ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: «ΛΟΓΟΣ , ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ»

Παρουσίαση διπλωματικής εργασίας της

Ευθυμίας Σταυρογιαννοπούλου

Θέμα : Τα διηγήματα από τα «Κείμενα

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» της Α΄ Γυμνασίου
σύμφωνα με τη δομική αφηγηματολογία του
CLAUDE BREMOND

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Δ.ΠΟΛΙΤΗΣ

ΠΑΤΡΑ 2011
 Εισαγωγή
ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ και ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Βάση της παρούσας εργασίας:

Οι θεωρίες της λογοτεχνίας είναι
απαραίτητες στον εκπαιδευτικό και της
Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης, που επιδιώκει να ερμηνεύσει
τα λογοτεχνικά κείμενα και να οδηγήσει σε
επικοινωνία τους μαθητές του με αυτά,
ώστε να τα κατανοήσουν και να τα
απολαύσουν ως πολυφωνικά αντικείμενα
που προβάλλουν πανανθρώπινες ιδέες και
αξίες (Κατσίκη-Γκίβαλου 2005: 22).
•Η διδασκαλία του μαθήματος της
λογοτεχνίας είναι μια πολυσύνθετη
επικοινωνιακή πράξη, η οποία
μοιάζει με θεατρικό δρώμενο, που
απαιτεί τη συμμετοχή του
αποδέκτη‐ αναγνώστη, και επιζητά
να τον μετατρέψει σε διά βίου
φιλαναγνώστη της Λογοτεχνίας
(Αργυροπούλου 2009, 11).
•Η γνώση από τον εκπαιδευτικό των
θεωριών της λογοτεχνίας και των
εργαλείων που αυτές προσφέρουν
δεν είναι πανάκεια, ούτε
αυτοσκοπός, αλλά το μέσον για μια
επιτυχημένη διδασκαλία.
 ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΥ
ΜΟΝΤΕΛΟΥ
 Εφαρμογή ενός στρουκτουραλιστικού κατάλληλου για κάθε
είδους αφήγημα του Γάλλου σημειολόγου/
αφηγηματολόγου Claude Bremond, στα διηγήματα της Α΄
Γυμνασίου, σε μια προσπάθεια να τα «φωτίσουμε»
περισσότερο.
 Πρόκειται για ένα σχετικά απλό μοντέλο, που μπορεί να
χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για την αποκωδικοποίηση
λογοτεχνικών αφηγηματικών κειμένων αλλά και για την
παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών, καθώς έχει
εμφανείς ομοιότητες με το «Κειμενοκεντρικό-Διαδικαστικό
Μοντέλο Παραγωγής Γραπτού Λόγου».
 Τεκμηρίωση της θεωρίας του Claude
Bremond
Ο ίδιος ο Bremond (Logique du récit, 1973) αντλεί παραδείγματα από
ποικίλα κείμενα, προκειμένου να τεκμηριώσει τη θεωρία του:
•Έπη: Οδύσσεια, Iλιάδα, Aινειάδα , Μαχαμπχαράτα
•Μύθους: του La Fontaine,
•Παραμύθια: των Grimm, Χίλιες και μια νύχτες
•Τραγωδίες: του Σοφοκλή και του Αnouih , του Ρακίνα
•Μυθιστορήματα : Δον Κιχώτης, Ο Γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες
• Αγία Γραφή
•Νουβέλες: του Εdrar Poe, του Σαρτρ .
 Εφαρμογή της θεωρίας του Claude
Bremond
Έχει εφαρμοστεί και από άλλους σε ποικίλα αφηγηματικά κείμενα :
•αστυνομικά μυθιστορήματα (ρόλο των γυναικών σε αυτά και την επίδραση
του φεμινισμού)- πανεπιστήμιο του Κεμπέκ (Desbiens, 1989),
•προφορικό μύθο των Moundang (μιας αφρικανικής φυλής που ζει στα νότια
του Καμερούν), ο οποίος, αφού περιγραφεί δομικά βάσει του μοντέλου του
Bremond στη συνέχεια εξετάζεται εθνολογικά- πανεπιστήμιο του Καμερούν
(Noke, 2011),
• βυζαντινά και νεοελληνικά κείμενα από Γ. Κεχαγιόγλου (Τζιόβας 1993, 60),
• κείμενα Αστραδενή και Βαγγελίτσα ( Παπαρούση, 2005).
Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης:
•για την ανάλυση αφηγηματικών κειμένων της πολιτικής
επιστήμης- πανεπιστήμιο Γενεύης (Schneider, 1983) και
•από προγραμματιστές που ασχολούνται με τη «διαδραστική
αφήγηση», δηλ. «ένα νέο είδος λογοτεχνίας µε προορισµό τα
ηλεκτρονικά µέσα επικοινωνίας και κύριο χαρακτηριστικό την
άµεση και ενεργό συµµετοχή του «αναγνώστη» στην
διαµόρφωση και την εξέλιξη µιας ιστορίας» (Κεκές και
Μυλωνάκου – Κεκέ, 766). Η λογική του Bremond παρέχει
λεπτομερή περιγραφή του πλήθους των ενεργειών που
εμφανίζεται στην αφήγηση και έτσι είναι πιο άμεσα
εφαρμόσιμη στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Szilas, 2002).
 ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ
ΥΛΙΚΟΥ
Τα διηγήματα από τα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της
Α΄ Γυμνασίου, γιατί:
 Έχουν μεγάλη παιδαγωγική αξία: μέσα από τη ροή της
ζωντανής πραγματικότητας, μέσα από τη δράση και την
ψυχολογία των ηρώων δίνεται στον αναγνώστη μια
ερμηνεία ζωής.
 Η μορφωτική επίδραση τους είναι πιο άμεση και πιο
δραστική, σε σύγκριση με τα άλλα είδη του πεζού λόγου,
λόγω της συντομίας του (Βαλέτας, ) .
 Είναι ολοκληρωμένα έργα τέχνης
 Μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις θεματικές ενότητες
και των τριών τάξεων του Γυμνασίου (Νέο Πρόγραμμα
Σπουδών)
2. Θεωρητικό πλαίσιο

ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ
ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ

