100% found this document useful (1 vote)
240 views206 pages

EdkifiHawmf Analysis and Insights

This passage provides a 3-sentence summary of the document: - The document discusses the formation and development of socialism under Eduard Bernstein, arguing that democratic reforms can establish socialism through gradual change rather than revolutionary overhaul. - It outlines Bernstein's democratic socialist views and critiques of revolutionary socialism, examining his disagreement with orthodox Marxism and advocacy of evolutionary socialism through parliamentary reform. - The summary also mentions key events and groups discussed like the German Social Democratic Party's Erfurt Program and the revisionist debate within the party in the late 19th century.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
100% found this document useful (1 vote)
240 views206 pages

EdkifiHawmf Analysis and Insights

This passage provides a 3-sentence summary of the document: - The document discusses the formation and development of socialism under Eduard Bernstein, arguing that democratic reforms can establish socialism through gradual change rather than revolutionary overhaul. - It outlines Bernstein's democratic socialist views and critiques of revolutionary socialism, examining his disagreement with orthodox Marxism and advocacy of evolutionary socialism through parliamentary reform. - The summary also mentions key events and groups discussed like the German Social Democratic Party's Erfurt Program and the revisionist debate within the party in the late 19th century.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 206

EdkifiHawmftpdk;&

ESifh
awmfvSefa&;

AGDtdkifvDeif

yxrt}udrf - ar/ 2014 ckEpS ?f


ArmjynfueG jf rLepfygwD
A[d0k g'jzef@csad &;Xmeu xkwaf 0onf?
AGDtdkifvDeif
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;

AGt
D ikd v
f eD if

yxrt}udrf - ar/ 2014 ckEpS ?f


ArmjynfueG jf rLepfygwD
A[d0k g'jzef@csad &;Xmeu xkwaf 0onf?
rmwdum

Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (1) ææ 1
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2) ææ 6
yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 10

'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 13

tcef; (1) vlwef;pm;vl@tzG@J tpnf;ESihf Edik if aH wmf

1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f ææ 14

2?txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm; ææ 20

3? Edik if aH wmfqw
kd m tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;tm; aoG;pkyw
f hJ

ud&,
d mjzpfw,fææ 25

4? Edik if aH wmf “wdraf umyaysmufjcif;” ESihf t=urf;zufawmfveS af &; 31

tcef; (2) EdkifiHawmfESifhawmfvSefa&;/ 1848 - 51 ckESpfrsm;twGif;


tawG@tñuH

1? awmfveS af &;tóuumv 42

2? awmfveS af &;ed*;kH csKyfcsuf 49


3? 1852 ckEpS rf mS rmhupf u
f jy\emudk wifjyyHk 59

tcef; (3) Edik if aH wmfe@J awmfveS af &;

1? bHt
k zG@J 0ifrsm;u ol&aJ umif;pdw"f mwfukd b,fae&mawGrmS

jyocJ=h uovJ 63

2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ 70

3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&; 77

4? trsKd ;om; wpnf;wvH;k wnf;jzpfa&;twGuf pnf;±H;k jcif; 87

5? uyfyg;aumifEikd if aH wmfukd zsuo


f rd ;f a&; 92

tcef; (4) qufvufzwf&ef/ tde*f ,f&@J jznfph u


G &f iS ;f jycsurf sm;?

1? aetdrjf y\em 96

2? rif;rJ0h g'rD sm;eJ@jiif;ckyH JG 101

3? abb,f (Bebel) xHay;pm 108

4? tmzmh (Erfurt) vkyif ef;pOfr=l urf;tay: a0zefcsu 113

5? rmhupf &f @J pmtkyf “jyifopfjynf jynfwiG ;f ppf” twGuf

1891 rSm a&;om;wJt


h rSmpm? 125

6? 'Dru
kd a&pDaysmufu,
G af &;eJ@ ywfoufv@kd tde*f ,f&@J a&;om;csuf 135
tcef; (5) Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;twGuf pD;yGm;a&;tajccH

1? rmhupf u
f jy\emudw
k ifjyyHk 139

2? t&if;pepfrS uGejf rLepfpepfo@kd ul;ajymif;r_ 143

3? uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;&J@ yxrtqifh 152

4? uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ tjriht


f qif?h 158

tcef; (6) tacsmiform;rsm;u rmhupf 0f g'udk ,kwn


f ahH tmifvyk jf cif;

1? rif;rJ0h g'orm;rsm;tay: yvufcaf emhA&f @J jiif;cHck suf 171

2? tacsmif0g'orm;rsm;tay: aumufpuD;&J@jiif;cHrk ?_ 173

3? aumufpuD;eJ@ yifeaD umh (Pannekoek) wd@k &@J

oabmw&m;jiif;cHrk ?_ 184

tcef; (7) 1905 ESihf 1917 ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;&J@

tawG@tñuH 199

yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf aemufqufwt


JG rSmpum; 199
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (1)

OD;pGmajymcsiw
f m æ 'Dpmwrf;[m yk*v
~ u
d tjrif jzpfw,f? aqG;aEG;zd@k tpðy
xm;wmom jzpfw,f?

(1) vDeif&@J 'Dusr;f &if;udk awmfveS af &;vnf; rvkyzf ;l ao;cif Edik if aH &;
tm%mvnf; rxlaxmifz;l ao;cifu p+yD;avhvmcJyh gw,f? txl;
ojzifh awmfveS af &;tydik ;f udk yd+k y;D pdw0f ifpm;cJw
h ,f? em;vnfovdvk kd
awmh &Swd ,f? 'gayrJh eufeuf±i_d ;f ±di_ ;f r[kw?f

tcef; (1) u -

• tkypf ;kd olvw


l ef;pm;eJ@ &efbufyËdyuQ rajy+idr;f Edik rf u
_ ‘Edik if aH wmf’
ay:vmwmqdw k mudak wmh oabmayguf w,f? tJ'w D ek ;f u tkypf ;dk ol
u t*Fvyd ef ,fcs@J orm; jzpfaevd@k y?J jynfwiG ;f rSm ol@t"dua'guw f ikd f
awGuvnf; vufa0cHe@J ya'o&mZfajr&Si}f u;D awGqakd wmh oabm
ayguzf @kd rcufb;l ? jynfov l xl uk kd &Si;f vif;wifjy&ifvnf; ‘b0ay;
todt&’ oabmayguv f ,G wf ,f?

1
vDeif
(2) 'gayrJh

• 48 vGwv f yfa&;&awmh vufeufuikd w


f u
kd yf wJG ukd &f awmh ygww D iG ;f rSm
udyk J tawG;tac: (2) ck ay:w,f? jynfov l x l w k iG ;f vnf; Za0Z0g
jzpfw,f?

• zqyv tpd;k &u (u&if/ ucsi/f a*:&cg;wyfawG) udk toH;k ðy+yD;


‘uGejf rLepfacsre_ ;f a&;’ vkyaf wmh tJ'wD yfawG &J@ tukev f /k tukef
rD;±d@_ / a,musmf ;rSeof r# tukeo f wfay:vpDa=umifh jynfov l x
l u
k
‘b0ay;tod t &’ vuf e uf u d k i f a wmf v S e f a &;buf ( A/S )
wdr;f !ïww f ,f/ jynfo@l &aJ bmfawmcd/k RBA u awmfveS af &;buf
a&muf/ KNDO u ykeu f efawmh awmfveS af &;'Da& jrifw
h ufvmw,f?
'ga=umifh ygwDwGif;u A/S qef@usifa&; orm;awGyg A/S udk
vufcv H m=uw,f? olw@kd uawmif yd+k y;D wufºuoa,mifa,mifygy?J

• 'gayrJh ygw&D @J vrf;pOfrmS ‘2 ESpt


f wGi;f ppfEikd af &;’ ppfa&;vrf;pOf
trSm;a=umifh wyfawGòyawmh ‘A/S qef@usiaf &;orm;’ awGu A/
S udk ar;cGe;f p+y;D xkwv
f m=uw,f? ‘ppfwrf;’ awGa&;+y;D jzef@=uw,f?

olw@kd &@J t"duusKd ;a=umif;jycsuu


f -

§ zqyv tpd;k &[m trsKd ;om;"e&Sit f pd;k & jzpfw,f? aygi;f


vnf;aygi;f wdu
k vf nf;wdu
k &f r,fh vlwef;pm;yJ/ tm%m&
pyJ &Sad o;w,f?

2
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
§ olw@kd trsKd ;om;"e&Siaf wG&@J trsKd ;om;pufrv
_ yk if ef; xl
axmifcGifhay;&r,f? 'Drdkua&pDawmfvSefa&; qHk;cef;wdkif
vkycf iG hf olw@kd ukd ay;&r,f?

§ Armjynf pufrE_ ikd if aH wmfjzpfryS J ygwu


D ‘qd&k ,
S v
f pfawmf
vSeaf &;’ udk vkyo f ifw h ,f æ wJ?h

olwdk@udk zqyv tpdk;&&J@ vufawG@vkyfaqmifcsufawGudk


cGjJ crf;pdwjf zmjyprf;ygv@kd ajymawmh olw@kd u zqyv qd&k ,
S v
f pfawG&@J
“aºu;a=umfoaH wG” udyk J ajymEdik w f ,f?

tckdiftrm (vufawG@) udk ajymygqdkawmhvnf; [oFmw


OD;jrwd@k / qrm;'l;0g;}uD;wd@k &@J trsKd ;om;pufr_ vkyif ef; pdwu f ;l awGyJ
ajymEdik w f ,f? OD;jreJ@qrm;}uD;u ay:vpD csrw S Ef ikd o
f l r[kwb f ;l ?
ay:vpDcsEikd o f u l OD;ausm+f idr;f / OD;Ekw@kd y?J olw@kd uvnf; aºu;a=umfoH
xkw+f y;D vufawG@vyk w f mu tar&duef/ *syef/ t*Fvyd w f @kd &@J vufa0cH
vky+f yD; pufrv _ yk if ef;wcsKd @ vkyaf ewmyJ? e,fcs@J orm;awGuvnf;
pufrv _ yk if ef; r[kww f hJ vkyif ef;awGrmS yJ &if;ES;D jrK‡ yEf =HS uw,f? vrf;yef;
qufo, G af &;vd/k v#ypf pfr;D pufv/kd [dw k ,fvyk if ef;vd[ k mawGrmS yJ
&if;ES;D jr‡KyfE=HS uw,f? zufpyfawGvyk af wmh ydq k ;kd oGm;w,f? pufr_
Edik if }H uD;awGu ukeaf csmudk atmwdu k +f yD;oGi;f wmudk wqifjh zef@jzL;wJh
vufa0cHtvkyyf J jzpfaew,f?

rqv ppftm%m&Siaf cwfusawmh *syef/ *smr%D&@J vufa0cH


yd+k y;D yDovmw,f? e0w§etz ppf tm%m&Siaf cwfusawmh w±kwf
vufa0cH jzpfvmwmyJ?

3
vDeif
tck OD;ode;f pdet f pd;k &u tar&duef/ *syef/ Oa&myor*~ (EU)
jyef0ifvmzdk@vkyfawmhvnf; olwdk@ bmudkyJ pdwf0ifpm;=uovJ
qdw
k mudk jyae+yD? ArmjynfrmS trsKd ;om;pufr_ xGe;f um;zd@k r&Syd gb;l ?
pufrE_ ikd if x
H al xmifa&;[m Avmaºu;a=umfoyH J jzpfrmS yg?

1955 usawmh (55 vrf;pOf) qdkwm ygwDu csrSwfw,f?


[dwk ek ;f u A/S qef@usiaf &;orm;awG tm;vH;k (wu,fu h kd tm;vH;k )
A/S udk pHu k ef+yD; vufeufcs=uw,f? 1958 tdraf pmifph pftpd;k &acwf
usawmh ygwu D tedru hf sq;kH tcsed f jzpfomG ;+yD? A/S udk w&Gww f u
kd f
vdkufaewJholawGvnf; wðzwfðzwf vufeufcs=uw,f? ‘55
vrf;pOf’ wckwnf;a=umifv h @kd awmh ajymr&ygb;l ? trSm;awG'%fukd
pkyckH &H wmyJ?

• 1989 - 90 aemufyikd ;f ? ygwu D A/S ygwu D UG ygwD jzpfomG ;+yD?


"e&Sivf pfb&,f0g' acwfpm;ae+y?D Edik if aH wmf&@J vlwef;pm;vuQ%m
ukd azsmufzsuyf pf+y;D vifueG ;f &J@ ‘*ufw;D bmh*rf ed @f ceG ;f ’ (Gettysburg)
xJu ‘jynfoal wG&@J tpd;k &/ jynfoal wGtwGuf jynfou l wifajrm‡ uf
wJh tpd;k &’ qdw
k mudk tr$r;f wifvm=uw,f?

vlwef;pm;awG uGu J jJG ym;jym; &Sad ewJv


h @l tzG@J tpnf;rSm
jynfoal wG&@J tpd;k &qdw
k m r&SEd ikd yf gb;l ?

tkypf ;kd olvw l ef;pm;u ajAmifxu


G jf ywJh e0w§etz vdk
tpd;k &rsKd ; jzpfcsijf zpf/ ajAmifrxGub f J aemufu, G rf mS yke;f uG,af ewJh
OD;ode;f pdet f pd;k &rsKd ; jzpfrmS yJ?

4
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
1958 rSm ppfAsL±du
k &ufvuf0g;}uD;tkyf "e&Siv f w
l ef;pm;
tpd;k &&J@o±kyf ryDoayr,fh 1962 up+yD; tcktxd ppfAsL±du k &uf
vuf0g;}u;D tkyf "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ vuQ%mu yDyjD yifjyif jzpfvmwm
yJ? 'grSr[kwf ajAmifxGuf&yfovm;/ aemufuG,fu aeovm;
qdwk mu jynfwiG ;f jynfytajctaet& vky=f uwmyg?

• rsuaf rSmufavmurSm

§ vlwef;pm; odk@r[kwf vl@tv$mwckck&J@ EdkifiH


awmfyJ &Swd ,f? ajAmifaomfvnf;aumif; yke;f
uG,+f yD;aomfvnf;aumif; olw@kd &@J tm%m&Sif
pepfukd usiohf ;kH =uwmcsn;f jzpfw,f?

§ vlwef;pm;aygi;f pH&k @J jynfo@l tpd;k &qdw


k m r&SEd ikd f
bl;?

'Dupd eP @J ywfouf+y;D rdr&d @J &&Scd suu


f kd qufvufwifjyygr,f?
xyfajymyg&ap? jiif;cHzk @kd r[kw?f aqG;aEG;zd@k yg?

awmif;,l&if tkypf ;kd olu o'<goavmuf &rSmyg? ol@qu D


tm%mudk awmif;,lv@kd &r,fxif&ifawmh ±d;k tvGe;f &m usygvrd rhf ,f?

jynfo@l tm%m*sme,f

trSwf (35)

'DZifbm/ 2012ckEpS rf ?S
5
vDeif

Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2)

(1) 'Dpmtkyu f kd vDeifa&;wke;f u awmfveS af &;vufawG@ avhvmp&mu


jyifopf"e&Si'f rD u
kd a&pDawmfveS af &;eJ@ yJ&pfbt
kH zG@J awmfveS af &;
(2) ckyJ &Sw
d ,f?

tck rdrw
d @kd avhvmzd@k awmfveS af &;vufawG@awG odyrf sm;
w,f? ±k&mS ;atmufwb kd mawmfveS af &;up+yD; w±kw/f AD,uferf/
usL;bm; pojzifh awmfvSefa&;tawG@tñuHawG odyfrsm;ygw,f?
jynfo@l tm%m xlaxmif=uwJh tawG@tñuHawGe@J oifcef;pmwG
vnf; rsm;w,f?

twk,pl &mawGe@J a&Smif=uOfp&mawG &Syd gw,f? qufvuf


+y;D jzpfay:qJ jzpfpOftwGi;f rSm&Sv
d @kd t+rJ qufvuf avhvmae&rSmyg?

rdrw d @kd u ArmjynfawmfveS af &; qifEaJ$ ewmyg? Armjynf&@J


ppftm%m&Sifpepfudk wdkufzsuf+yD; Armjynf jynfol@'Drdkua&pD
tm%m&Sifpepf xlaxmif&rSmyg? EdkifiHjcm;u yHkpHudk yHkwlul;csvdk@
r&ygb;l ? wjcm; wdik ;f jynfawGu tajctaeeJ@ Armjynf&@J tajc
taeu c|wfpGyfrwlEdkifygbl;? wloa,mifa,mif &Sdaumif; &Sdyg
vdrrhf ,f? vH;k 0O\Hk wlwmawmh r&SEd ikd yf gb;l ? (Oyrm) tif'ekd ;D &Sm;u
ql[mwdpk pftm%m&Sipf epfe@J ae0if; ppftm%m&Sipf epf rwlygb;l ?
pwifay:vmyHek @J usio hf ;kH yHck si;f vH;k vH;k uGjJ ym;ygw,f?

6
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rdrwd @kd qifEw
J$ hJ awmfveS af &;eJ@ w±kw/f AD,uferf/ usL;bm;
pwJh awmfveS af &;awGvnf; rwlygb;l ? wlra,mif &Sad umif;&Srd ,f?
'gayrJh c|wpf yG f rwlygb;l ? rdrw
d @kd ygwt
D aeeJ@ yHw
k ul ;l csrv
d @kd ESmacgi;f
usnaf yG@ awG@c&hJ aygi;f rsm;yg+yD?

Oyrm w±kwf,Ofaus;r_awmfvSefa&;udk yHkwlul;cswJh


ygww D iG ;f awmfveS af &;vrf;pOf (ygww D iG ;f Aef;pum; (jargon) ‘ðzwf
- xkwf - owf’) vkycf v hJ @kd u|r;f jyefatmif rSm;cJwh ,f? ‘ud,
k t
hf m;ud,
k f
udk;a&; tajccH’ qHk;±_H;cJh&w,f? aemufusawmh trSm;udkjyifzdk@
t}udr}f udróf u;pm;cJw h ,f? ratmifjrifb;l ? aemufq;kH t±H;_ eJ@ ñuHc&hJ
wmyJ? 'Doifcef;pmudk b,fawmhrS rarhz@kd vdyk gw,f?

udk,fhtm;udk,fudk; tajccH&Sdwkef;uqdk&if ‘Auy’ [m


tcuftcJaygi;f rsm;pGmudk ausmjf zwfEikd cf w hJ ,f? &efo&l @J zdEydS rf /_ acsre_ ;f
r_awGukd }uH@}uH@cikd f &ifqikd Ef ikd cf whJ ,f? b,favmufyJ tiftm;enf;
ygap? vufeufuikd af wmfveS af &;tvH vJroGm;cJb h ;l ? 'gayrJh ud, k thf m;
ud,k u f ;kd tajccH qH;k ±H;_ oGm;awmh tiftm;}u;D rm;ayr,fh ‘Auy’ &J@
vufeufuikd af wmfveS af &;tvH vJusomG ;cJw h ,f? 'g[m t}uD;qH;k
oifcef;pmyg? 'ga=umifh ppftm%m&Sipf epfwu kd zf suaf &;yJ vkyv f yk /f
ppftm%m&Sifpepfudk wpwpðyjyifa&;vrf;pOf (tck vpfb&,f
0g'rD sm; vkyaf ewJv h rf;pOf) yJvyk v f yk f wjcm;Edik if jH cm; wdik ;f jynfawG&@J
tawG@tñuHukd yHw k u l ;l rcsrzd @kd vdyk gw,f? Armjynf&@J tajctaeeJ@
vdu k af vsmnDaxG&w dS hJ vrf;pOfukd ud, k b
hf mom wDxiG =f u&rSmyg?

(2) vDeif&J@pmtkyf avhvm&&SdwJh t"dutusqHk;tcsufu tm%m


a[mif;u xlaxmifxm;wJh tkycf sKyfa&; ,EW&m; (ppfwyf/ &Jwyf/

7
vDeif
w&m;±H;k ) udk jynfo@l 'rD u
kd a&pDtm%m&Sipf epfu qufvuftoH;k
rcse@J qdw
k mygy?J

jynfol@'Drdkua&pdtm%m&Sifpepfu rdrd&J@ tkyfcsKyfa&;


,EW&m;topf (ppfwyf/ &Jwyf/ w&m;±H;k topf) xlaxmif&rSmyg?
tJ'v
D kd rvkyEf ikd &f if tqd;k ausmo
h o
H &m wywfjyefvnfrmS yJ?

OD;Ek&@J ‘yxp tpd;k &’ ñuH&wJh tjzpfq;kd rsKd ; jyef+yD;ñuH&rSm


aocsmygw,f?

vDeiftaeeJ@ 'Dvt
kd jzpfrsKd ; (qdAk ,
D uftm%m xlaxmif+yD;
prSm) ñucH &hJ w,f? ppfwyf (a[mif;) &Jwyf (a[mif;) w&m;±H;k (a[mif;)
awGu qdkAD,uftm%mudk tmcHwm ñuH&ygw,f? jynfwGif;ppf
jzpf&w,f? tJ'DtcgusawmhrS wyfrawmftopf/ &Jwyftopf/
w&m;±H;k topfukd xlaxmifcw hJ myg?

armfpw D ek ;f uawmh 'Dvrkd ñuHygb;l ? bma=umifv h qJ akd wmh


olu a&&Snjf ynfwiG ;f ppftwGi;f rSm autrfwD (KMT) &J@ ppfwyf/
&Jwyf/ w&m;±H;k awGukd acsre_ ;f zsuq f ;D cJ+h yD; jzpfv@kd yg? 'gawmifrS tjrpf
useaf e+yD; xdik 0f rfukd xGuaf jy;wJh (KMT) u tar&dueftm;ud;k eJ@
&ef&mS aewke;f yg?

'ga=umifh ArmjynfrmS ppftm%m&Sipf epfu xlaxmifxm;


wJh ppfwyf/ &Jwyf/ w&m;±H;k awGukd aumufumiifum toH;k csr,f/
wpwpðyjyif,lr,fqdkwJh pdwful;,Ofr_rsdK; r&Sdoifhygbl;? ol@udk
ud,
k uf rjyifEikd b
f J olu ud, k u
hf kd wGe;f vSew
f myJ ñuH&vdrrhf ,f?

8
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
(3) vDeif/ armfpDwkef;wdk@ jzwfoef;cJh&wJhacwfu e,fcsJ@orm;awG
tcsi;f csi;f urBmppf wdu k =f uwJah cwfyg? rsuaf rSmufacwfe@J rwlygb;l ?
rsuaf rSmufacwfu e,fcs@J tcsi;f csi;f ppfcif;wJah cwf r[kwyf gb;l ?
tar&duef plygyg0gwckyJ &Sw d ,f? urBmppf}uD; rjzpfwmvnf; (67)
ESpf &Syd g+yD? a'oEW&ppfuav;awGyJ tuef@towfe@J jzpfcyhJ gw,f?
jzpfaeygvrd Ohf ;D r,f? urBm}uD;wckv;kH +idr;f csr;f wJah cwf}uD; a&muf+yDv@kd
,lqvd@k rjzpfygb;l ?

rdrw
d @kd taeeJ@ ta&;ñuH&if toifjh zpfaezd@k vdyk gw,f? Arm
jynf&@J tajccHtrsKd ;om;tusKd ;pD;yGm;udk xdyg;rcHz@kd / Armjynf&@J yikd ef uf
e,fajrudk enf;enf;rS txdyg;rcHz@kd vdyk gw,f?

(4) vDeifu qd&k , S vf pfawmfveS af &;twGuf a&;xm;wmyg? u|eaf wmf


wd@k u 'Dru
kd a&pDawmfveS af &;tqifh vky&f rSmyg? armfpw
D ek ;f &J@ ‘jynfo@l
'Dru kd a&pDtm%m&Sipf epf’ u yd+k yD;vufawG@usygw,f? avhvm&
wmeJ@ em;vnfoabmayguzf @kd vG,u f yl gw,f?

(5) awmfveS af &;qdwk m awmif;,lwm r[kw/f wdu k ,


f w
l m jzpfw,f?
vDeif/ armfpw
D ek ;f wd@k a&;om;csu&f @J tESpo
f m&u 'gygy?J
jynfo@l tm%m*sme,f

trSwf (35)

'DZifbm/ 2012ckEpS rf ?S

9
vDeif

Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;

vDeif

yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f

,cktcgrmS Edik if aH wmfqikd &f mjy\em[m oabmw&m;t&a&m/ vufawG@


Edik if aH &;t&yg txl;ta&;}uD;vmaeygw,f? vuf0g;}uD;tkyt f &if;&Sipf epf
uae Edik if aH wmfvuf0g;}uD;tkyt f &if;&Sipf epfqu
D kd ajymif;vJaewJjh zpfpOf[m
e,fcs@J ppfa=umifh tvGe@f ukd jrefqefjyif;xefaeyg+yD? Edik if aH wmf[m tiftm;
}uD;rm;vSwhJ t&if;&Sit f zG@J toif;awGe@J wae@wjcm; eD;eD;uyfuyf a&m,Suf
vmwJ h t wG u f Ed k i f i H a wmf u vk y f o m;vl x k a wG t ay: a=umuf p &m
aumif;atmif zdEydS af er_[m ydyk +kd y;D a=umufp&m aumif;vmaeygw,f? a&S@wef;
a&mufwikd ;f jynfrsm; ('Dae&mrSm qdv k w
kd mu ‚wdik ;f jynfrsm;&J@ ‘ppfaemufyikd ;f
a'orsm;’) [m tvkyo f rm;rsm;twGuf ppftusO;f axmifrsm; jzpfjzpfvmae
ygw,f?

rñuHpzl;}uD;rm;wJh &ufpufrE_ iS hf ab;'kut


Q aygi;f udk umv&Sn=f um
wJh ppfytJG wGi;f ñuH=u&vd@k vlx&k @J b0[m rcHr&yfEikd af tmif usywf nf;vm+yD;
vlx&k @J a'go[mvnf; }uD;xGm;vmaeygw,f? Edik if w H umypPn;f rJh awmfveS f
10
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
a&;[m txift&Sm;&ifrh n
S v
hf maew,f? 'DawmfveS af &;taeeJ@ Edik if aH wmfqw
kd hJ
t&mtay: b,fvo kd abmxm;rvJqw kd hJ ar;cGe;f [m vufawG@t& ta&;
ygvmygw,f?

Edi_ ;f ,SOcf sut f & +idr;f csr;f pGmzG@H òz;wd;k wufcw hJ u hJ mv ESpq f ,ftcsKd @
twGi;f rSm pkyv kH mcJw h hJ tacsmif0g' tpdwt f ydik ;f rsm;a=umifh urBmw0Sr;f &Sd w&m;0if
qd&k ,S v f pfygwrD sm;twGi;f rSm qd&k , S af &SmAf if0g'*d% k ;f awGu }uD;pd;k xm;ygw,f?
'D*%kd ;f u ajymawmh qd&k , S v f pf0g'/ vkyaf wmh a&SmAf if0g'yg? (±k&mS ;rSmqd&k if
yvufcaf emhA/f ydx k &DaqmhA/f b&uf&aS umhApf um;,m;/ ±kAmEdAk pfcsw f @kd wawG?
aemuf+yD; odyrf ay:vGiv f aS o;wJh rpPwm qm&Dw,fv/D rpPwmcsm;aemhAw f @kd e@J
taygi;f ygwpkayg?h *smr%DrmS qd&k if &S'd ,fref;/ vD*si;f / a';Apfe@J tjcm;olrsm;ayg?h
jyifopfe@J b,fv*f s, D rH mS qd&k ifawmh &Daemf',fv/f *wf'/f Aef;'gA,fv'f D pwm
awGayg?h t*FvefrmS uawmh [ife'f refe@J azbD,*H % kd ;f om;rsm;ayg?h ) tJ'*D % kd ;f &J@
xl;jcm;csuu f awmh “qd&k , S v f pf0g'acgi;f qmifrsm;” taeeJ@ “ud, k ”hf trsKd ;om;
&J@ "e&Siv f w l ef;pm; tusKd ;pD;yGm;twGuo f mru “ud, k ”hf Edik if aH wmf tusKd ;
pD;yGm;twGuyf g atmufwef;usus / usKd ;usKd ;EGEH HG tvkyt f au|;ðyaejcif;ygy?J 'Dvkd
ajym&wmuawmh (GP vd@k [Link]=uwJ)h tiftm;}uD;Edik if t H rsm;pk[m [d;k
apmapmuwnf;u tcktxd wav#mufv;kH tm;enf;wJh trsKd ;om; Edik if iH ,f
rsm;pGmudk aoG;pkyu f |ev f yk af ecJw h m jzpfv@kd ygy?J tJ'v D v kd yk +f yD;&wJh wdu k &f myg
ypPn;f udk cGaJ 0&,la&;eJ@ xyfrefcaJG 0&,la&;twGuf qifEw J$ phJ pf[m e,fcs@J ppfyJ
jzpfygw,f? ‘Edik if aH wmf’ eJ@ywfouf+yD; tacsmif0g'qefqef vGrJ mS ;pGm xifjrif
ae=uwmawGtay: wdu k yf rJG qifb;l qd&k if "e&Siv f w l ef;pm;&J@ v$r;f rd;k r_/ txl;
ojzifh e,fcs@J "e&Siv f wl ef;pm;&J@ v$r;f rd;k r_atmufuae+yD; vkyo f m;vlxk vGwf
ajrmufa&; ta&;awmfyq kH w kd m b,fvrkd S qifEEJ$ ikd rf mS r[kwyf gb;l ?

11
vDeif
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; oif=um;cJw h mawGukd
t&ifqef;ppf=u&atmifyg? tJ'=D o0g'awGxu J rS tacsmiform;awGu arhxm;
=uwJt h ydik ;f od@k r[kwf yHyk ef;zsuv f u kd w f thJ ydik ;f awGukd txl;tao;pdwu f sus
qef;ppf=u&atmifyg? tJ'g+yD;&if yHyk ef;zsu=f uolawGxrJ mS wm0eft&Sq d ;kH yk*Kd~ vf
jzpfwhJ um;vfaumufpuD;&J@ tjrifawGukd txl;cGjJ crf;pdwjf zm=ur,f? um;vf
aumufpuD;qdw k m rsuaf rSmufppfyu JG mvrSm r±_rvSysupf ;D oGm;wJh 'kw, d
tifwmae&Sife,f tzGJ@tpnf; (1889 - 1914) &J@ tausmf=um;qHk;
acgi;f aqmifayg?h aemufq;kH tydik ;f taeeJ@ ±k&mS ;Edik if &H @J 1905 ck awmfveS af &;eJ@
txl;ojzifh 1917 awmfveS af &;tawG@tñuHxu J t"duoifcef;pmrsm;udk
xkwEf w k =f u&atmifyg? ,cktcg (1917 =o*kwv f tpydik ;f ) rSm 1917 awmfveS f
a&;&J@ yxrtqif[ h m +yD;qH;k awmhr,fo h abm &Syd gw,f? 'gayrJh awmfveS af &;
wckvHk;udkawmh e,fcsJ@ppfa=umifh ay:aygufvm&wJh ypPnf;rJhqdk&S,fvpf
awmfvSefa&; oHóu;twGif;u uGif;qufwcktjzpfeJ@om oabmxm;&rSm
jzpfygw,f? 'ga=umifh ypPn;f rJq h &kd ,S v f pfawmfveS af &;eJ@ Edik if aH wmft=um;rSm
b,fvq kd ufpyfovJqw kd hJ ar;cGe;f [m vufawG@Eikd if aH &;twGuf ta&;}uD;±Hk
ru rsuaf rSmufvwfwavm tusq;kH jy\emtwGuyf g ta&;}uD;ygw,f?
tJ'rD suaf rSmuf jy\emqdw k muawmh rdrw d @kd u, kd u
f kd t&if;&Sipf epfxrf;yd;k
atmufrS tvGw±f ek ;f xGuzf @kd avmavmq,fvmr,fh umvawGrmS bmawG
vky=f uzd@k vdo k vJqw kd m vlxu k &kd iS ;f jya&;yJ jzpfygw,f?

pma&;ol

1917 - =o*kwv
f

12
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;

'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f

'D'wk ,d t}udryf EkH ydS jf cif; tcef; (2) twGi;f u¾ (3) ckukd jznfph u
G x
f nfo
h iG ;f
vduk wf muvGvJ @kd wjcm;jyifqifajymif;vJwm r&So d avmufygy?J

pma&;ol

armfpudk

1918 ckEpS /f 'DZifbmv 17 &uf?

13
vDeif

tcef; (1)

vlwef;pm;vl@tzG@J tpnf;ESihf Edik if aH wmf

1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f?

tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;wd@k vGwaf jrmufa&;wdu k yf t JG wGi;f u awmfveS w f thJ awG;
tac:q&mrsm;eJ@ acgi;f aqmifrsm;&J@ =o0g'awG/ ordik ;f wav#mufv;kH t}urd }f urd f
awG@ñuHc&hJ wJh tjzpfrsKd ;udk ,cktcg rmhupf &f @J =o0g'vnf; ñuHawG@ae&ygw,f?
}uD;jrwfwJh awmfvSefa&;orm;rsm; toufxif&Sm;&SdpOfuqdkv#if zdESdyfol
vlwef;pm;rsm;[m olw@kd ukd tpOfwpdu k tf rJvu kd af cG; vdu
k o
f vdk vdu k cf =hJ u
w,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm;&J@ =o0g'awGtay: t±dik ;f jyqH;k enf;eJ@ &ef!Kd‡ ;
xm;=uw,f? t&G&H mS qH;k enf;eJ@ rke;f wD;cJ=h uw,f? t&rf;um;qH;k enf;eJ@ oGm;ykyf
avvGihf ykwcf wfc=hJ uw,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm; uG,v f eG o
f mG ;=u+yD;
aemufrmS awmh olw@kd ukd bmtEW&m,frS ray;wJh ud;k uG,pf &moauFwrsm;
tjzpf ajymif;ypfz@kd óu;pm;=uw,f? ewfvkd youd;k uG,=f uapzd@k óu;yrf;=uw,f
vd@k awmif qdEk ikd w
f ,f? olw@kd &@J emrnfawGu, kd Ef u _d u f wefc;kd ygaeoa,mif od'd<
wifzdk@ óu;pm;=uw,f? &nf&G,fcsufuawmh tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;udk
14
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
“ac|;ody”f zd@k / vdrn f mvSnjhf zm;zd@k / wcsed w f nf;rSm awmfveS af &;=o0g'awG&@J
tESpo f m&tydik ;f udk vS;D xkwyf pfz@kd / awmfveS w f hJ toGm;tydik ;f udk wH;k atmif
vkyyf pfz@kd / =o0g'udk odyzf si;f atmif vkyyf pfz@kd ygy?J ,cktcgrmS tvkyo f rm;
vlwef;pm; v_y&f mS ;r_twGi;f &Sd tacsmif0g'w D @kd EiS hf "e&Sivf w l ef;pm;[m rmhupf f
0g'udk “jyefvnfrrG ;f rH” a&; udprP mS wpdww f nf;/ w0rf;wnf; jzpfae=uw,f?
olw@kd [m 'D=o0g'&J@ awmfveS af ombufEiS hf awmfveS af omtwGi;f o±kyw f @kd ukd
jr‡Kyfxm;wm/ arS;rSed af pwm/ yHyk ef;zsuyf pfwmawG vkyaf e=uygw,f? "e&Sif
vlwef;pm;taeeJ@ vufcv H @kd &wJh (od@k r[kw)f vufcv H @kd &r,fxifwhJ tydik ;f
awGuakd wmh a&S@wef;wif+yD; cs;D rGr;f axmyemðy=uw,f? ,cktcgrmS qd&k , S f
a&SmfAif0g'DrSefor#[m “rmhufpf0g'D” awG jzpfae=uygw,f? (r&,f=uygeJ@
cifAsm;?) *smref"e&Siv f w
l ef;pm; wwfoyd nm&Si}f uD;rsm;[m rae@wae@urS
rmhupf 0f g'udk zsuq f ;D a&;yg&*lawG vkyaf ecJ=h uw,f? a[m tckawmh ‘*smref
vlrsKd ;’ rmhupf t f a=umif;udk ajymoxuf ajymvmae=uygyaum? olw@kd cyf
wnfwnfajymae=uwmuawmh rmhufpf[mwJh vk,ufa&;ppfyGJ qifE$Ja&;
&nf&, G cf suef @J pnf;±H;k odyof nf;vSwhJ tvkyo f rm;or*~awGukd ynmay;ðypkysKd ;
axmifcyhJ gowJAh sm;?

rmhupf 0f g'udk yHyk ef;zsuw f mawG rñuHz;l atmif acwfpm;aewJh ,ckvkd


tajctaersKd ;rSm u|eaf wmfw@kd &@J ta&;}uD;qH;k vkyif ef;wm0efuawmh rmhupf f
taeeJ@ EdkifiHawmfeJ@ywfouf+yD; wu,fwrf; oif=um;cJhwJh =o0g'rsm;udk
jyefvnfazmfxw k =f uzd@k ygy?J 'ga=umifh rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd u, kd wf ikd f a&;om;cJw h hJ
usr;f rsm;udk cyf&nS &f n
S f aumufEw k uf ;kd um;zd@k vdrk mS yg? pmyd'k &f nS }f u;D awG ud;k um;
&ifvnf; "rRwmyJ pmapmif[m azmif;yGomG ;rSmjzpf+y;D trsm;zwfcsipf &m jzpfrmS
r[kwyf g? 'gayrJh rwwfEikd yf g? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd &@J usr;f awGxu J Edik if aH wmf
jy\emeJ@qdkifwJh &Sd&Sdor#tydk'ftm;vHk; r[kwfawmifrS tenf;qHk;tm;jzifh

15
vDeif
aomhcsut f usq;kH tyd'k f tm;vH;k udk jynfph EkH ikd o f r# jynfph pkH mG ud;k um;&ygvrd rfh ,f?
'gro
S m pmzwfot l aeeJ@ odyeH` nf;usq&kd , S v
f pf0g'udk wnfaxmifc=hJ uolrsm;&J@
tjrifrsm;u bmawGv/J 'DtjrifawG b,fvjkd zpfay:vmovJ pwmawGukd trSD
tcdu k if;uif; oabmayguEf ikd yf gvrd rhf ,f? aemuf+yD; tcktcg v$r;f rd;k aewJh
‘aumufpuD;0g’’ u 'Dtjrifrsm;udk yHyk ef;zsucf yJh u kH kd taxmuftxm;eJ@ oufao
jyEdik +f yD; &Si;f &Si;f vif;vif; zGichf sEikd yf gvrd rfh ,f?

tdef*,fa&;wJhtxJu vlodtrsm;qHk;jzpfwJh rdom;pk/ yk*~vdu


ypPnf;eJ@ EdkifiHawmfwdk@.rlvtp (The Origin of the Family, Private
Proverty and the State) usr;f u pajym&atmifyg? 'Dusr;f udk 1894 ckEpS u f
pwyf*wfòr@rmS 6 }urd af jrmuf yHEk ydS x
f wk af 0jzef@cscd yhJ gw,f? ±k&mS ;bmomjyefral wG
trsm;}uD;&Sad yr,fh trsm;tm;jzifh bmomjyefrjynfph w kH m/ pdwóf uufrawG@wm
awGa=umifh *smrefbmompmtkyx f uJ yJ xkwEf w k uf ;kd um;&ygvrd rhf ,f?

tde*f ,fu ol@&@J ordik ;f qdik &f m cGjJ crf;pdwjf zmcsuu


f kd ed*;kH csKyw
f ifjy&mrSm
-

“Edik if aH wmfqwkd m tjyiftyu vl@tzG@J tpnf;xJukd oGyo f iG ;f xm;wJh


tiftm;wrsdK; vHk;0r[kwfygbl;? [D*Jvf (Hegel) ,lqovdkrsdK;/
‘usi0hf wfqikd &f m pdwu f ;l &J@ taumiftxnfazmfjycsu’f ‘qifjcifwkH
w&m;&J@ xif[yfcsuef @J taumiftxnfazmfjycsu’f pwmawGvnf;
vH;k 0r[kwyf g? wu,fawmh Edik if aH wmfqw kd m vl@tzG@J tpnf; jzpfay:
wd;k yGm;r_ tqifw h qifrh mS ay:xGuv f mwJh t&mr#om jzpfygw,f? 'Dv@l
tzG@J tpnf;[m rajz&Si;f Edik af om yËdyuQw&yftwGi;f rSm epfreG ;f ae
yg+yD? vl@tzG@J tpnf;ud, k wf ikd f rajy+idr;f Edik w f hJ qef@usib
f ufawGtjzpf
uG+J yJaeyg+yD? 'gawGuv kd nf; vl@tzG@J tpnf;u z,fxw k Ef ikd pf rG ;f r&Syd g

16
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
qdok nfh tcsurf sm;udk Edik if aH wmfqw kd t hJ &m wnf&adS er_u azmfjyae
ygw,f? 'gayrJh 'Dqef@usib f ufrsm; taeESihf wenf;tm;jzifh pD;yGm;a&;
tusdK;pD;yGm;csif; twdkuftcHjzpfaeonfh vlwef;pm;rsm;taeESifh
tusKd ;rJph mG wdu k yf q
JG if=u&if; ‚wd@k u, kd uf Ekd iS hf vl@tzG@J tpnf;w&yf
vH;k udk zsuq f ;D ypfvu kd o
f nfh tjzpfrsKd ; rjzpfap&avatmif vl@tzG@J
tpnf;txufwiG f &yfwnfae[ef&w dS hJ tiftm;w&yf vkt d yfvm
ygw,f? 'Dtiftm;u yËdyuQ}uD;udk ‘+idr0f yfyjd ym;a&;’ abmiftwGi;f
csKyfxed ;f xm;ay;&r,f? tJ'v D kd vl@tzG@J tpnf;twGi;f uyJ ay:ayguf
vmayr,fh vl@tzG@J tpnf;txufrmS ud, k uhf , kd uf kd ae&mcsxm;um
vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmoGm;aewJt h iftm;qdw
k m
wu,fawmh Edik if aH wmfqw kd t hJ &myJ jzpfygw,f?”

(*smrefbmom 6 }udraf jrmuf yHEk ydS jf cif; pmrsuEf mS 177 - 178)

EdkifiHawmf&J@ordkif;qdkif&m tcef;u¾ubmvJ? EdkifiHawmfqdkwm


bmvJpwJh ar;cGe;f eJ@ywfoufwhJ rmhupf 0f g' tajccHtawG;tac:udk txufyg
pmyd'k u
f &Si;f &Si;f }uD; azmfjyaeygw,f? Edik if aH wmf[m vlwef;pm;&efbuf yËd
yuQrsm; rajy+ird ;f Edik rf &_ @J &v'fvnf;jzpf/ azmfjycsuvf nf; jzpfw,f? vlwef;pm;&ef
bufyËdyuQrsm; yuwdbm0t&udyk J rajy+idr;f Edik w f ahJ e&m/ tcsed ef @J tcsuf
tvuf &Sad eor# Edik if aH wmf ay:xGuv f mrSmygy?J ajymif;jyefq&kd v#if Edik if aH wmf
wnf&adS ejcif;ud, k w f ikd u f vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm; rajy+idr;f Edik af =umif;
oufaojyaewmyg?

rmhupf 0f g'udk yHyk ef;zsu=f u&mwGif tJ't


D a&;}u;D qH;k eJ@ tajccHtusq;kH
tcsuu
f tpcsu D m t"dubufEpS b f ufu vkyaf qmif=uwm jzpfygw,f?

17
vDeif
wzufuajym&v#if vlwef;pm;yËdyuQeJ@ vlwef;pm;wdkufyGJ&SdwJh
ae&mrSmom Edik if aH wmfwnf&EdS ikd w f ,fqw kd thJ csuu f kd rjiif;Edik w f hJ ordik ;f tcsuf
tvufawG &Sad ewma=umifh "e&Sit f awG;tac:q&mrsm;ESihf txl;ojzifh "e&Sif
aygufptawG;tac: q&mrsm;[m rwwfombJ 0efcH=uygw,f? 'gayrJh
Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJh ,eW&m;jzpfo
a,mifa,mif rmhupf 0f g'udk “jyifay;” vdu k =f uw,f? rmhupf &f @J tvdt k &qdv k #if
tu,fI Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;Edik w f ,f
qd&k if olay:ayguv f mEdik pf &meJ@ wnfwEhH ikd pf &mta=umif; r&Syd gb;l ? "e&Sif
aygupf evAde;f wH;k ygarmuQrsm;ESihf Edik if aH &;tmabmf&iS rf sm;uawmh Edik if aH wmf
[m vlwef;pm;rsm;tm; ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJt h &mjzpfw,fv@kd qdyk g
w,f? (olw@kd [m 'Dtcsuu f kd oufaojyzd@k twGuf apwemAvyGe@J r=umc%
rmhupf u f kd ud;k um;=uao;w,f?) rmhupf t f vdt k & Edik if aH wmfqw kd m vlwef;pm;
tkyfpdk;r_,EW&m; jzpfw,f? vlwef;pm;w&yfudk wjcm;vlwef;pm;w&yfu
zdEydS af &;twGuf ,EW&m;jzpfw,f? vlwef;pm;rsm; twdu k tf cHjzpfru _ kd avsmyh g;
atmif ‘+idr0f yfyjd ym;r_’ udk zefw;D wnfaqmufw,f qdw k m[mvnf; tJ'D
zdEydS rf u_ kd w&m;0ifjzpfatmif/ twnfwusjzpfatmif vkyw f myJ jzpfygw,f? "e&Sif
aygupf Edik if aH &;orm;rsm;&J@ tjrifrmS awmh +idr0f yfyjd ym;r_qw kd m vlwef;pm;rsm;
ajy+idr;f r_ukd qdv k w kd ,f? vlwef;pm;w&yfu zdEydS rf u _ kd rqdv k bkd ;l ? twdu k t f cH
jzpfr_udk avsmhyg;apjcif;qdkwmvnf; vlwef;pm;rsm; ajy+idrf;atmif jzefajz
ay;jcif;udk qdv k wkd ,f? zdEydS o f rl sm;tm; tzdEydS cf vH wl ef;pm;u wGe;f vSeaf &;rSm
wdkufyGJ0ifolwdk@ vufxJu wdkufyGJud&d,mwckck/ wdkufyGJenf;emwrsdK;rsdK;udk
vk,yl pfjcif;udk rqdv k b
kd ;l ?

Oyrm 1917 ckEpS af wmfveS af &;twGi;f wGif Edik if aH wmf[m b,fvkd


ta&;ygovJ/ b,fvt
kd cef;u¾&So d vJqw kd hJ jy\em[m vlxt k wGi;f tES@H

18
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tjym; csufcsif;vkyf&awmhr,fh vufawG@jy\emw&yftjzpf bufaygif;pHk
azmfjy ay:ayguv f mcJyh gw,f? tJ't D cgrmS qd&k , S v f pfawmfveS af &; ygw0D ifrsm;eJ@
rif&ADS pfrsm; (Mensheviks) [m csucf si;f yJ ‘Edik if aH wmf’ [m vlwef;pm;rsm;udk
“ajy+ird ;f atmif jzefajzay;w,f” qdw k hJ "e&Siaf ygupf oabmw&m;EGx H J pH;k pH;k ðryf
oGm;=uw,f? 'DygwD 2 ckpvH;k u Edik if aH &;orm;rsm;&J@ ra&rwGuEf ikd w f hJ qH;k jzwf
csuaf wG/ aqmif;yg;awG[m tJ'v D kd "e&Siaf ygupf qefw/hJ evAde;f wH;k qefwhJ
‘ajy+ird ;f a&;’ oabmw&m;rsm;ESihf jynfv h #aH ecJw h ,f? Edik if aH wmfqw kd m vlwef;pm;
wckc&k @J tkycf sKyfa&;,EW&m; jzpfw,f? tJ'v D w l ef;pm;[m ole@J qef@usib f uf
(&efbufvw l ef;pm;) eJ@ rajy+idr;f Edik bf ;l qdw k mawGukd "e&Siaf ygupf 'Dru kd &uf
awGtaeeJ@ b,fawmhrS em;vnfrmS r[kwyf g? ±k&mS ;qd&k , S v
f pfawmfveS af &;
ygw0D ifrsm;eJ@ rif&ADS pfrsm;[m qd&k , S v f pf0g'D vH;k 0r[kwaf =umif;/ ('Dtcsuu f kd
u|eaf wmfw@k d aAmf&AD S pfrsm; (Bolsheviks) u t+rw J ap udik pf x J G m;wmyg?) qd&k , S v f pf
pum;vH;k / pum;yd'k af wGuykd J oHa,mifvu kd f avazmaewJh "e&Siaf ygupf 'Dru kd &uf
rsm;omjzpfa=umif;udk Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; xm;&Sw d hJ olw@kd &@J oabmxm;
uvnf; txift&Sm; azmfjyaeygw,f?

tjcm;wzufrmS awmh “aumufpuD;0g'” u rmhupf 0f g'udk yHyk ef;zsuf


enf;[m ydrk ykd g;eyfvyS gw,f? Edik if aH wmf[m vlwef;pm;tkypf ;kd r_,EW&m; jzpfw,f
qdw
k t
hJ csu/f vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;[m rajy+ird ;f bl;qdw k hJ tcsuaf wGukd
‘oabmw&m;a&;t&’ aumufpuD;u rjiif;yg? 'gayrJh tcsuw f csuu f kd rsuaf jc
jzwfxm;w,f? od@k r[kwf azsmufzsux f m;w,f? 'Dtcsuu f awmh - Edik if aH wmf
[m vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm; rajy+idr;f Edik rf &_ @J &v'fjzpfw,f/ vl@tzG@J
tpnf;&J@ txufu pd;k rd;k ae+y;D ‘vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmaewJ’h
tiftm;w&yf jzpfw,f/ tJ'v D q kd &kd if tzdEydS cf H vlwef;pm;&J@ vGwaf jrmufa&;[m
t=urf;zufwahJ wmfveS af &; r&Sb d rJ jzpfEikd /f 'gwifru tkypf ;dk olvw l ef;pm; zefw;D

19
vDeif
cJw
h hJ Edik if aH wmf,EW&m;/ vl@tzG@J tpnf;eJ@ “uif;uGmr_” &J@ azmfjycsujf zpfwhJ
Edik if aH wmftm%m,EW&m;udk rzsuq f ;D bJvnf; rjzpfEikd f - qdw k myJ jzpfygw,f?
oabmw&m;a&;t& ol@bmom&Si;f aewJh 'De*d ;k H csKycf suu f k d rmhupf [
f m awmfveS af &;
vkyif ef;wm0efrsm;udk tcdik t f rmusus/ ordik ;f a&;&mtjrife@J cGjJ crf;pdwjf zm+yD;rS
wdwyd y}uD;udk xkwEf w k cf w
hJ myg? 'gawGukd vmr,ft h cef;awGrmS a&;om;yg
OD;r,f? aumufpuD;taeeJ@ ‘arhaysmuf’ xm;+yD; yHyk ef;zsux f m;wmvnf;
'De*d ;kH csKyfcsuyf J jzpfygw,f? 'Dtcsuu f kd atmufrmS tao;pdwaf zmfjyygr,f?

2? txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm; ææ

tde*f ,fu atmufygtwdik ;f qufa&;xm;ygw,f?

“a&S;a[mif;om;csi;f tkypf k (rsKd ;±d;k wltyk pf k od@k r[kwf aoG;om;wl


tkypf )k tzG@J tpnf;rsm;2eJ@ rwlwhJ yxrtcsuu f awmh Edik if aH wmf[m ol@vuf
atmufcH tzG@J tpnf;rsm;udk e,fajrt& pnf;a=umif;cGjJ cm;xm;jcif; jzpfw,f?”

'Dvkd cGjJ cm;xm;r_[m u|eaf wmfw@kd tzd@k bmrS “rxl;qef;” ovkyd gy?J
'gayrJh 'Dvekd ,ferd w d cf jJG cm;r_pepf ay:ayguv
f matmif rsKd ;±d;k wltyk pf k od@k r[kwf
om;csi;f tkypf vk @l tzG@J tpnf;&J@ o¿mefa[mif;eJ@ ESpuf mv=um&Snpf mG wdu k yf JG
qifc&hJ wm jzpfygw,f?

“'kwd,xl;jcm;csufuawmh EdkifiHawmf[m trsm;qdkif&mtcGifh


tm%mtiftm;udk wnfaxmifjcif; jzpfw,f? 'DypkH [ H m a&S;acwfu vufeufuikd f
tiftm;w&yftjzpf ud, k b
hf mompkpnf;xm;wJh t&yfom;awGe@J wdu
k ±f u
kd w
f nl rD _
r&Sad wmhygb;l ? 'Dvkd trsm;qdik &f m txl;tm%mtiftm;udk xlaxmifz@kd vdt k yf
vm&wJt h a=umif;uawmh vlwef;pm;rsm;tjzpf uGjJ ym;oGm;+y;D aemufrmS rdrw d @kd
bmom vufeufuikd af qmifxm;wJh t&yfom;tzG@J tpnf;awG wnf&zdS @kd rjzpf
20
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
Edik af wmhv@kd ygy?J 'Dvt kd rsm;qdik &f m tcGit hf m%mtiftm;rsKd ;[m b,fEikd if aH wmfrmS
rqdk &Syd gw,f? 'Dvt kd cGit hf m%mpepfxrJ mS vufeufuikd x f m;ol vlrsm;omru
±ky0f wˆKyl;wGw J yfqifrr_ sm;/ tusO;f axmifrsm;eJ@ trsKd ;rsKd ;aom ESyd u
f yG cf sKyfcs,f
a&;Xmersm;vnf; yg0ifygw,f? 'Dvt kd &mawG[m om;csi;f tkypf k (aoG;wlp)k
vl@tzG@J tpnf; umvwke;f u vH0k r&Scd yhJ gb;l ?”

Edik if aH wmfv@kd [Link]ynwfxm;wJh “tcGit hf m%mtiftm;” qdw k hJ


tjrif/ wenf;tm;jzifh vl@tzG@J tpnf;xJu ay:xGuv f m+yD; vl@tzG@J tpnf;
txufrmS ud, k uhf ,
kd u
f , kd af e&mcsxm;+yD;/ vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf
uif;uGmoGm;aewJh tcGit hf m%mtiftm;w&yfqw kd hJ tjrifukd tde*f ,fu quf
vuf&iS ;f jyxm;ygw,f? 'DtcGit hf m%m tiftm;xJrmS t"dubmawGygovJ?
tusO;f axmifpwmawGukd pDraH ewJh vufeufuikd t f xl;tzG@J awG yg0ifygw,f?

vufeufuikd t f xl;tzG@J v@kd [Link]wm w&m;enf;vrf;usygw,f?


bmvd@k vqJ akd wmh Edik if aH wmfwikd ;f rSm&Sw d hJ trsm;qdik &f m tcGit hf m%mtiftm;
pk[m vufeufuikd t f &yfom;rsm;eJ@ wenf;tm;jzifh “ud, k bhf mom vufeuf
udik x
f m;wJh tzG@J tpnf;” eJ@ wdu k ±f u
kd rf wlnaD wmhv@kd ygy?J

ae&mtES@H &adS ewJh evAde;f wH;k rsm;u tao;tr$m;av;yg? *±kpu kd pf &m


rvdyk gb;l ? rqef;ygb;l vd@k ,lqxm;wJh tqdyk gtcsu?f tcdik t f rm tjrpfw, G f
ae+yD;om;/ ausmufom;vdak wmif jzpfae+yD;om;? w,loeftjrifrsm;t&awmh
ewfbk&m;u Asm'dwfay;cJhovdk ,lqxm;wJh tqdkygtcsufudk vlwef;pm;
tod&w dS hJ tvkyo f rm;awG rarh=uzd@k tde*f ,fu awmfveS af &;tawG;tac:
*k±}k u;D rsm;xH;k pHtwdik ;f owday;cJyh gw,f? tJ't D qdyk gtcsuu
f awmh - t+rw J rf;
wyfrawmfe@J ykvyd t f zG@J rsm;[m Edik if aH wmftm%m&J@ t"duud&, d mrsm; jzpfw,f
qdwk mygy?J 'gayrJh 'Dvrkd [kw&f if wjcm;b,fvkd jzpfEikd af o;vd@k v?J

21
vDeif
tdef*,f OD;wnfxm;wJh pmzwfy&dowfu 19 &mpkaESmif;ydkif;u
Oa&mywdu k o
f m; trsm;pk}u;D yg? olw@kd [m awmfveS af &;}u;D qdv k @kd wcgrS rñuzH ;l /
rjrifz;l cJ=h uyg? olw@kd tjrifrmS awmh Edik if aH wmfqw kd m 'Dvykd J jzpfrmS ayg?h wjcm;
b,fvkd jzpfEikd Of ;D rSmvJ? 'Dy&dowftaeeJ@ “ud, k b hf mom vufeufuikd x f m;wJh
t&yfom;tzG@J tpnf;” qdw k m bmrSe;f udk odem;vnf=uwm r[kwyf gb;l ? vl@tzG@J
tpnf; txufrmS ae&m,lxm;+y;D / vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmae
wJh vufeufuikd t f xl;tzG@J tpnf;rsm; (ykvyd t f zG@J e@J t+rJwrf;wyfrawmf) &Sad e
zd@k b,ftcsed u f p+yD; vkt
d yfcyhJ goenf;qdw k hJ ar;cGe;f udk taemufOa&myeJ@ ±k&mS ;
evAde;f wH;k awGu pyifqm (Spencer) od@k r[kwf rpfac;avmhApf uD
(Mikhailovsky) wd@k qu D &wJh tiSm;pmvH;k 3 - 4 vH;k udo k ;kH +yD; tajzay;wwf
=uw,f? vl@tzG@J tpnf;b0 ±_yaf xG;vmwmawG/ vkyif ef;aqmifwm uGjJ ym;
vmwmawG bmawGnmawG ud;k um;+yD; tajzay;awmhwmygy?J

'Dvu kd ;kd um;ajzqdw


k m “odyeH` nf;us” oa,mif xif&w,f? 'gah =umifh
omrefvrl sm;udk rsupf v d nfatmif xdxad &mufa&muf vSnjhf zm;Edik w f ,f? olw@kd
tajzrSm vl@tzG@J tpnf;[m rajy+idr;f Edik w f hJ &efbufyËdyuQ&wdS hJ vlwef;pm;
rsm;tjzpf uGjJ ym;oGm;cJw h ,fqw kd hJ ta&;t}uD;qH;k eJ@ tajccHtusq;kH tcsuu f kd
zH;k uG,x
f m;wmyg?

wu,fv@kd vl@tzG@J tpnf;[m vlwef;pm;awGe@J uGjJ ym;oGm;wm rjzpfchJ


bl;qdyk gp@kd ? “ud,
k b
hf mom vufeufwyfqifxm;wJh t&yfom;tzG@J tpnf;”
vd[
k mrsKd ;[m ckacwfrmS vnf; &Sad eEdik af o;wmyJ? 'gayrJh ±_yaf xG;r_t&/ twwf
ynmjrifrh m;r_t& pwmawGbufrmS awmh a&S;OD;yHpk eH @J zG@J pnf;xm;wJ/h wkwu f ikd f
xm;wJh arsmuftyk ef @J jzpfjzpf/ a&S;OD;vlom;tzG@J tpnf;eJ@jzpfjzpf/ aoG;wlprk sm;&J@
tzG@J tpnf;eJ@jzpfjzpf uGjJ ym;aerSmayg?h

22
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tJ'v D tkd zG@J tpnf;rsKd ; r&SEd ikd af wmhyg? ,Ofaus;r_jrifv h mwJh vl@tzG@J
tpnf;[m &efbufyËdyuQ&w dS hJ vlwef;pm;rsm;/ ydwk u d satmifajym&&if rajy+ird ;f
Edik af vmufatmif &efbufyËdyuQ&w dS hJ vlwef;pm;rsm;tjzpf uGaJ e+yDqakd wmh
vlwef;pm;toD;oD; “ud, k bhf mom” vufeufwyfqifv@kd &pwrf;qd&k if &efbuf
wyfawG ppfwu kd af e=uawmhrmS yg? 'ga=umifh Edik if aH wmfqw kd m ay:xGuv f mw,f?
txl;tcGit hf m%mudk zefw;D vdu k &f w,f? vufeufuikd t f xl;tzG@J rsm;udk wnf
axmifxm;&w,f? awmfveS af &;}uD;awG ayguzf mG ;wdik ;f Edik if aH wmf,EW&m;udk
zsuq f ;D =uwmqdak wmh 'DawmfveS af &;}u;D awGtwGi;f rSm tkypf ;kd olvw l ef;pm;u
rdru d kd tvkyt f au|;ðywJh vufeufuikd t f xl;tzG@J awGukd jyefvnfxal xmifz@kd
óu;yrf;yHak wG/ tzdEydS cf v H wl ef;pm;uvnf; aoG;pkyo f al wGukd tvkyt f au|;ðywm
r[kwb f J aoG;pkycf aH wGukd tvkyt f au|;ðywJh vufeufuikd t f xl;tzG@J opfukd
xlaxmifz@kd óu;yrf;yHak wGukd u|eaf wmfw@kd txift&Sm;awG@jrif&ygw,f?

txufygaqG;aEG;csux f rJ mS tde*f ,fu oabmw&m;a&;t& wifjy


wJh jy\em[m wu,fawmh awmfvSefa&;}uD;wdkif;u u|efawmfwdk@udk
vufawG@usus/ &Sif;&Sif;vif;vif;/ v_yf&Sm;r_twdkif;twm}uD;}uD;rm;rm;eJ@
wifjywJh jy\emygy?J 'Djy\emuawmh vufeufuikd f ‘txl;’ tzG@J rsm;eJ@ ‘ud, k hf
bmom vufeufuikd af qmifxm;wJh t&yfom;tzG@J tpnf;’ wd@k t=um; b,fvkd
qufpyfr&_ odS vJ qdw
k jhJ y\em jzpfw,f? tJ'jD y\emudk Oa&myeJ@±&k mS ; awmfveS f
a&; tawG@tñut H wGi;f rSm b,fvt kd cdik t
f rm wifjycJo
h vJqw
kd mudk aqG;aEG;OD;
rSmyg?

'gayrJh tckavmavmq,f tde*f ,fv&f @J &Si;f vif;csuu


f kd jyefaumuf
=u&atmifyg?

23
vDeif
tde*f ,fvu f axmufjyygw,f? wcgw&HrmS Oyrm ajrmuftar&du
wcsKd @tydik ;f awGrmS 'Dtrsm;qdik &f m tcGithf m%m[m tiftm;csnehf @J
wwfayr,fh a,bk,sajym&&if 'DtcGit hf m%m[m }uD;xGm;vm
wmygyJ? (tdef*,fvfu t&if;&Sifvl@tzGJ@tpnf;rSm awG@&cJwJh
¹cif;csuw
f cke@J e,fcs@J pepfrwdik rf aD cwfu vGwv f yfpmG e,fajymif;aexdik f
olrsm; v$r;f rd;k cJw
h hJ ajrmuftar&du&J@ a'owcsKd @ukd &nf!eï ;f wmyg?)

“bmyJjzpfjzpf Edik if aH wmfxrJ mS &Sw d hJ vlwef;pm;yËdyuQawG jyif;xef


vmwmeJ@tr#/ tdref ;D csi;f Edik if aH wmfrsm; }u;D xGm;vm+y;D vlO;D a&wd;k yGm;
vmwmeJ@tr#/ trsm;qdik &f m tcGit hf m%m[mvnf; tiftm;}uD;
vmwmygy?J wjcm;r=unfeh @J ? acwfopfOa&myudyk =J unf?h tJ'rD mS
vlwef;pm;wdu k yf eJG @J usL;ausmaf &;twGuf òyifqikd rf a_ wG jyif;xefae
wma=umif/h trsm;qdik &f m tcGit hf m%m[m }uD;xGm;vmvdu k w
f m
vl@tzGJ@tpnf;wckvHk;udkomru EdkifiHawmfudkawmif 0g;rsdKypfzdk@
+cdr;f ajcmufvmwJt h xdy?J ”

'Dpmyd'k u f kd a&;cJw
h t hJ csed [
f m 19 &mpkEpS f 90 ckEpS rf sm;&J@ tpydik ;f xuf
aemufrusygb;l ? tde*f ,fvf aemufq;kH a&;om;cJw h hJ ed'ge;f udk 1891 ckEpS f
ZGev f 16 &ufae@v@kd &ufpx JG ;kd xm;wmyg? x&yfpf (Trusts) ukr% ` }D uD;rsm;&J@
vH;k 0O\Hk }uD;pd;k r_/ b%f}uD;rsm;&J@ wefc;kd }uD;xGm;r_/ udv k ekd aD y:vpDtwdik ;f
twm}uD;rm;r_ pwmpwmawGe@J azmfjywJh e,fcs@J pepfo@kd toGiaf jymif;vJr[ _ m
jyifopfrmS pumpyJ &Sad o;w,f? ajrmuftar&dueJ@*smr%DrmS awmh yd+k yD;awmh
awmif tm;enf;aeao;w,f? tJ't D csed u f p+yD; “usL;ausmaf &;twGuf òyif
qdik rf ”_ qdw
k t hJ jcif;t&m[m ajcvSr;f }uJ}uJe@J pwifvu kd w
f m[m/ txl;ojzifh
20 &mpkEpS &f @J 'kw, d q,fpEk pS t f p a&mufwt hJ cgrmS awmh “tòyiftqdik u f sL;ausmf
a&;orm;” rsm;twGi;f / qdv k w
kd mu "m;jyEdik if }H uD;rsm;twGi;f urBm}uD;udk

24
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
cGaJ 0,l+yD; jzpfomG ;ygawmhw,f? tJ't D csed f (1890 ckEpS u f mvydik ;f ) u p+yD;
=unf;wyf/ a&wyfrsm; vufeufwyfqifr_[m twdkif;rod}uD;xGm;vmcJhyg
w,f? 1914 - 17 ckEpS u f mvrsm;twGi;f urBm}u;D udk pd;k rd;k a&;twGu/f wdu k &f myg
ypPn;f udk cGaJ 0a&;twGuf t*Fvyd ef @J *smr%Dw@kd [m vk,ufa&;ppf qifEcJ$ w hJ ,f?
'DppfyaJG =umifh vl@tzG@J tpnf;&J@tiftm; tm;vH;k udk Edik if aH wmftm%m&J@ avmb
w}u;D ‘0g;rsKd ’ r_ tajctae[m ab;'kuaQ csmufurf;yg;;tpGe;f txd a&mufvm
cJyh gw,f?

“usL;ausmaf &;twGuf òyifqikd rf ”_ [m tiftm;}u;D Edik if rH sm;&J@ Edik if jH cm;


a&;ay:vpDrSm ta&;t}uD;qHk; xl;jcm;csufw&yf jzpfw,fvdk@ 1891 ckESpf
uwnf;u tde*f ,f axmufjyEdik cf w hJ ,f? 'gayrJh tJ'òD yifqikd rf [
_ m tqrsm;pGm
jyif;xefvmwma=umifh e,fcs@J ppfyw JG &yfay:ayguv f mcJw
h hJ 1914 - 17 ckEpS f
umv}uD;xJrSm qdk&S,fa&SmfAif0g' vl,kwfrmrsm;uawmh ‘olwdk@yifudk,f’
(EdkifiH&J@) "e&Sifvlwef;pm; "m;jyrsm;&J@tusdK;pD;yGm;udk ‘tzEdkifiHawmftm;
umuG,af &;’ wd@k / ‘orRwEdik if aH wmfe@J awmfveS af &;tm; umuG,af &;’ wd@k pwJh
pum;vH;k awG oH;k oH;k +yD; tumtuG,af y; zH;k zday;ae=uygw,f?

3? Edik if aH wmfqw
kd m tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;tm; aoG;pkyw
f u
hJ &d ,
d mjzpfw,f?

vl@tzGJ@tpnf; txufu pdk;rdk;aewJh trsm;qdkif&m txl;tcGifh


tm%mudk xdef;odrf;xm;zdk@&m tcGeftwkwfrsm;eJ@ EdkifiHawmfacs;,laiGrsm;
vdt
k yfygw,f?

tde*f ,fu ajymygw,f? ‘t&m&Srd sm;[m trsm;qdik &f m tm%meJ@


tcGefaumufcGifhudk &&Sdxm;wmjzpfvkd@ olwdk@[m vl@tzGJ@tpnf;
taqmufttH&k @J tm%mydik rf sm;tjzpf vl@tzG@J tpnf;txufu
pdk;rdk;ae=uw,f? [dk;a&S;acwf om;csif;tkyfpk (aoG;wlpk) pepf&J@
25
vDeif
tm%mydik rf sm; &&Scd w hJ hJ vltrsm;&J@ vGwv f w G v f yfvyf/ vdv k ckd sicf sif
av;pm;r_ukd tJ't D &m&Sad wG &&Sad umif; &&Sw d whJ ikd af tmif olw@kd [m
a&mif&h aJ useyf=urSm r[kwyf g’ 'ga=umifh t&m&Sq d w kd m rxdyg;tyfwhJ
bke;f orBm&Sit f rGetf jrwfjzpfa=umif; owfrw S af y;wJh txl;w&m;Oya'
awG jyXmef;xm;=uygw,f? ‘tcGit h f m%m’ t&qdv k #if “tqift h edrq h f ;k H
ykvyd u f av;” u a&S;acwfom;csi;f tkypf x k u J ud, k pf m;vS,x f uf
ydo k mygw,f? 'gayrJh “vl@tzG@J tpnf;xHu zdtm;rygbJ &&Sx d m;wJh
=unfndKav;pm;r_” tydkif;rSmqdk&ifawmh ,Ofaus;wJhacwf&J@
Edik if aH wmf ppftm%m&Six f yd q
f ;kH acgi;f aqmif}uD;uawmifrS a&S;acwf
om;csi;f tkypf t k }uD;tuJukd tm;usae&r,fh tjzpfrsKd ;yg?

Edik if aH wmftm%m,EW&m;xJu t&m&Srd sm; &&Sx d m;wJh tcGix hf ;l cHae&m


rsm;eJ@qikd w
f hJ jy\emudk 'DrmS wifjyxm;ygw,f? t"du tajccHuswjhJ y\em
uawmh t&m&Sad wGukd vl@tzG@J tpnf;&J@ txufrmS &Sad eatmif b,fvt kd &m
ursm; wifay;xm;vdu k yf govJ qdw
k mygy?J 'Doabmw&m;a&;&mjy\emudk
1871 ckEpS f yJ&pfbt kH zG@J u vufawG@usus ajz&Si;f cJyh akH wGe@J 1912 ckEpS rf mS
aumufpuD;u 'Djy\emudk azmufjyefa&;qefqef azsmufzsuyf pfcyhJ akH wGukd
aqG;aEG;oGm;OD;rSmyg?

“EdkifiHawmf[m vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;udk csKyfxdef;xm;zdk@


vdtk yfvmvd@k ay:ayguv f mwm jzpfw,f? wcsed w f nf;rSm 'Dvw
l ef;pm;
awG twdu k tf cHjzpfaewJ=h um;xJu ay:xGuv f mwm jzpfw,f? 'g
a=umifh 'Day:vmwJh Edik if aH wmf[m tiftm;t}uD;qH;k vlwef;pm;/
pD;yGm;a&;t& }u;D pd;k aewJh vlwef;pm;&J@ Edik if aH wmfyjJ zpfrmS "rRwmygy?J
tJ'v D wl ef;pm;[m Edik if aH wmfukd =um;cHðy+y;D Edik if aH &;t&vnf; }u;D pd;k
wJhvlwef;pm; jzpfvmygw,f? 'DvdkeJ@ 'Dvlwef;pm;[m tzdESdyfcH
26
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vlwef;pm;tay: ESyd u f yG jf c,fv, S af oG;pkywf hJ enf;vrf;opfukd &&Sd
oGm;ygw,f?” a&S;acwfEdkifiHawmfeJ@ ya'o&mZfEdkifiHawmfwdk@[m
u|erf sm;eJ@ v,fu|erf sm;udk aoG;pkyaf &;twGuf ,EW&m;rsm; jzpfygw,f?
xdek nf;wlpmG yJ ‘,ckacwf ud, k pf m;vS,v f w $ af wmfpepfEikd if aH wmf[m
vnf;yJ t&if;tES;D u tcpm;tvkyt f ay: aoG;pkyw f hJ ud&, d myJ
jzpfygw,f? 'gayrJh ¹cif;csuu f mvrsKd ;awmh &Syd gw,f? tjyeftvSew f uk d cf u
kd f
ae=uwJh vlwef;pm; 2 &yf olrom ud, k rf om tiftm;r#oavmuf
jzpfaewJt h cgrsKd ;rSm Edik if aH wmftm%m[m tjyifyef;t&=unfv h #if
jzefajzay;orm;tjzpf &yfwnfum ,m,Dtm;jzifh b,fvw l ef;pm;eJ@
rS rqdik /f trSt
D cdu
k if;ae[ef &Sw d wfw,f?’ Oyrm 17 &mpku oufO;D qHyik d f
bk&ifpepfrsm;/ jyifopfEikd if yH xrbdek mywftifyg,meJ@ 'kw, d bdek mywf
tifyg,m/ *smr%Djynf bpPrwftyk pf ;kd r_ pwmawG[m tJ'v D ¹kd cif;csuf
umvrsKd ;awGyg?

¹cif;csuOf yrmxJrmS xyfjznfv


h w
kd mu ±k&mS ;Edik if o
H rRwpepf um&if
puD tpd;k &umv jzpfygw,f? 'Dtpd;k &u awmfveS w f yhJ pPn;f rJrh sm;udk pwif
ESyd u
f yG w
f t
hJ csed af emufyikd ;f ,m,Dumvuav;yg? 'Dtcsed rf mS qdAk , D ufrsm;
(Soviets) (tvkyo f rm;/ v,form;/ ppfom;aumifprD sm;) [m "e&Siaf ygupf
'Drdku&ufrsm;&J@ acgif;aqmifr_a=umifh tiftm;csnfheJ@aeyg+yD? tJ'Dtcsdef
rSm"e&Sifvlwef;pm;uvnf; qdkAD,ufrsm;udk tvG,fwulav; zsufypfzdk@
tiftm;tvHt k avmuf r&Sad o;ygb;l ?

tde*f ,fu qufa&;ygw,f? 'Dru kd a&pDorRwEdik if w


H ckrmS “"eOpPm
taeeJ@ ol@&@J tcGithf m%mudk usio hf ;kH enf;u oG,0f u
kd af yr,fh ydt k mrcHcsuf
&Syd gw,f?” usiohf ;kH wJyh xrenf;uawmh “t&m&Sad wGukd wdu k ±f u
kd vf mbfx;kd
0,f,”l wJh (tar&duef) enf; jzpfw,f? 'kw, d enf;uawmh “tpd;k &eJ@tpkpyf
27
vDeif
vufrw S f a&mif;0,fa&;Xme (Stock Exchange) t=um; r[mrdwzf @JG ” wJh
(jyifopfe@J tar&duef) enf; jzpfw,f?

'Denf; 2 enf;pvH;k [m 'Dru kd a&pDorRwEdik if t H m;vH;k rSm OpPm"e&J@


teEWwefc;kd udk xde;f odr;f +yD; xdw k efc;kd udk taumiftxnfay:apygw,f? e,fcs@J
pepfe@J b%frsm;}uD;pd;k r_a=umifh 'Denf;2 enf;udk usio hf ;kH yHak wG[m ,cktcg
rñuHpzl; xl;xl;uJuu J |r;f usiwf t hJ qift h xd “jzpfay:wd;k yGm;” aeyg+yD? Oyrm
±k&mS ;'Dru kd a&pDorRwEdik if H wnfaxmifp vtcsKd @twGi;f u tajctae=unfyh g?
wenf;tm;jzifh ‘qd&k , S vf pf’ trnfcx H m;wJh qd&k , S v f pfawmfveS af &; ygwD
0ifrsm;eJ@ rif&ADS pfrsm;taeeJ@ "e&Siv f wl ef;pm;eJ@ !Ge@f aygi;f tpd;k &xJrmS pkvsm;&pf
ywfvufxyfxdrf;jrm;+yD; ysm;&nfqef;c&D;xGufaewJhumv tajctaeudk
=unfyh g? 'DumvrSm rpPwmy,fvcf sipf rD; (Palchinsky) [m !Ge@f aygi;f tpd;k &
xJrmS csrw S x f m;wJ/h t&if;&Siaf wGtay: uef@owfcsKyfcs,w f hJ pDrcH surf eS o f r#/
t&if;&Siaf wG&@J v, k ufa&;vky&f yf/ wenf;tm;jzifh ppfuefx±du k af wGukd toH;k
cs+yD; Edik if aH wmfb¾m cd;k ,lv, k ufwhJ vky&f yfrsm;tm; uef@owfcsKyfcs,w f hJ
tpDtrHreS o f r#ukd taumiftxnfrazmfEikd af tmif uzsu, f zsuv f yk cf w
hJ ,f
av? aemufawmh rpPwmy,fvcf sipf uD; Ekwx f u
G o f mG ;cJw h ,f? ("rRwmyJ ol@
ae&mrSm olvv kd wl a,mufe@J tpm;xd;k vdu k w
f mayg?h ) 'DtcgrmS t&if;&Siaf wG
u y,fvcf sipf uD;udk wESp±f b l ,f'*Fg;wode;f ESpaf omif;&wJh tvkyt f udik u f kd
ay;+y;D “cs;D jri‡ ”hf cJwh ,fav? uJ 'gukd b,fvakd c:rvJ? wdu k ±f u kd v f mbfx;kd jcif;vd@k
ac:rvm;? oG,f0dkufvmbfxdk;jcif;vdk@ ac:rvm;? tpdk;&eJ@ qif'Dudwf
'g±u kd w
f mrsm;=um; r[mrdwzf @JG jcif;vm;? 'grrS [kwf rdwjf zpfaqGjzpf qufqaH &;
“r#om” vm;? csm;aemhAf (Chernov)/ qm&Dw,fvD (Tsereteli)/ tmAfcf
qif,AhJ f (Avksentyev) eJ@ pudb k v D ufAf (Skobelev) wd@k vkd vlpm;awG[m
b,ftcef;u yg0if=uovJ? olw@kd [m Edik if aH wmfb¾mudk cd;k ,lv, k uf=uwJh

28
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
oef;ºu,foal X;}uD;rsm;&J@ “wdu
k ±f u
kd ”f r[mrdwv
f m;/ 'grrS [kwf oG,0f u
kd f
r[mrdwrf #omvm;?

