρησιακή ελληνική αντίληψη σε δραστηριότητα στην οποία πρωτεύοντα
ρόλο έχουν αναλυτικές μορφές φιλοσοφικής αναζήτησης. (Αφαίρεση από
φιλοσοφία και θεολογία θεωρησιακού στοιχείου και επιστροφή στη μεταφυσική
μετά τον 16ο αιώνα).
Η κεντρική του θέση αφορά τη μη ύπαρξη ορίου στον φιλοσοφικό σκεπτικισμό για
την ύπαρξη αντικειμένων τα οποία υπάρχουν έξω από τον νου μας. Απαίτηση για
απόλυτη ισχύ επιστημονικών αξιωμάτων.
Οι απόψεις του δεν ήταν κυρίαρχες στην εποχή του, παρά υπογράμμισαν μέσω της
εσωτερικής κριτικής μια δυνατή απόληξη της σκέψης της εποχής του.
Οι κινήσεις των ουρανίων σωμάτων είτε είναι σύμμετρες μεταξύ τους, είτε (σε
ορισμένες περιπτώσεις) παρουσιάζουν ασυμμετρότητα (ανάλογα με τη Θεία
Βούληση).
Συμμετρία: κυκλική αντίληψη του χρόνου και της ιστορίας (Έλληνες)
Ασυμμετρία: εμφάνιση νέων φαινομένων (απεριόριστη θεϊκή δράση).
Η τελειότητα του κύκλου αντικαθίσταται από νέα τελειότητα συνεχούς και
άπειρης κίνησης (προσέγγιση Θεού).
Διαφορίζει με σαφήνεια τα μαθηματικά (αφορούν ακριβή μεγέθη) από την
αστρονομία της πράξης (αξιοποιεί μετρήσεις) = πλήρης ακρίβεια για τις
κινήσεις του ουρανού είναι αδύνατο να επιτευχθεί με τη βοήθεια κανενός
πίνακα.
Θεός = Ωρολογοποιός (εγγυάται σταθερότητα ουρανών)
Δεν υπερβαίνει όρια αριστοτελικού πυρήνα και όπως όλοι οι σύγχρονοί του
διατηρεί το διαχωρισμός μεταξύ υπερσελήνιου-υποσελήνιου (γήινου) κόσμου.
20
1. την υφαντουργία
2. την οπλουργία
3. το εμπόριο
4. τη γεωργία
5. το κυνήγι
6. την ιατρική
7. τη θεατρική τέχνη
ΚΕΦ. 8ο ΚΙΝΗΣΗ
Από τον 12ο αιώνα, μεταφράζονται τα Φυσικά του Αριστοτέλη και ασκούν
μεγάλη επίδραση στη Δυτική διανόηση:
ΚΕΦ. 9ο ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
9.2. Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
Αστρολογία
Ανάγκη προσανατολισμού εκκλησιών
Ημερολογιακά προβλήματα
27
Ναυσιπλοΐα
Αρχαίοι Έλληνες:
Αριστοτέλης:
Η κίνηση του ουρανού είναι θεία (αιώνια και κυκλική) με κέντρο τη Γη.
Η κίνηση μεταδίδεται από Πρώτο Κινούν μεταφυσικά
(Πρώτο Κινούν: ένα, ακίνητο, αιώνιο, αναλλοίωτο, αμερές. Λογική
απόδειξη Πρώτου Κινούντος και θεοποίησή του λόγω των ιδιοτήτων του)
Τα σώματα κινούνται σύμφωνα με τη φύση τους. Οι κινήσεις είναι
πεπερασμένες, άρα ίδιες κινήσεις σημαίνει ίδια στοιχεία.
Μοναδικότητα κόσμου (απόλυτες αντιλήψεις για κίνηση)
Δεν υπάρχει άπειρο εν ενεργεία παρά μόνο εν δυνάμει
Χριστιανοί:
Α. ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ
[Ταύτιση κόσμου με ένα ουράνιο σώμα (π.χ. τη Γη) ήταν δυνατή μόνο κατά την
Αναγέννηση (υπονόμευση αριστοτέλειας κοσμολογίας).]
Αριστοτέλης:
Λόγιοι Μεσαίωνα:
Χριστιανοί:
Πλάτωνας:
Β. ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΑ
Αριστοτέλης:
Όρεμ: νοητικά πειράματα, δεν υπάρχει κίνηση στο κενό άρα ο δικός μας κόσμος
δεν θα ελκυόταν από το κέντρο ενός άλλου κόσμου (υπονόμευση αριστοτελικής
φυσικής διδασκαλίας) = δυνατή η ύπαρξη άλλων κόσμων. Δυνατότητα
παντοδύναμου Θεού να δημιουργήσει άλλον κόσμο εκ του μηδενός.