ΔΟΜΙΣΜΟΣ
ΣΗΜΕΙΩΤΙΚΗ

ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Περιεχόμενα
αφήγησης

Τρόπος αφήγησης
 ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΩΝ ΔΟΜΙΣΤΩΝ
ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ
• Διαμορφώθηκε από τους ρώσους
Η θεωρία του Ferdinand de φορμαλιστές (Roman Jakobson,
Saussure σχετικά με το Boris Eichenbaum, και Viktor
γλωσσικό σημείο (=συνδυασμός Shklovsky) /
σημαίνοντος και • αποτελεί την πρώτη
σημαινομένου), το σύστημα κειμενοκεντρική θεώρηση του
κειμένου στη θεωρία της
(δομή) της γλώσσας (ως λογοτεχνίας/
οργανωμένο σύνολο σχέσεων) • ενδιαφέρεται για τη
και τη λογοτεχνικότητα του κειμένου
διάκριση συνταγματικών και (Culler, 2003).
παραδειγματικών σχέσεων  Propp: δομική ανάλυση ρωσικών
(Μπαμπινιώτης 1986, 40). μύθων.
 Ανθρωπολογικός δομισμός
• Ο δομισμός
εγκαινιάστηκε από τον
Claude Lévis-Strauss που
εφάρμοσε το
σοσσυριανό μοντέλο
στην ανάλυση
πολιτισμικών φαινομένων
(όπως είναι η μυθολογία,
οι σχέσεις συγγένειας και
η παρασκευή τροφής).
 Λογοτεχνικός Δομισμός
• Επικεντρώνει το ενδιαφέρον Τρεις πλευρές κειμένου:
του στα ενδοκειμενικά
στοιχεία, αναζητά και • συντακτική
ερμηνεύει τις δομές του • σημασιολογική
κειμένου.
• λεκτική
• Στόχος του : να διασαφηνίσει
την άρρητη γραμματική (το (Τοντόροφ 1989, 44)
σύστημα κωδίκων και
κανόνων) που διέπει τις
μορφές και τα νοήματα κάθε
λογοτεχνικής παραγωγής
(Αbrams 2010, 95-96).
 Γαλλικός δομισμός : τάσεις
 Γλωσσολογική-δομική
περιγραφή (Jacobson , Lévi-
Strauss).
 Δομική κριτική (Rοland
Barthes >ανθρωπολογικό
δομισμό του Lévi-Strauss +
τη φαινομενολογία του
Μerleau-Ponty)
 Δομική αφηγηματολογία

(Fokemma 1997, 101-138),

 Αφηγηματολογία
 Η Αφηγηματολογία είναι η θεωρία της αφήγησης* , και
συνιστά υποσύνολο της σημειωτικής**.
 1966: πήρε το χαρακτήρα επιστημονικού κλάδου, όταν
κυκλοφόρησε ειδικό τεύχος του περιοδικού
Communications (αφιερωμένο στη δομική ανάλυση της
αφήγησης) με κείμενα των C. Bremond, Algidras Greimas,
R.Barthes,T. Todorov, Gerard Genette.

*Αφήγηση είναι «η ακολουθία ενός πριν και ενός μετά, ένας

μετέωρος συνδυασμός χρονικότητας και αιτιότητας».(Barthes
2005, 227) .
**Σημειωτική ή σημειολογία είναι η συστηματική μελέτη των σημείων,
όπως αυτά λειτουργούν σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης εμπειρίας ( όχι
μόνο στη λογοτεχνία).
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ
 Εστίαση στο επίπεδο των
Κάθε λογοτεχνικό
σημαινομένων, στα
έργο όπως και κάθε περιεχόμενα της αφήγησης
μήνυμα, περιλαμβάνει ακολουθώντας το δρόμο
δύο επίπεδα, «ένα του Propp και του Levis-
επίπεδο έκφρασης, ή Strauss (μεταξύ τους και ο
επίπεδο σημαινόντων, C.Bremond ).
και ένα επίπεδο  Εστίαση στο σημαίνον, στο
περιεχομένου, ή λόγο της αφήγησης
επίπεδο (Αφήγηση : τρόπος
σημαινομένων» παρουσίασης των
γεγονότων) (Gerard
(Barthes 2005, 117). Genette).
 Η θεωρία του Vladimir Propp
• «Μορφολογία του
παραμυθιού» :ανάλυση
δομής των ρωσικών
μαγικών παραμυθιών.
• Βασικός του στόχος ήταν να
ανακαλύψει µια αρχή
ταξινόμησης όχι σύμφωνα
µε την υπόθεση και τα • Περιορισμένος αριθμός
µοτίβα αλλά µε βάση τη λειτουργιών (31
δομή του παραμυθιού. λειτουργίες) Η ακολουθία
των λειτουργιών είναι
• Οι λειτουργίες είναι οι καθορισμένη αλλά αυτό δε
μονάδες της δραματικής σημαίνει ότι και οι 31
πλοκής. Ως λειτουργία λειτουργίες βρίσκονται σε
εννοείται η ενέργεια ενός κάθε παραμύθι, αλλά όσες
δρώντος προσώπου που υπάρχουν ακολουθούν µια
ορίζεται από την άποψη προκαθορισµένη σειρά .
της σημασίας της για την
πορεία της δράσης.
 «Λειτουργίες» του Vladimir Propp
α. αρχική κατάσταση β. Αναχώρηση από το σπίτι/Απουσία γ. Απαγόρευση δ.
Παραβίαση της απαγόρευσης ε. Ερώτηση ζ. Πληροφόρηση η. Εξαπάτηση θ.
Συνενοχή ακούσια του θύματος
Λειτουργίες
A. Αδίκημα (Βλάβη /Προδοσία ). α. Στέρηση/ Ένδεια
B. Μεταβίβαση είδησης/ παράκληση/εντολή στον ήρωα-ιχνευτή
C. Αποδοχή εντολής-Απόφαση για δράση ↑ Αναχώρηση
D. Πρώτη λειτουργία του δωρητή
E. Ανταπόκριση του ήρωα
F. Απόκτηση του μαγικού αντικειμένου
G. Μετατόπιση στο χώρο της δράσης
H. Αγώνας
I. Σημάδεμα
J. Νίκη
K. Αποκατάσταση αδικίας ↓(Ο ήρωας επιστρέφει.)
Pr) Καταδίωξη του ήρωα Rs) Βοήθεια στον ήρωα /Επέμβαση
/Μεταμόρφωση/Απόκρυψη O) Άφιξη incognito
L. Προσπάθεια σφετερισμού από τον ψευτοήρωα
M. Πρόσκληση σε δύσκολο κατόρθωμα
N. Επιτυχία του ήρωα Q) Ξεμασκάρεμα του ψευτοήρωα T) Μεταμόρφωση του
ήρωα U) Τιμωρία του εχθρού.
W) Ανταμοιβή του ήρωα
 Κριτική του Bremond στον Propp
 Ο Bremond, στην πρώτη μελέτη («Le message narratif»,
Communications 1964) ξεκινάει με το ερώτημα αν μπορεί
να υπάρξει μια αυτόνομη σημειολογία του αφηγήματος και
εξετάζει τις αρχές του Propp, του οποίου η θεωρία του
έδινε την εντύπωση ότι μπορεί να επεκταθεί και να
εφαρμοστεί και σε άλλα λογοτεχνικά είδη , όχι μόνο στο
ρωσικό μαγικό παραμύθι .
 O Bremond δέχεται ως βασική την έννοια της λειτουργίας.
 Ασκεί κριτική στον Propp , επειδή η σειρά που προτείνει
δεν αφήνει το περιθώριο για εναλλακτικές λύσεις (π.χ. η
μάχη θα οδηγήσει στη νίκη του ήρωα ).
 ‘Οταν εμφανίζεται μια πράξη που επιτελεί διαφορετική
λειτουργία , ο Propp δεν τη λαμβάνει υπόψη, με τη
δικαιολογία ότι δεν παίζει ρόλο στη δομή του αφηγήματος.
Το ίδιο ισχυρίζεται και στην περίπτωση του
«τριπλασιασμού», όταν επαναλαμβάνεται η ίδια σειρά
λειτουργιών ( crescendo). Αντίθετα ο Bremond θεωρεί
ότι αποτελούν στοιχείο δομής .
 Για τον Propp τα κίνητρα των προσώπων δεν έχουν σημασία για τη δομή του
αφηγήματος, ενώ για τον Bremond παίζουν ρόλο και η ακολουθία των
λειτουργιών μπορεί να δηλώσει την ψυχολογική ή ηθική εξέλιξη ενός
προσώπου .
 Ο Bremond κατηγορεί τον Propp, γιατί οι λειτουργίες του έχασαν την
κινητικότητα που είχαν τα μοτίβα του Veselovski και γιατί θυσιάζει τα μέρη
για χάρη του όλου .
 Απέναντι στο μονογραμμικό σχήμα που προτείνει ο Propp