‘"eOpPm’ teEWwefc;kd [m 'Dru kd a&pDorRwEdik if w H ckrmS ydt k mrcHcsuf


&Syd gw,f? bmvk@d vq J akd wmh/ 'Dwefc;kd [m Edik if aH &;,EW&m;&J@ csKd @,iG ;f csuaf wG
tay:rSm trSDðyxm;wm r[kwfovdk t&if;&Sifpepf&J@ aysmhnHhwJhEdkifiHa&;
tcGHtay: trSDðyxm;wmvnf; r[kwfvdk@ygyJ? t&if;&Sifpepftzdk@uawmh
'Dru kd a&pDorRw Edik if qH w kd m jzpfEikd o
f r#xrJ mS taumif;qH;k Edik if aH &;tcGyH gy?J
'ga=umifh t&if;tES;D [m (y,fvcf sipf uD;wd@k v/kd csm;aemhAw f @kd v/kd qm&Dw,f&D
wd@k vkd vlpm;rsm;tultnDe@J ) tJ't D aumif;qH;k tcGu H kd &&So
d mG ;wmeJ@ wòyifeuf
ol@tm%mudk tvGe@f tvGef cdik rf mpGm tmrcHcsu&f pdS mG wnfaqmufygawmh
w,f? cdik rf mvGe;f vd@k "e&Si'f rD ukd a&pDorRwEdik if pH epfxrJ mS vltajymif;tvJ/
taqmufttHt k ajymif;tvJ/ ygwt D ajymif;tvJ tygt0if bmtajymif;
tvJurS t&if;tES;D udk udik rf v_yEf ikd yf gb;l ?

t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;a&;pepfqw kd m "e&Sitf yk pf ;kd r_&@J ud&,


d m
wckyJvdk@ tdef*,fu taotcsmajymcJhwmudk owdðy=uyg? olu *smref
qd&k ,
S 'f rD ukd a&pD v_y&f mS ;r_&@J umv&Sn=f umwJh tawG@tñuHukd aygi;f csKyf+yD;rS
ajymvdkufwm xif&Sm;ygw,f? t&G,fa&mufolwdkif;rJay;a&;pepfqdkwm
“tvkyo f rm;vlwef;pm;&ifu h surf u_ kd wdik ;f xGmwJah ywHyJ jzpfygw,f? ,ae@
acwf EdkifiHawmfrSm t&G,fa&mufolwdkif;rJay;a&;qdkwm rJay;a&;uvGJvdk@
wjcm;bmrSray;Edik b f ;l ? ay;rSmvnf; r[kwb f ;l ?”

t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;a&;pepfxu


J “wjcm;tydt
k &m uav;
rsm;” &vdrEhf ;kd ar#mu
f ;kd aewmuawmh "e&Siaf ygupf 'Drukd &ufrsm;ayg?h Oyrm
u|efawmfwdk@wdkif;jynf&Sd qdk&S,fvpfawmfvSefa&;ygwD0ifrsm;eJ@ rif&SDApfrsm;/

29
vDeif
olw@kd &@J tr$mnDaemifrsm;jzpf=uwJh taemufOa&myu qd&k , S af &SmAf if0g'rD sm;eJ@
tacsmiform;tm;vH;k ayg?h “,ckacwfEikd if aH wmf” xJrmS t&G,af &mufow l ikd ;f
rJay;a&;pepf[m trsm;pkvyk o f m;xk&@J qENukd wu,fwef;xif[yfEikd +f yD; 'D
qENukd taumiftxnfazmfay;zd@k tmrcHEikd w f ,fqwkd hJ t,ltqtrSm;}uD;udk
olwdk@wawGu udk,fwdkifvnf;,Hk=unf+yD; jynfoludkvnf; t,HkoGif;ae=u
ygw,f?

tckavmavmq,fawmh 'Dt,ltqtrSm;udk azmfjy±Hyk J vkyyf gO;D


r,f? “w&m;0if” (0g - tacsmiform;) qd&k , S v f pfygwrD sm;&J@ 0g'jzef@v@H_ aqmfcsuf
rsm;xJrmS tde*f ,f&@J tvGe&f iS ;f vif;wduscikd rf mwJh ajymqdck suaf wGukd t+rJyykH ef;
zsuaf ea=umif;udk 'Dae&mrSm axmufjy±Hyk J vkyyf gO;D r,f? tJ't D ,ltq vH;k 0
rSm;,Gi;f a=umif; tao;pdwzf iG chf swhJ udpu
P kd tde*f ,fu 'Dae&mrSm rvkyaf o;bJ
ab;z,fxm;ygw,f? “,ckacwfEikd if aH wmf” eJ@ ywfoufwhJ rmhupf ef @J ted *f ,f
wd@k &@J t,ltqrsm;udk u|eaf wmfw@kd qufvufaqG;aEG;wJt h cg tJ't D ,ltq
rSm;udk tao;pdwzf iG chf swm vkyyf gr,f?

tde*f ,fu ol@&@J (txufyg) vlot


d rsm;qH;k usr;f xJrmS 'Dvekd *d ;kH csKyf
xm;ygw,f?

“'ga=umifh Edik if aH wmfqw kd m xm0&wav#mufv;kH wnf&cdS w hJ t hJ &m


r[kwfyg? EdkifiHawmf&Sdzdk@ rvdkwJh vl@tzGJ@tpnf;awG/ EdkifiHawmfeJ@
Edik if aH wmftm%mqdw k m bmrSe;f awmifrodwhJ vl@tzG@J tpnf;awG
&Scd zhJ ;l ygw,f? vl@tzG@J tpnf;&J@ pD;yGm;a&;jzpfay:wd;k yGm;r_ tqifw h qifh
od@k a&mufvm+yD; vlwef;pm;rsm; uGjJ ym;oGm;wJt h cgrmS tJ'uD jJG ym;
oGm;&wJh twGuaf =umifyh J Edik if aH wmf&zdS @kd vdt k yfvmcJw h ,f? ,cktcg
rSm vl@tzG@J tpnf;&J@xw k v f yk af &; jzpfay:wd;k yGm;r_[m tqifw h qifh

30
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
udak &mufz@kd vsiv f sijf refjref csO;f uyfaeygw,f? tJ't D qifrh mS tqdyk g
vlwef;pm;rsm; wnf&adS ezd@k rvdt k yfawmh? &Sad e&if xkwv f yk af &;udk
uef@vef@wm;qD;aewJh taESmifht,Suf}uD; jzpfaeawmhrSmyg? 'D
vlwef;pm;rsm;[m twdwu f mv tcsed w f csed rf mS rv$rJ a&Smifom
ay:aygucf &hJ ovd/k rv$rJ a&SmifomyJ aysmufu, G =f u&rSmyg? vlwef;pm;
rsm; aysmufu, G w f meJ@ wygwnf; Edik if aH wmfqw kd mvnf; rv$rJ a&Smif
om aysmufu, G &f rSmygy?J xkwv f yk o
f rl sm; vGwv f w
G vf yfvyf/ wef;wl
&nfwl yl;aygi;f r_ukd tajccHxm;wJh xkwv f yk af &;pepf vl@tzG@J tpnf;
&J@umv a&mufvmwJhtcgrSm EdkifiHawmf,EW&m;wckvHk;udk oleJ@
xdu k w f efwahJ e&mudk yd@k ay;vdrrhf ,f? wjcm;ae&mawmh r[kw?f a&S;
a[mif;jywdu k yf gy?J jywdu k x f rJ mS Adik ;f iif&pf/ a=u;ykqed af wGab;rSm
Edik if aH wmfqw kd t hJ &mudk jyoxm;ygvrd rfh ,f?”

'Dpmyd'k u
f kd ,ckacwfq&kd , S 'f rD u
kd &ufw@kd&@J 0g'jzef@v@H_aqmfpmayrsm;xJrmS
tawG@& enf;ygw,f? awG@&&ifvnf; ewf±yk w f u k kd 0yfwmG ;yo&Gwq f o
kd vdrk sKd ;yJ
ud;k um;a&;om;xm;wm rsm;ygw,f? wenf;tm;jzifh tde*f ,fukd av;pm;
a=umif;/ vlod&Sif=um;jyozdk@avmufyJ udk;um;a&;om;wmyg? “EdkifiHawmf
,EW&m;wckv;kH udk a&S;a[mif;ypPn;f jywdu k x
f yJ @kd ” zd@k b,favmufus,jf yef@
euf±i_d ;f wJh awmfveS af &;}uD;udk jzwfoef;zd@k vw kd ,fqw kd mudak wmh enf;enf;rS
pOf;pm;=uwmr[kwyf g? trsm;tm;jzifh tde*f ,fajymcJw h hJ Edik if aH wmf,EW&m;
qdw
k t hJ &m[m bmudq k vkd rkd eS ;f em;rvnfwm rsm;ygw,f?

4? Edik if aH wmf “wdraf umyaysmufjcif;” ESihf t=urf;zufawmfveS af &;

Edik if aH wmf “wdraf umyaysmufjcif;” eJ@ ywfouf+yD; tde*f ,fajymwJh


pum;rsm;[m tawmfudk vlodrsm;ygw,f? c%c%udk;um;=uwmudk;?

31
vDeif
aemuf+yD; rmhupf 0f g'udk tacsmif0g'yHpk aH yguaf tmif yHzk surf a_ wG&@J tESpof m&
tydik ;f udk 'Dpum;rsm;u &Si;f &Si;f vif;vif;axmufjyygw,f? 'gah =umifh 'Dpum;
awGukd tao;pdww f ifjyygr,f? 'Dpum;awG yg0ifwhJ aqG;aEG;csuw f ckv;kH udk
ud;k um;azmfjyygr,f?

“ypPnf;rJhvlwef;pm;[m EdkifiHawmftm%mudk odrf;ydkuf+yD;/ OD;pGm


tm;jzifh xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk Edik if aH wmfyikd f OpPm"etjzpf
tajymif;vJvu kd w f ,f? 'gayrJh tJ'v D kd vkyjf cif;jzifh ypPn;f rJv h w l ef;pm;
[m - ypPn;f rJv h w l ef;pm;qdw k hJ t&mtjzpf &Sad ewJh rdru d ,kd u f kd tqH;k
owfapw,f? vlwef;pm;uGJjym;r_rSefor#eJ@ vlwef;pm;yËdyuQ
rSeo
f r#uv kd nf; tqH;k owfapw,f? 'Dvedk @J Edik if aH wmfqw kd hJ t&m
tjzpf &Sad ewJh Edik if aH wmfuv kd nf; tqH;k owfapw,f? tJ'rD wdik rf u D
vl@tzG@J tpnf;[m vlwef;pm;&efbufyËdyuQawG twGi;f rSm a&G@vsm;
ae&wmqdak wmh Edik if aH wmfqw kd mudk vdt k yfcw hJ ,f? wenf;tm;jzifh
aoG;pkyo f v l w l ef;pm;&J@ tzG@J tpnf;wckukd vdt k yfcw
hJ ,f? 'gro S m
ol@&@J xkwv f yk af &;jyifytcsut f vufawGukd xde;f odr;f xm;Edik rf mS
jzpfw,f? t"dutm;jzifq h &kd if aoG;pkycf v H w l ef;pm;udk zdEydS rf p_ epf
(aus;u|efpepf/ v,fu|efpepf/ vkyfcpm;tvkyfpepf) atmufrSm
twif;ESyd u f yG x f m;Edik rf mS jzpfw,f? oufqikd &f mxkwv f yk af &;enf;
rwl&if rwlovdk zdEydS rf p_ epfvnf; rwlb;l ayg?h Edik if aH wmf[m vl@tzG@J
tpnf;wckv;kH &J@ w&m;0ifu, kd pf m;vS,jf zpfw,f? yHo k ¿mefjrifEikd w f hJ
tzG@J tpnf;wcktwGi;f rSm vl@tzG@J tpnf;udk pkpnf;azmfjyvdu k wf hJ
oabmyJ? 'gayrJh Edik if aH wmfqw kd m vl@tzG@J tpnf;&J@ ud, k pf m;vS,jf zpf
w,fv@kd ajymwm[m wu,fawmh oufqikd &f macwfrmS vl@tzG@J pnf;
wckv;kH &J@ ud, k pf m;vS,t f jzpf ud, k uhf ,
kd uf , kd f owfrw S x f m;wJh vl

32
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wef;pm;&J@ Edik if aH wmfjzpfw,fv@kd ajymjcif;r#om jzpfygw,f? tJ'aD wmh
Edik if aH wmfqw kd m a&S;acwfuqd&k if u|eyf ikd &f iS Ef ikd if o H m;rsm;&J@ Edik if H
awmfayg?h tv,facwf (Middle Ages) uqd&k if ya'o&mZfr;ª rwf
rsm;&J@ Edik if aH wmfayg?h u|eaf wmfw@kd acwfrmS awmh "e&Siv f w l ef;pm;&J@
Edik if aH wmfayg?h aemufq;kH rSm Edik if aH wmf[m vl@tzG@J tpnf; wckv;kH &J@
tppftrSeu f , kd pf m;vS,f jzpfvm+yDq&kd if Edik if aH wmfqw kd m &Sad ezd@k
rvdak wmhwt hJ &m jzpfomG ;rSmyg? vl@h tzG@J tpnf;xJrmS zdEydS x f m;&r,fh
vlwef;pm;&,fv@kd r&Sad wmhwhJ tajctaea&muf+yD qdyk gp@kd ? wenf;
tm;jzifh vlwef;pm;}uD;pd;k r_vnf; r&Sad wmhwt hJ ajctae/ tckwikd &f dS
aewJh rif;rJhxkwfvkyfa&;pepfa=umifh wOD;csif;wnf+rJa&;twGuf
wdu k yf q JG ifae&wmvnf; r&Sad wmhwhJ tajctae/ tJ'gawGuwqifh
twdu k t f cHjzpfra_ wG/ tvGet f u|jH zpfra_ wGvnf; r&Sad wmhwt hJ ajc
taea&muf+yD qdyk gp@kd ? tJ't D cgrmS bmrSzEd ydS af ep&mvnf; rvdak wmh
bl;? EdkifiHawmfqdkwJh zdESdyfa&; txl;,EW&m;vnf; &Sdaep&mrvdk
awhb;l ? Edik if aH wmf[m vl@tzG@J tpnf;wckv;kH udk wu,fwrf; tppf
trSef ud, k pf m;ðy+yD;aemuf olyxrqH;k vkyw f v hJ yk &f yf wenf;tm;jzifh
xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk vl@tzG@J tpnf;ud, k pf m; odr;f ydu k wf hJ
vky&f yf[m wu,fawmh Edik if aH wmftjzpf trSt D cdu k if;uif;vkyw f hJ
aemufq;kH vky&f yfvnf; jzpfygw,f? Edik if aH wmf tcGit hf m%mu vlr_
qufqaH &;rsm;twGi;f 0ifa&mufpu G zf ufrr_ sm;[m vkyif ef;e,fy,f
wck yD;wck tydjk zpfvm+yD; aemufq;kH ol@bmomyJ &yfqikd ;f oGm;w,f?
'Dtcg vlrsm;tay: tkypf ;kd r_ae&mwGif t&m0wˆKrsm;tay: pDrcH ef@crJG _
ESihf xkwv f yk af &; jzpfpOftay: !ïe=f um;r_w@kd jzifh tpm;xd;k vmw,f?
Edik if aH wmf[m “zsuo f rd ;f ” cH&jcif; r[kwb f J ol@bmom wdraf um
yaysmufjcif; jzpfw,f? 'Dtjrifukd udik pf +JG yD;awmhom ‘vGwv f yfwhJ
33
vDeif
jynforl sm;&J@ Edik if aH wmf’ qdwk hJ toH;k tE_e;f udk tuJjzwfoifw h ,f?
'DtoH;k tE_e;f udk v_@H aqmfa&;twGuf ,m,Do;kH zd@k oifah wmfayr,fh
odyeH` nf;us t"dym` ,ft& qk&d ifawmh tajctjrpfr&Sb d ;l ? 'gt h jyif
Ekid if aH wmfudk ae@csi;f ncsi;f zsuo f rd ;f ypf&r,fqwkd hJ rif;rJ0h g'rD sm;&J@
awmif;qkcd suu f v
dk nf; ‘'tjrift&om wefz;dk jzwfoifw h ,f” ¡'l;&if;
tm; acsycsuf (Anti-Duhring) pmrsuEf mS 301 - 303 wwd,
t}udrf *smrefbmomjzifh yHEk ydS jf cif;¢

taotcsmajymvd@k &wmuawmh awG;ac:enf;tvGew f &m ºu,f0


wJh tdef*,f&J@ txufygaqG;aEG;csufxJu tcsufwcsufwnf;udkom
qdk&S,fvpf0g'&J@ tpdwftydkif;w&yftjzpf ,ckacwf qdk&S,fvpfygwDrsm;u
vufcx H m;=uygw,f? olw@kd vufcw H hJ tcsuuf awmh - rif;rJ0h g'orm;awG&@J
Edik if aH wmfukd “zsuo f rd ;f ” a&;tjrife@J jcm;em;pGmyJ rmhupf f jrifwmu Edik if aH wmf
qdw k m “wdraf umyaysmuf” oGm;wmjzpfw,fqw kd hJ - tcsuyf gy?J rmhupf 0f g'udk
tJ'v D kd yHpk rH sKd ; jzwfawmuf+yD;rS vufcw H m[m wu,fawmh rmhupf 0f g'udk
tacsmif0g'tqift h xd av#mch sypfwmyJ jzpfygw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'Dvkd
“t"dym` ,fziG ”hf jcif;jzifh ra&&mwJh em;vnfra_ wGyJ jzpfapvd@k ygy?J ajymif;vJr[ _ m
wjznf;jznf;av;/ at;at;aq;aq;/ wa&G@a&G@yJ jzpfaewmvd@k em;vnfomG ;
rSmyJ? ckeu f ;l ajymif;vJwm/ rkew f ikd ;f qifajymif;vJwm rygb;l vd@k em;vnfomG ;
rSmyJ? awmfveS af &;qdw k mvnf; rygb;l vd@k em;vnfomG ;rSmyJ? Edik if aH wmf “wdraf um
yaysmufjcif;” eJ@ ywfouf+yD; tck acwfpm;aeovd/k tES@H tjym;jzpfaeovd/k
(tqHk;pGefajym&&if) vlxkeJ@csD+yD; em;vnfaeovdkrsdK; em;vnfaer,fqdk&if
'g[m awmfvSefa&;udk ypfy,fwmr[kwfawmifrS zHk;uG,fwmjzpfw,fvdk@
owfrw S Ef ikd yf gw,f?

34
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bmyJjzpfjzpf 'Dvkd “t"dym` ,fziG ”hf wm[m vufawG@rmS rmhupf 0f g'udk
t=urf;wrf;qH;k enf;jzifh yHyk ef;zsujf cif; jzpfw,f? "e&Siv f w
l ef;pm;udyk J tusKd ;&Sd
apw,f? 'g[m oabmw&m;a&;t&=unf&h if tde*f ,f&@J txufyg ‘ed*;kH csKyf’
aqG;aEG;csupf myd'k x
f rJ mS pHpk v
kH ifvif azmfjyxm;wJh ta&;t}uD;qH;k tajctae
rsm;eJ@ pOf;pm;csurf sm;udk ta&;rpdu k v f @kd jzpfwmyg?

yxrtcsuu f tde*f ,fu txufygaqG;aEG;csu&f @J tprSmudyk J ajym


xm;ygw,f? ypPn;f rJv h w l ef;pm;[m Edik if aH wmftm%mudk odr;f ,ljcif;tm;jzifh
ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m “Edik if aH wmfqw kd t
hJ &mtjzpf &Sad ewJh Edik if aH wmfukd tqH;k
owfapw,f” vd@k ajymxm;ygw,f? 'Dtcsuu f bmudq k v kd w
kd ,fqw kd m vlawG
u rpOf;pm;wwf=ubl;? a,bk,stm;jzif ajym&&if 'Dtcsuu f kd vspv f sL±_xm;
wwf=uw,f? 'grrS [kw&f ifvnf; 'gukd tde*f ,f&@J “[D*v J 0f g'qefwhJ tm;enf;
csu”f tjzpf oabmxm;wwf=uw,f? 'gayrJh wu,fu 'Dpum;[m t}uD;
jrwfq;kH ypPn;f rJah wmfveS af &;rsm; teufu wckjzpfwhJ 1871 ckEpS f yJ&pfbt kH zG@J &@J
tawG@tñuHukd tusO;f ±H;k +yD; azmfjyxm;wmyJ jzpfygw,f? 'Dta=umif;awGukd
oufqdkif&mu¾awGa&muf&if tao;pdwfaqG;aEG;OD;rSmyg? wu,fu
tde*f ,f[m ypPn;f rJah wmfveS af &;jzifh "e&SifEikd if aH wmfukd “zsuo f rd ;f ” a&;udk
qdv k wkd myg? aemuf+y;D wdraf umyaysmufwhJ Edik if aH wmfqw kd mvnf; wu,fawmh
qd&k ,S v f pfawmfveS af &;t+yD; aemufyikd ;f &Sd ypPn;f rJv h w
l ef;pm;Edik if aH wmfpepf&@J
tºuif;tuserf sm;udk qdv k w
kd myg? tde*f ,f&@J oabmt& "e&SiEf ikd if aH wmf[m
“wdraf umyaysmuf” rSm r[kwb f J awmfveS af &;}u;D twGi;f rSm ypPn;f rJv h w l ef;pm;
&J@ “zsuo f rd ;f ” jcif;udk cH&rSm jzpfygw,f? 'DawmfveS af &;}u;D +y;D wJah emuf wdraf um
yaysmufomG ;r,fh t&mu ypPn;f rJEh ikd if aH wmf od@k r[kwf Edik if aH wmfwydik ;f om
jzpfygw,f?

35
vDeif
'kw, d tcsuu f - Edik if aH wmf[m “txl;ESyd u f yG af &;tiftm;” wck
jzpfw,f? tde*f ,fu tJ'v D kd tvGeaf umif;/ tvGeaf v;eufwhJ zGiq hf ckd suu f kd
&Si;f &Si;f }uD; azmfjyvdu k w f myg? 'DziG q hf ckd suu
f ae+yD; 'Dvekd *d ;kH csKyfv@kd &ygw,f?
"e&Siv f w l ef;pm;u ypPn;f rJv h w l ef;pm;tay:/ vufwqkypf molaX;olºu,f
rsm;u oef;aygi;f rsm;pGmaom vkyo f m;wd@k tay: usio hf ;kH aom “txl;ESyd u f yG af &;
tiftm;” &J@ ae&mwGif ypPn;f rJv h wl ef;pm;u "e&Siv f w l ef;pm;tay: usio hf ;kH
aom “txl;ESyd u f yG af &;tiftm;” (ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf) jzifh tpm;xd;k
&r,fqw kd hJ ed*;kH csKyfcsuf jzpfygw,f? “Edik if aH wmfqw kd hJ t&mtjzpf wnf&adS ewJh
Edik if aH wmfukd tqH;k owfapw,f” qdw k phJ um;[m 'Dtcsuu f ykd J qdv k w kd myg?
vl@tzG@J tpnf;ud, k pf m; xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk odr;f ,lwhJ ‘vkyaf qmifcsu’f
udk qdv k wkd myg? ("e&Siv f w l ef;pm;) “txl;tiftm;” wckukd (ypPn;f rJv h w l ef;pm;)
“txl;tift f m;” wcke@J tJ'v D kd tpm;xd;k jcif;rsKd ;[m “wdraf umyaysujf cif;”
qdw k o hJ ¿mefe@J jzpfay:Edik pf &mta=umif; r&Syd g? 'g tvGex f if&mS ;ygw,f?

wwd,tcsufu - “wdrfaumyaysmuf” oGm;aewJh EdkifiHawmf


ta=umif;/ wenf;tm;jzifh yd+k y;D uGuu f uG u f iG ;f uGi;f &Si;f &Si;f vif;vif;ajym&v#if
“ol@bmomtvdt k avsmuf &yfp”J oGm;aewJh Edik if aH wmfta=umif; ajym&mrSm
“Edik if aH wmfu vl@tzG@J tpnf;wckv;kH ud, k pf m; xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk
odrf;ydkufvdkuf” +yD; aemufydkif;umv odk@r[kwf qdk&S,fvpf awmfvSefa&;
aemufyikd ;f umvudk tde*f ,ftaeeJ@ tvGe&f iS ;f vif;wduspmG &nf!eï ;f wmyg?
tm;vH;k od=uwJt h wdik ;f tJ'u
D mv&Sd “Edik if aH wmf” &J@ Edik if aH &;o¿mef[m
tjynfph q kH ;kH 'Drukd a&pDo¿mefygy?J wqufwnf;taeeJ@ 'Dae&mrSm tde*f ,f
ajymajymaewJo h abmu 'Dru kd a&pDqwkd t hJ &m[mvnf; “ol@bmomtvdk
tavsmuf&yfp”J oGm;aewJt h a=umif;/ od@k r[kwf “wdraf umyaysmuf” oGm;ae
wJth a=umif; jzpfygw,f? 'gayrJh rmhupf 0f g'udk t&Surf phJ mG yHyk ef;zsuaf e=uol

36
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tacsmif0g'Dwa,mufr# 'Doabmudk rpOf;pm;rd=uygbl;? 'Doabm[m
±kww f &uf=unf&h if xl;qef;ovdk xif&ygw,f? 'gayrJh 'Dru kd a&pDqwkd mvnf;
EdkifiHawmfyJjzpfwmrdk@ EdkifiHawmfuG,faysmufoGm;wJhtcg 'Drdkua&pDvnf;
uG,af ysmufomG ;rSmyJ qdw k mudk rpOf;pm;rdwo hJ al wGtzd@k awmh tde*f ,fqv kd w
kd hJ
oabmudk “em;rvnfEikd pf &m” tjzpf jrifae=urSmyg? awmfveS af &;uomv#if
"e&SiEf ikd if aH wmfukd “zsuof rd ;f ” ypfEikd yf gw,f? tjynfph q kH ;kH aom 'Dru
kd a&pD
Edik if aH wmfomv#if “wdraf umyaysmuf” oGm;Edik yf gw,f?

pwkwt ˆ csuu f tde*f ,f[m “Edik if aH wmfqw kd t hJ &m wdraf umyaysmuf


oGm;vdrrhf nf” qdw k hJ ol@&@J ausm=f um;vSwrhJ u l kd azmfxw k +f yD;aemuf 'Dr[ l m
tacsmiform;awGudka&m/ rif;rJh0g'DawGudkyg OD;wnfqef@usifa=umif; olu
rqdik ;f rwG/ tcdik t
f rm &Si;f jyygw,f? 'Dv&k d iS ;f jy&mrSm “Edik if aH wmfqw kd t
h J &m wdraf um
yaysmufoGm;vdrfhrnf” qdkwJh rlxJu qGJxkwfxm;wJh/ tacsmiform;0g'D
qef@usiaf &; ed*;kH csKyfcsut f ydik ;f udk tde*f ,fu a&S@wef;wif ajymqdyk gw,f?

taotcsm ajym&Jygw,f? Edik if aH wmf “wdraf umyaysmufjcif;” qdw k hJ


rlxuJ tde*f ,fqx JG wk xf m;wJh ed*;kH csKycf suaf wG[m rif;rJ0h g'aD wGuo kd myJ OD;wnf
qef@usi±f rkH #r[kwb f ;l qdw
k mudk 'Dta=umif; zwfz;l =um;zl;ol waomif;xJrmS
vl 9990 u vH;k 0rod=uyg? od@k r[kwf rrSwrf =d uyg? od&rdS w S rf wd hJ usef 10
a,mufxJrSmvnf; 9 a,mufu “vGwfvyfwJh jynfol@EdkifiHawmf” qdkwJh
aºu;a=umfo[ H m bmt"dym` ,f&w,fqw kd m rod=uyg? od@k r[kwf 'Daºu;a=umf
oHukd wdu
k cf u kd wf m[m tacsmiform;awGukd wdu k wf meJ@ bma=umifh twlwl
jzpfovJqw kd mudk rod=uyg? ordik ;f udk 'Dvykd J a&;a&;ae=uygyaum? }uD;jrwfwhJ
awmfveS af &;=o0g'wckukd 'Dvykd J rodrom zsuyf pf+yD; ae&mwumawG@ae&wJh
evAdef;wHk;0g'eJ@udkufatmif ajymif;ypfae=uygyaum? rif;rJh0g'Drsm;tm;
qef@usix f m;wJh ed*;kH csKyfcsut f ydik ;f udak wmh t}udraf ygi;f axmifaomif;rsm;pGm
37
vDeif
xyfwvJvJ ajymcJ=h uw,f? odrzf si;f atmif vkycf =hJ uw,f? vlawG&@J acgi;f xJukd
omrefumv#u H m oGi;f cJ=h uw,f? 'ga=umifh 'Dtydik ;f [m w,loefvrJG mS ; ,H=k unf
csuf wrsKd ;awmif cdik cf ikd rf mrmjzpfae+yD? tacsmiform;rsm;tm; qef@usix f m;wJh
ed*;kH csKyfcsut
f ydik ;f udu
k sjyefawmh azsmufzsuyf pf=u/ ‘arh’ ypfvukd =f uygw,f?

‘vGwv f yfwhJ jynfo@l Eikd if aH wmf’ qdw k m 19 &mpk 70 ckEpS rf sm;umv


u *smr%Dq&kd , S 'f rD u
kd a&pDygw0D ifrsm;&J@ vkyif ef;pOf awmif;qdck suw f &yfe@J tus,f
tjyef@acwfpm;wJh aºu;a=umfow H ck jzpfygw,f? 'Daºu;a=umfoH ta=umif;t&m
xJrmS 'Dru kd a&pDt,ltqudk ude;f }uD;cef;}uD;eJ@ evAde;f wH;k qefqef azmfjyxm;
r_awG ygwmuvGv J @dk Edik if aH &;twGi;f oabm wa&G;om;rS rygygb;l ? 'Daºu;a=umf
oHukd w&m;0iftoH;k ðyum 'Dru kd a&pDorRwEdik if w H &yf xlaxmifa&;udk oG,0f u kd f
&nf!ïef;vdk@ &aeao;wJhtwGufa=umifhom 'Daºu;a=umfoHudk v_H@aqmfa&;
±_axmifrh S “,m,Dtm;jzif”h toH;k ðya&;udk tde*f ,ftaeeJ@ “em;vnfay;”
zd@k jyifqifxm;ygw,f? 'gayrJh tJ'g[m tacsmif0g' aºu;a=umfoH wckyg? bmvd@k vJ
qdak wmh 'Daºu;a=umfox H rJ mS "e&Si'f rD u kd a&pDukd tr$r;f wifxm;wJh tjcif;t&m
awGomru Edik if aH wmfqw kd thJ &mudk qd&k , S v
f pftjrife@J a0zefru _ kd em;rvnfwhJ
tjcif;t&mawG yg0ifaevd@k ygy?J u|eaf wmfw@kd [m 'Dru kd a&pDorRwEdik if H xlaxmif
a&;udk vdv k m;ygw,f? 'g[m t&if;&Sipf epfatmuf&dS ypPn;f rJv h w l ef;pm;tzd@k
taumif;qH;k Edik if aH wmfo¿mef jzpfv@kd yg? 'gayrJh 'Dru kd a&pDtusq;kH "e&SiEf ikd if H
awmfrmS yif jynforl sm;[m vkycf pm;aus;u|et f jzpf vkyu f ikd =f u&r,fh uH=urRm
udk rz,f&mS ;Edik b f ;l qdw k mudak wmh rarhoifyh g? aemuf+yD; Edik if aH wmfwikd ;f [m
tzdEydS cf H vlwef;pm;tay: usio hf ;kH wJh “txl;ESyd u
f yG af &;tiftm;” yJ jzpfyg
w,f? 'ga=umifh Edik if aH wmfwikd ;f [m r “vGwv f yf” bl;? “jynfo@l Eikd if aH wmf”
vnf; r[kwb f ;l ? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m 70 ckEpS yf ikd ;f tcgu 'Dtcsuu f kd olw@kd
&J@ ygww D iG ;f &Jabmfrsm;tm; xyfwvJvJ &Si;f jycJ=h uw,f?

38
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
yOPrtcsuu f - tde*f ,fu tJ'pD mtkyx f rJ mS Edik if aH wmfwrd af um
yaysmufjcif;ta=umif; aqG;aEG;xm;wmudk vlwikd ;f rSwrf ad e=uygvrd rhf ,f? 'Dpmtkyf
rSm tJ't D a=umif;t&mtjyif t=urf;zufawmfveS af &;&J@ ta&;ygru _ v kd nf;
aqG;aEG;xm;wmyg? 'DpmtkyfrSm t=urf;zufawmfvSefa&;&J@ tcef;u¾eJ@
ywfoufwhJ tde*f ,f&@J ordik ;f qdik &f m cGjJ crf;pdwjf zmcsu[f m t=urf;zufawmfveS f
a&;tm; ppfreS pf mG *k%ðf ycsuwf &yf jzpfvmygw,f? 'gukd “b,forl S owdr&=u
ygb;l ?” ,ckacwf qd&k , S v
f pfygwrD sm;twGi;f rSm t=urf;zufawmfveS af &;&J@
ta&;ygru _ kd aqG;aEG;&aumif;rSe;f rod=u/ pOf;pm;&aumif;rSe;f awmif rod=uyg?
aemuf+yD; olwdk@wawG&J@ vlxktay: ae@pOf0g'jzef@v_H@aqmfcsuftwGif;rSm
'DtawG;tac:[m b,ftcef;u¾urS ryg0ifygb;l ? 'gayrJh wu,fawmh 'DtawG;
tac:[m “Edik if aH wmf wdraf umyaysmufa&;” qdw k hJ tawG;tac:eJ@ cGcJ mG r&
Edik af tmif wom;wnf;qufpyfaewmyg?

tde*f ,f&@J oH;k oyfcsuu


f =kd unfyh g?

“æææ t=urf;zuftiftm;qdw k m ordik ;f rSm” (&ufpuf=urf;wrf;


wJh tiftm;w&yftjzpf tcef;0ifrt _ jyif) “wjcm;tcef;0ifrw _ &yf
vnf; &Sdygao;w,f? awmfvSefwJhtcef;0ifr_yg? rmhufpf&J@pum;eJ@
ajym&&if 'Dtiftm;[m vl@tzG@J tpnf;opfqw kd Jh oaE<ukd vG,xf m;wJh
vl@tzG@J tpnf;a[mif;wdik ;f twGuf 0rf;qGo J nfyJ jzpfygw,f? vl@tzG@J
tpnf;taeeJ@ a&S@o@kd vrf;xGif csw D ufvy_ &f mS ;+yD; aoqH;k ykyo
f ;kd ae+yD
jzpfwhJ Edik if aH &;o¿mefrsm;udk zsuq f ;D &mwGif toH;k ðywJh vufeuf
ud&,d mvnf; jzpfygw,f? tJ't D csuaf wGe@J pyfvsO;f +yD; [m;'l;&if;
(Herr During) u wcGe;f rS rajymyg? 'l;&if;u aoG;pkyrf p_ ;D yGm;a&;
pepfukd wGe;f vSeòf zzsuzf @kd t=urf;zuftiftm; vkad umif;vdrk ,fw?hJ
'g[m pdwrf aumif;p&m ygyw J ?hJ t=urf;zuftiftm;oH;k r_ jzpfymG ;wdik ;f /
39
vDeif
tiftm;oHk;pGJoludk pdwf"mwfysufjym;apvdk@ygyJwJh? olu tJ'Dvdk
wnnf;nnf; wnLnLeJ@yJ 0efcHxm;wmyg? awmfvSefa&;awG
atmifycJG +H yD;wdik ;f ud, k u f siw
hf &m;eJ@ pdw"f mwftiftm;awG t}uD;
tus,f jrifrh m;oGm;p+ryJ J r[kwv f m;? 'ge@J awmif 'l;&if;u 'Dpum;rsKd ;
ajymxGuw f ,f? 'gawmif *smr%DrmS ajymwmaemf? *smr%Dqw kd m
jynfov l x l u k rv$rJ a&Smifom t=urf;zuftwdu k t f cHðyr_ vkyv f m
Edik pf &m&Sw d hJ wdik ;f jynfyg? tJ'v D v kd yk &f if tenf;qH;k &v'faumif;wck
&Sv d mEdik yf gw,f? ,kwrf mwJh tESpf 30 ppfyaJG =umifh *smr%DawGtwGi;f
pdr0hf ifaewJh aus;pdwu f |epf w
d u f kd z,f&mS ;ay;wJh &v'faumif; &Sv d mEdik f
ygw,f? 'l;&if;&J@ 'Dvt kd oufuif;rJ+h yD; aysmn h nhH EhH ikd w
f hJ &[ef;}uD;
tawG;tac:udk ordik ;f rSm òyifp&H mS ;wJh awmfveS af &;tusq;kH ygwt D m;
vufccH ikd ;f aeygyaum?” ('l;&if;qef@usiaf &;? pmrsuEf mS 193/ wwd,
t}udrf *smrefbmomjzifh yHEk ydS jf cif;/ tydik ;f 2 tcef; 4 &J@ tqH;k owf
tyd'k )f

tde*f ,ftaeeJ@ 1878 ckEpS rf S 1894 ckEpS tf xd/ wenf;tm;jzihf ol


aoqH;k onft h csed t
f xd/ wav#mufv;kH *smrefq&kd , S 'f rD u
kd &ufrsm;tm; rarh
ap&atmif wifjyaecJhwJh tJ'Dt=urf;zufawmfvSefa&;qdkif&m =o0g'udk
“Edik if aH wmf wdraf umyaysmufjcif;” oabmw&m;eJ@ wckwnf;/ wom;wnf;j
zpfatmif u|eaf wmfw@kd b,fvakd ygi;f pyfv@kd &Edik yf govJ?
'DEpS cf u
k kd a&mausm0f g'enf;eJ@ aygi;f pyf=uwm rsm;ygw,f? qdv k w
kd m
u rlrw
hJ /hJ [kwo f vdv k &kd w
dS hJ [dq
k ifajc/ 'DqifajcawGukd yHak wmfovdk (od@k r[kwf
tm%mydkifawGtvdkus) qGJxkwfwJhenf;eJ@ aygif;pyf=uwm rsm;ygw,f?
aemuf+yD; t}udrw f &mrSm tenf;qH;k 99 }udru f wdraf umyaysmufa&; t,l
tqudk xdyfwef;wifxm;wwf=uw,f? tEkyËdavmrudk a&mausmf0g'eJ@
tpm;xd;k ae=uwmyg? 'Dtjcif;t&mudk rmhupf 0f g'ta=umif; a&;om;ae=uwJh
40
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rsuaf rSmufacwf w&m;0if qd&k , S 'f rD ukd &ufygw&D @J pmayrsm;xJrmS yHrk eS t
f usq;kH
tus,jf yef@q;kH awG@&ygw,f? 'Dvt kd pm;xd;k wm wu,fawmh topftqef;
r[kwyf g? *&da&S;a[mif; pHwifusr;f tbd"rRmordik ;f rSmawmif awG@Eikd w f ,f?
rmhupf 0f gukd tacsmif0g'qefqefe@J r[kwrf [wfjzpfatmif vkyw f ahJ e&mrSmawmh
tEkyËdavmrudk a&mausmf0g'eJ@ tpm;xdk;wJhenf;u vlxkudk vdrfnmvkd@
tvG,u f q
l ;kH enf; jzpfw,f? 'Denf;u vlwa,mufukd a,mifa,mif0g;0g; pdwf
auseyfrr_ sKd ; ay;Edik w
f ,f? jzpfpOf&@J rsuEf mS pm buftm;vH;k / jzpfay:wd;k yGm;r_&@J
wdr;f !ïwrf t _ m;vH;k / tjyeftvSeyf ËdyuQ jzpfaewJh =oZm*,uftm;vH;k pwJh
t&mtm;vH;k udk xnfo h iG ;f pOf;pm;xm;oa,mif yHzk rf;xm;w,f? wu,fwrf;
rSmawmh vl@tzG@J tpnf; jzpfay:wd;k yGm;r_jzpfpOfe@J ywfoufv@kd jynfv h nf;jynfph /kH
awmfveS af &;vnf;uswhJ tjrifqv kd @kd bmrSwifjywm r[kwyf g?

rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ajymwJh t=urf;zufawmfveS af &;w&yf vGaJ &Smif


Edik rf nfr[kwq f w
kd hJ oabmw&m;[m "e&SiEf ikd if aH wmftay: &nf!eï ;f ajymqdk
cJw
h myg? 'gukd txufrmS vnf; ajymcJyh g+y?D aemuftcef;rSmvnf; ydrk t kd ao;pdwf
usus &Si;f jyygO;D r,f? "e&SiEf ikd if aH wmfudk ypPn;f rJEh ikd if aH wmf (ypPn;f rJth m%m
&Sipf epf) eJ@ tpm;xd;k zd@k qw kd m “wdraf umyaysmufjcif;” jzpfpOfe@J r&Edik yf gb;l ?
a,bk,stm;jzifh t=urf;zufawmfveS af &;w&yfe@J om &Edik yf gw,f? tde*f ,f&@J
t=urf;zufawmfveS af &; qdik &f m *k%ðf ya&;om;csu[ f m rmhupf f t}udr}f udrðf y
vkycf w hJ hJ a=unmcsurf sm;eJ@ udu k n
f yD gw,f? (tbd"rRmacgi;f yg;r_EiS hf uGejf rLepf
a=unmpmwrf;wdk@&J@ aemufqHk;tydk'frsm;rSm t=urf;zufawmfvSefa&;udk
a&Smifvv J$ @kd r&Edik af =umif; twdtvif; a=unmxm;wmudk jyefpOf;pm;=unfh
=uyg? aemif tESpf 30 avmuft=um 1875 ckEpS f *do k mvkyif ef;pOfukd a0zef&m
rSm 'Dvrf;pOf&@J tacsmif0g'vuQ%mudk r!‡mwmwrf; a0zefcw hJ mudv k nf;
jyefowd&=uyg?) 'D*% k ðf ya&;om;csuu f kd aoG;xd;k v_@H aqmf&ef a&;om;cJw h m

41
vDeif
r[kw?f yH}k uD;cs@J a&;om;cJw
h mvnf; r[kw?f pum;ppfx;kd wJt h aeeJ @ a&;om;
cJw
h mvnf; vH;k 0r[kwyf g? vlxu k kd 'Da&;om;csuyf g tjrif &&Sv d matmif/
t=urf;zufawmfveS af &;tjrifukd &&Sv d matmif pepfwus ynmay;zd@k vdt k yf
w,fqw kd hJ tcsu[ f m rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ajymqdo
k eG of ifcohJ r# tm;vH;k &J@
tajccHtcsuf jzpfygw,f? ,cktcgrmS v$r;f rd;k aewJh qd&k , S af &SmAf if0g'*d%k ;f eJ@
aumufpuD;*d% k ;f wd@k [m 'Dv0kd g'jzef@ynmay;v_@H aqmfru _ kd vspv f sL±_xm;=u
w,f? 'Dtcsu[ f m rmhupf /f tde*f ,fw@kd &@J =o0g'udk 'D*%kd ;f 2 *d% k ;f vH;k u opPm
azmuf=ua=umif; txift&Sm;jyaeygw,f?

"e&Siv
f w
l ef;pm;Edik if aH wmfukd ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;Edik if aH wmfe@J tpm;xd;k
a&;qdw k m t=urf;zufawmfveS af &; ryg&if rjzpfEikd yf g? ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@
Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzif; Edik if aH wmfqw kd t
hJ &mudk zsuo f rd ;f a&;[m “wdraf um
yaysmufa&;” jzpfpOfukd jzwfoef;jcif;rSty tjcm;enf;eJ@ rjzpfEikd yf g?

rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m awmfveS af &;tajctaetoD;oD;udk avhvm


wJt h cg/ awmfveS af &;wckp&D @J tawG@tñuH oifcef;pmrsm;udk cGjJ crf;pdwjf zm&mrSm
txufygtjrifrsm;udk tao;pdwfusus/ tcdkiftrmusus azmfxkwf&&Sd
cJyh gw,f? olw@kd &@J =o0g’xJu ta&;t}uD;qH;k tydik ;f udk ,ckaqG;aEG;=uygp@kd ?

tcef; (2)

Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;/ 1848 - 51 ckEpS rf sm;twGi;f tawG@tñuH

(1) awmfveS af &;tóuumv

tbd"rRmacgi;f yg;r_e@J uGejf rLepfa=unmpmwrf;wd@k [m rmhupf 0f g'&,f


vd@k yDyjD yifjyif&v
dS m+y;D aemuf xGuv f mwJh tapmqH;k usr;f rsm; jzpfygw,f? 'Dusr;f

42
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awG[m 1848 ckEpS af wmfveS af &; jzpfcge;D tóuumvrSm xGuaf y:vmcJw h myg?
'Dusr;f awG[m rmhupf 0f g'tajccHral wGukd wifjywJh pmwrf;awGjzpfwt hJ jyif tJ'D
tcsed tf cgu awmfveS af &;tcdik t f rm tajctaeudk twdik ;f twmwcktxd
a&mifjyef[yfaewJh pmwrf;awGvnf; jzpfygw,f? 'ga=umifh 'Dusr;f awGukd a&;om;
ol rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd taeeJ@ 1848 - 51 umv tawG@tñurH sm;udk ed*;kH csKyf
rðyvkyrf u
D av;rSm Edik if aH wmfe@J pyfvsO;f +y;D bmawGajymcJo
h vJqw
kd mudk qef;ppf
=unfw h mu yd+k yD;oifah wmfygvrd rhf ,f?

“tbd"rRmacgi;f yg;r_” xJrmS rmhupf u


f 'Dvakd &;xm;ygw,f?

“tvkyo f rm;vlwef;pm;[m rdr&d @J jzpfay:wd;k wufrj_ zpfpOftwGi;f rSm


vlwef;pm;eJ@vw l ef;pm; twdu k t f cHjzpfrr_ sm;udk z,f&mS ;ypfr,fh vl@
tzGJ@tpnf;w&yfjzifh "e&Sifvl@tzGJ@tpnf;a[mif;udk tpm;xdk;yg
vdrrhf ,f? 'DtcgrmS ,ckacwf [Link]wJh Edik if aH &;tm%mqdw k m
vnf; &Sad wmhrmS r[kwyf g? bmvd@k vq J akd wmh Edik if aH &;tm%mqdw
k m
"e&Sifvl@tzGJ@tpnf;xJrSm&SdwJh vlwef;pm;twdkuftcHjzpfr_awGudk
w&m;0ifazmfjywJh o¿mefomjzpfv@kd ygy?J ” (pmrsuEf mS - 182? *smref
bmomjzifh yHEk ydS jf cif;? 1885 ckEpS )f

vlwef;pm;rsm;udk zsuo f rd ;f +y;D aemufrmS Edik if aH wmfvnf; uG,af ysmuf


oGm;vdrrhf ,fqw kd hJ t,ltqeJ@ywfoufwhJ txufyg a,bk,s&iS ;f jycsuu f kd
aemifvtenf;i,f=um+yD;aemufrmS (twdtustm;jzifh 1847 ckEpS f Ed0k ifbm
vrSm) rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd a&;om;cJw h hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf;yg atmufyg&iS ;f jy
csuef @J Edi_ ;f ,SO=f unfzh @kd vrf;!ïevf ykd gw,f?

“ææ ypPn;f rJv


h wl ef;pm;jzpfay:wd;k yGm;r_&@J a,bk,stusq;kH tqifh
rsm;udk qef;ppf&mwGif vuf&v dS @l tzG@J tpnf; twGi;f rSm tenf;eJ@
43
vDeif
trsm; yke;f v#Kd ;uG,v
f #Kd ; jzpfay:aewJh jynfwiG ;f ppfukd awG@&&dS w,f?
'gayrJh tqifwh ck a&mufwt hJ cg 'DjynfwiG ;f ppf[m ajAmifuswhJ awmfveS f
a&; jzpfvmw,f? 'Dtqifrh mS ypPn;f rJv h w l ef;pm;[m "e&Siv
f w
l ef;
pm;udk t=urf;zufweG ;f vSeu f m rdr&d @J tyk pf ;kd r_ukd wnfaqmufygw,f?”
“ææ tvkyo f rm;vlwef;pm;u qifEw J$ hJ awmfveS af &;rSm yxr
tqifuh ypPn;f rJvh w
l ef;pm;udk tkypf ;dk olvw l ef;pm; tjzpfo@kd jr‡ihf
wif&ef/ 'Drdkua&pDt&,l&ef jzpfw,fqdkwm txufrSm zwf±_cJh
&w,f?”
“ypPnf;rJhvlwef;pm;[m rdrd&J@EdkifiHa&;t& }uD;pdk;r_udk toHk;ðy+yD;
"e&Siv f w l ef;pm;&J@ t&if;tm;vH;k udk wqif+h yD;wqifh odr;f ,lr,f?
xkwv f yk af &;ud&, d mtm;vH;k udk Edik if aH wmf (wenf;tm;jzif tkypf ;kd
olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k xm;wJh ypPn;f rJv h wl ef;pm;) &J@ vufxrJ mS
pkpnf;csKyu f ikd x
f m;r,f? aemuf+y;D xkwv f yk af &;tiftm;pk tm;vH;k udk
vsijf refEikd of r# vsijf refpmG }uD;xGm;apvdrrhf ,f?” (pmrsuEf mS 31-
37? *smrefbmomjzifh owWrt}udrf yHEk ydS jf cif;? 1906 ckEpS )f

'Dae&mrSm Edik if aH wmfe@J ywfoufv@kd rmhupf 0f g'&J@ tajymifajrmufq;kH /


ta&;t}uD;qH;k tawG;tac:awGxrJ mS yg0ifwhJ zGiq hf ckd suw f &yfukd awG@&w,f?
tJ'guawmh “ypPn;f rJv h w l ef;pm; tm%m&Sipf epf” tawG;tac:yg? (yJ&pfbt kH zG@J
umv aemufydkif;rSm rmhufpfeJ@tdef*,fwdk@[m 'Dpum;vHk;udk pwifoHk;pGJcJh
ygw,f?) aemuf+y;D rmhupf 0f g'xJrmS “tarhaysmufcpH um;” wcGe;f vnf;jzpf/ tvGe@f
tvGepf w
d 0f ifpm;p&mvnf;aumif;wJh zGiq hf ckd suw
f &yfuv kd nf; awG@&ygw,f?
tJ'guawmh “Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzif tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k
xm;wJh ypPn;f rJv
h wl ef;pm;” qdw k hJ zGiq
hf ckd suyf gy?J

w&m;0ifq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygwaD wG&@J tES@H tjym;awG@ae&wJh 0g'jzef@
csad &;/ v_@H aqmfa&; pmayawGxrJ mS Edik if aH wmfukd 'Dvzkd iG q
hf x
kd m;wJt
h a=umif;
44
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b,fwek ;f urS &Si;f rjycJyh gb;l ? 'gwifru 'gukd wrifarhavsmx h m;=uygw,f?
ta=umif;&if;uawmh 'DziG q hf ckd su[
f m ðyjyifa&;0g'eJ@ vH;k 0o[Zmw rjzpfv@kd /
aemuf+y;D “'Dru
kd a&pD +ird ;f csr;f pGmjzpfay:wd;k yGm;r_” qdik &f m tacsmif0g' a,bk,s
tjrifrsm;eJ@ evAde;f wH;k pdwu f ;l ,Ofra_ wGukd xdxad &mufa&muf xd;k ESuaf evd@k
ygy?J

ypPn;f rJvh w l ef;pm;[m Edik if aH wmf&zdS @kd vdt


k yfw,f? 'gukd tacsmif
0g'rD sm;/ qd&k , S af &SmAf if0g'rD sm;eJ@ aumufpuD;0g'rD sm; tm;vH;k u wyfwvJvJ
ajym=uygw,f? rmhupf u f 'Dvykd J oif=um;cJw h mygv@kd vnf; qd=k uw,f? 'gayrJh
olw@kd jznfph u G af jymzd@k “arhxm;” wm 2 csuf &Syd gw,f? yxrtcsuu f rmhupf f
tvdt k & qd&k v#if wjznf;jznf;wdraf um aysmufu, G af ewJh Edik if aH wmf (wenf;
tm;jzifh) rdrd&J@zGJ@pnf;r_ xl;jcm;csuft& wnfaxmifcgprSmyJ wjznf;jznf;
wdraf umaysmufu, G af ewJh Edik if aH wmf/ rwdraf um raysmufu, G b f J raeEdik w f hJ
Edik if aH wmfuo kd m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;u vdt k yfwmyg? 'kw, d tcsuu f “Edik if aH wmf
(wenf;tm;jzif)h tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k xm;wJh ypPn;f rJv h wl ef;pm;”
udk vkyo f m;xku vdt k yfwmyg?

EdkifiHawmfqdkwm tiftm;oHk;txl;tzGJ@tpnf;w&yf jzpfw,f?


vlwef;pm;w&yf&yftay: ESyd u f yG w f hJ t=urf;zuf tzG@J tpnf;w&yf jzpfw,f?
ypPn;f rJv h wl ef;pm;u b,fvw l ef;pm;udk ESyd u f yG zf @kd vdo k vJ? "rRwmyJ aoG;pkyo f l
vlwef;pm; wenf;tm;jzifh "e&Siv f w l ef;pm;udo k m EdyS u f yG zf @kd yaJ yg?h vkyof m;xk
taeeJ@u aoG;pkyo f al wG&@J wefjyefcck rH u _ kd ESyd u
f yG zf @kd twGuyf J Edik if aH wmfw&yf
&Sad ezd@k vdt
k yfwmyg? 'DvEkd ySd u f yG w
f t hJ vkyu f kd ypPn;f rJv h w l ef;pm;uyJ acgi;f aqmif
Edik /f xrf;aqmifEikd w f myg? bmvd@k vq J akd wmh ypPn;f rJv h wl ef;pm;omv#if tqH;k
wdik f awmfveS w f hJ vlwef;pm;jzpfv@kd / ypPn;f rJv h w l ef;pm;omv#if "e&Siv f wl ef;

45
vDeif
pm;tm; qef@usiaf &;/ vH;k 0z,f&mS ;a&;wdu
k yf rJG mS vkyo
f m;xktm;vH;k / aoG;pkycf H
tm;vH;k udk wpkwpnf;wnf;jzpfatmif pnf;±H;k Edik w f vhJ w
l ef;pm; jzpfv@kd ygy?J

aoG;pkyo
f v
l w l ef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyrf u _ kd xde;f odr;f xm;&eftwGu/f
wenf;tm;jzifh vufwqkypf m vlenf;pkuav;&J@ ud, k u f sKd ;pD;yGm;twGu/f {&mr
trsm;pkjynforl sm;tm; qef@usi&f eftwGu/f Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdt k yfygw,f?
aoG;pkyfcH vlwef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyfr_rSefor#udk vHk;0zsufodrf;ypfa&;
twGuf/ wenf;tm;jzifh {&mrtrsm;pk jynfolwdk@&J@tusdK;twGuf/ vuf
wqkypf m acwfraD us;u|eyf ikd &f iS rf sm; jzpf=uwJh ajr&Sirf sm;eJ@t&if;&Sirf sm;udk qef@
usiaf &;twGuf Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdtk yfygw,f?

vlwef;pm;wdu k yf u JG kd vlwef;pm;oifjh rwfa&; pdwu f ;l ,Ofrj_ zifh tpm;xd;k


=uwJh twkta,mif qd&k , S v f pf0g'/D "e&Siaf ygupf 'Dru kd &ufrsm;[m qd&k , S v f pf
ðyjyifajymif;vJa&;udprP mS vnf; pdwu f ;l ,Oftyd rf uf rufc=hJ uw,f? 'Dupd u P kd
aoG;pkyo f vl w l ef;pm;tkypf ;kd r_ukd wGe;f vSe&f wJu h pd t
P jzpf rjrif=u? ud, k &hf nfreS ;f
csuu f kd ud,
k w f ikd o
f jd rifvm=uwJh trsm;pk}uD;xHrmS tenf;pku +idr;f csr;f pGm emcH
vd@k jzpfvmwJu h pd t
P jzpfyJ jrif=uw,f? 'Dv"kd e&Siaf ygupf pdwu f ;l ,Ofr[ _ m
Edik if aH wmfqw kd m vlwef;pm;eJ@ rqdik b f ;l qdwk hJ tawG;tac:eJ@ cGrJ &atmif qufpyf
aeygw,f? 'Dawmh 'Dpw d u f ;l ,Ofr[ _ m vufawG@rmS vkyo f m;vlwef;pm;wd@k &@J
tusKd ;udk opPmazmufwt hJ xd qdu k af &mufomG ;wmygy?J oufaojyp&mawG
&Syd gw,f? jyifopfjynf 1848 ckEpS f awmfveS af &;eJ@ 1871 ckEpS f awmfveS af &;
ordik ;f rSmvnf; awG@&w,f? 19 &mpk tukef 20 &mpktp t*Fvef/ jyifopf/
tDwvDe@J wjcm;wdik ;f jynfrsm;rSm "e&Siu f ufbed ufrsm;twGi;f od@k “qk&d , S v f pf
rsm;” 0ifa&mufvyk u f ikd zf ;l wJh tawG@tñuHrmS vnf; awG@&ygw,f?

46
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rmhupf [
f m 'Dvkd "e&Siaf ygupf qd&k , S v f pf0g'udk woufwmvH;k qef@usif
wdkufcdkufcJhw,f? tcktcg ±k&Sm;rSm qdk&S,fvpfawmfvSefa&;ygwDeJ@ rif&SDApf
ygww D @kd [m 'Dvkd "e&Siaf ygupf qd&k , S v
f pf0g'udk jyeftoufoiG ;f ae=uw,f?
rmhupf [ f m vlwef;pm;wdu k yf qJG ikd &f m ol@tjrifukd wav#mufv;kH udik pf cJG yhJ gw,f?
ol@&@J vlwef;pm;wdu k yf q
JG ikd &f mtjrifukd Edik if aH &;tm%m qdik &f mtjrif/ Edik if aH wmf
qdik &f m tjrifw@kd rmS vnf; toH;k cscyhJ gw,f?

"e&Sivf wl ef;pm;&J@tyk pf ;kd r_tm; wGe;f vSeòf zzsuaf &;tvkyu f kd ypPn;f rJh
vlwef;pm;om atmifjrifatmif vkyfaqmifEdkifw,f? ta=umif;uawmh
ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ pD;yGm;a&;b0tajctaeu 'DvdkwGef;vSefa&;twGuf
tcsut f vuf jyifqifay;aew,f? 'Dvw kd eG ;f vSerf v
_ yk if ef; taumiftxnf
azmfa&;twGuf jzpfEikd af csawGe@J tiftm;awGuv kd nf; ol@p;D yGm;a&;b0 tajc
taeu ol@ukd ay;tyfaew,f? "e&Siv f w
l ef;pm;[m v,form;rsm;ESihf "e&Sif
aygupf tv$mtm;vH;k udk upOfu h &Jjzpfatmif òzcGyJ pfaew,f? wcsed x f rJ mS ypPn;f rJh
vlwef;pm;udak wmh aygi;f pnf;ay;jcif;/ aoG;pnf;ay;jcif;/ pnf;±H;k ay;jcif;awG
vkyaf ew,f? xkwv f yk af &;}uD;twGi;f rdryd g0ifae&wJh pD;yGm;a&;tcef;a=umifh
ypPnf;rJhvlwef;pm;omv#if aoG;pkyfcHvlwef;pm;/ vkyfom;vlxktm;vHk;&J@
acgi;f aqmifjzpfEikd pf rG ;f &Syd gw,f? tJ'aD oG;pkycf eH @J tzdEydS cf v
H xl [k m "e&Siv f wl ef;
pm;&J@ aoG;pkyfzdESdyfr_&J@ tpdwfpdwftr$mr$m tcGJcH&r_ twdkif;twmbufrSm
ypPn;f rJrh sm; cH&wmxuf ravsmyh g? r=umc% ydak wmifc&H wwfygao;w,f?
'gayrJh 'Dvx l [
k m rdrw d @kd vw
G af jrmufa&;twGuf trSt D cdu
k if;wJh wdu k yf u
JG kd
rqifEEJ$ ikd =f uyg?

rmhufpftaeeJ@ vlwef;pm;wdkufyGJtjrifudk EdkifiHawmfjy\em/


qdk&S,fvpfawmfvSefa&;jy\emwdk@eJ@ aygif;pyfvdkufwJhtcgrSm tusdK;quf
tm;jzifh ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ Edik if aH &;/ tkypf ;kd r_/ ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf/ wenf;
47
vDeif
ajym&&if b,foel @J rS tm%mcGaJ 0wm rvkyb f J vlxrk sm;&J@ vufeufuikd t f iftm;
tay:rSm wdkuf±dkuftm;xm;wJh EdkifiHa&;tm%mudk todtrSwfðya&;qdkwJh
tjrifukd rvGrJ aoG&&Sv d mygw,f? tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k xm;wJh
ypPn;f rJv
h w l ef;pm; wenf;qd&k v#if "e&Siaf wG&@J rvGrJ aoG aoG;±l;aoG;wef;
ckcq
H ef@usirf u _ kd ESyd u
f yG yf pfEikd +f yD; pD;yGm;a&;pepfopf wnfaqmufa&;twGuf
aoG;pkycf vH yk o
f m;vlxt k m;vH;k udk pnf;±H;k Edik pf rG ;f &Sw
d hJ ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;omv#if
"e&Siv f wl ef;pm;udk wGe;f vSeyf pfEikd w f m jzpfygw,f?

ypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m aoG;pkyo
f rl sm;&J@cck rH u
_ kd ESyd u
f yG &f eftwGuaf &m/
qdk&S,fvpfpD;yGm;a&;udk xlaxmif&mrSm v,form;rsm;/ "e&Sifaygufprsm;/
ypPn;f rJw
h ydik ;f rsm;paom {&mrtrsm;pk jynfov l xl u k kd acgi;f aqmif&eftwGuyf g
EdkifiHawmftm%mudk vdktyfw,f? pkpnf;csKyfudkifxm;wJh tcGifhtm%m
tzG@J tpnf;/ t=urf;zuftzG@J tpnf;udk vdt k yfw,f?

rmhupf 0f g'[m tvkyo f rm;ygwu D kd ynmay;w,fqw kd m wu,fawmh


tvkyform;vlwef;pm;wyfOD;udk ysdK;axmifwmygyJ? wyfOD;[m tm%mudk
odrf;,lEdkif+yD; jynfolw&yfvHk; udk qdk&S,fvpfpepfodk@ OD;aqmifvrf;jy
Edik pf rG ;f &Sw
d whJ yfO;D jzpf&r,f? pepfopfukd !ïe=f um;Edik /f pnf;±H;k Edik pf rG ;f &Sw
d w hJ yfO;D
jzpf&r,f? aoG;pkycf v H yk o
f m;rsm;taeeJ@ rdrw d @kd vrl b_ 0udk "e&Sivf wl ef;pm; ryg
wJ/h "e&Siv f w l ef;pm;udk qef@usiw f /hJ ud,
k yf ikd v
f rl b _ 0jzpfatmif xlaxmif&mrSm
a&S@aqmifvrf;jy Edik pf rG ;f &Sw d w
hJ yfO;D jzpf&r,f? 'Dvykd nmay;r_e@J ajymif;jyefjzpf
aewmuawmh tcktcgrmS }uD;pd;k aewJh tacsmif0g'&J@ ynmay;r_ygy?J 'D0g'[m
tvkyo f rm;ygw0D ifawGukd vkycf aumif;aumif;&wJh tvkyo f rm;wd@k &@J ud,k f
pm;vS,af wGjzpfatmif atmufajcvlxek @J uif;uGmolawGjzpfatmif ynmay;
aeygw,f? ygw0D ifawGukd t&if;&Sipf epfatmufrmS “a&vdu k if g;vdu
k ”f aeol/
trJðywfa&wcGut f wGuf ud, k ahf rG;&mygtcGit hf a&;udk a&mif;pm;ol/ wenf;
48
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tm;jzifq
h &kd v#if "e&Sivf w
l ef;pm;udk qef@usi&f mrSm jynfov l x
l u
k kd a&S@aqmif
wJh awmfveS af &;acgi;f aqmiftcef;udk pGe@f vw
$ of al wGjzpfatmif ynmay;ae
ygw,f?

“Edik if aH wmf = tkypf ;kd olvw


l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k xm;wJh ypPn;f rJh
vlwef;pm;” qdw k hJ rmhupf &f @J oabmw&m;[m ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ ordik ;f
qdik &f m awmfveS af &;tcef;u¾eJ@ywfoufv@kd oif=um;cJo h r# =o0g'w&yfv;kH
eJ@ cGcJ mG r&atmif qufpyfaewm jzpfw,f? 'Dtcef;u¾udk tjrifq h ;kH azmfjyae
wmuawmh ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf jzpfw,f? ypPn;f rJv
h w l ef;pm;&J@ Edik if aH &;
tkypf ;kd r_ jzpfw,f?

ypPn;f rJv
h wl ef;pm;taeeJ@ "e&Siv f wl ef;pm;udk qef@usifwhJ t=urf;
zuftxl;tzG@J tpnf;jzpfwhJ Edik if aH wmfukd vdt k yfw,fqakd wmh atmufyge*d ;kH csKyf
csu[ f m tvdv k xkd uG af y:vmygw,f? tJ'guawmh ypPn;f rJv h wl ef;pm;taeeJ@
tJ'vD t kd zG@J tpnf;w&yf wnfaqmufr,fqv kd #i/f "e&Siv
f w
l ef;pm;u ol@twGuf
wnfaqmufxm;wJh Edik if aH wmf,EW&m;udk OD;pGmyxr acsre_ ;f zsuq f ;D jcif;rvkyb
f J
rjzpfEdkifbl;qdkwJhtcsufygyJ? uGefjrLepfa=unmpwrf;[m 'Ded*Hk;csKyfcsufudk
wdu
k ±f u kd Of ;D wnfxm;ygw,f? 1848 - 51 ckEpS af wmfveS af &;tawG@tñuHukd
aygi;f csKyf&mrSmvnf; rmhupf u f 'Dtcsuu f kd ajymxm;ygw,f?

(2) awmfveS af &;ed*;kH csKyfcsuf

tck u|efawmfwdk@ aqG;aEG;wJh EdkifiHawmfjy\emeJ@ywfoufvdk@


rmhupf u
f “vl0bD ekd mbwfZf b±l;ar; 18 &uf” pmwrf;xJrmS 1848 - 51 ckEpS f
awmfveS af &;udk atmufygtwdik ;f ed*;kH csKyfxm;ygw,f?

49
vDeif
“ææ 'gayrJh awmfveS af &;[m tuket f pifjynfph rkH _ &Syd gw,f? ,ck
tcsed rf mS cufcjJ yif;xefwhJ ppfaq;r_uckd aH e&qJ jzpfw,f? awmfveS af &;
[m ol&@J vkyif ef;wm0efukd pepfwusenf;emuspmG pGr;f aqmifae
w,f? (wwd,ajrmufeydv k , D H tm%modr;f wJ)h 1851 ckEpS f 'DZifbmv
(2) &ufae@ rwdik rf t D xd awmfveS af &;[m ol@&J@jyifqifrv _ yk if ef;
w0ufukd +yD;ajrmufcw hJ ,f? tck usew f 0ufukd xrf;aqmifaeqJ
jzpfw,f? ygvrD eftcGit hf m%mudk wGe;f vSeyf pfEikd zf @kd twGuf a&S;OD;pGm
'DtcGit hf m%mudk awmfveS af &;u +yD;jynfph akH tmif vkyaf y;cJw h ,f?
,cktcg 'D&nfreS ;f csuf &&Sv d mwJt h cg tkycf sKyfa&;tcGit hf m%mudk
+y;D jynfph akH tmif vkyaf y;aeygw,f? tJ't D cGit hf m%mudk toef@pifq;kH
o¿mefeJ@ ay:vmatmif vkyfaew,f? oD;jcm;cGJxkwfay;w,f?
tJ't D cGit hf m%mudk ud, k bhf momud, k qf ef@usiw f hJ ypfuiG ;f jzpfatmif
vkyaf y;w,f? 'Dvekd @J tJ't D cGithf m%mud, k w f ikd f twGi;f ydik ;f xJu
tzsut f iftm;rSeo f r# pkpnf;ap+y;D 'DtcGit hf %mudk qef@usiaf pw,f?
(atmufrsO;f udk u|Eyfk o f m;w,f?) awmfveS af &;u tJ'jD yifqifa&;
vkyfief; 'kwd,w0ufudk +yD;ajrmufoGm;wJhtcg Oa&mywdkuf[m
&$iv f ef;pGmxvm+yD; toifv,fºuuf}uD; oifusi;f wl;wm tvGef
aumif;ygvm;vd@k ajymygvrd rhf ,f?”

“Ttkycf sKyaf &;tcGit hf m%mrSm - }u;D rm;vSaom AsL±du k a&pDe@J ppfa&;


tzGJ@tpnf; yg0ifw,f? ±_yfaxG;ayGvDvSwJh/ t0ef;t0dkif;vnf;
us,w f hJ Edik if aH wmf,EW&m; yg0ifw,f? t&m&St d iftm; 5 ode;f / ppfwyf
tiftm; 5 ode;f yg0ifw,f? 'Dtyk cf sKyfa&;tcGit hf m%m[m jyifopf
vl@tzG@J tpnf;cE<mud, k w
f ckv;kH udk ydu
k u
f eG }f u;D ozG,f &pfywfxm;w,f?
arG;!‡i;f aygut f m;vH;k udk ydwq
f @kdxm;w,f? 'Da=umufrufz, G f wG,u f yf

50
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aoG;pkyaf ewJh taqmufttH[ k m oufO;D qHyikd f bk&ifpepfacwf òyvJ
csed rf mS ayguzf mG ;vmcJw
h ,f? 'gt
h jyif 'DòyvJwjhJ zpfpOfukd t&Sed jf refap
cJw
h ,f ææ”

yxrt}udrf jyifopfawmfveS af &;[m A[drk S pkpnf;csKyfuikd rf p_ epfukd


jzpfay:wdk;yGm;apcJhw,f? “'gayrJh wcsdefwnf;rSm” “tpdk;&tcGifh
tm%m&J@ t0ef;t0dik ;f / taqmifta,mife@J tkycf sKyaf &; vkyo f m;OD;
a&” ææ wd@k ukd wd;k cs@J cyhJ gw,f? “eydvk ,
D [
H m 'DEikd if aH wmf,EW&m;udk
+y;D jynfph akH tmif vkyaf y;cJw
h ,f? Oya'ðybk&ifpepfe@J Zlvikd vf bk&ifpepf
wd@k u 'D,EW&m;rSm tvkycf aJG 0r_pepfukd wd;k cs@J ay;±Hyk J vkycf w
hJ myg? æ”

“tqH;k rSmawmh ygvrD efpepforRwEdik if [ H m awmfveS af &;udk qef@usif


wJw h u kd yf t
JG wGi;f rSm &ufpufpmG ESyd u f yG w f hJ pDrcH suaf wG vkyaf qmif
wJt h jyif tpd;k &tcGit hf m%m&J@ t&if;tjrpfe@J pkpnf;csKyfuikd rf w _ @kd ukd
ydrk akd wmifw h if;atmif rv$rJ a&Smifom tm;jznfch w hJ ,f? 'Dae@txd
awmfvSefa&;tm;vHk;u 'D,EW&m;udk zsufqD;ypf&r,fhtpm; ydk+yD;
jynfph akH tmif vkyaf y;cJ=h uw,f? (atmufrsO;f udk u|Eyfk o f m;onf?)
“tvSnu hf s }uD;pd;k Edik af &;twGuf òyifqikd af e=uwJh ygwrD sm;taeeJ@
'DEikd if aH wmfArd ef ,EW&m;}uD;tm; ydik q f ikd Ef ikd af &;udk t"duatmifyJG
yef;wdik t f jzpf ,lq=uygw,f?” (vl0b D ekd mbwf b±lar 18 &uf
pmwrf;/ pmrsuEf mS 98 - 99? 1907 ckEpS f [ef;bwfwiG f *smref
bmomjzifh pwkwt ˆ }udrf yHEk ydS x
f w
k af 0jcif;?)

rmhupf &f @J ajymifajrmufvw


S hJ 'DaqG;aEG;csu[
f m uGejf rLepfa=unm
pmwrf;rSmxufpm&if a&S@ukd trsm;}uD; wufvrS ;f cJyh gw,f?

51
vDeif
uGejf rLepfa=unmpmwrf;xJrmS Edik if aH wmfqikd &f mjy\emudk tvGef
taumiftxnfrJhpGm/ a,bk,stusqHk; pum;vHk;toHk;tE_ef;rsm;eJ@om
wifjyxm;ao;w,f? txufu;kd um;yg pmyd'k x f rJ mS awmh 'Djy\emudk tcdik f
trmuspmG wifjyxm;ygw,f? wifjyxm;wJh ed*;kH csKyfcsu[ f m tvGew f u
d s
w,f? tcdik t f rmusw,f? vufawG@usw,f? odomxif&mS ;w,f? ,cktcsed f
txdjzpfco hJ r# awmfveS af &;tm;vH;k [m Edik if aH wmf,EW&m;udk +yD;jynfph akH tmif
vkycf w
hJ ,f? wu,fu 'D,EW&m;udk ±du k cf sKd ;zsuq f ;D ypfc&hJ rSm jzpfw,f?

'De*d ;kH csKyfcsu[


f m Edik if aH wmfe@J ywfoufwhJ rmhupf 0f g'oif=um;csuf
xJrSm t"dueJ@ tajccHuswJhtcsuf jzpfygw,f? 'DtcsufudkyJ }uD;pdk;aewJh
w&m;0ifqdk&S,f'Drdku&ufygwDawGu vHk;0arhypfxm;=u+yD;/ 'kwd,tifwm
ae&Sife,f&J@ a&S@wef;ta&mufqHk; oabmw&m;a&;q&m aumufpuD;
uvnf; yHzk suyf pfcyhJ gw,f? ('gukd a&S@rmS aqG;aEG;ygrh ,f?)

uGejf rLepfa=unmpmwrf;u ordik ;f udk a,bk,stusO;f csKyf azmfjycJh


w,f? 'De*d ;kH csKyfcsut f & u|efawmfw@kd [m Edik if aH wmfukd vlwef;pm;tkypf ;kd r_
ud&, d mtjzpf oabmxm;w,f? ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m OD;pGmyxr Edik if aH &;
tm%mudk odr;f ,l&r,f? Edik if aH &;t& }uD;pd;k r_ukd t&,l&r,f? Edik if aH wmfukd
“tkyfpdk;olvlwef;pm;tjzpf pnf;±Hk;xm;wJh ypPnf;rJhvlwef;pm;” tjzpfodk@
ajymif;vJypf&r,f? 'gawG rvkyb f eJ @J "e&Siv f wl ef;pm;udk òzcsEikd rf mS r[kwb f ;l
qdkwJh ed*Hk;csKyfcsufudk rvGJraoG&&Sdvmw,f? ypPnf;rJhvlwef;pm; atmifyGJ&
+yD;+yD;csif;rSm ol@&J@EdkifiHawmf[m pwifwdrfaumvdrfhr,f? bmvdk@vJqdkawmh
vlwef;pm;twdu k tf cHjzpfr_ r&Sad wmhwhJ vl@tzG@J tpnf;wckrmS Edik if aH wmf[m
&Szd @kd rvdt
k yf/ &Sv
d nf; r&SEd ikd v
f @kd y?J tJ'eD *d ;kH csKycf suu f v
kd nf; rvGrJ aoG&&Sv d mw,f?
ordik ;f jzpfay:wd;k yGm;r_ ±_axmifu h =unf&h if "e&SiEf ikd if aH wmfukd ypPn;f rJEh ikd if aH wmfe@J

52
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b,fvdktpm;xdk;rvJqdkwJh ar;cGef;udk a=unmpmwrf;rSm wifjyrxm;ao;
ygb;l ?