Νεύτων: η σχέση του δρώντος Θεού στον άπειρο κόσμο χαρακτηρίζει τη νέα
επιστήμη (όχι άσχετη με μεσαιωνικές αναζητήσεις)
Πλάτων (Τίμαιος):
Αριστοτέλης:
κινήσεις των πλανητών και απλανών, άρα υπάρχει πέμπτο στοιχείο στους
ουρανούς, ο αιθέρας (αιώνιος και αναλλοίωτος).
μηχανισμός γένεσης-φθοράς προϋποθέτει μορφές ή ποιότητες δυνάμει
αντικαταστάσιμες από τις αντίθετές τους. Στους ουρανούς δεν υπάρχουν
αντίθετα τέτοιου είδους = αμετάβλητο ουρανών
Buridan:
Όκκαμ:
Μαϊμωνίδης: ναι στην αριστοτέλεια κοσμολογία, στηρίζεται στον ορθό λόγο και
είναι αποδείξιμη. Όχι πρόσβαση ανθρώπου στη γνώση των ουρανών παρά μόνο
για ελάχιστα.
Buridan: ναι στη φυσική ύπαρξη των έκκεντρων, όχι των επίκυκλων
Αριστοτέλης:
φυσική αέναη κίνηση αιθέρα με αιτία όλων των κινήσεων είναι το Πρώτο
Ακίνητο Κινούν. Ό,τι κινείται πρέπει να κινείται από κάτι, όχι άπειρη
αναδρομή, αλλά τέλος με την αγάπη προς πρώτο κινούν (τελεολογία)
κινητήρες πλανητών = άυλες οντότητες: ψυχές (οι μορφές των τροχιών,
εσωτερικοί κινητήρες) – θεώρηση που οδηγεί σε ανιμισμό) και διάνοιες
(εξωτερικοί κινητήρες, ταύτιση της διάνοιας με μεσαιωνικούς αγγέλους)
Δράση νοητικού και όχι μηχανικού τύπου.
Θωμάς Ακινάτης: η εμφάνιση της κίνησης εξαρτάται είτε από κίνηση ορατού
αντικειμένου ή κίνηση παρατηρητή (πρωτολειακή αρχή σχετικότητας).
= Όρεμ: λογικά αδύνατη η απόδειξη της κίνησης της γης, πρόβλημα Λόγου-πίστης =
εμμονή στη βιβλική θέση ότι η γη είναι ακίνητη.
Επιστήμη = αληθινή γνώση (ορθολογική κατανόηση της φύσης, των ιδιοτήτων των
αριθμών, της ηθικής), φιλοσοφία
Πλάτων: με βάση την αλληγορία της γραμμής (ορατός και νοητός κόσμος)
Ορατός κόσμος:
Νοητός κόσμος
Διαλεκτική = θεολογία
13ος Kilwardby:
Μεσαίωνας
Θαύμα = υπερφυσικό
Φόβος θανάτου
Ευχαρίστηση
Ξεχωριστό από περιέργεια
Πάθος φυσικής αναζήτησης
Ευρύ πλαίσιο παρουσίασης (ακροατήρια, πόλεις, αυλές, σχολές,
πανεπιστήμια)
Φυσικά θαύματα: δείγμα πλούτου και δύναμης ιδιοκτητών, απόκρυφη γνώση ειδικού
(υπέρβαση απλής εμπειρίας)
13ος Αβικέννας: τεχνητά και φυσικά είναι διαφορετικά. Η τέχνη κατώτερη της φύσης.
Όχι πραγματική μεταστοιχείωση χωρίς γνώση των στοιχείων.
Εμπειρική βάση: Ουράνιες κινήσεις πηγή αλλαγών στα γήινα με εργαλεία την
κίνηση, το φως, την επίδραση (Αριστοτέλης) (π.χ. μετεωρολογία)
Αντίδραση 1277: Παντοδύναμος Θεός σημαίνει ότι είναι δυνατή η γήινη κίνηση
χωρίς τους Ουρανούς.
Γενική πεποίθηση: χωρίς ομαλές ουράνιες κινήσεις ο κόσμος δεν θα ήταν όπως τον
ξέρουμε