(Α Β C D ....................................... )
ο Bremond αντιπροτείνει ένα σχήμα που περιλαμβάνει περισσότερα επίπεδα,
σαν μια μουσική παρτιτούρα:
Α .... Β ...................................................... G ..................... 
........... C .......................................F ............ H .... 
................. D ....... E .................... I ........... 
 Claude Bremond 1
«Αφήγημα είναι λόγος που Λειτουργία:
εμπεριέχει μια
διαδοχή ανθρωποκεντρικών αφηγηματική μονάδα
γεγονότων
που εκτυλίσσονται στα πλαίσια
της ίδιας ενιαίας δράσης»

Από το συνδυασμό
Βασική ακολουθία: βασικών ακολουθιών
Παράγεται προκύπτουν
με τη συνένωση τριών λειτουργιών
σύνθετες ακολουθίες
 Claude Bremond (2)
3 υποχρεωτικές φάσεις
κάθε
αφηγηματικής πορείας/
διαδικασίας:
Γ. Αποτέλεσμα
Γ1. Επίτευξη στόχου

Γ2. Μη επίτευξη στόχου

Α. Πιθανότητα
Β.1Πραγμάτωση
της πιθανότητας
Β2. Μη πραγμάτωση
της πιθανότητας
 Claude Bremond (3)
α. μια δράση που είναι καταληκτικό
σημείο μιας διαδικασίας
αποτελεί ταυτόχρονα αφετηρία
μιας άλλης διαδικασίας
Τρόποι συνδυασμού
βασικών ακολουθιών β. μια διαδικασία περικλείει μια
άλλη προκειμένου να φτάσει
στην τελείωσή της
γ. το ίδιο γεγονός εκπληρώνει άλλη
γ. Συζευκτική λειτουργία για το Α υποκείμενο
σύνδεση και άλλη για το Β.
α. Αλυσιδωτή
σύνδεση

β. Ενθετική
σύνδεση
 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
(τα βέλη μπορεί να έχουν και την αντίθετη φορά)

Διαδικασίες
• ΒΕΛΤ
• ΥΠΟΒ
ΑΘΜΙ
α. βελτίωσης ΙΩΣΗ ΣΗ

β. υποβάθμισης
• ΑΠΟΚ
ΑΤΑΣ
ΤΑΣΗ
 Claude Bremond
(διαδικασία βελτίωσης)
• Στη διαδικασία βελτίωσης ενδέχεται να υπάρχει κάποιο
εμπόδιο ( που μπορεί να είναι και κάποιο δρων υποκείμενο –
αντίπαλος) που εξαλείφεται είτε τυχαία είτε χάρη στην
παρέμβαση ενός άλλου δρώντος υποκειμένου (σύμμαχος)
που επωμίζεται τη διαδικασία βελτίωσης η οποία παίρνει
τότε τη μορφή ενός προς εκπλήρωση καθήκοντος.
• Η παρέμβαση του συμμάχου μπορεί να είναι μια
συναινετική θυσία στο πλαίσιο μιας ανταλλαγής υπηρεσιών
που είναι:
α. μια αμοιβαία ανταλλαγή υπηρεσιών ή
β. να προσφέρεται από το σύμμαχο σαν αναγνώριση παλιάς
εξυπηρέτησης (οπότε ο σύμμαχος θεωρείται οφειλέτης)
γ. να προσφέρεται από το σύμμαχο, επειδή περιμένει ανταμοιβή
στο μέλλον (οπότε ο σύμμαχος θεωρείται πιστωτής)
 Claude Bremond
(αποκλεισμός αντιπάλου)
Ο αποκλεισμός του αντιπάλου από το δρων υποκείμενο γίνεται :
α. ειρηνικά ( κατόπιν διαπραγμάτευσης) Τα μέσα που μπορεί να
μεταχειριστεί το δρων υποκείμενο στην περίπτωση της διαπραγμάτευσης
είναι:
 η γοητεία
 ο εκφοβισμός
β. εχθρικά ( επίθεση με στόχο την κατάργηση του αντιπάλου). Η επίθεση
μπορεί να πάρει τη μορφή της παγίδευσης που έχει τρεις φάσεις :
1. Εξαπάτηση του θύματος (που περιλαμβάνει δυο διαδικασίες : την
απόκρυψη και την υπόκριση που γίνεται με πολλούς τρόπους : υπόκριση
απουσίας , ειρηνικών διαθέσεων, επιθετικών διαθέσεων )
2. Λάθος του θύματος
3. Εκμετάλλευση του λάθους από τον «απατεώνα»
Η ανταπόδοση των αδικιών (εκδίκηση) είναι αποτέλεσμα ή σιωπηρής
συμφωνίας ή μιας ιδιαίτερης συμφωνίας που εμπεριέχει απειλή σε
περίπτωση παράβασης του συμβολαίου .
 Claude Bremond
(μορφές υποβάθμισης )
Οι μορφές υποβάθμισης (συμπληρωματικές στις μορφές βελτίωσης
/αναδεικνύονται με την αλλαγή προοπτικής.)
Μπορεί , λοιπόν, μια διαδικασία υποβάθμισης να ξεκινήσει λόγω
 ανοργάνωτων παραγόντων ή λόγω
 της πρωτοβουλίας ενός υπεύθυνου δρώντος υποκειμένου (του
επωφελούμενου της βοήθειας , ή του επιτιθέμενου ή ενός) ή ενός
πιστωτή.
Η διαδικασία υποβάθμισης μπορεί
 να μη συναντήσει εμπόδια ή
 να συναντήσει εμπόδια