'Dar;cGe;f udk rmhupf u


f 1852 ckEpS rf mS usrS wifjy+yD; tajzay;cJyh gw,f?
rmhupf u f ol@&@J tEkyËdavmr±ky0f g' tbd"rRmtay: opPmapmifo h od jl zpfwhJ
twdik ;f / awmfveS af &;&J@ }uD;jrwfwu hJ mvjzpfwhJ 1848 ckEpS rf S 1851 ckEpS t
f xd
tcsed &f @J ordik ;f tawG@tñuHukd tajccH+yD; wifjycJw h ,f? tjcm;ae&mrsm;rSmvdyk J
'Dae&mrSmvnf; ol@&@J oif=um;csuaf wG[m tawG@tñuHe*d ;kH csKyfcsuyf J jzpfyg
w,f? 'De*d ;kH csKyfcsuaf wGrmS euf±i_d ;f wJh urBmt
h jriftbd"rRmeJ@ ºu,f0wJh ordik ;f
A[kow k wd@k ukd xif[yfaeygw,f?

Edik if aH wmfjy\emudk 'Dvt


kd cdik t
f rmusus wifjyxm;ygw,f? "e&Sif
vlwef;pm;tkyfpdk;r_twGuf r&SdrjzpfwJh EdkifiHawmf,EW&m;/ wenf;qdk&&if
"e&SiEf ikd if aH wmf[m ordik ;f rSm b,fvjkd zpfay:cJoh vJ? 'DEikd if aH wmf[m b,fvkd
tajymif;tvJawG jzpfay:cJhovJ? "e&Sifvlwef;pm;&J@ awmfvSefa&;awG
twGif;rSmeJ@ tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;&J@ trSDtcdkuif;wJh v_yf&Sm;r_awGudk
&ifqikd &f pOfrmS bmtajymif;tvJawGukd ðyvkycf o hJ vJ? 'D,EW&m;eJ@ywfoufv@kd
ypPn;f rJv h w l ef;pm;[m bmawGvyk zf @kd vdo k vJ?

A[dkrSm pkpnf;csKyfudkifxm;wJh EdkifiHawmftm%mqdkwm "e&Sifvl@


tzG@J tpnf;&J@ txl;vdt k yfcsujf zpf+yD;/ oufO;D qHyikd pf epf usq;kH csed u
f mvrSm
ay:aygufcJhwm jzpfygw,f? 'DEdkifiHawmf,EW&m;&J@ txl;jcm;qHk;t*Fg&yfudk
azmfjywJh taqmufttHk 2 &yfuawmh AsL±du k a&pDe@J t+rJwrf;ppfwyfw@kd jzpfyg
w,f? "e&Siv f w l ef;pm;[m 'DtaqmufttHak wGe@J trsKd ;rsKd ;tzHzk kH qufo, G rf _
&Sdw,fqdkwmudk rmhufpfeJ@tdef*,fwdk@u olwdk@&J@usrf;awGxJrSm t}udrf}udrf
&Si;f jyxm;w,f? 'Dqufo, G rf u
_ kd tvkyo f rm;wdik ;f &J@ tawG@tñuHuvnf;

53
vDeif
tvGef@udk xifxif&Sm;&Sm;eJ@ rSwfavmufom;avmufatmifudk azmfjyaeyg
w,f? tvkyform;vlwef;pm;[m rdrd&J@ cg;oD;wJh tawG@tñuHt&udkyJ 'D
qufo, G rf u
_ kd od&ydS gw,f? 'ga=umifh 'Dqufo, G rf _ r&Srd jzpf wnf&adS er_ukd
wifjywJhoabmw&m;udk tvkyform;vlwef;pm;u tvG,fwulqkyfudkif
Edik w
f ,f? pGpJ +JG rJ+rJoabmayguEf ikd w f ,f? 'D"e&Siaf ygu'f rD u kd &ufawGusawmh
'Doabmw&m;udk em;rvnf oabmrayguv f @kdjzpfap/ aygah ygqh qoabmxm;vd@k
jzpfap jiif;y,f=uygw,f? 'grrS [kw&f ifvnf; 'Dxufy+kd y;D aygq h wJo
h abmxm;eJ@
'Doabmw&m;udk “a,bk,stm;jzif”h vufc=H uayr,fh 'DtxJu vufawG@e*d ;kH
csKyfcsuaf wG qGx J w
k zf @kd awmh arhae=uygw,f?

AsL±du
k a&pDe@J t+rJwrf;ppfwyf[m "e&Siv f @l tzG@J tpnf;cE<mud, k af y:
uyfaewJh “uyfyg;aumif” jzpfw,f? 'Duyfyg;aumif[m 'Dv@l tzG@J tpnf;udk
tpdyfpdyfuGJjym;apwJh twGif;ydkif;&efbufyËdyuQxJu aygufzGm;vmwmyg?
'gayrJh ol[m vl@tzG@J tpnf;&J@ toufaoG;a=umar$;!‡i;f aygut f m;vH;k udk
“ydwq f @kd ” xm;ygw,f? Edik if aH wmfqw kd m uyfyg;aoG;pkyaf umifyq J w
kd hJ tjrif[m
rif;rJ0h g'&J@ xl;jcm;wJh tjrifyv J @kd tcktcg w&m;0ifq&kd , S 'f rD u
kd &ufygww D iG ;f
}uD;pd;k aewJh aumufpuD; tacsmif0g'u ,lqygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'udk
yHzk suw f mygy?J ‘tzEdik if aH wmfukd umuG,=f u’ qdw k hJ oabmw&m;udo k ;kH +yD;
e,fcs@J pepfukd umuG,af xmufcH rGr;f rHwefqmqifwt hJ qif/h wenf;tm;jzifh
rñuHpzl;atmif ,kwn f w hH t
hJ qift h xd qd&k , S vf pf0g'udk av#mch sypfae=uwJh
evAde;f wH;k rsm;twGuaf wmh tvGet f usKd ;&Srd mS aocsmygw,f? 'gayrJh 'g[m
rmhupf 0f g'udk yHzk suw f myJqw kd m tjiif;yGm;p&m rvdyk gb;l ?
Oa&myrSm ya'o&mZfpepfusq;kH +y;D aemuf t}urd af ygi;f rsm;pGm jzpfay:
cJhwJh "e&Sifvlwef;pm;&J@ awmfvSefa&;rsm;twGif;rSm AsL±dkua&pDeJ@ ppfa&;
taqmufttHu k kd wd;k cs@J rrG ;f rHcikd rf mapcJyh gw,f? txl;ajymzd@k vw
kd mu "e&Sif
aygupf vlwef;pm;udk "e&Si}f uD;vlwef;pm;buf ygvm+yD; axmufcrH &_ atmif
54
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
odr;f oGi;f wm[mvnf; trsm;pktm;jzifh 'D,EW&m;uwqifv h yk w
f m jzpfygw,f?
'DtaqmufttHu k v,form;rsm;/ vufry_ nmonfrsm;/ ukeo f nfrsm; pwm
awGxu J txufvm$ awGukd tawmftwef Zdrv f nf;us/ +idr;f vnf;+idr;f csr;f /
*k%v f nf;&Sw d hJ tvkyaf wG zefw;D ay;ygw,f? 'Dtvkyt f udik af wG &&So d al wGukd
jynfoal wG&@J txufo@kd wifay;xm;ygw,f? ±k&mS ;rSm 1917 ckEpS f azazmf0g&v D
27 &ufaemufyikd ;f 6 vwm umvtwGi;f jzpfysucf w hJ mawGukd jyefpOf;pm;
=unfyh g? [dw k ek ;f u *d% k ;f euftzG@J 0ifawGukd OD;pm;ay;cef@tyfcw hJ hJ txl;ae&m
awG[m tckawmh Oya'wGi;f 'Dru kd a&pDygw0D ifrsm;/ rif&ADS pfrsm;eJ@ qd&k , S v f pf
awmfveS af &; ygw0D ifrsm;twGi;f cGaJ 0,l=uwJh wdu k &f mygypPn;f rsm; jzpfvm
w,f? xda&mufwhJ ðyjyifajymif;vJa&;awG vkyzf @kd uakd wmh b,forl S wu,fwrf;
pOf;pm;=uwm r[kwb f ;l ? ðyjyifajymif;vJa&;tpDtpOfawGukd “wdik ;f ðyjynfðy
v$waf wmfrsm; usi;f ycsed t f xd’ qdik ;f iHx h m;zd@k e@J v$waf wmfusi;f ywJu h pd u
P v kd nf;
ppf}uD;+yD;wJt h xd qdik ;f iHx h m;zd@k trsKd ;rsKd ;óu;yrf;cJ=h uw,f? 'gayrJh wdu k &f myg
ypPn;f cGaJ 0wJu h pd /P wenf;tm;jzifh 'k0ef}uD;/ bk&ifccH sKyfpwJh Zdru f swhJ &mxl;
ae&mawG cGaJ 0wJu h pd rP mS awmh enf;enf;av;rS tcsed rf qG=J uawmh? bmwdik ;f ðy
jynfðyv$waf wmfurkd v S nf; apmifq h ikd ;f rae=uawmhygb;l ? tpd;k &&mxl;}uD;awG
cGaJ 0,l=uwJh Zmwfvrf;awGqw kd mu tESpo f m&tm;jzifh ‘wdu k &f mygypPn;f
rsm;’ cGaJ 0jcif;eJ@ jyefvnfcaJG 0jcif;udk azmfjycsurf #om jzpfygw,f? 'grsKd ;awGu
wwdik ;f jynfv;kH txufe@J atmuf/ A[dak &me,fyg/ tpd;k &Xmewdik ;f rSm jzpfysuf
aewmyg? 1917 ckEpS f azazmf0g&v D 27 &ufe@J =o*kwv f 27 &uf=um; 6 v
wmumv tjzpftysuaf wGukd csKyaf jym&&if (tjiif;yGm;p&m rvdak tmif yuwd
bm0usus csKyfajym&&if) 'DumvtwGi;f rSm ðyjyifajymif;vJrt _ pDtpOfreS o f r#
udk tcsed q f cJG w hJ ,f? &mxl;ae&mtm;vH;k udk cGaJ 0vdu k wf ,f? “rSm;,Gi;f pGm” cGaJ 0
cJw
h mawGukd t}udrt f csKd @jyefvnfðyjyifcaJG 0cJw h ,f?

'gayrJh "e&Sief @J "e&Siaf ygupf vlwef;pm; ygwt


D rsKd ;rsKd ;t=um;rSm (Oyrm
±k&mS ;rSmqd&k if Oya'wGi;f 'Drukd a&pDygw/D qd&k ,
S v
f pfawmfveS af &;ygweD @J rif&ADS pf
55
vDeif
ygwaD wGt=um;rSm) AsL±du k a&pDtaqmufttHu k kd ‘jyefvnfcaJG 0’ wmawG
ydrk sm;vmavav/ tzdEydS cf v H w l ef;pm;rsm;eJ@ olw@kd &@J a&S@q;kH rSm &Sad ewJh ypPn;f rJh
vlwef;pm;wd@k [m "e&Siv f @l tzG@J tpnf;wckv;kH eJ@ rdrw d @kd t=um;rSm rajy+idr;f
Edik w f hJ &efbufyËdyuQ &Sad ea=umif;udk ydrk &kd iS ;f vif;pGm od&v dS mavav jzpfvm
ygw,f? 'Dta=umif;a=umifhyJ "e&SifygwDawGtm;vHk;/ tm;vHk;txJrSm 'Drdk
u&ufwpftusqHk;eJ@ ‘awmfvSefwJh'Drdkua&pD’ ygwDawG twGufawmifrSyJ
awmfveS w f yhJ pPn;f rJvh wl ef;pm;udk qef@usizf @kd twGuf ESyd u f yG af &;tpDtrHrsm;udk
tm;jznfzh @kd / ESyd u f yG af &;,EW&m; wenf;tm;jzifh Edik if aH wmf,EW&m;udk cdik rf m
atmifvyk zf @kd vdt k yfvmygw,f? 'Dvv kd yk w
f mawGa=umifyh J awmfveS af &;taeeJ@
uvnf; ‘rdr&d @J zsuq f ;D Edik pf rG ;f tiftm;rSeo f r#ukd pkpnf;’ +yD; Edik if aH wmftm%m
udk qef@usio f mG ;zd@k jzpfvmw,f? awmfveS af &;&J@ &nfreS ;f csut f aeeJ@q&kd ifvnf;
Edik if aH wmf,EW&m;udk +y;D jynfph akH tmif rGr;f rHa&;r[kwb f J 'guzkd suq f ;D acsre_ ;f a&;udk
OD;wnfz@kd jzpfvmw,f?

jy\emudk tckvkd wifjy&wmu avm*spef nf;eJ@ tusKd ;ta=umif;


qufpyfpOf;pm;r_t& r[kwyf g? wu,fh tjzpftysuaf wGt& 1848 - 51
umv tawG@tñuHt& wifjy&wmyg? zsuq f ;D ypf&r,fh Edik if aH wmfukd bmeJ@
tpm;xdk;rvJqdkwJh ar;cGef;udk rmhufpfu 1852 ckESpfrSm rwifjyao;ygbl;?
rmhupf u
f cdik rf mwJh ordik ;f tawG@tñuH tajccHukd b,favmufppJG +JG rJ+rJ qkyu f ikd f
w,fqw kd m 'Dtcsuu f jyaeygw,f? tJ't D csed u
f 'Dar;cGe;f udk tajzay;Edik f
avmufatmif twG@tñuHtcsut f vuf r&Sad o;ygb;l ? 1871 ckEpS u f srS ordik ;f
tawG@tñuH&Sdvmwmyg? 1852 ckESpfrSm tawG@tñuHay:u ody`Henf;us
aumufcsuq f aJG jymr,fq&kd if ypPn;f rJah wmfveS af &;[m ‘rdr&d @J zsuq f ;D Edik pf rG ;f
tiftm;rSeo f r#upkd pk nf;’ +yD; Edik if aH wmftm%mudk qef@usiaf &;/ wenf;tm;j

56
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
zifh Edik if aH wmf,EW&m;udk “zsuq
f ;D ” a&; wm0efukd xrf;aqmifz@kd eD;uyfvmae+yD
vd@k yJ ajymvd@k &ygao;w,f?

'Dae&mrSm ar;p&may:vmwygw,f? rmhupf &f @J tawG@tñuaH vhvm&&Sd


csuaf wGe@J ed*;kH csKyfcsuaf wGukd a,bk,sw&m;xkwv f u
kd +f yD; jyifopfEikd if &H @J 1848
ckEpS rf S 1851 ckEpS t f xd oH;k ESpw
f m umvordik ;f xuf us,0f ef;wJeh ,fy,frmS
toH;k csr,fq&kd if rSeu f efygrh vm;qdw
k hJ ar;cGe;f yg? 'Djy\emqD roGm;cif tde*f ,f
&J@ rSwfcsufwckudk t&ifoHk;oyf+yD; tcsuftvufawGudk qef;ppf=unfh=u
&atmifyg? ‘b±lar;vf 18 &uf’ pmapmif&@J wwd,t}urd yf EkH ydS jf cif; trSmpmrSm
tde*f ,fu 'Dvakd &;xm;ygw,f?

“ææjyifopfEikd if rH mS ordik ;f wav#muf vlwef;pm;wdu k yf aJG wG[m jzpfymG ;


vdu k +f yDq&kd if wjcm;Edik if aH wGrmS xuf jywfom;w,f? 'ga=umifh ajymif;vJaewJh
Edik if aH &;o¿mefawG[mvnf; xif&mS ;jywfom;vSygw,f? 'DEikd if aH &;o¿mef
awGqw kd m vlwef;pm;wdu k yf aJG wG v_y&f mS ;&wJah bmifvnf; jzpfw,f? wdu k yf JG
&v'fawGukd ðcH+yD;xif[yfwhJ o¿mefvnf; jzpfw,f? jyifopfEikd if [ H m tv,f
acwfrmS ya'o&mZfpepf&@J A[dck surf jzpfw,f? ,Ofaus;r_qef;opfa&; umv
aemufyikd ;f vufatmufcjH ynfe,frsm;tay: wvH;k wpnf;wnf; tkycf sKyfwhJ
bk&ifpepfrmS pHuswEhJ ikd if v H nf; jzpfw,f? jyifopfawmfveS af &;}uD;twGi;f rSm
ya'o&mZfpepfukd òzcsc+hJ yD; "e&Siv f w
l ef;pm;csn;f yJ oyfoyftyk pf ;kd wJph epfukd
xlaxmifcw hJ ,f? tkypf ;kd r_pepfrmS 'Dvpkd w
H ifavmufwhJ oD;oef@usrr_ sKd ;udk wjcm;
b,fOa&myEdkifiHrSmrS rawG@&ygbl;? "rRwmyJ? tkyfpdk;ol"e&Sifvlwef;pm;udk
wGef;vSefwJh ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ wdkufyGJ[mvnf; jyifopfrSm jywfom;vS
ygw,f? 'Dvdk jywfom;r_rsdK;udkvnf; wjcm;b,fae&mrSmrS rawG@&ygbl;?”
(pmrsuEf mS 4? 1907 yHEk ydS x f w
k af 0jcif;?)

57
vDeif
txufygpmyd'k rf mS aemufq;kH 0gus[m acwfrrDawmhygb;l ? jyifopf
ypPn;f rJv h w
l ef;pm;&J@ awmfveS af &;wduk yf [
JG m 1871 ckEpS u f p+yD; +idro f ufomG ;
cJv
h @kd ygy?J b,favmuf=um=umyJ +idro f uf+idro f uf/ vmr,fyh pPn;f rJv h wl ef;pm;
awmfveS af &; twGi;f rSm jyifopfEikd if [ H m vlwef;pm;wdu k yf u
JG kd tuket f pif
jywfjywfom;om;wdu k w
f hJ ae&mrSm pHuswEhJ ikd if H jzpfrvmbl;vd@k awmh ajymvd@k
r&yg?

19 &mpktqH;k ydik ;f eJ@ 20 &mpk tpydik ;f umv a&S@wef;a&muf Edik if rH sm;&J@


ordkif;udk t=urf;zsOf; =unfh=u&atmif? tJ'DEdkifiHawGrSmvnf; tvm;wl
jzpfpOf[m jzpfaewmygy?J 'gayrJh ydak ES;auG;ygw,f? ydrk rkd sm;jym;wJo h ¿mefe@J
ydrk u kd s,0f ef;wJh e,fy,fawGrmS jzpfymG ;wmudk awG@&w,f/ awG@&csuaf wGukd
ajym&&if yxrtcsufu (jyifopf/ tar&duef/ qGpfZmvefwdk@vdk) orRw
Edik if rH sm;rSma&m/ (t*Fvef/ twdik ;f twmwckt& *smr%D/ puif'aD eAD,m;
wdik ;f jynfrsm; pwJEh ikd if rH sm;vd)k bk&ifpepfEikd if aH wGrmS yg “ygvrD eftm%m” [m
jzpfay:wdk;yGm;aewm awG@&w,f? 'kwd,tcsufu "e&Sifvl@tzGJ@tpnf;&J@
tajccHawGukd rxdyg;wJh tajctaeatmufrmS "e&Siyf gweD @J "e&Siaf ygupf ygwD
trsKd ;rsKd ;[m &mxl;ae&mqdw k hJ “wdu
k &f mygypPn;f ” udk cGaJ 0wmeJ@ jyefvnf
cGaJ 0wmawG vkyaf e=u+yD; tm%mvkae=uw,f? aemufq;kH tcsuu f awmh
“tkycf sKyfa&;tm%m” eJ@ 'Dtm%m&J@ AsL±du k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHk
wd@k [m jynfph v kH mw,f? cdik rf mawmifw h if;vmw,f?

'Dtjcif;t&mawGu a,bk,stm;jzifh t&if;&SiEf ikd if t H m;vH;k &J@ acwf


opfumv ajymif;vJr_jzpfpOfwckvHk;udk v$rf;ðcHxm;wJh xl;jcm;csufjzpfw,f
qdw
k m oHo,rSm;p&m vH;k 0r&Syd g? t&if;&Siu f rBmwckv;kH twGuf xl;jcm;csuf
jzpfwhJ tJ'jD zpfay:wd;k yGm;r_ jzpfpOfawGuykd J 1848 - 51 ckEpS f 3 ESpu
f mvtwGi;f
jyifopfEikd if rH mS jrefqefjywfom;+yD; pkpnf;xm;wJo h ¿mefe@J jzpfymG ;cJw h myg?

58
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b¾mt&if;tES;D acwf/ t&if;&Siv f uf0g;}u;D tkyt f zG@J }u;D awG&@J acwf/
vuf0g;}uD;tkyt f &if;&Sipf epfrS Edik if aH wmf vuf0g;}uD;tkyf t&if;&Sipf epfo@kd
ajymif;vJvmwJah cwf wcGe;f wnf;ajym&&if e,fcs@J pepfacwfrmS qd&k if bk&ifpepf
Edik if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ tvGwv f yfq;kH orRwpepfEikd if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ ypPn;f rJh
vlwef;pm;udk tjyif;txef ESyd u f yG zf @kd twGuf ‘Edik if aH wmf,EW&m;’ udk rñuHz;l
atmif tm;jznfw h mawG/ 'D,EW&m;&J@ AsL±du k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHu k kd
rñuHz;l atmif wd;k cs@J wmawGukd awG@&ygw,f?

'Dae@tjzpftysurf sm;u 1852 ckEpS rf mS xuf rEdi_ ;f ,SOo f matmif


}u;D rm;wJt h wdik ;f twmeJ@ urBmo
h rdik ;f udk wGe;f yd@k aewJh vrf;a=umif;uawmh ypPn;f rJh
vlwef;pm;awmfveS af &;&J@ ‘tiftm;rSeo f r#upkd pk nf;’ +yD; Edik if aH wmf,EW&m;udk
‘zsuq f ;D ypfa&;’ vrf;a=umif; jzpfygw,f?

ypPn;f rJvh w
l ef;pm;taeeJ@ zsuq f ;D ypf&r,fh Edik if aH wmfae&mrSm bmeJ@
tpm;xd;k rvJqw kd mudk yJ&pfbt
kH zG@J u tvGe@f tvGevf rf;!ïeo f abmaqmifwhJ
tcsut
f vufrsm;eJ@ !ïejf yaeygw,f?

(3) 1852 ckEpS rf mS rmhupf u


f jy\emudk wifjyyHk

1852 ckESpfrwfv (5) &ufae@&ufpGJeJ@ rmhufpfu a0'Dar,m


(Weydemeyer) xHay;pmrS aumufEw k cf surf sm;udk 1907 ckEpS rf mS rJ&if;
(Mehring) u e,l;Zuf (acwfopfr*~Zif;) twGJ 25/ trSwf 2/ pmrsuEf mS
164 rSm yHEk ydS jf zef@cscd w
hJ ,f? 'DpmxJrmS atmufygrw S o f m;zG,&f m pmyd'k u
f kd awG@&
ygw,f?

“ææu|eaf wmfth a=umif; ajym&&ifawmh acwfrv D @l tzG@J tpnf;rSm


vlwef;pm;awG&adS ea=umif; avhvmawG@&w
dS ma&m/ vlwef;pm;awG&@J

59
vDeif
t=um;u wdkufyGJta=umif; avhvmawG@&Sdwmyg u|efawmfh&J@
aumif;r_ r[kwyf gb;l ? u|eaf wmfrwdik cf if tawmf=um=umuwnf;
u "e&Sio f rdik ;f ynm&Siaf wGu 'Dvw l ef;pm;wdu k yf &JG @J ordik ;f jzpfay:
wd;k yGm;r_ukd azmfjycJ+h yD;om;yg? "e&Siaf bm*aA'ynm&Sirf sm;uvnf;
vlwef;pm;rsm;udk pD;yGm;a&;tjrift& cGJjcrf;pdwfjzmjycJh+yD;om;yg?
u|efawmf topfvkyfvdkufwmuawmh (1) xkwfvkyfa&;jzpfay:
wd;k yGm;r_&@J wpHw k &maom ordik ;f tqifrh mS om vlwef;pm;awG wnf&dS
wmjzpfa=umif; (2) 'Dvw l ef;pm;wdu
k yf [
J G m ypPn;f rJv h wl ef;pm;tm%m&Sif
pepf jzpfay:a&;udk rvGrJ aoG OD;wnfaea=umif; (3) 'Dtm%m&Sipf epf
yifu, kd u
f vlwef;pm;tm;vH;k zsuo f rd ;f a&;/ vlwef;pm;rJh vl@tzG@J
tpnf;w&yf jzpfay:a&;qDo@kd ul;ajymif;wJo h ¿mefomjzpfa=umif;udk
oufaojycJw h m jzpfygw,f? ææ”

txufyg pum;yd'k rf mS rmhupf uf tcsuf 2 csuu f kd tvGe&f iS ;f vif;pGm


wifjyEdik cf w
hJ ,f? yxrtcsuu f ol&@J oabmw&m;eJ@ a&S@wef;ta&mufq;kH /
teufeq J ;kH "e&Sit
f awG;tac:&Sirf sm;&J@ oabmw&m;t=um;&Sd t"dueJ@t&if;cH
jcm;em;csujf zpfw,f? 'kw, d tcsuu f Edik if aH wmfqikd &f m ol@oabmw&m;&J@
tESpof m&jzpfw,f?

rmhupf &f @J oif=um;csuaf wGxrJ mS vlwef;pm;wdu k yf [


JG m t"dutcsuf
yJv@kd vlawGu r=umc% ajym=u/ a&;=uygw,f? 'gayrJh 'g[m rrSeyf gb;l ? 'D
rrSeu f efra_ =umifh rmhupf 0f g'udk tacsmif0g't& yHzk suw
f mawG c%c% ay:xGuf
vmwwfw,f? rmhupf 0f g'udk "e&Siv f w
l ef;pm;u vufcEH ikd af tmif wvGw J acsmf
jyifqifwmawG jzpfvmwwfw,f? ta=umif;&if;uawmh vlwef;pm;wdu k yf JG
oabmw&m;qdw k m rmhupf u f xlaxmifcw hJ m r[kwbf ;l ? rmhupf rf wdik cf if "e&Sif
vlwef;pm;u xlaxmifcw hJ m jzpfw,f? a,bk,sajym&&if vlwef;pm;wdu k yf JG
60
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
qdw k mudk "e&Siv f wl ef;pm;u vufcEH ikd yf gw,f? vlwef;pm;wdu k yf u JG o kd m tod
trSwðf yolawG[m rmhupf 0f g'D r[kwaf o;ygb;l ? olw@kd [m "e&Sit f awG;tac:
eJ@ "e&SiEf ikd if aH &;abmiftwGi;f rSmyJ &Sad eao;wm jzpfEikd yf gw,f? rmhupf 0f g'udk
vlwef;pm;wdkufyGJ oabmw&m;abmifxJrSmyJ uef@owfxm;w,fqdkwm
rmhupf 0f g'udk jzwfawmufypfwm/ yHzk suyf pfwm/ "e&Siv f wl ef;pm;u vufcEH ikd f
wJt h &m jzpfvmatmif av#mch sypfwmygy?J vlwef;pm;wdu k yf uJG kd todtrSwf
ðy±Hrk u ypPn;f rJt h m%m&Sipf epfuykd g todtrSwðf yrSom rmhupf 0f g'jD zpfrmS yg?
'g[m rmhupf 0f g'eD @J omref"e&Siaf ygupf rsm; ("e&Si}f u;D rsm; tygt0if) t=um;&Sd
tvGeef uf±i_d ;f wJh jcm;em;csujf zpfygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'udk wu,fwrf;
em;vnfvufcrH _ &Srd &Sq d w kd mudk prf;oyfwrhJ w
S af usmufvnf; jzpfygw,f? Oa&my
ordik ;f rSm tvkyo f rm;vlwef;pm;[m 'Djy\emudk vufawG@jy\emtjzpf
&ifqikd &f wJt h csed rf mS tacsmif0g'rD sm;eJ@ ðyjyifa&;0g't D m;vH;k omru (ðyjyifa&;
0g'eJ@ rmhupf 0f g't=um; ,dr;f ,dik af eolrsm; jzpfw)hJ “aumufpuD;*d% k ;f om;”
rsm; tm;vHk;[mvnf; ypPnf;rJhtm%m&Sifpepfudk jiif;y,fwJh oem;p&m
evAde;f wH;k eJ@ "e&Siaf ygupf 'Dru kd &ufawG jzpfomG ;=uw,f? 'g[m rqef;ygb;l ?
tck 'Dpmtkyu f kd yxrt}udryf EkH ydS t
f +yD; tcsed t
f awmf =um+yD;aemuf 1918
ckESpf =o*kwfvrSm aumufpuD;&J@pmapmif “ypPnf;rJhtm%m&Sifpepf” udk
yHEk ydS jf zef@csd cJyh gw,f? rmhupf 0f g'udk pum;t& vl=um;aumif;atmif vufcaH y
r,fh vufawG@t&rSmawmh 'gukd "e&Siaf ygupf tjrife@J yHyk ef;zsuw f hJ ae&m/
atmufwef;uspmG ypfy,fwhJ ae&mrSmawmh ol@&@J pmapmif[m pHerlemaumif;
jzpfygw,f? (u|efawmfa&;om;wJh ‘ypPnf;rJhawmfvSefa&;eJ@opPmazmuf
aumufpuD’ 1918 ckEpS f yDx±d*k &ufEiS ahf rmfpudx k wk uf kd =unfyh g?)

rmhufpf0g'DjzpfcJhzl;ol aumufpuD; t"duudk,fpm;ðywJh tckacwf


tacsmif0g'udk txufazmfjyygpmyd'k rf mS rmhupf f yHak zmfxm;wJh "e&Si&f yfwnfcsuf

61
vDeif
vuQ%meJ@ wdkuf=unfh&if uGufwdudkufnDaeygw,f? bmvdk@vJqdkawmh 'D
tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk "e&Sifvlwef;pm; qufqHa&;abmif
xJrmS yJ uef@owf+yD; todtrSwðf yvd@k ygy?J ('DabmiftwGi;f rSmqd&k if vlwef;pm;
wduk yf u
JG kd “rlt&” todtrSwðf yzd@k b,fynmwwfvpfb&,f wOD;wa,muf
urS rjiif;qdkygbl;?) tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk ta&;t}uD;qHk;
tcsut f xd wd;k cs@J +yD; todtrSwrf ðyygb;l ? t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfo@kd
ul;ajymif;a&;umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf ðyygb;l ? t&if;&Siv f w
l ef;pm;udk
wGe;f vSef+y;D tuket f pifzsuof rd ;f wJh umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf ðyygb;l ?
trSepf ifppf 'DumvrSm vlwef;pm;wdu k yf [
JG m rkcsyJ rñuHz;l atmif jyif;xefyg
w,f? wdu k yf o JG ¾mefawG[mvnf; rñuHz;l atmif xif&mS ;jywfom;ygw,f?
'ga=umifh 'DumvtwGi;f rSm Edik if aH wmf[m rkcsyJ o¿mefopf'rD u kd a&pD (ypPn;f rJh
vlwef;pm;eJ@ a,bk,stm;jzifh qif;&Jom;rsm;twGuf 'Dru kd a&pD) usio hf ;kH +yD;
o¿mefopftm%m&Sipf epf (“e&Siv f wl ef;pm;udk qef@usiw f t hJ m%m&Sipf epf)
udk usio hf ;kH wJEh ikd if aH wmf jzpf&rSmygy?J

aemuf+y;D vlwef;pm;w&yf&@J tm%m&Sipf epfqw kd m a,bk,stm;jzifh


vlwef;pm;&Sw d hJ vl@tzG@J tpnf;wdik ;f twGuo f mruyg? "e&Siv f w l ef;pm;udk
wGe;f vSe+f yD;cJwh hJ ypPn;f rJv
h w l ef;pm;twGuo f mvnf; ruyg? t&if;&Sipf epfe@J
‘vlwef;pm;rJv h @l tzG@J pnf;’ (uGejf rLepfpepf) t=um;rSm&Sw d hJ ordik ;f umvydik ;f
wckv;kH twGuyf g vdt k yfygw,f? 'Dtcsuu f kd em;vnfoal wGro S m rmhupf o f abm
w&m;xJu Edik if aH wmfqikd &f m tydik ;f &J@ tESpo f m&udk ydik Ef ikd pf mG qkyuf ikd Ef ikd yf gw,f?
"e&Siv f w
l ef;pm; Edik if aH wmfawG&@J o¿mefawG[m tvGe@f tvGerf sm;jym;ygw,f?
'gayrJh tESpo f m&uawmh twlwyl gy?J 'DEikd if aH wmfawG[m o¿mefb,fvykd J
uGjJ ym;uGjJ ym; t&if;ppfvu kd &f if "e&Siv
f wl ef;pm;tm%m&Sipf epf jzpfujkd zpfae
=uygw,f? t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfo@kd ul;ajymif;wJh umvrSmvnf;

62
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tvGe@f tvGeºf u,f0rsm;jym;wJh Edik if aH &;o¿mefawG ray:aygub
f J raeygb;l ?
'gayrJh tESpfom&uawmh twlwlyJjzpfudkjzpfaerSmyg? ypPnf;rJhvlwef;pm;
tm%m&Sipf epfyJ jzpfrmS yg?

tcef; (3) Edik if aH wmfe@J awmfveS af &;

(1871) ckEpS f yJ&pfbt


kH zG@J &@J tawG@tñuHtay: rmhupf &f @J cGjJ crf;pdwjf zmcsuf

1? bHt
k zG@J 0ifrsm;u ol&aJ umif;pdw"f mwfukd b,fae&mawGrmS jyocJ=h uovJ?

tpd;k &udk wGe;f vSezf @kd óu;pm;&if tajrmftjrifr+hJ yD; rdu k rf &J musvrd hf
r,fv@kd yJ&pfbt kH zG@J rwdik rf D vtenf;i,ftvdk 1870 ckEpS f aqmif;OD;&moDrmS
rmhupf uf yJ&pftvkyo f rm;rsm;udk owday;cJw h mudk trsm;od=uygw,f? 'gayrJh
1871 ckEpS f rwfvrSm tvkyo f rm;awGtaeeJ@ tqH;k tjzwfay;r,fh wdu k yf w
JG ck
rvGrJ a&Smifom wdu k cf ukd zf @kd jzpfvm+yD;/ wduk v f nf; wdu k cf u
kd cf =hJ uwJt h cgrmS /
wenf;tm;jzifh tHºk uykeu f efr[ _ m wu,fv h ufawG@jzpfajrmufomG ;wJt h cgrmS /
tcGirhf omwJh edrw d v f uQ%mawG &Sad eayr,fh rmhupf [ f m 'DypPn;f rJah wmfveS f
a&;udk tm;yg;w&t&Sq d ;kH eJ@ axmufct H m;ay;cJyh gw,f? v_y&f mS ;r_ukd ‘tcsed f
rusao;’ bJ vkyf&aumif;vm;qdk+yD; tjypfwifwwfwJh rmawmifhawmifh/
w&m;aooabmxm;rsKd ; rmhupf rf mS r&Syd g? 'grsKd ;udk ±k&mS ;Edik if rH S rmhupf 0f g'tay:
opPmazmufomG ;ol emrnfysuef @J ausm=f um;wJh yvufcaemhAf (Plekhanov)
u vkycf yhJ gw,f? ol[m 1905 ckEpS f Ed0k ifbmvrSm tvkyo f rm;eJ@v,form;
awG&@J wdu k yf u
JG kd tm;ay;a&;om;cJah yr,fh 1905 ck 'DZifbmaemufyikd ;f rSmawmh
‘vufeufawGukd tpuwnf;u rudik cf o hJ ifb
h ;l ’ qd+k y;D vpfb&,favoH [pfchJ
w,f?

63
vDeif
rmhupf [ f m bHt k zG@J 0ifrsm;udk ‘aumif;uifbu kH kd rkewf ikd ;f qifco
hJ rl sm;’
qd+k yD; olw@kd &@J o&l aJ umif;pdw"f mwftay: tm;wufoa&m jzpfcw hJ ,f? 'gwif
ruygbl;? tJ'D vlxkawmfvSefa&;v_yf&Sm;r_[m &nf&G,fcsufratmifjrifcJh
ayr,fh 'Dvy_ &f mS ;r_ukd tvGet f a&;}u;D wJh ordik ;f tawG@tñuw H &yftjzpf rmhupf f
uawmh oabmxm;cJw h ,f? urBmyh pPn;f rJh awmfveS af &;&J@ wpHw k &mwd;k wufr_
w&yftjzpf oabmxm;cJw h ,f? vkyif ef;pOfaygi;f / tjiif;tcHak ygi;f rsm;pGmxuf
ta&;ygwhJ vufawG@ajcvSr;f wvSr;f tjzpf oabmxm;cJw h ,f? 'DvufawG@
prf;oyfru _ kd cGjJ crf;pdwjf zmzd@k / 'DtxJu enf;y&d,m,f oifcef;pmawG qGx J w k f
,lzdk@/ ol@&J@oabmw&m;awGudk 'DvufawG@eJ@,SOf+yD; jyefvnfqef;ppfzdk@pwJh
vkyif ef;wm0efawGukd rmhupf u f ol@u, kd o
f l ay;tyfcw hJ ,f?

rmhufpftaeeJ@ uGefjrLepfa=unmpmwrf;rSm jyifqifzdk@vdkw,fvdk@


,lqwJh wckwnf;aom “jyifqifcsu”f udk yJ&pfbt kH zG@J 0ifrsm;&J@ awmfveS af &;
tawG@tñuHtay: tajccH+yD; ðyvkycf whJ m jzpfygw,f?

*smrefbmomeJ@ yHEk ydS w


f hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf;&J@ aemufq;kH ed'ge;f
udk pmwrf;a&;ol 2 OD;pvH;k ud, k wf ikd f vufrw S af &;xd;k +yD; 1872 ckEpS f ZGef (24)
&ufae@ &ufpGJeJ@ a&;om;cJhw,f? 'Ded'gef;rSm pma&;olrsm;jzpfwJh rmhufpfeJ@
tde*f ,fw@kd u uGejf rLepfa=unmpmwrf;[m “wcsKd @tao;pdwaf e&mrsm;rSm
acwfrrDawmhyg” vd@k a&;om;xm;w,f? aemuf+yD; -

“txl;ojzifh tcsuw f csuuf kd bHt k zG@J u oufaojycJw h ,f? tJ'gu


awmh ‘tvkyo f rm;vlwef;pm;[m toif&h adS e+yD;om; Edik if aH wmf
,EW&m;udyk J tvG,w f ulqyk u
f ikd +f y;D rdr&d nf&,
G cf sut
f wGuf toH;k ðy
aevd@k rjzpf’ qdw
k hJ tcsuyf gy?J ” vd@k vnf; qufa&;xm;ygw,f?

64
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tvkyo f rm;vlwef;pm;[m toif&h adS e+y;D om; Edik if aH wmf,EW&m;udyk J
tvG,fwulqkyfudkif+yD; rdrd&nf&G,fcsuftwGuf toHk;ðyaevdk@ rjzpfqdkwJh
pum;udk rmhupf &f @J jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtkyx
f u
J xkw, f o
l ;kH pGcJ w
hJ myg?

csKyfajym&&if yJ&pfbt
kH zG@J &@J t"dueJ@ tajccHuswhJ 'Doifcef;pm[m
tvGet f a&;}uD;w,fv@kd rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ,lqwJt
h wGuf 'gukd uGejf rLepf
a=unmpmwrf;twGuf ta&;}uD;wJh jyifqifcsut f jzpf xnfoh iG ;f a&;om;
cJw
h m jzpfygw,f?

tJ't D a&;}u;D wJh jyifqifcsuu f ykd J tacsmif0g'rD sm;u yHyk ef;zsucf =hJ uwm
jzpfw,fqw kd m txl;owdxm;oifw h ,f? aemuf+y;D uGejf rLepfa=unmpmwrf;udk
zwfoal wGxrJ mS 99 &mcdik Ef e_ ;f r[kw&f ifawmifrS 90 &mcdik Ef e_ ;f avmufu 'D
jyifqifcsu&f @J av;eufwt hJ "dym` ,fukd rod=uygb;l ? 'Dpmtkyrf mS yHyk ef;zsurf a_ wG
ta=umif; txl;a&;om;wJt h cef;a&mufrS txufyg yHyk ef;zsurf u _ pd u
P kd tao;
pdwaf &;om;ygO;D r,f? 'Dae&mrSmawmh rmhupf &f @J ausm=f um;wJh txufygpum;
tay: acwfpm;aewJh atmufwef;usus ‘teufjyefqdkcsuf’ uav;udkyJ
azmfjy±Hek @J vHak vmufygw,f? tJ'guawmh rmhupf [ f m ol@pum;rSm wjznf;jznf;csi;f
jzpfay:wd;k wufr_ tawG;tac:udk tav;xm;ajymqdx k m;wmygw?hJ tm%m
odr;f a&;udk ajymwmr[kwyf gw?hJ tp&So d jzifah yg?h

wu,fwrf;rSmu tJ'gawGe@J ajymif;jyefyg? rmhupf &f @J oabmt&qd&k if


tvkyo f rm;vlwef;pm;[m ‘toif&h adS e+yD;om; Edik if aH wmf,EW&m;’ udk ±du
k cf sKd ;
ypf&rSm jzpfw,f? 'D,EW&m;udk qkyfudkifxm;±Hkav;eJ@yJ uef@owfxm;vdk@
rjzpfb;l ?

1871 ckEpS f {+yDv 12 &ufae@ bHt k zG@J &adS ewJu


h mvtwGi;f rSma&;wJh
rmhupf x
f rH S ul*v
J rf ef;xHay;pmxJrmS 'Dvakd &;xm;ygw,f?
65
vDeif
“u|eaf wmfa&;wJh b±lar;v 18 &ufpmtky&f @J aemufq;kH tcef;udk
zwf=unf&h if jyifopfawmfveS af &; aemufw}udrjf zpf&if/ t&ifuvdk
AsL±du
k a&pDe@J ppfa&;,EW&m;udk wvufu wvufukd ajymif;wmrsKd ;
jzpfrmS r[kwaf wmhb;l ? 'gukd zsuq f ;D ypfwm jzpfrmS ygv@kd u|eaf wmfa&;
xm;wmudk awG@&rSmyg?” ('Dpmyd'k yf grsO;f udk rmhupf u f , kd w
f ikd f rsO;f om;
xm;w,f? rmhupf f rlvoH;k xm;wJph um;vH;k u zerbrechen jzpf
w,f?) “aemuf+y;D 'g[m Oa&mywdu k rf ay:&Sd ppfreS w
f hJ jynfo@l awmfveS f
a&;wdik ;f twGuf a&S;OD;vdt k yfwt hJ csut f vuf jzpfw,f? yJ&pfu
u|eaf wmfw@kd &@J &J&ifw
h hJ ygw&D aJ bmfawG azmfaqmifz@kd óu;yrf;aewm
vnf; 'Dtcsut f vufyJ jzpfw,f?” (e,lZuf twGJ 22/ pmapmif?
1901 - 02/ pmrsuEf mS 709) ul*v J rf ef; (Kugelmann) xH rmhupf af y;
wJhpmudk ±k&Sm;bmomeJ@ 2 }udrfxufrenf; yHkESdyfxkwfa0cJhw,f?
w}urd u f u|eaf wmf wnf;jzwfwmjzpf+y;D ed'ge;f vnf; a&;ay;cJw h ,f?)

“AsL±duk a&pDe@J ppfa&;,EW&m;udk ±du k cf sKd ;ypfa&;” qdw


k phJ um;vH;k [m
awmfvSefa&;w&yftwGif; EdkifiHawmfeJ@ ywfouf+yD; vkyf&r,fhypPnf;rJh
vlwef;pm;&J@ vkyif ef;wm0efukd twdck sKyf azmfjyaeygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'
&&Sw
d hJ t"duoifcef;pm jzpfygw,f? rmhupf 0f g'udk tck acwfpm;aewJh yHpk rH sKd ;
aumufpuD;0g'tjrife@J “teufjyefq”kd xm;wmawGrmS vH;k 0arhaysmufxm;±Hk
ru wrifukd yHyk ef;zsux
f m;wmvnf; tJ'o D ifcef;pmudyk J jzpfygw,f? rmhupf &f nf
!ïe;f xm;wJh b±lar; 18 &ufpmtkyx f u J oufqikd &f mpmyd'k f tjynft h pHu k kd
txufrmS u|eaf wmfw@kd azmfjycJ+h yD;yg+yD?

txufrmS ud;k um;cJw h hJ rmhupf &f @J ay;pmyg aqG;aEG;csuxf rJ mS txl;


ojzifh tcsuf 2 csuu f kd owdxm;oifyh gw,f? yxrtcsuu f rmhupf [ f m
ol@e*d ;kH csKyfcsuu
f kd Oa&mywdu k rf twGuyf J uef@owfazmfjyxm;wmyg? 1871
66
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ckEpS u
f mvrSm 'Dvykd jJ zpfr,fqw kd m em;vnfEikd yf gw,f? tJ'w D ek ;f u t*Fvef[m
"e&Sipf epfppfppf usio hf ;kH wJh pHerlemusEikd if H jzpfygw,f? 'gayrJh tJ'rD mS ppftyk pf k
&,fv@kd r&Syd g? twdik ;f twmwckt& AsL±du k a&pD&,fv@kd vnf; r&Syd g? 'ga=umifh
rmhupf u f t*Fvefukd z,fxw k xf m;cJw
h myg? tJ'rD mS jzpfwhJ awmfveS af &;[m
jynfol@awmfvSefa&;jzpf&ifawmif ‘toifh&Sd+yD;om; EdkifiHawmf,EW&m;’ udk
zsuq f ;D ypf&r,fqwkd hJ a&S;OD;vdt k yfwhJ tcsut f vufrygbJ jzpfEikd rf ,fyh akH yguf
cJw
h ,f? wu,fvnf; jzpfEikd cf yhJ gw,f?

'Dae@vkd 1917 ckEpS t f csed f yxrt}urd rf [me,fcs@J ppfyuJG mvrSmawmh


rmhufpf&J@ tJ'Duef@owfcsuf[m rjzpfEdkifawmhygbl;? ppftkyfpkeJ@AsL±dkua&pD
taqmufttHrk &Sb d ;l qdw k hJ oabmeJ@ajymwJh vGwv f yfrp_ epf/ t*Fvq kd ufqeG f
yHpk H “vGwvf yfr”_ pepftwGuf wurBmvH;k rSm t}uD;qH;k eJ@ aemufq;kH vufusef
udk,fpm;ðyEdkifiHawGjzpfwJh t*FvefeJ@ tar&duef ESpfEdkifiHpvHk;[m 'Duae@
umvrSm AsL±du k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHu k t&m&m&J@ tay:pD;rSm &Sad e+y;D /
t&m&mudk ajcz0g;atmufrmS zdEydS w f t
hJ ajctaeod@k / wenf;tm;jzifh a,bk,s
Oa&myyHkpHjzpfwJh npfnrf;aoG;pGef;wJh &$H@EGHxJodk@ usa&mufepfðryfoGm;cJhyg+yD?
'Duae@tzd@k t*FvefrmS a&m tar&duefrmS yg ‘ppfreS w f hJ jynfo@l awmfveS af &;wdik ;f
twGuf a&S;OD;vdt k yfwhJ tcsut f vuf’ uawmh ‘toif&h +dS yD;om; Edik if aH wmf
,EW&m;’ udk zsuq f ;D acsre_ ;f ypfz@kd yJ jzpfygw,f? (1914 ckEpS u f ae 1917 ckEpS uf mv
twGi;f tJ'ED pS Ef ikd if rH mS Edik if aH wmf,EW&m;udk ‘Oa&myyHpk H’ a,bk,se,fcs@J pepf
pHcsed af &mufatmif rGr;f rHw;kd yGm;apcJ+h yD; jzpfygw,f?)

'kw,d tcsuu f AsL±du


k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHk Edik if aH wmf,EW&m;
udk zsuqf ;D ypfa&;qdw
k m ‘ppfreS w
f hJ jynfo@l awmfveS af &;wdik ;f twGuf a&S;OD;
vdtk yfwhJ tcsut f vuf’ jzpfw,fqw kd hJ rmhupf &f @J tvGeef ufew
J hJ pum;udk
txl;owdxm;oifyh gw,f? ‘jynfo@l ’ awmfveS af &;qdw k hJ tawG;tac:rsKd ;udk
67
vDeif
rmhupf u f ajymvdu k w f m xl;qef;ovdk jzpfaeygw,f? rmhut f aeeJ@ 'Dpum;oH;k
vduk w f m[m ‘rawmfwq tajymrSm;oGm;’ cJw h mvd@k ud,k uhf ,kd u
f , kd f rmhupf
0f g'*D u
kd f zrf;aewJh px±kaA; (Struve) &J@ aemufvu kd af wGjzpfwhJ ±k&mS ;&Sd yvufcf
aemh0g'rD sm;eJ@ rif&ADS pf0g'rD sm;u qdak umif;qd=k uygvrd rhf ,f? olw@kd [m rmhupf f
0g'udk pdwyf supf &maumif;avmufatmifukd vpfb&,f0g'ususe@J yHyk ef;zsucf hJ
=uwmyg? "e&Siv f w l ef;pm;&J@awmfveS af &;eJ@ ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@awmfveS af &;
&,fv@kd 'D 2 ckuvG+J y;D wjcm;r&SEd ikd b
f ;l vd@k olw@kd u ,lq=uw,f? 'D 2 ckuakd wmif
tvGe@f tvGef toufrphJ mG eJ@ t"dym` ,fziG q hf =kd uygw,f?

20 &mpk&@J awmfveS af &;awGukd Oyrmtjzpf=unf&h if ay:wl*eD @J w&l uD


awmfveS af &; 2 ckpvH;k [m "e&Siv f w l ef;pm;&J@ awmfveS af &;awG jzpfw,fv@kd
,lq&rSm jzpfygw,f? 'gayrJh 'D 2 ckpvH;k b,f[mrS “jynfo@l ” awmfveS af &;
r[kwfygbl;? bmvdk@vJqdkawmh 'DawmfvSefa&;awGtwGif;rSm jynfolvlxk
od@k r[kwf jynfot l rsm;pktaeeJ@ wufwufºuºu trSt D cdu
k if;uif;eJ@ rdrw
d @kd &@J
pD;yGm;a&;/ Edik if aH &;awmif;qdck surf sm;udk odomxif&mS ;pGm awmif;qd+k yD; wdu k yf JG
0ifcjhJ cif; r&Sv d @kd ygy?J 'ge@J rwlwmuawmh 1905 - 1907 ckEpS f ±k&mS ; "e&Sif
awmfveS af &; jzpfygw,f? 'DawmfveS af &;[m ay:wl*eD @J wl&uDw@kd &@J awmfveS f
a&;awG xdpk Ofu &cJo h vdrk sKd ; ‘ajymifajrmufw’hJ atmifjrifra_ wG r&cJah yr,fh
‘ppfreS w f jhJ ynfo@l ’ awmfveS af &;w&yf jzpfcw hJ ,fqw kd m oHo,&Spd &mrvkyd g?
bmvd@k vq J akd wmh zdEydS af oG;pkyrf u _ kd jym;aeatmifc&H wJh jynfov l xl /k jynfol
trsm;pke@J atmufq;kH vl@tv$mu vlrsm;[m ud, k b hf mom trSt D cdu k if;pGm
x&yfvu kd =f u+yD;/ 'DawmfveS af &;umv wav#mufv;kH rSm olw@kd &J@ udk,fydkif
awmif;qdck suaf wGukd wifcw hJ ,f? olw@kd zsuaf ewJh vl@tzG@J tpnf;a[mif; ae&m
rSm vl@tzG@J pnf;opfw&yfukd olw@kd u, kd yf ikd ef nf;eJ@ wnfaqmufz@kd óu;pm;cJw h ,f?

68
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
1871 ckEpS f Oa&mywdu k rf ay:rSm jynfov l x
l x k J ypPn;f rJv
h wl ef;pm;u
trsm;pkjzpfwhJ Edik if &H ,fv@kd wEdik if rH S r&Syd gb;l ? tJ't
D csed uf qd&k if ypPn;f rJv
h wl ef;
pm;eJ@ v,form;vlwef;pm; 2 &yfpvH;k yg0ifwhJ awmfveS af &;rSomv#if vl
trsm;pk yg0ifwJh “jynfol@” awmfvSefa&;&,fvdk@ ajymEdkifwmyg?“jynfol”
qdw k m 'Dvw l ef;pm; 2 &yfe@J aygi;f pnf;xm;wm jzpfygw,f? 'Dvw l ef;pm; 2
&yf[m “AsL±du k a&pDe@J ppfa&; taqmufttHk Edik if aH wmf,EW&m;” &J@ zdEydS rf /_
eif;acsre_ @J aoG;pkyrf u_ kd cH&wJt
h wGuf aygi;f pnf;rd=uwm jzpfygw,f? 'D,EW&m;udk
±du
k cf sKd ; zsuq
f ;D ypfa&;qdw k m “jynfo@l ” ta&;/ vltrsm;pk&@J ta&;/ tvkyo f rm;
rsm;eJ@ v,form;trsm;pk&@J ta&;ppfppf jzpfygw,f? 'Dta&;[m qif;&Jom;
v,form;rsm;eJ@ypPn;f rJrh sm;t=um; qENtav#muf r[mrdwzf @JG a&;twGuf
“a&S;OD;vdktyfwJh tcsuftvuf” jzpfygw,f? 'Dvdkr[mrdwfzGJ@r_rsdK; r&Sd&if
'Dru kd a&pDqw kd m rwnf+idrEf ikd yf g? qd&k , S vf pfpepfo@kd ul;ajymif;zd@k vnf; rjzpf
Edik yf g?

trsm;od=uwJth wdik ;f yJ&pfbt kH zG@J [m 'Dvrkd [mrdwzf @JG z@kd óu;pm;ae


cJw
h m jzpfw,f? 'gayrJh twGi;f ydik ;f eJ@ jyifyta=umif;&if; tawmfrsm;rsm;a=umifh
'D&nf&, G cf suf txrajrmufcyhJ gb;l ?

'ga=umifh rmhupf u
f ‘ppfreS w
f jhJ ynfo@l awmfveS af &;’ w&yfta=umif;
ajymqdw k t
hJ cgrmS 1871 ckEpS u f mv Oa&mywdu k rf Edik if t
H rsm;pk&dS vlwef;pm;
tiftm;rsm;&J@ vuf&SdtcsdK;tqudk taotcsmxnfhwGufcJhw,f? 'gayrJh
ol[m "e&Sifaygufp vuQ%mawGudk enf;enf;av;rS rarhavsmhcJhygbl;?
('DvuQ%mta=umif;udk olu trsm;}uD;ajymcJw h ,f? c%c%vnf; ajymcJh
w,f?) tjcm;wzufrSmqdk&if EdkifiHawmf,EW&m;udk “zsufqD;a&;” qdkwm
tvkyo f rm;eJ@v,form; vlwef;pm; 2 &yfpvH;k &J@ tusKd ;pD;yGm;twGuf vdt k yf
csuf jzpfw,f? 'Dvt kd yfcsuu f 'Dvwl ef;pm; 2 &yfukd aygi;f pnf;ay;w,f? olw@kd
69
vDeif
&J@ a&S@arSmufrmS ‘uyfyg;aumif’ udk z,f&mS ;+y;D topfwckcek @J tpm;xd;k a&;qdw k hJ
bHv k yk if ef;pOfukd tqdyk gvt
kd yfcsuu
f wifjyvdu k w
f ,f pojzifv h nf; rmhupf u
f
ajymcJw h ,f?

'Dvq
kd kd bmeJ@tpm;xd;k &rvJ?

2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ?

1848 ckEpS f uGejf rLepfa=unmpmwrf;xJrmS 'Dar;cGe;f twGuf rmhupf &f @J


tajz[m tvGeftaumiftxnfrJhwJh tajzwckr#om jzpfcJhygao;w,f?
ydw
k u
d satmifajym&&if vkyif ef;w0efuykd J !ïejf y+yD; enf;emudk r!ïejf ywJh tajz
r#om jzpfcyhJ gao;w,f? tJ't D ajzuawmh tJ'ED ikd if aH wmf,EW&m;udk ‘tkypf ;kd ol
vlwef;pm;tjzpf pnf;±Hk;xm;wJh ypPnf;rJhvlwef;pm;’ eJ@ tpm;xdk;&r,f?
‘'Drukd a&pDukd t&,la&;’ eJ@ tpm;xd;k &r,fqw kd m jzpfygw,f?

ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk tkypf ;kd oltjzpf b,fypkH eH @J zG@J pnf;rvJ? 'Dvkd
pnf;±Hk;zGJ@pnf;wmudk tjynfhpHkqHk;eJ@tukefpifqHk; ‘'Drdkua&pDt&,la&;’ eJ@
b,fvt kd wdtusenf;eJ@ aygi;f pyfay;rvJpwJh ar;cGe;f awGe@J ywfoufv@kd rmhupf [ f m
Avmpdwu f ;l ,OfraecJyh g? tajztwGuf vlxv k y_ &f mS ;r_tawG@tñuu H kd ar#mv
f ifh
apmifph m;aecJyh gw,f?

(yJ&pfbt kH zG@J &@J tawG@tñu[H m enf;yg;vSayr,f)h rmhupf [


f m bHt k zG@J
&J@ tawG@tñuHukd jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtkyx f rJ mS twwfEikd qf ;kH tao;
pdwu f suscjJG crf;pdwjf zmcJyh gw,f? tck 'Dpmtkyx
f uJ ta&;t}uD;qH;k pmyd'k af wG
udk xkwEf w
k =f unf=h uygp@kd ?

70
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tv,facwfrmS tpðyay:aygucf w hJ hJ “A[drk S csKyu
f ikd x
f m;wJh Edik if aH wmf
tm%m[m ae&mtES@H tjym;rSm t+rw J rf;ppfwyf/ ykvyd /f AsL±du k a&pD/
omoemydik rf sm;/ w&m;ol}u;D rsm;jzif”h 19 &mpkxrJ mS zG@H òz;vmcJw h ,f?
t&if;eJ@tvkyf t=um;&Sd vlwef;pm;twdu k t f cHjzpfra_ wG wd;k yGm;vm
wmeJ@tr# “EdkifiHawmftm%m[mvnf; t&if;u tvkyftay:
zdEydS zf @kd twGuf wjynfv;kH qdik &f mtm%m jzpfw,f/ vlwef;pm;tkypf ;kd
r_u&d , d mjzpfw,fqw kd hJ tcsuaf wG[mvnf; yd+k yD;xif&mS ;vmw,f?
vlwef;pm;wdu k yf pJG OftwGi;f / wpHw k &m a&S@od@k wd;k wufru _ kd &&Sw d hJ
awmfveS af &;rsm; jzpfay:+yD;wdik ;f rSm Edik if aH wmftm%mqdw k m zdEydS af &;
oufouftwGuf jzpfw,fqw kd thJ csu[ f m xif&mS ;oxuf xif&mS ;
vmw,f?” 1848 - 49 awmfveS af &;aemufyikd ;f rSm Edik if aH wmftm%m
[m “t&if;u tvkyftay: ppfqifa&;twGuf jynfvHk;qdkif&m
vufeuf” jzpfvmcJw h ,f? 'kw, d tifyg,mu 'Dtajctaeudk cdik rf m
apcJw h ,f?

“tifyg,meJ@ wdu k ±f ukd q


f ef@usibf ufusaewJh t&muawmh bHt k zG@J yJ
jzpfygw,f?” bHt k zG@J [m “bk&ifpepf vlwef;pm;tkypf ;kd r_ukd zsuo f rd ;f rSm
jzpf±rkH u vlwef;pm;tkypf ;kd r_qw kd hJ t&myifu,
kd u
f ykd g zsuo f rd ;f ypfr,fh
orRwEdik if &H @J wpHw
k &mo¿mef” jzpfw,f?

ypPn;f rJv
h wl ef;pm; qd&k ,
S v
f pforRwEdik if &H @J tJ'D “wpHw
k &m” o¿mef
qdw
k m b,fvv kd ?J bHt
k zG@J u pwifzefw;D cJw
h hJ Edik if aH wmfua&m b,fvv kd ?J

“ææ bHt k zG@J u xkwjf yefwhJ yxrqH;k trde@f '*D &Duawmh t+rJwrf;
ppfwyfukd zsuo f rd ;f +yD; 'gukd vufeufuikd f jynforl sm;eJ@ tpm;xd;k ap
qdw
k myJjzpfw,f?æ”

71
vDeif
'Dawmif;qdck suuf kd tcktcg qd&k , S vf pfv@kd emrnfcwH hJ ygwt D m;vH;k &J@
vkyif ef;pOfawGxrJ mS txift&Sm; xnfx h m;=uygw,f? 'gayrJh olw@kd vyk if ef;pOf
awGu wu,fwrf;rSm bmwefz;kd rsm; &Sv d @kd v?J 'gukd u|eaf wmfw@kd Eikd if &H @J qd&k ,
S v
f pf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfawG&@J tðytrlu=kd unf&h if txift&Sm;
awG@Eikd yf gw,f? bmvd@k vq J akd wmh olw@kd [m azazmf0g&D 27 &uf awmfveS af &;
t+yD;rSmudyk J 'Dawmif;qdck suu f kd taumiftxnfazmfz@kd vufawG@t& jiif;qdk
cJv
h @kd ygy?J

“yJ&pfbt kH zG@J ukd t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;a&;pepft& òr@r&yfuu G f


toD;oD;rS a&G;cs,v f u
kd w
f hJ ud,
k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;xm;w,f?
ud, k pf m;vS,af wG[m rJay;olawGtay: wm0ef,&l w,f? ud, k pf m;
vS,af wGukd tcsed rf a&G; jyefvv J , S Ef ikd w f ,f? "rRwmyif ud, k pf m;vS,f
trsm;pk[m tvkyo f rm;awG jzpf=uw,f? od@k r[kwf tvkyo f rm;
vlwef;pm;&J@ ud, k pf m;vS,t f jzpf trsm;u todtrSwðf ycHxm;&
olrsm; jzpf=uw,f? ææ ykvyd t f zG@J [m Edik if aH wmftpd;k &&J@u&d , d m
r[kwaf wmhbJ ol@&@J Eikd if aH &; tcGit hf m%mtm;vH;k csucf si;f qH;k ±H;_
oGm;+y;D bHt k zG@J vufatmufrmS tcsed rf a&G; jyefvv J ,S Ef ikd w
f hJ wm0efcH
tzG@J jzpfvmw,f? tpd;k &tkycf sKyfa&;vufatmuf wjcm;XmecGaJ wG
tm;vHk;u t&m&SdawG[mvnf; tJ'DvdkyJ? bHktzGJ@0ifawGup+yD;
jynfol@0efxrf;tm;vHk;[m tvkyo f rm;rsm;&J@vkycf yJ &=uw,f?
Edik if aH wmf txufwef;t&m&S}d u;D rsm; pHpm;aecJw h hJ txl;tcGit hf a&;
rsm;eJ@ axmufyahH =u;rsm;[mvnf; 'Dt&m&S}d uD;awG aysmufu, G f
oGm;wmeJ@ wygwnf; aysmufu, G o f mG ;w,f?ææ”

“bkt
H zG@J [m tpd;k &a[mif;&J@ ±kyyf ikd ;f tiftm;awGjzpfwhJ t+rJwrf;
ppfwyfe@J yv
k yd t
f zG@J awGukd zsuo
f rd ;f +yD;wmeJ@ wòyifeuf emrfyikd ;f zdEydS f
72
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
a&;tiftm; wenf;tm;jzifh ‘omoemydik t
f m%m’ udv
k nf; zsuf
odr;f &ef óu;yrf;cJw
h ,f?æ”

“w&m;ol}uD;rsm;&J@ tay:,Ht&trSDcdkuif;r_vuQ%m[mvnf;
&Sad wmhrmS r[kw?f olw@kd ukd a&G;aumuf wifajr‡mufz@kd / wm0efcaH pzd@k e@J
jyefvvJ , S Ef ikd zf @kd jzpfw,f?æ”

'gu=kd unf&h if bHt k zG@J u zsuo f rd ;f vdu


k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;ae&mrSm
tpm;xd;k vdu k w f hJ t&muawmh - t+rw J rf;ppfwyfukd zsuo f rd ;f jcif;/ tpd;k &0efxrf;
tm;vH;k udk a&G;aumufcef@tyfjcif;/ olw@kd ukd jyefvnfvv J , S Ef ikd jf cif;pwJh ydrk kd
jynh0f wJh 'Drukd a&pDpepf “r#om” jzpfwhJ yHpk aH yguaf eygw,f? 'gayrJh 'D “r#om”
qdwk hJ pum;av;[m wu,fwrf;rSm t&if;cHtm;jzifh rwlwhJ ,EW&m; 2 ck&@J
tpm;xd;k r_}uD;udk qdv k wkd myg? 'Dae&mrSm “ta&twGurf S t&nftcsi;f od@k
ajymif;vJjcif;” &J@ erlemwckukd awG@Eikd yf gw,f? Oyrm 'Dru kd a&pDukd pdwu f ;l vd@k
&Edkifoavmuf tjynfhtpHkqHk;/ tukefpifqHk;jzpfatmif taumiftxnf
azmfvu kd w
f t hJ cg "e&Si'f rD u
kd a&pDuae ypPn;f rJ'h rD u kd a&pDtjzpf ajymif;vJomG ;
w,f? (wpHkw&maom vlwef;pm;tm; ESdyfuGyfa&; txl;tiftm;tjzpf
t"dym` ,f&wJ)h Edik if aH wmf[m wu,fwrf;tm;jzifh e*dt k "dym` ,ft& Edik if aH wmf
r[kwaf wmhwhJ t&mwcktjzpfo@kd ajymif;vJomG ;w,f?

"e&Siv
f wl ef;pm;udk ESyd u f yG zf @kd / ol@&@J wefjyefcck rH u
_ kd acsre_ ;f zd@k vdt k yf
ygao;w,f? txl;ojzifh bHt k zG@J tzd@k vdt k yfcyhJ gw,f? bHt k zG@J ±H;_ edrchf &hJ jcif;
ta=umif;&if;w&yfu 'Dupd v P yk af qmif&mrSm pdwjf ywfom;r_ rvHak vufcv hJ @kd
jzpfygw,f? 'gayrJh ESdyfuGyfa&;,EW&m;qdkwm 'Dae&mrSmawmh vltrsm;pk&J@
vufxu J ,EW&m; jzpfaeyg+yD? aus;u|epf epf/ ajru|epf epfe@J vkycf pm;u|epf epf
wke;f uvdk vlenf;pk&@J vufxu J ,EW&m;rsKd ; r[kwaf wmhyg? jynfot l rsm;pk

73
vDeif
ud, k w f ikd u
f jynfou l kd zdEydS o
f rl sm;tay: ESyd u
f yG wf mjzpfwt hJ wGuf ESyd u
f yG af &;
“txl;tiftm;” qdw k m &Sad ep&m rvdak wmhygb;l ? tJ't D "dym` ,ft&qd&k if
Edik if aH wmf[m pwifwrd af umyaysmufaeyg+yD? tcGix hf ;l cHvel nf;pk (tcGix hf ;l cH
t&m&S}d uD;rsm;/ t+rJwrf;ppfwyf&@J t&m&S}d uD;rsm;) &J@ ,EW&m; rvdak wmhbJ
olw@kd vyk w f t
hJ vkyu
f kd vltrsm;pku ud, k w
f ikd wf u
kd ±f u
kd f tpm;xd;k vkyEf ikd yf gw,f?
EdkifiHawmftm%m&J@ vkyfief;aqmifwmawG[m jynfolw&yfvHk;&J@vkyfief;
jzpfvmavav/ 'Dtm%mwnf&zdS @kd rvdt k yfavav jzpfvmw,f?

'ge@J ywfoufv@kd rmhupf f tav;xm;azmfjywJh bHt k zG@J &J@atmufyg


vkyaf qmifcsuaf wGukd txl;*±kðyoifyh gw,f? tJ'gawGuawmh t&m&Srd sm;tm;
axmufyw hH hJ ±H;k p&dwt f m;vH;k eJ@aiGa=u;qdik &f m tcGix hf ;l tm;vH;k udk zsuo f rd ;f
vdu k jf cif;/ Edik if aH wmftr_xrf;tm;vH;k &J@ vpmaiGukd “tvkyo f rm;&J@vkycf ”
tqifx h d av#mch svu kd jf cif;wd@k jzpfygw,f? 'DrmS tvSnt hf ajymif; wckukd t&Si;f
vif;qH;k awG@&w,f? "e&Si'f rD u kd a&pDrS ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDo@kd tvSnt hf ajymif;/
zdESdyfolrsm;&J@ 'Drdkua&pDrS tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;&J@ 'Drdkua&pDodk@ tvSnfh
tajymif;? EdkifiHawmfu “txl;tiftm;” wcktjzpf vlwef;pm;wckckudk
ESdyfuGyfwJh tajctaerS jynfoltrsm;pk wenf;tm;jzifh tvkyform;eJ@
v,form;rsm;&J@ taxGaxGtiftm;u zdEydS o f rl sm;udk ESyd u f yG w
f hJ tajctaeod@k
tvSnt hf ajymif; jzpfygw,f? rmhupf &f @J oif=um;csuaf wGxrJ mS txl;xif&mS ;wJh
tJ't D csu/f Edik if aH wmfe@J pyfvsO;f +y;D ajym&&if ta&;t}u;D qH;k jzpfEikd zf , G &f wdS hJ tJ'D
tcsuu f ykd J vlawGu vH;k 0arhaysmufxm;=uwm jzpfygw,f? ra&rwGuEf ikd f
atmif rsm;jym;vSwhJ acwfay:a&;om;csuaf wGxrJ mS 'Dtcsuu f kd razmfjy=u
ygb;l ? 'Dtcsu[ f m acwfaemufuswhJ “uav;uvm;qefr”_ w&yf jzpfae
ovdv k rkd sKd ;eJ@ 'Dta=umif; rajymbJaewm “aumif;wJt h csi;f t&m” jzpfaeyg
w,f? c&pf,mefawG[m olw@kd bmomudk Edik if aH wmfbmomwcktjzpf tod

74
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
trSwðf ycH&+yD;aemufyikd ;f rSm 'Dru
kd a&pDawmfveS af &;0dnmOfygwhJ a&S;OD;c&pf,mef
bmomudk “uav;uvm;qef” w,fq+kd yD; “arh” ypfc=hJ uovdk yHpk rH sKd ;ayg?h

EdkifiHawmftxufwef;t&m&Sdrsm;&J@ vpmudk av#mhcsa&;qdkwm


uav;uvm;qefwhJ a&S;OD;'Dru kd a&pD awmif;qdck suw f ck “r#om” jzpfwhJ yHpk H
aygufaeygw,f? ,ckacwf tacsmif0g'udk “wnfaxmifolrsm;” xJrS
wa,mufjzpfwhJ qd&k , S 'f rD u kd &ufwpfa[mif; tuf'yG b f ef;pwde;f (Eduard
Bernstein) [m “a&S;OD;” 'Dru kd a&pDtay: "e&Sit f jrife@J atmufwef;usus
oa&mfwmawG xyfwvJvJ vkycf w hJ ,f? tacsmiform;tm;vH;k eJ@ ,ckacwf
aumufpuD;0g'orm;wd@k vdyk gy?J olvnf;yJ atmufygtcsuaf wGukd vH;k 0em;
rvnfygb;l ? yxrtcsuu f “a&S;OD;” 'Dru kd a&pDpepfo@kd wpHw k &m “jyefvn S ”hf
wm rvky&f if t&if;&Sipf epfuae qd&k , S vf pfpepfo@kd ul;ajymif;zd@k rjzpfEikd b f ;l ?
(bmvd@k vq J akd wmh 'Dvrkd S rvky&f if Edik if aH wmfvyk if ef;aqmifwmawGukd vltrsm;pk
u aqmif&GufwJhpepf/ 'Duwqifh vlxkw&yfvHk;u aqmif&GufwJhpepfudk
b,fvv kd yk f ul;ajymif;Edik rf mS vJ?) 'kw, d tcsuu f t&if;&Sipf epfe@J t&if;&Sif
pepf ,Ofaus;r_w@kd tay: tajccHwhJ “a&S;OD;'Dru kd a&pD” [m ordik ;f rwdik rf aD cwf
od@k r[kwf t&if;&Sipf epfrwdik rf aD cwfu a&S;OD;'Dru kd a&pDe@J rwlygb;l ? t&if;&Sif
pepf,Ofaus;r_u twdik ;f twm}u;D rm;wJh xkwv f yk af &;rsm;/ puf±rkH sm;/ rD;&xm;
vrf;rsm;/ pmyd@k e@J a=u;eef;pepf/ w,fvzD ek ;f pepf pwmawGukd zefw;D xm;w,f?
'DtajccHay:rSm “Edik if aH wmftm%m” a[mif;&J@ vkyif ef;aqmifwmtrsm;pk[m
odyfudk±dk;pif;vG,fulvmw,f? 'gawGudk rSwfyHkwifjcif;/ rSwfwrf;wifjcif;/
ppfaq;jcif;pwJh tvGe@f tvGev f , G u f w
l hJ tvkyu f av;awGtjzpfo@kd ajymif;vJ
ypfygw,f? 'ga=umifh 'gawGudk pmwwfolwdkif; tvG,fwulvkyfEdkifw,f?
omref “tvkyform;rsm;&J@vkyfc” eJ@ tvG,fwulvkyfEdkifw,f? 'ghtjyif
'Dvyk if ef;aqmifwmrsm;eJ@ yl;wGaJ ewJh tcGix hf ;l cH t&dyt f a,mifreS of r# “t&m&Sd

75
vDeif
}uD; taqmifta,mif” eJ@ qifww
l mrSeo
f r#ukd z,f&mS ;ypfEikd w
f ,f? (z,f&mS ;
ypfz@kd vnf; vdw
k ,f?)

t&m&St d m;vH;k udk ¹cif;csurf &Sd a&G;cs,cf ef@xm;um tcsed rf a&G; jyef
vnfvv J ,S rf u
_ kd emcHapjcif;/ olw@kd &@J vpmawGukd omref “tvkyo f rm;rsm;&J@
vkycf ” tqifo h @kd av#mch sjcif;pwJh ±d;k pif;+yD; “ol@bmomol xif&mS ;ay:vGiaf e
wJ”h 'Dru kd a&pD vkyaf qmifcsurf sm;[m tvkyo f rm;rsm;eJ@ v,form;trsm;pk&@J
tusKd ;udk wvH;k wpnf;wnf;jzpfatmif tjynft h 0 pkpnf;ay;Edik w f ,f? wcsed f
wnf;rSm t&if;&Sipf epfrS qd&k , S vf pfpepfo@kd ul;ajymif;a&;twGuf wHwm;cif;
ay;w,f? 'Dvyk af qmifcsurf sm;[m Edik if aH wmfukd jyefvnfwnfaqmufa&;eJ@
oufqikd w f ,f? 'gayrJh taumiftxnfazmfaeqJ od@k r[kwf jyifqifaeqJjzpfwhJ
“vk,uforl sm;xHrS jyefvnfv, k ufa&;” vkyif ef; wenf;tm;jzifh xkwv f yk af &;
y&dabm*rsm;tm; t&if;&Siyf *k v ~ u d ydik q f ikd rf p_ epfrS vl@tzG@J tpnf;w&yfv;kH
ydkifqdkifr_pepfodk@ ul;ajymif;a&;vkyfief;eJ@ qufpyfay;rSomv#if txufyg
vkyaf qmifcsurf sm;[m t"dym` ,fe@J ta&;ygr_ tjynft h 0 &&SEd ikd w
f ,f?

“bHktzGJ@[m p&dwfpu t}uD;qHk;a&aomufjrpfjzpfwJh ppfwyfeJ@


tpd;k &t&m&Sw
d yfz@JG w@kd ukd zsuof rd ;f vdu
k jf cif;jzifh "e&Siaf wmfveS af &;
tm;vH;k u wifjycJw h hJ p&dwo f ufomwJt h pd;k & xlaxmifa&;qdw k hJ
aºu;a=umfouH kd taumiftxnf azmfcw hJ ,f?” vd@k rmhupf uf a&;cJh
ygw,f?

v,form;rsm;[m "e&Siaf ygupf vlwef;pm;&J@ wjcm;vl@tv$mrsm;


vdyk gy?J olw@kd txJu rjzpfpavmuf tenf;pk vlrsm;om ("e&Siv f w l ef;pm;&J@
t"dym` ,ft&) “xdyq f ;kH udw
k uf” Edik =f uw,f? “vlwiG u
f s,jf zpf” Edik =f uw,f?
wenf;tm;jzifh vlcsr;f om jzpfEikd =f uw,f? "e&Sijf zpfEikd =f uw,f? od@k r[kwf

76
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ºu,f0wJh tcGix hf ;l cHt&m&Srd sm; jzpfEikd =f uw,f? (t&if;&SiEf ikd if t
H rsm;pkrmS v,f
orm;rsm; &S=d uw,f?) 'DvEkd ikd if t H m;vH;k rSm v,form;trsm;pk}u;D [m tpd;k &&J@
zdEydS rf u_ kd cH=u&vd@k tpd;k &udk òzcscsi=f uw,f? “p&dwo f ufomwJ”h tpd;k &udk
ar#mv f ifah wmifw h =uw,f? 'gukd taumiftxnf azmfEikd w f m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;yJ
&Sw
d ,f? ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m 'gukd taumiftxnf azmfvu kd jf cif;tm;jzihf
wcsed w f nf;rSm Edik if aH wmfukd qd&k ,
S v
f pfpepft& jyefvnfwnfaqmufa&;qDo@kd
ajcvSr;f vSr;f vdu k wf ,f?

3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&;

rmhupf u
f 'Dvakd &;cJyh gw,f?

“bHtk zG@J [m ygvrD efqefwhJ tzG@J tpnf;rjzpfoif?h pDrt


H yk cf sKyfa&;eJ@
w&m;pD&ifa&;wdk@udk wòyifeufaqmif&GufwJh tvkyftzGJ@tpnf;
jzpfoifw
h ,f?ææ”

“ææ t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;a&;pepf[m ygvrD efxrJ mS ud, k pf m;


vS,t f jzpf aeap+y;D jynfou l kd zdEydS cf ikd ;f zd@k twGuf tkypf ;kd olvw l ef;pm;
xJrS b,fob l ,f0gukd a&G;cs,rf vJqw kd m 3 ESpf od@k r[kwf 6 ESpw f }urd f
qH;k jzwfwmrsKd ; rjzpfoifyh g? bHt k zG@J awGtwGi;f pnf;±H;k xm;wJh jynfol
awGukd tvkyt f au|;ðyzd@k jzpfoifw h ,f? Oyrm rdrv d yk if ef;twGuf
tvkyform;rsm;/ tvkyf=uyfrsm;eJ@ pm&if;udkifrsm;udk pdwfóuuf
&SmazGa&G;cs,Ef ikd af tmif vkyif ef;&Siw f ikd ;f udk yk*v
~ u d a&G;cs,yf ikd cf iG hf
pepfu tvkyt f au|;ðyxm;ovdk jzpfoifw h ,f?”

77
vDeif
tcktcg qd&k ,
S af &SmAf if0g'eJ@tacsmif0g'}uD;pd;k aewma=umifh 1871
ckEpS u
f ygvrD efpepfukd txufrmS vdk rSwaf vmufom;avmuf a0zefcw hJ phJ um;
awG[mvnf; rmhupf 0f g'&J@ ‘tarhaysmufcpH um;rsm;’ xJrmS yg0ifaeygw,f?
0ef}u;D tvky/f ygvrD eftvkyw f @kd jzifh toufarG;aeolrsm;/ ypPn;f rJv h w
l ef;pm;udk
opPmazmuforl sm;eJ@ ,ckacwfrmS ‘vufawG@usw’hJ qd&k , S v f pf0g'rD sm;[m
ygvrD efpepftay: a0zefcsut f m;vH;k udk rif;rJ0h g'rD sm;tm; vkycf ikd ;f xm;+y;D tJ'vD kd
tvGeu f sKd ;a=umif;qDavsmw
f hJ tajccHay:uae ygvrD efpepftay: a0zefcsurf eS f
or#ukd “rif;rJ0h g'” tjzpf ±H@_ cs=ujyefygw,f? &Syd 'f rD efrsm; (Sheidemanns)/
a';Apfrsm; (Davids)/ vD*si;f rsm; (Legiens)/ qif;bufrsm; (Sembats)/
&Daemh',frsm; (Renaudels)/ [if'gqifrsm; (Hendersons)/ Aef'gAifrsm;
(Vanderveldes)/ pawmeif;rsm; (Staunings)/ A&efwif;rsm; (Brantings)/
bpfqv kd ufwpfrsm; (Bissolatis) eJ@ taygi;f tygw@kdvkd “qd&k , S v f pf” awGukd &G@H rek ;f
vm=uwJh “a&S@wef;a&muf” ygvDrefEdkifiHrsm;rS ypPnf;rJhawG[m rif;rJh*dk%f;
tzG@J 0g'udak wmif tacsmif0g'eJ@ tr$mnDaemifomjzpfreS ;f odayr,fh wae@wjcm;
pmemaxmufcv H m=uwm tH=h op&mawmh r[kwyf g?

'gayrJh rmhupf t
f aeeJ@ awmfveS w
f hJ tEkyËdavmrenf;emudk yvufcf
aemhA/f aumufpuDe@J wjcm;vlawG yHak zmfcw hJ yhJ pkH rH sKd ;/ tESpo
f m&rJw h hJ zuf&iS f
pum;vH;k awGtjzpf/ em;axmifaumif;wJh pum;vH;k awGtjzpf oabmrxm;
cJhyg? txl;ojzifh awmfvSefa&;tajctae txift&Sm; r&ifhrSnfhao;wJh
tcgrsKd ;rSm ygvrD efpepf “0uf+cH” udak wmif toH;k csEikd pf rG ;f r&Sw d hJ rif;rJ0h g'eJ@
b,fvjkd ywfjywfom;om; vrf;cG&J r,fqw kd m rmhupf u f aumif;aumif;odyg
w,f? wcsdefwnf;rSm wu,fwrf; awmfvSefa&;us+yD; ypPnf;rJhvlwef;pm;
tjrifuo kd ;kH um ygvrD efpepfukd b,fvadk 0zef&r,f qdw k mvnf; rmhupf u f
aumif;aumif;odygw,f?

78
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ygvrD efxu
J ae+yD; jynfou l kd zdEydS ef if;acscikd ;f xm;zd@k twGuf tkypf ;kd ol
vlwef;pm;xJu b,fo@l uakd &G;cs,&f rvJqw kd m ESpt f enf;i,frmS w}udrf qH;k
jzwfjcif;[m ygvrD efpepf&@J wu,ft h ESpo f m&jzpfw,f? ygvrD efz@JG pnf;tkycf sKyyf kH
t& bk&ifpepf Edik if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ 'Dru kd a&pDtusq;kH orRwEdik if aH wGrmS yJ
jzpfjzpf 'DtESpof m&yJ jzpfw,f?

'gayrJh u|eaf wmfw@kd [m Edik if aH wmfjy\emta=umif; ajymaewm


jzpfw,f? ygvrD efpepfuv kd nf; Edik if aH wmf&@J taqmufttHw k rsKd ;tjzpf oabm
xm;wm jzpfw,f? qdak wmh ypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m 'Dupd eP @J ywfouf+y;D bmawG
vky&f r,fqwkd hJ ±_axmifu
h =unf&h if ygvrD efpepfuae b,fvekd nf;eJ@ ±ke;f xGuf
rvJ? 'Dpepfr&Sad tmif b,fvv kd yk rf vJ?

xyfajym&OD;r,f? yJ&pfbt
kH zG@J tawG@tñuHay: tajccHwhJ rmhupf &f @J
oifcef;pmawGukd vlawGu vH;k 0udk arhxm;cJ=h uygw,f? 'gah =umifh 'Dae@acwf
“qd&k ,
S 'f rD u
kd &uf” awG (qdv
k w
kd mu 'Dae@acwfrmS qd&k ,
S v
f pf0g'tay: opPm
azmufoal wG) [m ygvrD efpepftay: rif;rJ0h g'tjrif od@k r[kwf azmufjyefa&;
tjrife@J a0zefcsuaf wGuykd J em;vnfw,f? wjcm;tjrife@J a0zefcsuaf wGukd
wu,fwrf; em;rvnfEikd af wmhb;l ?

ygvrD efpepfuae ±ke;f xGuzf @kd enf;vrf;qdw k m "rRwmyJ ud, k pf m;vS,f


tzGJ@tpnf;zGJ@r_eJ@ a&G;cs,fwifajr‡mufrlawGudk zsufodrf;ypfzdk@ r[kwfygbl;?
ud,
k pf m;vS,t f zG@J tpnf;awGukd pum;ajymqdik t f jzpfuae “tvky”f tzG@J
tpnf;awGjzpfatmif ajymif;vJypfz@kd jzpfygw,f? “bHt k zG@J [m ygvrD efqefwhJ
tzG@J tpnf; rjzpfoif/h pDrt H yk cf sKyfa&;eJ@w&m;pD&ifa&;wd@k ukd wòyifeufaqmif
&Guw f hJ tvkyt f zG@J tpnf; jzpfoifw h ,f?”

79
vDeif
“ygvrD efqefwhJ tzG@J tpnf;rjzpfoif/h tvkyt f zG@J tpnf; jzpfoifh
w,f?” ææ 'Dpum;u tckacwf ygvrD eftrwfrsm;eJ@ qd&k , S 'f rD ukd a&pDygw&D @J
ygvrD ef “acG;ykuav;rsm;” udk txdemem xd;k ESuv f ukd yf gw,f? tar&duef/
qGpZf mvef/ jyifopf/ t*Fvef/ aemfa0 pwJph wJh b,fygvrD efpepfEikd if u H rkd qdk
=unf=h unfyh g? 'DEikd if aH wGrmS “Edik if aH wmf”&J@ wu,ft h vkyu f pd aP wGukd uef@vef@um
aemufu, G rf mS vkyo f mG ;=uwmcsn;f yJ? tpd;k &XmeawG/ ±H;k awG/ ppfO;D pD;XmeawG
uae vkyo f mG ;=uwmyJ? ygvrD efqw kd mu “trsm;jynfo”l udk vdrn f ma&;qdk
wJh txl;vkyif ef;twGuf pum;ajymzd@k r#om jzpfw,f? 'Dtcsuu f odyu f kd
rSeu f efveG ;f vd@k "e&Si'f rD ukd a&pDorRwEdik if w H ckjzpfwhJ ±k&mS ;orRwEdik if rH mS awmif
ygvrD efppfppfw&yf rwnfaxmifEikd af o;cifrmS awmif ygvrD efpepf&@J tjypf tem
tqmawG csucf si;f ay:xGuv f mcJw h ,f? pudb k ,fvrD sm;eJ@ q,fvw D ,fvpf
vdv k rl sm;/ csm;aemhAef @J tufyq f ifw, D ufvv kd rl sm; pwJph w d "f mwfysujf ym;aewJh
evAdef;wHk;ol&Jaumif;rsm;[m qdkAD,uftzGJ@tpnf;rsm;udk pdwfysufp&m
taumif;qHk; "e&SifygvDrefyHkpHjzpfatmifawmif vkyfypfEdkifcJh+yD; pum;ajym
qdik af wGjzpfatmif ajymif;ypfEikd cf =hJ uw,f? qdAk , D uftzG@J tpnf;awGtwGi;f u
“qd&k , S vf pf” 0ef}uD;rsm;[m [dwv f ;kH [efv;kH pum;rsm;/ qH;k jzwfcsurf sm;jzifh
,Hv k , G wf hJ v,form;awGukd vSnphf m;ae=uw,f? tpd;k &yifu, kd x f rJ mS vnf;
vltajymif;tvJav;awG t+rJvyk af ew,f? &nf&, G cf suw f cku qd&k , S vf pf
awmfveS af &;ygw0D ifawG/ rif&ADS pfawG rsm;Edik o f r# rsm;rsm;udk aiGvnf;rsm;rsm;&/
*k%v f nf;&Sw d hJ &mxl; “pm;aygu”f rsm; tvSnu hf s pHpm;Edik af pzd@k jzpfw,f?
wjcm;&nf&, G cf suu f awmh “jynfov l x l &k @J tm±H”k udk “qGaJ qmif” xm;Edik zf @kd
jzpfw,f? 'gayrJh “Edik if aH wmf” &J@ ta&;udprP sm;udak wmh tpd;k &±H;k }uD;rsm;eJ@
ppfXmecsKyfrsm;rSm “aqmif&u G ”f =uygw,f?

80
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tm%m&qd&k , S v f pfawmfveS af &;ygw&D @J tmabmfjzpfwhJ *sv J ekd m±d'k g;
(Jyelo Naroda jynfo@l ta&;) owif;pm&J@ t,f'w D mhtmabmfaqmif;yg;
wyk'rf mS r=umao;cifu 0efcaH &;om;xm;wmudk ajymygr,f? 0efcw H ahJ voH
uawmh vltm;vH;k Edik if aH &;jynfw h efqmvkypf m;aewJh “aumif;rGew f v hJ @l tzG@J
tpnf;” xJu vlawG&@J twkr&Sw d hJ pdwaf pwemrGeaf voHe@J yg 0efcx H m;wm
uawmh “qd&k , S v
f pfrsm;” ('Dpum;vH;k oH;k &wmudk cGiðhf yyg?) OD;pD;wJ0h ef}uD;Xme
awGrmS awmif AsL±du k a&pD ,EW&m;[m wu,fwrf;rSm rajymif;vJyg? ta[mif;
twdik ;f ygy?J enf;vrf;a[mif;twdik ;f vkyu f ikd af e=uygw,f? awmfveS af &;qefwhJ
pDru
H ed ;f awGukd “vGwv f wG v f yfvyf” }uD;udk zsuq f ;D aeygw,f pwJh tcsuaf wG
jzpfygw,f? tJ'zD iG [ hf 0efccH suf r&Scd bhJ ;l qd&k ifawmif qd&k , S v f pfawmfveS af &;
ygwD0ifawGeJ@ rif&SDApfawG tpdk;&xJ yg0ifvkyfudkifcJhwJh wu,fhordkif;u
tJ't D csuaf wGukd oufaojyraebl;vm;? 'ge@J ywfouf+yD; rSwo f m;oihw f hJ
wckwnf;aomtcsuf &Syd gw,f? a&G;aumufyJG 'Dru kd a&pDygw0D ifawG (Cadets)
eJ@twl 0ef}uD;XmeawGrmS &Sad e=uwJh csm;aemhArf sm; (Chernovs)/ ±kqmaemhAf
rsm; (Rusanovs)/ ZifZaD emhArf sm; (Zenzinovs) eJ@ *sv J ekd m±d'k gowif;pmu
wjcm;t,f'w D mawG[m t&Supf w d v f ;kH 0r&Sad wmhbJ udpaP o;ao;av;udk ajym
aewJh yHpk rH sKd ;eJ@ vlytkH v,frmS rsuEf mS xlxel @J ajymvdu k wf muawmh “olw@kd &@J ”
0ef}u;D XmeawGrmS t&m&m[m ta[mif;twdik ;f yJ &Sad eygw,fw/hJ awmfveS af &;
qefwhJ 'Dru kd a&pDpum;vH;k rsm;u aus;vufaevltrsm;udk vSnphf m;zd@k / AsL±dk
ua&pDe@J óu;eDpepfvyk [ f efrsm;uawmh t&if;&Sirf sm;udk “ESv;kH acG@” apzd@k -
'g[m “±d;k om;pGm” aygi;f pyfjcif;&J@ tESpo f m&ygy?J

"e&Siv f @l tzG@J tpnf;&J@ tusiyhf su/f ykyo


f ;kd aewJh ygvrD efukd bHt
k zG@J u
tpm;xd;k vdu k wf hJ taqmufttHpk epfxrJ mS vGwv f yfpmG tjrifxw k af zmfjcif;/
aqG;aEG;jcif;qdw
k m vdrn f mvSnphf m;zd@k twGuf jzpfroGm;ygb;l ? bma=umifv h J

81
vDeif
qdak wmh trwfrsm;ud, k wf ikd f tvkyv
f yk &f w,f? olw@kd twnfðyvdu k w
f hJ Oya'
awGukd ud, k wf ikd f taumiftaxnfazmf&w,f? wu,fv h ufawG@ &v'fawGukd
ud, k w f ikd pf rf;oyf&w,f? a&G;aumufay;wJh vlxu k kd wdu
k ±f u kd wf m0efc&H w,f?
'gawGa=umifyh gy?J ud, k pf m;vS,t f aqmufttHpk epfuawmh qufvuf&adS e
ayr,fh ygvrD efpepfvrkd sKd ; txl;pepfwrsKd ;/ Oya'ðyr_e@J tyk cf sKyfrt _ vkyf cGaJ 0
wmrsdK;/ udk,fpm;vS,fawGudk tcGifhxl;ay;wmrsdK;uawmh r&Sdawmhygbl;?
ud, k pf m;vS,f taqmufttHpk epf rygbeJ @J 'Dru kd a&pDqw kd m pOf;pm;vd@k r&Edik f
yg? ypPn;f rJ'h rD u kd a&pDuakd wmifrS pOf;pm;vd@k r&yg? 'gayrJh ygvrD efpepfrygbeJ @J
'Dru kd a&pDukd pOf;pm;Edik yf gw,f? pOf;vnf; pOf;pm;&r,f? "rRwmyJ? "e&Siaf wG&@J
tkyfpdk;r_udk òzcsypfa&;[m u|efawmfwdk@&J@ wu,fpdwftm;xufoefwJhqEN
jzpfz@kd awmh vdw k mayg?h 'Dta&;[m tvkyo f rm;awG&@J rJuq kd , G wf hJ “a&G;aumuf
yG”J aºu;a=umfow H ckr#om rjzpfapzd@k awmh vdw k mayg?h 'gayrJh rif&ADS pfawGe@J
qd&k , S vf pfawmfveS af &;ygw0D ifawG/ &Sw d 'f rD efrsm;eJ@v*D si;f rsm;/ qif;bufrsm;eJ@
AefygAv J rf sm;wd@k vv kd al wG twGuu f awmh tJ't D a&;[m a&G;aumufyaJG ºu;a=umf
oHr#om jzpfygw,f?

tvGew f &mrSwo f m;oifwh t


hJ csuu
f rmhupf [ f m bHt k zG@J wu G /f ypPn;f rJh
'Dru
kd a&pDtwGuf vdt k yfwhJ t&m&Srd sm;&J@ vkyif ef;aqmifwmawGta=umif;
ajymwJth cgrmS “tvky&f iS w f a,muf” iSm;&rf;xm;wJh vkyo f m;rsm;eJ@ Edi_ ;f ,SOf
ajymygw,f? wenf;tm;jzifh “tvkyo f rm;rsm;/ tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik f
rsm;” udk iSm;&rf;vkyuf ikd wf hJ omreft&if;&Sivf yk cf if;udik cf if;eJ@ Edi_ ;f ,SOaf jym
ygw,f?

rmhupf rf mS Avmpdwu
f ;l ,OfwmrsKd ; vH;k 0r&Scd yhJ g? qdv
k w
kd mu ol[m
vl@tzG@J tpnf; “topf” wckukd pdwu f ;l eJ@ wnfaqmuf/ wDxiG zf efw;D wmrsKd ;
rvkyfcJhyg? ol[m vl@tzGJ@tpnf;ta[mif;uae topfodk@ ul;ajymif;wJh
82
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
o¿mefawGudk ordkif;qdkif&m obm0jzpfpOfw&yftjzpf =unfhjrifavhvm
ygw,f? ol[m ypPn;f rJv h wl ef;pm; vlxv k y_ &f mS ;r_wck&@J wu,ft h wG@tñuHukd
avhvm+yD; 'Dxu J vufawG@oifcef;pmawG xkw, f zl @kd óu;pm;cJyh gw,f? yJ&pfbkH
tzG@J xu H ae “ynmoif,”l cJyh gw,f? }uD;jrwfwhJ awmfveS af &; twG;tac:
&Si}f uD;rsm; tm;vH;k [m 'Dvykd gy?J tzdEydS cf vH wl ef;pm;rsm;&J@ }uD;jrwfwv hJ y_ &f mS ;r_
tawG@tñuHrsm;xJu ynmoif,zl @kd ra=umuf&@HG c=hJ uygb;l ? olw@kd v_y&f mS ;r_
awGe@J ywfoufv@kd ynmjycsiaf ewJh q&m}u;D awG “oGeo f ifq;kH rpum;” ajymwm
rsKd ; (Oyrm yvufcaf emhAu f “olw@kd [m tpuwnf;u vufeufrudik o f ifch hJ
ygb;l ” vd@k ajymwmrsKd ;/ qJ&pfwv J u
D “vlwef;pm;w&yf[m ud, k u hf , kd u f kd
xde;f csKyfz@kd vw
kd ,f” vd@k ajymwmrsKd ;) b,fwek ;f urS rvkycf yhJ gb;l ?

AsL±du k a&pDqw kd thJ &mudk wcsuw f nf;eJ@ ae&mtm;vH;k tuket f pif


zsuo f rd ;f zd@k pOf;pm;vd@k rjzpfyg? 'g[m pdwu f ;l ,Ofro _ m jzpfygw,f? 'gayrJh
AsL±dkua&pD,EW&m;a[mif;udk wcsufwnf; ±dkufcsdK;+yD; ,EW&m;opfwckudk
csucf si;f xlaxmifum tJ', D EW&m;opfuo kd ;kH +yD; AsL±du
k a&pDreS o
f r#ukd wjznf;
jznf;csi;f zsuo f rd ;f oGm;zd@k upd u P kd pOf;pm;wmuawmh pdwu f ;l ,Ofr_ r[kwyf gb;l ?
'g[m yJ&pfbt kH zG@J &@J tawG@tñuH jzpfygw,f? 'Dupd [ P m awmfveS w f hJ ypPn;f rJh
vlwef;pm;&J@ wdu k ±f ukd ef @J vwfwavmvkyif ef;wm0ef jzpfygw,f?

t&if;&Sipf epfu “Edik if aH wmf” pDrt H yk cf sKyaf &;vkyif ef;aqmifwmawGukd


±d;k pif;vG,uf al tmif ajymif;vJypfygw,f? 'ga=umifh “t&m&Sv d }l uD;rif;tvky”f
awGukd pGe@f y,fz@kd &m jzpfEikd yf gw,f? udpw P ckv;kH udk (tkypf ;kd olvw l ef;pm;jzpfw)hJ
ypPn;f rJvh w
l ef;pm;&J@ tzGt J pnf;vufxJ tyfxm;Edik yf gw,f? 'DtzG@J tpnf;u
vl@tzG@J tpnf;w&yfv;kH udk ud, k pf m;ðy+y;D “tvkyo f rm;/ tvky=f uyfe@J pm&if;udik f
rsm;” udk iSm;&rf;ygvrd rhf ,f?

83
vDeif
u|eaf wmfw@kd [m pdwuf ;l ,Oform;rsm; r[kwyf g? pDrt H yk cf sKyfrr_ eS f
or#e@J emcHrr_ eS o f r# wcsuwf nf; z,f&mS ;Edik zf @kd “tdyrf ufruf” raeyg? 'gawGu
rif;rJ0h g'aD wG&@J tdyrf ufawGyg? ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf&@J vkyif ef;wm0efawG
ta=umif; em;rvnfv@kd ruf=uwmyg? rmhupf 0f g'eJ@ bmrSrqdik yf gb;l ? 'Dtyd rf uf
awG rufaevd@k omuawmh wu,fvufawG@rmS tckvkd &Sad ewJh vlawG[m wjcm;
vlwrsdK;tjzpf ajymif;vJoGm;wJhtcsdeftxd apmifh+yD;rS qdk&S,fvpfawmfvSef
a&;udk vkyzf @kd yJ &Sad wmhw,f? u|eaf wmfw@kd u 'Dvrkd [kwb f ;l ? qd&k ,S vf pfawmf
vSeaf &;udk tckv&kd adS ewJh vlawGe@J yJ vkycf siw
f ,f? tckv&kd adS ewJv h al wGqw kd mu
emcHr/_ }uD;=uyfr/_ “tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik rf sm;” pwmawGe@J uif;uGmvd@k
r&wJv h al wGyg?

'gayrJh u|eaf wmfw@kd vv kd m;wJh emcHrq _ w


kd m aoG;pkycf v
H yk o
f m;jynfol
tm;vH;k &J@ vufeufuikd w f yfO;D / wenf;tm;jzifh ypPn;f rJv h w
l ef;pm;udk emcHz@kd
jzpfw,f? ae@csi;f ncsi;f / csucf si;f pwifEikd +f y;D pvnf;pwifoifw h hJ tvkyu f awmh
Edik if aH wmft&m&Srd sm;&J@ txl; “vl}uD;rif;vkyif ef;aqmifwmrsm;” ae&mrSm
“tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik rf sm;” &J@ vkyif ef;aqmifwmawGe@J tpm;xd;k zd@k y?J
'Dvyk if ef;aqmifwmawGukd tckacwfrmS omrefòr@oòl r@om; t&nftcsi;f &S±d ekH @J
tjynft h 0vkywf wfygw,f? “tvkyo f rm;vkycf ” r#e@J yJ aumif;aumif;vkyEf ikd f
=uygw,f?

tvkyo f rm;rsm; jzpf=uwJh u|eaf wmfw@kd u,


kd w
f ikd [
f m t&if;&Sipf epf
u zefw;D xm;wJh &v'fawGukd tajccH+yD; tvkyo f rm;tjzpf &&Scd w hJ hJ u|eaf wmf
wd@k u, kd yf ikd f tawG@tñuHukd tm;xm;=ur,f? vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;&J@
Edik if aH wmftm%m&J@ ausmaxmufaemufcðH yr_e@J wif;=uyfwhJ oHr%dpnf;urf;
udk xlaxmif=ur,f? 'Dvdkenf;eJ@ twdkif;twm}uD;rm;wJh xkwfvkyfa&;udk
pnf;±H;k =ur,f? Edik if aH wmft&m&Srd sm;qdw k m u|eaf wmfw@kd &@J !ïe=f um;csuu f kd
84
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
taumiftxnfazmforl sm;om jzpfomG ;atmif/ rJay;olawGtay: wm0efcw H /hJ
jyefvnfvJvS,fcef@xm;EdkifwJh/ vkyfcenf;enf;yJ &,lwJh “tvkyf=uyfrsm;eJ@
pm&if;udik rf sm;” om jzpfomG ;atmif ajymif;ypf=ur,f? ("rRwmyJ yHpk t H rsKd ;rsKd ;/
tqift h rsKd ;rsKd ;eJ@ &S=d uwJh twwfynm&Siaf wG&@J tultnDukd &,l&rSmayg?h )
tJ'gawG[m u|eaf wmfw@kd ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ vkyif ef;wm0efawGygy?J ypPn;f rJh
awmfveS af &; atmifjrifwmeJ@ p+yD;vkyEf ikd w f ,f? vkyv f nf; vky&f r,f? twdik ;f
twm}uD;rm;wJh xkwv f yk af &;tajccH &Sad e+yDq&kd if 'Dwm0efawGukd pwifvyk f
vdu k w f meJ@ AsL±du k a&pDtm;vH;k wjznf;jznf; “wdraf umyaysmuf” vmrSmyJ?
rsuaf wmiftrSwt f om; (“”) rygwhJ yHrk eS t f aetxm;wck/ vkycf pm;aus;u|ef
pepfwek ;f ueJ@ vH;k 0jcm;em;wJh yHrk eS t f aetxm;wckukd wjznf;jznf; xlaxmif
EdkifrSmyJ? 'Dtaetxm;atmufrSm }uD;=uyfr_eJ@ pm&if;tif;vkyfief;awG[m
vG,u f o l xuf vG,u f vl m+yD; vlwikd ;f tvSnu hf s vkyEf ikd v
f mr,f? tJ'aD emuf
rSm 'Dtvkyaf wG[m bmrSrxl;qef;wJh tavhtxjzpfvm+yD; aemufq;kH rSm
txl;vl@tzG@J tv$mwck&@J txl;tvkyaf wGtjzpfu tqH;k owfomG ;vdrrhf ,f?

19 &mpkEpS &f @J 70 pkEpS u


f mvrSm ^m%fxufjrufwhJ *smrefq&kd , S f
'Drdku&ufwa,muf[m pmwdkufvkyfief;udk qdk&S,fvpfpD;yGm;a&;pepf&J@
erlemwcktjzpf =unfjh rifcw hJ ,f? 'g[m odyrf eS yf gw,f? vuf&u dS mvrSm pmwdu k f
vkyfief;[m EdkifiHawmft&if;&Sif vuf0g;}uD;tkyftzGJ@&J@yHkpHeJ@ zGJ@pnf;xm;wJh
pD;yGm;a&;vkyfief;wrsdK; jzpfw,f? e,fcsJ@pepfu x&yfpftm;vHk;udk 'DyHkpHrsdK;
tzG@J tpnf;awGjzpfatmif wjznf;jznf;csi;f ajymif;ypfaew,f? 'DypkH rH mS qd&k if
tvkyyf +d yD; iwfjywfaewJh “atmufajcomref” vkyo f m;rsm;&J@ acgi;f ay:rSm
AsL±duk a&pD,EW&m;u pd;k rd;k xm;w,f? 'gayrJh vl@tzG@J tpnf;&J@ t&mudpaP wGudk
pDrcH ef@cw
JG hJ ,EW&m;uawmh 'DypkH xH rJ mS toif&h +dS yD; jzpfaeyg+yD? u|eaf wmfw@kd [m
t&if;&Sirf sm;udk wGe;f vSeyf pfr,f? 'DaoG;pkyo f rm;awG&@J ckcrH u _ kd vufeufuikd f

85
vDeif
tvkyo f rm;rsm;&J@ oHvufo;D eJ@ acsre_ ;f ypfr,fq&kd if 'gawGvyk +f y;D wmeJ@ ‘uyfyg;
aumif’ ryg&w dS /hJ twwfynmwyfqifr_ tqifjh rifrh m;wJh ,EW&m;wckukd u|eaf wmf
wd@k &&Syd gvrd rhf ,f? 'D,EW&m;udk aoG;pnf;nD!w G af ewJh tvkyo f rm;rsm;ud, k w f ikd f
aumif;aumif;}uD; armif;ESiEf ikd v f rd rhf ,f? olw@kd [m twwfynmonfawG/
tvky=f uyfawGe@J pm&if;udik af wGukd iSm;&rf;vdrrhf ,f? tm;vH;k twGuf vkycf
uawmh a,bk,s “Edik if aH wmf” t&m&St d m;vH;k udk ay;ovdk tvkyo f rm;vkycf
yJ ay;rSmygy?J tJ'guawmh tcdik t f rmeJ@ vufawG@uswhJ vkyif ef;wm0ef jzpfyg
w,f? x&yfpt f m;vH;k eJ@ywfouf+yD; csucf si;f vkyEf ikd w f hJ tvkyyf g? vkyv f u kd &f if
vkyo f m;jynfoal wGtay: aoG;pkyw f mawG &Sad wmhrmS r[kwyf g? 'Dvyk if ef;wm0ef
vky&f mrSm yJ&pfbt kH zG@J u (txl;ojzifh Edik if aH wmfwnfaqmufa&;eJ@ ywfouf
+yD;) pwif taumiftxnf azmfcw hJ mawGukd xnfo h iG ;f pOf;pm;ygvrd rhf ,f?

vufeufuikd yf pPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ }u;D =uyfre_ @J acgi;f aqmifr_ atmuf


rSm twwfynmonfawG/ tvky=f uyfawG/ pm&if;udik af wGe@J t&m&St d m;vH;k
[m “tvkyo f rm;vkycf ” xufrydw k hJ vpmudyk J &&Sw d t
hJ ajctaersKd ;jzpfatmif
pD;yGm;a&;wckv;kH udk pmwdu k v f yk if ef;yHpk rH sKd ; pnf;±H;k wnfaqmuf&r,f? 'g[m
u|eaf wmfw@kd &@J vwfwavm&nfreS ;f csuyf ?J 'DvEkd ikd if aH wmfrsKd ;/ txufyguo hJ @kd
aom pD;yGm;a&;udk tajccHxm;wJh Edik if aH wmfrsKd ;udo k m u|eaf wmfw@kd vdv k m;yg
w,f? 'Dvv kd yk rf o
S m ygvrD efpepfukd zsuo f rd ;f Edik +f yD; ud,k pf m;vS,tf aqmuf
ttHpk epfawGukd xde;f odr;f Edik v
f rd rhf ,f? 'gro S m vkyo f m;vlwef;pm;rsm;&J@ tJ'v D kd
taqmufttHpk epfawGukd "e&Siv f wl ef;pm;u a&mif;rpm;Edik af tmif vkyEf ikd f
vdrrhf ,f?

86
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
4? trsKd ;om; wpnf;wvH;k wnf;jzpfa&;twGuf pnf;±H;k jcif;?

“wrsKd ;om;vH;k udk b,fyzkH @JG pnf;r,fqw kd mudk bHtk zG@J taeeJ@ tao;
pdwf ra&;qGJjzpfcJhygbl;? 'gayrJh rl=urf;xJrSmawmh tao;i,fqHk;
aus;vuf&Gmuav;awGtxd yJ&pfbHktzGJ@vdkrsdK;/ EdkifiHa&;o¿mef
tzG@J tpnf;awGz@JG z@kd jzpfw,fv@kd &Si;f &Si;f yJ a&;om;xm;ygw,f? æ”
yJ&pf&dS “trsKd ;om;ud, k pf m;vS,t f pnf;ta0;” od@k bHt k zG@J o;D oD;rS
ud,k pf m;vS,af wG a&G;cs,af pv$wzf @kd jzpfygw,f?

“æ tJ't D csed rf mS A[dtk pd;k &twGuf enf;yg;ayr,fh ta&;}uD;wJh


vkyfief;aqmifwmrsm; usef&SdaevdrfhOD;r,f? 'gawGudk wa,muf
a,mufu vky}f uHzefw;D xm;wJh yHrk sKd ;eJ@ ry,fzsuyf pf&? bHt k zG@J &@J
t&m&Srd sm;xHo@kd v$t J yf&r,f? wm0ef,pl w d f jrifrh m;wJh ud,
k pf m;vS,f
rsm;xHo@kd v$t
J yf&r,f?æ”

“ætrsKd ;om; wpnf;wvH;k wnf;jzpfru _ kd zsuq f ;D rypf&wJt h jyif bHk


tzGJ@ zGJ@pnf;tkyfcsKyfyHkt& pnf;±Hk;pkpnf;zdk@ jzpfw,f? EdkifiHawmf
tm%mudk zsufqD;ypfjcif;jzifh 'gudk taumiftxnfazmf&r,f?
'Dae&mrSm Edik if aH wmftm%mqdw k m trsKd ;om; wpnf;wvH;k jzpfru _ kd
pkpnf;azmfjywJt h &m jzpfw,f? 'gayrJh trsKd ;om;qdw k thJ &meJ@ uif;
vGwfae+yD; ol@&J@txufrSm &Sdaew,fqdkayr,fh wu,fuawmh
trsKd ;om;qdw k t hJ &m&J@ cE<mud,
k xf u
J xGuv f mwJh uyfyg;uyfajr‡mif
usD;aygif;r#omjzpfwJh EdkifiHawmftm%mudk qdkvdkygw,f? tpdk;&
tm%ma[mif;eJ@ zdEydS af &;twGurf #omjzpfwhJ ,EW&m;udk z,f&mS ;
ypf&r,f? 'gayrJh ol@&@J usKd ;a=umif;qDavsmw f hJ vkyif ef;aqmifwmrsm;

87
vDeif
udak wmh vl@tzG@J tpnf;tay: pd;k rd;k aewJh tm%m&J@ vufxu J vk,l
+yD; vl@tzG@J tpnf;&J@ wm0efcu
H , kd pf m;vS,rf sm;xH v$t
J yf&r,f?”

(urBmhordkif;0ifyk*~dKvf jzpfcsifwma=umifh urBmhtHhzG,f 7 yg;xJrSm


yg0ifwJh tm&Srdkif;em;&Sd bk&m;ausmif;udk zsufqD;cJhwJh) [D±dkpx&ufwyf
(Herostratus) vdk emrnfausmw f phJ mtky/f opPmazmuf bef;pwde;f a&;wJh
pmtky/f qd&k , S v f pfpepftwGuf a&S;OD;vdt k yfcsurf sm;eJ@ qd&k ,S v f pf'rD u
kd a&pD&@J
vkyfief;wm0efrsm; pmtkyfudk=unfh&if tckacwf qdk&S,f'Drdkua&pD0g'&J@
tacsmiform;rsm;[m rmhupf &f @J txufyg ajymqdck suaf wGukd b,favmuf
awmif em;rvnf=ubl;vJqdkwm odk@r[kwf ydkwdusatmifajym&&if b,f
avmufawmif em;rvnfcsif=ubl;vJqdkwm t&Sif;vif;qHk; awG@&ygw,f?
bef;pwde;f u rmhupf af &;om;wJh txufazmfjyyg pmyd'k ef @J ywfouf+yD;awmhuykd J
bmajymovJq&kd if 'Dvyk if ef;pOf[m “æEdik if aH &;twGi;f oabmt&=unf&h if
tESpo f m&uswhJ tcsut f m;vH;k rSm ya&muf'eG ;f &J@ jynfaxmifpzk uf'&,fpepfe@J
tvGeu f kd qifwyl gw,f? æ rmhupf ef @J ‘"e&Siaf ygupf ’ ya&muf'eG ;f (bef;pwde;f
u “"e&Siaf ygupf ” qdw k hJ pum;udk rsuaf wmiftrSwt f om;eJ@ a&;ygw,f?
ceJ@whJ avoHayguaf tmif a&;wmyg?) wd@k &@J t=um;rSm uGv J cJG suaf wG &Sad eay
r,fh tqdyk gtcsuaf wGe@J ywfoufv@kd olw@kd pOf;pm;yHak wGuawmh xyfwel ;D yg;
usaeygw,f?” bef;pwdef; qufa&;xm;wmu - a'oudk,fydkiftkyfcsKyfr_
taqmufttHak wG[m wae@wjcm; ta&;}uD;vmwmawmh trSeyf gy?J 'gayrJh
“'Dru kd a&pD&@J yxrqH;k vkyif ef;wm0efu rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k pOf;pm;cJw h hJ
yHrk sKd ;/ acwfrED ikd if aH wmfawGukd zsuo f rd ;f +y;D (jynfe,fe@J wikd ;f toD;oD; v$waf wmfrS
ud, k pf m;vS,rf sm;eJ@ trsKd ;om;v$waf wmfukd zG@J pnf;+y;D jynfe,fe@J wdik ;f toD;oD;
v$waf wmfuakd wmh bHt k zG@J toD;oD;u a&G;cs,w f hJ ud, k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;
wJeh nf;eJ@) Edik if aH wmf tzG@J tpnf; wnfaqmufru _ kd vH;k 0ajymif;vJypfr,f? 'Dvekd @J

88
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
e*dyk pkH H trsKd ;om;ud,
k pf m;vS,pf epfwckv;kH vH;k 0aysmufu,G o
f mG ;apr,fqw
kd hJ
vkyif ef;wm0ef jzpfoifyh g&@J vm;? 'Dtcsuu f kd u|eaf wmf oHo,jzpfrw d ,f?”
(bef;pwde;f a&; “tpcscD surf sm;”/ *smrefbmomyHEk ydS jf cif; (1899) pm 134 -
136?)

rmhupf &f @J “uyfyg;ajr‡mifus;D aygi;f jzpfwhJ Edik if aH wmftm%mudk zsuq f ;D


a&;” tjrifukd ya&muf'eG ;f &J@ jynfaxmifppk epfe@J a&maxG;ajymqdw k muawmh
wu,fu h kd wkev
f y_ zf ,
G &f mygy?J 'gayrJh 'g[m a&Smifwcifawmh r[kwyf g? bmvd@k vJ
qdak wmh rmhupf [ f m 'Dae&mrSm A[dck sKyfuikd rf p_ epfe@J qef@usib f ufjzpfwhJ jynf
axmifppk epfta=umif;udk ajymaewm vH;k 0r[kw?f "e&Siw f ikd ;f jynftm;vH;k rSm
&Sad ewJ/h a[mif;EGr;f aewJh "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m;udk zsuq f ;D ypfz@kd ta=umif;udk
ajymaewmom jzpfw,fqw kd mudk tacsmiform; bef;pwde;f rpOf;pm;rdv@kd ygy?J

tacsmiform; pOf;pm;rdwmuawmh ol@ab;ywfvnfrSm &SdaewJh


"e&Siaf ygupf evAde;f wH;k tusiahf wGe@J “ðyjyifa&;0g'” &J@ xdik ;f rdi_ ;f r_tjcif;t&m
awG jynfah ewJh ywf0ef;usix f u
J t&mom jzpfw,f? wenf;tm;jzifh “a'o
ud,
k yf ikd t
f yk cf sKyrf _ taqmufttH”k om jzpfw,f? 'Dtacsmiform;[m ypPn;f rJh
vlwef;pm;&J@ awmfveS af &;ta=umif;udk pOf;awmifrpOf;pm;wwfawmhygb;l ?

&,fawmh&,fp&myg? 'gayrJh owdðyzd@k aumif;wmu tJ't D csuef @J


ywfoufv@kd bef;pwde;f udk b,forl S apm'uwuf rae=uwmyJ? bef;pwde;f udk
vltawmfrsm;rsm;u acsyajymqdck =hJ uw,f? txl;ojzifh ±k&mS ;pmaye,fy,frmS
yvufcaf emh/ Oa&mypmaye,frmS aumufpuD;wd@k u acsya&;om;cJ=h uw,f?
'gayrJh olw@kd EpS af ,mufxu
J b,fou l rS bef;pwde;f tJ'v
D kd rmhupf uf kd yHyk ef;
zsuwf mudk bmrSrajymcJ=h uygb;l ?

89
vDeif
'Dtacsmiform;[m awmfveS af &;enf;usus enf;enf;rSrawG;wwf
awmhyg? awmfveS af &;ta=umif;vnf; enf;enf;rS rawG;wwfawmhyg? tJ'D
awmh “jynfaxmifppk epf” qdw k m rmhupf u
f pajymcJw
h mvd@k q+kd yD; rmhupf u f kd
rif;rJ0h g'&J@zcif ya&muf'eG ;f eJ@ a&maxG;ypfygw,f? ud,
k uhf ,kd u
f ,kd f rl&if;rmhupf f
0g'aD wG jzpfw,f/ awmfveS w f hJ rmhupf 0f g'oabmw&m;awGukd umuG,af eolawG
jzpfw,fqdk+yD; a=unmxm;=uwJh aumufpuD;eJ@yvufcfaemhwdk@uvnf;
'Dtcsuef @J ywfouf+yD; bmrS rajym=uygb;l ? tJ't D csu[ f m qd&k if rmhupf 0f g'eJ@
rif;rJ0h g't=um; jcm;em;csut f ay: aumufpuD;0g'rD sm;eJ@ tacsmiform;rsm;
atmufwef;usus =unfjh rifae=uwmawG&@J Zmpfjrpfwck jzpfw,f? 'D=unfh
jrifrt_ a=umif; aemufyikd ;f rSm aqG;aEG;ygO;D r,f?

bHt
k zG@J &@J tawG@tñut H ay: oH;k oyfxm;wJh rmhupf &f @J txufazmfjyyg
pum;rsm;xJrSm jynfaxmifpkpepfeJ@ qdkifwmqdkvdk@ tpteawmif ryg&Sdyg?
rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k wlnw D hJ wu,ft h csuuf kd tacsmiform; bef;pwde;f
jrifEikd pf rG ;f r&Scd yhJ gb;l ? rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k uGv
J cJG suu
f u
kd sawmh bef;pwde;f
u wlncD suv f @kd jrifaejyefw,f?

rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wlnw D thJ csuu


f olw@kd EpS af ,mufpvH;k vuf&dS
EdkifiHawmf,EW&m;udk “zsufqD;a&;” tay: &yfwnf=uw,f? rmhufpf0g'eJ@
(ya&muf'eG ;f / bmuleifw@kd &@J ) rif;rJ0h g't=um;&Sd tJ'tD csut f ay: tjrifwn l D
wmudk tacsmiform;rsm;a&m/ aumufpuD;0g'Drsm;yg rawG@jrif=uygbl;?
bmvd@k vq J akd wmh olw@kd [m 'Dtcsut f ay:rSm rmhupf 0f g'udk ausmcdik ;f cJ=h uvd@k
jzpfygw,f?

rmhufpf[m ya&muf'Gef;eJ@a&m/ bmuleifeJ@yg oabmrwlwmu


jynfaxmifpkpepfjy\emtay:rSmyJ jzpfygw,f? (ypPnf;rJhtm%m&Sifpepf

90
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
jy\emudak wmh ajymzd@k awmif rvdak wmhyg?) jynfaxmifppk epfqw kd m rif;rJ0h g'&J@
"e&Siaf ygupf tjrifrsm;uae ayguzf mG ;vmwJh rlwck jzpfw,f? rmhupf [ f m
A[dck sKyfuikd rf p_ epftay: &yfco H l jzpfygw,f? txufrmS ud;k um;azmfjycJw h hJ
rmhupf &f @J o;kH oyfcsuaf wGxrJ mS A[dck sKyfuikd rf p_ epfuae vGaJ csmo f mG ;wJh tcsuf
&,fv@kd vH;k 0ryg&ydS gb;l ? Edik if aH wmftay: evAde;f wH;k “t,lo;D ,H=k unfr”_ awGe@J
jynfvh #aH eolrsm;om "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m; zsuo f rd ;f a&;udk A[dck sKyu
f ikd rf p_ epf
zsuo f rd ;f a&;tjzpf rSm;,Gi;f pGm =unfjh rifwwf=uygw,f?

'gayrhJ ypPnf;rJhvlwef;pm;eJ@ qif;&JwJhv,form;rsm;[m olwdk@&J@


vufxrJ mS Edik if aH wmftm%mudk qkyu f ikd xf m;=ur,f/ ud, k bhf mom bHt k zG@J awG
twGi;f rSm tvGev f w G v f yfpmG pnf;±H;k pkpnf;=ur,f/ bHt k zG@J awGtm;vH;k &J@ v_y&f mS ;
r_awGudk wnDw!Gwfwnf; jzpfapum t&if;udk xdk;ESufwdkufcdkuf=ur,f/
t&if;&Siaf wG&@J cck rH u
_ kd acsre_ ;f =ur,f/ yk*v ~ ud ydik f rD;&xm;vrf;rsm;/ puf±rkH sm;/
ajr,mrsm; pwmawGudk trsdK;om;w&yfvHk;/ vl@tzGJ@tpnf;wckvHk;odk@
v$aJ jymif;=ur,fq&kd if 'g[m A[dck sKyfuikd rf p_ epf r[kwb f ;l vm;? 'g[m tukef
pifq;kH / tjynf0h qH;k 'Drukd a&pDA[dck sKyu f ikd rf p_ epf r[kwb f ;l vm;? aemuf+y;D 'g[m
ypPn;f rJvh w
l ef;pm;&J@ A[dck sKyfuikd rf p_ epf r[kwb f ;l vm;?

A[dck sKyfuikd rf p_ epfukd qENtavsmuf usio hf ;kH zd@k jzpfEikd w


f ,f? bHt
k zG@J
awG[m trsKd ;om;w&yftjzpf qENtavsmuf pkpnf;zd@k jzpfEikd w f ,f? "e&Sif
tkypf ;kd r_e@J "e&SiEf ikd if aH wmf ,EW&m;udk zsuq f ;D a&;twGuf ypPn;f rJv h w
l ef;pm;
bHt
k zG@J awG qENtavsmuf aygi;f pnf;zd@k jzpfEikd w f ,f? 'DjzpfEikd rf a_ wGukd bef;pwde;f
vH;k 0rpOf;pm;Edik cf yhJ gb;l ? evAde;f wH;k tm;vH;k wd@k &@J xH;k pHtwdik ;f bef;pwde;f [m
A[dck sKyu f ikd rf u
_ kd txufuaeyJ vmEdik w f hJ t&mwck/ AsL±du k a&pDe@J ppfa&; taqmuf
ttHktjzpfom twif;wnfaqmuf xdef;odrf;xm;EdkifwJht&mwcktjzpfyJ
oabmayguyf gw,f?
91
vDeif
rmhupf [ f m ol@tjrifawG yHyk ef;tzsucf &H Edik w f mudk óuodaecJw h hJ yHpk H
ygy?J bHt k zG@J [m trsKd ;om;wpnf;wvH;k wnf; &Srd u _ kd zsuqf ;D vdck w
hJ ,f? A[dk
tm%mydkifr_udk zsufodrf;vdkcJhw,f pwJhpGyfpGJcsufawG[m wrifvkyf}uHajym
qdkr_awGom jzpfw,fvdk@ rmhufpfu wriftav;xm; azmfxkwfcJhygw,f?
“trsKd ;om;wvH;k wpnf;wnf;&Srd u _ kd æ pnf;±H;k wnfaqmufz@kd jzpfw,f” qdw k hJ
pum;rsm;udk rmhupf u f &nf&, G cf su&f &dS dS oH;k cJyh gw,f? &nf&, G cf suuf awmh tod
pdw&f &dS dS usio hf ;kH wJ/h 'Dru kd a&pDuswhJ ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ A[dck sKyfuikd rf p_ epfukd
"e&Siv f w l ef;pm;&J@ ppftyk pf /k AsL±du k a&pD A[dck sKyfuikd rf p_ epfe@J qef@usib f uf
xm;+yD; wifjycsiv f @kd ygy?J

'gayrJh em;raxmifvdkolrsm;avmuf b,folrS em;rxdkif;=uyg?


Edik if aH wmftm%mudk zsuo f rd ;f / uyfyg;uyfajr‡mif us;D aygi;f udk z,f&mS ;qdw
k hJ
pum;awGuykd J tckacwf qd&k , S 'f rD u
kd a&pD0g'&J@ tacsmiform;awGu r=um;
csi=f uwmyg?

5? uyfyg;aumifEikd if aH wmfukd zsuo


f rd ;f a&;
'Dta=umif;t&meJ@ywfouf+yD; rmhupf &f @J pum;rsm;udk ud;k um;azmfjy
cJ+h yD;yg+yD? tck xyfrjH znfph u
G af zmfjyygO;D r,f? rmhupf u
f 'Dvakd wG a&;cJyh gw,f?

“vH;k 0opfviG w f hJ ordik ;f qdik &f mzefw;D r_rsm; a,bk,sñuHawG@&wJh uH


=urRmuawmh - 'DtopfawG[m vlrb _ 0ta[mif; yHo k ¿mefrsm;/
acwfawmifuek af ewJh yHo k ¿mefrsm;eJ@ wpHw k &mwlnw D m&Sad e&if
topf[m ta[mif;&J@ yHw k rl yl mG ;tjzpf txifc&H wwfygw,f? 'Dvekd @J
acwfrED ikd if aH wmftm%mudk ±du k cf sKd ;wJh tckbtkH zG@J topf[mvnf;
tv,facwfu bHt k zG@J awG&@J jyefvnftouf0ifvmr_tjzpf txif
cH&w,f? (rGew f uf*eD @J *g&eG 'f if;rsm; Montesquieu and Girondins
92
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
pwJ)h jynfe,fuav;rsm; pkaygi;f r_tjzpf txifc&H w,f? w&m;vGeAf [dk
csKyu
f ikd rf u
_ kd a&S;OD;acwfuvnf; 'Dvykd J qef@usicf =hJ uwmyJ? wd;k cs@J xm;
wmyJ uGmw,fv@kd txifc&H w,f?æ”

“æ vl@tzG@J tpnf;udk wG,u f yfpm;aomufae+yD; vl@tzG@J tpnf;&J@


vGwfvyfpGmv_yf&Sm;r_udk wm;qD;aewJ@ EdkifiHawmfuyfyg;aumifu
pky,
f x
l m;wJh tiftm;rSeo f r#ukd vl@tzG@J tpnf;cE<mud, k w
f iG ;f od@k
bHktzGJ@pepfu jyefvnfoGwfoGif;ay;vdrhfr,f? 'Dvkyf&yfwckeJ@yJ
jyifopfjynf jyefvnfemvefxal &;udk a&S@o@kd weG ;f aqmfay;vdrrhf ,f?
æ”

“aus;vuf&Sd xkwfvkyfolrsm;udk olwdk@&J@ oufqdkif&mjynfe,f


òr@awmfrsm;&J@ pdw"f mwfa&;&m acgi;f aqmifra_ tmufo@kd bHt k zG@J pepf
u oGwo f iG ;f vdrrhf ,f? òr@jytvkyo f rm;rsm;[m aus;vuf&x dS w
k f
vkyo f rl sm;&J@ tusKd ;pD;yGm;udk ud, k pf m;ðywJh obm0ud, k pf m;vS,af wG
jzpfw,fqw kd hJ tmrcHcsuu f kd bHt
k zG@J pepfu ay;vdrrhf ,f? "rRwmyJ
bHtk zG@J wnf&rdS y_ ifu, kd rf mS a'oud, k yf ikd t
f yk cf sKyrf _ yg0if+y;D om; jzpfw,f?
'gayrJh 'Du, kd yf ikd t
f yk cf sKyrf [_ m tcktcg tz,f&mS ;cHvu kd &f wJh Edik if aH wmf
tm%mudk t[ef@twm;ðywJ@ t&mr[kwaf wmhygb;l ?”

“uyfyg;uyfajrm‡ ifus;D aygi;f ” wckjzpfwhJ “Edik if aH wmftm%mudk zsuo f rd ;f


a&;”/ 'gukd “z,f&mS ;a&;”/ 'gukd “zsuq f ;D a&;”/ “tcktcg tz,f&mS ;cHvu kd &f wJh
Edik if aH wmftm%m” pwmawG[mqd&k if bHt k zG@J &@J tawG@tñuHrsm;udk tuJjzwf
cGjJ crf;pdwjf zm&mrSm rmhupf o f ;kH cJw
h phJ um;awG jzpfygw,f?

'gawGtm;vHk;udk vGefcJhwJh &mpkESpf0ufeD;yg;umvu a&;cJhwmyg?


rmhupf 0f g'yifu,
kd o
f iG jf yifukd vlxak wG od&edS m;vnfapzd@k twGuf 'Dpum;awGukd
93
vDeif
tcktcg azmfxw k zf @kd vdyk gw,f? rmhupf [
f m ol@b0rSm aemufq;kH ñuHawG@cw hJ hJ
awmfvSefa&;}uD;udk avhvm+yD; ed*Hk;csKyfcsufawG qGJxkwfcJhw,f? ypPnf;rJh
awmfveS af &;acwf aemufw}udrf usa&mufvmcsed rf mS yJ tJ'eD *d ;kH csKyfcsuaf wGukd
vlawGu arhypfc=hJ uw,f?

“bHt k zG@J tay: vlawGu trsKd ;rsKd ;t"dym` ,fziG =hf uw,f? bHt k zG@J uay;
wJh tusKd ;pD;yGm;udv k nf; olw@kd vo kd vdk trsKd ;rsKd ;aumufEw k =f uw,f?
'Dtcsuu f jyaewmuawmh bHt k zG@J [m tvGeaf ysmah ysmif;wJh
Edik if aH &;o¿mefjzpf+y;D t&ifu &Scd w hJ hJ tpd;k &o¿meftm;vH;k uawmh
zdEydS af &;vuQ% Q myJ aqmifcw hJ ,fqw kd hJ tcsuyf gy?J bHt
k zG@J e@J ywfouf
+yD; wu,fwrf; v#Kd @0u S ef ufew J hJ tcsuu f awmh - bHt k zG@J [m tESpf
om&t& tvkyo f rm;vlwef;pm;&J@ tpd;k &w&yfjzpfw,f/ xkwv f yk f
olvlwef;pm;eJ@ xkwfvkyfa&;ud&d,mydkifqdkifol vlwef;pm;wdk@&J@
wdu k yf t JG wGi;f u &cJw h &hJ v'f jzpfw,f? aemufq;kH rS &SmazGawG@&&dS wJh
Edik if aH &;o¿mef jzpfw,f/ tvkyu f kd pD;yGm;a&;t& vGwaf jrmufap
Edik w f hJ Edik if aH &;o¿mefjzpfw,f qdw k mawG jzpfygw,f?”

“'Daemufq;kH tcsut f vuf r&Sb


d ;l qd&k if bHt
k zG@J pepf[m taumif
txnfjzpfrvmEdik b
f ;l ? vdrn
f mr_wckom jzpfvrd rhf ,f?æ”

pdwu f ;l ,Oform;rsm;[m vl@tzG@J tpnf;qd&k , S v


f pfðyjyifajymif;vJa&;
vkyEf ikd rf ,fh Edik if aH &;o¿mefrsm; &SmazGa&;eJ@ tvky±f y_ af e=uw,f? rif;rJ0h g'D
awGuawmh Edik if aH &;yH¿ k mefrsm; jy\emudk vH;k 0ab;z,fxm;cJ=h uw,f? ,ck
acwf qd&k , S 'f rD u kd a&pDtacsmiform;rsm;[m ygvrD ef'rD u kd a&pDEikd if aH wmf&@J
"e&Siv f w l ef;pm; Edik if aH &;o¿mefrsm;udk rausmv f m$ ;oifw
h hJ tuef@towf
tjzpf vufcx H m;=uw,f? olw@kd [m 'D “pHerlem” udk vufprkH ;kd +yD; &Scd ;kd ud;k uG,f

94
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
=uw,f? 'Do¿mefawGudk acsr_ef;zdk@ &nf&G,fwmrSefor#udk rif;rJh0g'tjzpf
jypfwifajymqd=k uw,f?

qd&k ,S v f pf0g'qdik &f meJ@ Edik if aH &;wdu


k yf q JG ikd &f m ordik ;f wckv;kH xJuae
rmhupf x f w
k ,
f &l &Scd w hJ muawmh - Edik if aH wmfqw kd m rkcsaysmufu, G v f rd rhf ,f?
(Edik if aH wmfwnf&jdS cif;rS Edik if aH wmfrjhJ cif;od@k ul;ajymif;wJ)h Edik if aH wmf uG,af ysmuf
r_twGuf ul;ajymif;a&;o¿mef[m “tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k xm;wJh
ypPnf;rJhvlwef;pm;” jzpfvdrfhr,f - qdkwJhoabmw&m; jzpfw,f? 'gayrJh
rmhupf [ f m tJ't D em*wftqif&h @J Edik if aH &;yHo k ¿mefawGukd &SmazGawG@&zdS @kd róu;
pm;cJhygbl;? ol[m jyifopfordkif;udk tao;pdwfavhvmw,f? 'gudk cGJjcrf;
pdwjf zmw,f? tajctaeawGu "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m;tm; zsuq f ;D a&;qDo@kd
OD;wnfa&G@vsm;aew,fqw kd hJ ed*;kH csKyfcsuu
f kd 1851 ckEpS f tawG@tñuHtay:
tajccH+yD; qGx J w k wf ,f? rmhupf [ f m 'DavmufyJ vkycf yhJ gw,f?

ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ vlxkawmfvSefa&;v_yf&Sm;r_aygufuGJvmwJh
tcgrSm 'Dv_yf&Sm;r_[m ±H_;edrfhjcif;/ tcsdefwdkawmif;jcif;/ tm;enf;csufrsm;
&Sjd cif;rsm; &Scd ahJ yr,fv
h nf; 'Dvy_ &f mS ;r_u bmo¿mefawGukd &SmazGawG@&cdS o
hJ vJ
qdw k mudk rmhupf [ f m pwifavhvmcJw h ,f?

bHt
k zG@J [m ypPn;f rJah wmfveS af &;u “aemufq;kH rS &SmazGawG@&&dS wJ”h
o¿mefjzpfw,f? tvkyfudk pD;yGm;a&;t& vGwfajrmufapEdkifwJho¿mef
jzpfw,f?

bHt
k zG@J [m "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m;tm; zsuq
f ;D ypf&ef ypPn;f rJh awmf
vSeaf &;w&yf&@J yxrt}udróf u;yrf;r_&v'f jzpfw,f? bHt k zG@J [m zsucf vH u kd &f
wJh Edik if aH wmf,EW&m;ae&mrSm 0ifa&muftpm;xd;k Edik +f yD; tpm;vnf; xd;k udx k ;kd

95
vDeif
&r,fh Edik if aH &;o¿mef “aemufq;kH rSmrS &SmazGawG@&&dS wJ”h Edik if aH &;o¿mef
jzpfw,f?

1905 ckEpS Ef iS hf 1917 ckEpS f ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;[m rwljcm;em;wJh


tajctae/ tcsut f vufrsm;t& bHt k zG@J &@J vkyif ef;wm0efukd qufvufvyk f
aqmifcw hJ ,f? rmhupf f ^m%fynmxufjrufpmG ðyvkycf w hJ hJ ordik ;f a&;t& cGjJ crf;
pdwjf zmcsuuf kd twnfðyay;cJw h ,fpwJh ta=umif;t&mawGukd aemufyikd ;f rSm
u|eaf wmfw@kd qufvufawG@jrif&OD;rSmyg?

tcef; (4)

qufvufzwf&ef/ tde*f ,f&@J jznfph u


G &f iS ;f jycsurf sm;?

rmhupf [ f m bHt k zG@J tawG@tñuH&@J ta&;ygre_ @J ywfouf+yD; tjcm;


tcsurf sm;udk wifjycJw h ,f? tde*f ,f[m tJ'jD y\emudk xyfcgwvJvJ xkwf
azmfajymqdck +hJ yD; rmhupf &f @J cGjJ crf;pdwjf zmcsuef @J ed*;kH csKyfcsuaf wGukd &Si;f jycJw
h ,f?
wcgw&HrmS tJ'jD y\em&J@ wjcm;rsuEf mS pmawGukd tvGet f m;&S&d /dS tvGef
uGuu f u G u
f iG ;f uGi;f eJ@ azmfjycJw h ,f? 'ga=umifh ol@&@J &Si;f jycsuaf wGukd oD;oef@
wifjyzd@k vdyk gw,f?

1? aetdrjf y\em

tde*f ,f[m ol@&@J aetdrjf y\empmtkyf (1872 ckEpS )f rSm bHt


k zG@J &@J tawG@
tñuHrsm;udk xnfo h iG ;f pOf;pm;xm;ygw,f? 'gt
h jyif Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD;

96
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awmfveS af &;u vkyaf qmif&r,fh vkyif ef;wm0efrsm;ta=umif; t}udr}f udrf
ajymcJw h ,f? ol[m 'Dtcdik t f rmjy\emta=umif;udk ajymwJah e&mrSm wzuf
rSm ypPn;f rJv h w
l ef;pm;Edik if aH wmfe@J rsuaf rSmufEikd if aH wmfw@kd t=um; wlncD suf
rsm;udk &Si;f jycJwh ,f? 'Dwn l cD suaf wGukd tajcðy+yD; 2 rsKd ;pvH;k udk Edik if aH wmfv@kd yJ
[Link]vd@k &ygw,f? wjcm;wzufrmS qd&k if tde*f ,fu 'D 2 rsKd ; uGmjcm;csurf sm;
udk &Si;f jycJw
h ,f? wenf;tm;jzifh Edik if aH wmfzsuo f rd ;f a&;od@k ul;ajymif;r_ta=umif;
udk &Si;f jycJwh ,f?

“aetdrjf y\emudk b,fvakd jz&Si;f rvJ? rsuaf rSmufacwf vl@tzG@J


tpnf;rSmawmh 'Djy\emudk ajz&Si;f &mwGif wjcm;aomvl@tzG@J tpnf;
jy\emrSeo f r#ukd ajz&Si;f wJeh nf;twdik ;f yJ ajz&Si;f w,f? axmufyrhH e_ @J
awmif;qdrk w _ @kd ukd pD;yGm;a&;t& wjznf;jznf;csi;f xde;f !‡ad y;wJeh nf;eJ@
ajz&Si;f w,f? 'gayrJh 'Denf;u 'Djy\emudyk J topfjyefvnf arG;xkwf
ay;aejyefw,f? 'Dawmh 'Denf;eJ@u jy\em vH;k 0ajyvnfroGm;ygb;l ?
'gqkd vlra_ wmfveS af &;ua&m 'Djy\emudk b,fvakd jz&Si;f ay;rSmvJ?
'guawmh umva'otvdu k f enf;emtajymif;tvJawG&rdS mS jzpf±kH
ru yd+k yD;euf±i_d ;f wJh wjcm;jy\emrsm;eJ@vnf; qufpyfaeygw,f?
tJ'DtxJrSm ta&;}uD;qHk;jy\emwckuawmh òr@jyeJ@ aus;vuf
t=um; qef@usib f ufjzpfru_ kd zsuo
f rd ;f a&;jzpfw,f? u|eaf wmfw@kd &@J
wm0efu tem*wfv@l tzG@J tpnf;&J@ zG@J pnf;wnfaqmufrt _ wGuf
Avmpdwu f ;l ,OfqefwhJ pepftrsKd ;rsKd ;udk owfrw S zf @kd r[kwaf vawmh
'Dae&mrSm 'Djy\emtwGuf tcsed ðf zef;raeawmhyg? 'gayrJh aocsmwm
wckawmh &Sdygw,f? tcktcg òr@}uD;awGrSm aetdrfrsm; tvHk
tavmuf&adS e+yD;jzpfv@kd 'gawGukd usKd ;a=umif;qDavsmpf mG toH;k cs
Edik rf ,fq&kd if td;k tdrrf vHak vmufr_ tppftrSejf y\emudk csucf si;f

97
vDeif
ajz&Si;f ay;Edik v f rd rhf ,f qdw
k mygy?J "rRwmyJ 'gukd taumiftxnf
azmfz@kd u rsuaf rSmuftrd yf ikd &f iS af wGqu D tdraf wGukd tydik o f rd ;f ydu
k &f
r,f? aep&mr&Sw d hJ tvkyo f rm;awG od@k r[kwf vuf&rdS mS ¹ywfoyd pf mG
aeae=u&wJh tvkyo f rm;awGukd tJ't D rd af wGrmS ae&mcsxm;ay;
&r,f? 'Dvykd J vky&f rSmayg?h ypPn;f rJv h wl ef;pm;u Edik if aH &;tm%m
odr;f yduk +f yD;wmeJ@ vl@tzG@J tpnf;twGuf tusKd ;&Sw d hJ 'Dvv kd yk if ef;
rsKd ;[m rsuaf rSmufacwfEikd if aH wmfu wjcm;t&m0wˆKawGukd tydik f
odr;f wJu h pd eP @J (ppfom;awG ae&mcsxm;zd@k ) tdro f rd ;f wJh udpaP wGvykd J
taumiftxnfazmfz@kd vG,u f yl gvrd rhf ,f?” (*smrefbmomxkwf
1807 pmrsuEf mS 22)

'Dae&mrSm Edik if aH wmftm%m&J@ o¿mefajymif;vJru _ kd rwifjyxm;


ygb;l ? Edik if aH wmftm%m&J@vy_ &f mS ;r_ twGi;f oabmudo k m aqG;aEG;xm;ygw,f?
rsuaf rSmufEikd if aH wmfuawmifrS trde@f awGcsrw S +f yD; aetdrrf sm;udk tydik o f rd ;f
wm/ tydik pf ;D wmawG vkyaf ewmyJ? ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ Edik if aH wmf[mvnf;
o¿meft&ajym&&if aetdrrf sm;udk odr;f ydu k zf @kd / taqmuftOD;awGukd tydik f
odr;f zd@k “trde@f csrw S ”f rSmyg? 'gayrJh pDrt H yk cf sKyfa&;,EW&m;a[mif;/ wenf;tm;
jzifh "e&Siv f wl ef;pm;eJ@ qufE, G af ewJh AsL±du k a&pD,EW&m;udk toH;k ðy+yD;awmh
ypPn;f rJv h w l ef;pm;Edik if aH wmf&@J trde@f awGukd aqmif&u G v
f @kd r&Edik yf gb;l qdw
k m
&Si;f ygw,f?

“ævkyo f m;jynfow
l @kd u tvkyu f &d ,
d mtm;vH;k eJ@ pufrv _ yk if ef;wck
vH;k udk wu,fvufawG@ odr;f ydu k wf ehJ nf;em[m ya&muf'eG ;f 0g'&J@
‘jyefvnf0,f,jl cif;’ enf;emeJ@ vH;k 0qef@usib f ufusw,f? 'gukd
owdðy&ygr,f? 'kw, d enf;emrsKd ;udk usio hf ;kH &if tvkyo f rm;wOD;
wa,muf[m aetdrw f ck/ v,fajr,muGu/f tvkyu f &d , d mwcsKd @&@J
98
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ydik &f iS f jzpfvmvdrrhf ,f? yxrenf;emrsKd ;udk usio hf ;kH &ifawmh ‘vkyo f m;
jynforl sm;’ [m tdrrf sm;/ puf±rkH sm;/ tvkyu f &d , d mrsm;udk pkaygi;f ydik f
qdkifolrsm; jzpfvdrfhr,f? ,kwfpGtqHk; ul;ajymif;a&;umvwck
twGi;f rSm 'Daetdr/f puf±pkH onfrsm;udk wOD;csi;f yk*Kd~ vfrsm;eJ@ tzG@J
tpnf;rsm; tcrJt h oH;k ðyzd@k vH;k 0eD;yg; cGiðhf yrSm r[kwb f ;l ? Oyrm
ajr,myk*v ~ u
d ydik q
f ikd rf u
_ kd zsuo
f rd ;f wm[m ajrcudk zsuo f rd ;f vduk f
wm r[kw?f ajrcudk ajymif;vJxm;wJh o¿mefwrsKd ;eJ@ vl@tzG@J tpnf;
od@k ay;aqmif&r,f? 'ga=umifh vkyo f m;jynforl sm;u tvkyu f &d , d m
tm;vH;k udk wu,fvufawG@ odr;f ydu k w
f ,fqw kd m[mvnf; tiSm;
,la&;eJ@ tiSm;csxm;a&;pepfudk vHk;0zsufodrf;rSm r[kwfbl;?”
(pmrsuEf mS 68)

'Dtyd'k rf mS wifjyxm;wJjh y\em wenf;tm;jzifh Edik if aH wmfwrd af um


yaysmufa&;twGuf pD;yGm;a&;tajccHe@J ywfoufwhJ jy\emudk u|eaf wmfw@kd
aemuftcef;rSm aqG;aEG;ygr,f? tde*f ,fu tvGeo f wdxm;+yD; a&;om;xm;
wmyg? “,kwpf t G qH;k ul;ajymif;a&;umv wcktwGi;f rSm” ypPn;f rJv h w
l ef;pm;
Edik if aH wmf[m aetdrrf sm;udk tcrJt h oH;k ðyzd@k “vH;k 0eD;yg;” cGiðhf yrSm r[kwb f ;l vd@k
olu a&;xm;ygw,f? jynfolw&yfvHk; ydkifqdkifwJh aetdrfrsm;udk wOD;csif;
tdraf xmifrsm;od@k iSm;&rf;r,fq&kd if iSm;&rf;c,l&r,f? wpHw k &mtwdik ;f twm
t& }uD;=uyfrv _ nf; &S&d r,f? tdrrf sm; ae&mcsxm;&mrSm wpHw k &mpHrsm;vnf;
owfrw S &f r,f? 'gawGtm;vH;k twGuf wpHw k &maom Edik if aH wmfo¿mef&adS ezd@k
vdt k yfygw,f? 'gayrJh t&m&Sad wGu tcGix hf ;l ae&mawG &,lxm;wJ/h ppfa&;eJ@
AsL±du k a&pDtxl;,EW&m;w&yf &Sad ezd@k awmh vH;k 0rvdt k yfygb;l ? aetdrrf sm;udk
tcrJah e&mcsxm;ay;Edik w f hJ tajctaeod@k ul;ajymif;wJu h pd u
P awmh Edik if aH wmf
vH;k 0 “wdraf umyaysmufa&;” eJ@ qufpyfaeygw,f?

99
vDeif
bvefu0DG g'orm;rsm;[m bHt k zG@J tawG@tñurH sm;&J@ *,uf±u
kd rf c_ &H wJh
twGuf bHt k zG@J +y;D wJah emufyikd ;f rSm rmhupf 0f g'rlawGtay: ajymif;vJ&yfwnfvmcJyh u kH kd
ajym&if;eJ@ tde*f ,fu 'D&yfwnfru _ kd atmufygtwdik ;f azmfjycJw h ,f?

“æypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m Edik if aH &;v_y&f mS ;r_vyk zf @kd vdw
k ,f? vlwef;
pm;rsm;eJ@twl Edik if aH wmfuykd g zsuo
f rd ;f a&;od@k ul;ajymif;&mrSm tm%m
&Sipf epfukd usiohf ;kH zk@d vdw
k ,f?æ” (pmrsuEf mS 55)

'Dae&mrSm tde*f ,fu “Edik if aH wmfzsuo f rd ;f a&;’ udk todtrSwðf y


xm;w,f? 'l;&if;qef@usiaf &;pmtkyx f rJ mS awmh olu txufazmfjyyg pmyd'k f
xJu rluykd J rif;rJ0h g'rltjzpfe@J jiif;y,fxm;jyefw,f? 'DEpS cf [ k m yËdyuQjzpfae
w,fv@kd xl;xl;jcm;jcm; a0zefa&;uav;awGrmS 0goemxHw k ohJ rl sm; od@k r[kwf
“rmhupf 0f g' Zmwford ;f a&;vkyaf eol” "e&Sit f pdwtf ydik ;f wd@k u jrifaumif;jrif
=uygvrd rhf ,f? wu,fv@kd tacsmif0g'rD sm;uvnf; tde*f ,fukd “rif;rJ0h g'”D
wa,mufv@kd owfrw S rf ,fq&kd if 'g[m bmrSt=hH op&mr&Syd gb;l ? bmvd@k vq J kd
awmh ,cktcg Edik if w H um0g'rD sm;udk rif;rJ0h g'tD jzpf pGypf wJG hJ vky&f yfu qd&k , S f
a&SmAf if0g'rD sm; twGi;f rSm =umavacwfpm;av jzpfaevd@k ygy?J

vlwef;pm;rsm;udk zsuo f rd ;f ypfwmeJ@wygwnf; Edik if aH wmfvnf; ysuf


oGm;rSmyJv@dk rmhupf 0f g'u wav#mufv;kH oGeo f ifcyhJ gw,f? 'l;&if;qef@usiaf &;
pmtkyx f rJ mS “Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;” eJ@ ywfoufw/hJ ausm=f um;wJh
pmyd'k rf mS rif;rJ0h g'aD wGukd tde*f ,ftjypfwifxm;wmu olw@kd [m Edik if aH wmfzsuf
odr;f a&;udk axmufcv H @kd qw
kd hJ ±d;k pif;wJh ta=umif;&if;a=umifh r[kwyf g? Edik if H
awmfukd “ae@csi;f ncsi;f ” zsuo f rd ;f ypfEikd wf ,fv@kd olw@kd a[majymaejcif;a=umifh
om jzpfygw,f?

100
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
,cktcg }uD;pd;k aewJh “qd&k , S ’f rD u
kd a&pD0g’” oabmw&m;[m Edik if H
awmfzsuo f rd ;f a&; jy\emeJ@ywfouf+yD; rif;rJ0h g'tay:xm;wJh rmhupf 0f g'&J@
oabmxm;udk yHyk ef;vH;k 0zsuyf pfw,f? 'ga=umifh rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd xu G +f yD;
qifEcJ$ w hJ hJ rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;ckeyf w
JG yGt
J a=umif; avhvm=u&if txl;tusKd ;&Sd
ygvrd rhf ,f?

2? rif;rJ0h g'rD sm;eJ@jiif;ckyH JG

'Djiif;cHyk [
JG m 1873 ckEpS rf mS jzpfymG ;cJyh gw,f? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m ya&muf
'Gef;0g'Drsm; wenf;tm;jzifh “ukd,fydkiftkyfcsKyfr_orm;rsm;” odk@r[kwf
“=oZmtm%m qef@usiaf &;0g'rD sm;” tm; a0zefa&;om;xm;wJh aqmif;yg;
awGukd tDwvDq&kd , S vf pfEpS yf wfvnf pmapmifo@kd ay;yd@k c=hJ uw,f? 'Daqmif;yg;
rsm;udk 1913 ckEpS u f srS *smrefbmomeJ@ e,l;Zpf (acwfopfowif;pm) rSm
azmfjyEdik cf whJ ,f?

rmhupf u
f Edik if aH &;ypfy,fwhJ rif;rJ0h g'rD sm;udk oa&mf&if; 'Dvakd &;xm;
ygw,f?