• Το λάθος : Η διαδικασία του λάθους είναι σαν αρνητικά επιτελεσμένο

καθήκον . Σε αυτήν την περίπτωση οι κανόνες (οι κατάλληλοι για τη
διατήρηση ενός πλεονεκτήματος) αποκαλούνται εμπόδια και είναι είτε :
αντικειμενικοί ( απόρροια της φύσης των πραγμάτων) προερχόμενοι
από τη θέληση ενός νομοθέτη
Ό ήρωας στο τέλος είτε ταπεινώνεται είτε επανορθώνει τις συνέπειες του
λάθους του .
 Claude Bremond
(μορφές υποβάθμισης )
•Η υποχρέωση : Το υποχρεωμένο υποκείμενο καλείται να επιτελέσει ένα
χρέος ( για χάρη ενός συμμάχου –πιστωτή) που του στοιχίζει. Το
υποχρεωμένο υποκείμενο μπορεί να προσπαθήσει :
›να μην εκπληρώσει το χρέος του με το να αποφύγει τον πιστωτή / να τον
πείσει να επανεξετάσουν το συμβόλαιο / ή να καταφύγει σε επιθετικά μέσα
(ειδικά αν θεωρεί ότι υπήρξε θύμα απάτης )
›να το εκπληρώσει με τη θέληση του ή μη .
•Η θυσία (= ηθελημένη συμπεριφορά που επιφορτίζεται κάποιος με
προοπτική την καταξίωσή του ή την ανταπόδοση)
•Η επιτελεσθείσα επίθεση ( στόχος η ζημία του αντιπάλου):Ο επιτιθέμενος
δρα είτε: άμεσα είτε με πλάγια μέσα . Ο υφιστάμενος την επίθεση μπορεί να
υποταχθεί ή να προστατευθεί με τη φυγή ή διαπραγμάτευση ή αντεπίθεση-
επίδειξη δύναμης
•Η τιμωρία ( μετά από πρόκληση ζημίας): Ο υπόδικος μπορεί να
χρησιμοποιήσει μια από τις τρεις προηγούμενες στρατηγικές (φυγή/
διαπραγμάτευση / επίδειξη δύναμης ). Στη δεύτερη περίπτωση μπορεί να
αποχαρακτηριστεί το θύμα μέσω της συγγνώμης .
 Αφηγηματικοί ρόλοι
 Για τον Bremond «η δομή του αφηγήματος στηρίζεται όχι σε μια
ακολουθία πράξεων αλλά σε μια διάταξη ρόλων» (1973, 133).
 2 βασικοί βασικοί αφηγηματικοί ρόλοι σε κάθε διαδικασία:
• το πάσχον υποκείμενο/ παθητικός αποδέκτης (patient), το οποίο
επηρεάζεται από διαδικασίες που τροποποιούν ή διατηρούν την
κατάστασή του, και
• το δρων πρόσωπο/ υποκείμενο (agent), το οποίο έχει την
πρωτοβουλία για αυτές τις διαδικασίες.
«Η ιστορία του πάσχοντος υποκειμένου είναι συχνά (αλλά όχι πάντα)
συνδεδεμένη με αυτήν ενός ή περισσοτέρων δρώντων
υποκειμένων» (Bremond 1973, 145).
 Διάκριση :
δρων υποκείμενο που δρα εκούσια -αυτό που δρα ακούσια,
δρων υποκείμενο που επηρεάζει τη δικιά του κατάσταση – αυτό που
επηρεάζει την τύχη ενός άλλου προσώπου.
 Εναλλαγή ρόλων
• «Η πλειονότητα των προσώπων που παρουσιάζονται σε ένα
αφήγημα αναλαμβάνουν εναλλάξ ρόλο πάσχοντος υποκειμένου
και ρόλο δρώντος υποκειμένου: το πάσχον υποκείμενο είναι ένα
πιθανό δρων υποκείμενο στο μέτρο που υποβάλλεται σε επιδράσεις
που μπορούν να προκαλέσουν ένα πέρασμα στην πράξη, με τη
μορφή της αντίδρασης στην κατάσταση στην οποία νιώθει
τοποθετημένο. Το δρων υποκείμενο είναι ένα πιθανό πάσχον
υποκείμενο στο μέτρο που η διαδικασία, την οποία προκαλεί, θα έχει
ως αποτέλεσμα μια τροποποίηση της κατάστασής του, επομένως μια
καινούρια κατάσταση για το πρόσωπό του. Η ιστορία ενός προσώπου
αναπτύσσεται συνήθως σύμφωνα με το σχήμα: Πάσχον υποκείμενο
(πιθανό δρων υποκείμενο) → Δρων υποκείμενο (πιθανό πάσχον
υποκείμενο) → Πάσχον υποκείμενο (πιθανό δρων υποκείμενο), κλπ.»
(Bremond 1973, 174).
 Προοπτικές
• Κάθε εξέλιξη της πλοκής επηρεάζει ταυτόχρονα είτε το
ίδιο πρόσωπο από διάφορες απόψεις, είτε
περισσότερα πρόσωπα που τα αφορά με διαφορετικό
τρόπο. «Για τον Κλ. Μπρεμόν, το κάθε πρόσωπο
μπορεί να είναι ο φορέας σειρών δράσεων οι οποίες
του προσιδιάζουν. Όταν μία μόνη σειρά εμπεριέχει
δυο πρόσωπα, η σειρά περιλαμβάνει δύο προοπτικές
ή, αν προτιμάτε, δύο ονόματα (ό,τι είναι ‘Δόλος’ για
το ένα είναι ‘Εξαπάτηση’ για το άλλο. Με δυο λόγια,
το κάθε πρόσωπο, ακόμα και δευτερεύον, είναι ο
ήρωας της δικής του σειράς» (Barthes 2007,118).
 Claude Bremond (5)
Τύποι πάσχοντος υποκειμένου Τύποι δρώντος υποκειμένου
(patients) (agents)