“æ wu,fv@kd tvkyo f rm;vlwef;pm;&J@ Edik if aH &;wdu k yf [ JG m awmf


vSeaf &;o¿mefawG aqmifaeygu wu,fv@kd tvkyo f rm;rsm;[m
"e&Siv f w l ef;pm;tm%m&Sipf epf ae&mrSm rdrw d @kd &@J tm%m&Sipf epf
udk tpm;xd;k xlaxmifygu 'Dvq kd kd olw@kd [m rlawGukd rxDrjhJ rifðywJh
jypfr_}uD;udk usL;vGef&muswmaygh? bma=umifhvJqdkawmh tvkyf
orm;awG[m vufeufukd pGe@f y,fwm/ Edik if aH wmfukd zsuo f rd ;f wm
rvky=f ubJ olw@kd wawG&@J qd;k 0g;edru hf svw S hJ ae@pOfvt kd yfcsuaf wG
jynf0h apzd@k twGuf "e&Siv f wl ef;pm;&J@ ckcrH u_ kd acsre_ ;f zd@k twGuf olw@kd
[m Edik if aH wmfukd awmfveS w
f @J ,m,Dqefwo hJ ¿meftjzpf ajymif;vJ
101
vDeif
ypfv@kd ygy?J (acwfopfowif;pm tkyw
f JG - 32/ 1913 - 14 ckEpS ?f
pmrsuEf mS - 40)

=unfyh g? rmhupf [ f m rif;rJ0h g'aD wGukd acsy&mrSm Edik if aH wmf tJ'eD nf;eJ@
“zsuo f rd ;f ” wmrsKd ;udyk J qef@usicf w hJ myg? vlwef;pm;awG aysmufu, G w
f thJ cg
Edik if aH wmfvnf; aysmufu, G vf rd rhf ,f? od@k r[kwf vlwef;pm;awGukd zsuo f rd ;f
vdu k w f thJ cg Edik if aH wmfvnf; ysuo f mG ;vdrrhf ,fqw kd t
hJ jrifukd rmhupf u
f vH;k 0
rqef@usiyf gb;l ? tvkyo f rm;rsm;[m vufeuftoH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,f? pepf
wuspnf;±H;k xm;wJh t=urf;zuftiftm;toH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,f? wenf;
ajym&&if “"e&Siv f wl ef;pm;&J@ ckcrH u_ kd acsre_ ;f &ef” twGuf tvkyt f au|;ðyr,fh
Edik if aH wmftm; toH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,fqw kd hJ ajymqdck suuf kd olu qef@usif
wm jzpfw,f?

ypPn;f rJv
h wl ef;pm;twGuf vdt k yfwhJ Edik if aH wmf[m “awmfveS w f /hJ
,m,DqefwhJ o¿mef” &S&d r,fv@kd rmhupf u f &nf&, G cf su&f &dS dS tav;xm;ajym
cJw
h ,f? rif;rJ0h g'tay: olqifEw J$ hJ wdu k yf &JG @J wu,ft h "dym` ,fukd vlawGu
wvGw J acsmf vkyyf pfwmrsKd ; rjzpfap&atmif umuG,zf @kd &nf&, G af jymcJw
h myg?
ypPn;f rJ@vw l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd ,m,Dr#omyJ vdt k yfygw,f? Edik if aH wmf
zsuo f rd ;f a&;udk &nf&, G cf sut f jzpf xm;wJah e&mrSm u|eaf wmfw@kd e@J rif;rJ0h g'D
rsm;t=um; oabmuGv J rJG _ vH;k 0r&Syd gb;l ? u|eaf wmfw@kd udik pf x JG m;wmuawmh
tJ'&D nf&, G cf suaf &muf&zdS @kd twGuf Edik if aH wmftm%m&J@ ud&, d mrsm;/ t&if;
tjrpfrsm;eJ@ enf;emrsm;udk ,m,DtoH;k ðy+yD; aoG;pkyo f rl sm;udk qef@usizf @kd jzpfyg
w,f? 'g[m vlwef;pm;rsm;udk zsuo f rd ;f zd@k twGuf tzdEydS cf v H wl ef;pm;&J@ tm%m
&Sipf epfukd ,m,Dtm;jzifh vdt k yfwo hJ abmeJ@ twlwyl gy?J rmhupf [ f m rif;rJh
0g'rD sm;udk qef@usi&f mrSm ol@jy\emudk txufjrufq;kH eJ@ t&Si;f vif;qH;k enf;eJ@
wifjyw,f? tvkyo f rm;awG[m t&if;&Siaf wG&@J xrf;yd;k udk wGe;f vSe+f yD;wJh
102
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aemufrmS “vufeufawGukd pGe@f y,f” =u&rvm;? 'grrS [kwf t&if;&Siaf wG&@J
ckcHr_udk acsr_ef;&mrSm 'DvufeufawGudk oHk;&rvm;? vlwef;pm;w&yf[m
vufeufwu G kd pepfwustoH;k ðy+yD; wjcm;vlwef;pm;w&yfukd qef@usiw
f ,f
qdkwm EdkifiHawmf&J@ “,m,Do¿mef” r[kwf&if wjcm;bmjzpfEdkifao;vJ
pojzifh olu wifjywm jzpfygw,f?

qd&k ,
S v
f pf'rD ukd a&pD ygw0D ifawGtm;vH;k ud, k uhf ,
kd u
f ,
kd f ar;=unfh
prf;yg? olw@kd [m rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;cH&k mrSm Edik if aH wmfjy\emudk tJ'eD nf;
twdik ;f wifjy=u&J@vm;? 'kw, d tifwmae&Sief ,ftzG@J csKyf&@J w&m;0ifq&kd , S f
vpfygwD trsm;pkua&m Edik if aH wmfjy\emudk tJ'eD nf;twdik ;f wifjy=u&J@vm;?

tde*f ,fu tJ't D awG;tac:udyk J ydt k ao;pdwu f sus/ yd+k yD;omref


qefqefe@J &Si;f jyxm;w,f? OD;pGmtm;jzifh olu ya&muf'eG ;f 0g'rD sm;&J@ a&maxG;
aewJh t,ltqrsm;udk oa&mfygw,f? =oZmtm%mrSeo f r#/ emcHrr_ eS o f r#/
tcGit hf m%musio hf ;kH r_ rSeof r#ukd jiif;y,forl sm;tjzpf olw@kd u,
kd of w
l @kd “=oZm
tm%mqef@usiaf &;0g'rD sm;” vd@k ac:ae=uwmudv k nf; olu oa&mfygw,f?
tde*f ,fu puf±/kH rD;&xm;vrf;/ yifv,fu;l oabFm pwmawGukd Oyrmay;+yD;
wifjyygw,f? tJ't D &mawG[m puf,EW&m;awGukd oH;k xm;wJt h jyif vlrsm;
pGm&J@vyk af qmifru _ kd pDru H ed ;f wus aygi;f pyfxm;w,f? 'gawG[m ±_yaf xG;euf
eJwhJ twwfynmqdik &f m wnfaqmufcsuaf wG jzpfw,f? wu,fv@kd emcHr_
&,fvdk@ wpHkw&m r&Sdbl;qdk&if tusdK;quftm;jzifh =oZmtm%m/ tcGifh
tm%m wpHw k &m r&Sb d ;l qd&k if tJ'tD &mawG[m wckrS toH;k usrmS r[kwf
bl;? 'g[m &Si;f raebl;vm; pojzifh tde*f ,fu wifjyygw,f?

“æ wu,fv@kd tJ'aD csycsuaf wGe@J acgi;f trmqH;k =oZmtm%mqef@


usiaf &;orm;rsm;udk u|efawmf qef@usifvdkufwJhtcgrSm olwdk@u

103
vDeif
a[m'Dtajzudkom ay;Edkif=uw,f? ‘[kwfygw,f? 'grSefygw,f?
'gayrJh 'Dae&mrSm u|eaf wmfw@kd [m u|eaf wmfw@kd &@J u,kd pf m;vS,af wG
udk tJ'vD =kd oZmtm%mrsKd ;udk tyfEiS ;f vdu k w
f m r[kwyf gb;l ? wm0ef
wckukd tyfEiS ;f vdu
k w
f mom jzpfw,f?’ 'Dy*k Kd~ vaf wGuawmh t&m0wˆK
awG&@J emrnfukd ajymif;ay;vdu k ±f ekH @J 'Dt&m0wˆKawG yifu, kd [
f m
vnf; ajymif;vJomG ;wmyJv@kd xifae=uwmud;k ? æ”

=oZmtm%mjzifh tkycf sKyfrq _ w


kd meJ@ ud,k yf ikd v
f w G vf yfpmG tkycf sKyfr_
qdwk mwd@k [m Edi_ ;f ,SOcf sut
f & ,lqcsurf sm;om jzpfw,f? tJ'gawGukd toH;k
ðywJh e,fy,fu vlrj_ zpfay:wd;k yGm;wJt h qifh trsKd ;rsKd ;tvdu k f ajymif;vJaew,f?
'gawGukd tºuif;rJt h &mawGtjzpf ,lqwm[m t"dym` ,f r&Sb d ;l pojzifh tde*f ,f
u &Si;f jy+yD; pufu&d ,d m&J@ twdik ;f twm}uD;wJh xkwv f yk af &;wd@k ukd toH;k cswhJ
e,fy,f[m tqufrjywf us,f0ef;vmaew,fvdk@ jznfhpGufajymygw,f?
tJ'aD emuf olu =oZmtm%mjy\emudk aqG;aEG;&mu Edik if aH wmfjy\emudk
ajymif;vJwifjyygw,f?

“ætem*wfvrl t _ zG@J tpnf;[m tm%mwnf&rdS u _ kd xkwv f yk af &;


ta=umif;tcsut f & r&Srd jzpf vdt
k yfwhJ abmiftwGi;f rSmom uef@
owfcGifhðyxm;vdrfhr,fvdk@ udk,fydkiftkyfcsKyfa&;orm;rsm;u ajym
qd&k ifawmh olw@kd e@J em;vnfr_ &&Spd &mta=umif; &SEd ikd yf gw,f? 'gayrJh
olwdk@[m tm%mwnf&Sdae&wJh ta=umif;tcsufrSefor#udk
r=unfjh rifbJ pum;Edik yf J vkae=uw,f?”

“=oZmtm%mqef@usiaf &;orm;rsm;[m Edik if aH &;=oZmtm%mudk


qef@usiaf &;/ Edik if aH wmfukd qef@usiaf &;qdw
k hJ aºu;a=umfre_ @J yJ ud,
k hf
ud,
k u
f ,
kd f bma=umifh uef@owfrxm;wmvJ? vmr,fh tem*wfvrl _

104
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awmfveS af &;&J@ tusKd ;oufa&mufra_ =umifh Edik if aH &;vuQ%maqmif
wJh Edik if aH wmfe@J wygwnf; Edik if aH &;=oZmtm%mvnf; aysuu f , G f
oGm;vdrrhf ,f? wenf;qd&k &if trsm;qdik &f m vkyif ef;aqmifwmrsm;
[m Edik if aH &;vuQ%m r&Sad wmhbJ vl@tzG@J tpnf;&J@ wu,ft h usKd ;
pD;yGm;rsm;udk umuG,fapmifha&SmufwJh/ ±dk;±dk;pDrHtkyfcsKyfr_ vkyfief;
aqmifwmrsm;tjzpfodk@ ajymif;vJoGm;vdrfhr,fqdkwmudk =oZm
tm%mqef@usifa&;orm;rsm;uawmh =oZmtm%mEdkifiHa&;
vuQ%maqmifwhJ Edik if aH wmftm; ay:ayguaf pwJh vlrt _ a=umif;
tcsurf sm;udk rzsu&f ao;cifrmS awmif 'gukd wcsuw f nf; zsuo f rd ;f
vduk zf @kd awmif;qd=k uw,f? vlra_ wmfveS af &;&J@ yxrqH;k tvkyu f
=oZmtm%mqdw k hJ t&mudk zsuo f rd ;f a&;yJ jzpfoifw
h ,fv@kd olw@kd u
awmif;qd=k uw,f?”

“'Dv}l uD;rif;rsm;[m awmfveS af &;udk jrifz;l =uyg&@J vm;? awmfveS f


a&;qdw k m urBmavmu}uD;xJrmS =oZmtm%m toH;k qH;k t&myJ?
'g[m oHo,&Si;f ygw,f? awmfveS af &;qdw k m vl@tzG@J tpnf;xJ&dS
=oZmtm%mxufwhJ vufeufawGjzpfwhJ aoewf/ vSpH yG /f tajrmuf
pwmawGudkoHk;+yD; rdrdqENudk wjcm;vltiftm;tpdwftydkif;u
vufcv H matmif twif;vkyaf qmifwm jzpfygw,f? awmfveS af &;rSm
atmify&JG wJh tpdwt f ydik ;f [m wdu k cf u kd cf &hJ wm tcsn;f tES;D rjzpf
apzdk@twGuf azmufjyefa&;orm;rsm;udk udk,fh&J@vufeufrsm;jzifh
+cdr;f ajcmufxm;jcif;tm;jzifh ud, k &hf @J tyk pf ;kd r_ukd xde;f odr;f &r,f? yJ&pf
bHt k zG@J [m "e&Siv f w l ef;pm;udk &ifqikd &f mrSm vufeufuikd jf ynfol
rsm;&J@ 'DvdkrsdK;=oZmtm%mudk toHk;rðycJhygu w&ufxufydk+yD;
wnfwEhH ikd yf grh vm;? ajymif;jyefajym&&if bHt k zG@J u 'Dv=kd oZmtm%m

105
vDeif
udkoHk;wm odyfudkenf;cJhwmudk u|efawmfwdk@ tjypfrwifxdkuf
bl;vm;? 'ga=umifh atmufygEpS cf x
k u
J wckyJ jzpf&r,f? wcku =oZm
tm%mqef@usiaf &;orm;awG[m ud, k b f mawG ajymaerSe;f rod
=uwmjzpfr,f? 'gq&kd if olw@kd [m ±_yaf xG;atmif vkyaf e=ujcif;om
jzpfw,f? wjcm;wcku olwdk@[m udk,fajymwm udk,fod=uwm
jzpfr,f? 'gq&kd ifawmh olw@kd [m ypPn;f rJv
h wl ef;pm;ta&;udk opPm
azmufae=uwm jzpfw,f? 'D 2 ckxu J b,f[myJjzpfjzpf azmufjyef
a&;orm;rsm;udk tvkyt f au|;ðyjcif;om jzpfw,f?” (pm - 39)

'DwifjycsufxJrSm EdkifiHawmf “wdrfaumyaysmuf” oGm;aewJh


umvtwGif; EdkifiHa&;eJ@pD;yGm;a&;qufpyfr_ ta=umif;t&mxJ xnfhoGif;
avhvm&r,fh jy\emrsm;udk aqG;aEG;xm;ygw,f? ('Dta=umif;t&mudk
vmr,fhtcef;rSm oD;oef@a&;om;xm;ygw,f?) tJ'Djy\emawGuawmh
trsm;qdik &f mvkyif ef;aqmifwmrsm;[m Edik if aH &;vkyif ef;aqmifwm tjzpfrS
±d;k ±d;k pDrt
H yk cf sKyfa&; vkyif ef;aqmifwmtjzpfo@kd ajymif;vJomG ;wmeJ@ ywfouf
wJjh y\emeJ@ ‘Edik if aH &;vuQ%maqmifwhJ Edik if aH wmf’ eJ@ ywfoufwjhJ y\emwd@k
jzpfw,f? tJ''D w k ,
d jy\emrSm oH;k xm;wJh pum;vH;k [m em;vnfrv _ rJG mS ;zd@k
txl;vG,fulygw,f? 'Dpum;vHk;u EdkifiHawmfwdrfaumyaysmufr_jzpfpOfudk
&nf!eï ;f vdw k myg? 'DjzpfpOftwGi;f wpHwk &maom tqifrh mS wdraf umyaysmuf
aewJh Edik if aH wmfukd Edik if aH &;vuQ%mraqmifwhJ Edik if aH wmfv@dk ac:Edik yf gw,f?

tde*f ,f&@J txufygwifjycsuu f =kd unf&h if rif;rJ0h g'rD sm;udk qef@usif


&mrSm jy\emudk olwifjywJeh nf;[m tajymifajrmufq;kH ygy?J ud, k u
hf ,
kd u
f ,kd f
tdef*,f&J@wynfhrsm;vdk@ owfrSwfae=uwJh qdk&S,f'Drdku&ufrsm;[m rif;rJh
0g'rD sm;udk qef@usi&f mrSm 1873 ckEpS af emufyikd ;f t}udro f ef;aygi;f rsm;pGm 'D
jy\emudk wifjycJ=h uw,f? 'gayrJh rmhupf 0f g'aD wG wifjyEdik w f /hJ wifjyoifw h hJ

106
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
enf;eJ@awmh r[kwfygbl;? EdkifiHawmfzsufodrf;a&;eJ@ ywfoufwJh rif;rJh0g'
t,ltq[m ±_yaf xG;+yD;/ awmfveS af &;oabm uif;rJyh gw,f? tde*f ,fu
tJ't D wdik ;f yJ ajymcJyh gw,f? awmfveS af &;ayguzf mG ;r_/ jzpfay:wd;k yGm;r_qw kd hJ udpeP @J
t=urf;zuftiftm;/ =oZmtm%m/ tcGit hf m%m/ Edik if aH wmfw@kd e@J ywfoufwhJ
awmfveS af &;txl;vkyif ef; wm0efrsm;qdw k u hJ pd aP wGuykd J rif;rJ0h g'aD wGu rjrif
vk=d uwm jzpfygw,f?

rsuaf rSmufacwf qd&k , S 'f rD u


kd &ufawGtaeeJ@ rif;rJ0h g'tay: a0zef
aeus ta=umif;t&mudk csKyfvu kd rf ,fq&kd ifawmh ‘u|eaf wmfw@kd [m Edik if aH wmf
udk todtrSwfðyw,f? rif;rJh0g'DawGuawmh todtrSwf rðy=ubl;’qdkwJh
tjynft h 0 evAde;f wH;k qefwhJ taygpm;pum;r#omygy?J "rRwmyJ? 'Dvt kd ayg
pm;pum;rsKd ;udk pOf;pm;Edik pf rG ;f &S=d uwJh awmfveS w f hJ tvkyof rm;rsm;u &G&H mS
=urSm rkcsygy?J tde*f ,fajymwm[m qd&k , S 'f rD u
kd &ufawGe@J rwlygb;l ? qd&k , S f
vpfawmfveS af &;a=umifh Edik if aH wmfqw kd thJ &m[m yaysmufomG ;vdrrhf ,fqw kd hJ
tcsuu f kd qd&k ,
S v
f pf0g't D m;vH;k vufc=H uw,fv@kd tde*f ,fu tav;xm;
ajymygw,f? tJ'Daemuf olu awmfvSefa&;jy\emudk tcdkiftrmusus
aqG;aEG;ygw,f? qd&k , S 'f rD ukd &ufawGuawmh tacsmif0g'pGu J yfaewma=umifh
tJ'jD y\emudyk J a&Smifz,favh &S=d uw,f? 'gukd rif;rJ0h g'rD sm;twGuf ‘okaw
oevkyf’ zdk@ oD;oef@csefxm;avh&Sd=uw,fvkd@ qdkEdkifygw,f? tdef*,fu 'D
jy\emrsm;udk aqG;aEG;&mrSm wu,ft h csut f csmuswmudk aumufuikd yf g
w,f? bHt k zG@J [m Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzifh tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;
±H;k xm;wJh vufeufuikd f ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ awmfveS af &;tm%mudk 'Dxuf
yd+k yD; toH;k rðyoifch ahJ yzl;vm;vd@k tde*f ,fu ar;cGe;f xkwyf gw,f?

,ckacwfrmS v$r;f rd;k aewJh w&m;0ifq&kd ,S 'f rD u


kd a&pDygw[
D m awmf
vSeaf &;twGi;f ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ tcdik t
f rm vkyif ef;wm0efrsm;eJ@ ywfouf
107
vDeif
&if evAde;f wH;k qefqef ajymifavSmifoa&mfwhJ pum;rsm;/ od@k r[kwf “apmif=h unfh
wmayg”h qdw k hJ a00g;0g;/ a&Smifz,fz,f pum;rsm;eJ@ v$zJ ,favh&=dS uygw,f?
'gah =umifh qd&k ,
S 'f rD u
kd a&pDygw[
D m tvkyo f rm;rsm;tm; awmfveS af &;eJ@ ywf
ouf+y;D ynmay;&r,fh rdrw d m0efukd ypfy,fxm;w,fv@kd rif;rJ0h g'aD wGu tjypf
wif=uwm ta=umif;rJah wmh r[kwyf gb;l ? ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m b%fawG
tay:eJ@ EdkifiHawmftay: bmawGvkyfoifhovJ/ b,fvdkvkyfoifhovJqdkwJh
jy\emudk tcdik t f rmtusq;kH cGjJ crf;pdwjf zmzd@k &nf&,G +f yD;awmhyJ tde*f ,fu
ypPn;f rJv
h wl ef;pm;&J@ 'Daemufq;kH awmfveS af &;udk okawoeðywm jzpfygw,f?

3? abb,f (Bebel) xHay;pm

1875 ckEpS f rwfv 18 - 28 &ufpeJG @J a&;om;cJw h hJ tde*f ,fxrH S abb,f


odk@ay;pmrSm EdkifiHawmfeJ@ywfouf+yD; rmhufpfeJ@ tdef*,fwdk@&J@a&;om;csuf
awGxrJ mS tajymifajrmufq;kH vd@k rajymEdik &f ifawmif tajymifajrmufq;kH xJu
wckv@kd ajymvd@k &wJh pum;udk atmufrmS azmfjyr,fh pmyd'k x f rJ mS awG@&rSm jzpfyg
w,f? u|eaf wmfw@kd od&oavmufq&kd if 'Dpmudak &;yd@k +yD;aemuf 36 ESpt f =um
1911 ckEpS rf mS rS abb,fu trSww f &rSww f rf; (u|eaf wmhb f 0) tkyw f JG 2
xJrmS 'Dpmudk yxrqH;k t}udrx f nfo
h iG ;f yHEk ydS xf w
k af 0jzpfcyhJ gw,f?

rmhupf [
f m ol@&@J ausm=f um;wJah y;pmjzpfwhJ b&dwf (Bracke) xHay;
pmxJrmS *do
k mvkyif ef;pOfr=l urf;udk a0zefcw
hJ ,f? tde*f ,f[mvnf; abb,f
xH ay;pmxJrmS 'Dr=l urf;udyk J a0zefa&;om;cJyh gw,f? 'DpmrSm tde*f ,fu Edik if H
awmfjy\emudk txl;wvnf&nf!eï ;f +yD; 'Dvakd &;xm;ygw,f?

“ævGwv f yfwhJ jynfo@l Eikd if aH wmf[m vGwv


f yfwhJ Edik if aH wmftjzpf
ajymif;vJoGm;w,f? pum;vHk;t& t"dy`m,faumufajym&&if
vGwfvyfwJhEdkifiHawmfqdkwm wdkif;oljynfom;awGeJ@ ywfouf&if
108
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vGwv f w G v f yfvyf vkyaf qmifEikd w f hJ Edik if aH wmfjzpfw,f? wenf;tm;
jzifh tm%m&Sipf epftpd;k & Edik if aH wmfjzpfw,f? Edik if aH wmfe@J ywfouf
vd@k tJ'v D kd tajymtqdt k m;vH;k udk pGe@f ypfoifyh g+yD? txl;ojzifh rlv
t"dym` ,ft& Edik if aH wmfwck r[kwaf wmhwhJ yJ&pfbt kH zG@J ay:aygu+f yD;
aemufyikd ;f rSm 'gawGukd pGe@f ypfoifyh g+y?D ya&muf'eG ;f udk rmhupf af 0zefw@J
pmtkyx f rJ mS a&m/ aemufyikd ;f rSmawmh uGejf rLepfa=unmpmwrf; pmtkyf
xJrmS yg vl@tzG@J tpnf;udk qd&k , S v f pfpepft& wnfaqmuf+yD;wJh
aemufrmS Edik if aH wmf[m ol@tvdv k kd òyuGaJ ysmufu, G o f mG ;vdrrhf ,fv@kd
wdu k ±f u kd t f wdtvif;ajymxm;w,f? 'gayrJh rif;rJ0h g'aD wGuawmh
‘jynfo@l Eikd if aH wmf’ qdw k phJ um;eJ@ u|eaf wmfw@kd ukd em;cg;avmufatmif
oa&mfae=uwke;f ygy?J 'gah =umifh Edik if aH wmfqw kd m wdu k yf q
JG ifrt _ wGi;f /
awmfvSefa&;twGif;rSm &efoludk tiftm;eJ@zdESdyfzdk@twGufoHk;wJh
,m,D,EW&m;r#omjzpfwt hJ av#muf ‘vGwv f yfwhJ jynfo@l Eikd if aH wmf’
qdw k hJ ajymqdck su[ f m vH;k 0t"dym` ,fuif;rJyh gw,f? ypPn;f rJv h w l ef;pm;
[m Edik if aH wmfukd qkyu f ikd tf oH;k ðyaeao;wJt h csed rf mS 'guo kd ;kH wm[m
vGwv f yfrt _ a&;twGuf r[kwyf gb;l ? ol@&@J &efoal wGukd zdEydS x f m;
zd@k twGuo f m jzpfygw,f? vGwv f yfrt _ a&;udpt P a=umif; ajymqdk
vmEdkifwJhtcg a&mufwmeJ@ EdkifiHawmfqdkwJht&m[mvnf; r&Sd
awmhygb;l ? ‘bHt k zG@J tpnf;’ qdw k phJ um;vH;k [m tvGeaf umif;rGew f hJ
a&S;*smrefpum;vH;k yg? jyifopfpum;vH;k ‘bHt k zG@J ’ eJ@ t"dym` ,fwl
ygw,f? 'ga=umifh EdkifiHawmfqdkwJhpum;vHk;udk ae&mwdkif;rSm ‘bHk
tzGJ@tpnf;’ qdkwJhpum;vHk;eJ@ tpm;xdk;oHk;zdk@ u|efawmfwdk@
t}uHðyvdyk gw,f?” (*smrefbmomrl&if; pmrsuEf mS 321 - 322)

109
vDeif
'DrmS owdðyoifw
h mu txufygpmxuf &ufowWygwt f csKd @aemuf
us+y;D rS (1875 ck arv 5 &ufae@&ufpeJG @J ) ay;yd@k whJ rmhupf &f @J ay;pmwapmifxrJ mS
rmhupf u f a0zefxm;wJh ygwv D yk if ef;pOfuykd J txufyg tde*f ,f&@J pmu &nf
!ïe;f a&;om;xm;wm jzpfygw,f? aemuf+y;D tJ't D csed rf mS tde*f ,fe@J rmhupf [
f m
vef'efrmS twlwuGaexdik af e=uwm jzpfygw,f? 'ga=umifh txufygpm&J@
aemufq;kH 0gusrmS “u|eaf wmfw@kd ” qdw k phJ um;udk tde*f ,fu toH;k ðyxm;wm
[m ol@taeeJ@a&m/ rmhupf t f aeeJ@yg *smreftvkyo f rm;ygwaD cgi;f aqmifrsm;xH
t}uHðyxm;wm aocsmygw,f? ygwDvkyfief;pOfxJu “EdkifiHawmf” qdkwJh
pum;vH;k ae&mrSm “bHt k zG@J pnf;” qdw k phJ um;eJ@ tpm;xd;k zd@k t}uHðywm jzpfyg
w,f?

wu,fv@kd om tacsmif0g'eJ@ vdkuaf vsmnDaxGjzpfatmif vky}f uH


zefw;D xm;wJh ,ckacwf “rmhupf 0f g'” &J@ acgi;f aqmifrsm;udk tJ'v D ykd J ygwv D rf;
pOfujkd yifz@kd t}uðH ycJrh ,fq&kd ifawmh 'Dacgi;f aqmifrsm;u 'gukd “rif;rJ0h g'” tjzpf
wHqyd u f yf+yD; b,favmufawmif a[mifzmG a[mifzmG eJ@ used q f vJ u kd =f urvJ
rodb;l ?

olwdk@wawG a[mifzGmzGm ajym=uprf;ygap? 'gtwGuf "e&Sif


vlwef;pm;[m olw@kd ukd cs;D usL;=uygvrd rhf ,f?

u|eaf wmfw@kd uawmh ud, k v


f yk pf &m&Sw d m qufvyk =f u&rSmyJ? u|ef
awmfw@kd &@J ygwv D yk if ef;pOfukd jyefvnfrrG ;f rHðyjyif&mrSm rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd &@J
t}uðH ycsuaf wGukd rkcsxnfo h iG ;f pOf;pm;&ygvrd rhf ,f? &nf&, G cf suu
f awmh trSef
w&m;eJ@ ydrk ekd ;D pyfapzd@k / rmhupf 0f g'eJ@ vGaJ csmaf ewmawGukd y,fzsu+f yD; rmhupf 0f g'
usvmapzd@k / tvkyo f rm;vlwef;pm;&J@ rdrw d @kd vGwaf jrmufa&;wdu k yf u
JG kd ydrk kd
rSefuefpGmvrf;!ïefEdkifapzdk@ jzpfygw,f? aAmf&SDApfawGxJrSmawmh rmhufpfeJ@

110
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tde*f ,fw@kd &@J tJ't
D }uHðycsuuf kd qef@usiw f v hJ l &Srd mS r[kwyf gb;l ? pum;toH;k
tE_e;f eJ@ywfoufv@kd tcuftcJawmh&EdS ikd yf gw,f? *smrefbmomrSm “bHt k zG@J
tpnf;” vd@k t"dym` ,f&wJh pum;vH;k u 2 vH;k &Sad eygw,f? tde*f ,fuawmh
bHtk zG@J tpnf;wckuykd J &nf!eï ;f wJph um;vH;k udk roH;k bJ 'Dvt kd zG@J tpnf;awG
pkaygif;xm;wJh bHktzGJ@tpnf;pepfudk &nf!ïef;wJh pum;vHk;udkyJ toHk;ðy
xm;ygw,f? 'Dpum;vH;k rsKd ; ±k&mS ;bmomrSm r&Syd gb;l ? 'ga=umifh u|eaf wmfw@kd
[m jyifopfpum;vH;k “bHt k zG@J ” udyk J toH;k ðy&zd@k &Syd gw,f? 'Dpum;vH;k uvnf;
tm;enf;csuaf wG&adS wmh &Sw d mayg?h

“yJ&pfbt kH zG@J [m rlvt"dym` ,ft& Edik if aH wmfwck r[kwaf wmhyg?”


oabmw&m;a&;±_axmifhu=unfh&if 'Dpum;[m tdef*,fajymwJhtxJrSm
ta&;t}uD;qHk; jzpfygw,f? a&S@upum;eJ@ qufpyf=unfhvdkuf&if 'Dpum;
vH;k [m vH;k 0&Si;f vif;aeygw,f? bHt k zG@J [m Edik if aH wmfwck r[kwaf wmhygb;l ?
bmvd@k vq J akd wmh bHt k zG@J [m vltrsm;pkukd zdEydS zf @kd r[kwb f J (aoG;pkyo f jl zpfw)hJ
vltenf;pkudk zdESdyfzdk@om jzpfw,f? bHktzGJ@u "e&SifEdkifiHawmf,EW&m;udk
zsuq f ;D ypfcyhJ g+yD? zdEydS af &; txl;tiftm;wyfz@JG ae&mrSm vltrsm;ud, k wf ikd f
tpm;xd;k 0ifa&muf vkyv f mcJ+h yD? 'gawG[m rlvt"dym` ,ft& Edik if aH wmfr[kwf
awmhwhJ tcsuaf wGygy?J aemuf+yD; yJ&pfbt kH zG@J om cdik cf ikd rf mrmjzpfvmcJ&h if
bHt
k zG@J pepfxu J Edik if aH wmfe@J ywfoufwhJ tjcif;t&mawG[m tvdv k kd “wdrf
aumyaysmuf” oGm;rSmyg? Edik if aH wmf,EW&m;XmeawGukd “zsuq f ;D ” p&mudk
rvdak wmhb;l ? 'DXmeawG[m bmrSvyk pf &mr&Sd jzpfvmwmeJ@tr# olw@kd &@J tcef;
u¾awG[m ukeq f ;kH oGm;rSmyJ?

“rif;rJ0h g'aD wGuawmh ‘jynfo@l Eikd if aH wmf’ qdw


k phJ um;pke@J u|eaf wmf
wdk@udk oa&mfae=uwkef;ygyJ” vdk@ tdef*,fu ajymqdk&mrSm bmuleif
(Bakunin) ta=umif;eJ@ *smrefq&kd , S 'f rD u
kd &ufawGtay: bmuleifwu kd cf u
kd f
111
vDeif
wJt h a=umif;awGukd txl;ojzifh &nf!eï ;f ygw,f? 'Dwu kd cf u
kd rf a_ wGrmS rSeuf ef
wmawGvnf; &Sw d ,fv@kd tde*f ,fu ,lqygw,f? bmvd@k vq J akd wmh “jynfo@l
Edik if aH wmf” qdw k m “vGwv f yfwjhJ ynfo@l Eikd if aH wmf” vdyk J ,kwrdW +hJ yD; qd&k ,
S v f pf
0g'eJ@ rudu k nf vD @kd jzpfygw,f? tde*f ,f[m rif;rJ0h g'tay: *smrefq&kd , S 'f rD kd
u&ufawG&@J wdu k yf q
JG ifru _ kd rSeu
f efwv hJ rf;a=umif;ay: wifay;zd@k / 'Dwu kd yf JG
qifru _ kd rlt& rSeu f efvmapzd@k / ‘Edik if aH wmf’ eJ@ywfouf+yD; 'DtxJrmS ygaewJh
tacsmif0g'qefwhJ tpGt J vef;awGukd z,f&mS ;ypfz@kd óu;pm;cJyh gw,f? 'gayrJh
0rf;enf;p&mygy?J tde*f ,f&@J pm[m 36 ESpv f ;kH vH;k acsmifx;kd xm;wm cHc&hJ w,f?
'Dpmudk yHEk ydS xf wk af 0cJ+h yD; aemufrmS awmif tde*f ,fu a&Smif=uOfz@kd owday;cJw h hJ
trSm;awGuykd J aumufpuD;u vufawG@rmS acgi;f rmrmeJ@ xyfcgxyfcg usL;vGef
cJw
h ,f? 'Dta=umif;awGukd aemufyikd ;f rSm qufvufa&;om;ygr,f?

1875 ck pufwifbmv 21 &ufpeJG @J abb,fu tde*f ,fxH pmjyefchJ


w,f? pmxJrmS ygwv D yk if ef;pOfr=l urf;tay: tde*f ,f a0zefxm;wmawGukd
ol “tjynft h 0oabmwl” a=umif;/ vpfbcf euf (Liebknecht) &J@ tvG,f
wul tav#mhay;vdkwJh oabmxm;udkvnf; ol±_H@csa=umif; a&;om;xm;
ygw,f? (abb,f&@J jyefvnfowd&csurf sm;/ *smrefbmom tkyw f JG 2 pmrsuf
ESm 334) 'gayrJh u|eaf wmfw@kd &@J &nf&, G cf surf sm;qdw
k hJ abb,f&@J pmtkyif ,fukd
zwf=unf&h ifawmh Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; vH;k 0rSm;,Gi;f aewJh tjrifawGukd
awG@&ygw,f?

“vlwef;pm;tkypf ;kd r_tay: tajccHxm;wJh Edik if aH wmfukd jynfo@l Eikd if H


awmftjzpfo@kd ajymif;vJypf&r,f?” (u|eaf wmfw@kd &@J &nf&, G cf surf sm;
pmtky/f *smrefbmom/ 1886 ckEpS /f pmrsuEf mS 14?)

112
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
abb,f&@J tJ'pD mtkyif ,fukd (9 }udraf jrmufaemf) xkww f t
hJ xJrmS
udk tJ'v D ykd J a&;om;xm;w,f? *smrefq&kd , S 'f rD u
kd &ufygw0D ifawG[m Edik if H
awmfe@J ywfouf+yD; tacsmif0g'oabmw&m;awGukd acgi;f rmrmeJ@ xyfjyef
wvJvJ ajymqdak e=uwm rqef;ygb;l ? txl;ojzifh tde*f ,f&@J awmfveS af &;
usus&iS ;f jycsuaf wG vHvk ðkH cHðcHe@J acsmifx;kd cHxm;&+yD;/ b0tajctaetm;vH;k
uvnf; 'Dval wGukd awmfveS af &;eJ@ a&&Snf “jzwfawmuf” xm;wJh tcsed rf mS
'Dvjkd zpfwm rqef;ygb;l ?

4? tmzmh (Erfurt) vkyif ef;pOfr=l urf;tay: a0zefcsuf

tmzmhvyk if ef;pOfr=l urf;tay: a0zefcsuu f kd tde*f ,fu aumufpuD;


xH 1891 ck ZGev f 29 &ufae@rmS ay;yd@k cw hJ ,f? 'gukd aemuf 10 ESpf =umrS
acwfopfowif;pmrSm azmfjycJw h ,f? Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; rmhupf 0f g'oif
=um;csufawGudk avhvm&mrSm 'Da0zefcsufudk z,fxm;vdk@ rjzpfygbl;?
bmvd@k vq J akd wmh Edik if aH wmftaqmufttHq k ikd &f m jy\emrsm;eJ@ ywfouf+yD;
qd&k ,
S 'f rD ukd a&pDygweD @J tacsmif0g'tjrifawGuykd J 'DpmxJrmS t"duOD;wnf
a0zefxm;vd@k jzpfygw,f?

tde*f ,f[m pD;yGm;a&;jy\emrsm;eJ@ywfoufv@kd tvGew f &mwefz;kd


&Sw
d hJ avhvmcsuu f v kd nf; ðyvkycf w hJ ,fqw
kd m 'Dae&mrSm ñuHóuufwek ;f ajymvdk
ygw,f? acwfrt D &if;&Si0f g' awG@ñuHae&wJh tajymif;tvJtrsKd ;rsKd ;udk olb,f
avmuf *±kwpdu k /f eufeuf±i_d ;f ±di_ ;f tuJcwfcw hJ ,f/ 'ga=umifh ol[m u|eaf wmf
wd@k &J@ rsuaf rSmuf/ e,fcs@J acwfumv vkyif ef;wm0efrsm;ta=umif;udv k nf;
wpHw k &mtwdik ;f twmt& b,fvókd ujrifEikd w f ,fqw kd mawGukd ol@avhvm
csurf mS awG@jrifEikd yf gw,f? vkyif ef;pOfr=l urf;xJrmS t&if;&Sipf epf&@J xl;jcm;csuf

113
vDeif
vuQ%mudk yHak zmf&mrSm oH;k xm;wJh “pDru
H ed ;f rJrh ”_ qdw
k hJ pum;vH;k udk &nf!eï ;f
+yD; tde*f ,fu 'Dvakd &;ygw,f?

“ætpkpyfurk % ` pD epfrS pufrv_ yk if ef;u¾wckv;kH udk csKyfuikd /f vuf


0g;}uD;tkyw
f hJ x&yfppf epfo@kd ul;ajymif;a&muf&cdS sed rf mS yaysmufomG ;
rSmu yk*v~ ud xkwv f yk af &;omru pDru H ed ;f rJrh v
_ nf; yg0ifygw,f?”
(acwfopfowif;pm twGJ 20/ trSwf 1/ 1901 - 02 pmrsuEf mS
8?)

'Dae&mrSm t&if;&Sipf epf&@J aemufq;kH tqifh wenf;tm;jzifh e,fcs@J


pepftay: oabmw&m;t& tuJjzwf&mrSm t"dutusq;kH tcsuu f kd awG@&
ygw,f? t&if;&Sipf epf[m vuf0g;}uD;tkyt f &if;&Sipf epf jzpfvmw,fqw kd hJ
tcsuf jzpfygw,f? aemufu wGq J ufxm;wJh t&if;&Sipf epfqw kd hJ pum;vH;k udk
tav;xm;zdk@ vdkygw,f? bmvdk@vJqdkawmh vuf0g;}uD;tkyft&if;&Sifpepf
od@k r[kwf Edik if aH wmfvuf0g;}uD;tkyf t&if;&Sipf epf[m t&if;&Sipf epf r[kwf
awmhb;l ? 'gukd Edik if aH wmfq&kd , S v
f pfpepf od@k r[kwf tvm;wl wjcm;emrnfe@J
[Link]vd@k &ae+yD pojzifh "e&Siv f w l ef;pm; ðyjyifa&;orm;rsm;u rSm;,Gi;f pGm
ajymqdak ewmawG tvGejf yef@E@HS aevd@k ygy?J x&yfpaf wG[m "rRwmyJ jynfph w kH hJ
pDru H ed ;f awG b,fwek ;f urS rvkycf b hJ ;l ? ckvnf; rvkyb f ;l ? vkyv f nf; rvkyf
Edik yf gb;l ? 'gayrJh x&yfpaf wGtaeeJ@ b,favmufyJ pDru H ed ;f vkyv
f yk /f t&if;tES;D
bk&ifawGtaeeJ@ xkwv f yk af &; twdik ;f twmudk Edik if t H 0ef;t0dik ;f tvdu k ef @J
omru EdkifiHwumt0ef;t0dkif;tvdkuf b,favmufyJ óuwifwGufcsuf
wGufcsuf/ xkwfvkyfa&;twdkif;twmudk olwdk@taeeJ@ pepfwuseJ@ b,f
avmufyJxdef;!‡dxdef;!‡d u|efawmfwdk@[m t&if;&SifpepfatmufrSmyJ &Sdae
rSmygy?J t&if;&Sipf epf[m tqifo h pfuakd &mufwm rSeaf yr,fh t&if;&Sipf epfyJ
rkcsjzpfaerSmyJ? ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ tppftrSeu f ,kd pf m;vS,rf sm; tjrift&
114
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
qd&k if 'Dvt kd &if;&Sipf epfrsKd ;uG[J m qd&k ,S vf pfpepfe@J “eD;uyf” ae+yq D w
kd hJ ajymqdk
csu[ f m qd&k , S v
f pfawmfveS af &; ay:ayguzf @kd eD;uyfae+yD/ vkyzf @kd rcufawmhb;l /
vkyzf @kd jzpfEikd af e+yD/ tjrefvyk zf @kd vnf; vdv
k m+yDqwkd m oufaojyaewJh ajymqdk
csufom jzpfw,f? ðyjyifa&;orm;tm;vHk;u qdk&S,fvpfawmfvSefa&;udk
jiif;y,fae=uwmeJ@ t&if;&Sipf epfukd rGr;f rHjc,foay;ae=uwmudk onf;cHae
oifw h ,fv@kd t"dym` ,f&wJh ajymqdck suf vH;k 0r[kwyf gb;l ?

tckEikd if aH wmfjy\emudk jyefaumuf=uOD;pd@k ? tde*f ,fu ol@pmxJrmS


txl;tzdk;wefwJh t}uHðycsuf 3 ckudk wifjyxm;ygw,f? yxrwcku
orRwEdik if aH wmfe@J ywfoufygw,f? 'kw, d wcku trsKd ;om;jy\emeJ@ Edik if H
awmf taqmufttHw k @kd t=um; qufpyfre_ @J ywfoufw,f? wwd,wcku
a'oEW&ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfa&;eJ@ ywfoufygw,f?

tde*f ,fu orRwEdik if aH wmfe@J ywfoufwt hJ ydik ;f udk tcsut


f csm
ðy+yD;awmh tmzmhvyk if ef;pOf[m Edik if w H um qd&k , S 'f rD u
kd a&pDygwD tm;vH;k
twGuf odyu f t
kd a&;}uD;ygw,f? 'kw, d tifwmae&Sief ,f tzG@J csKyfwckv;kH
twGuv f nf; erlemyHpk H jzpfygw,f? 'gawGukd aemufctH jzpfxm; pOf;pm;+y;D awmh
tydrk cs@J bJ ajymEdik w
f muawmh tde*f ,f[m 'Dae&mrSm 'kw, d tifwmae&Sief ,f
tzG@J wckv;kH &J@ tacsmif0g'udk a0zefxm;w,fqw kd mygy?J

tde*f ,fu 'Dvakd &;xm;w,f? “vkyif ef;pOfr=l urf;&J@ Edik if aH &;awmif;


qdck surf sm;xJrmS csKd @,iG ;f csu}f u;D wck &Sad eygw,f? wu,fwrf; wifjyoifw h mudk
rwifjyxm;bl;?” (tde*f ,f&@J rsO;f om;csu?f )

'DaemufrmS olu *smr%D&@J tajccHpOf;rsO;f Oya'[m wu,fawmh


tvGe@f tvGeaf zmufjyefwhJ 1850 tajccHOya'pnf;rsO;f Oya'udk ul;,lxm;
jcif;om jzpfw,f? *smref±dkufpwufv$wfawmf[m 0Dvf[if; vpfbfceuf
115
vDeif
(Wilhelm Liebknecht) ajymovdyk J “oufO;D qHyikd pf epf&@J t&Suu f kd zH;k ay;
xm;wJh t0wfr#om jzpfw,f? jynfe,fuav;rsm; wnf&rdS e_ @J *smrefjynfe,f
uav;rsm; pkaygi;f um jynfaxmifpzk @JG ru
_ kd w&m;0iftodtrSwðf ywJh pnf;rsO;f
Oya'udk tajccHtjzpf xm;+y;D awmhrS tvkyu f &d ,
d mtm;vH;k udk trsm;ydik t
f jzpf
ajymif;vJvakd o;w,fq&kd if 'g[m vH;k 0rSm;,Gi;f wm xif&mS ;w,f” pojzifh
&Si;f jyygw,f?

“‘'Djy\emudk &Si;f jyzd@k u tEW&m,f}uD;ygw,f?” vd@k tde*f ,fu


jznfhpGufajymygw,f? orRwEdkifiHxlaxmifa&; awmif;qdkcsufudk
ygwv D yk if ef;pOfxJ w&m;0ifxnfo h iG ;f zd@k qwkd m *smr%DEikd if rH mS rjzpf
Edik rf eS ;f tde*f ,fu aumif;aumif; odaevd@k 'Dvkd ajymwmyg? 'gayrJh
odomxif&mS ;wJh 'Dta=umif;jycsuu f kd “vlwikd ;f ” vnf; vufcw H myJ
qd+k yD; tde*f ,fu auseyfraeyg? olu 'Dvq kd ufajymygw,f? “bmyJ
jzpfjzpf/ wenf;r[kww f enf;eJ@ 'Dupd u P akd wmh ajz&Si;f zd@k vdyk gw,f?
ajz&Si;f zd@k b,favmufawmif vdak eovJqw kd m tckuykd J qd&k ,
S 'f rD kd
u&ufygw&D @J owif;pmtrsm;pkawGxrJ mS tacsmif0g' tajymtqdak wG
jyefESH@aeyHku oufaojyaew,f? qdk&S,fvpfqef@usifa&;Oya'udk
wcgxyfjyXmef;rSm pd;k wm&,f/ tJ'OD ya'pd;k rd;k pOfu tcsed rf usao;bJ
ajymcJq h ckd w
hJ mawGukd jyefowd&rd=uwm&,fw@kd a=umifh tcktcgrmS
wcsdK@vlawGu *smr%DEdkifiH&J@ vuf&SdOya'awGatmufrSm ygwD&J@
awmif;qdck sut f m;vH;k udk +ird ;f csr;f wJh enf;vrf;rsm;jzifh taumiftxnf
azmfEikd af =umif; ygwu D todtrSwðf yay;apcsiv f m=uw,f? æ”

*smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufawG 'Dvv
kd yk =f uwm[m qd&k ,
S v
f pfqef@usif
a&; Oya'udk wcgxyf+yD; jyXmef;rSm a=umufae=uvd@k jzpfw,fqw kd hJ tajccH
tcsuu f kd tde*f ,fu txl;wvnfaxmufjy+yD; 'Dvyk &f yfukd tacsmif0g'vd@k
116
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
olu rwH@k rqdik ;f [Link]vku d yf gw,f? *smr%DrmS orRwEdik if pH epfvnf; r&S/d
vGwvf yfrv _ nf; r&Sjd zpfaewma=umifu h ykd J “+idr;f csr;f wJ”h vrf;a=umif;twdik ;f
oGm;zd@k pOf;pm;wmawG[m vH;k 0,kwrdW w hJ ,fv@kd tde*f ,fu twdtvif; qdyk g
w,f? ol[m ud, k ahf jcvufawG wkwaf ESmif+yD;om; rjzpf&avatmif pum;
ajymwm txl;owdxm;ygw,f? orRwpepf&w dS hJ Edik if rH sm; od@k r[kwf tvGef
vGwv f yfr&_ w dS hJ Edik if rH sm;rSmawmh qd&k ,
S v f pfpepfqo D @kd +idr;f csr;f pGm jzpfay:wd;k
wufoGm;r_udk “pdwful;Edkifw,f” (pdwful;±HkyJaemf) vdk@ tdef*,fu tod
trSwðf yajymqdyk gw,f? 'gayrJh *smr%DrmS awmh 'Dvrkd [kww f t
hJ a=umif; olu
xyfajymygw,f?

“æ *smr%DrmS awmh tpd;k &[m teEWe;D yg; tcGit hf m%mudk udik xf m;


+y;D / ±du
k pf wufvw $ af wmfe@J wjcm;ud, k pf m;vS,f tzG@J tpnf;tm;vH;k
taeeJ@u bmwu,ft h m%mrS r&Sb d ;l jzpfaew,f? 'Dawmh *smr%D
rSm 'Dvrkd sKd ;todtrSwðf y a=unmw,fq&kd if - aemuf+yD; rvdt k yfbJ
'grsKd ;vkyw f ,fq&kd if - 'Dvyk &f yf[m oufO;D qHyikd pf epf&@J t&Suzf ;kH
t0wfukd z,f&mS ;ypf+yD; rdru d ,kd w f ikd u
f ol@&@J t&Suaf e&mudk zH;k ay;wJh
t0wftjzpf toH;k awmfcw H o hJ abmyJ jzpfrmS yg? æ”

tdef*,f&J@ 'Dt}uHay;csufudk acsmifxdk;xm;wJh *smrefqdk&S,f'Drdk


u&ufwpfygwDrS w&m;0ifacgif;aqmiftrsm;pk}uD;[m wu,fyJ oufOD;
qHyikd pf epf&@J t&Suu
f kd zH;k ay;olrsm; jzpfomG ;=uyg+yD?

“æ'Dvakd y:vpDrsKd ;[m t&if;ppfvu kd &f if ud,


k yhf gwu
D kd vrf;vGaJ &muf
atmif wGe;f yd@k ay;wmyJ jzpfEikd yf gw,f? vlawGu a,bk,susw/hJ
j'yfrw
hJ hJ Edik if aH &;jy\emawGukd a&S@wef;wif+yD; vwfwavmusw/hJ
tcdkiftrmuswJh jy\emawGudk zHk;uG,fypf=uvdrfhr,f? 'D'kwd,

117
vDeif
jy\emrsKd ;u ta&;}uD;wJh udpaP wG/ Edik if aH &;tusyt f wnf;awG
jzpfay:vmwmeJ@ ae@pOfvyk if ef;xJ tvdv k kd 0ifvmwJjh y\emrsKd ; jzpf
w,f? 'Dvzkd ;kH uG,xf m;wJh tusKd ;qufuawmh tqH;k tjzwftcsed rf mS
ygw[ D m ajcrudik rf v
d ufrudik rf d jzpfomG ;r,f? tqH;k tjzwfay;&r,fh
jy\emrsm;eJ@ ywfouf&ifvnf; b,fwkef;urS raqG;aEG;cJhvdk@
jy\emay:vmrS r&Sif;vif;wm/ rnD!GwfwmawG jzpfvmr,f?
'guvGv J @kd wjcm; bmtusKd ;qufrsm; jzpfEikd af o;vd@k v?J æ”

“tJ'Dvdk rsufarSmuf,m,DtusdK;pD;yGm;udkom=unfh+yD; t"du&yf


wnfcsu}f u;D udk arhxm;wmrsKd ;/ tJ'v
D kd ,m,Datmifjrifrt _ wGuo f m
vH;k yef;ae+y;D jzpfvmr,fh tusKd ;qufuakd wmh rpOf;pm;wmrsKd ;/ tJ'v D kd
v_y&f mS ;r_&@J ypPKy`et
f wGuf tem*wfukd paw;ypfwmrsKd ; tJ'v D v
kd yk f
&yfrsKd ;awG[m ‘±d;k om;’ wJh &nf&, G cf suef @J jzpfcsijf zpfr,f? 'gayrJh
'g[m tacsmif0g'ygy?J tptqH;k tacsmif0g' jzpf+ryJ ?J ‘±d;k om;’ wJh
tacsmif0g'[m tacsmif0g'tm;vHk;xJrSm tEW&m,f t}uD;qHk;
jzpfr,f xifygw,f?æ”

“aocsmwJh tcsuw f ck&w


dS ,fq&kd if wjcm;r[kwb f ;l ? u|eaf wmfw@kd
ygweD @J tvkyo
f rm;vlwef;pm;[m 'Dru kd a&pDorRwEdik if aH wmfo¿mef
atmufrmS om tm%mudk t&,lEikd w f ,fqw kd hJ tcsujf zpfw,f? 'Drkd
ua&pDorRw Edik if aH wmf[m ypPn;f rJth m%m&Sipf epf&@J txl;o¿mef
jzpfw,fv@kd awmif ajymEdik w f ,f? 'gukd jyifopfawmfveS af &;}uD;u
oufaoxlc+hJ yD;yg+yD?æ”

rmhupf &f @J a&;om;csut


f m;vH;k udk csnrf #ief eD @J oDxm;ovdk qufpyf
ay;xm;wJh tajccHtawG;tac:udk tde*f ,fu 'Dae&mrSm txl;ay:vGif xif&mS ;

118
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
pGmeJ@ xyfavmif;wifjyygw,f? tJ'guawmh 'Dru kd a&pDorRwEdik if aH wmf[m
ypPn;f rJt h m%m&Sipf epfqo D mG ;&ef teD;qH;k vrf;a=umif;jzpfw,f qdw k mygy?J
ta=umif;u 'Dvkdyg? 'DvdkorRwEdkifiHawmf[m t&if;tESD;&J@ tkyfpdk;r_udk
enf;enf;rS rzsuo f rd ;f ygb;l ? tusKd ;quftm;jzifh vlxt k ay: zdEydS rf u
_ akd &m/
vlwef;pm;wdu k yf u JG ykd g enf;enf;rS rzsuo f rd ;f bl;? 'gt h jyif rkcsyJ 'Dwu kd yf u JG kd
us,jf yef@vmapw,f? }uD;xGm;vmapw,f? xif&mS ;vmapw,f? onf;oef
jyif;xefvmapw,f? 'Dvekd @J tzdEydS cf v H xl &k @J tajccHtusKd ;pD;yGm;rsm; jynf0h zd@k
jzpfEikd w
f hJ tajctaeay:xGuv f mwmeJ@ wòyifeuf ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf
enf;vrf; od@k r[kwf vlxt k wGuf ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ acgi;f aqmifrq _ wkd hJ
wckwnf;aom enf;vrf;jzifh 'DjzpfEikd rf u _ kd rkcs taumiftxnfazmfvrd rhf ,f?
'kw, d tifwmae&Sief ,ftzG@J csKyf wckv;kH twGuq f &kd if 'Dpum;rsm;[mvnf;yJ
rmhupf 0f g'xJrmS “tarhaysmufcpH um;rsm;” jzpfygw,f? 'gawGukd arhxm;cJw h ,f
qd k w m 1917 ck E S p f ±k & S m ;awmf v S e f a &;&J @ yxrES p f 0 uf u mvtwG i f ;
rif&ADS pfygwo D rdik ;f u txl;xif&mS ;pGm oufaojycJw h ,f?

wdik ;f jynfvOl ;D a&xJrmS trsKd ;om;tvdu


k f yg0ifrt
_ csKd ;tqeJ@ quf
pyfaewJh jynfaxmifppk epforRwEdik if aH wmf jy\emta=umif;udk aqG;aEG;&mrSm
tde*f ,fu 'Dvakd &;ygw,f?

“rsuaf rSmufacwf*smr%DEikd if aH wmfukd bmeJ@tpm;xd;k oifo h vJ?”


(*smr%DrmS azmufjyefwhJ oufO;D qHyikd f pnf;rsO;f Oya' &Sad ew,f?
tvm;wl azmufjyefwphJ epfjzpfwhJ jynfe,fuav;rsm;tjzpf tydik ;f
ydik ;f cGyJ pfwhJ pepfvnf; &Sad ew,f? 'Dvkd cGyJ pfwphJ epf[m “y&yf&mS ;0g'”
&J@ xl;jcm;wJh vuQ%mtm;vH;k udk *smr%Dwckv;kH rSm zsuyf pf&r,fh
tpm; cdik rf mvmapw,f?) “u|eaf wmft h jrift& ajym&&if ypPn;f rJh
vlwef;pm;taeeJ@ wpkwpnf;wnf;jzpfw/hJ cGyJ pfv@kd r&wJh orRwEdik if H
119
vDeif
awmfo¿mefudkyJ toHk;ðyEdkifygw,f? tar&duefjynfaxmifpk&J@
us,jf yef@whJ ae&mawGrmS wckv;kH t& ajym&if jynfaxmifppk epforRw
Edik if u
H kd vdt
k yfaewke;f yJ? 'gayrJh ol@&@J ta&S@yikd ;f ae&mawGrmS awmh
'Dpepf[m twm;tqD;wck jzpfvmaeyg+yD? t*FvefrmS awmh u|e;f
2 u|e;f rSm trsKd ;om; 4 rsKd ; aexdik w f ,f? ygvrD efuawmh wckwnf;
jzpfayr,fh 'Dae@txdawmif Oya'ðypepfu 3 rsKd ; jzpfaew,f? 'Dawmh
t*FvefrSmom jynfaxmifpkpepforRwEdkifiH xlaxmifr,fqdk&if
wd;k wufrw _ &yf jzpfvrd rhf ,f? qGpZf mvefEikd if u H av;rSm 'Dpepf[m
apmapmuwnf;u twm;tqD; jzpfaeyg+yD? 'gukd onf;cHaeEdik w f hJ
ta=umif;&if;u qGpfZmvefEdkifiH[m Oa&myEdkifiHrsm; pepfxJrSm
aemufvdkufoufouftzGJ@0iftjzpf ae&wmudk a&mifh&Jaejcif;
a=umifhom jzpfw,f? *smr%Dtzdk@qdk&ifawmh qGpfZmvefyHkpH
jynfaxmifppk epf vkyrf ,fq&kd if }uD;rm;wJh aemufqw k rf _ jzpfrmS yJ?
jynfaxmifpkEdkifiHeJ@ tjynfht0 aygif;pnf;xm;wJh EdkifiH=um;rSm
rwlwm 2 csuf &Syd gw,f? yxru jynfaxmifpx k J yg0ifwhJ jynfe,f
toD;oD;/ wdik ;f toD;oD;rSm ol@ud, k yf idk f jynfo@l a&;&m Oya'ðyr_/
&mZ0wfa&;&m Oya'ðyr_e@J w&m;±H;k pepf &Syd gw,f? 'kw, d u jynf
e,ftoD;oD;/ wdkif;toD;oD;rSm trsdK;om;v$wfawmftjyif jynf
axmifpkv$wfawmfvnf; &Sdygw,f? jynfe,f}uD;}uD;i,fi,f[m
jynfe,fu, kd pf m;ðy+yD; jynfaxmifpv k w$ af wmfrmS rJay;qH;k jzwfv@kd
&ygw,f?” *smr%DrmS jynfaxmifppk epf[m tjynft h 0aygi;f pnf;
xm;wJh Edik if aH wmfpepfukd oGm;zd@k twGuf tul;tajymif;,m,Dtqifh
jzpfw,f? 'ga=umifh 1866 ckEpS ef @J 1870 ckEpS &f @J “txufuvmwJh
awmfveS af &;” udk qkw, f w
k of mG ;apzd@k r[kwb f J 'gukd “atmufu
vmwJh v_y&f mS ;r_” eJ@ jznfph u G af y;zd@k jzpf&r,f?
120
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tdef*,f[m EdkifiHawmfo¿mefjy\emtay: bmodbmom
raewJt h jyif tul;tajymif;o¿mefrsm;udk óu;óu;pm;pm;eJ@ tvGet f ao;pdwf
usus cGJjcrf;pdwfjzmcJhygw,f? &nf&G,fwmu oufqdkif&mtul;tajymif;
o¿mef[m b,fuae b,fqu D kd ul;ajymif;aeovJqw kd hJ tcsuuf kd rwlwhJ
udpt P oD;oD;&J@ tcdik t f rm ordik ;f qdik &f m txl;vuQ%mawGe@J qufpyf+yD;
&Si;f vif;atmifvyk zf @kd jzpfygw,f?

jy\emudk ypPn;f rJv h w l ef;pm;eJ@ ypPn;f rJah wmfveS af &;±_axmifu h ae


csO;f uyfavhvm&mrSm tde*f ,f[m rmhupf v f ydk J 'Dru
kd a&pDA[dck sKyfuikd rf r_ u
l kd
&yfcyH gw,f? wckwnf;jzpfw/hJ cGyJ pfv@kd r&wJh orRwEdik if aH wmfpepfukd &yfcyH gw,f?
jynfaxmifpo k rRwEdik if pH epf[m ¹cif;csuw f ck jzpfw,f/ jzpfay:wd;k yGm;r_twGuf
twm;tqD;wck jzpfw,fvdk@ olu jrifygw,f? 'grSr[kwf 'Dpepf[m
oufO;D qHyikd Ef ikd if pH epfuae A[dck sKyfuikd rf &_ w
dS hJ orRwEdik if pH epfqD ul;ajymif;wJh
tul;tajymif;o¿mefwck jzpfw,f? wpHkw&m xl;jcm;wJhtajctaersm;
atmufrmS 'Dpepf[m “wd;k wufrw _ &yf” jzpfw,fv@kd olu jrifygw,f? tJ'D
xl;jcm;wJth ajctaersm;xJrmS trsKd ;om;jy\emu xdyw f ef;u ygwmayg?h

tdef*,f[m jynfe,fuav;rsm;pepf&J@ azmufjyefwJhvuQ%mudk


cyfemema0zefygw,f? wcsKd @tckid t f rmudpaP wGrmS 'DazmufjyefwhJ vuQ%mudk
trsKd ;om;jy\emeJ@ zH;k uG,w f v hJ yk &f yfuvkd nf; cyfemema0zefygw,f? 'gayrJh
tdef*,f[m rmhufpfvdkyJ trsdK;om;jy\emudk ab;z,fxm;vdkwJhqEN
enf;enf;rS r&Syd gb;l ? æ ‘wfcsef @J yvkd ef rmhupf 0f g'rD sm;uawmh “olw@kd ” jynfe,f
uav;rsm;&J@ usO;f ajrmif;wJ/h evAde;f wH;k qefw/hJ trsKd ;om;a&;0g'udk vH;k 0obm0
uspmG qef@usi&f if;eJ@ 'DqENrsKd ; azmfjywJt h rSm;udk r=umr=um usL;vGew f wf
=uw,f?

121
vDeif
t*FvefrSmqdk&if yx0Dtaetxm;/ wlnDaom bmompum;eJ@
&mpkrsm;pGm&Sw d o
hJ rdik ;f pwJh ±_axmifu h =unf&h if tydik ;f ydik ;f aom a'ouav;rsm;
&Sd trsKd ;om;a&;jy\emudk “ajz&Si;f +yD;” oGm;cJw h yhJ pkH H ayguyf gw,f? 'gayrJh
tJ'ED ikd if rH mS awmif trsKd ;om;a&;jy\em[m r&Sad wmhwm r[kwb f ;l qdw
k mudk
tde*f ,fu xifxif&mS ;&Sm;owdðyrdygw,f? 'gah =umifh t*FvefrmS jynfaxmifpk
orRwEdik if H xlaxmifr,fq&kd if “wd;k wufrw _ &yf” jzpfvrd rhf ,fv@kd olu ,lq
wmyg? "rRwmyJ 'Dae&mrSm tde*f ,f[m jynfaxmifppk epf orRwEdik if aH wmf&@J
csKd @,iG ;f csuaf wGukd a0zefwhJ udpu P kd enf;enf;rS rpGe@f vw $ yf gb;l ? wpkwpnf;
wnf;jzpfw/hJ A[dck sKyfuikd rf &_ w dS hJ 'Drukd a&pDorRwEdik if aH wmf xlaxmifa&;twGuf
jywfjywfom;om; 0g'jzef@csd wdu k yf q JG ifwu
hJ pd u
P v
kd nf; enf;enf;rS rpGe@f vw $ f
ygb;l ?

'gayrJh tde*f ,f[m 'Dru kd a&pDA[dck sKyu f ikd rf p_ epftay: "e&Siv f w l ef;pm;
tawG;tac:&Sirf sm;eJ@ rif;rJ0h g'rD sm; tygt0if "e&Siaf ygupf vlwef;pm;tawG;
tac:&Sirf sm; em;vnfaeovd/k AsL±du k &ufpepft"dym` ,fe@J vH;k 0em;rvnf
ygb;l ? ol@tjrift&qd&k &if A[dck sKyfuikd rf q _ w kd m a'oEW&ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfa&;
tus,t f jyef@&rdS u
_ kd enf;enf;rS z,frxm;yg? 'Du, kd yf ikd t
f yk cf sKyfrp_ epf[m Edik if H
awmf waygi;f wpnf;wnf;&Srd u _ kd rdrqd ENtav#muf xde;f odr;f apEdik +f yD; c±dik f
rsm;eJ@ jynfe,frsm;tm; wcsed w f nf;rSm AsL±duk a&pDtm;vH;k eJ@ tay:u “trde@f
ay;r_” tm;vH;k udk tuket f pif y,fzsuEf ikd v f rd rhf ,f?

EdkifiHawmfeJ@ywfouf+yD; rmhufpf0g'&J@ vkyfief;pOfoabmaqmifwJh


tjrifrsm;udk tde*f ,fu tao;pdw&f iS ;f &if;eJ@ 'Dvakd &;ygw,f?

“æ 'Dawmh waygi;f wpnf;wnf;&Sw d hJ orRwEdik if aH wmfwck jzpf&r,f?


'gayrJh rsuaf rSmufjyifopforRwEdik if v
H kd yHpk rH sKd ;awmh r[kwb
f ;l ? rsuf

122
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
arSmufjyifopforRwEdik if aH wmf[m 1798 wke;f u wnfaxmifcw hJ hJ
{u&mZfb&k ifr&Sw d hJ {u&mZftifyg,mEdik if aH wmfe@J bmrSruGmjcm;bl;?
1792 ckEpS u f 1798 ckEpS t f xd umvwke;f uawmh jyifopfEikd if &H @J
jynfe,ftoD;oD;/ c±dik t f oD;oD;[m tar&duefypkH H ud, k yf ikd t
f yk cf sKyrf _
tcGifhtm%m tjynfht0&&Sd=uw,f? u|efawmfwdk@vnf; 'DvdkyJ
&&Sdoifhw,f? udk,fydkiftkyfcsKyfr_pepfudk b,fvdkzGJ@pnf;oifhovJ??
AsL±du k a&pDr&Sad tmif b,fvv kd yk rf S &rvJqw kd mawGe@J ywfoufv@kd
uawmh tar&duefe@J yxrt}udrf jyifopforRwEdik if aH wmfw@kd u
u|efawmfwdk@udk jyocJhyg+yD? rsufarSmufacwfrSmawmif uae'g/
=opa=w;vseJ@ wjcm;t*FvdyfudkvdkeDEdkifiHrsm;u jyoaewkef;yJ?
'Dvykd pkH rH sKd ; jynfe,f (wdik ;f ) eJ@ c±dik rf sm;&J@ ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfrp_ epf[m
Oyrm qGpZf mvefjynfaxmifppk epfxuf ydv k wG v f yfw,f? qGpZf mvef
jynfaxmifppk epfrmS u jynfe,f (wdik ;f ) tqif[ h m jynfaxmifpEk ikd if H
awmf wckv;kH eJ@ ywfoufv@kd tvGev f w
G vf yfygw,f? 'gayrJh txl;
a'otqifheJ@ c±dkiftqifhrsm;tay:vnf; vGwfvGwfvyfvyf
vkyEf ikd wf ,f? jynfe,f (wdik ;f ) tqifh tpd;k &rsm;[m txl;a'oeJ@
c±dik t f qift h wGuf tkycf sKyaf &;rª;rsm;eJ@ t&m&Srd sm;udk cef@tyfygw,f?
'grsKd ;[m t*Fvyd pf um;ajymwJh Edik if rH sm;rSm vH;k 0r&Syd gb;l ? u|eaf wmf
wdk@ 'grsdK;udk tem*wfrSm zsufodrf;ypf&r,f? y&yf&Sm;pepfrSm
vif;'&dwf (Landrate) rsm;eJ@ &D*s&D eG pf &dwf (Regierungsrate) rsm;
(txl;cef@ t&m&Srd sm;/ c±dik /f jynfe,f ykvyd t f &m&Srd sm;/ tkycf sKyaf &;rª;
rsm;eJ@ txufrS cef@tyfwhJ t&m&St d m;vH;k ) udk zsuo f rd ;f ovdrk sKd ;
jywfjywfom;om; zsuo f rd ;f ypf&r,f?” tde*f ,fu 'gukd tajccH+yD;
ud,k yf ikd t f yk cf sKyfa&;qdik &f m vkyif ef;pOftydik ;f rSm atmufygpum;rsm;
udk xnfhoGif;zdk@ t}uHðyygw,f? “jynfe,f (odk@r[kwf wdkif;)/
123
vDeif
txl;a'oeJ@ c±dik rf sm;[m t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;wJph epft&/
t&m&Srd sm;udk a&G;aumufjcif;jzifh tjynft h 0ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfru
_ kd
taumiftxnfazmfw,f? a'oqdkif&meJ@ jynfe,ftm%mydkif
t&m&Srd sm;udk Edik if aH wmfrS cef@tyfwphJ epfukd zsuo f rd ;f w,f?”

u|eaf wmfw@kd ±k&mS ;rSm twkta,mifawmfveS af &;/ twkta,mif


'Drdkua&pDt0ef;t0dkif;&J@ twkta,mif qdk&S,fvpfudk,fpm;vS,frsm;[m
vltrsm; t}uD;tus,af 'goxGuaf vmufatmifuykd J 'Dtcsuef @J ywfoufv@kd
("rRwmyJ 'Dtcsuw f ckyJ ruyg?) 'Drukd a&pDtay: b,fvakd usmcdik ;f oGm;=uw,f
qdwk m (1917 ckEpS f arv 28 &ufae@xw k f trSwf 68) y&my'gowif;pmrSm
u|eaf wmfaxmufjycJ+h yD;yg+yD? 'Dowif;pmudk um&ifpuDe@J wjcm; “qd&k , S v
f pf”
0ef}uD;rsm;&J@ tpd;k &u ydwyf ifcyhJ gw,f? u|eaf wmf 'Dvakd 0zefaxmufjywmudk
e,fcs@J "e&Siv
f w
l ef;pm;eJ@ “r[mrdw”f zG@J vufwx JG m;=uolawGu em;r0ifwm
obm0usygw,f?

owdðyoifw h hJ tcsuw f ck &Syd gw,f? jynfaxmifpo k rRw Edik if aH wmf


qdw k m rkcsyJ A[duk csKyfuikd x f m;wJh orRwEdik if aH wmfxuf vGwv f yfrt _ rsm;}uD;
yd&k w dS ,fv@kd txl;ojzifh "e&Siaf ygupf 'Dru kd a&pDorm;rsm;=um;rSm us,u f s,f
jyef@jyef@}uD;udk ,H=k unfpv JG ef;aew,f? 'DtpGt J vef;[m rSm;,Gi;f a=umif;udk
tde*f ,fu tcsut f vufrsm; udik pf +JG yD; tvGew f u d swhJ Oyrmwcke@J oufao
jycJw h ,f? tJ't
D pGt
J vef;[m rSm;ygw,f? rSm;,Gi;f a=umif;udk tde*f ,f axmuf
jywJh 1792 - 98 ckEpS u f mv&Sd jyifopf&@J A[du k csKyfuikd wf hJ orRwEdik if aH wmfe@J
qGpZf mvef&@J jynfaxmifpo k rRw Edik if aH wmfw@kd e@J ywfoufwhJ tcsut f vuf
rsm;u oufaojyaeygw,f? ppfreS w f /hJ 'Dru
kd a&pDA[dck sKyfuikd rf p_ epf orRw
Edik if aH wmfuay;wJh vGwv f yfr[ _ m jynfaxmifppk epfEikd if aH wmfu ay;wmxuf
ydrk sm;ygw,f? wenf;ajym&&if ordik ;f rSm a'oqdik &f m/ jynfe,fqikd &f mpwJh
124
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vGwfvyfr_udk trsm;qHk;ay;cJhwmu A[dkcsKyfudkifr_pepf orRwEdkifiHawmfyJ
jzpfw,f? jynfaxmifppk epf orRwEdik if aH wmf r[kwyf gb;l ?

wu,fawmh jynfaxmifppk epforRwEdik if &H ,f/ A[dck sKyfuikd rf p_ epf


orRwEdik if &H ,f/ a'oEW&ud, k yf ikd t
f yk cf sKyaf &;&,f/ 'gawGe@J ywfoufwhJ jy\em
wckv;kH udk u|eaf wmfw@kd ygwD 0g'jzef@csad &;eJ@ v_@H aqmfa&; vkyif ef;awGrmS twdwf
ua&m/ ypPyK` efrmS yg *±kpu kd wf m rvHak vmufygb;l ?

5? rmhupf &f @J pmtkyf “jyifopfjynf jynfwiG ;f ppf” twGuf 1891 rSm


a&;om;wJt h rSmpm?

jyifopfjynfjynfwiG ;f ppf pmtkyf wwd,t}udrx f w


k af 0jcif;twGuf
(1891 ckEpS f rwfv 18 &uf ae@px JG ;kd +yD; acwfopfowif;pm Neue Zeit rSm
yxrqH;k xnfo h iG ;f azmfjycJw
h )hJ tde*f ,f a&;om;cJw h hJ trSmpmxJrmS Edik if aH wmf
tay: oabmxm;qdik &f m jy\emrsm;eJ@ ywfoufwhJ rSwcf surf sm;udk pdw0f if
pm;zG,f pyfrpd yf&m a&;om;xm;wJt h jyif yJ&pfbt kH zG@J &@J oifcef;pmrsm;tay:
ed*;kH csKyfcsuu f v kd nf; txl;xif&mS ;ay:vGipf mG a&;om;xm;ygw,f? 'De*d ;kH csKyf
csu[ f m bHt k zG@J jzpfay:+yD;aemufyikd ;f tESpf 20 =um umv&J@ tawG@tñuHwck
vH;k udk xnfo h iG ;f pOf;pm;a&;om;xm;vd@k tvGeef uf±i_d ;f ygw,f? 'gt h jyif *smr%D
rSm tjyef@tES@H &Sad ewJh “Edik if aH wmfqw kd t hJ &mtay: t,lonf;pGm ,H=k unfr”_
udk txl;OD;wnfqef@usix f m;w,f? 'ga=umifh Edik if aH wmfe@J ywfoufv@kd ajym&&if
'De*d ;kH csKyfcsu[ f m rmhupf 0f g'&J@ tjrifrh m;qH;k &&Scd suf jzpfw,fv@kd vH;k 0ajymEdik f
ygw,f?

jyifopfrSm awmfvSefa&; jzpfyGm;+yD;wdkif; tvkyform;rsm;[m


vufeufukd udik af qmifvm=uw,f? “'ga=umifh Edik if aH wmftm%mudk
udkifxm;wJh "e&Sifwdk@&J@ yxrqHk; tvkyfu tvkyform;rsm;udk
125
vDeif
vufeufðzwfa&;yJ jzpfw,f? 'Dvekd nf;eJ@ tJ'u D tvkyo f rm;awG
[m awmfveS af &;rSm atmify&JG +yD;wdik ;f wdu
k yf o
JG pfe@J ñuH&+yD; ±H;_ edrrhf e_ @J
tqH;k owf&w,f?” vd@k tde*f ,fu !ïejf yygw,f?

"e&Siv f w l ef;pm; awmfveS af &;toD;oD;&J@ tawG@tñuu H kd 'Dvekd *d ;kH csKyf


a&;om;xm;wm wdw k ekd @J &Si;f vif;vSygw,f? 'Dae&mrSm jy\em&J@ tESpo f m&
wenf;tm;jzifh EdkifiHawmfeJ@ ywfoufwJhjy\em&J@ tESpfom& (tzdESdyfcH
vlwef;pm;rSm vufeuf&o dS vm;qdw k t hJ csu)f udk rdr&d & qkyu f ikd xf m;ygw,f?
'DtESpfom&udkyJ "e&SiftawG;tac: tv$rf;rdk;cHxm;&wJh ygarmuQrsm;eJ@
"e&Siaf ygupf 'Dru kd a&pDorm;rsm;u t+rJwrf;vdv k kd ypfy,fxm;=uwm jzpfyg
w,f? 1917 ckEpS f ±k&mS ;awmfveS af &;twGi;f rSm rif&ADS pfwOD;jzpfo/l rmhupf 0f g'D
tavmif;tvsm Z,f&w D ,fvD (Tsereteli) u "e&Siv f w l ef;pm;awmfveS af &;
rsm;eJ@ ywfoufwhJ txufygtrSew f &m;udk ajAmifxw k af zmf ajymcJw h thJ wGuf
ol@ukd (umaAnuf Cavaignac ol&bG@J e@J ) *k%ðf yxdu k yf gw,f? (rSwcf suf -
umaAnufqw kd m 1848 ckEpS f ZGev f twGi;f rSm yJ&pftvkyo f rm;rsm;&J@ tHºk u
r_ukd ESyd u
f yG cf whJ hJ jyifopfAv kd cf sKyf}uD; jzpfygw,f?) Z,f&w D ,fvu D ol@&@J “ordik ;f
0if” ZGef 11 rde@f ceG ;f xJrmS "e&Siv f w l ef;pm;[m yDx±d*k &uftvkyo f rm;rsm;udk
vufeufðzwfz@kd qH;k jzwfcsucf sxm;w,fv@kd ajAmifxw k af jymcJw h ,f? "rRwmyJ
'Dq;kH jzwfcsuu f kd olu, kd w f ikd f cscw
hJ yhJ pkH /H “Edik if aH wmf” qdw k m 'Dvykd J vky&f rSmyJ
qdwk hJ yHpk eH @J ajymcJw h myg?

"rRwmyJ? Z,f&w D ,fv&D @J ordik ;f 0if ZGef 11 rde@f ceG ;f [m olacgi;f aqmif
wJh qd&k ,
S vf pfawmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfrsm;&J@ r[mrdwt f yk pf tk aeeJ@
awmfveS w f yhJ pPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk b,fvakd usmcdik ;f +y;D "e&Siv f w
l ef;pm;bufo@kd
b,fvkd ul;ajymif;oGm;ovJqw kd m txift&Si;f oufaojywJh tcsut f vuf

126
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wcktjzpf 1917 ckEpS f awmfveS af &;udk avhvmwJh ordik ;f ynm&Siw
f ikd ;f twGuf
toH;k usygvrd rhf ,f?

tde*f ,f pyfrpd yf&m a&;om;wJh Edik if aH wmfjy\emeJ@vnf; qufpyfwhJ


tjcm;rSwcf suw f ckxrJ mS bmoma&;ta=umif;udk aqG;aEG;xm;ygw,f? trsm;
od=uwJt h wdik ;f *smrefq&kd , S v
f pf'rD u
kd a&pDygw[ D m ysupf ;D ,d, k iG ;f vm+y;D wae@
wjcm; tacsmif0g'qefvmwmeJ@tr# “bmoma&;[m wOD;csif;yk*~dKvfa&;
udpjP zpfw,f” qdw k hJ ausm=f um;wJh yHak oenf;udk evAde;f wH;k qefqef wvGJ
wacsmf t"dy`m,fzGifhqdkwmawGuvnf; =umavrsm;av jzpfvmw,f?
bmoma&;[m awmfvSefwJh ypPnf;rJhvlwef;pm;ygwDtzdk@awmifrS wOD;csif;
yk*Kd~ vfa&;udpjP zpfwyhJ pkH aH &mufatmif 'DyakH oenf;udk olw@kd u wvGw J acsmyf zkH suf
t"dym` ,fziG =hf uw,f? ypPn;f rJv h w
l ef;pm;&J@ awmfveS w f v
hJ yk if ef;pOftay: vH;k 0
opPmazmufwhJ 'Dvyk &f yfrsKd ;udk tde*f s,u f tjyif;txefuef@uu G w f m jzpfw,f?
'gayrJh 1891 ckEpS rf mS tde*f ,fu ol@ygwx D rJ mS tvGeEf ek ,fao;wJh tacsmif
0g'ta!‡mift h wufav;awGyJ &Sad o;wmudk awG@wt hJ wGuf tvGeo f wdxm;
+yD; ajymygw,f?

“æbHt k zG@J xJ yg0if=uoltm;vH;k eD;yg;[m tvkyo f rm;rsm;om jzpf


w,f? od@k r[kwf tvkyo f rm;rsm;&J@ ud, k pf m;vS,tf jzpf trsm;&J@
todtrSwðf yr_ukd cHxm;olrsm;om jzpfwt hJ wGuf bHt
k zG@J &@J qH;k jzwf
csuaf wG[mvnf; ypPn;f rJv h w
l ef;pm;vuQ%m tjynft h 0aqmifyg
w,f? bHktzGJ@&J@ qHk;jzwfcsufawGxJrSm EdkifiHawmftwGufqdk&if
bmoma&;[m wOD;csi;f yk*Kd~ vfa&;udpP oufoufjzpfw,fqw kd rhJ u
l kd
taumiftxnfazmfwhJ Oya'vdrk sKd ;jzpfwhJ ðyjyifajymif;vJa&; Oya'
rsm;udk jyXmef;wmawG &Syd gw,f? 'Dvðkd yjyifajymif;vJa&; Oya'awG
qdwk m orRwEdik if *H %
kd ;f &J@ "e&Siv
f wl ef;pm;u owdaW =umifv@kd om
127
vDeif
rjyXmef;Edik cf ahJ yr,fh tvkyo f rm;vlwef;pm; vGwv f yfpmG v_y&f mS ;Edik af &;
twGuaf wmh r&Srd jzpfwt hJ ajccH jzpfygw,f? txufygOya'rsKd ;tjyif
bHtk zG@J &@J qH;k jzwfcsuaf wGxrJ mS tvkyo f rm;vlwef;pm;&J@ tusKd ;
pD;yGm;eJ@ wdu k ±f ukd u
f ukd nf +D yD; vl@tzG@J tpnf;pepfa[mif;udk wpHw k &m
txdemem xd;k ESuw f hJ Oya'rsm;udv k nf; jyXmef;wmawG &Syd gw,f?”

txufygpmyd'k rf mS tde*f ,fu “Edik if aH wmftwGuq f &kd if” qdw k phJ um;
udk &nf&, G cf su&f &dS edS @J rsO;f om;a&;om;ygw,f? *smreftacsmif0g'udk wdu k ±f u kd f
xd;k ESuzf @kd &nf&, G w f myg? bmvd@k vq J akd wmh 'Dtacsmif0g'u ygwt D wGuq f &kd if
bmoma&;[m wOD;csi;f yk*Kd~ vfa&;udpjP zpfw,fv@kd a=unmxm;w,f? 'Dvekd @J
awmfveS w f hJ ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ ygwuD kd atmufwef;tusq;kH jzpfwhJ “vGwv f yf
pGm awG;ac:a&;*d% k ;f ” evAde;f wH;k 0g'tqifo h @kd av#musapw,f? 'DevAde;f wH;k
0g'rsKd ;u bmoma&; r,H=k unfbaJ ezd@k cGiðhf yEdik af yr,fh jynfou l kd xdik ;f rdi_ ;f apwJh
bmoma&;bde;f tay: ygwt D aeeJ@ wdu k yf q
JG ifz@kd awmh jiif;y,f ygw,f?

tem*wfrmS *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd a&pDygwt
D a=umif; avhvmwJo h rdik ;f
ynm&Sirf sm;taeeJ@ 1914 ckEpS rf mS 'DygwD qd;k qd;k 0g;0g; ysupf ;D cJ&h wJh tajccH
ta=umif;&if;udk &SmazG&mrSm 'Djy\emeJ@ ywfoufwhJ pdw0f ifpm;p&m tcsuf
tvuf trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f? 'Dygw&D @J tawG;tac:a&;&macgi;f aqmif
aumufpuD; a&;om;wJh aqmif;yg;awGxrJ mS tacsmif0g'udk wHcg;us,u f s,f
zGiahf y;xm;wJh qifa0S@&efa&Smif ajymqdck suaf wGutp - “bk&m;ausmif;udk
pGe@f cmG =u” qdw
k hJ 1913 ckEpS u
f v_y&f mS ;r_tay: ygw&D @J oabmxm;tqH;k -
tcsut f vufawG trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f?

128
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bHt
k zG@J t+y;D tESpf 20 t=umrSm wdu k yf 0JG if ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; &,lz@kd
twGuf bHt k zG@J &@J oifcef;pmawGukd b,fvekd *d ;kH csKyaf &;xm;w,fqw kd mudk =unfh
=uygp@kd ?

atmufyg oifcef;pmudk txl;ta&;}uD;w,fv@kd tde*f ,fu ,lq


ygw,f?

“æyJ&pfrSm usqHk;oGm;ovdk/ ae&mwumrSmvnf; usqHk;&r,fh


t&mu wjcm;r[kwf? A[dkrScsKyfudkifwJh tpdk;&a[mif;&J@ zdESdyfr_
tm%myJ jzpfw,f? ppfwyf/ Edik if aH &;vuQ%maqmifwhJ ykvyd w f yfz@JG
AsL±du
k a&pDpepfpwJh 'DzEd ydS rf t
_ m%mudk 1798 ckEpS rf mS eydv k ,D u
H
wnfaxmifcJh+yD; tJ'Daemufydkif;wav#mufvHk; tpdk;opfwdkif;u
rufarmp&mud&, d mtjzpf qufcu H ikd pf u
JG m ol@&efoal wGukd qef@usif
&mrSm toH;k ðycJw
h ,f?”

“tvkyo f rm;vlwef;pm;[m tkypf ;kd r_tm%m &&Sv d mwJt h cg Edik if H


awmf,EW&m;a[mif;eJ@ qufvkyfudkifoGm;vdk@ r&awmhbl;qdkwJh
tcsuef @J 'Dtvkyo f rm;vlwef;pm;[m ud, k wf ikd w f u kd yf q
JG if &&Sx d m;
umpjzpfwhJ tkypf ;kd r_tm%mudk xyfrqH;k ±H;_ apzd@k q&kd if wzufrmS t&if
u olw@kd u,kd w
f ikd t
f ay: qef@usi&f mrSm oH;k cJw h hJ zdEydS af &;,EW&m;a[mif;
tm;vH;k udk zsuyf pf&r,f? wjcm;wzufrmS awmh ol@u, kd yf ikd f ud,
k f
pm;vS,rf sm;eJ@ t&m&Srd sm; tm;vH;k udk ¹cif;csurf &Sd tcsed rf a&G; jyef
vnftpm;xd;k cef@tyfEikd af =umif; a=unm+yD; ud, k u f , kd u f ,kd f olw@kd
&efu umuG,&f r,fqw kd hJ tcsuw
f @kd ukd bHt
k zG@J [m ppcsi;f rSmyJ tod
trSwrf ðyrjzpf ðycJ&h w,f?æ”

129
vDeif
oufO;D qHyikd Ef ikd if aH wmfvufxufrmS omru 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmf
vufxufrSmvnf; wnfqJEdkifiHawmf[m EdkifiHawmfqdkwJh t&mwckjzpf+rJ
jzpfw,f? qdv
k w
kd mu Edik if aH wmf[m tr_xrf;t&m&Srd sm;/ ‘vl@tzG@J tpnf;&J@
tapcHrsm;’/ ol@&J@ ±H;k Xmersm;udk vl@tzG@J tpnf;&J@ t&Sio f cifrsm;tjzpfo@kd
ajymif;ay;w,fqw kd hJ ol@&@J tajccHx;l jcm;csuv f uQ%mudak wmh qufvufxed ;f
odr;f xm;w,f? 'gukd tde*f ,fu xyf+yD;tav;xm;ajymygw,f?

“t&if&cdS w hJ hJ Edik if aH wmftm;vH;k &J@ vufxufrmS rvGrJ aoGjzpfco hJ vdk


- Edik if aH wmfe@J Edik if aH wmfvyk if ef;Xmersm;[m vl@tzG@J tpnf;&J@ tap
cHrsm;tjzpfu vl@tzG@J tpnf;&J@ t&Sio f cifrsm;tjzpfo@kd ajymif;vJ
oGm;r_rsKd ; rjzpfapzd@k twGuf bHt k zG@J [m rSeu f efwehJ nf;em 2 ckukd
toH;k ðycJw h ,f? yxrtm;jzifh bHt k zG@J [m tkycf sKyfa&;/ w&m;a&;eJ@
ynma&;qdik &f m &mxl;ae&mtm;vH;k twGuf t&G,af &mufow l ikd ;f
rJay;r_pepft& a&G;aumufcH&olrsm;udk cef@tyf+yD; oufqdkif&m
rJay;olrsm;u olw@kd ukd tcsed rf a&G; jyefvnfvv J ,S Ef ikd cf iG &hf adS =umif;
owfrw S yf gw,f? 'kw, d tm;jzifh }uD;}uD;i,fi,f t&m&St d m;vH;k udk
wjcm;tvkyo f rm;rsm;&wJh vkycf vpmudyk J ay;ygw,f? bHt k zG@J u
ay;wJh tjrifq h ;kH vpm[m z&ef@aiG 6000 jzpfygw,f? “'Dvekd @J bHt k zG@J
tzd@k ud, k pf m;vS,t f zG@J tpnf; Xmersm;&Sd vlawG &mxl;wufa&;eJ@
}uD;yGm;csr;f oma&; rvdu k pf m;Edik af tmif xdxad &mufa&muf wm;qD;
Edik yf gw,f? ud, k pf m;vS,af wG vdu k ef m&r,fh csrw S xf m;wJh !ïe=f um;
csuaf wGawmif toH;k ðyp&m rvdak wmhyg? æ”

'Dae&mrSm pdw0f ifpm;zG,f e,fpyfpnf;udk tde*f ,f awG@vu kd w


f ,f?
jynf0h wJh 'Dru
kd a&pDpepf[m 'Dpnf;ay: a&mufwt hJ cg qd&k ,
S v
f pfpepftjzpfo@kd
ajymif;vJomG ;w,f? wcsed w f nf;rSm qd&k ,
S v
f pfpepfukd awmif;qdv k mygw,f?
130
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ta=umif;uawmh Edik if aH wmfukd zsuo f rd ;f r,fq&kd if trsm;qdik &f m 0efaqmifr_
vkyif ef;aqmifwmrsm;udk us,jf yef@whJ vltrsm;pktaeeJ@ 'Daemufyikd ;f rSm vlwikd ;f
taeeJ@ vkyfwwf/ vkyfEdkifwJh/ }uD;=uyfjcif;eJ@ pm&if;udkifjcif;pwJh ±dk;pif;wJh
tvkyrf sm;tjzpfo@kd ajymif;vJz@kd vdyk gw,f? aemuf+y;D &mxl;wuf}u;D yGm;csr;f om
a&; vdu k pf m;r_awGukd tuket f pif zsuof rd ;f r,fq&kd if tvGwv f yfq;kH t&if;&Sif
Edik if tH m;vH;k rSm t+rJjzpfysuaf eovdrk sKd ; - b%frsm; od@k r[kwf tpk&, S ,f m
ukr% ` rD sm;twGi;f tvGe0f ifaiGaumif;wJh &mxl;ae&mawGqo D @kd wufvrS ;f &&Sd
Edik af &;twGuf - trsm;qdik &f m 0efaqmifrX_ mersm;twGi;f u tjrwftpGe;f
r&Sad yr,fh ‘*k%o f a&’ &Swd hJ &mxl;ae&mawGukd ckw;kH vkyt f oH;k cswhJ tcsi;f t&m
awG rjzpfay:Edik af tmifvyk zf @kd vdyk gw,f?
'gayrJh trsKd ;om;ud, k yf ikd jf yXmef;cGijhf y\emrSm wcsKd @rmhupf 0f g'aD wG
usL;vGefwJh trSm;rsdK;udk tdef*,ftaeeJ@ rusL;vGefcJhygbl;? olwdk@u trsdK;
om;ud, k yf ikd jf yXmef;cGi[
hf m t&if;&Sipf epfatmufrmS taumiftxnfazmfz@kd
rjzpfEikd b f ;l ? qd&k ,S vf pfpepfatmufrmS awmh tydo k ufoufyJ jzpfvrd rhf ,fv@kd
qd=k uygw,f? olw@kd o;kH oyfcsu[ f m u|r;f usiv f rd rf m[ef ayguaf yr,fh wu,f
u rrSeu f efygb;l ? 'Do;kH oyfcsurf sKd ;uawmh t&m&Srd sm;udk vpmtenf;tusO;f yJ
ay;wJph epf tygt0if b,f'rD u kd a&pDpepftwGurf qdk ajymvd@k &rSmayg?h bmvd@k
vJqakd wmh t&if;&Sipf epfatmufrmS ukepf ifjynf0h wJh 'Dru kd a&pDpepfqw
kd m rjzpf
Edik b
f ;l ? qd&k , S v f pfpepfatmufrmS awmh 'Dru kd a&pDreS o f r#[m wdraf umyaysmuf
aerSm jzpfv@kd ygy?J

'Dajymenf;rsKd ;u qHyifwacsmif;xyfu|wo f mG ;&if acgi;f wH;k ajymifroGm;


aybl;vm;qdwk hJ ysuv
f ;kH a[mif;vdk rSerf a,mife@J rSm;,Gi;f wJah jymenf; jzpfyg
w,f?

131
vDeif
'Dru
kd a&pDpepfukd ukepf ifatmif zG@H òz;apa&;/ 'DtwGuf yHo k ¿mef
rsm;udk vufawG@e@J prf;oyfa&; pwmawGukd vkyzf @kd u vlra_ wmfveS af &;wdu
k yf &JG @J
tajccHwm0efw&yf jzpfygw,f?

wckcsi;f oD;oef@wnf&adS ewJh b,f'rD u kd a&pDpepfrmS rS qd&k ,


S v
f pfpepf
udk arG;zGm;ray;Edik yf gb;l ? 'gayrJh vufawG@b0rSm 'Dru kd a&pDpepf[m b,fawmhrS
“wckcsi;f oD;oef@wnf&”dS raeEdik yf gb;l ? tpOft+rJyJ wjcm;t&mrsm;eJ@ “twl
wuG wnf&”dS aeygw,f? pD;yGm;a&;tay: *,uf±u kd w f ,f? pD;yGm;a&;tajymif;
tvJawGjzpfatmif wGef;aqmfay;w,f? pD;yGm;a&;zGH@òz;r_&J@ wefjyef*,uf
±du
k rf u
_ v
kd nf; cH&w,f pojzifah yg?h 'gawG[m touf0ifvy_ &f mS ;aewJh ordik ;f &J@
tEkyËdavmrygy?J

tde*f ,fu 'Dvq


kd ufajymygw,f?

“tJ'v D kd Edik if aH wmftm%ma[mif;udk tpdwpf w d t


f r$mr$m òzcGv
J u kd +f yD;
wu,fwrf; 'Dru kd a&pDuswhJ Edik if aH wmftm%m topfe@J tpm;xd;k yHk
udk jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtky&f @J wwd,tcef;rSm tao;pdwf
a&;xm;ygw,f? 'gayrJh 'Dae&mrSm 'Dtpm;xd;k r_&@J vuQ%mwcsKd @
ta=umif; tusO;f csKyf+yD; xyfrw H ifjyzd@k vdyk gw,f? bmvd@k vq J akd wmh
- txl;ojzifh *smr%DEikd if rH mS Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; t,lo;D r_u
tbd"rRme,fy,fuae "e&Siv f w l ef;pm;omru tvkyo f rm;rsm;pGm
&J@ a,bk,sawG;ac:r_e,fy,ftxdawmif ul;pufomG ;ae+yDjzpfv@kd
ygy?J tbd"rRmt,ltqt&qd&k if Edik if aH wmfqw kd m ‘pOf;pm;awG;
ac:r_ukd taumiftxnfe@J jyxm;wJt h &m’ jzpfw,f? od@k r[kwf
tbd"rRmpum;awGudk urBm}uD;ay:rSm t"dy`m,fazmfqdkxm;wJh
bk&m;ocif&J@ bk&ifhEdkifiH jzpfw,f? wenf;tm;jzifh xm0&trSef

132
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
w&m;eJ@ w&m;r#wr_w@kd ukd taumiftxnfazmfxm;wJh od@k r[kwf
taumiftxnfazmfoifw h hJ e,fy,fjzpfw,f? qdak wmh 'Duaewqifh
Edik if aH wmftay:eJ@ ole@J qufE, G af ewJt h &mrSeof r#tay: ud;k uG,w f hJ
t,lo;D r_ jzpfay:vmygw,f? vl@tzG@J tpnf;wckv;kH &J@ trsm;qdik &f m
udpaP wGe@J trsm;qdik &f m tusKd ;pD;yGm;awGukd aqmif&u G w f ,fqw kd m
twdwu f aqmif&u G cf whJ ehJ nf;twdik ;f Edik if aH wmfe@J tcGix hf ;l cH tpd;k &
t&m&Srd sm;u aqmif&u G zf @kd yJ &Swd myJv@kd pOf;pm;wwfwhJ tavhtx
uvnf; vlawG uav;b0uwnf;u &cJw h mqdak wmh tJ't D ,lo;D
r_[m ydrk v kd , G uf pl mG eJ@ tjrpfw, G o f mG ;ygw,f? tpOftqufu &Scd w hJ hJ
bk&ifpepftay: w,loef,Hk=unfraeawmhbJ 'Drdkua&pDorRw
Edik if u H ykd J ,H=k unfw,fq&kd if 'g[m txl;udk &J&ifw h hJ wd;k wufr}_ uD;
yJv@kd vlawGu ,lqwwf=uw,f? 'gayrJh wu,fu Edik if aH wmfqw kd m
vlwef;pm;w&yfu wjcm;vlwef;pm;udk zdEydS w f hJ ,EW&m;wckr#om
jzpfw,f? 'Dtcsu[ f m bk&ifpepfEikd if aH wmfrmS xuf 'Dru kd a&pDorRw
Edik if aH wmfrmS wckrS rav#mb h ;l ? Edik if aH wmfqwkd m b,favmufawmif
aumif;ygap/ vlwef;pm;wdkufyGJrSm atmifyGJ&+yD;aemuf ypPnf;rJh
vlwef;pm;u tarGqufcx H m;&wJh raumif;qd;k 0g;wckr#om jzpf
w,f? atmify&JG wJh ypPn;f rJv h w l ef;pm;taeeJ@ bHt k zG@J vkycf o hJ vdyk J
'Draumif;qd;k 0g;aumif&@J tqd;k 0g;qH;k tydik ;f awGukd csucf si;f wwfEikd f
or# rz,frjzpf z,f&mS ;ypf&ygr,f? 'Dvekd @J opfviG v f w G v f yfwhJ vlr_
tajctaersm;atmufrmS }uD;jyif;vmwJh rsKd ;qufwcku Edik if aH wmf
qdw k hJ trdu _ o f ±duk w f ckv;kH udk tuket f pif pGe@f ypfEikd w f t hJ csed t f xd
'Dvykd J vkyo f mG ;&vdrrhf ,f?”

133
vDeif
bk&ifpepfEikd if aH wmfukd orRwEdik if aH wmfe@J tpm;xd;k wJu h pd t
P a=umif;
ajym=uwJhtcg EdkifiHawmfqdkwJht&meJ@ ywfoufwJh qdk&S,fvpf0g'tajccH
oabmw&m;rsm;udk rarh=uzd@k *smrefw@kd ukd tde*f ,fu owday;cJyh gw,f? ol@&@J
owday;csu[ f m ,cktcgrmS Z,f&w D ,fveD @J csm;aemhAw f @kd vkd vlawGtwGuf
uawmh wdu k ±f u
kd o
f ifcef;pmjzpfaewJh yHpk yH gy?J bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd “!Ge@f
aygi;f zG@J ” wJh vufawG@vyk &f yfrmS olw@kd [m Edik if aH wmftay: t,lo;D ,H=k unfre_ @J
t,lo;D ud;k uG,rf w _ @kd ukd wu,fyJ jyocJ=h uvd@k ygy?J

tcsuf 2 csuu
f kd wifjyygO;D r,f?

(1) EdkifiHawmfqdkwm “vlwef;pm;w&yfu wjcm;vlwef;pm;udk


zdEydS wf hJ ,EW&m;” wckr#om jzpfw,f? 'Dtcsu[ f m bk&ifpepfEikd if aH wmfrmS xuf
'Dru kd a&pDorRwEdik if aH wmfrmS “wckrS rav#m”h bl;vd@k tde*f ,fu ajym&mrSm
rif;rJ0h g'w D csKd @ “oif=um;” aeovdrk sKd ;/ zdEydS af &;o¿mefqw kd m ypPn;f rJvh wl ef;
pm;tzd@k bmrS*±kpu kd af ep&mrvdw k uhJ pd P jzpfw,fqw
kd hJ t"dym` ,fe@J ajymwm vH;k 0
r[kwyf gb;l ? vlwef;pm;wdu k yf o JG ¿mefe@J vlwef;pm;zdEydS rf o _ ¿mefw@kd [m ydrk kd
us,jf yef@/ ydrk v kd wG v f yf/ ydrk akd jAmifusygu vlwef;pm;rSeo f r# r&Sad wmhatmif
zsuo f rd ;f wJh wdu k yf rJG mS ypPn;f rJv h w l ef;pm;udk rsm;pGmtaxmuftulðyygw,f?

(2) bmjzpfvdk@ opfvGifwJhrsdK;qufwckuomv#if EdkifiHawmfqdkwJh


trdu_ o
f ±du
k wf ckv;kH udk tuket
f pifpeG @f ypfEikd rf mS vJ? 'Djy\emu 'Dru
kd a&pD
aysmufu,G af &;jy\emeJ@ qufpyfaeygw,f? 'gukd tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;
ygr,f?

134
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
6? 'Dru
kd a&pDaysmufu,
G af &;eJ@ ywfoufv@kd tde*f ,f&@J a&;om;csu?f

'Dta=umif;t&meJ@ywfoufv@kd ol@&@J tjrifawGukd tde*f ,fu “qdk


&S,f'Drdku&uf” qdkwJh tac:ta0:[m ody`Hynmt&qdk&if rrSefuefwJh
ta=umif; ajym&if;eJ@ wifjyjzpfcyhJ gw,f?
tde*f ,fu ol 1870 jynfv h eG Ef pS rf sm;twGi;f a&;om;cJw
h /hJ t"du
tm;jzifh “Edik if w H um” jy\emrsm;eJ@ ywfoufwhJ aqmif;yg;aygi;f csKyf pmtkyf
twGuf trSmpmudk 1894 ckEpS f Zefe0g&v D 3 &ufae@ &ufpeJG @J a&;om;cJyh gw,f?
ol ruG,v f eG cf if 1 ESpcf tJG csed u
f a&;om;cJw h m jzpfygw,f? 'DtrSmpmxJrmS
olu ol@aqmif;yg;awGtm;vHk;rSm “qdk&S,f'Drdku&uf” qdkwJh pum;vHk;udk
roH;k bJ “uGejf rLepf” qdw k hJ pum;vH;k udyk J oH;k xm;a=umif;/ bmvd@k vq J akd wmh
tJ't D csed w
f ek ;f uqd&k if jyifopfu ya&muf'eG ;f 0g'rD sm;eJ@ *smr%Du vmaq;vf
0g'Drsm;[m olwdk@udk,folwdk@ qdk&S,f'Drdku&ufrsm;vdk@ [Link]wma=umifh
jzpfa=umif; a&;om;xm;ygw,f?
tde*f ,fu 'Dvq
kd ufa&;ygw,f?

“æ'gah =umifh rmhupf ef @J u|eaf wmfw@kd taeeJ@ u|eaf wmfw@kd &@J xl;jcm;wJh
tjrifukd azmfjy&mrSm 'Dvkd vdo k vdq k ,JG v l @kd &wJh pum;vH;k rsKd ;udk oH;k vd@k
rjzpfbl;? tckawmh tajctaeawGu rwlawmhvdk@ 'Dpum;vHk;
(“qd&k , S 'f rD ukd &uf”) udk vufcv H @kd &Edik rf ,f xifygw,f? 'gayrJh
pD;yGm;a&;vkyif ef;pOfu a,bk,sq&kd , S v f pfvuQ%mr#om r[kwb f J
wdu k ±f ukd u
f eG jf rLepf vuQ%maqmif+yD; Edik if aH &;t& aemufq;kH &nf
rSef;csufuvnf; EdkifiHawmfwckvHk; aysmufuG,fa&;/ tusdK;quf
tm;jzifh 'Dru kd a&pDaysmufu, G af &;vnf;jzpfwhJ ygww D cktzd@k 'Dpum;
vH;k [m rwdusyg? bmyJjzpfjzpf/ ppfreS w f hJ (tde*f ,f&@J rsO;f om;csu)f
EdkifiHa&;ygwDawG[m udk,fhemrnfeJ@ waoGrwdrf; udkufnD=uwm

135
vDeif
r[kwyf gb;l ? ygwuD jzpfay:wd;k yGm;ae+yD; emrnfuawmh e*dt
k wdik ;f
+rJaewwfv@kd yg?”

tekyËdavmr0g'D tde*f ,f[m ol@&@J aemufq;kH ae@rsm;txd tEkyËd


avmrtay: opPm&Scd w hJ ,f? tde*f ,fajymwmu rmhupf ef @J u|eaf wmfrh mS tvGef
aumif;rGe+f yD; odyeH` nf;t&vnf; wduswhJ ygweD mrnfwck &Scd ahJ yr,fh wu,fh
tppftrSeyf gw/D wenf;tm;jzifh vlxv k uQ%maqmifwhJ ypPn;f rJv h w l ef;pm;
ygw&D ,fv@dk awmh r&Scd yhJ gb;l ? tck (19 &mpktukerf mS ) awmh wu,fyh gww D &yf
&Sad eyg+yD? 'gayrJh ygweD mrnfuawmh odyeH` nf;t& rwdusygb;l ? udprP &Syd g?
ygwu D om jzpfay:wd;k yGm;ae&if aemuf+y;D ygweD mrnf[m odyeH` nf;t& rwdus
bl;qdw k m ygwu D todtrSwðf yxm;+yD; rSeu f efwhJ OD;wnfcsut f wdik ;f ygwD
jzpfay:wd;k yGm;aewmudk 'Drwdusru _ twm;tqD; rðy&if “emrnfukd vufcH
vd@k &” rSmyg?

[moq&mwa,mufa,mufu tde*f ,fajymyHt k wdik ;f u|eaf wmf


wd@k aAmf&ADS pfrsm;udk ESpo f rd ahf jymqdw k m &SEd ikd yf gw,f? u|eaf wmfw@kd rmS wu,fyh gwD
wck &Sad ew,f? ygw[ D m tvGeaf umif;rGepf mG jzpfay:wd;k yGm;aew,f? 'Dawmhum
1903 ckEpS f b&yfqJ - vef'ef uGe*f &ufrmS u|eaf wmfw@kd [m trsm;pkjzpfw,f
qdwk hJ a&Smifwcifoufoufr#omjzpfwhJ tcsuu f vGv J @kd wjcm;bmt"dym` ,frS
r&wJh “aAmf&SDApf” qdkwJh t"dy`m,fvnf;rJh/ xl;vnf;xl;qef;wJh emrnfudk
awmifrS “vufcv H @kd &” rSmygv@kd ESpo f rd ahf jymqdw k m &SEd ikd yf gw,f? rsuaf rSmuf
umvrSm &DywfbvDuifygwDu vlawGeJ@ ‘awmfvSefwJh’ "e&Sifaygufp
'Dru kd a&pDorm;awGu Zlvikd v f eJ@=o*kwv f twGi;f rSm u|eaf wmfw@kd ygwt D ay:
zdEydS &f ef&mS cJv
h @kd ‘aAmf&ADS pf’ qdw k hJ emrnfukd vlxw k &yfv;kH u av;pm;vmw,f?
'ghtjyif u|efawmfwdk@ygwD&J@ vufawG@jzpfay:wdk;yGm;r_twGif;rSm }uD;rm;wJh
ordik ;f 0ifw;kd wufra_ wG &&Scd w hJ ,fqw kd mudk 'DzEd ydS &f ef&mS r_awGu oufaojyae
136
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
w,f? 'Dawmh {+yDvwke;f u u|eaf wmfwifjycJw h hJ ygweD mrnfajymif;a&; t}uH
ðycsut f ay: ,cktcg u|eaf wmfu, kd wf ikd af wmifrS 'G[d yGm;&rvdk jzpfaew,f?
&JabmfawGukd “tjiif;yGm;r_ ajyvnfapwJeh nf;em” wck wifjy&r,f xifyg
w,f? qdv k w kd mu u|eaf wmfw@kd ygwu D kd uGejf rLepfygwv D @kd [Link]+y;D aAmf&ADS pfv@kd
uGi;f puGi;f ydwef @J qufvu[Link]zd@k t}uHðy&r,f xifygw,f?

'gayrJh ygw&D @J emrnfjy\em[m Edik if aH wmftay: awmfveS w f yhJ pPn;f rJh


vlwef;pm;&J@ oabmxm;jy\emxuf ta&;ygrt _ & rEdi_ ;f ,SOo
f matmifukd
trsm;}uD;enf;yg;ygw,f?

EdkifiHawmfta=umif; yHkrSefaqG;aEG;ajymqdk=uwJhtcg tdef*,fu


rusL;vGerf ad pzd@k owday;cJwh hJ trSm;udyk J t+rJwrf; usL;vGew f wf=uw,f?
'DtrSm;udk txufrmS u|eaf wmfw@kd pyfrpd yf&m axmufjycJ+h yD; jzpfygw,f? 'gukd
twdtusq&kd &if - Edik if aH wmfukd zsuo f rd ;f w,fqw kd m 'Drukd a&pDuykd g zsuf
odrf;wJhoabm/ EdkifiHawmfwdrfaumaysmufuG,fw,fqdkwm[m 'Drdkua&pD
wdraf umaysmufu, G w
f hJ oabmjzpfw,fqw kd hJ tcsuu f kd t+rJwrf;arhavsmh
wwf=uw,f?

±kwfw&uf =unfhvdkuf&ifawmh 'DrSwfcsuf[m tvGefxl;qef;yHk


ayguaf e+yD; em;rvnfEikd pf &mvnf; jzpfaeygw,f? tenf;pku trsm;pkukd
emcHa&;qdwk rhJ u
l kd usiohf ;kH rSm r[kww
f hJ vlrp_ epfwck a&mufvmzd@k u|eaf wmfw@kd
wawG awmifhwae=uavovm;qdk+yD; vlwcsdK@u pdk;&drfpðyvmwmawmif
vufawG@rmS &SEd ikd yf gw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'Dru
kd a&pDqw
kd muvnf; tJ'rD ul kd
todtrSwðf ywJo h abm jzpfaevd@k ygy?J

r[kwyf gb;l ? 'Drukd a&pD[m tenf;pku trsm;pkukd emcHa&;rle@J xyfwl


rusygb;l ? 'Dru
kd a&pDqw kd m[m tenf;pku trsm;pkukd emcHa&;rlukd tod
137
vDeif
trSwðf ywJh Edik if aH wmfwckyJ jzpfygw,f? wenf;tm;jzifh vlwef;pm;w&yfu
wjcm;vlwef;pmtay:/ vlOD;a&wpdwfwydkif;u wjcm;tpdwftydkif;tay:/
t=urf;zuftiftm; pepfwustoH;k ðyzd@k twGuf pnf;±H;k xm;wJh tzG@J tpnf;
w&yfyJ jzpfygw,f?

u|efawmfwdk@&J@ aemufqHk;&nfrSef;csufu EdkifiHawmfqdkwJht&mudk


zsufodrf;zdk@/ wenf;tm;jzifh pnf;±Hk;r_eJ@ pepfusr_&SdwJh t=urf;zuftiftm;
rSeo f r#ukd zsuo f rd ;f zd@k / vlvcl si;f t=urf;zufrr_ eS o f r#ukd zsuo f rd ;f zd@k yJ jzpfyg
w,f? tenf;pku trsm;pkukd emcHa&;qdw k rhJ u
l kd usio hf ;kH rSm r[kww f hJ vlrp_ epf
wck a&mufvmrSmudk u|eaf wmfw@kd awmifw h rae=uyg? 'gayrJh u|eaf wmfw@kd [m
qdk&S,fvpfpepfudk a&muf&Sdzdk@ óu;yrf;wmeJ@wcsdefwnf;rSm tav;teuf
,Hk=unfxm;wmu 'Dvdk&Sdygw,f? qdk&S,fvpfpepf[m uGefjrLepfpepfodk@
zG@H òz;wd;k wufomG ;vdrrhf ,f? tJ't D cgrmS vlvcl si;f t=urf;zuftiftm;oH;k zd@k
vdkawmhrSmr[kwf? vlwa,mufu wa,mufudk emcHzdk@vnf; vdkawmhrSm
r[kw?f vlO;D a&&J@ wpdww f ydik ;f u wjcm;tpdwt f ydik ;f udk emcHz@kd vnf; vdw k mhrmS
r[kwb f ;l ? bmvd@k vq J akd wmh vlawG[m t=urf;zufre_ @J emcHrq _ wkd mawG ryg
bJe@J vlrb _ 0&J@ tajccHrrl sm;udk usio hf ;kH wJh tavhtx &&Sv d mrSmjzpfv@kd y?J

tavhtx&Sv d mr_qw kd hJ tJ't


D a=umif;tcsuu f kd tav;xm;apcsif
vk@d tde*f ,fu opfviG w f hJ rsKd ;qufwck ta=umif;udk ajymygw,f? 'DrsKd ;quf[m
“opfviG w f /hJ vGwv f yfwhJ vlrt _ ajctaersm;atmufrmS }uD;jyif;vm+yD; Edik if H
awmfqw kd hJ trdu_ o f ±du
k w f ckv;kH udk tuket f pif pGe@f ypfEikd v
f rd rhf ,f” vd@k ajym
xm;ygw,f? 'Dae&mrSm Edik if aH wmfqw kd m Edik if aH wmftrsKd ;tpm;tm;vH;k udk qdv k kd
w,f? 'DxrJ mS 'Dru kd a&pDorRwEdik if aH wmfvnf; tygt0ifjzpfw,f?

138
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'Dtcsuuf kd &Si;f jyzd@k q&kd if Edik if aH wmfwrd af umaysmufu,
G af &;twGuf
pD;yGm;a&;tajccHtwk jf rpfjy\emudk avhvmzd@k vdyk gw,f?

tcef; (5)

Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;twGuf pD;yGm;a&;tajccH

'Djy\emudk rmhupf [f m ol&@J *do k mvkyif ef;pOfa0zefcsuf (wenf;


tm;jzifh 1875 ckEpS f arv 5 &ufae@ b&dwf Bracke xH ay;pmvnf; jzpfw,f?
pmudk 1891 ckEpS u f srS acwfopfowif;pm NewwZeit twGJ 9 trSwf 1 xJrmS
yHEk ydS x
f w
k af 0jzpfw,f? ±k&b S momeJ@ wtkycf si;f owfowf xkwcf w hJ ,f?) pmtkyf
xJrmS tao;pdwf pHpk v kH ifvif &Si;f jyxm;w,f? 'DtvGeaf umif;wJph mtky&f @J
tjiif;yGm;zG,&f mtydik ;f rSm vmaq;0g' (Lassalleanism) udk a0zefxm;wJh
tydkif;wydkif; yg0if+yD; ajym&&if tJ'Da0zefcsuf[m aumif;rGefwJhtydkif;udk
zH;k v$r;f oGm;w,f? aumif;rGew f thJ ydik ;f qdw
k mu uGejf rKepfpepf&@J jzpfay:wd;k yGm;
r_e@J Edik if aH wmf wdraf umyaysmufrt _ =um; qufE, G yf u kH kd cJjG crf;pdwjf zmxm;wJh
tydik ;f jzpfygw,f?

1? rmhupf u
f jy\emudw
k ifjyyHk

1875 ck arv 5 &uf b&dwx f oH @kd rmhupf af &;wJah y;pmudk txufrmS


u|eaf wmfw@kd ud;k um;wifjycJw
h hJ 1875 ckEpS f rwfv 28 &uf abb,fxo H @kd
tde*f ,fa&;wJh ay;pmeJ@ tay:,H E_id ;f ,SO=f unfyh gu rmhupf [ f m tde*f ,fxuf

139
vDeif
“EdkifiHawmf*dk%f;om;” ydkqefwJhyHk aygufaew,f? EdkifiHawmfjy\emtay:
rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J tjrifawGu tawmfumG jcm;wJyh kH ayguaf ew,f?

tde*f ,ftaeeJ@ abb,fukd t}uHay;wJt h xJrmS Edik if aH wmfe@J ywf


oufv@kd toH;k ruswhJ tajymtqdk tm;vH;k udk pGe@f ypfoifah =umif;/ ygwv D yk if ef;
pOfxrJ mS “Edik if aH wmf” qdw k hJ pum;vH;k udk tm;vH;k zsu+f yD; “bHt k zJ@G tpnf;”
qdw k hJ pum;vH;k eJ@ tpm;xd;k oifah =umif; a&;om;xm;+yD; yJ&pfbt kH zJ@G [m rlv
t"dym` ,ft& Edik if aH wmfw&yf r[kwaf wmhb;l vd@k awmif olu twdtvif;
ajymcJw h ,f? 'gayrJh rmhupf t
f aeeJ@usawmh “tem*wf uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;
&J@ Edik if aH wmfpepf” ta=umif;udk ajymqdw k mawmif &Scd w
hJ ,fqakd wmh uGejf rLepf
pepfatmufrmS awmif Edik if aH wmf&zdS @kd vdt k yfwmudk rmhupf u f todtrSwðf y
w,fv@kd ,lq&rvdk jzpfaew,f?

'gayrJh 'Dv,kd q
l &if vH;k 0rSm;,Gi;f ygvrd rhf ,f? taotcsm avhvm
=unfrh ,fq&kd if rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J Edik if aH wmftay: tjrifrsm;/ Edik if aH wmf
wdraf umyaysmufjcif;tay: tjrifrsm;[m vH;k 0xyfwu l saew,f? txufrmS
ud;k um;xm;wJh rmhupf &f @J pum;[mvnf; wdraf umyaysmufr_ jzpfpOftwGi;f &Sd
Edik if aH wmfpepfuykd J &nf!e¸ ;f wm jzpfw,fqw kd mudk awG@&EdS ikd yf gw,f?

"rRwmyJ tem*wfrmS “wdraf umyaysmufjcif;” jzpfpOfu b,fae@


b,f&ufrmS povJqw kd m twdtus owfrw S zf @kd ta=umif;r&Syd g? 'g[m &Snf
=umwJh jzpfpOfwckjzpfrmS aocsmwJt h wGuf 'Dvo kd wfrw
S zf @kd ta=umif; ydv
k @kd
awmif r&Sad wmhyg? rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd t=um;rSm tjrifjcif; uGmjcm;wJyh pkH H
ayguaf ewmuvnf; olw@kd aqG;aEG;wJh acgi;f pOfcsi;f rwlwm&,f/ OD;wnfajz&Si;f
wJh &nf&, G cf sucf si;f rwlwm&,fw@kd a=umifh jzpfygw,f? tde*f ,f&@J &nf&, G f
csuuf Edik if aH wmfe@J ywfoufv@kd xdpk Ofu acwfpm;aewJh (vmaq;&J@ acgi;f xJrmS

140
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vnf; tvm;wl&w dS )hJ tpJt G vef;rsm;tm; vH;k 0,kwrdW w hJ ,fqw kd mudk abb,f
odatmif uGuu f u G u f iG ;f uGi;f / xufxufjrufjruf/ wdw k w kd wk w f w
k ef @J &Si;f jy
vd@k jzpfygw,f? 'gayrJh rmhupf u f awmh 'ge@J rwlwahJ cgi;f pOf uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;
jzpfay:wd;k yGm;r_ta=umif; t"du aqG;aEG;&if;eJ@ tvsO;f oifv h @kd om 'Djy\em
udk wifjycJyh gw,f?

rmhupf &f @J oabmw&m;wckv;kH [m tptqH;k tpG+J rJq;kH / jynf0h ukef


pifr_ t&SdqHk;/ twGif;oabm ºu,f0qHk;/ vkd&if;rsm;jzifh todyfonf;qHk;
o¿mefe@J jzpfay:wd;k yGm;r_ ed,mroabmw&m;udk toH;k ðy+yD; acwfrt D &if;&Sif
pepfukd pl;prf;avhvmxm;r_&@J &v'fyJ jzpfygw,f? "rRwmyJ rmhupf t f aeeJ@
jzpfay:vmawmhr,fh t&if;&Sipf epf usq;kH r_ukd pl;prf;wJt
h cga&m/ tem*wf
uGefjrLepfpepf&J@ tem*wfjzpfay:wdk;yGm;r_udk pl;prf;wJhtcgrSmyg 'Ded,mr
oabmw&m;udk toH;k ðyzd@kf jzpfvmygw,f?

'Dawmh b,ftcsut f vufawG tajccH+yD;awmh tem*wfueG jf rLepf


pepf&@J tem*wfjzpfay:wd;k yGm;r_ jy\emudk wifjyEdik o
f vJ?

uGejf rLepf0g'[m t&if;&Sipf epftwGi;f u ay:xGuv f mwmjzpfw,f?


t&if;&Si0f g'uae ordik ;f t& jzpfay: wd;k yGm;vmwm jzpfw,f? t&if;&Si0f g'u
arG;zGm;ay;vdu k wf hJ vlrt_ iftm;w&yf v_y&f mS ;r_&@J &v'f jzpfw,fqw kd hJ tcsuf
tvuftay: tajccHzdk@yJ jzpfw,f? rmhufpf[m Avmpdwful;,Ofcsufwck
wDxiG zf @kd / rodEikd wf mudk av#mufcef@reS ;f zd@k vH;k 0rpOf;pm;yg? obm0aA'ynm&Sif
wa,mufu ouf&rdS sKd ;EG,f topfwck[m 'Dv'kd v D kd arG;zGm;vmw,f/ 'Dv'kd v D kd
twdtus OD;wnfcsut f wdik ;f ajymif;vJaew,f qdw k mudk od+yD;wJah emufrmS
tJ'rD sKd ;EG,&f @J jzpfay:wd;k yGm;r_ jy\emudk widjywJo h abmrsKd ;twdik ;f yJ rmhupf uf
uGejf rLepf0g' jy\emudk wifjyygw,f?

141
vDeif
Edik if aH wmfe@J vl@tzG@J tpnf;wd@k t=um; qufE, G rf j_ y\emrSm *do
k m
vkyif ef;pOf zefw;D xm;wJh ±_yaf xG;wJh tjrifawGukd rmhupf u
f OD;pGmyxr z,f&mS ;
ypfw,f? olu 'Dvakd &;ygw,f?

“‘rsuaf rSmufacwf vl@tzJ@G tpnf;’ qdw k m t&if;&Siv f @l tzJ@G tpnf;


jzpfw,f? 'g[m ,Ofaus;wJh wdik ;f jynftm;vH;k rSm wnf&adS ew,f?
tv,facwfu t&mrsm; a&maESmyg0ifaewmudk tenf;eJ@trsm;
z,fxw k cf +hJ yD; jzpfw,f? Edik if t H oD;oD;&J@ xl;jcm;wJh ordik ;f qdik &f m
jzpfay:wd;k yGm;r_a=umifh tenf;eJ@trsm; o¿mefajymif;cJ+h yD; jzpfw,f?
tenf;eJ@trsm; zH@G òz;wd;k wuf+y;D jzpfw,f? wzufrmS qd&k if ‘rsuaf rSmuf
acwf Edik if aH wmf’ qdw k m wdik ;f jynfrwlwt hJ avsmuf rwlb;l ? y&yf&mS ;
*smreftifyg,mu[meJ@ qGpZf mvefu[m rwlb;l ? t*Fvefu[m
eJ@ tar&duefu[m rwlb;l ? 'ga=umifh ‘rsuaf rSmufacwf Edik if aH wmf’
qdw k m pdwu f ;l zefw;D csuw
f ck jzpfw,f?”

“'gayrJh rwlwhJ ,Ofaus;+yD; wdik ;f jynfrsm;&Sd rwlwhJ Edik if aH wmfrsm;[m


o¿meftrsKd ;rsKd ; jcm;em;=uapumrl wlncD suaf wmh &Syd gw,f? 'gu
awmh t&if;&Si0f g' tenf;eJ@trsm; zG@H òz;wd;k wuf+yD;jzpfwhJ acwfrD
"e&Siv f w
l ef;pm; vl@tzJ@G tpnf; tajccHay:rSm wnfaqmufxm;
=ujcif; jzpfygw,f? 'ga=umifh olw@kd rmS wlnw D hJ tajccHx;l jcm;csuf
wcsKd @vnf; &Syd gw,f? 'Dt"dym` ,ft& ajym&ifawmh ‘rsuaf rSmufacwf
Edik if aH wmf’ [m tem*wfEikd if aH wmfe@J rwlygb;l ? tem*wfrmS qd&k if
tck&adS ewJh "e&Siv f w
l ef;pm; vlrp_ epf tkwjf rpf[m &Sad wmhrmS r[kwf
awmhb;l ?”

142
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
“'Dawmh ar;p&mwck ay:vmygw,f? Edik if aH wmfpepf[m uGejf rLepf
vl@tzJ@G tpnf;rSm bmtajymif;tvJawG jzpfay:rvJ? wenf;tm;jzifh
qd&k if tJ't D csed rf mS rsuaf rSmufEikd if aH wmf vkyif ef;aqmifwmrsm;eJ@
qifww l hJ b,fvrl p_ epf vkyif ef;aqmifwmawG qufvuf&adS eOD;rvJ?
'Dar;cGe;f udk odyeH` nf;uspmG eJ@yJ tajzay;rS jzpfygvrd rhf ,f? jynfoql w kd hJ
pum;eJ@ Edik if aH wmfqw kd hJ pum;wd@k udk t}udrw f axmifr# yl;wGaJ y;
awmif 'Djy\em&J@ tajzeJ@ enf;enf;av;rS eD;pyfrmS r[kwb f ;l ?”

rmhupf [ f m “jynfo@l Eikd if aH wmf” ta=umif; ajymqdck suf tm;vH;k udk


tJ'Dvdkoa&mf+yD;aemufrSm azmfjyygar;cGef;udk xkwfvdkufw,f? aemuf+yD;
u|eaf wmfw@kd ukd owday;wJo h abmeJ@ 'Dar;cGe;f udk odyeH` nf;usus ajzqdrk ,f
qd&k if cdik cf ikd rf mrm twnfðyxm+yD;om; odyeH` nf;us tcsut f vufrsm;udk
tajccHro S m jzpfvrd rhf ,fv@kd ajymygw,f?

jzpfay:wd;k yGm;r_ ed,mroabmw&m; wckv;kH eJ@ odyyH` nmw&yfv;kH u


vH;k 0twdtus twnfðycJw h hJ ta&;}uD;qH;k tcsu/f t&ifwek ;f u pdwu f ;l ,Of
0g'rD sm;u arhxm;cJah =umif;/ tckawmh qd&k , S v f pfawmfveS af &;udk a=umuf=u
ol tckacwf tacsmif0g'rD sm; arhae=uwJh tcsuu f awmh ordik ;f rSm t&if;&Sif
pepfrS uGejf rLepfpepfo@kd ul;ajymif;wJh txl;umv od@k r[kwf txl;tqifw h ck
rkcs&&dS vdrrhf ,fqw
kd hJ tcsuyf gy?J

2? t&if;pepfrS uGejf rLepfpepfo@kd ul;ajymif;r_

rmhupf u
f qufajymygw,f?
“æt&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;eJ@ uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;wd@k t=um;rSm
yxrt&mrS 'kw, d t&mod@k awmfveS af jymif;vJwhJ tul;tajymif;
umvwck &Sdaew,f? 'D[meJ@ vdkufavsmnDaxGjzpfwJh EdkifiHa&;
143
vDeif
tul;tajymif; umvwckvnf; &Sad ew,f? 'Dumv&J@ Edik if aH wmf[m
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfomyJ jzpfEikd w
f ,f?
æ”

acwfrt D &if;&Sif vl@tzJ@G tpnf;twGi;f ypPn;f rJv h w


l ef;pm;&J@ tcef;
u¾tm; cJjG crf;pdwjf zmcsu&f ,f/ 'Dv@l tzJ@G tpnf; jzpfay:wd;k yGm;jcif;qdik &f m
tcsut f vufawG&,f/ ypPn;f rJv h w l ef;pm;eJ@ "e&Sivf w
l ef;pm;wd@k &@J xdyw
f u
kd f
jzpfaewJh tusKd ;pD;yGm;rsm; rajy+idr;f Edik rf &_ ,f pwmawGukd rmhupf u
f tajccHum
txufyge*d ;Hk csKyfcsuu f kd azmfxwk cf w hJ ,f?

t&ifuqd&k if jy\emudk 'Dvw kd ifjycJw


h ,f? ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;[m
rdrdvGwfajrmufa&;&zdk@twGuf "e&Sifvlwef;pm;udk wGef;vSefòzzsuf&r,f?
tm%mudk t&,l+y;D rdr&d @J awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfukd wnfaqmuf&r,f?

tckawmh jy\emudk wifjyyHu k wpHw k &mrwlawmhb;l ? uGejf rLepf


pepf&&dS m tem*wfqD OD;wnfjzpfay: wd;k yGm;aewJh t&if;&Sif vl@tzG@J tpnf;rS
uGejf rLepfpepf vl@tzJ@G tpnf;od@k ul;ajymif;&mrSm “Edik if aH &; tul;tajymif;
umv” wckr&Sb d J rjzpfEikd yf g? 'DumvtwGi;f &Sd Edik if aH wmf[mvnf; ypPn;f rJh
vlwef;pm;&J@ awmfveS w f hJ tm%m&Sipf epfomyJ jzpfEikd w f ,f?

'gqdk&if 'Dtm%m&SifpepfeJ@ 'Drdkua&pDt=um; qufpyfr_ua&m


b,fvv
kd ?J

u|eaf wmfw@kd ocd +hJ y;D =uwJt


h wdik ;f uGejf rLepfa=ujimpmwrf;u “ypPn;f rJh
vlwef;pm;udk tkypf ;kd vlwef;pm; tjzpfo@kd jr‡iw hf ifa&;” eJ@ “'Drukd a&pDukd t&,l
a&;” qdw k hJ t,ltq ESp&f yfukd ±d;k ±d;k pif;pif;yJ ,SOw f xGJ m;ygw,f? txufrmS
qdck o
hJ r#tm;vH;k udk tajccH+yD;oH;k oyf&if t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfukd ul;

144
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ajymif;&mrSm 'Dru kd a&pD[m b,fvakd jymif;vJw,f qdw
k mudk ydrk w
kd u
d spmG owf
rSwaf jymqdk Edik yf gw,f?

t&if;&Sif vl@tzJ@G tpnf;twGi;f rSm 'Dru kd a&pD[m tacsmarmqH;k


tajcaeawGatmufrmS jzpfay:wd;k yGm;w,fq&kd if 'Dru kd a&pD orRwEdik if aH wmf
twGi;f rSm tenf;eJ@trsm; jynfph w kH 'hJ rD u
kd a&pDukd &&Syd gw,f? 'gayrJh tJ''D rD kd
ua&pD[m t&if;&Siaf oG;pkyrf &_ @J usO;f ajrmif;wJh abmiftwGi;f rSm uef@owfxm;
jcif;udk cHae&w,f? tusKd ;quftm;jzifh vufawG@rmS t+rJwrf;yJ vlenf;pkukd
tusKd ;ðywJ/h ypPn;f OpPm&Sif vlwef;pm;awGuo kd m tusKd ;ðywJ/h vlcsr;f omrsm;
udo k m tusKd ;ðywJh 'Dru kd a&pDjzpfw,f? a&S;*&dorRwEdik if rH sm;rSm vGwv f yfr_
qdwk m u|eyf ikd &f iS rf sm;twGuf vGwv f yfrj_ zpfco hJ vdk t&if;&Siv f @l tzJ@G tpnf;
twGi;f &Sd vGwv f yfr[ _ mvnf; t+rJwef;yJ tajccHtm;jzifh tJ'o D abmygy?J
t&if;&Sif aoG;pkyrf p_ epf tajctaeawGa=umifh acwfrv D yk cf pm; aus;u|erf sm;
[m qif;&JraGJ wr_'%fukd cH&vGe;f vd@k olw@kd [m “'Dru kd a&pDukd *±krpdu k Ef ikd =f u”/
“Edik if aH &;udk *±krpdu k Ef ikd =f u”yg? rSewf rf;+idr;f csr;f wJh tajctaerSmqd&k if vl
trsm;pk[m trsm;qdik &f m Edik if aH &;b0rSm ryg0ifEikd af tmif ty,fcx H m;&w,f?

'Dajymqdck suf rSeu f efa=umif;udk *smr%Du t&Si;f vif;qH;k oufaojy


aew,fv@kd ajymvd@k &ygw,f? ta=umif;uawmh 'DEikd if rH mS tajccHpnf;rsO;f Oya'
t& w&m;0ifr[ _ m tawmf&n S =f umvSwt hJ csed f (1871 rS 1914 xd) &mpkEpS f
w0ufe;D yg; umvtwGi;f rSm wnf+idr}f uH@cikd af ecJw h ,f? *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd a&pD
ygw[
D m “w&m;0ifru _ kd toH;k cs” wJh udprP mS wjcm;Edik if aH wGrmS xuf tvkyf
trsm;}uD; ydv
k yk Ef idk cf +hJ yD; ygwtD wGi;f od@k odr;f oGi;f cJwh hJ tvkyo
f rm; &mE_e;f tcsKd ;
tquvnf; urBmrSm tjrifq h ;kH jzpfw,f?

145
vDeif
Edik if aH &;t& Ed;k =um;wufºuwJh vkycf pm;aus;u|ef &mE_e;f tcsKd ;tq
[m t&if;&Siv f @l tzJ@G tpnf;twGi;f awG@&or#xrJ mS tJ'v D kd tjrifq
h ;kH jzpfw,f
qdak wmh ude;f *%ef; b,favmuf&ydS govJ? vkycf pm;vkyo f m; 15 oef;xJrmS
woef;om qd&k , S 'f rD u
kd a&pD ygw0D ifawG jzpfw,f? 15 oef;xJrmS 3 oef;om
tvkyo f rm;or*~0ifawG jzpfw,f?

rjzpfpavmuf vlenf;pkuav;om cHpm;&wJh 'Dru kd a&pDygy?J vlcsr;f om


rsm;om cHpm;&wJh 'Dru kd a&pDygy?J t&if;&Siv f @l tzJ@G tpnf;&J@ 'Dru kd a&pD[m
'Dvykd gy?J t&if;&Si'f rD u
kd a&pD ,EW&m;udk aoaocsmcsm =unfrh ,fq&kd if rJay;cGiehf @J
ywfoufvdk@ (tao;tr$m;vdk@xif&wJh) “tao;tr$m;”tcsufuav;rsm;
(Oyrm a'oaexdkifol jzpfr_qdkif&m owfrSwfcsufrsm;/ trsdK;orD;awGudk
z,fxm;jcif;rsm; pwJt h csuu f av;rsm;) rSmyJjzpfjzpf/ ud, k pf m;vS,f Xmersm;&J@
vkyx f ;kH vkyef nf;awGrmS yJjzpfjzpf/ pk±;kH cGit hf ay: vufawG@twm;tqD;ðyr_rsm;
(trsm;qdik &f m taqmufttHrk sm;[m “olawmif;pm;rsm;” twGurf [kwf
qdw k mrsKd ;) rSmyJjzpfjzpf/ vH;k 0 t&if;&Siq f efwhJ owif;pm*sme,f xkwaf 0a&;
rlrsm;rSmjzpfjzpf/ ae&mwumrSm 'Dru kd a&pDtay: trsKd ;rsKd ; uef@owfxm;wm
awGukd awG@&ygvrd rhf ,f? qif;&Jom;awGtay: 'Duef@owfrr_ sm;/ ¹cif;csurf sm;/
0dik ;f y,frr_ sm;/ wm;qD;r_rsm;u =unfv h ukd &f if ao;ao;uav;awGv@kd xif&yg
w,f? txl;ojzifh qif;&Jr'_ %fukd b,fwek ;f urS ud, k w f ikd rf ñuHz;l wJt
h jyif
tzdEydS cf H vlwef;pm;rsm;&J@ vlxb k 0twGi;f rSm olw@kd e@J b,fwek ;f urS eD;eD;
uyfuyf rqufqHzl;olrsm; ('DtrsdK;tpm;xJ yg0ifaewmu 99 &mcdkifE_ef;
r[kwaf wmif 90 &mcdik Ef e_ ;f aom "e&SiEf ikd if aH &;orm;rsm;eJ@ 0g'jzef@csad &;orm;
rsm;) &J@ tjrifrmS ao;ao;uav;awGyv J @kd xif&ygw,f? 'gayrJh 'gawG pkaygi;f
vdu k &f ifawmh 'Duef@owfra_ wG[m qif;&Jom;rsm;udk Edik if aH &; b0xJuae

146
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
z,f&mS ;ypfw,f/ wGe;f xkwyf pfw,f? olw@kd ukd 'Dru
kd a&pD b0xJrmS wufwuf
ºuºu ryg0ifEikd af tmif vkyxf m;w,f?

rmhupf [ f m t&if;&Si'f rD ukd a&pD&@J tJ't D ESpo


f m&udk aumif;aumif;
}uD; qkyuf ikd rf yd gw,f? bmvd@k vq J akd wmh bHtk zJ@G &@J tawG@tñuHukd cGjJ crf;pdwjf zm
&mrSm rmhupf u f 'Dvakd jymygw,f? tzdEydS cf aH wG[m zdEydS o f l vlwef;pm;xJu
tcdik t
f rm b,fob l ,f0gukd ygvrD efxrJ mS ud, k pf m;vS,t f jzpfaeap+yD; rdrw d @kd
tm; ESyd uf yG af prvJ qdw k mudk ESptf enf;i,frmS w}udrf qH;k jzwfciG hf &=uw,f?

'Dt&if;&Sif 'Dru kd a&pD[m rkcsusO;f ajrmif;w,f? qif;&Jom;rsm;udk


cd;k a=umifc;kd 0Suf yxkwx f m;w,f? 'ga=umifh wckv;kH [m vluv kd rd n
f mxm;wJh
twkta,mifom jzpfw,f? tJ'v D kd 'Dru
kd a&pDuae “wae@wjcm; jynf0h vmwJh
'Dru kd a&pD” od@k ±d;k pif;pGm/ wdu k ±f ukd uf spmG / acsmarmpGm jzpfay:wd;k yGm;oGm;zd@k
qdw k m rjzpfEikd yf gb;l ? vpfb&,f ygarmuQrsm;eJ@ "e&Siaf ygupf tacsmif0g'rD sm;
uawmh 'gukd jzpfEikd w f ,fv@kd ,H=k unf=uw,f? 'Dvkd vH;k 0rjzpfEikd yf g? a&S@o@kd
wenf;tm;jzifh uGejf rLepf0g'od@k jzpfay:wd;k yGm;zd@k qw kd m ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf
udk rkcsjzwfoef;&r,f? wjcm;enf; rjzpfEikd yf g? bmvd@k vJqakd wmh t&if;&Sif
aoG;pkyo f rl sm;&J@ wefjyefcck rH u _ kd wjcm;b,fou l rS od@k r[kwf wjcm;b,fenf;
vrf;eJ@rS csKd ;zsuEf ikd rf mS r[kwv f @kd ygy?J

ypPn;f rJth m%m&Sipf epf[m wenf;tm;jzifh zdEydS o f rl sm;udk ESyd u


f yG zf @kd
twGuf tzdEydS cf rH sm;&J@wyfO;D udk tkypf ;kd olvw l ef;pm;tjzpf pnf;±H;k ay;zd@k [m
'Dru
kd a&pDukd wd;k cs@J ae±Hrk #e@J rjzpfyg? ypPn;f rJt
h m%m&Sipf epf[m 'Dru kd a&pDukd
t}uD;tus,f wd;k cs@J w,f/ 'gukd yxrqH;k t}udrt f aeeJ@ qif;&Jom;rsm;twGuf
'Dru
kd a&pD/ jynfo@l twGu'f rD u kd a&pD jzpfvmapw,f? ºu,f0csr;f omolawG
twGuf 'Dru kd a&pD rjzpfapbl;? wòyifeufxrJ mS ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m zdEydS f

147
vDeif
olrsm;/ aoG;pkyo f rl sm;/ t&if;&Sirf sm;&J@ vGwv
f yfrt _ ay: uef@owfcsKyfcs,rf _
woDwwef;}uD;udk csrSwfvkyfaqmifw,f? vlom;w&yfvHk;udk vkyfcpm;
aus;u|eb f 0rS vGwaf jrmufapzd@k twGuf u|eaf wmfw@kd [m olw@kd ukd ESyd u f yG &f
r,f? olwdk@&J@ jyefvSefckcHr_udk tiftm;oHk; acsr_ef;&r,f? 'DudpP&Sif;ygw,f?
ESyd u
f yG rf &_ wdS ahJ e&m/ t=urf;zuf tiftm;oH;k r_ &Sw d ahJ e&mrSm vGwv
f yfrr_ &So
d vdk
'Dru kd a&pDvnf; r&Syd g?

od=u+y;D jzpfwthJ wdik ;f tde*f ,fu 'Dtcsuu f kd abb,fxH ay;pmxJrmS


ajymifajrmufpmG azmfjycJwh ,f? 'DpmrSm olu “ypPn;f rJv h w l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd
vGyvf yfrt_ a&;twGuf toH;k ðywmr[kwb f ;l ? ol@&@J &efoal wGukd zdEydS x f m;zd@k
twGuo f m jzpfw,f? vGwv f yfrt
_ a&;udpt P a=umif; ajymqdv k mEdik w f thJ cg
a&mufwmeJ@ Edik if aH wmfqw kd t
hJ &m[mvnf; r&Sad wmhb;l ” vd@k a&;xm;ygw,f?

trsm;pk}uD;jzpfwhJ jynfoal wG[m 'Dru kd a&pDukd cHpm;&w,f? jynfol


tay: aoG;pkyo f rl sm;/ zdEydS o
f rl sm;udak wmh tiftm;oH;k +yD; ESyd u
f yG w
f ,f? wenf;
tm;jzifh olw@kd ukd 'Dru
kd a&pD&@J tjyifbufo@kd z,fxw k x f m;w,f? tJ'guawmh
t&if;&Sipf epfuae uGejf rLepfpepfo@kd tul;tajymif; umvrSm jzpfay:r,fh
'Dru
kd a&pDtrsKd ;tpm; jzpfygw,f?

uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;twGi;f umva&mufwt hJ cgro


S m t&if;&Sif
rsm;&J@ ckcrH u _ kd tuket f pif acsre_ ;f +yD;oGm;w,f? t&if;&Sirf sm; aysmufu, G f
oGm;w,f? vlwef;pm;rsm; r&Sad wmhb;l ? (qdv k w
kd mu vl@tzJ@G tpnf;twGi;f rSm
xkwv f yk af &; y&dabm*rsm;tay: qufE, G af er_e@J ywfouf&if vlawGt=um;
uGmjcm;csufr&Sdawmhbl;?) pwJh tajctaejzpfvmr,f? tJ'DtcgusrSom
“Edik if aH wmf[m aysmufu, G v f rd rhf ,f? vGwvf yfru_ pd t
P a=umif; ajymqdvk mEdik f
vdrrhf ,f?” tJ't D cgusro S mv#if wu,fwrf;jynf0h wJh 'Dru kd a&pD wenf;tm;
jzifh bmc|wf,iG ;f csurf S rygwhJ 'Dru kd a&pDtwGuf jzpfEikd af cs &Svd mvdrrhf ,f?

148
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'gut kd aumiftxnf azmfEikd v f rd rhf ,f? aemuf+yD; tJ't
D cgusro S m 'Dru kd a&pD
[m pwifwrd af umaysmufu, G vf rd rhf ,f? ta=umif;&if;uawmh ±d;k ±d;k av;ygy?J
t&if;&Si0f g' aus;u|epf epfvnf; r&Sad wmhbJ t&if;&Sif aoG;pkyrf p_ epfa=umifh
&SdcJhwJh ra&rawGufEdkifatmif rsm;jym;wJh xdwfvef@p&mrsm;/ ±dkif;pdkif;r_rsm;/
vdrn f mr_rsm;eJ@ ,kwrf mr_rsm; pwJt h jcif;t&mawGvnf; r&Sad wmhwt hJ avsmuf
vlawG[m &mpkEpS af ygi;f rsm;pGm od&edS m;vnfxm;cJ=h u+yD; ESpaf xmife@J cs+D yD; eDwd
pmtkyaf wGxrJ mS tzefw&mawr# a&;xm;cJw h hJ vlrq
_ ufqaH &; tajccHrrl sm;udk
vdu k ef mwJh tavhtx wjznf;jznf;&vmvdrrhf ,f? tiftm;qdw k m &Spd &m
rvdak wmh/ t=urf;zufr&_ ,fv@kd &Spd &mrvdak wmh/ emcHr&_ ,fv@kd vnf; &Spd &m
rvdak wmh/ Edik if aH wmfv@kd [Link]wJh t=urf;zufa&; txl;,EW&m;vnf; &Spd &m
rvdak wmhyg?
“EdkifiHawmfwdrfaumyaysmufw,f” qdkwJh pum;toHk;tE_ef;udk
a&G;cs,x f m;yHu k tawmfaumif;ygw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'DtoH;k tE_e;f [m
jzpfpOf&@J wjznf;jznf;jzpfrv _ uQ%meJ@ tvdt k avsmufjzpfrv _ uQ%m ESpcf v k ;kH
udk azmf!e¸ ;f aevd@k ygy?J 'DtusKd ;oufa&mufrr_ sKd ;udk tavhtxqdw k hJ t&m
uom jzpfay:apEdik w f ,f? rkcsjzpfay:apvdrrhf ,f? bmvd@k 'v
D akd jym&ovJq&kd if
aoG;pkyrf r_ &Syd gu/ aemuf+yD; a'gopdwu f kf jzpfay:apwJh tjcif;t&m/ jiif;qefre_ @J
ykeu
f efru _ kd jzpfay:apwJh tjcif;t&m/ tJ'gawGukd jyefvnfEydS u f yG zf @kd vdt
k yf
vmapwJh tjcif;t&m pwmawG r&Syd gu vlawG[m vlrq _ ufqaH &; tajccH
rlrsm;udk vdu k ef mwJh tavhtx tvG,w f ul &vmwwfwmudk u|eaf wmfw@kd &@J
ab;ywf0ef;usi&f dS oef;aygi;f rsm;pGmaom jzpf&yfrsm;ud=k unf&h if awG@&vd@k ygy?J
csKyfvukd &f if t&if;&Sif vl@tzJ@G tpnf;wGi;f u 'Dru kd a&pD[m rjynfph kH
wJ/h EHck smwJ/h twkta,mifjzpfwhJ 'Dru kd a&pDjzpfw,f? 'g[m vlcsr;f omrsm;
twGuo f mjzpfv@kd vlenf;pktwGuf 'Dru kd a&pDjzpfw,f? ypPn;f rJv h w
l ef;pm;
tm%m&Sipf epf[m wenf;tm;jzifh uGejf rLepfpepfo@kd tul;tajymif;umv
[m vltrsm;pkjzpfwhJ jynforl sm;twGuf 'Dru kd a&pDe@J wcsed x f rJ mS vlenf;pk
jzpfwhJ aoG;pkyo f rl sm;tay: vdt k yfwhJ ESyd u
f yG rf w
_ @kd ukd yxrqH;k t}udrt f jzpf

149
vDeif
aqmifusOf;ay;ygvdrfhr,f? uGefjrLepfpepfuomv#if wu,fwrf;jynfh0wJh
'Drdkua&pDudk aqmifusOf;ay;Edkifw,f? 'Drdkua&pD[m ydkrdkjynfh0vmavav
rvdktyfwJht&m jzpfvm+yD; tvdkvdkwdrfaumyaysmufzdk@ jzpfavav jzpfyg
vdrrhf ,f?
wenf;ajym&&if t&if;&Sif pepfatmufrmS &Sw d mu rlvt"dym` ,fe@J
udu
k n
f w D hJ Edik if aH wmfjzpfw,f? qdv k wkd mu vlwef;pm;wcku wjcm;wcktay:
vlenf;pku vlrsm;pktay: ESyd u f yG wf hJ txl;ud&,
d mjzpfw,f? vlenf;pkjzpfwhJ
aoG;pkyo f rl sm;[m vltrsm;pkjzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;tay: pepfwus ESyd u f yG f
xm;Edik zf @kd qw
kd m "rRwmyJ ESyd uf yG &f mrSm &ufpuf=urf;ñuwfrS &ygw,f? 'Dawmh
aoG;acsmif;awGvnf; pD;&awmhw,f? aus;u|epf epf/ v,fu|epf epfehJ tcpm;
tvkypf epfawGatmufrmS vlom;awG[m 'DaoG;acsmif;awGukd jzwfu;l cJ&h w,f?
aemufwcku t&if;&SifpepfrS uGefjrLepfpepfodk@ ul;ajymif;wJh
umvtwGif;rSm ESdyfuGyfr_qdkwm &Sdaezdk@vdkygao;w,f? 'gayrJh tckudpPu
vltrsm;pk}uD;jzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo f rl sm;tay:
ESyd uf yG wf u hJ pd P jzpfw,f? ESyd u f yG af &; txl;ud&, d m/ txl;,EW&m;/ wenf;
tm;jzifh “Edik if aH wmf” &Sad ezd@k vnf; vdak o;w,f? 'gayrJh tckEikd if aH wmfu ,m,D
tul;tajymif;qefwJh EdkifiHawmfjzpfw,f? 'gu e*dkrlvt"dy`m,ft&qdk&if
EdkifiHawmfwck r[kwfawmhbl;? rae@wae@wkef;utxd vkyfcpm;aus;u|ef
jzpfcw hJ hJ vltrsm;pk}uD;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo f al wGtay: ESyd u f yG w
f hJ
udp[ P m E_id ;f ,SOcf sut f & tvGev f ,
G u f /l tvGe±f ;kd pif;/ tvGeo f bm0uswhJ
udpjP zpfv@kd aus;u|erf sm;/ v,fu|erf sm;/ tcpm; tvkyo f rm;rsm;&J@ xºur_ukd
ESdyfuGyfwJhudpPxuf aoG;xGufoH,dkr_ trsm;}uD; enf;vdrfhr,f? 'ghtjyif
ESyd u
f yG rf u_ kd ðyvkyaf ecsed rf mS vlOk ;D a& trsm;wumh trsm;pk}u;D twGuf 'Dru kd a&pD
wd;k cs@J ru
_ v kd nf; ðyvkyaf ewJt h wGuaf =umifh zdEydS af &; txl;,EW&m;w&yf &Sad ezd@k
vdktyfcsuf[m pwifaysmufuG,fvmvdrfhr,f? aoG;pkyfolrsm;[m tvGef@
tvGef ±_yaf xG;wJh zdEydS af &;,EW&m;r&Sb d J jynfou l kd ESyd uf yG x
f m;Edik pf rG ;f r&Syd g?
'gayrJh jynfoal wGu aoG;pkyo f rl sm;udk ESyd u
f yG w
f hJ udprP mS awmh “,EW@&m;” vd@k

150
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ac:vd@k r&avmufatmif ±d;k pif;vSwhJ “,EW&m;” eJ@awmif &Edik yf gw,f? ±_yf
axG;wJh txl;tzJ@G tpnf; rvdyk gb;l ? ±d;k pif;wJh vufeufuikd f vlxt k zJ@G tpnf;
(Oyrmtjzpf óuwifreS ;f q wifjy&&if tvkyo f rm;eJ@ ppfom;rsm;&J@ ud,k pf m;
vS,f tzJ@G tpnf;vdrk sKd ;) eJ@yJ &Edik yf gw,f?

aemufq;kH wcku uGejf rLepfpepfuom Edik if aH wmfukd vH;k 0rvdt k yf


awmhwhJ t&mtjzpfo@kd ajymif;oGm;apw,f? 'Dtcsed rf mS zdEydS x f m;&r,fh vl&,f
vd@k r&Sad wmhv@kdyg? 'Daea&mrSm “vl” qdw k m vlwef;pm;udk qdv k wkd myg? vlO;D a&&J@
wpHkw&m tpdwftydkif;tay: pepfwus qifE$JwJh wdkufyJGudk qdkvdkygw,f?
u|eaf wmfw@kd [m pdwu f ;l ,Of0g'rD sm;r[kwv f @kd wOD;wa,mufcsi;f tvGet f =uL;
ðyrlr_awG &SdvmEdkifw,f? odk@r[kwf &Sdudk&Sdvdrfhr,fqdkwm vHk;0rjiif;qdkyg?
'DtvGet f =uL; ðyrlra_ wGukd ESyd u f yG zf @kd vdw k mudv k nf; vH;k 0rjiif;qdyk g? 'gayrJh
yxrtcsuu f 'Dupd rP sKd ;twGuu f awmh zdEydS af &; txl;,EW&m;/ txl;tzJ@G
tpnf;awG &Szd @kd rvdyk g? vufeufuikd f jynforl sm;ud, k wf ikd f vma&mufajz&Si;f
ygvrd rfh ,f? ajz&Si;f &wmvnf; tvGe±f ;kd pif; vG,u f yl gvrd rhf ,f? Oyrm ckacwfv@l
tzJ@G tpnf;xJrmS ,Ofaus;aom vlwpku k cdu k &f efjzpfrw
_ ckukd 0ifa&mufjzefajz
wmrsKd ;/ trsKd ;orD;wa,mufukd tapmfum; rcH&atmif umuG,af y;wmrsKd ;vdk
jzpfygvdrfhr,f? aemuf 'kwd,tcsufu u|efawmfwdk@od=uwJhtwdkif; vlr_
qufqHa&;rlrsm;udk csdK;azmufwJh tvGeft=uL;ðyr_awG ay:aygufvmapwJh
tajccHvrl Z_ mpfjrpfu vlxak wG[m aoG;pkyw f mcH&vd@k qif;&JraGJ w=uvd@k om
jzpfw,f? 'DZmpfjrpfukd z,f&mS ;vdu k w f meJ@ tvGet f =uL; ðyr_awG[m pwif
“wdraf umyaysmuf” oGm;rSm rkcsygy?J wdraf umyaysmufwm b,favmufjref
rvJ/ b,fypkH eH @J jzpfrvJqw kd m u|eaf wmfw@kd rodEikd af yr,fh 'gawG[m rkcswrd af um
yaysmufoGm;rSmudkawmh odEdkifygw,f? 'DtvGeft=uL;ðyr_awG wdrfaumy
aysmufwmeJ@twl Edik if aH wmf[mvnf; wdraf umyaysmufomG ;vdrrhf ,f?