• Ο υποκειμενικά επηρεαζόμενος από : Ο επιδρών

πληροφόρηση/ (στο γνωστικό τομέα: γνωστοποιώντας ή
μη πληροφόρηση επιβεβαιώνοντας μια πληροφορία)
ελπίδα για ικανοποίηση / φόβο (στο συναισθηματικά τομέα: επιδρώντας
για μη ικανοποίηση στα κίνητρα του π.υ.)

Ο αντικειμενικά Αυτός που τροποποιεί

επηρεαζόμενος από : 1. αυτός που βελτιώνει
τροποποίηση 2. αυτός που υποβαθμίζει
1. βελτίωση αυτός που διατηρεί
2. υποβάθμιση 1. αυτός που προστατεύει
διατήρηση 2. αυτός που εξαπατά
1. προστασία
2. αλλαγή
 Claude Bremond (6)
• Τα δρώντα πρόσωπα μπορεί να δρουν :

Α. εκούσια
1.στη φάση της πιθανότητας
πληροφορημένος / μη πληροφορημένος για ένα καθήκον
με κίνητρο /χωρίς κίνητρο να εκπληρώσει το καθήκον
προγραμματίζει την εκπλήρωση/ τη μη εκπλήρωση ενός καθήκοντος
2. στη φάση της εξέλιξης της δράσης
παθητικός
ενεργητικός
3. στη φάση του αποτελέσματος
έχει επιτυχία
δεν έχει επιτυχία

Β. ακούσια
1.χαρακτηρίζεται από τις αιτίες της άγνοιάς του
2.χαρακτηρίζεται από μία σχέση προς μια προγραμματισμένη δράση
 Claude Bremond (κίνητρα)
ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΕΣ

Ηδονικά Γοητεία Εκφοβισμός

Ηθικά Υποχρέωση Απαγόρευση

Ρεαλιστικά Συμβουλή Αποτροπή

•Τα κίνητρα του πάσχοντος υποκειμένου, οι

ελπίδες ή οι φόβοι του, είναι τα ίδια αποτέλεσμα
προηγούμενων γεγονότων, που επηρέασαν το
πάσχον υποκείμενο. Για αυτές τις επιδράσεις
μπορεί η αφήγηση να μην αποκαλύπτει τίποτα,
οπότε ο αναγνώστης, ακροατής, θεατής, έχει την
ελευθερία να κάνει τις δικές του υποθέσεις.
 Claude Bremond (12)
Προκειμένου να αναλύσει κάποιος
την πλοκή σε ένα αφήγημα
σύμφωνα με τη θεωρία του
Bremond πρέπει να
διευκρινίσει τις διαδικασίες
δράσης και να συνδέσει αυτές
τις διαδικασίες και τα στοιχεία
τους με συντακτικές σχέσεις. Οι
ρόλοι, οι αφηγηματικές
διαδικασίες/διαδικασίες
δράσης και οι φάσεις των
διαδικασιών είναι
αλληλοσυνδεόμενα στοιχεία .
Οι συντακτικές σχέσεις των
αφηγηματικών προτάσεων :
• χρονολογική σχέση μεταξύ δύο
διαδικασιών, αν συμβαίνουν
ταυτόχρονα (ταυτ.) ή διαδέχεται
(διαδ.) η μία την άλλη.
• σχέση αιτιότητας (μια
διαδικασία να είναι αποτέλεσμα
(αποτ.) μιας άλλης ή μέσο για
να προχωρήσει η άλλη
διαδικασία ή εμπόδιο (εμποδ.)
για την άλλη διαδικασία.
Η βασική αφηγηματική πρόταση.
όνομα των προσώπων

συντακτική σχέση διαδικασία φάση της βούληση δρων υποκείμενο πάσχον

διαδικασίας υποκείμενο

πιθανότητα, εκούσια

πέρασμα στην ακούσια

πράξη,

ολοκλήρωση
 Κρίσεις του Bremond για το μοντέλο του
• Πλοκή: «μια ακολουθία γεγονότων που συνδέονται στην ενότητα μιας
ίδιας ιστορίας». Όμως υπάρχουν πληροφορίες που δεν μπορούν να
περιοριστούν στις αφηγηματικές προτάσεις, δεν εκφράζουν γεγονότα και
οι οποίες ωστόσο δεν είναι λιγότερο σημαντικές για την αντίληψη του
μηνύματος, ( οι περιγραφές προσώπων, οι λυρικές εξάρσεις, τα
διδακτικά αποσπάσματα, οι φιλοσοφικές σκέψεις). Συχνά αυτά είναι το
αληθινό κείμενο του οποίου η πλοκή είναι το προ-κείμενο (Bremond
1973, 322).
• Δεν αμφισβητεί την πολυπλοκότητα του αφηγηματικού κειμένου, στο
οποίο εμπλέκονται πολλοί κώδικες, ένας εκ των οποίων είναι ο κώδικας
των ρόλων.
• Θεωρεί την ανάλυση αυτού του κώδικα ως προαπαιτούμενο
προκειμένου να τεθεί μια μεθοδική ερώτηση των σημασιών που
παραχωρούνται από τους άλλους κώδικες και να γίνει η σύνθεση της
έννοιας (μοναδικής ή πολλαπλής) του κειμένου.
• Η κωδικοποίηση των ρόλων προσφέρει ένα οικουμενικό πλαίσιο
αναφοράς για την εκτίμηση του βαθμού πρωτοτυπίας κάθε αφηγήματος.
«Δεν πιστεύουμε πως μπορεί κανείς να ‘πολιορκήσει’ την έννοια ενός
αφηγηματικού κειμένου χωρίς να αναφέρεται μόνιμα σε ένα σύστημα
ρόλων» (Bremond 1973, 335).
ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
• Στο βιβλίο της Νεοελληνικής Γραμματείας της Α΄ Γυμνασίου, υπάρχουν τα
εξής διηγήματα, τα οποία είναι ολόκληρα και θα τα αναλύσουμε
σύμφωνα με το μοντέλο του Bremond: «Η έξοδο» του Γιάννη
Βλαχογιάννη (από την ενότητα: Εθνική ζωή ) (74-75), «Οι πιτσιρίκοι» του
Δημήτρη Ψαθά (από την ενότητα: Εθνική ζωή ), «Τα κόκκινα λουστρίνια»,
της Ειρήνης Μάρρη (από την ενότητα: Η αγάπη για τους συνανθρώπους
μας), «Ο Κωνσταντής», της Λίτσας Ψαραύτη (από την ενότητα: Η αγάπη
για τους συνανθρώπους μας), «Ο Βάνκας», του Άντον Τσέχωφ (από την
ενότητα: Η βιοπάλη), «Το μνήμα της μάνας», του Ανδρέα Καρκαβίτσα
(από την ενότητα: Οι φίλοι μας τα ζώα ), «Στρίγγλα και καλλονή» της
Λιλής Ζωγράφου (από την ενότητα: Οι φίλοι μας τα ζώα ), «Η Βαγγελιώ -
δεν- είσαι - εντάξει» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη (από την ενότητα: Οι
φίλοι μας τα ζώα ), «Η Δάφνη» του Ηλία Βενέζη (από την ενότητα: Οι
φίλοι μας τα ζώα ), «Ο παππούς και το εγγονάκι» του Λ. Τολστόι (από την
ενότητα: Οικογενειακές σχέσεις).
 4. Συμπεράσματα

• Πιστεύουμε πως η θεωρία του Bremond μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη

σχολική τάξη, για να γίνει πιο εύληπτη η δομή του αφηγήματος. Βέβαια
σε καμιά περίπτωση δεν εξαντλείται η ερμηνεία του αφηγήματος σε μια
δομική ανάλυση.
• Μπορεί, επίσης, μια τέτοια θεωρία να λειτουργήσει σαν έναυσμα
κατασκευής από τους μαθητές παρόμοιων αφηγημάτων. Στην
περίπτωση αυτή πρέπει να τους τονίσει ο εκπαιδευτικός ότι για να είναι
ένα κείμενο ενδιαφέρον πρέπει τα δρώντα πρόσωπα να αντιμετωπίσουν
κάποιο/α εμπόδιο/α (εσωτερικά ή εξωτερικά ). Για να τα ξεπεράσουν,
εμπλέκονται σε ένα ή περισσότερα επεισόδια, μπορεί να έχουν κάποιον
σύμμαχο ή κάποιους αντιπάλους , αλλά στο τέλος δίνεται κάποια λύση
(Παπαρούση, 2005).
Μπορούμε, επίσης, να ζητήσουμε από τους μαθητές:
 να προτείνουν διαφορετικές καταλήξεις της ιστορίας ,
 να συγκρίνουν διαφορετικά αφηγηματικά κείμενα και να αναζητήσουν τα
κοινά τους στοιχεία ,
 να αναρωτηθούν αν η πλειονότητα των ιστοριών αναφέρεται σε
προσπάθειες που έχουν επιτυχία ή όχι,
 να προβληματιστούν για τα μέσα που χρησιμοποιούν τα δρώντα πρόσωπα
και για τα κίνητρά τους και
 να ξαναγράψουν την ιστορία υιοθετώντας τη διαφορετική οπτική γωνία
των προσώπων που μπορεί να μην έχουν ενεργητικό ρόλο.
• Εν κατακλείδι πρέπει να τονίσουμε πως και η
θεωρία του Bremond, όπως και κάθε θεωρία
λογοτεχνίας, πρέπει να χρησιμοποιείται με
φειδώ. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να
υποκαθιστά την πολύπλευρη προσέγγιση του
κειμένου, ούτε να οδηγεί τη διδασκαλία της
Λογοτεχνίας σε άγονες τυποποιήσεις.
 Βιβλιογραφία