151
vDeif
tJ't D em*wfe@J ywfoufv@kd rmhupf [ f m Avmpdwu f ;l ,Of rvkyyf g?
tcktcsed rf mS ajymvd@k &wmudyk J jynfjh ynfph pkH kH ajymygw,f? qdv k wkd mu uGejf rLepf
vl@tzG@J tpnf;&J@ tedrt hf qifeh @J tjrift
h qifw fh @kd t=um; jcm;em;csuu f kd owfrwS f
ajymqdyk gw,f?

3? uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;&J@ yxrtqifh

qd&k ,
S v f pfpepfatmufrmS tvkyo f rm;[m “tEkwt f odr;f r&Sw d ”hJ
od@k r[kwf “rdrt d vky&f @J txGuyf pPn;f tm;vH;k ” udk &&Syd gvrd rhf ,fqw kd hJ vmaq;
&J@ tawG;tac: rSm;,Gi;f a=umif;udk *do k mvkyif ef;pOf a0zefcsux f rJ mS rmhupf u f
tao;pdwf &Sif;vif;xm;w,f? vl@tzJG@tpnf;&J@ vlr_vuQ%maqmifwJh
tvkyyf rm% wckv;kH xJuae+yD; t&ef&efyakH iG Ekwo f rd ;f xm;&r,f? 'gu xkwf
vkyaf &;udk wd;k cs@J z@kd / puf,EW&m; “yGe;f yJrh r_ sm;” udk jyeftpm;xd;k zd@k pwmawG
twGuf jzpfw,f? aemuf+yD; pm;oH;k a&; ypPn;f awGxu J ae+yD; pDrcH ef@crGJ p_ &dw/f
ausmif;rsm;/ aq;±Hrk sm;/ vlt±kd kH pwmawGtwGuf &efyakH iG Ekwo f rd ;f xm;&r,fv@kd
rmhupf uf &Si;f jyygw,f?

vmaq;vdk AvH;k AaxG;/ roJruGJ odr;f usKH ;ajymwmrsKd ; (“rdrt f vky&f @J


txGuyf pPn;f tm;vH;k udk tvkyo f rm;&&Sad &;” qdw k phJ um;rsKd ;) udk rmhupf u
f
rajymyg? olu qd&k , S vf pf vl@tzJ@G tpnf;[m udpaP wGukd b,fvpkd rD cH ef@c&GJ wm
jzpfvrd rhf vJqw kd hJ jy\emudk acgi;f at;at;eJ@ cef@reS ;f ygw,f? rmhupf [ f m t&if;
&Si0f g' rwnf&w dS hJ tJ'vD @l tzJ@G tpnf;rsKd ;&J@ b0tajctaersm;tay: tcdik t f rm
cJjG crf;pdwjf zmcJwh ,f?

(tvkyo f rm;ygw&D @J vkyif ef;pOfukd cJjG crf;pdwjf zm&mrSm) “u|eaf wmfw@kd


aqG;aEG;=u&rSmu uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;t=umif;jzpfw,f? ud, k hf
ud,
k yf ikd f tajccHtwk jf rpfay:uae jzpfay:wd;k yGm; vmcJw h mr[kwb f ;l ?
152
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'ge@J ajymif;jyefyg? t&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;uae ayguzf mG ;ump tajc
taeyg? 'ga=umifh pD;yGm;a&;&m/ pm&dwaW &;&m/ pdw"f mwfa&;&mpwJh
buftoD;oD;rSm oloaE<wnf ayguzf mG ;cJ&h wJh rdcifv@l tzJ@G tpnf;
a[mif;&J@ arG;&myg trSwrf sm; &Sad eao;w,f?” vd@k rmhupf u f ajymyg
w,f?

t&if;&Sipf epf 0rf;Adu


k t
f wGi;f u ayguzf mG ;xGuaf y:vmumpjzpf+yD;
vl@tzJ@G tpnf;a[mif;&J@ arG;&myg trSwt f om;awG bufaygi;f pHrk mS pGe;f xif;
aeao;wJh tJ'Dvdk uGefjrLepfvl@tzJG@tpnf;udk uGefjrLepfvl@tzJG@tpnf;&J@
“yxr” tqif/h od@k r[kwf tedrt hf qifv
h @kd rmhupf u
f [Link]ygw,f?

xkwv f yk af &; y&dabm*awG[m wOD;csi;f yk*v ~ ud ydik af wG r[kwaf wmh


bl;? vl@tzJG@tpnf;wckvHk;u ydkifwmawG jzpfoGm;w,f? vlwdkif;[m vl@
tzJ@G tpnf;twGuf vdt k yfwthJ vky&f @J wpHw k &mtydik ;f udk vkyaf qmifw,f?
vl@tzJ@G tpnf;u olb,favmuf twdik ;f twm vkycf ahJ =umif; todtrSwf
ðywJh vufrw S uf kd xkwaf y;w,f? olu trsm;ydik f pm;oH;k ukeyf pPn;f odak vSmifa&;
XmerSm tJ'v D ufrw S ef @J xdu
k of ifw
h yhJ pPn;f udk xkw,f wl ,f? 'ga=umifh tvkyf
orm;wdik ;f tzd@k ol+yD;ajrmufwhJ tvkyt f wdik ;f twmxJu trsm;ydik f &efyakH iG
twGuf wpHkw&m Ekwfay;wmudkyg xnfhwGuf+yD;aemufrSm olu vl@tzJG@
tpnf;udak y;oavmuf vl@tzJ@G tpnf;xHu oljyefvnf&&Syd gw,f?

'Dae&mrSm “wef;wlr”_ xGuaf y:vmovdk xif&ygw,f? (trsm;tm;


jzifh qd&k ,
S v
f pfpepfv@kd ac:=u+y;D rmhupf u
f awmh uGejf rLepfpepf&@J yxrtqifv h @kd
[Link]wJh) tJ'Dvdk vl@tzJG@tpnf;pepfeJ@ ywfoufvdk@ vmaq;u 'g[m
“r#wwJch aGJ 0r_pepf” jzpfw,f? “ud, k vf yk o
f avmuf jyefvnf&&Scd iG hf vlwikd ;f rSm

153
vDeif
wef;wl&ydS gw,f?” pojzifh ajymw,f? ol'v
D akd jymwm rSm;,Gi;f ygw,f? ol@
trSm;udk rmhupf u
f axmufjyw,f?

rmhupf u f 'Dae&mrSm wu,fyJ “wef;wlwt hJ cGit hf a&;” &&Sw d ,f?


'gayrJh 'g[m “"e&Siv f wl ef;pm; tcGit hf a&;” jzpfaeqJy?J tcGit hf a&; rSeof r#rmS
jzpf+rtJ wdik ;f / ol@rmS vnf; rwljcm;em;r_ukd xnfw h uG x f m;+y;D om;yJ? tcGit hf a&;
rSeo
f r#[m rwljcm;em;wJh vlawGtay: wlnw D hJ aywHwcke@J wkikd ;f xGmcsuf
jzpfw,f? wu,fwrf;rSm vlawG[m wa,mufe@J wa,muf taetxm;csi;f
rwln=D uygb;l ? 'ga=umifh “wef;wlwt hJ cGit
hf a&;” [m wu,fwrf;rSm wef;
wlr_udk zsufqD;ypfw,f? r#wr_vnf;r&Sdbl;? wu,fygyJ vllwdkif;[m vlr_
vuQ%maqmifwhJ tvkyv f uQ%mt& wa,mufe@J wa,muf +yD;ajrmufwm
csi;f wl&if (txufazmfjyyguo hJ @kd &efyakH iGtwGuf Ekwo f rd ;f r_uykd g xnfx h uG +f y;D wJh
aemufrmS ) &wJh vlrt _ xGuyf pPn;f yrm%csi;f vnf;wlw,f?

'gayrJh vlwikd ;f [m taetxm;csi;f rwl=uyg? wa,mufu cGet


f m;
}uD;w,f? wa,mufuawmh cGet f m;ao;w,f? wa,mufu tdraf xmifðy+yD;
jzpfw,f? wa,mufuawmh rðy&ao;bl;? wa,mufu om;orD;rsm;w,f?
wa,mufuawmh om;orD;enf;w,f pojzifh rwl=l uygb;l ? 'Dawmh rmhupf u f
'Dvekd *d ;kH csKyfygw,f?

“æ+yD;ajrmufwhJ tvkyyf r%csi;f wl&if vlrp_ m;oH;k a&; &efyakH iGxu


J
cJaG 0&&Sw
d hJ yrm%vnf; wlnw D hJ tajctaersKd ;rSm wu,fwrf;us
awmh vlwa,mufu wjcm;vlxuf ydkrdk&&Sdwm/ wa,mufu
wjcm;vlxuf ydck sr;f omwm pwJph wJh tjcif;t&mawG &Sad erSmyJ?
'Dtemtqm tm;vH;k udk rjzpfay:apcsi&f if tcGit hf a&;qdw
k m wef;
wlwm rjzpfoifb h ;l ? wef;rwlwmyJ jzpfoifw
h ,f?”

154
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'ga=umifh uGefjrLepfpepf yxrtqifhrSm r#wr_eJ@ wef;wlr_udk
taumiftxnf razmfEikd af o;yg? ºu,f0r_tydik ;f wGif jcm;em;r_rsm; &Sv d rd Ohf ;D
r,f? 'Djcm;em;r_[m rr#wwJh jcm;em;r_jzpfw,f? 'gayrJh vlvcl si;f aoG;pkyzf @kd
uawmh rjzpfEikd af wmhb;l ? bmvd@k vq J akd wmh puf±rkH sm;/ puf,EW&m;rsm;/ ajr,m
rsm; pwJh xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk yk*v ~ u
d ydik t
f jzpf odr;f ydu
k zf @dk rmS rjzpfEikd f
awmhv@kd ygy?J a,bk,s “wef;wlr”_ / “r#wr_” eJ@ ywfouf+yD; "e&Siaf ygupf
tjrif eJ@ t±_y±f y_ t f axG;axG; ajymxm;wJh vmaq;&J@ pum;rsm;udk acszsu&f if;
rmhupf [
f m uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf; jzpfay:wd;k yGm;wJh jzpfpOfukd &Si;f jyygw,f?
tJ'Dvl@tzJG@tpnf; taeeJ@ tpOD;ydkif;rSm xkwfvkyfa&;y&dabm*rsm;tm;
wOD;csi;f aom yk*v ~ u
d wd@k u ydik q
f ikd xf m;jcif;qdw
k hJ “rr#wr_” udo k m rjzpfrae
zsuo f rd ;f cJw
h ,f? 'gayrJh wjcm;rr#wr_wckuakd wmh csucf si;f rzsuo f rd ;f Edik yf g?
tJ'guawmh pm;oHk;r_ ypPnf;rsm;udk “+yD;ajrmufwJh tvkyfyrm%tvdkuf”
(vdt
k yfrt _ vdu k rf [kw)f cJaG 0jcif;qdw k hJ rr#wr_ygy?J

"e&Siv
f w
l ef;pm; ygarmuQrsm;eJ@ “u|eaf wmfw@kd &@J ” wl*g tygt0if
tqifrh &Sw d hJ abm*aA'q&mrsm;u qd&k , S v f pf0g'aD wG[m vlvcl si;f wef;
rwlru _ kd arhxm;=uw,f? 'Dwef;rwlru _ kd acszsuzf @kd “tdyrf ufruf” ae=uw,f
vd@k t+rJwrf; tjypfwifae=uw,f? 'D"e&Siv f wl ef;pm; tawG;tac:ynm&Sif
vl}uD;rif;rsm;[m tawmfukd rodem;rvnf=uygvm; qdw k mudk olw@kd &@J tjypf
wifpum;rsm;u oufaojyaew,fv@kd u|eaf wmfw@kd jrifygw,f?

rmhupf [
f m vlvcl si;d wef;rwlwhJ tjcif;t&m[m ra&SmifvEJ$ ikd rf mS udk
tao;pdwt f usq;kH cef@reS ;f rdw,f? 'gt h jyif xkwv
f yk af &;y&dabm*rsm;udk vl@
tzJ@G tpnf;wckv;kH pkaygi;f ydik q f ikd rf t
_ jzpf (trsm;tac: qd&k , S v
f pfpepfo@kd )
ajymif;vJ±o
kH ufoufe@J awmh cJaG 0a&;qdik &f m temtqmrsm;eJ@ “"e&Siv f w
l ef;pm;
tcGifhta&;” &J@ wef;rwlr_wdk@udk z,f&Sm;ypfEdkifrSm r[kwfbl;qdkwmvnf;
155
vDeif
rmhupf u
f cef@reS ;f rdygw,f? 'DtcGit
hf a&;rsKd ;[m “+yD;ajrmufwhJ tvkyyf rm%
tvduk ”f ypPn;f rsm;udk cJaG 0ay;aeor# qufvufvr$ ;f rd;k aeOD;rSmyJ?

rmhupf uf qufajymygw,f? “æ'gayrJh 'Dtemtqm[m uGejf rLepf


pepf&@J y%mrtqifrh mS rv$rJ a&Smifom &Sad erSmyJ? bmvd@k vq J akd wmh
'Dpepf[m vl@tzJ@G tpnf;a[mif; 0rf;Adu k x f uJ ae r±–Eikd rf u,fEikd f
emusirf a_ wGe@J ayguzf mG ;vmump jzpfv@kd yg? tcGit hf a&;qdw k m vl@
tzJG@tpnf; pD;yGm;a&;taqmufttHkeJ@ 'DtaqmufttHktay:
tajccHxm;wJh vl@tzJ@G tpnf; ,Ofaus;r_ rsuEf mS pm jzpfay:wd;k yGm;r_
qdwk hJ t&mrsm;xuf b,fawmhrS ydrk jrifEh ikd bf ;l “

'ga=umifh uGejf rLepfpepf&@J y%mrtqifh (trsm;tac:t& qd&k , S v


f pf
pepf) rSm “"e&Siv f w
l ef;pm; tcGit hf a&;” udk wckv;kH taeeJ@ rzsuo f rd ;f bl;? wpdwf
wydkif;taeeJ@om zsufodrf;w,f? pD;yGm;a&;rsufESmpm awmfvSefa&;&v'f
twdik ;f twmt&omv#if zsuo f rd ;f w,f? qdv k w
kd mu xkwv f yk af &;y&dabm*
rsm;eJ@ qufpyfrt _ ydik ;f rSmom zsuo f rd ;f w,f? “"e&Sif vlwef;pm; tcGit hf a&;”
u xkwv f yk af &; y&dabm*rsm;udk vlwOD;csi;f yk*v ~ u
d ydik qf ikd rf t_ jzpf tod
trSwðf yw,f? qd&k , S v f pfpepfu 'gawGukd trsm;pkaygi;f ydik q f ikd rf t_ jzpf ajymif;
vJvu kd wf ,f? 'Dtwdik ;f twmt& “"e&Siv f wl ef;pm;tcGithf a&;” [m aysmuf
uG,o f mG ;w,f? tJ't D wdik ;f twmt&om aysmufu, G w
f myg?

'gayrJh ol@&@J wjcm;aomtydik ;f eJ@ ywfoufwmrSmawmh qufvuf


wnf&Sdaeao;w,f? ol[m vl@tzJG@tpnf;0ifawGt=um; txGufypPnf;
cJaG 0a&;eJ@ tvkycf aGJ 0a&; udprP mS xde;f !do
S l (qH;k jzwfo)l tjzpfe@J qufvuf
wnf&adS eao;w,f? “tvkyrf vkyo f l rpm;&”qdw k hJ qd&k ,
S v
f pfr[ l m taumif
txnfay:vmyg+yD? “wlnw D hJ tvkyyf rm%twGuf wlnw D thJ xGuyf pPn;f

156
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
yrm%ay;w,f?” qdw k hJ wjcm;aom qd&k ,
S v
f pfr[
l mvnf; taumiftxnf
ay:vmyg+yD? 'gayrJh 'g[m uGejf rLepfpepf r[kwaf o;ygb;l ?

wef;rwl=uwJh vlwOD;csi;f awG vkyaf qmifvu kd w


f hJ rwlnw
D hJ (vufawG@
tm;jzifh rwlnw D )hJ tvkyyf rm%twGuf wlnw D thJ xGuyf pPn;f yrm%udk
ay;wJh “"e&Siv
f wl ef;pm; tcGithf a&;” udk rzsuo f rd ;f ao;ygb;l ?

'g “temtqm” wckjzpfw,fv@kd rmhupf u f ajymygw,f? 'gayrJh


uGejf rLepfpepf&@J y%mrtqifrh mS 'gukd a&Smifvv J$ @kd r&Edik b
f ;l ? u|eaf wmfw@kd [m
pdwu f ;l ,Of0g'enf;eJ@ rpOf;pm;csib f ;l qd&k if t&if;&Sipf epfukd òzzsu+f yD;wmeJ@
csucf si;f yJ vlawG[m tcGit hf a&;&,fv@kd bmrS&pdS &mrvdb k J vl@tzJ@G tpnf;
twGuf tvkyv f yk af y;wwf=uvdrrhf ,fv@kd rpOf;pm;oifb h ;l ? wu,fwrf;rSm
vnf; t&if;&Sipf epfukd zsuo f rd ;f jcif;u 'Dvt kd ajymif;tvJ jzpfay:zd@k pD;yGm;a&;
tcsut f vufukd csucf si;f rzefw;D bl;?

'Dawmh “"e&Siv f w
l ef;pm;tcGit hf a&;” pHrwS yg; wjcm;pH r&Sb d ;l ?
'ga=umifh tJ't D csut f &ajym&if xkwv f yk af &; y&dabm*rsm;tm; pkaygi;f ydik f
qdik rf _ pepfukd xde;f odr;f umuG,w
f hJ wcsed w
f nf;rSm tvkyq f ikd &f m wef;wljzpfre_ @J
txGufypPnf; cJGa0r_qdkif&m wef;wljzpfr_wdk@udkvnf; xdef;odrf;umuG,fzdk@
twGuf Edik if aH wmfwck &Sad ezd@k vdtk yfaeygao;w,f?

'DtajcaerSm t&if;&Sirf sm;&,fv@kd vnf; r&Sad wmh/ vlwef;pm;rsm;&,f


vd@k vnf; r&Sad wmh/ 'Dvekd @J ESyd u
f yG x
f m;p&m vlwef;pm;&,fv@kd vnf; r&Sad wmh
pwJh tcsuaf wGt& ajym&&if Edik if aH wmf[m wdraf umyaysmuf oGm;aeygw,f?

'gayrJh 'DtajctaerSm Edik if aH wmf[m vH;k 0tuket


f pif aysmufomG ;
wmawmh r[kwaf o;ygb;l ? bmvd@k vq J akd wmh vufawG@b0 wef;rwlru_ kd tod

157
vDeif
trSwðf yxm;wJh tqdyk g “"e&Siv f w l ef;pm; tcGit hf a&;” tm; xde;f odr;f umuG,f
ae&qJ jzpfv@kd ygy?J Edik if aH wmf vH;k 0aysmufu, G zf @kd q&kd if ukepf ifjynf0h wJh uGejf rLepf
pepf &S&d ygr,f?

4? uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ tjriht


f qif?h

rmhupf u
f 'Dvq
kd ufajymygw,f?

“uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ jrifrh m;wJh tqifw h ckrmS vlwOD;csi;f awG
taeeJ@ tvkycf aGJ 0r_uakd wmh u|eo f zG,f emcHae&rSm aysmufu, G f
oGm;um tJ'geJ@wygwnf; um,tvkyfeJ@ ^m%tvkyft=um;
qef@usib f ufjzpfrv _ nf; aysmufu, G o f mG ;+yD? tvky[ f m oufarG;
0rf;a=umif;r_ enf;emwck jzpf±rkH u b0&J@ tajccHtusq;kH vdt k yfwhJ
t&m jzpfvm+yD/ vlwOD;csi;f pD&@J bufaygi;f pHk t&nftaoG; zH@G òz;wd;k
wufvmr_e@J twl xkwv f yk af &; tiftm;rsm;vnf; wd;k yGm;vm+yD/
aemuf+yD; pkaygi;f ydik f OpPm"epD;a=umif; tm;vH;k [m òrifòrif}uD; pD;qif;
ae+yD pwJph wJh tajctaersKd ; a&mufwt hJ cgro S mv#if "e&Siv f w l ef;pm;
tcGit hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmifukd vGwv f wG u
f |wu f |wf ausmf
xGuEf ikd v
f rd rhf ,f? 'Dtcgro S m vl@tzJ@G tpnf;}u;D [m “vlwikd ;f pGr;f tm;
&So
d avmufvyk f vdo k avmuf,”l qdw k hJ pmwrf;udk rdr&d @J ezl;pnf;
ay:rSm a&;xd;k Edik yf gvrd rhf ,f?

“vGwv f yfr”_ eJ@ “Edik if aH wmf” qdw


k hJ pum;ESpvf ;kH udk twlww GJ aJG y;ae
=uwmawG[m t"dym` ,frahJ =umif; tn‡mwmuif;uif; oa&mfcw hJ hJ tde*f ,f&@J
pum;awG rSeu f efyu
kH kd tckryS J u|efawmfw@kd tjynft h 0 em;vnfEikd yf gawmh
w,f? Edik if aH wmf&,fv@kd &Sad eor# vGwv f yfrq_ w
kd m r&Syd gb;l ? vGwv f yfr&_ w dS hJ
tcgusawmh Edik if aH wmfu r&Sad wmhb;l ?
158
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
Edik if aH wmf vH;k 0wdraf um yaysmufz@kd twGuf pD;yGm;a&;tajccHuawmh
tvGefjrifhrm;wJhtqifhudk a&muf&SdaewJh uGefjrLepfpepf zHG@òz;r_yJ jzpfw,f?
'Dtqifrh mS um,tvkyef @J ^m%tvkyt f =um; qef@usizf ufjzpfr[ _ m aysmuf
uG,o f mG ;yg+y?D tJ'v D ekd @J yJ acwfrv D @l tzJ@G tnf;twGi;f wef;rwlru _ kd jzpfay:apwJh
Zmpfjrpf}uD;wck aysmufu, G o f mG ;ygawmhw,f? aemuf+yD; 'DZmpfjrpf[m xkwf
vkyaf &;y&dabm*rsm;udk trsm;ydik t f jzpfo@kd ajymif;vdu
k ±f ekH @J od@k r[kwf t&if;&Sirf sm;
xHu ydik q f ikd rf o_ rd ;f ydu
k v f u kd ±f ekH @J csucf si;f z,f&mS ;ypfv@kd vH;k 0r&Edik w f hJ ZmpfjrpfrsKd ;
jzpfw,f?

tJ'o D rd ;f ydu
k rf [
_ m xkwv f yk af &;pGr;f tm;rsm; t}uD;tus,zf @GH òz;wd;k
wufz@kd tvm;tvmudk zefw;D vdrrhf ,f? 'Dz@GH òz;wd;k wufrt _ ay: t&if;&Sipf epfu
r,H=k unfEikd af vmufatmif twm;tqD;ðyaewm u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ?
wu,fu tck&adS ewJh twwfynma&csed u f kd tajccHvu kd &f if wd;k wufr_ trsm;
}uD; &&SEd ikd w f mvnf; u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ? 'ga=umifh t&if;&Sirf sm;xHu
ydkifqdkifr_udk odrf;ydkufvdkuf&if vlom;tzJG@tpnf;&J@ xkwfvkyfa&;pGrf;tm;
awG[m rkcst}uD;tus,f zH@G òz;wd;k wufvmvdrrhf ,fqw kd m u|eaf wmfw@kd vH;k 0
ydik yf ikd Ef ikd Ef ikd f ajymEdik yf gw,f? 'gayrJh tJ'zD @GH òz;wd;k wufr[ _ m b,favmufjrefjrefe@J
a&S@uo kd mG ;aervJ? tvkycf aGJ 0r_ukd rvdak wmhwhJ tajctae/ um,tvkyef @J
^m%tvkyt f =um; yÉdyuQjzpfru _ kd zsuo f rd ;f vdu
k wf t hJ ajctae/ tvkyu f
“b0twGuf tajccHtusq;kH vdt k yfwt hJ &m” jzpfvmwJh tajctae pwmawG
qDo@kd b,favmufjrefjref a&mufomG ;rvJqw kd mudak wmh u|eaf wmfw@kd rodyg?
odvnf; rodEikd yf gb;l ?

tJ'ga=umifh u|efawmfwdk@[m EdkifiHawmf wdrfaumyaysmufr_eJ@


ywfouf&if rvJrG aoGjzpfvmr,f qdw k mudyk J ajymvd@k &ygw,f? wcsed w
f nf;rSm
'DjzpfpOf[m &Sn=f umvdrrhf ,f? b,favmuf=umrvJqw kd muawmh uGejf rLepf
159
vDeif
pepf tjrifth qifo
h @kd jzpfay:wd;k yGm;r_ tjrefEe_ ;f ay: rlwnfw,f pwmwd@k ukd tav;
xm;!¸ejf yygw,f? 'gayrJh wdraf umyaysmufwhJ jzpfpOf[m tcsed b f ,favmuf
=umrvJ/ od@k r[kwf b,fvt kd cdik tf rm o¿mefawG jzpfrvJqw kd hJ ar;cGe;f awG
udak wmh rajzbJcsex f m;ygw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'Dar;cGe;f awGukd ajzqdzk @kd &m
tcktcsed rf mS tcsut f vuf r&Sad o;vd@k ygy?J

“pGrf;tm;&Sdoavmufvkyf/ vdkoavmuf,l” qdkwJhrludk vl@tzJG@


tpnf;u taumiftxnf azmfwt hJ cgrmS wenf;tm;jzifh ajym&&if vlawG
[m vlrq _ ufqaH &; tajccHrrl sm;udk vdu k ef musio hf ;kH wJth avhtx tawmfukd
&vm+yD; olw@kd &@J tvkypf rG ;f &nf[mvnf; odyu f jkd rifrh m;vmwJt h wGuf olw@kd
pGrf;tm;&Sdoavmuf olwdk@qENtavsmuf tvkyfvkyfudkifvm=uwJhtcgrSm
Edik if aH wmf[m tuket f pif wdraf umyaysmufEikd v f rd rhf ,f? tJ't D cgrmS “"e&Sif
vlwef;pm; tcGit hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmif” udk vlawGausmx f uG v
f rd rhf ,f?
olrsm;xuf tcsed ef m&D0ufr# ydrk vkycf si/f olrsm;xuf aiGenf;enf;r# av#mh
r,lcsiw f hJ ¶di_ ;f avmhvkd at;pufwhJ ESv;kH om;eJ@ wGuu f yfpw d af wG jzpfay:apwJh
tJ'v D kd usO;f ajrmif;wJah bmifukd vlawGausmx f u G v f rd rhf ,f? tJ't D cgrmS vl
toD;oD;&&So d ifwh hJ txGuyf pPn;f ta&twGuu f kd vl@tzJ@G tpnf;u owf
rSwfay;zdk@ rvdktyfawmh/ vltoD;oD;[m “vdkoavmuf” vGwfvyfpGm
,lvrd rhf ,f?

"e&Sifvlwef;pm; tjrift&=unfh&if 'Dvdkvl@tzJG@tpnf;pepfu


“pdwuf ;l ,Ofoufouf” yJv@kd tvG,w f ul ajym=uvdrrhf ,f? vlwOD;csi;f &J@
tvkyt f ay: bmrS}uD;=uyfaep&m rvdb k eJ @J vlwikd ;f [m vl@tzJ@G tpnf;xHrS
acsmuvuf/ armfawmfum;/ pEN&m;pwmawG óuufoavmuf ,lEikd w f ,fq+kd yD;
uwday;aew,fv@kd qd&k ,S vf pf0g'aD wGukd tvG,w f ul ESmacgi;f ¶_@H =uvdrrhf ,f?
'Dae@txdawmif "e&Sivf wl ef;pm; “ynm&Si”f trsm;pk[m 'DvEkd mS acgi;f ¶_@H wmyJ
160
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vkyaf ew,f? olw@kd [m bmrSrod=ua=umif;/ t&if;&Sipf epfukd tiSm;vdu
k +f yD;
umuG,af y;ae=ua=umif; 'Dtcsuu f azmfjyaeygw,f?

olw@kd [m bmrSrod=ubl;vd@k qd&k jcif;ta=umif;u uGejf rLepfpepf


zH@G òz;r_&@J tjrifth qifu h kd a&mufvmvdrrhf ,fv@kd “uwday;” zd@k upd P b,fq&kd ,
S f
vpf0g'&D @J acgi;f xJukd b,fwek ;f urS r0ifvmzl;ygb;l ? wu,fu }uD;jrwfwhJ
qd&k , S vf pf0g'}D uD;rsm; taeeJ@ tJ't
D qidh a&mufvmrSmudk óuwifjrif&mrSm
&Sdae+yD;tcsuftjzpf rlwnfpOf;pm;wJh tvkyf&J@ xkwfvkyfa&;pGrf;&nf
qdw k mvnf; tck&adS ewmrsKd ; r[kwyf g? omrefvq l w
kd muvnf; tck&adS ewJh
vlpm;rsKd ; r[kwyf g? tck&adS ewJh omrefvpl m;rsKd ;uawmh yGr, f mavmhpuD;&J@
0wˆKawGxu J bmoma&;ausmif;om;rsm;vdk trsm;ydik Of pPm"ersm;udk “taysmf
oabmoufoufeJ@” zsufqD;EdkifpGrf;/ rjzpfEkdifwmudk awmif;qdkEdkifpGrf;&SdwJh
vlawGy?J

uGejf rLepfpepf&@J “tjrif”h tqifh ra&mufcifrmS vl@tzJ@G tpnf;eJ@


EdkifiHawmf[m tvkyfyrm%eJ@ pm;oHk;r_ yrm%tay: txl;wif;usyfpGm
xde;f csKyf&r,fv@kd qd&k , S v f pf0g'rD sm;u awmif;qdyk gw,f? 'gayrJh 'Dxed ;f csKyfru _ kd
t&if;&Sirf sm;&J@ ydik q
f ikd rf u
_ kd odr;f ydu
k jf cif;/ t&if;&Sirf sm;tay: tvkyo f rm;rsm;
u }uD;=uyfjcif;wd@k rS tpcsaD qmif&u G &f r,f? AsL&du k &ufrsm;&J@ Edik if aH wmfu
aqmif&Gufwm rjzpf&bl;? vufeufudkif tvkyform;rsm;&J@ EdkifiHawmfu
aqmif&u G w
f myJ jzpf&r,f?

"e&Siv
f w
l ef;pm; tawG;tac:&Sirf sm;eJ@ (olw@kd &@J aemufvu kd rf sm;
Oyrm Z,f&w D ,fv/D csmaemhAef @J taygi;f ygrsm;) [m t&if;&Sipf epfukd tiSm;
vdkuf+yD; umuG,fay;ae=uw,fvdk@ qdk&jcif;ta=umif;uawmh olwdk@[m
a0;uGmwJh tem*wf ta=umif;udyk J jiif;ckeaf qG;aEG;ae=u+y;D rsuaf rSmufEikd if aH &;

161
vDeif
tylwjyif;jy\emawGudkawmh a&Smifv$Jae=uvdk@ jzpfygw,f? tylwjyif;
jy\emawGqw kd mu t&if;&Sirf sm;&J@ ydik q f ikd rf u
_ kd odr;f ydu
k af &;/ vltm;vH;k udk
}uD;rm;wJh “qif'u D w d ”f od@k r[kwf Edik if aH wmfwckv;kH &J@ tvkyo f rm;rsm;/ tr_
xrf;rsm;tjzpf ajymif;vJapa&;/ tJ'q D if'u D w d }f uD;&J@ vkyif ef;tm;vH;k udk tppf
trSef 'Dru
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzifh tvkyo f rm;/ ppfom;ud, k pf m;
vS,f qdAk , D ufEikd if aH wmf vufatmufrmS xm;&Sad &;wd@k jzpfygw,f?

“wu,fpifppfrmS ynm&Siyf garmuQrsm;/ olw@kd aemufvu kd f evAde;f


wH;k rsm;/ evAde;f wH;k wd@k &@J aemufvu kd v
f }l uD;rif; Z,f&u D ,fveD @J csmaemhAv f kd
vlrsm;u ,kwrdW w hJ hJ pdwu
f ;l ,Ofrr_ sm;ta=umif;/ aAmf&ADS pfw@kd &@J raemacG@apwJh
uwdrsm;ta=umif;/ qd&k , S vf pfpepf ‘usio hf ;kH vkyaf qmif’ a&; jzpfEikd af cs r&Srd _
ta=umif;wd@k ukd ajymqd&k mrSm olw@kd [m uGejf rLepfpepf tjrift h qifu h kd &nf!eï ;f
ajymaewm jzpfw,f? 'gayrJh uGejf rLepftjrift h qifu h kd “usio hf ;kH vkyaf qmif” zd@k
b,fou l rS uwdray;cJzh ;l ygb;l ? pOf;awmifrpOf;pm;cJzh ;l ygb;l ? bmvd@k vq J akd wmh
'gukd “usio hf ;kH vkyaf qmif”zd@k tajccHt&udk rjzpfEidk v f @kd ygy?J

'Dae&mrSm qdk&S,fvpfpepfeJ@ uGefjrLepfpepft=um; ody`Henf;t&


jcm;em;csujf y\emrsm;udk ajymqdzk @kd jzpfvmygw,f? 'Djy\emudk “qd&k , S f
'Dru
kd &uf” qdw k hJ emrnf&@J rwdusrt _ a=umif; aqG;aEG;wJh txufazmfjyyg
pmyd'k rf mS tde*f ,fu ajymqdx k m;ygw,f? uGejf rLepfpepf yxrtqifh od@k r[kwf
tedrt fh qifeh @J uGejf rLepfpepf tjrift h qift h =um;&Sd jcm;em;csu[ f m Edik if aH &;
t&qd&k if aemifrmS tvGe}f uD;rm;wm jzpfaumif;jzpfEikd w f ,f? 'gayrJh tckvkd
t&if;&Sifpepfatmuf tcsdeftcgrSm 'Djcm;em;r_udk tav;xm;ajymqdk
aqG;aEG;&if &,fp&mjzpfrmS yg? 'gukd xdyq f ;kH jy\emtjzpf oabmxm;olqv kd @kd
wOD;csi;f aom rif;rJ0h g'rD sm;yJ &Srd ,fxifygw,f? (u&dak ygu h if/ *&maA;/ aumfe,f
vpfqifw@kd vkd vlrsm;eJ@ wjcm;rif;rJ0h g' “q&m}u;D rsm;” [m “yvufcaf emh yHpk H
162
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rsKd ;eJ@” qd&k ,S af &SmAf if0g'rD sm;tjzpf ajymif;oGm;cJw h ,f? od@k r[kwf ud, k u
hf , kd uf ,
kd f
wefz;kd xm;pdwef @J wnf=unfpw d f rukeqf ;kH ao;wJh &Sm;&Sm;yg;yg; rif;rJ0h g'rD sm;xJu
wa,mufjzpfwhJ *D (Ghe) ajymovdk ajym&r,fq&kd if “'Dq&m}uD;rsm;” [m
“rif;rJ0h g' Edik if aH wmf umuG,af &; wyfom;rsm;” tjzpf ajymif;oGm;cJw h ,f?
'Djzpf&yfawGuae bmoifcef;pmrS r&&Sv d u
kd w
f hJ rif;rJ0h g'w
D csKd @ use&f adS umif;
use&f EdS ikd af o;vd@k 'Dvakd jym&wmyg?)

'gayrJh qd&k ,S v f pfpepfe@J uGejf rLepfpepft=um; odyeH` nf;t& jcm;em;


csuu f tvGe&f iS ;f ygw,f? trsm;tm;jzifh qd&k , S v f pfpepfv@kd ac:=uwJt h &mudk
rmhupf u f uGejf rLepfpepf&@J “yxr”tqifh od@k r[kwf tedrt hf qifv h @kd [Link]Jh
w,f? xkwfvkyfa&; y&dabm*rsm;[m trsm;pkaygif;ydkif jzpfvmwJhtwGuf
'Dae&mrSm “uGejf rLepfpepf” qdw k phJ um;udv k nf; toH;k ðyvd@k &ygw,f? 'gayrJh
'g[mjynfhpHkwJh uGefjrLepfpepf r[kwfao;wmudkawmh arhvdk@rjzpfbl;aygh?
rmhupf &f @J &Si;f jycsuaf wG t"dym` ,f}uD;rm;wJh ta=umif;u ol[m 'Dae&mrSm
vnf; tEkyÉdavmr&ky0f g'/ wenf;tm;jzifh jzpfay:wd;k yGm;r_ ed,mroabm
w&m;udk wpdkufrwfrwf usifhoHk;xm;+yD; uGefjrLepfpepfudk t&if;&Sifpepf
twGi;f rS jzpfay:wd;k yGm;vmwJh t&mtjzpf ,lqxm;vd@k jzpfygw,f? rmhupf [ f m
zGiq hf ckd sut
f rsKd ;rsKd ;udk ausmif;awmf}uD;qefqef wDxiG w f m/ “pdwu f ;l ^m%fe@J
wnfaqmuf” wm rvkyb f ;l ? (qd&k ,S v f pfqwkd mbmvJ/ uGejf rLepfqw kd mbmvJ
pojzif)h pum;vH;k awGtay: ta&r& tzwfr& jiif;ckew f m rvkyb f ;l ? ol[m
uGejf rLepfpepf&@J pD;yGm;a&;t&&ifrh n S rhf _ tqifEh pS qf ifv
h @kd ac:Edik w
f hJ t&mrsm;udk
cJjG crf;pdwjf zmwmyJ vkyyf gw,f?

uGejf rLepfpepfu yxrtqifrh mS pD;yGm;a&;t& tjynft h 0 r&ifh


rSnEhf ikd af o;bl;? t&if;&Sipf epf&@J tpOftvmrsm; od@k r[kwf taiG@toufrsm;udk
tuket f pif rz,f&mS ;Edik af o;bl;? 'ga=umifh pdw0f ifpm;p&m tjcif;t&mwck
163
vDeif
xGuaf y:vmw,f? tJ'guawmh uGejf rLepfpepf&@J yxrtqifrh mS “"e&Siv f l
wef;pm; tcGit hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmif”use&f adS eao;jcif;yJ jzpfygw,f?
"rRwmyJ pm;oH;k r_ypPn;f cJaG 0wJah e&mrSm "e&Siv f w
l ef;pm;tcGithf a&; wnf&adS e
rSawmh "e&Siv f w l ef;pm;Edik if aH wmfvnf; rkcswnf&dS ae&awmhrmS ayg?h bmvd@k vJ
qdkawmh tcGifhta&;qdkif&m pHowfrSwfcsufrsm;udk vlawGydkvdkufematmif
=uyfrwfay;Edik w
f hJ ,EW&m;wck r&S&d if tcGit hf a&;qdwk mvnf; tvum;t&myJ
jzpfrmS yJ?

'ga=umifh uGejf rLepfpepfatmufrmS umvwcktwGi;f "e&Siv f w


l ef;pm;
tcGit
hf a&; qufvufwnf&dS ae&Hrk u/ "e&Siv f w
l ef;pm; r&Sad yr,fh "e&Sif
vlwef;pm; vuQ%m&Sw d hJ Edik if aH wmfawmif qufvuf&adS eOD;rSm jzpfw,f?

'g[m ya[Vdpum;xm qefaeovdv k ykd ?J od@k r[kwf tEkyÉdavmr


rsuv f n S u
hf u G f qefaeovdv
k ykd ?J rmhupf 0f g'qdw
k m 'DypkH aH wGygyv
J @kd xl;uJeufew
J hJ
rmhupf 0f g' twGi;f oabmudk avhvmzd@k &m enf;enf;rStyifyef; rcH=uolrsm;u
pGypf aGJ jymqdw k wf=uygw,f?

'gayrJh wu,fuawmh topfxrJ mS ta[mif;vufuseaf wG qufvuf


&Sad ewJh tjcif;t&mudk obm0avmuxJrmS a&m vlra_ vmuxJrmS yg vufawG@
b0xJ tcsed rf a&G;ae&mra&G; u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ? rmhupf [ f m “"e&Sif
vlwef;pm; vuQ%mygw”hJ tcGit hf a&; tpteav;wckukd uGejf rLepfpepfxJ
xifovdk xnfo h iG ;f xm;wm r[kwyf gb;l ? t&if;&Sipf epf 0rf;Adu k tf wGi;f u
ayguzf mG ;cJw
h hJ vl@tzJ@G tpnf;wckrmS pD;yGm;a&;t&/ Edik if aH &;t& rv$rJ a&Smifom
&SdaewJht&mudk n‡efjyjcif;om jzpfygw,f? ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ rdrd
vGwaf jrmufa&;twGuf t&if;&Sirf sm;eJ@ wdu k yf q GJ if&mrSm 'Dru
kd a&pD[m tvGef
udk ta&;}uD;wJt h &m jzpfygw,f? 'gayrJh 'Dru kd a&pDqw kd m rjzwfausmEf ikd w
f hJ

164
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
abmifwck vH;k 0r[kwyf g? ya'o&mZfpepfrS t&if;&Sipf epfo@kd / t&if;&Sipf epfrS
uGejf rLepfpepfo@kd csw
D uf&mvrf;ay:u tqidw
h qifrh #om jzpfygw,f?

'Drukd a&pDqw kd m wef;wla&;udk qdv k ykd gw,f? wu,fv@kd wef;wla&;


qdw k mudk vlwef;pm;rsm; zsuo f rd ;f a&;tjzpf rSerf eS u f efuef em;vnfr,fq&kd if
wef;wla&;twGuf ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ wdu k yf q GJ w kd hJ t&mudpeP @J wef;wla&;
qdkwJh aºu;a=umfoHwdk@&J@ }uD;jrwfwJh t"dy`m,fudkvnf; &Sif;&Sif;vif;vif;
em;vnfygvrd rhf ,f? 'gayrJh 'Dru kd a&pDqw kd m o¿meft& wef;wlru _ ykd J qdv k kd
ygw,f? vl@tzJ@G tpnf;0if tm;vH;k twGuf xkwv f yk af &;y&dabmu ydik q f ikd rf _
tydik ;f rSm wef;wlr/_ wenf;tm;jzifh tvkyw f ef;wlre_ @J vkycf wef;wlru _ kd &&Sd
oGm;+yD;aemufrmS a&S@o@kd O;D wnf csw D ufa&;jy\em/ o¿meft& wef;wlrr_ S
wu,fvufawG@ wef;wlrt _ qifo h @kd OD;wnfcsw D ufa&; jy\em/ wenf;tm;
jzifh “pGr;f tm;&So d avmufvyk f vdo k avmuf,”l qdw k rhJ u l kd usiohf ;kH wJt h qifo h @kd
OD;wnfcsw D ufa&; jy\emudk vlom;awG rv$rJ a&Smifom }uHKawG@&vdrrhf ,f?
vlom;awG[m 'Dtjrifq h ;kH OD;wnfcsuo f @kd a&muf&zdS @kd bmtcdik t f rm tqifah wG
jzwfausmo f mG ;&rvJ/ bmtcdik t f rmenf;emawG usio hf ;kH &rvJqw kd mudak wmh
u|eaf wmfw@kd rodyg? odvnf;rodEikd yf g? 'gayrJh omreftm;jzifh "e&Siv f w l ef;pm;
±_axmifu h =unf&h if qd&k , S v f pfpepfqw kd m toufrw hJ /hJ rmawmifah ewJ/h b,f
awmhrS rajymif;vJwt hJ &m jzpfw,fv@kd jrifw,f? 'Dtjrif[m wu,fv h ufawG@
eJ@ tvGe@f tvGef vGaJ csmaf ew,fqw kd m odxm;zd@k t&;}uD;ygw,f? wu,fh
vufawG@rSm qd&k , S v f pfpepf taumiftxnfay:vmwJt h cgroS m vl@tzJ@G
tpnf;b0eJ@ vlwOD;csi;f b0&J@ e,fy,ftoD;oD;rSm jrefqefw/hJ wu,ft h ppf
trSejf zpfw/hJ wu,fwrf; vlxv k uQ%maqmifwhJ a&S@o@kd csw D uf v_y&f mS ;r_[m
pwif ay:ayguv f rd rhf ,f? 'Dvy_ &f mS ;r_&@J yxrydik ;f rSm vltrsm;pk}uD; yg0if+yD;
aemufyikd ;f rSm vltm;vH;k yg0ifvmvdrrhf ,f?

165
vDeif
'Dru kd a&pDqw kd m Edik if aH wmfo¿mefwck jzpfw,f? Edik if aH wmftrsKd ;tpm;
wck jzpfw,f? 'ga=umifh 'Dru kd a&pDqw kd m wzufrmS Edik if aH wmfreS o f r#&@J vuQ%m
twdik ;f pnf;&H;k zJ@G pnf;r_&&dS /dS pepfwuse@J vlawGtay: t=urf;zuftiftm;
oH;k wm jzpfw,f? 'Dru kd a&pDqw kd m tjcm;wzufrmS awmh vltrsm; wef;wlwm
udk o¿meft& todtrSwðf ywJo h abm/ vltm;vH;k wef;wlpmG eJ@ Edik if aH wmf
pepfukd qH;k jzwfciG /hf Edik if aH wmfukd pDrcH ef@ccGJ iG &hf w dS mudk o¿meft& todtrSwf
ðywJo h abm jzpfygw,f? 'Dtcsuu f atmufygtusKd ;qufukd jzpfay:apjyef
ygw,f? 'Dru kd a&pD[m ol@&@J jzpfay:wd;k yGm;r_ wpHw k &mtqifrh mS OD;pGmtm;jzifh
t&if;&Sipf epfukd awmfveS w f u kd yf q
GJ ifaom vlwef;pm;jzpfwhJ ypPn;f rJv h wl ef;pm;
tm; wpnf;wvH;k wnf; jzpfapw,f? 'Dru kd a&pDa=umifh ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m
(orRw*d% k ;f om; "e&Siv f w l ef;pm;awmif jzpfEidk af o;wJ)h "e&Siv f w l ef;pm;&J@
Edik if aH wmf,EW&m;udk wenf;tm;jzifh t+rw J rf;ppfwyf/ ykvyd w f yfz@GJ e@J AsL&duk a&pD
wd@k ukd wdu k zf suaf csre_ ;f okwo f ifEikd +f yD; ydrk 'kd rD u
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf,EW&m;eJ@
tpm;xd;k Edik w f ,f? ydrk 'kd rD u
kd a&pDusw,f qdak yr,fh 'g[m Edik if aH wmf,EW&m;jzpf+rJ
jzpfygw,f? 'D,EW&m;udk vufeufwyfqifxm;wJh tvkyo f rm;vlxak wGe@J zJ@G
pnf;xm;w,f? 'Dvx l ak wG[m aemufyikd ;f rSm vltm;vH;k yg0ifwhJ jynfo@l ppf
wyfz@GJ }uD;wck tjzpfo@kd jzpfay:wd;k yGm;oGm;w,f?

'Dae&mrSm “ta&twGu[ f m t&nftcsi;f tjzpfo@dk ajymif;vJomG ;


w,f?” ta=umif;uawmh 'Dvt kd qifjh rifrh m;wJh 'Dru kd a&pDpepf[m "e&Siv f l
wef;pm; vl@tzJ@G tpnf;abmifrsm;udk ausmx f u
G wf uhJ pd eP @J qufpyfw,f? vl@
tzJ@G tpnf;udk qd&k , S vf pfpepfv@l abmif jyefvnfwnfaqmufwu hJ pd eP @J vnf;
qufpyfaew,f? wu,fwrf; &So d r#tm;vH;k aom vlrsm;[m Edik if aH wmf pDrH
cef@caGJ &;rSm yg0ifvm=u&if t&if;&Sipf epf[m qufvuf&yfwnfEikd af wmhrmS
r[kwb f ;l ? tjcm;wzufrmS t&if;&Sipf epf&@J jzpfay:wd;k yGm;r_ yifu, kd u
f vnf;

166
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wu,fwrf; “&So d r#tm;vH;k ” aom vlrsm; Edik if aH wmfprD cH ef@caGJ &;rSm yg0ifvm
Edik af tmif a&S;OD; tcsut f vufrsm;udk zefw;D ay;jyefygw,f? 'Da&S;OD;tcsuf
tvufawGxrJ mS vlwikd ;f pmwwfajrmufa&;vnf; yg0ifygw,f? 'Dtcsuu f
a&S@wef;ta&mufq;kH t&if;&SiEf ikd if H tawmfrsm;rsm;rSm taumiftxnf azmf+y;D
om;yg? aemuf+yD; oef;aygi;f rsm;pGmaom tvkyo f rm;rsm;tm; “avhusiahf y;
a&;eJ@ pnf;urf;&Sdvmapa&;”vnf; yg0ifw,f? 'Dtcsufuawmh pmwdkuf/
rD;&xm;Xme/ puf&}kH u;d rsm;/ t}u;D pm;ukeo
f ,G af &;vkyif ef;/ b%fwu kd f pwJph wJh
}uD;rm;&_yaf xG;+yD; vl@tzJ@G tpnf; vuQ%maqmifwhJ taqmufttHk tzJ@G
tpnf;awGu vkyaf qmifay;ygw,f?

tJ'pD ;D yGm;a&; a&S;OD;tcsut f vufawG &Sad e+yDq&kd if t&if;&Siaf wGe@J


AsL&dku&ufawGudk wGef;vSef+yD;aemufrSm csufcsif;vufiif;/ ae@csif;ncsif;
olw@kd ae&mrSm vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;/ vufeufuikd f jynfow l &yfv;kH u
tpm;xd;k 0ifa&muf+yD; xkwv f yk af &;eJ@ cJaG 0a&;udk =uyfrwfjcif;/ tvkyyf rm%/
txGuyf pPn;f yrm% pm&if;ðypkjcif;wd@k ukd vkyaf qmifv@kd &ygw,f? (=uyfrwf
jcif;/ pm;&if;ðypkjcif; jy\emudk tif*sief , D mrsm;/ pdu k yf sKd ;a&; yg&*lrsm; pwJh
odyyH` nmwwfu|r;f olrsm; jy\emeJ@ ra&maxG;oifb h ;l ? 'Dv}l uD;rif;rsm;[m
'Dae@rSm t&if;&Sifwdk@ tvdkus vkyfaqmifae=uayr,fh reufjzefrSmawmh
vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;&J@ tvdu k s ydrk akd umif;rGepf mG vky=f uvdrrhf ,f?)

pm&if;ðypkjcif;eJ@ =uyfrwfjcif;qdwk hJ udp[


P m uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;
yxrtqifh acsmarmpGm vnfywf/ rSeu f efpmG v_y&f mS ;Edik af tmif “xde;f n‡”d
ay;&mrSm vdt
k yfwhJ t"dut&mudpP jzpfygw,f? wdik ;f oljynfom; tm;vH;k [m
'Dae&mrSm Edik if aH wmf&@J (wenf;tm;jzifh vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;&J@)
tcpm; tr_xrf;rsm; jzpfvmw,f? tm;vH;k aom wdik ;f oljynfom;rsm;[m
wckwnf;aom jynfv;kH qdik &f m Edik if aH wmf “qif'u D w
d ”f }uD;&J@ tr_xrf;rsm;/
167
vDeif
tvkyo f rm;rsm;jzpfvmw,f? olw@kd [m wef;wlpmG tvkyv f yk &f r,f/ tvkypf H
owfrw S cf suaf wGukd rSeu
f efpmG vdu k ef m&r,f/ wef;wlpmG vkycf &&S&d r,f qdw k hJ
tcsu&f zdS @kd yJ vdt
k yfygw,f? 'Dupd rP sm;twGuf vkt d yfwhJ pm&if;ðypkjcif;/ }uD;=uyf
jcif; vkyif ef;aqmifwmrsm;udk t&if;&Sipf epfu tvGet f rif; vG,u f al tmif
ajymif;ay;vdu k wf ,f? 'Dvyk if ef;aqmifwmrsm;[m pmwwfow l ikd ;f vkywf wfw/hJ
tvGe&f ;kd pif;wJh tvkyu f av;awG jzpfvmw,f? Oyrm }uD;=uyfppfaq;jcif;/
rSww f rf;wifjcif;/ *%ef;ocFsmt& taygi;f / tEkw/f tajrSmuf/ tpm; ðyvkyf
jcif;/ oufqikd &f m ajypmvufrw S f xkwaf y;jcif; pwJh tvkyu f av;awG jzpfvm
w,f? vltrsm;pku trSt D cdu k if;pGmeJ@ ae&mwum axmifah phpmG tJ'v D pkd wif
pm&if;ðypk=u+y;D (xdt k cgrmS tr_xrf;rsm; jzpfomG ;=uwJ)h t&if;&Sirf sm;eJ@ t&if;&Sif
0g' tusifhqdk;awG xdef;odrf;xm;qJjzpfwJh ynmwwf vl}uD;rif;rsm;tay:
tJ'v D kd pwif=uyfrwf=uw,fqw kd u
hJ mv a&mufvmwJt h cgrmS 'D=uyfrwfr[ _ m
tES@H tjym;vuQ%m/ a,bk,svuQ%m/ jynfow l &yfv;kH vuQ%m wu,f
wrf; aqmifvmvdrfhr,f? 'D=uyfrwfr_udka&Smifzdk@ enf;vrf;vnf; vHk;0r&Sd?
“a&Smifyek ;f zd@k ae&mvnf; vH;k 0r&S”d jzpfvrd rhf ,f?

vl@tzJ@G tpnf; wckv;kH [m tvkyt


f &wef;wl/ vkycf t&vnf;wef;
wlwhJ wckwnf;aom &H;k Xme}uD; jzpfvmvdrrhf ,f?

'gayrJh t&if;&Sirf sm;udk tEdik w


f u kd /f aoG;pkyo f rl sm;udk wGe;f vSe+f yD;
aemuf vl@tzJ@G tpnf; wckv;kH rSm ypPn;f rJv h w l ef;pm;u wd;k cs@J usio hf ;kH r,fh tJ'D
“puf&”kH pnf;urf;rsKd ;[m u|eaf wmfw@kd &@J pdwu f ;l pH vH;k 0r[kw/f aemufq;kH yef;
wdik v
f nf; vH;k 0r[kwyf g? t&if;&Siaf oG;pkyrf _ pepfu zefw;D cJw h /hJ pufqw k zf ,
G f
tjcif;t&mrsm;udk vl@tzJ@G tpnf;wGi;f rS jywfjywfom;om; &Si;f vif;zd@k e@J a&S@o@kd
qufvufcsw D ufz@kd twGuf r&Srd jzpfwhJ tqifw h ck&@J t&mudpo P m jzpfygw,f?

168
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tm;vH;k aom od@k r[kwf trsm;pkr#omyifjzpfaom vl@tzJ@G tpnf;0if
rsm;taeeJ@ Edik if aH wmfprD cH ef@crGJ _ tvkyu f kd ud,k w
f ikd w
f wfajrmufvm+yD; 'Dtvkyf
udk olw@kd u, kd w
f ikd f csKyfuikd x
f m;+yD; vufwqkypf m vlenf;pkr#om jzpfwhJ t&if;
&Sirf sm;tay:/ t&if;&Si0f g' tusiphf ±du k qf ;kd awG xde;f odr;f xm;csi=f uwJh vl}uD;
rif;rsm;tay:/ t&if;&Si0f g'a=umifh euf&i_d ;f pGm ysupf ;D ,d, k iG ;f ae=uwJh tvkyo f rm;
rsm;tay: =uyfrwfr_udk “pDrH”xm;+yDqdkwJh tcsdeftcgup+yD; pDrHtkyfcsKyfr_
wrsKd ;rsKd ;udk vdt k yfwhJ tcsi;f t&mvnf; wygwnf; pwifaysmufu, G v f rd rhf ,f?
'Dru kd a&pD ydjk ynfph v kH mavav 'Dru kd a&pDukd rvdt k yfawmhwhJ tcsed u f mv[m
vnf; ydek ;D vmavav jzpfw,f? vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;eJ@ zJ@G pnf;xm;
+yD; “pum;vH;k rlvt"dym` ,ft& Edik if aH wmfwckr[kwaf wmh” wJh “Edik if aH wmf”
[m yd'k rD u kd a&pDusavav Edik if aH wmfo¿mefreS o f r# pwifwrd af umyaysmufz@kd
ydjk refavavjzpfw,f?

ta=umif;uawmh vltm;vHk;[m pDrHtkyfcsKyfr_ tvkyfudk wwf


ajrmufvm+yD; wu,fvufawG@t&vnf; vl@tzJ@G tpnf;qdik &f m xkwv f yk f
a&;udk trSt D cdu
k if;pGm pDrt H yk cf sKyfvm=uw,f? trSt D cdu
k if;pGm pm&if;ðypk
=uw,f? uyfyg;aumifrsm;/ olaX;om;rsm;/ uvdrfðcHrsm;pwJh “t&if;&Sif
0g'tpOftvm umuG,af pmifah &Smuforl sm;” tay: =uyfrwfvm=uw,fqw kd hJ
tcgumvrSm jynfow l &yfv;kH &J@ pm&if;ðypkr/_ =uyfrwfrw _ @kd rS a&Smifwrd ;f w,f
qdwk m txajrmufz@kd tvGecf ufcw J hJ odyuf &kd mS ;yg;wJh ¹cif;csuu f pd P rkcsjzpfvm
vdrrhf ,f? aemuf+yD; 'g[m tvGev f sijf ref/ tvGejf yif;xefpmG tjypfay;r_ukd
cH&Edik w
f ,f? (bmvd@k vq J akd wmh vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;[m vufawG@ukd
tav;xm;wJhvlawG jzpfw,f? cHpm;csuf tav;xm;wJh ynmwwfawG
r[kwb f ;l ? olw@kd ukd b,fou l raxrJjh rifvyk v f yk f aocsmayguf cGiv hf w
$ rf mS
r[kwb f ;l )? tJ'aD wmh tcsi;f csi;f qufqaH &;eJ@ ywfoufwhJ tajccHrrl sm;udk

169
vDeif
rvdu
k ef mrjzpf vduk ef m&wJu
h pd [
P m r=umcifrmS yJ tavhtxt& vdu
k ef mwJh
udpP jzpfvmvdrrhf ,f?

tJ't D csed f a&mufwt hJ cgrmS uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;&J@ yxrtqifrh S


tjrift
h qifo
h @kd ul;ajymif;a&;twGuf wHcg;r}uD;u yGiv hf mvdrrhf ,f? tJ'ge@J
wygwnf; Edik if aH wmf[m vH;k 0wdraf um yaysmufomG ;vdrrhf ,f?

tcef; (6)

tacsmiform;rsm;u rmhupf 0f g'udk ,kwn


f ahH tmifvyk jf cif;

'kw,
d tifwmae&Sief ,f (1889 - 1914 ckEpS )f &J@ xdyw f ef;oabm
w&m;a&; q&mrsm;eJ@ Edik if aH &;q&mrsm;[m a,bk,sawmfveS af &;jy\emudk
*±kpu kd wf m tawmfenf;ovd/k vlra_ wmfveS af &;tay: Edik if aH wmf&@J oabmxm;
eJ@ Edik if aH wmftay: vlra_ wmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emudv k nf; *±kpukd f
wm tawmfenf;ygw,f? olw@kd [m 'Djy\emudk yufyif;&ifqikd &f wJh tcg
rsKd ;rSmawmif 'gukd a&Smifz,fz@kd óu;pm;=uw,f/ od@k r[kwf tav;rlz@kd ysuf
uGuf=uw,f? tJ'Dtcsuf[m 1914 ckESpfrSm 'kwd,tifwmae&Sife,fudk
ysupf ;D oGm;apwJh tacsmif0g'&J@ wjznf;jznf;}uD;xGm;vmr_jzpfpOfu=kd unf&h if
awG@&r,fh txl;jcm;qH;k tcsuyf J jzpfygw,f?

EdkifiHawmftay: ypPnf;rJhawmfvSefa&;&J@ oabmxm;jy\emudk


tJ'v
D kd a&Smifz,fwm[m tacsmif0g'udk tusKd ;jzpfxeG ;f tcGio hf map+yD; tusKd ;
quftm;jzifh rmhupf 0f g'udk ±kyyf suq f if;ysujf zpfap+yD; vH;k 0,kwn f ahH pw,f?
a,bk,stm;jzifh tJ'v D kd ajymEdik yf gw,f?

170
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
0rf;enf;zG,&f m txufazmfjyygjzpfpOfukd twdck sKyfyjJ zpfjzpf azmfjyzd@k
twGuf rmhupf 0f g'eJ@ ywfouf&if tausm=f um;qH;k oabmw&m;q&mrsm;
jzpfwhJ yvufcaf emhAef @J aumufpuD;wd@k ukd Oyrmxm;+yD; ajymygr,f?

1? rif;rJ0h g'orm;rsm;tay: yvufcaf emhA&f @J jiif;cHck suf

yvufcaf emhA[ f m qd&k ,


S v f pf0g'eJ@ ywfoufv@kd rif;rJ0h g'orm;rsm;eJ@
oabmxm;ta=umif; txl;wvnf &Si;f jywJh pmwrf;wckukd a&;om;cJw h ,f?
'gukd rif;rJ0h g'eJ@q&kd ,
S v
f pf0g'qdw
k hJ acgi;f pOfwyf+y;D 1894 ckEpS rf mS *smrefbmomeJ@
xkwaf 0cJyh gw,f?

yvufcaf emhA[ f m 'Dacgi;f pOfukd aqG;aEG;&mrSm rif;rJ0h g'qef@usiaf &;


wdu k yf t
JG wGi;f vwfwavmtusq;kH / tylwjyif;tjzpfq;kH Edik if aH &;t&vnf;
ta&;t}uD;qHk;jzpfwJh jy\emudk usifusifvnfvnf a&Smifv$JaqG;aEG;
xm;w,f? tJ'jD y\emuawmh Edik if aH wmftay: awmfveS af &;&J@oabmxm;eJ@
a,bk,sEikd if aH wmfqikd &f m jy\emyJ jzpfygw,f? ol@&@J pmwrf;rSm tydik ;f 2
ydik ;f u txl;ay:vGiw f ,f? wydik ;f u ordik ;f qdik &f meJ@pmayqdik &f m jzpfw,f?
pwmem (Stirner) ya&muf'eG ;f polrsm;&J@ tawG;tac: ajymif;vJre_ @J ywf
oufwhJ wefz;kd &Sw d hJ tcsut f vufrsm; yg0ifw,f? wjcm;tydik ;f uawmh evAde;f
wH;k tjrifawGygy?J 'DtxJrmS rif;rJ0h g'aD wGukd olc;kd "m;jyawGe@J rjcm; yHak zmfxm;wJh
nHzh si;f wJh oH;k oyfcsurf sm; yg0ifygw,f?

tJ't D ydik ;f 2 ydik ;f udk yl;wGx


J m;wm tvGe&f ,fp&maumif;+yD; 'g[m
±k&mS ;awmfveS af &; tóuumveJ@ awmfveS af &;umv wav#mufv;kH yvufcf
aemhA&f @J vkyaf qmifrw _ ckv;kH udk tvGeaf y:vGiaf pw,f? bmvd@k vq
J akd wmh 1905
ckESpfrS 1917 ckESpftxd umvtwGif;rSm yvufcfaemhAf[m EdkifiHa&;t&

171
vDeif
"e&Siv
f w l ef;pm;aemufjrD;qGJ pmayorm;wydik ;f / evAde;f wH;k wydik ;f tjzpf vkyf
aqmifcvhJ @kd ygy?J

rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;cH&k mrSm Edik if aH wmftay:
awmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emqdik &f m rdrw d @kd tjrifrsm;;udk tvGet f ao;
pdwfuspGm &Sif;jycJhwm u|efawmfwdk@ awG@jrifcJh+yD; jzpfw,f? rmhufpf&J@*dkom
vkyif ef;pOf a0zefcsuf pmtkyt f wGuf 1891 ckEpS rf mS tde*f ,fu trSmpma&;om;
&mrSm “u|eaf wmfw@kd [m” (qdv k w
kd mu tde*f ,fe@J rmhupf w f @kd [m) “tJ't D csed f
rSm bmuleifeJ@ wjcm;rif;rJh0g'Drsm;tay: tvGefjyif;xefpGm wdkufyGJqifE$JcJh
&w,f? tJ't D csed [ f m (yxr) tifwmae&Sief ,f [d*f (Hague) uGe*f &uf
+yD;wm 2 ESpef ;D yg;yJ &Sad o;w,f?” vd@k azmfjyxm;w,f?

rif;rJ0h g'orm;rsm;[m yJ&pfbt kH zG@J ukd olw@kd &@J “ud, k yf ikd ”f t&mtjzpf/
olw@kd oabmw&m;rsm;&J@ vufawG@oufaoxlcsut f jzpf owfrw S zf @kd óu;pm;
cJ=h uw,f? 'gayrJh bHt k zG@J &@J oifcef;pmrsm;udak &m/ 'Doifcef;pmrsm;tay: rmhupf &f @J
cGJjcrf;pdwfjzmcsufudkyg vHk;0em;rvnf=uygbl;? EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;udk
zsuq f ;D ypfz@kd vo kd vm;/ 'gukd bmeJ@ tpm;xd;k &rvJqw kd hJ tcdik t f rmEdik if aH &;
jy\em 2 &yfe@J ywfouf&if rif;rJ0h g'orm;rsm;[m eD;pyfwt hJ ajzudak wmif
ay;Edik pf rG ;f r&Syd gb;l ?

'gayrJh ‘rif;rJ0h g'eJ@q&k d ,


S vf pf0g'’ ta=umif; ajym&mrSm Edik if aH wmfjy\em
udk vH;k 0a&SmifuiG ;f r,f/ aemuf+y;D bkt H zG@J rwdik rf eD @J aemufyikd ;f umv&J@ rmhupf 0f g'
jzpfay:wd;k yGm;r_wckv;kH udv k nf; vspv f sL±_r,fq&kd if tacsmif0g'bufukd rkcs
a&mufomG ;rSmyJ? bmjzpfv@kd vq J akd wmh tacsmif0g'tvdv k m;qH;k u txuf
azmfjyyg Edik if aH &;jy\em 2 ckukd vH;k 0razmfxw k af &; jzpfv@kd y?J 'gukd razmfxw k f
bl;qd&k ifyJ tacsmif0g'tzd@k atmifyw JG ck jzpfae+yD?

172
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
2? tacsmif0g'orm;rsm;tay: aumufpuD;&J@jiif;cHrk ?_

aumufpuD;&J@usr;f rsm;udk tjcm;bmompum;xuf ±k&mS ;bmom


od@k jyefqwkd mu tvGeyf rkd sm;wm oHo,&Spd &m rvkyd g? aumufpuD;&J@ usr;f rsm;
udk *smr%DrmS xuf ±k&mS ;rSm ydzk wf=uw,fv@kd tcsKd @*smrefq&kd , S 'f rD u
kd &ufrsm;u
&,fp&majymwm ta=umif;rJh r[kwyf g? (tvsO;f oifv h @kd ajym&OD;r,f? 'D&,fp&m
pum;xJrmS ajymolrsm;ud, k w
f ikd f óuwifcef@reS ;f rdwmxuf trsm;}u;D ydak v;euf
wJh ordik ;f t"dym` ,fyg&ydS gw,f? ordik ;f t"dym` ,fu 'Dvykd g? ±k&mS ;tvkyo f rm;
rsm;[m 1905 ckESpfrSm urBmhtaumif;qHk; qdk&S,f'Drdkua&pD pmayxJu
taumif;qH;k a&;om;csurf sm;udk zwfcsiv f m=uw,f? zwfcsio f l ta&twGuf
uvnf; tvGeu f kd rsm;jym;w,f? 'grsKd ; t&ifwek ;f u r&Scd zhJ ;l bl;? aemuf+yD;
tJ'aD &;om;csuaf wG&@J bmomjyefpmtkyaf wG/ rl&if;pmtkyaf wGukd trsm;tjym;
&&Scd w
hJ ,f? 'Davmufrsm;wm wjcm;wdik ;f jynfawGrmS r&Scd zhJ ;l bl;? tJ'v D ekd @J ±k&mS ;
tvkyform;rsm;[m ydkrdka&S@wef;a&mufwJh tdrfeD;csif;EdkifiHwckrS ºu,f0wJh
tawG@tñuHwnf;[laom ysKd ;yifrsm;udk u|efawmfw@kd &J@ ypPn;f rJv h wl ef;pm;
v_y&f mS ;r_wnf;[laom Eke,fwahJ jray:od@k jrefjrefqefqef ajymif;a&$@pu kd yf sKd ;
cJ=h uw,f?)

aumufpuD;udk rmhupf 0f g'jzef@jzL;oltjzpfomru bef;pwde;f trª;


ðyaom tacsmiform;rsm;tm; jiif;cHak csyol tjzpfvnf; u|eaf wmfw@kd Eikd if rH mS
vlord sm;ygw,f? 'gayrJh tcsuw f ckuakd wmh odorl &So d avmufy?J 1914 -
15 tusyt f wnf; tonf;oefq;kH umvrSm aumufpuD;[m r,H=k unf
Edik af vmufatmif t±kyq f ;kd pGm a,mif0g;0g;jzpf+y;D / qd&k ,
S af &SmAf if0g'udk umuG,f
wJEh w HG iG ;f od@k b,fyb kH ,fenf; usa&mufomG ;cJo h vJqw kd mudk ppfaq;r,fq&kd if
tJ't D csuu f kd vspv
f sL±_xm;vd@k rjzpfygb;l ? tJ't D csuu f awmh wjcm;r[kw?f
aumufpuD;[m jyifopf&dS tvGex f if&mS ;wJh tacsmif0g'ud, k pf m;vS,rf sm;
173
vDeif
(rDvm&if MillerandeJ@ a*sm&f uf Jaures) eJ@ *smr%D&dS tvGex f if&mS ;wJh
tacsmif0g'ud, k pf m;vS,f (bef;pwde;f ) wd@k ukd rqef@usirf u D mvrSm tvGe@f
tvGef ,dr;f ,dik cf w hJ ,fqwkd hJ tcsuyf gy?J 1901 - 02 pwk*wf (Stuttgart)
rSm xkwfa0cJhwJh Zm,m (Zarya vif;tm±k%f) *sme,f[m awmfvSefwJh
ypPnf;rJhvlwef;pm; tjrifrsm;udk umuG,fa&;om;wJh rmhufpf0g'*sme,f
jzpfw,f? Zm,m[m aumufpuD;eJ@ rv$rJ a&Smifom jiif;cHck &hJ w,f? 1900
ckEpS f yJ&pfEikd if wH umqd&k ,S v f pfnvD mcHrmS aumufpuD; tqdw k ifoiG ;f cJw
h hJ
qH;k jzwfcsu[ f m “ar#móh u;qefw”hJ qH;k jzwfcsujf zpfw,f? tacsmif0g'orm;
rsm;tay: oabmxm;[m rjywfom;bl;? [dak &Smif'v D J$ jzpfaew,f? aphpyfa&;
qefw,fv@kd Zm,mu qdyk gw,f? *smr%DrmS xkwaf 0cJw h hJ aumufpuD;&J@
ay;pmrsm;udk=unfh&ifvnf; ol[m bef;pwdef;udk qef@usifwdkufcdkufwm
rvkycf ifumvrSm tvGeaf wGa0,dr;f ,dik cf ahJ =umif; ay:vGiyf gw,f?

'gayrJh txufygtcsufxuf tvGef@tvGefydkta&;}uD;wmu


atmufygtcsuf jzpfygw,f? rmhupf 0f g'tay: aumufpuD;&J@ aemufq;kH opPm
azmufro_ rdik ;f udk u|eaf wmfw@kd tckaecg pHpk rf;avhvmwJt
h cgrmS tacsmif0g'
orm;rsm;tay: ol@&@J oabmw&m;a&;t& jiif;cHck suf yifu, kd uf ykd =J unf=h unf/h
jy\emudk olwifjyyHk/ &Sif;vif;yHkenf;emudkyJ=unhf=unfh ol[m EdkifiHawmf
jy\emeJ@ywfoufwhJ tydik ;f rSmudyk J tacsmif0g'bufukd wpdu k rf wfrwf wdr;f
apmif;aecJw
h mudk awG@&&dS ygw,f?

tacsmif0g'udk aumufpuD; qef@usifa&;om;wJh yxrqHk;ta&;


}uD;wJph mwrf; “bef;pwde;f eJ@ qd&k ,
S 'f rD u
kd &ufwpfvyk if ef;pOf” udk =unh=f u&
atmif? 'Dpmwrf;rSm aumufpuD;u bef;pwde;f udk tao;pdwu f sus acsyxm;
ygw,f? 'gayrJh atmufygtcsuu f kd owdðyoifw h ,f?

174
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bef;pwde;f [m (urBmo h rdik ;f 0ify*k Kd~ vf jzpfcsiw f ma=umifh urBmt h b hH , G f
7 yg;xJ yg0ifwhJ tm&Srikd ;f em;&Sd bk&m;ausmif;udk zsuq f ;D cJw
h )hJ [D±pkd x&ufwyf
(Herostratus) vdk emrnfausmw f hJ ol@&@J pmtky/f qd&k , S v f pfpepftwGuf a&S;OD;
vdt k yfcsurf sm;qdw k hJ pmtkyrf mS rmhupf 0f g'udk “bvefu;DG 0g'” tjzpf pGypf x JG m;
w,f? (tJ't D csed uf p+yD; ±k&mS ;&Sd tacsmif0g'rD sm;eJ@ vpfb&,f"e&Sirf sm;[m
'Dvykd J t}udraf xmifaygi;f rsm;pGm pGypf cJG =hJ uw,f? 'Denf;eJ@ awmfveS w f hJ rmhupf f
0g'Drsm;jzpfwJh aAmf&SDApfwdk@udk qef@usifwdkufcdkufcJh=uw,f?) 'Dae&mrSm
bef;pwde;f u rmhupf &f @J jyifopfjynfjynfwiG ;f ppf pmtkyu f kd txl;tav;xm;
aqG;aEG;ygw,f? aqG;aEG;&mrSm olu yJ&pfbt kH zG@J &@J oifcef;pmrsm;eJ@ywfoufwhJ
rmhupf &f @J tjrifrsm;udk ya&muf'eG ;f &J@ tjrifrsm;tjzpf a&maxG;ypfz@kd tcsn;f ES;D
óu;pm;cJw h ,f? 'Dta=umif;awGukd u|eaf wmfw@kd txufrmS ajymxm;+yD; jzpfyg
w,f? uGejf rLepfa=unmpmwrf;&J@ 1872 ckEpS t f rSmpmrSm rmhupf u f xyfrH
tav;xm; azmfjycJw h hJ ed*;kH csKyfcsuu f kd bef;pwde;f u txl;tm±Hpk u kd cf w
hJ ,f?
'Ded*Hk;csKyfcsufuawmh “tvkyform;vlwef;pm;[m toifh&Sdae+yD;om;
Edik if aH wmf,EW&m;udyk J tvG,w f ulqyk u f ikd +f yD; rdr&d nf&, G cf sut f wGuf toH;k ðy
aevd@k rjzpfb;l ” qdw k mygy?J

'Dpum;udk bef;pwde;f u odyf “oabmus” vGe;f vd@k ol@pmtkyrf mS


3 }udrf xufrenf; toH;k ðyxm;+yD;/ 'gukd vH0k yHyk ef;zsuu
f m tacsmif0g'oabm
aqmifatmif t"dym` ,fziG xhf m;w,f?

u|eaf wmfw@kd od=uwJth wdik ;f rmhupf &f @J qv kd &kd if;oabmu tvkyf


orm;vlwef;pm;[m Edik if aH wmf,EW&m;udk acsre_ ;f / csKd ;zsu/f azmufcyJG pf&r,f?
'gayrJh bef;pwde;f t"dym` ,fazmfyt
kH &qd&k if Edik if aH &;tm%modr;f ydu k w f t
hJ cg
tvGet f usL;/ pdwx
f ufoefwhJ enf;emawG roH;k zd@k tvkyo f rm;awGukd rmhupf f
u 'Dpum;rsm;eJ@ owday;cJo h a,mif jzpfaew,f?
175
vDeif
rmhufpf&J@ tawG;tac:udk yHkyef;zsufwJhae&mrSm bef;pwdef;xuf
=urf;wrf;/ qd;k 0g;yHrk sKd ; pOf;pm;vd@k r&awmhb;l ?