Πρωτογενείς πηγές
• Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ Τεύχος, Α΄ Τάξη Γυμνασίου, έκδοση Β΄,
2010.
Δευτερογενείς πηγές
• ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Αbrams, M.H. Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων: Θεωρία, Ιστορία, Κριτική Λογοτεχνίας.
Μτφρ. Γ. Δεληβοριά -Σ. Χατζηιωαννίδου. Αθήνα: Πατάκης, 2010.
• Αποστολίδου, Βενετία και Ελένη Χοντολίδου (επιμ.). Λογοτεχνία και εκπαίδευση.
Αθήνα: Τυπωθήτω, 2002.
• Αργυροπούλου Χριστίνα, Αναστασία Πατούνα και Ευαγγελία Βαρέση.
Πανελλαδική έρευνα για το μάθημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο.
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα: 2009.
• Βαλέτας, Γ. Το Ελληνικό Διήγημα: Η Θεωρία και η Ιστορία του. Αθήνα: Φιλιππότη,
1983.
• Barthes, Roland. Aπόλαυση- Γραφή-Ανάγνωση. Μτφρ. Αρχοντή Κόρκα. Αθήνα:
Πλέθρον, 2005.
• Barthes, Roland. Εικόνα - Μουσική- Κείμενο. Μτφρ. Γιώργος Σπανός.
Αθήνα: Πλέθρον, 2007.
• Bremond, Claude. «Η λογική των αφηγηματικών πιθανοτήτων». Θεωρία
της αφήγησης. Αθήνα: Εξάντας, 1991. 125-157
• Γιακουµέλου, Μαρία. Ανάλυση Χιουµοριστικών Αφηγήσεων µε έµφαση
στα Προσωδιακά Χαρακτηριστικά. Μεταπτυχιακή Εργασία. ΜΠΣ:
Συγκριτική Γλωσσολογία και Γλωσσική Ποικιλία. Πανεπιστήµιο Πατρών,
Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστηµών, Τµήµα Φιλολογίας.
Πάτρα: Φεβρουάριος, 2009.
• Γκίκας, Σωκράτης. Θεωρία Λογοτεχνίας. Αθήνα: Σαββάλας, 1996.
• Culler, Jonathan. Λογοτεχνική θεωρία: Μία συνοπτική εισαγωγή. Μτφρ.
Καίτη Διαμαντάκου. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2003.
• Fokemma, Douwe, και Elroud Ibsch. Θεωρίες Λογοτεχνίας του Εικοστού
Αιώνα: Δομισμός, Μαρξισμός, Αισθητική της Πρόσληψης, Σημειωτική.
Μτφρ. Γιάννης Παρίσης. Αθήνα: Πατάκης, 1997.
• Ήγκλετον, Τέρι. Εισαγωγή στη θεωρία της Λογοτεχνίας. Μτφρ. Μιχάλης
Μαυρωνάς. Εισ. Δ. Τζιόβας. Αθήνα: Οδυσσέας, 1996.
• Holub, Robert, C. Θεωρία της Πρόσληψης: Μια Κριτική Εισαγωγή. Μτφρ.
Κων/να Τσακοπούλου. Αθήνα: Μεταίχμιο, 2001.
• Θωμαΐδου, Μαρία. Η έννοια του ξένου στα Κείμενα Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας του Γυμνασίου. Πάτρα: 2010.
• Καλλίνης, Γιώργος. Εγχειρίδιο αφηγηματολογίας. Εισαγωγή στην τεχνική
της αφήγησης. Αθήνα: Μεταίχμιο: 2005.
• Κανταρτζής, Φώτης. Διδάσκοντας για τον έρωτα στο Γυμνάσιο: ένα project για τη
διδασκαλία της λογοτεχνίας. Μεταπτυχιακή Εργασία. Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, Φιλοσοφική σχολή, τμήμα Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής, Τομέας
Παιδαγωγικής. Θεσσαλονίκη: Μάιος 2009.
• Κατσίκη-Γκίβαλου, Άντα «Η θέση της λογοτεχνίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Ζητήματα και προοπτικές της διδακτικής της», στο Τζίνα Καλογήρου & Κική
Λαλαγιάννη. Η Λογοτεχνία στο Σχολείο. Αθήνα: Τυπωθήτω, 2005. 11-25.
• Κεκές Ιωάννης και Ηρώ Μυλωνάκου – Κεκέ. «∆ιαδραστικές “Αφηγήσεις”:
∆υνατότητες και Εκπαιδευτικές Προεκτάσεις της Μοντελοποίησης Μη
Γραµµικών ∆υναµικών Συστηµάτων στον Υπολογιστή». Στο «Οι ΤΠΕ στην
Εκπαίδευση», Τόµος Α’, Επιµ. Α. ∆ηµητρακοπούλου, Πρακτικά 3ου Συνεδρίου
ΕΤΠΕ, 26-29/9/2002, Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Ρόδος: Καστανιώτη.
• Κυρκίνη Αναστασία, Βασίλειος Τσάφος, Ελένη Βλαχογιάννη, Μαρία Καλλιάδου και
Ανδρέας Παπαδαντωνάκης. Επιμορφωτικό υλικό για το Ειδικό μέρος του
Προγράμματος Σπουδών Ειδικότητα ΠΕ02. Παιδαγωγικό Ινστιντούτο.
hermes.di.uoa.gr/pake/PE02.doc
• Ματσαγγούρας, Ηλίας Γ. Η σχολική τάξη. Θεωρία και πράξη της
διδασκαλίας: Χώρος, ομάδα, πειθαρχία, μέθοδος. Αθήνα: Γρηγόρη, 1999.
• Μπαμπινιώτης, Γεώργιος. Γλωσσολογία και Λογοτεχνία. Από την τεχνική
στην τέχνη του λόγου. Αθήνα: 1986.
• Μπούσια, Ευγενία. Τα αφηγηματικά κείμενα. Δομή και τεχνικές της
ανεπτυγμένης αφήγησης. Μια διδακτική πρόταση: Εφαρμογή της
αφηγηματικής υπερδομής στο «Μικρό Πρίγκιπα» του Antoine de Saint –
Exupéry. Διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης. Eπιβλέπουσα
καθηγήτρια: Παπούλια- Τζελέπη Παναγιώτα. Πανεπιστήμιο Πατρών. Σχολή
ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Παιδαγωγικό τμήμα δημοτικής
εκπαίδευσης. Πάτρα: 2010.
• Ομάδα Έρευνας για τη Διδασκαλία της Λογοτεχνίας. Διαβάζοντας λογοτεχνία
στο σχολείο...:μια νέα πρόταση διδασκαλίας. Βενετία Αποστολίδου,
Βικτωρία Καπλάνη και Ελένη Χοντολίδου (επιμ.). Αθήνα: Τυπωθήτω,
Γιώργος Δάρδανος, 2004.
• Παναγιωτίδης, Ιωνάθαν – Γιάννης. Σχεδιασμός διαχειριστή σεναρίου για σύστημα
διαδραστικής αφήγησης με βάση την προσέγγιση των μεταβλητών τμημάτων
(Πανεπιστήμιο Αιγαίου), Σύρος: 2009.
http://www.syros.aegean.gr/de/dpsd01044.pdf (προσπ. 31/12/2010).

• Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. ∆ιαθεματικό ενιαίο πλαίσιο προγράμματος σπουδών

Νεοελληνικης Λογοτεχνιας για το Γυμνάσιο. Διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο
προγραμμάτων σπουδών (ΔΕΠΠΣ), 64-77. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003. Από
http://www.pi-schools.gr/download/programs/depps/4deppsaps_Logotexnias_Gymna
siou.pdf

• Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Λογοτεχνία. Αναλυτικά Προγράμματα για τα δημόσια