'gq&kd if aumufpuD;u bef;pwde;f 0g'udk tvGet


f ao;pdwu
f sus
jiif;qdak csy&mrSm b,fvakd wGajymxm;ovJ?

txufazmfjyyg tcsurf mS tacsmif0g'u rmhupf 0f g'udk vH;k 0±kyyf suf


qif;ysuv f yk w
f hJ udpu
P kd olcjJG crf;pdwjf zmwm rvkyyf gb;l ? rmhupf &f @J jynfwiG ;f ppf
pmtkyt f wGuf tde*f ,fa&;om;wJh trSmpmxJu txufyg pum;yd'k u f kd olu
ud;k um;+yD; 'Dv&kd iS ;f jyw,f? rmhupf t f vdt k &qd&k if tvkyo f rm;vlwef;pm;[m
toif&h +dS yD;om; Edik if aH wmf,EW&m;udk tvG,w f ulqyk u f ikd v
f @kd rjzpfb;l ? 'gayrJh
a,bk,stm;jzifhqdkv#if tvkyform;vlwef;pm;[m 'D,EW&m;udk qkyfudkif
Edik pf rG ;f &Sw
d ,f? 'DavmufyJ aumufpuD;u &Si;f jyw,f? rmhupf &f @J wu,ft h jrife@J
vHk0ajymif;jyefjzpfwJh tjrifrsm;udk rmhufpftjrifjzpfatmif bef;pwdef;u
t"dy`m,fzGifhwJhta=umif;udk aumufpuD;u wvHk;wyg'r#rajym? ypPnf;rJh
vlwef;pm; awmfveS af &;&J@ wm0efu Edik if aH wmf,EW&m;udk “acsre_ ;f ” zd@k jzpfw,f
vd@k rmhupf [ f m 1852 ckEpS u f wnf;u wifjycJw h thJ a=umif;udk aumufpuD;u
wvH;k wyg'r#rajym?

tusKd ;qufuawmh ypPn;f rJvh w


l ef;pm;awmfveS af &;&J@ vkyif ef;wm0ef
rsm;eJ@ jy\emtay:rSm rmhupf 0f g'eJ@ tacsmif0g' t=um;&Sd tESpo f m&tusq;kH
jcm;em;csu[ f m aumufpuD;&J@ zH;k uG,rf u_ kd cHvu
kd &f w,f?

“u|eaf wmfw@kd taeeJ@ ypPn;f rJt h m%m&Sipf epfjy\emudk tem*wf


rSm ajz&Si;f zd@k pdwcf svufcs csex
f m;vd@k &ygw,f” vd@k aumufpuD;u
bef;pwde;f udk “qef@usijf iif;cH”k a&;om;&if; ajymygw,f? (pmrsuEf mS
172 *smrefbmomyHEk ydS jf cif;)
176
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'g bef;pwde;f udk qef@usijf iif;cHw
k mrS r[kwb f ?J tESpof m&tm;jzifh
ol@ukd tav#mah y;wmom jzpfw,f? tacsmif0g'xJrmS vufeufcswmom
jzpfw,f? bmvd@k vq J akd wmh ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ vkyif ef;wm0efrsm;qdik &f m
tajccHjy\emtm;vH;k udk “tem*wfrmS ajz&Si;f &ef pdwcf svufcscsex f m;”
zd@k yJ tacsmif0g'orm;rsm;u tckaecgrmS vdv k m;ae=uwJt h wGuaf =umifyh ?J

ypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m Edik if aH wmf,EW&m;udk acsre_ ;f ypfoifw h ,fv@kd
tde*f ,fw@kd u 1852 ckEpS rf S 1891 ckEpS t f xd ESpaf ygi;f 40 =um umvtwGi;f
wav#mufv;kH oif=um;cJw h ,f? 'gayrJh 1899 ckEpS rf mS tacsmiform;rsm;u
'Dtcsuef @J ywfouf+yD; rmhupf 0f g'udk vH;k 0opPmazmuf=uwJt h cg aumufpuD;
[m EdkifiHawmf,EW&m;udk zsufqD;zdk@ vdkrvdkqdkwJh jy\emudk uvDurmeJ@
zH;k uG,x f m;+yD;/ 'Djy\emtpm; 'D,EW&m;udk b,fvt kd cdik t
f rmo¿mefawGe@J
zsuq f ;D rvJqw kd hJ jy\emudyk J tpm;xd;k wifjy+yD;aemuf tcdik t f rm o¿mef
awGqw kd mu óurodEikd b f ;l qdw
k hJ “jiif;cHv
k @kd r&Edik w
f ”hJ (jiif;cHak evnf; bmrS
&rvmEdik w f )hJ evAde;f wH;k w&m;&J@ aemufu, G rf mS yke;f atmif;zd@k óu;pm;cJwh ,f?
tvkyo f rm;vlwef;pm;udk awmfveS af &;twGuf toif&h adS eapa&;
qdkwJh ypPnf;rJhvlwef;pm;ygwD&J@ vkyfief;wm0eftay: oabmxm;eJ@ ywf
oufwu hJ pd rP mS rmhupf ef @J aumufpuD;t=um; acsmufurf;yg;}u;D jcm;aeygw,f?
aumufpuD;&J@ aemufpmwrf;wckta=umif; ajym=u&atmif? 'D
pmwrf;u ydrk jkd ynfph w kH ,f? tacsmif0g'trSm;rsm;udk acsyzd@k tawmfav; aZmif;
ay;xm;wJh pmwrf;vnf; jzpfw,f? “vlra_ wmfveS af &;” vd@k acgi;f pOfwyfxm;
w,f? 'Dpmwrf;rSm “ypPn;f rJv h w
l ef;pm; awmfveS af &;” eJ@ “ypPn;f rJvh wl ef;pm;
tkypf ;kd r_” jy\emudk pma&;olu txl;ta=umif;t&mtjzpf a&G;cs,af &;om;
xm;w,f? pma&;ol@pmwrf;rSm tvGew f efz;kd &Sw
d hJ tcsurf sm;udk trsm;}uD;a&;
om;xm;ayr,fh Edik if aH wmfjy\emudu k sawmh a&SmifuiG ;f xm;w,f? pmwrf;
wckv;kH rSm Edik if aH wmftm%mudk t&,lord ;f yduk af &;ta=umif;yJ ajymxm;w,f?
wjcm;bmrS rajymbl;? wenf;tm;jzifhqdk&&if aumufpuD;[m tacsmif
177
vDeif
orm;rsm;udk tav#mah y;wJh ajymyHak jymenf;udk a&G;cs,x f m;w,f? ta=umif;
uawmh Edik if aH wmf,EW&m;udk rzsuq f ;D bJe@J Edik if aH wmftm%mudk odr;f ,lz@kd
jzpfEikd w
f ,fv@kd ajymqdx k m;vd@k y?J 1872 ckEpS rf mS rmhupf u f “acwfrrDawmhw”hJ
t&mtjzpf owfrw S af jymqdck w hJ hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf; vkyif ef;pOfxu J
tydik ;f udyk J 1902 ckEpS rf mS aumufpuD;u jyefvnftoufoiG ;f cJyh gw,f?
tJ'pD mwrf;xJrmS “vlra_ wmfveS af &;&J@ o¿mefrsm;eJ@vufeufrsm;”
qdk+yD; tydkif;wydkif; owfowfa&;om;xm;w,f? 'Dtydkif;rSm vlxkEdkifiHa&;
oydwt f a=umif;/ jynfwiG ;f ppfta=umif;/ “acwfrED ikd if }H uD;rsm;&J@ tiftm;}uD;
rm;vSwhJ Edik if aH wmf,EW&m;rsm;jzpfwhJ AsL±duk a&pDe@J ppfwyf” ta=umif;wd@k ukd
aumufpuD;u ajymxm;w,f? 'gayrJh yJ&pfbt kH zG@J u tvkyo f rm;awGukd bm
oifcef;pmawG ay;oGm;cJo h vJqw kd meJ@ ywfoufv@kd usawmh aumufpuD;u
wvH;k wyg'r# rajymbl;? 'Dawmh Edik if aH wmftay: “t,lo;D ud;k uG,”f wm
rvky=f uzd@k tde*f ,fu vltrsm;udk txl;ojzifh *smrefq&kd , S vf pfrsm;udk owd
ay;cJw h m ta=umif;rJh r[kwb f ;l qdwk m awG@jrifEikd yf gw,f?
atmify&JG ypPn;f rJvh w l ef;pm;[m “'Dru
kd a&pDvyk if ef;pOfukd taumif
txnfazmfygvrd rhf ,f” qd+k yD;awmhyJ aumufpuD;u jy\emudk udik w f ,
G f
xm;w,f? aemuf+yD; 'Dvkyfief;pOfyg tcsuftvuftoD;oD;udk olu
qufvuf &Si;f jyygw,f? 'gayrJh "e&Si'f rD u
kd a&pDae&mrSm ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDe@J
tpm;xdk;a&;jy\emeJ@ ywfoufvdk@ 1871 ckESpfrSm &&SdwJh tcsuftvuf
topfrsm; ta=umif;udkawmh olubmr#rajymygbl;? aumufpuD;u
“}uD;us,xf nf0g[efayguw f ”hJ ajymaeus tESprf phJ um;rsm;eJ@ 'Djy\emudk
'Dvw
kd m0efr@J ajz&Si;f ygw,f?
“vuf&t dS ajctaeatmufrmS u|eaf wmfw@kd [m tompD;r&Edik w f m
ajymp&mawmif rvdyk g? awmfveS af &;qdw k m ud, k Ef u_d uf &Sn=f um
euf±i_d ;f wJh wdu
k yf qJG ifrv
_ yk rf S &ygw,f? qufvufwu kd yf qJG ifomG ;&if;
u|ef a wmf w d k @ &J @ vuf & S d E d k i f i H a &;eJ @ vl r _ a &;taqmuf t tH k u d k
ajymif;vJypfEikd yf gvrd rhf ,f?”
178
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'g “ajymp&mawmifrvd”k wm aocsmygw,f? jrif;[m jrufpm;w,f?
aAmvf*gjrpf[m uufpyD,efyifv,fxJ pD;0ifw,fpwJh trSew f &m;rsm;vdyk aJ yg?h
'gayrJh cufwmu “euf±i_d ;f wJ”h wdu k yf pJG ojzifh tESprf w hJ hJ }uD;}uD;us,uf s,f
pum;awGo;kH +yD; awmfveS w f hJ ypPn;f rJv h w l ef;pm;twGuf tvGe@f tvGet f a&;
}uD;wJh jy\emw&yfudk a&SmifuGif;xm;wJhudpPyJ? wenf;tm;jzifh ypPnf;rJh
awmfveS af &;u Edik if aH wmftay:eJ@ 'Dru kd a&pDtay: oabmxm;eJ@ywfoufv@kd
ol@t&ifu &SdcJhwJh/ ypPnf;rJhvlwef;pm;r[kwfwJh awmfvSefa&;awGeJ@ rwl
jcm;em;wJh “euf±i_d ;f wJ”h tcsuaf wGu bmawGvq J w
kd jhJ y\emudk a&SmifuiG ;f
wJuh pd yP ?J

'Djy\emudk aumufpuD;a&SmifuGif;vdkufwm[m wu,fawmh


'Dta&;}u;D wJh tcsurf mS tacsmif0g'udk tav#mah y;vdu k wf myJ jzpfw,f? 'gayrJh
pum;vH;k awGt&uawmh ol[m tacsmif0g'udk tjyif;txef ppfa=unm+yD;
“awmfveS af &; tawG;tac:” ta&;}uD;yHu k kd tav;xm;ajymvdak jym/ (tvkyf
orm;awGukd awmfveS af &;&J@ tcdik t f rm oifcef;pmrsm; oif=um;ay;zd@k a=umuf
&G@H aerSawmh 'D “tawG;tac:” u b,favmufrsm; wefz;kd &SOd ;D rSmvJ?) 'grS
r[kw&f ifvnf; “awmfveS w f hJ pdwuf ;l pH0g'udk eHygww
f pftjzpf OD;xdyyf ef&r,f”
vk@d ajymvdak jym/ 'grrS [kw&f ifvnf; t*Fvyd t f vkyof rm;rsm;[m tcktcg
“"e&Siaf ygupf eJ@ odyrf uGmawmhb;l ” vd@k a=unmvdak =unmeJ@y?J

olu 'Dvakd &;ygw,f? “qd&k , S v f pfv@l tzG@J tpnf;xJrmS o¿meft&


tvGeu f jJG ym;jcm;em;wJh vkycf if;udik cf if;rsm; twlwuG,OS w f JG wnf&dS
aeEdik w
f ,f? AsL±du k &ufo¿mef (´´)/ tvkyo f rm;or*~o¿mef/
or0g,ro¿mef/ yk*~vduo¿mef pojzifhaygh? ææ Oyrm
AsL±du
k &ufwpf (´´) zG@J pnf;r_w&yf rygv@kd r&wJh vkycf if;udik cf if;awG
&Srd ,f? rD;&xm;vkyif ef;vdrk sKd ;ayg?h 'Dvyk if ef;rsKd ;awGrmS 'Dru
kd a&pDenf;
179
vDeif
uswhJ zG@J pnf;r_[m atmufygo¿mefe@J wnf&EdS ikd w f ,f? tvkyo f rm;
rsm;u ud, k pf m;vS,rf sm;udk a&G;aumuf+yD; olw@kd ukd ygvrD efypkH rH sKd ;eJ@
zGJ@pnf;xm;r,f/ 'DtzGJ@tpnf;u tvkyfpnf;urf;pnf;rsOf;awG
a&;qG+J yD; AsL±du
k &ufwpf taqmufttH&k @J pDrt H yk cf sKyfru_ kd }uD;=uyf
r,fpwJh o¿mefjzpfw,f? wcsKd @vyk cf if;udik cf if;rsm;&J@ pDrt H yk cf sKyfru_ kd
tvkyo f rm;or*~rsm;xH v$aJ jymif;ay;xm;Edik w f ,f? wcsKd @uakd wmh
or0g,rrlrsm;eJ@ zG@J pnf;ay;xm;Edik w f ,f? (1903 ckEpS f *seD AD mrSm
xkwaf 0wJh ±k&mS ;bmomjyef pmrsuEf mS 148 ESihf 115)

'Dta=umif;jycsu[ f m rSm;ygw,f? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd 70 ckEpS rf sm;


rSm bHt
k zG@J &@J oifcef;pmrsm;rdk Oyrmtjzpfxm;+yD; &Si;f jycJwh mawGe@J pm&if 'g[m
aemufwvSr;f qkwo f mG ;wmyJ?

rkcs&zdS @kd vdt


k yfr,fqw kd hJ “AsL±du
k a&pD” zG@J pnf;r_e@J ywfouf+y;D ajym&&if
rD;&xm;vkyif ef;[m t}uD;pm;pufrv _ yk if ef; u¾twGi;f u wjcm;b,fvyk f
ief;rsm;eJ@rqd/k b,fpuf±rkH sm;/ b,fuek pf q kH ikd }f uD;rsm;eJ@rqd/k b,ft}uD;pm;
t&if;&Sifv,f,m vkyfcif;rsm;eJ@rqdk bmrS rjcm;em;ygbl;? 'Dvkyfief;awG
tm;vH;k rSm twwfynmoabmt&/ pnf;urf;udk wif;wif;usyu f syf vdu
k ef m
zd@k / vlwikd ;f ud, k w hf m0efustvkyu f kd tvGew f w d u d sus vkyaf qmifz@kd tºuif;rJh
awmif;qdw k ,f? 'Dvrkd S r[kw&f if vkyif ef;wckv;kH &yfqikd ;f oGm;vdrrhf ,f od@k r[kwf
pufud&d,meJ@ txGufypPnf;awG ysufpD;oGm;vdrfhr,f? 'Dvkyfcif;udkifcif;
tm;vH;k rSm tvkyo f rm;rsm;[m "rRwmyJ “ud, k pf m;vS,rf sm;udk a&G;cs,+f yD;
olw@kd ukd ygvrD efypkH rH sKd ;eJ@ zG@J pnf;ay;xm;” &vdrrhf ,f?

'gayrJh tcsuftcsmtusqHk;u tJ'D “ygvDrefyHkpHrsdK;” qdkwm


u|eaf wmfw@kd em;vnfaewJh "e&Siyf gvrD eftaqmufttHpk epf&@J ygvrD efypkH rH sKd ;

180
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
r[kwb f ;l ? tcsut f csmtusq;kH u tJ'D “ygvrD efypkH rH sKd ;”[m "e&Siyf gvrD efpepf
abmifukd ausmrf pOf;pm;wwfwhJ aumufpuD; xifovdrk sKd ; “tvkypf nf;urf;
pnf;rsOf;awG a&;qGJ+yD; AsL±dku&ufwpf taqmufttHk&J@ pDrHtkyfcsKyfr_udk
}uD;=uyf” ±Hrk #omvkyrf mS r[kwb f ;l ? qd&k ,S v f pfv@l tzG@J tpnf;rSm tvkyo f rm;
ud,k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;xm;wJh “ygvrD efypkH rH sKd ;” [m “rRwmyJ “tvkyf
pnf;urf;pnf;rsO;f awGukd a&;qG+J yD;” “taqmufttH”k &J@ “pDrt H yk cf sKyfru_ kd
}uD;=uyf” rSmyJ? 'gayrJh 'DtaqmufttH[ k m “AsL±du k a&pDqefw”hJ taqmuf
ttkH jzpfrmS r[kwb f ;l ? tvkyof rm;rsm;[m Edik if aH &;tm%m&&S+d yD;aemufrmS
AsL±du
k a&pD taqmufttHak [mif;udk zsuq f ;D ypfvrd rhf ,f? tuket f pifzsuq f ;D
ypfvrd rfh ,f? 'gukd 'Dtvkyo f rm;rsm;/ tr_xrf;rsm;eJ@yJ zG@J pnf;xm;wJh taqmuf
ttHo k pfwcke@J tpm;xd;k vdrrhf ,f? 'Du, kd pf m;vS,af wG AsL±du k &ufjzpfomG ;apzd@k
twGuf rmhufpfeJ@tdef*,fwdk@ tao;pdwf&Sif;jywJh atmufygtpDtrHrsm;udk
csucf si;f usio hf ;kH vdrrhf ,f? (1) ud,
k pf m;vS,af wGukd a&G;aumufcef@xm;rSm jzpf±kH
ru olw@kd udk tcsed rf a&G;jyefvnfvv J , S Ef ikd w
f ,f? (2) ud, k pf m;vS,af wG&J
vpm[m tvkyo f rm;vpmxuf rydak p&bl;? (3) }u;D =uyfre_ @J ppfaq;r_vyk if ef;
udk vltm;vHk;u vkyfaqmifa&;qdkwJhpepfudk csufcsif;usifhoHk;w,f? 'DvdkeJ@
vltm;vH;k [m ,m,D “AsL±du k &ufrsm;” jzpfvmw,f? 'gah =umifb h ,forl S “AsL±dk
u&uf” jzpfrvmEdik af wmhb;l ?

“bHtk zG@J [m ygvrD eftzG@J tpnf; rjzpfoif?h pDrt


H yk cf sKyfa&;eJ@ w&m;
pD&ifa&;wd@k ukd wòyifeufaqmif&u G w f hJ tvkyt
f zG@J tpnf; jzpfoifw h ,f” qdwk hJ
rmhupf &f @J pum;rsm;udk aumufpuD; vH;k 0&Si;f vif;pGmoabmrayguyf g?

aumufpuD;[m "e&Siv f w
l ef;pm;ygvrD efpepfe@J ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
'Dru
kd a&pDpepft=um; jcm;em;csufudk vHk;0em;rvnfyg? "e&Sifvlwef;pm;
ygvrD efpepfu (jynfov
l x
l t
k wGuf r[kww f hJ) 'Dru
kd a&pDe@J (jynfov l x
l uk kd
181
vDeif
qef@usiw f h)J AsL±du
k a&pDw@kd ukd aygi;f pyfxm;wm jzpfw,f? ypPn;f rJvh wl ef;pm;
'Dru kd a&pD pepfuawmh AsL±du k a&pDukd tjrpfygrusezf ,f&mS ;zd@k tpDtrHrsm;
csucf si;f csrw S v
f rd rhf ,f? 'DtpDtrHrsm;udk tqH;k wdik t
f xd/ AsL±du
k a&pDukd vH;k 0
csKy+f ird ;f wJt
h xd/ jynforl sm;twGuf 'Dru kd a&pDtjynft h 0&&Sw
d t
hJ xd vkyaf qmif
Edik v
f rd rhf ,f? 'gukd aumufpuD; vH;k 0em;rvnfb;l ?

'Dae&mrSm aumufpuD;[m Edik if aH wmftay: “t,lo;D pGm ud;k uG,rf ”_


eJ@ AsL±du
k a&pDtay: “t,lo;D pGm,H=k unfr”_ qdw k hJ tawG;tac:a[mif;udyk J
xkwjf yaew,f?

tacsmif0g'orm;rsm;tm; qef@usiaf &;eJ@ywfoufv@kd aumufpuD;&J@


aemufq;kH eJ@ taumif;qH;k pmwrf;jzpfwhJ “tm%m&&Sad &;twGuf csw D uf&m
vrf;” qdw k phJ mwrf;udk tck=unf=h unf&h atmif? ('Dpmwrf;udk ±k&mS ;bmomod@k
rjyef&ao;bl;xifw,f? bmvd@k vq J akd wmh ±k&mS ;azmufjyefa&;tiftm;pkrsm;
t&rf;um;qH;k tcsed f 1909 ckEpS rf mS 'Dpmwrf;udk xkwaf 0cJw h ma=umifh jzpfw,f?)
'Dpmwrf;[m tawmfw;kd wufvmw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'Dpmwrf;[m 1899
ckESpfrSm bef;pwdef;udk qef@usifa&;om;wJh pmwrf;vdkr[kwf? a,bk,s
awmfveS af &; vkyif ef;pOfta=umif; aqG;aEG;rxm;bl;? 1902 ckEpS rf mS a&;om;
wJh vlra_ wmfveS af &;qdw k phJ mwrf;vdv k nf; r[kw?f vlra_ wmfveS af &;&J@ vkyif ef;
wm0efrsm;ta=umif;udyk J aqG;aEG;xm;wmrsKd ; r[kwb f ;l ? tck'pD mwrf;rSmu
“awmfveS af &;acwfumv” a&mufvm+yDqw kd m rjzpfrae todtrSwðf y=uzd@k
u|eaf wmfw@kd ukd wGe;f yd@k ay;aewJh tcdik t f rmtajctaersm; ta=umif;udk aqG;aEG;
xm;w,f?

pma&;olu vlwef;pm;yËdyuQrsm; a,bk,sjyif;xefvmyHek @J e,fcs@J pepf


a&mufvmyHkwdk@udk twdtvif;axmufjyygw,f? 'Dvdk axmufjywJhtydkif;

182
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
uawmh txl;ta&;}uD;wJh tusKd ;ðyr_ jzpfygw,f? taemufOa&myrSm “1789
- 1871 ckEpS f awmfveS af &;umv” ay:aygu+f yD;wJah emufyikd ;f ta&S@bufa'o
rSmvnf; tvm;wlumvwck 1905 ckEpS rf mS pwifay:aygucf ahJ =umif;/ urBm
ppf[m a=umufcref;vdvd vsijf refpmG eJ@ eD;uyfvmaea=umif;/ “ypPn;f rJvh wl ef;
pm;taeeJ@ awmfvSefa&;r&ifhrSnfhao;bl;vdk@ rajymEdkifawmh” a=umif;/
“u|efawmfwdk@[m awmfvSefa&;umvwckxJodk@ csif;eif;0ifa&mufcJh+yD”
jzpfa=umif;/ “awmfvSefa&;acwfumv}uD; pwifae+yD” jzpfa=umif; olu
ajymqdyk gw,f?

'Dpum;awG[m &Sif;&Sif;vif;vif; &SdvSw,f? aumufpuD;&J@ 'D


pmwrf;udk aywHtjzpf oabmxm;+y;D *smrefq&kd , S 'f rD ukd &ufawG[m e,fcs@J ppf
rwdik cf ifrmS bmawGvyk yf gr,fv@kd uwdawGay;cJyh ekH @J e,fcs@J ppf jzpfvmcsed rf mS awmh
olw@kd (aumufpuD;ud, k w
f ikd f tygt0if) [m ysupf ;D r_Ew HG iG ;f od@k b,favmuf
eufeuf±i_d ;f ±di_ ;f usa&mufomG ;yHw k @kd ukd Edi_ ;f ,SO=f unfo h ifyh gw,f? “u|eaf wmfw@kd
[m (qdv k wkd mu *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygw[ D m) wu,fv h ufawG@aysmah ysmif;
wmxuf yd+k y;D aysmah ysmif;aew,fv@kd vlawGu tvG,w f ulxifEikd w f t
hJ EW&m,f
vuf&t dS ajctaerSm &Sad eygw,f” vd@k aumufpuD;u 'Dpmwrf;rSm a&;xm;
w,f? vufawG@tjzpfu *smrefq&kd , S 'f rD u kd &ufygw[ D m vlawGxifwmxuf
trsm;}uD;yd+k yD;aysmah ysmif;w,f? tacsmif0g'qefw,f r[kwyf gvm;?

yd+k yD;owdðyoifw
h mu “Edik if aH &;t& awmfveS af &;” eJ@ ywfoufwhJ
cGJjcrf;pdwfjzmcsufudkyJ txl;aZmif;ay; a&;om;xm;wmygvdk@ aumufpuD;
ud, k w
f ikd af jymxm;wJh 'Dpmwrf;rSm olu awmfveS af &;acwfumv a&muf&v dS m
cJ+h yDv@kd twdtvif; a&;om;xm;ayr,fh Edik if aH wmfjy\emudak wmh vH;k 0a&Smif
uGi;f xm;jyefygw,f?

183
vDeif
jy\emudk 'Dvak d &SmifuiG ;f wm/ E_wyf w
d af ewm/ a0hum0du
k u
f meJ@ trSm;udk
trSex
f ifatmif ajymwmawGukd vky&f yfwck taeeJ@ pkaygi;f =unfv h u
kd &f if 'Dvyk f
&yfu ol@ukd tacsmif0g'buf vH;k 0a&mufomG ;atmif rvGrJ aoGweG ;f yd@k vu kd f
wmygy?J 'Dta=umif;udk tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;ygr,f?

*smrefq&kd ,S 'f rD u
kd &ufygw[ D m aumufpuD;rSwqifh atmufygtwdik ;f
a=unmae[ef&w dS ,f? u|Eyfk [ f m awmfveS af &; tjrifrsm;udk udik pf x JG m;w,f
(1899 ckEpS )f ? u|Eyfk [ f m ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ vlra_ wmfveS af &; rvGrJ aoG
jzpfvmrSmudk todtrSwðf yw,f (1902 ckEpS )f ? u|Eyfk [ f m awmfveS af &;acwf
umvopfwck qdu k af &mufvmwmudk todtrSwðf yw,f (1909 ckEpS )f ? 'gayrJh
u|Eyfk [
f m ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ Edik if aH wmfqikd &f m vkyif ef;wm0efrsm; jy\emeJ@
ywfoufvdk@uawmh 1852 ckESpfuwnf;u rmhufpfajymcJhwJhpum;rsm;udk
ausmcdik ;f um aemufjyefqw k o
f mG ;aew,f (1912 ckEpS )f ?

aumufpuD;[m yifeaD umhe@J oabmw&m;jiif;cH&k mrSm jy\emudk


tJ'v
D w
kd u
kd ±f u
kd u
f suse@J yif wifjycJw
h m jzpfw,f?

3? aumufpuD;eJ@ yifeaD umh (Pannekoek) wd@k &@J oabmw&m;jiif;cHrk ?_

yifeaD umh[m “vuf0&J ,f'u D ,f” *d%k ;f &J@ ud,k pf m;vS,w f a,muf
tjrife@J aumufpuD;udk qef@usicf w hJ ,f? 'D*%
kd ;f rSm ±dZk mvlZifbwf/ um;vf
&m'uf (Karl Radek) eJ@ wjc;olrsm; yg0ifygw,f? olw@kd [m awmfveS af &;
enf;y&d,m,frsm;ukd udik pf =JG uw,f? aumufpuD;[m rmhupf 0f g'eJ@tacsmif0g'
=um;rSm rlrphJ mG ,dr;f ,dik w
f hJ “tv,fA[d0k g'*d% k ;f ” bufukd ajymif;vJomG ;ae
w,fvkd@ olwdk@tm;vHk;u wnDw!Gwfwnf; jrif=uw,f? 'DtjrifrSefuef
a=umif; ppfy}JG uD;u tjynft h 0jyvdu
k w f ,f? ppfyjJG zpfvmwJt h cgrmS (rmhupf 0f g'
tjzpf wcsKd @u vGrJ mS ;pGmac:aecJ=h uwJ)h “tv,fA[d0k g’” *d% k ;f / wenf;tm;jzifh
184
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD;0g'*d%
k ;f &J@ pufqyk zf ,
G &f m atmufwef;usrt
_ m;vH;k [m ay:xGuf
vmcJw
h ,f?

yifeDaumhu EdkifiHawmfjy\emta=umif; aqG;aEG;a&;om;wJh


“vlxðk yrlvy_ &f mS ;r_e@J awmfveS af &;” (acwfopfowif;pm/ 1912 ckEpS f twGJ
30/ trSw2f ) aqmif;yg;xJrmS aumufpuD;&J@ &yfwnfcsu[ f m “vufO;D r_rwhJ hJ
a&'Du,f0g’” &yfwnfcsuw f ck jzpfw,f? “rwufrºuapmifah r#maf &; oabm
w&m;” jzpfw,fv@kd ajymygw,f? “aumufpuD;[m awmfveS af &;jzpfpOfukd
r=unfjh rifvbkd ;l ” (pmrsuEf mS 616) vd@k a&;om;xm;w,f? yifeaD umh[m
jy\emudk tJ'v D kd wifjy&if;eJ@ u|eaf wmfw@kd pdw0f ifpm;wJh ta=umif;t&mudk
a&mufvmygw,f? Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; ypPn;f rJv h wl ef;pm;awmfveS af &;&J@
vkyif ef;wm0efrsm;ta=umif;udk a&mufvmygw,f?

olu 'Dvakd &;ygw,f? “ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@wu kd yf [


JG m Edik if aH wmf
tm%m&&Sda&;twGuf "e&Sifvlwef;pm;udk qef@usifwJhwdkufyGJ
jzpf±Hkr#omru EdkifiHawmftm%mudk qef@usifwJh wdkufyGJvnf;
jzpfw,f? æ ypPn;f rJv h w
l ef;pm; awmfveS af &;&J@ twGi;f oabmu
ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ tiftm;ud&d,mudk toHk;+yD; EdkifiHawmf&J@
tiftm;ud&, d mudk zsuq f ;D wm/ zsuof rd ;f wmyJ jzpfw,f? wdu k yf q JG if
r_&@J aemufq;kH &v'ftjzpf Edik if aH wmftzG@J tpnf; vH;k 0zsuq f ;D +yD;wJh
tcgusrS wdu k yf +JG yD;qH;k oGm;w,f? vltrsm;pk tzG@J tpnf;&J@ omvGef
aumif;rGefcsufuawmh tkyfpdk;olvlenf;pktzGJ@tpnf;udk zsufqD;
Edik jf cif;yJ jzpfw,f?” (pmrsuef mS 548)?

yifeaD umh[m ol@&@J tawG;tac:udk azmfjywJt h cg pum;toH;k tE_e;f


awGt& tvGe}f uD;rm;wJh csKd @,iG ;f csuaf wG &Syd gw,f? 'gayrJh t"dym` ,fuawmh

185
vDeif
&Si;f vif;ygw,f? tck 'DtawG;tac:udk aumufpuD; b,fvw kd @kH jyefwu
kd cf u
kd f
w,fqw kd m =unf=h upd@k ? pdw0f ifpm;zG,f aumif;ygw,f? aumufpuD;u 'Dvkd
a&;xm;w,f?

“,cktxd awG@&oavmuf qd&k , S 'f rD u


kd &ufrsm;eJ@ rif;rJ0h g'orm;rsm;
t=um; jcm;em;csufudk ajym&r,fqdk&if/ qdk&S,f'Drdku&ufrsm;u
Edik if aH wmftm%mudk &,lv=kd uw,f? rif;rJ0h g'orm;rsm;uawmh 'gukd
zsuq f ;D ypfv=kd uw,f? yifeaD umhusjyefawmh 'D 2 rsKd ;pvH;k udk vkycf sif
aew,f?” (pmrsuEf mS 724)

yifeaD umhwifjyyHrk mS &Si;f vif;wdusre_ @J tcdik t


f rmusrr_ sm; r&Sv d yS g?
(ol@aqmif;yg;rSm wjcm;csdK@,Gif;tm;enf;csufrsm;vnf; &Sdygao;w,f?
'gawGuakd wmh tckta=umif;t&meJ@ rqdik v f @kd rajymawmhyg?) 'gayrJh aumuf
puD;[m yifeaD umh wifjywJh rluswhJ tESpo f m&udak wmh qkyu f ikd rf cd w
hJ ,f?
tJ'DtajccHuswJhrleJ@ ywfoufvdk@udkyJ aumufpuD;[m rmhufpf0g'&yfwnf
csufudk vHk;0ausmcdkif;+yD; tacsmif0g'bufudk vHk;vHk;a&muf&SdoGm;cJhw,f?
qd&k ,
S 'f rD u
kd &ufrsm;eJ@ rif;rJ0h g'orm;rsm;t=um; jcm;em;csuef @J ywfoufv@kd
ol@&@J wifjycsu[ f m vH;k 0rSm;,Gi;f ygw,f? 'Dae&mrSm ol[m rmhupf 0f g'udk vH;k 0
,kwn f ahH p+yD; yHyk ef;ysuaf pygw,f?

rmhupf 0f g'rD sm;eJ@ rif;rJ0h g'rD sm;t=um; jcm;em;csuu f 'Dvjkd zpfygw,f?


(1) rmhupf 0f g'rD sm;[m Edik if aH wmfqw kd thJ &mudk vH;k 0zsuo
f rd ;f zd@k &nf&, G yf gw,f?
'gayrJh qd&k ,
S vf pfawmfveS af &;u vlwef;pm;rsm;udk zsuo f rd ;f +yD;wJt
h cgro S m/
wenf;tm;jzifh Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;qD OD;wnfwhJ qd&k , S v
f pfpepfukd
wnfaqmufvdkuf+yD;wJhtcgrSom tJ'D&nf&G,fcsuf[m taumiftxnf
ay:Edik w
f ,fv@kd rmhupf 0f g'rD sm;u ,lqw,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh Edik if aH wmfukd

186
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ae@csif;ncsif; tukeftpif zsufodrf;csif=uw,f? olwdk@[m EdkifiHawmfudk
b,fvt kd ajctaeatmufrmS rS zsuo f rd ;f Edik w
f ,fqw
kd mudk em;rvnf=ubl;?
(2) rmhupf 0f g'rD sm;oabmt& ypPn;f rJv h w l ef;pm;taeeJ@ Edik if aH wmftm%mudk
t&,l+yD;aemufrSm EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;udk tukeftpifzsufqD;ypf+yD;/
'Dae&mrSm vufeufuikd f tvkyo f rm;tzG@J tpnf; yg0ifwhJ bHt k zG@J ypkH rH sKd ; Edik if aH wmf
,EW&m;topfe@J tpm;xd;k &r,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh Edik if aH wmf,EW&m;udk
zsufqD;ypfzdk@ awmif;qdk=uayr,fh ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ 'gudk bmeJ@
tpm;xd;k rvJ/ ypPn;f rJah wmfveS af &;tm%mudk b,fvt kd oH;k ðyrvJqw kd mawGe@J
ywfoufv@kd bmrS&iS ;f &Si;f vif;vif; em;rvnf=ubl;? olw@kd [m awmfveS w f hJ
ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ EdkifiHawmftm%mudk toHk;ðyzdk@vdkw,fqdkwJh
tcsuu f kd jiif;awmifjiif;y,f=uw,f? olw@kd [m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;&J@ awmfveS f
wJh tm%m&Sipf epfukd jiif;y,f=uw,f? (3) rmhupf 0f g'rD sm; awmif;qdw k mu
ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ vuf&SdEdkifiHawmfudk toHk;csum/ awmfvSefa&;
twGuf toifjh zpfatmif jyifqifxm;&r,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh 'gujkd iif;y,f
=uw,f?

'Djiif;cHkr_rSm rmhufpf0g'udk udk,fpm;ðyolu aumufpuD;r[kwf?


yifeaD umhom jzpfw,f? bmvd@k vq J akd wmh ypPn;f rJvh wl ef;pm;[m Edik if aH wmf
tm%mudk tvG,fwulodrf;,l±HkeJ@ r+yD;bl;? wenf;tm;jzifh EdkifiHawmf
,EW&m;a[mif;udk vlopfrsm; vufxo J @kd v$aJ jymif;vdu
k ±f ekH @J r+yD;bl;? 'gukd
±du
k cf sKd ;zsuqf ;D +yD; ,EW&m;topfe@J tpm;xd;k &r,f pojzifh oif=um;cJo h [
l m
rmhupf yf J jzpfv@kd ygy?J

aumufpuD;[m rmhupf 0f g'udk ausmcdik ;f um tacsmif0g'orm;rsm;


qD oGm;aeygw,f? bmjzpfv@kd vq J akd wmh tacsmiform;rsm; vH;k 0vufrcHEikd w
f hJ
tawG;tac:jzpfwhJ Edik if aH wmf,EW&m;zsuo f rd ;f a&; tawG;tac:udk aumuf
187
vDeif
puD;&J@ acsycsuxf rJ mS vH;k 0rawG@&bl;? aemuf+yD; “&,lord ;f yduk rf ”_ qdw
k m
vltrsm;pku ±d;k ±d;k pif;pif; tm%m&,lru _ kd qdv
k w
kd ,fq+kd yD; tacsmiform;
rsm;twGuf olu xGuaf yguaf y;cJw h ,f?

aumufpuD;[m rmhupf 0f g'udk ±kyyf suq f if;ysujf zpfatmif vkycf w


hJ ,f?
ol@vyk &f yfukd zH;k uG,zf @kd twGuf ol[m pmtky}f uD;orm;enf;emudk oH;k w,f?
olu rmhufpfudk,fwdkif ajymcJhwJhpum;w&yfudk “udk;um;” wifjyw,f?
“Edik if aH wmftm%m vufxrJ mS tcGit hf m%mawGukd tºuif;rJph pk nf;xm;” zd@k
vdt
k yfw,fv@kd rmhupf u f 1850 ckEpS rf mS a&;cJw
h ,f? 'gukd aumufpuD;u
udk;um;+yD; “A[dkcsKyfudkifr_pepf” udk yifeDaumhu zsufqD;csifaeovm;vdk@
atmify&JG avoHe@J ar;cGe;f xkwv f u
kd w
f ,f?

'gu vSnphf m;r_wckom jzpfw,f? A[dck sKyfuikd rf p_ epfukd jynfaxmifpk


pepfe@J tpm;xd;k a&;jy\emrSm rmhupf 0f g'eJ@ ya&muf'eG ;f 0g'wd@k wloa,mif
a,mif bef;pwde;f u vSnphf m;wJyh pkH rH sKd ;ygy?J

aumufpuD;&J@ “ud;k um;csu”f [m temwjcm;aq;wjcm; jzpfae


w,f? A[dck sKyfuikd rf p_ epf[m Edik if aH wmf,EW&m; ta[mif;rSma&m/ topfrmS yg
vkyfvdk@&ygw,f? tvkyform;rsm;[m rdrdwdk@. vufeufudkifwyfudk qEN
tavsmuf waygi;f wpnf;wnf;jzpfatmif pkpnf;=uw,fq&kd if 'g[m A[dk
csKyfuikd rf p_ epf jzpfvmvdrrhf ,f? 'gayrJh 'g[m t+rJwrf;ppfwyf/ ykvyd w f yfz@JG e@J
AsL±du
k a&pDwnf;[laom A[du k csKyfuikd x
f m;wJh Edik if aH wmf,EW&m;udk “vH;k 0
zsuq f ;D ypfr”_ tay: tajccHvrd rhf ,f? aumufpuD;[m yJ&pfbt kH zG@J e@J ywf
ouf+yD; rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd &@J vlord sm;wJh aqG;aEG;csuaf wGuakd wmh ab;z,f
xm;um/ jy\emeJ@ bmrSrqdik w f hJ ud;k um;csuu
f kd qGx J wk w
f ifjyw,f? 'g[m
uvdrðf cHqefveG ;f w,f?

188
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD; qufvufa&;om;xm;wmu “ææ yifeDaumh[m
t&m&Srd sm; Edik if aH wmfvyk if ef;aqmifwm vkyaf er_ukd zsuo f rd ;f ypfcsif
ovm; rodb;l ? 'gayrJh Edik if aH wmftyk cf sKyfa&;Xmersm;xJrmS rajymeJ@/
ygwDeJ@ tvkyform; or*~awGxJrSmawmif t&m&Sdrsm; r&Sdvdk@
rjzpfb;l ? u|eaf wmfw@kd &@J vkyif ef;pOfu Edik if aH wmft&m&Srd sm; xm;&Sd
jcif;udk zsuo f rd ;f zd@k rawmif;qdyk g? 'gayrJh olw@kd ukd jynfov l xl u k
a&G;aumuf&efawmif;qdx k m;w,f? tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;ae
wmu ‘tem*wfEikd if aH wmf’ tkycf sKyaf &;,EW&m;[m b,fvykd o kH ¿mef
jzpfrvJqw kd hJ jy\emr[kwyf gb;l ? Edik if aH wmftm%mudk rodr;f ydu k &f
ao;cifrmS (aumufpuD;&J@ rsO;f om;csu)f u|eaf wmfw@kd &@J Edik if aH &;
wdu k yf u
JG Edik if aH wmftm%mudk zsuo f rd ;f rvm; rzsuo f rd ;f bl;vm;
qdwk hJ jy\emudo k m aqG;aEG;aejcif; jzpfw,f? b,f0ef}uD;XmeeJ@
Xmet&m&Srd sm;udk zsuo f rd ;f ypf&rvJ” aumufpuD;u 'Dae&mrSm
ynma&;Xme/ w&m;a&;Xme/ b¾ma&;XmeeJ@ ppfa&;Xmewdk@udk
Oyrmxm;wifjy+y;D 'Dvq kd ufa&;ygw,f? “rzsuo f rd ;f ygb;l ? tpd;k &udk
qef@usiw f hJ u|eaf wmfw@kd Edik if aH &;wdu k yf u
JG vuf&b dS ,f0ef}uD;Xme
udkrS zsufodrf;ypfrSm r[kwfbl;? em;vnfr_rvGJrSm;apzdk@twGuf
u|efawmfxyfajymygr,f? atmifyGJ& qdk&S,f'Drdkua&pDygwDu
‘tem*wf Edik if aH wmf’ udk b,fyo kH ¿mefe@J vkyrf vJqw kd jhJ y\emudk
u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;aewm r[kwb f ;l ? u|eaf wmfw@kd twdu k t f cH
ygwu D vuf&EdS ikd if aH wmfukd b,fvakd jymif;vJypfrvJqw kd hJ jy\emudk
aqG;aEG;aewmom jzpfw,f?” (pmrsuEf mS 725)

'g[m wrifvn S phf m;xm;wm xif&mS ;ygw,f? yifeaD umh wifjywm


u awmfveS af &;jy\em jzpfw,f? ol@aqmif;yg; acgi;f pOfua&m/ txufrmS

189
vDeif
ud;k um;cJw
h hJ pmyd'k af wGuyg 'Dtcsuu f kd xif&mS ;pGm jyoaeygw,f? aumufpuD;
u 'Djy\emudk ausmv f m$ ;+yD; “twdu k t
f cHygw”D jy\emudk wifjyw,f?
'g[m awmfveS af &;tjrifae&mrSm tacsmif0g'tjrife@J tpm;xd;k vdu k wf myJ?
olajymwJhoabmu rsufarSmufrSm u|efawmfwdk@[m twdkuftcHygwD
jzpfw,f? u|eaf wmfw@kd tm%modr;f +yD;&if bmvkyrf ,fqw kd m tJ'tD cgusrS
ajym=uwmaygq h w kd o
hJ abm jzpfw,f? awmfveS af &;qdw k m aysmufomG ;+yDav/
tacsmiform;rsm;u 'guykd J vdv k m;ae=uwm jzpfw,f?

u|efawmfw@kd tckajymaewmu twdu k t f cHygwt D a=umif;vnf;


r[kwf? a,bk,sEdkifiHa&;wdkufyGJ ta=umif;vnf; r[kwf/ awmfvSefa&;
ta=umif;om jzpfw,f? awmfveS af &;qdw k m ypPn;f rJv
h wl ef;pm;u “tkycf sKyaf &;
,EW&m;” eJ@ EdkifiHawmf,EW&m;wckvHk;udk zsufqD;ypf+yD; 'gudk vufeufudkif
tvkyof rm;rsm;eJ@ zG@J pnf;xm;wJh ,EW&m;topfe@J tpm;xd;k wmudk qdv k wkd ,f?
aumufpuD;[m “0ef}u;D Xmersm;” qdw k mawGtay: “t,lonf;pGmud;k uG,”f
aewm xif&mS ;w,f? 'gawGukd bmjzpfv@kd tpm;xd;k vd@k r&&rSmvJ? Oyrm tvkyf
orm;eJ@ ppfom;rsm;&J@ udk,fpm;vS,fawGeJ@ zGJ@pnf;xm;wJh qdkAD,uftzGJ@
tpnf;&J@ tºuif;rJt h m%matmufrmS txl;u|r;f usio f rl sm;aumfrwDrsm;eJ@
tpm;xd;k vd@k bmvd@k r&&rSmvJ?

jy\em&J@ tESpo f m&u “0ef}uD;Xmersm;” udk qufvufxed ;f odr;f


xm;rvm;? “txl;u|r;f usio f rl sm; aumfrwDrsm;” od@k r[kwf wjcm; tzG@J
tpnf;rsm;udk xlaxmifrvm;qdw k thJ csuf vH;k 0r[kwyf gb;l ? 'gu ta&;r}uD;
ygb;l ? jy\em&J@ tESpo f m&u Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; ("e&Siv f wl ef;pm;eJ@
qufo, G rf t
_ zHzk &kH adS e+yD; yHpk aH [mif; tavhtxa[mif;awG yHak oys@H E@HS prd 0hf if
aewJh EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;) udk qufvufxdef;odrf;xm;rvm;/ 'gudk
zsuq f ;D ypf+yD; topfwcke@J tpm;xd;k rvm;qdw k t hJ csuyf J jzpfygw,f? awmfveS f
190
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
a&;qdw k m vlwef;pm;topfu Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udo k ;kH +yD; !ïe=f um;
tkycf sKyfwmrsKd ; r[kwbf J vlwef;pm;topfu Edik if aH wmf,EW&m;ta[mif;udk
zsufqD;ypfum EdkifiHawmf,EW&m; topfudkoHk;+yD; !ïef=um;tkyfcsKyfwmrsdK;
jzpfygw,f? rmhupf 0f g'&J@ 'DtajccHtawG;tac:udk aumufpuD;[m aygyh suyf suf
vkyw f ,f? 'grrS [kwf 'gukd vH;k 0em;rvnfb;l ?

t&m&Srd sm;jy\emudk olwifjyyHu k =kd unf&h if bHt


k zG@J &@J oifcef;pmudk
em;rvnfbl; odk@r[kwf rmhufpf&J@oif=um;csufawGudk em;rvnfbl;qdkwm
xifxif&Sm;&Sm; awG@&w,f? “ygwDeJ@ tvkyform; or*~awGxJrSmawmif
t&m&Srd sm; r&Sv
d @kd rjzpfb;l ? æ” pojzifh olu ajymwmudk =unfyh g?

t&if;&Sipf epfatmufrmS / "e&Siv f w


l ef;pm;tkypf ;kd r_atmufrmS t&m&Sd
rsm; r&Svd @kd rjzpfyg? t&if;&Sipf epfu ypPn;f rJv h wl ef;pm;udk zdEydS x f m;w,f?
vkyo f m;xkukd u|eðf yxm;w,f? t&if;&Sipf epfatmufrmS vkycf pm; aus;u|ef
pepf wnf&Sdaer_eJ@ vlxk&J@ qif;&JrGJjymusr_ tajctaetm;vHk;a=umifh 'Drdk
ua&pD[m uef@owf/ csKyaf ESmif/ jzwfawmufcx H m;&w,f? csKd @wahJ tmif tvkyf
cHxm;&w,f? wjcm;ta=umif;&if;a=umifh r[kw?f tJ't D a=umif;&if; wck
wnf;a=umifyh ?J u|eaf wmfw@kd &@J Edik if aH &;tzGt
J pnf;rsm;eJ@ tvkyo f rm;or*~
rsm;twGi;f u tr_xrf;awG[m t&if;&Sipf epf ywf0ef;usiaf =umifh zsuq f ;D r_
cHae&w,f? (od@k r[kwf ydrk wkd u
d satmif ajym&&if zsuq f ;D r_c&H r,fh tvm;tvm
&Sad ew,f?) AsL±duk &ufrsm; jzpfvmr,fh tvm;tvm&Sad ew,f? qdv k w
kd mu
vlxek @J uif;uGm+yD; vlxt k xufrmS &yfwnfaewJh tcGix hf ;l cHrsm; jzpfvmr,fh
tvm;tvm&Sad ew,f?

tJ'g[m AsL±du k a&pDpepf&@J tESpo


f m&yJ? t&if;&Siaf wG&@J "eydik q
f ikd f
r_ukd rodr;f ydu
k &f ao;cif/ "e&Siv
f w
l ef;pm;udk ròzcs&ao;cifrmS ypPn;f rJv h l

191
vDeif
wef;pm;&J@ tr_xrf;awGawmifrS wpHw
k &mtwdik ;f twmt& “AsL±du
k &ufqef”
wm rvGrJ aoG&v dS rd rhf ,f?

aumufpuD; tvdt k &qd&k if qd&k ,


S v f pfpepfatmufrmS vnf; a&G;
aumufcef@xm;cH&wJh tr_xrf;awG qufvuf&adS eOD;rSmqdak wmh t&m&Sad wG
vnf; quf&SdaeOD;rSmyJ? AsL±dkua&pDvnf; quf&SdaeOD;rSmyJpwJh t"dy`m,f
jzpfw,f? olrmS ;aewmu 'Dtcsuyf J jzpfygw,f? rmhupf [ f m bHt
k zG@J ukd erlem
xm;+yD;awmhyJ ajymavh&w dS mu qd&k ,S vf pfpepfatmufrmS tr_xrf;awG[m
“AsL±duk &ufawG” r[kwaf wmh? “t&m&Sad wG” r[kwaf wmh? tJ'v D kd r[kwf
awmhwJhta=umif;u t&m&Sdrsm;udk a&G;aumufcef@tyfwJhrludk usifhoHk;rSm
jzpf±Hkru olwdk@udk tcsdefra&G; jyefvnfvJvS,fEdkifwJhrludkvnf; usifhoHk;rSm
jzpfw,f? vpmudv k nf; tvkyo f rm;rsm;&J@ zsr;f r#vyk cf tqifth xd av#mch srmS
jzpfw,f? aemuf+yD; ygvrD eftzG@J tpnf;awGuv kd nf; “tkycf sKyfa&;eJ@ Oya'
ðya&;udk wòyifeufvkyfaqmifwJh tvkyftzGJ@tpnf;awG” eJ@ tpm;xdk;rSm
jzpfw,f?

yifeaD umhukd acsywJh aumufpuD;&J@ acsycsuw f ckv;kH udk tESpo f m&


t&=unf&h if txl;ojzifh ygweD @J tvkyo f rm;or*~awGxrJ mS awmifrS t&m&Sd
rsm; r&Sv d @kd rjzpfb;l qdw
k hJ aumufpuD;&J@ tHzh ,G t f a=umif;jycsuu f kd tESpo f m&
t&=unf&h if rmhupf 0f g'udk qef@usi&f mrSm befpwde;f ajymcJw h hJ “acsycsu”f
a[mif;awGuykd J aumufpuD; ajymaewmjzpfa=umif; awG@&ygw,f? bef;pwde;f
&J@ opPmazmufpmtkyf “qd&k , S v
f pfpepftwGuf a&S;OD;vdt k yfcsurf sm;” xJrmS
bef;pwde;f u “a&S;OD;” 'Dru kd a&pDtawG;tac:rsm;udk wdu k cf ukd x f m;w,f?
“pmtky}f uD; w&m;ao'Dru kd a&pDpepf” vd@k olu [Link]xm;wJh t&mrsm;udk
wdu k cf u
kd xf m;w,f? wenf;tm;jzifh vkyyf ikd cf iG thf m%m t0ef;t0dik ;f owfrw S w
f hJ
!ïe=f um;csuaf wG/ vcr&wJh t&m&Sad wG/ tm%muif;rJw h hJ A[du k , kd pf m;vS,f
192
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tzG@J tpnf;awGpwJh t&mrsm;udk wdu k cf u
kd x f m;w,f? 'D “a&S;OD;” 'Dru kd a&pD
pepf toHk;rusyHkudk oufaojyzdk@twGuf bef;pwdef;u 0ufbf (Webb)
ZeD;armifESHwdk@ ajymxm;wJh +Adwdo#tvkyform;or*~rsm; tawG@tñuHudk
udk;um;xm;w,f? tvkyform;or*~rsm; tESpf (70) twGif; “tºuif;rJh
vGwv f yfpmG ” (pmrsuEf mS 137 *smrefyEkH ydS jf cif;) jzpfay:wd;k yGm;r_u a&S;OD;'Drkd
ua&pDpepf toH;k rusa=umif;udk oabmayguaf pcJw h ,f? 'gah =umifh a&S;OD;'Drkd
ua&pDpepfukd omref'rD u kd a&pDpepf wenf;tm;jzifh AsL±du k a&pDe@J wGzJ ufxm;
wJh ygvrD efpepfe@J tpm;xd;k cJ=h uw,f pojzifh bef;pwde;f u ajymygw,f?

wu,fvufawG@rmS tvkyo f rm;or*~rsm;[m “tºuif;rJv h w G v f yf”


wJh tajctaeatmufrmS jzpfay:wd;k yGm;cJ=h uwm r[kwb f J “t&if;&Sipf epf&@J
tºuif;rJhu|efðyr_” atmufrSm jzpfay:wdk;yGm;cJh=uwmom jzpfygw,f?
'Du|eðf yr_atmufrmS tES@H tjym;&Sad ewJh qd;k oGr;f r_/ t=urf;zufr/_ vdrn f mr_/
vlqif;&Jrsm;tm; “tqifjh rif”h tkycf sKyaf &;udprP sm;tjyifbufo@kd z,fxw k x f m;
r_pwJh t&mrsm;udk wenf;r[kwfwenf; onf;cHtav#mhay;&wmrsdK;[m
"rRwmyJ “rv$rJ a&SmifEikd ”f wJu h pd P jzpfygw,f? qd&k ,
S vf pfepfatmufrmS awmh
“a&S;OD;” 'Dru kd a&pDpepf&@J tjcif;t&m awmfawmfrsm;rsm;[m rvGrJ aoGjyef
vnf&iS o f efvmvdrrhf ,f? bmvd@k vq J akd wmh jynfovl xl [ k m ,Ofaus;wJh vl@
tzGJ@tpnf;ordkif;rSm yxrqHk;t}udrftjzpf x&yf=u+yD; rJay;jcif;ESifh a&G;
aumufjcif;wd@k rmS trScD u kd if;pGm yg0if=u±Hrk u/ ae@pOftyk cf sKyfa&;udprP sm;rSmyg
trStD cdu k if;uif; yg0if=uvdrrhf ,f? qd&k , S v
f pfpepfatmufrmS tm;vH;k aom
vlrsm;[m wvSnphf D tkycf sKyf=urSmjzpfv@kd b,fwOD;wa,mufurS vma&muf
tkycf sKyfz@kd rvdak wmhwhJ tavhtxudk tjref&&Sv d mvdrrhf ,f?

rmhupf [
f m ol@&@J xufjrufwhJ a0zefyikd ;f jcm;^m%fjzifh bHtk zG@J &@J vuf
awG@vyk af qmifcsurf sm;twGi;f u tvSnt hf ajymif;udk owdðyrdcw hJ ,f? tacsmif
193
vDeif
orm;rsm;[m ol&aJ bma=umifwm&,f/ "e&Siv f w
l ef;pm;eJ@ jywfjywfom;om;
vrf;rcGv J w
kd mwm&,fw@kd a=umifh 'DtvSnt hf ajymif;udk a=umufvef@=uw,f?
'gudk todtrSwfvnf; rðycsif=ubl;? rif;rJh0g'orm;rsm;usjyefawmh pdwf
avm}uD;aewma=umifhjzpfap/ vlr_tajymif;tvJ}uD;rsm;twGuf &Sd&r,fh
tcsut f vufawGta=umif; vH;k 0em;rvnf=uwma=umifjh zpfap 'DtvSnhf
tajymif;udk rawG@jrifcsi=f ubl;? “Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk zsuq f ;D ypfz@kd
qdw k m pOf;awmifrpOf;pm;oifb h ;l ? 0ef}uD;XmeawG/ t&m&Sad wG r&Sv d @kd b,fjzpf
ygrh vJ” vd@k tacsmiform;rsm;u ajymygw,f? olw@kd acgi;f xJrmS evAde;f wH;k
0g'u jynfv h #aH ew,f? olw@kd [m wu,fwrf;rSm awmfveS af &;udk r,H=k unf=u/
awmfveS af &;&J@ zefw;D r_prG ;f tm;udk r,H=k unf=u±Hrk u awmfveS af &;udk ao
ravmufa=umuf=uw,f? (u|efawmfwdk@qDu rif&SDApfawG/ qdk&S,fvpf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J qifww l ,f?)

“u|eaf wmfw@kd [m Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; zsuq f ;D zd@k upd u P ykd J pOf;


pm;&r,f? t&ifwek ;f u jzpfcw hJ hJ ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ tcdik t
f rmoifcef;pm
awGukd avhvmaep&m rvdb k ;l ? zsuq f ;D ypfvu
kd w
f thJ &mae&mrSm bmeJ@tpm;
xd;k rvJ/ b,fvkd tpm;xd;k rvJqw kd hJ jy\emudk cGjJ crf;pdwjf zmaep&m rvdb k ;l ”
vd@k rif;rJ0h g'orm;rsm;u ajymwmjzpfw,f? ("rRwmyJ txl;c|eq f ;kH rif;rJ0h g'
orm;rsm;u ajymwmjzpfw,f? c±dak ygu h if (Kropotkin) eJ@ taygi;f tygawGe@J
twl "e&Siv f wl ef;pm; aemuf+r;D qGJ vkyaf e=uwJh rif;rJ0h g'orm;rsm;u ajymwm
r[kwb f ;l ? 'gah =umifh rif;rJ0h g'orm;awG&@J enf;y&d,m,f[m url;±ª;xd;k enf;
y&d,m,fom jzpfw,f? vlxv k y_ &f mS ;r_&@J vufawG@tajctaeawGuv kd nf;
xnfhpOf;pm;/ tcdkiftrmjy\emrsm; ajz&Sif;zdk@udkvnf; ta=umuft&GH@
uif;rJph mG / awmfveS af &;uspmG óu;yrf;wJeh nf;y&d,m,fr[kwb f ;l ?

194
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
trSm;ESprf sKd ;pvH;k udk a&Smif=uOfz@kd rmhupf u f oif=um;cJw h ,f? tjrifh
rm;qH;k aom &J&ifrh j_ zifh Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; wckv;kH udk zsuq f ;D zd@k olu
oif=um;ovdk/ wcsdefwnf;rSm 'Djy\emudk tcdkiftrmusus azmfxkwfzdk@
udvk nf; oif=um;ygw,f? bHt k zG@J [m 'Drukd a&pDudk us,jf yef@apzd@k e@J AsL±du k a&pD
udk tjrpfygrusef z,f&mS ;zd@k twGuf enf;emtzHzk u kH kd usio hf ;kH aqmif&u G jf cif;
tm;jzifh &ufowWygwf tenf;i,ftwGi;f rSm opfviG w f hJ ypPn;f rJEh ikd if aH wmf
,EW&m;udk pwifwnfaxmifEikd cf ahJ =umif; rmhupf u f oif=um;cJw h ,f? bHt k zG@J 0if
rsm;&J@ awmfveS w
f &hJ &J ifrh u
_ kd twk,=l uygp@kd ? olw@kd &@J vufawG@enf;emrsm;udk
vwfwavmvufawG@us+yD; csucf si;f vnf; vkyaf qmifEikd w f hJ enf;emyH=k urf;
tjzpf oabmxm;=uygpdk@? 'Dvrf;a=umif;twdkif; csDwufoGm;r,fqdk&if
AsL±du
k a&pDpepfukd u|eaf wmfw@kd tuket f pifzsuqf ;D ypfEikd yf gvrd rhf ,f?

'Dvzkd suq
f ;D ypfEikd zf @kd ukd tmrcHwhJ tcsuu f awmh qd&k , S vf pfpepfu
tvkycf sed u f kd av#mch svrd rfh ,f? vlxu k kd b0opfo@kd jr‡iw
hf ifay;vdrrhf ,f? jynfol
trsm;pktaeESihf vlwikd ;f ¹cif;csurf &Sd “Edik if aH wmf vkyif ef;aqmifwmrsm;” udk
aqmif&u G =f uwJh tajctaersm;udk zefw;D ay;vdrrhf ,f jzpfw,f? 'Dtcsuu f
Edik if aH wmfo¿mefreS o f r# vH;k 0wdraf umyaysmufro _ @kd a&S±a_ pvdrrhf ,f?

aumufpuD;u 'Dvq
kd ufa&;xm;w,f?

“æ vlxo k ydw&f @J vkyif ef;wm0ef[m Edik if aH wmftm%mudk zsuq f ;D


a&;&,fv@kd b,fawmhrS rjzpfEikd b f ;l ? tpd;k &tm; wpHw k &m jy\em
tay:rSm vdkufa&mr_&Sdvmatmif ðyvkyfa&;/ odk@r[kwf ypPnf;rJh
vlwef;pm;tay: &efvw kd hJ tpd;k &ae&mrSm ypPn;f rJv h w l ef;pm;tay:
pmemwJh tpd;k &w&yfe@J tpm;xd;k a&;yJ jzpfEikd w f ,f? æ 'gayrJh b,faom
tcgrS b,ftajctaersKd ;rSmrS 'g[m (ypPn;f rJv h w
l ef;pm;u ol@tay:

195
vDeif
&efvdkwJh tpdk;&w&yftay: atmifyGJcHr_[m) EdkifiHawmftm%m
zsuq f ;D a&;od@k ra&S@±E_ ikd b
f ;l ? Edik if aH wmftm%mtwGi;f tiftm;csed cf iG f
v#m wpHkw&majymif;vJa&;odk@om a&S@±_Edkifw,f? æ 'ga=umifh
u|efawmfwdk@ EdkifiHa&;wdkufyGJ&J@ &nf&G,fcsuf[m t&ifuvdkyJ
ygvrD efxrJ mS trsm;pk ae&m&atmifvyk +f y;D ygvrD efukd tpd;k &&J@ t&Sif
ocifjzpfatmif ajymif;ypfjcif;tm;jzifh Edik if aH wmftm%mudk &&Sad &;
jzpf+rJjzpfaeygw,f?” (pmrsuEf mS 726/ 727/ 732)

'g[m wu,fu h ykd J tjynf0h qH;k eJ@ t,kwn f qhH ;kH tacsmif0g'yJ jzpfyg
w,f? awmfveS af &;udk yg;pyfuyJ vufc+H yD; vufawG@t& ypfy,fxm;ygw,f?
aumufpuD;&J@ tawG;tac:[m “ypPn;f rJv h w
l ef;pm;tay: pmemwJh tpd;k &
w&yf” &&Sad &;xuf bmrSrydyk gb;l ? 'DtawG;tac:[m 1847 ckEpS f uGejf rLepf
a=unmpmwrf;rSm a=unmazmfxw k cf w
hJ hJ “ypPn;f rJv
h w l ef;pm;tm; tkypf ;kd ol
vlwef;pm;tjzpf pnf;±H;k a&;” tawG;tac:eJ@ Edi_ ;f ,SO&f if evAde;f wH;k tawG;
tac:od@k aemufwvSr;f qkwo f mG ;wm jzpfw,f?

aumufpuD;[m &Sw d 'f rD efw@kd / yvufcaf emhA/f Aif'gA;D wd@k vvkd al wGqrD mS
oljrwfE;kd vSwhJ “nD!w G af &;” udk t&,lz@kd vdv k rd rhf ,f? bmvd@k vq J akd wmh olw@kd
tm;vH;k [m “ypPn;f rJv h wl ef;pm;tay: pmemwJ”h tpd;k &&yf&&Sad &;twGuf
wdu
k yf 0JG ifz@kd vdv
k m;=uvd@k ygy?J

u|eaf wmfw@kd taeeJ@ qd&k ,


S v
f pf0g'tay: tJ'v D kd opPmazmuforl sm;eJ@
vrf;cG&J vdrrhf ,f? Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk tuket f pifzsuq f ;D zd@k wdu
k yf JG
0if&vdrrhf ,f? 'gro S m vufeufuikd yf pPn;f rJvh w
l ef;pm; ud,k w f ikd f tpd;k &jzpfvm
Edik v
f rd rhf ,f? atmufyg 2 ck[m tvGe@f tvGef uGjJ ym;jcm;em;wJh t&mrsm;
jzpfygw,f?

196
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD;taeeJ@ vD*si;f wd@k / a';Apfw@kd / yvufcaf emhAw f @kd / ydx
k &uf
qd@k Aw
f @kd / Zm&Dw,fvw D @kd / csmaemhAw
f @kd vv
kd al wGe@J w&if;wES;D rdwzf @JG z@kd vdv k rd rhf ,f?
bmvd@k vq J akd wmh olw@kd [m “Edik if aH wmftm%mtwGi;f tiftm;csed cf iG v f #m
ajymif;vJa&;” twGuf “ygvrD efxrJ mS trsm;ae&m&a&;” eJ@ ygvrD efukd “tpd;k &
&J@ t&Sio f cif” jzpfatmif ajymif;ypfa&;twGuf vkycf siaf e=uvd@k ygy?J tvGef
tzdk;wefvSwJh &nfrSef;csufygyJ? tacsmiform;awGu vHk;0vufcHEdkif=u+yD;
t&m&mudk blZmG ygvrD efpepforRwEdik if aH wmf&@J abmiftwGi;f rSm uef@owf
xm;Edik w f hJ &nfreS ;f csuyf gy?J

'gayrJh u|eaf wmfw@kd taeeJ@uawmh tacsmif0g'orm;rsm;eJ@ vrf;cG&J


vdrfhr,f? 'gqdk&if vlwef;pm;tod&SdwJh ypPnf;rJhvlwef;pm;wckvHk;[m
u|eaf wmfw@kd e@J twl wdu
k yf 0JG if=uvdrrhf ,f? “tiftm;csed cf iG vf #m ajymif;vJa&;”
twGuf wdu k rf mS awmh r[kw/f "e&Siv f w
l ef;pm;udk wGe;f vSezf @kd twGuf "e&Sif
ygvDrefpepfudk zsufqD;zdk@twGuf/ yJ&pfbHktzGJ@yHkpH 'Drdku&ufwpforRwEdkifiH
xlaxmifa&;twGu/f od@k r[kwf tvkyo f rm;/ ppfom;rsm;&J@ ud, k pf m;vS,f
qdAk ,
D uftzG@J tpnf;&J@ orRwEdik if x H al xmifa&;twGu/f ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@
awmfveS wf thJ m%m&Sipf epf xlaxmifa&;twGuf wdu k yf 0JG if=urSm jzpfw,f?

EdkifiHwumqdk&S,fvpf0g' v_yf&Sm;r_twGif;rSm aumufpuD;xuf


vuf,muswhJ tawG;tac:tkypf rk sm; &Syd gw,f? Oyrm *smr%DrmS qd&k , S pf vpf
vpOf*sme,f (Socialist Monthly) tkypf k (vD*si;f / a';Apf/ aumh Kolb eJ@
puif'aD eAD,ef;om;awG jzpf=uwJh pawmeif Stauning/ b&efwif Branting
wd@k tygt0if wjcm;olrsm;) jzpfw,f? jyifopfe@J b,fv*f s, D efrmS awmh a*smf
&ufpf&J@ aemufvdkufrsm;eJ@Aif'gADvfwdk@ jzpfw,f? tDwvDygwDxJrSmawmh
wl&yfw/D x&DAehJ @J wjcm;vuf,mud,k pf m;vS,rf sm; jzpfw,f? t*FvefrmS qd&k if
azbD,ef*% kd ;f om;rsm;eJ@ “vGwv
f yforl sm;” jzpfw,f? (vGwv f yfwhJ tvkyf
197
vDeif
orm;ygwu D kd qdv
k w
kd myg? wu,fuawmh vpfb&,fawGtay: wav#mufv;kH
rScD akd ewJyh gwD jzpfygw,f?) wjcm; tvm;wlawGvnf; &Syd gao;w,f? azmfjyyg
vl}u;D rif;tm;vH;k [m ygvrD efvyk if ef;eJ@ ygwo D abmw&m;a&; tmabmfyikd ;f rSm
tvGe}f u;D rm;wJh tcef;u yg0if+y;D r=umc% t"dutcef;u yg0ifwhJ yk*Kd~ vaf wG
jzpfw,f? olw@kd [m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;tm%m&Sipf epfukd twdtvif; jiif;y,f
=u+yD; tacsmif0g'udk ajAmifusifhoHk;=uw,f? 'Dvl}uD;rif;rsm;&J@ tjrifrSm
ypPn;f rJv h w l ef;pm; “tm%m&Sipf epf” qdw k m 'Drukd a&pDe@J “yËdyuQjzpf” aeyg
w,f? olw@kd [m wu,fawmh "e&Siaf ygupf 'Dru kd &ufawGe@J tESpo f m& bmrS
rjcm;em;ygb;l ?

'Dtajctaeudk xnho f iG ;f pOf;pm;+yD; usKd ;a=umif;qDavsmpf mG eJ@ qGJ


xkwv f u
kd w f hJ u|eaf wmfw@kd &@J aumufcsuu f awmh 'kw, d tifwmae&Sief ,f
tzG@J }uD;&J@ w&m;0ifu, kd pf m;vS,t f rsm;pk}uD;[m tacsmif0g'bufukd vH;k 0
a&muf&o dS mG ;+yDqwkd mygy?J bHt k zG@J &J@tawG@tñuH[m arhaysmufjcif;cH&±Hrk u
yHyk ef;zsujf cif;udv k nf; cHc&hJ +yD? tvkyo f rm;rsm; xºuv_y&f mS ;=u&r,ft h csed f
eD;uyfvm+yDjzpfa=umif;/ Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk zsuq f ;D +yD; topfwcke@J
tpm;xd;k jcif;tm;jzifh rdrw d @kd . Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vl@tzG@J tpnf;udk qd&k , S v f pf
pepft& jyefvnfqnfaqmufa&;twGuf tajccHtw k jf rpf jzpfap&r,ft h csed f
eD;uyfvm+yDjzpfa=umif; tvkyo f rm;rsm;tm; olw@kd u ynmay;zd@k a0vma0;
vufawG@rmS tJ'ge@J qef@usib f uftawG;tac:awGukd tvkyo f rm;rsm;tm;
a[majymaecJ=h uw,f? olw@kd [m “tm%modr;f ydu k rf ”_ qdw k phJ um;udk zGiq hf kd
&mrSmvnf; tacsmif0g’twGuf xGuaf yguaf wG trsm;}uD;ay;xm;cJ=h uw,f?

e,fcs@J pepfòyifqikd rf a_ =umifh }uD;xGm;vmwJh ppfa&;,EW&m;udk ydik q f ikd f


xm;=uwJh Edik if aH wmfrsm;[m tcktcg ppfbv D ;l }u;D awG jzpfae=u+y?D urBm}u;D udk
t*Fvyd u
f tkycf sKyfrvm;/ *smr%Du tkycf sKyfrvm;/ 'Db¾mt&if;u tkycf sKyf
198
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rvm;/ [db k ¾mt&if;u tkycf sKyrf vm;qdw k jhJ y\emudk ajz&Si;f zd@k twGuf 'Dppf
bDv;l }uD;awG[m oef;aygi;f rsm;pGmaom jynfov l x
l uk kd owfjzwfae=uw,f?
'DvdktcsdeftcgrsdK;rSm EdkifiHawmfqdkwJht&mtay: ypPnf;rJhawmfvSefa&;eJ@
oabmxm;jy\emudk yHyk ef;zsuw f m/ a&SmifuiG ;f wm[m tvGe}f uD;rm;wJh
*,ufukd jzpfay:aprSm rkcsjzpfygw,f?

(vDeif&@J vufa&;rlrmS atmufygtwdik ;f qufvufa&;xm;ygw,f?)

tcef; (7)

1905 ESihf 1917 ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;&J@ tawG@tñuH

'Dtcef;acgi;f pOf&@J ta=umif;t&m[m odyu f s,jf yef@ygw,f? a&;&if


tkyw f t
JG csKd @ a&;vd@k &w,f? a&;vnf;a&;oifw
h ,f? 'DpmapmifrmS awmh "rRwmyJ
tawG@tñurH sm;xJu ta&;t}u;D qH;k oifcef;pmta=umif;avmufyJ uef@owf
a&;&awmhrmS yg? ypPn;f rJv h w
l ef;pm;awmfveS af &;&J@ vkyif ef;wm0efrsm;xJu
EdkifiHawmfeJ@ wdkuf±dkufywfoufwJh tydkif;udkyJ a&;&awmhrSmyg? ('Dae&mrSm
pmrljywfawmufomG ;ygw,f?)¢

yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf aemufqufwt


JG rSmpum;

'Dpmapmifukd 1917 =o*kwv f eJ@ pufwifbmvrSm a&;om;cJw h ,f?


aemufxyf tcef;jzpfwhJ tcef; (7) “1905 ESihf 1917 ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;&J@
tawG@tñuH” twGuf u|eaf wmf aumufa=umif;a&;xm;+yD;om;yg? 'gayrJh
acgif;pOfavmufyJ a&;±HkuvGJ+yD; wa=umif;rS a&;csdefr&yg? 1917 ckESpf
atmufwb kd m awmfveS af &;umvOD;&J@ Edik if aH &;tusyt
f wnf;u “=um;jzwf
wm;qD;” cJv h @kd jzpfygw,f? 'D “=um;jzwftwm;tqD;” rsKd ;u óuqd&k rSmyg?

199
'gayrJh pmapmif&@J 'kw, d tydik ;f (“1905 ESihf 1917 ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;&J@
tawG@tñuH”) udk a&;zd@k upd uP awmh tcsed t f awmf=um qdik ;f xm;&awmhr,fh
yHyk gy?J “awmfveS af &;tawG@tñuH” ta=umif;a&;wmxuf 'gukd vufawG@
jzwfoef;wmu ydak ysmaf rG@z,
G af umif;+yD; ydt
k usKd ;jzpfxeG ;f apygw,f?

pma&;ol

yDx±d*k &uf

1917 ck/ Ed0k ifbm 30 &uf?

&nf!eï ;f

V. I. Lenin’s The State and Revolution is a reprint of the text given in


the Selected Works of V. I. Lenin, Eng. ed., Foreign Languages
Publishing House, Moscow, 1952, Vol II, Part I.

You might also like