σχολεία της κυπριακής δημοκρατίας, 34-54. Λευκωσία: Υπουργείο Παιδείας και
Πολιτισμού, 2010. Από
http://www.paideia.org.cy/upload/analytika_programmata_2010/0.siniptikaanalitikapr
ogrammata.pdf [προσπ. 29/05/2011].
• Πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στην
υποχρεωτική εκπαίδευση- οδηγός για τον εκπαιδευτικό. ΕΣΠΑ 2007-13\
Ε.Π. Ε&ΔΒΜ\Α.Π. 1-2-3. «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) – Νέο
Πρόγραμμα Σπουδών, Οριζόντια Πράξη» MIS: 295450. Παιδαγωγικό
Ινστιντούτο. digitalschool.minedu.gov.gr/.../...
• Πρόγραμμα σπουδών για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και
της λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο. Αθήνα: 2011.
• Prince, Gerard. «Αφηγηματολογία.» Στο Selden, Raman (επιμ.). Από τον
Φορμαλισμό στον Μεταδομισμό. Μτφρ. Μ. Πεχλιβανίδης-Μιχάλης
Χρυσανθόπουλος. Θεσσαλονίκη: Ινστιντούτο Νεοελληνικών Σπουδών,
Ίδρυμα Μανώλη Τρανταφυλλίδη, Α.Π.Θ., 2005.
• Selden, Raman (επιμ). Από τον Φορμαλισμό στον Μεταδομισμό. Μτφρ.
Μ. Πεχλιβανίδης-Μιχάλης Χρυσανθόπουλος. Θεσσαλονίκη: Ινστιντούτο
Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανώλη Τρανταφυλλίδη, Α.Π.Θ., 2005.
• Σκούρα, Θεοδώρα. Καλλιέργεια της αφηγηματικής ικανότητας των
μαθητών/τριών στο πλαίσιο της σχολικής τάξης: Αποτελέσματα μιας
Κειμενοκεντρικής προσέγγισης. Μεταπτυχιακή εργασία στις επιστήμες της
Αγωγής στην κατεύθυνση ΄Διδακτική των Κοινωνικών Επιστημών’ της
Παιδαγωγικής Σχολής του Α.Π.Θ.. Υπεύθυνη καθηγήτρια Τ.Κωστούλη.
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Θεσσαλονίκη: 2007.
• Τζιόβας, Δημήτρης. Μετά την Αισθητική: Θεωρητικές Δοκιμές και Ερμηνευτικές
Αναγνώσεις της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα: Οδυσσέας, 2003.
• Τζιόβας, Δημήτρης. Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης. Από την
αφηγηματολογία στη διαλογικότητα. Αθήνα: Οδυσσέας, 1993.
• Τζούμα, Άννα. Εισαγωγή στην αφηγηματολογία. Αθήνα: Συμμετρία, 1997.
• Τοντόροφ, Τσβετάν. Ποιητική. Μτφρ. Aγγ. Καστρινάκη. Αθήνα: Γνώση, 1989.
• Τοντόροφ, Τσβετάν. Εισαγωγή στη φανταστική Λογοτεχνία. Μτφρ. Aριστέα
Παρίση. Αθήνα: Οδυσσέας, 1991.
 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Andersen Peter Bøgh, Berit Holmqvist and Jens F. Jensen. The Computer as
medium. Cambridge: Cambridge University Press, 1993.
• Bortolussi, Marisa and Peter Dixon. Psychonarratology: foundations for the
empirical study of literary response. New York: Cambridge University Press,
cop. 2003
• Bremond, Claude. Logique du récit. Paris: Éditions du Seuil, 1973.
• Bucher, Cornelius, J. Three models on a rocking horse: a comparative study in
narratology.
Tübingen: G. Narr Verl., 1990.
• http://books.google.gr/books?
id=7IGo_hcYdFAC&dq=Bremond+narratology&source=gbs_navlinks_s (προσπ.
10/1/2011).
• Budniakiewicz, Therese. Fundamentals of story logic: introduction to
Greimassian semiotics. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing
Company, 1992.
• Desbiens, Νancy. L’ evolution du role de la femme dans trois romans policiers quebecois
(étude narratοlοgique) (Université du Quebec, Janvier 1989).
• Στο http://bibvir.uqac.ca/theses/1461688/1461688.pdf (προσπ. 31/12/2010)
• Ghellal M. Abdelkader, Etude Discursive Espace-Temps Dans Le Roman "Le Privilege Du
Phenix" De Mohammed Moulesshoul, (Université Paris-Nord, Centre D’etudes Litteraires
Francophones Et Comparees U. F. R. Lettres, Memoire De D.E.A. En Litterature, Juin 1999),
Http://Www.Limag.Refer.Org/Theses/Deaghellal.Pdf (προσπ. 31/12/2010)
•
• Göbel Stefan, Rainer Malkewitz, Ido Iurgel, «Technologies for interactive digital storytelling
and entertainment»: third international conference, TIDSE 2006, Darmstadt, Germany,
December 4-6, 2006 : proceedings, Berlin :Springer, 2006.
• Cerquiglini, Bernard. «Claude Brémond, Logique du récit», Annales. Économies, Sociétés,
Civilisations, 1974, vol. 29, n° 3, pp. 757-760.
url : http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/ahess_0395-
2649_1974_num_29_3_293507_t1_0757_0000_003 (Consulté le 28 septembre 2011).
• Fludernik, Monika. Towards a 'natural' narratology. London: Routledge, 1996.
• Goldenstein, Jean-Pierre. Lire le roman. Brusseles: De Βoeck
Duculot, 1999.
• Makaryk, Irena. Encyclopedia of Contemporary literary
Theory, Approaches, Scholars, Terms, University of Toronto
press, 1993: books.google.gr/books?isbn=080206860X...
(προσπ. 31/12/2010).
• Martin, Wallace. Recent theories of narrative. Ithaca: Cornell
University Press, 1986.
 ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

• Adam, Jean-Michel. «La cohésion des séquences de propositions dans la

macro-structure narrative». Langue française. Vol. 38 N°1, Μay 1978, σελ.
101-117. doi: 10.3406/lfr.1978.6122,
• url: http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/lfr_0023-
8368_1978_num_38_1_6122 (προσπ. 12/10/2011).
• Bremond, Claude. «Le rôle de l’influenceur». Communications, nο 16 (1970):
60-69.
• Bremond, Claude. «Le message narratif». Communications, no 4 (1964): 4-32.
• Bremond, Claude. «En lisant une fable». Communications, no 47 (1988): 41-
62.
• Brémond, Claude. « Le texte du récit ou la narrativité du texte », Les Cahiers
du Centre de Recherches Historiques, 35, 2005, mis en ligne le 24 mai 2011.
URL: http://ccrh.revues.org/index3016.html. (προσπ. 27/9/2011).
Ιστοσελίδες:
ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