Professional Documents
Culture Documents
ESifh
awmfvSefa&;
AGDtdkifvDeif
AGt
D ikd v
f eD if
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (1) ææ 1
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2) ææ 6
yxrt}udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 10
'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f 13
1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f ææ 14
2?txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm; ææ 20
3? Edik if aH wmfqw
kd m tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;tm; aoG;pkyw
f hJ
ud&,
d mjzpfw,fææ 25
1? awmfveS af &;tóuumv 42
1? bHt
k zG@J 0ifrsm;u ol&aJ umif;pdw"f mwfukd b,fae&mawGrmS
jyocJ=h uovJ 63
2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ 70
3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&; 77
1? aetdrjf y\em 96
6? 'Dru
kd a&pDaysmufu,
G af &;eJ@ ywfoufv@kd tde*f ,f&@J a&;om;csuf 135
tcef; (5) Edik if aH wmfwrd af umyaysmufa&;twGuf pD;yGm;a&;tajccH
1? rmhupf u
f jy\emudw
k ifjyyHk 139
oabmw&m;jiif;cHrk ?_ 184
tawG@tñuH 199
OD;pGmajymcsiw
f m æ 'Dpmwrf;[m yk*v
~ u
d tjrif jzpfw,f? aqG;aEG;zd@k tpðy
xm;wmom jzpfw,f?
(1) vDeif&@J 'Dusr;f &if;udk awmfveS af &;vnf; rvkyzf ;l ao;cif Edik if aH &;
tm%mvnf; rxlaxmifz;l ao;cifu p+yD;avhvmcJyh gw,f? txl;
ojzifh awmfveS af &;tydik ;f udk yd+k y;D pdw0f ifpm;cJw
h ,f? em;vnfovdvk kd
awmh &Swd ,f? 'gayrJh eufeuf±i_d ;f ±di_ ;f r[kw?f
tcef; (1) u -
1
vDeif
(2) 'gayrJh
2
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
§ olw@kd trsKd ;om;"e&Siaf wG&@J trsKd ;om;pufrv
_ yk if ef; xl
axmifcGifhay;&r,f? 'Drdkua&pDawmfvSefa&; qHk;cef;wdkif
vkycf iG hf olw@kd ukd ay;&r,f?
3
vDeif
tck OD;ode;f pdet f pd;k &u tar&duef/ *syef/ Oa&myor*~ (EU)
jyef0ifvmzdk@vkyfawmhvnf; olwdk@ bmudkyJ pdwf0ifpm;=uovJ
qdw
k mudk jyae+yD? ArmjynfrmS trsKd ;om;pufr_ xGe;f um;zd@k r&Syd gb;l ?
pufrE_ ikd if x
H al xmifa&;[m Avmaºu;a=umfoyH J jzpfrmS yg?
4
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
1958 rSm ppfAsL±du
k &ufvuf0g;}uD;tkyf "e&Siv f w
l ef;pm;
tpd;k &&J@o±kyf ryDoayr,fh 1962 up+yD; tcktxd ppfAsL±du k &uf
vuf0g;}u;D tkyf "e&Siv
f w
l ef;pm;&J@ vuQ%mu yDyjD yifjyif jzpfvmwm
yJ? 'grSr[kwf ajAmifxGuf&yfovm;/ aemufuG,fu aeovm;
qdwk mu jynfwiG ;f jynfytajctaet& vky=f uwmyg?
• rsuaf rSmufavmurSm
jynfo@l tm%m*sme,f
trSwf (35)
'DZifbm/ 2012ckEpS rf ?S
5
vDeif
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;udk xyfraH vhvm&mrS &&Scd suf (2)
tck rdrw
d @kd avhvmzd@k awmfveS af &;vufawG@awG odyrf sm;
w,f? ±k&mS ;atmufwb kd mawmfveS af &;up+yD; w±kw/f AD,uferf/
usL;bm; pojzifh awmfvSefa&;tawG@tñuHawG odyfrsm;ygw,f?
jynfo@l tm%m xlaxmif=uwJh tawG@tñuHawGe@J oifcef;pmwG
vnf; rsm;w,f?
6
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rdrwd @kd qifEw
J$ hJ awmfveS af &;eJ@ w±kw/f AD,uferf/ usL;bm;
pwJh awmfveS af &;awGvnf; rwlygb;l ? wlra,mif &Sad umif;&Srd ,f?
'gayrJh c|wpf yG f rwlygb;l ? rdrw
d @kd ygwt
D aeeJ@ yHw
k ul ;l csrv
d @kd ESmacgi;f
usnaf yG@ awG@c&hJ aygi;f rsm;yg+yD?
7
vDeif
w&m;±H;k ) udk jynfo@l 'rD u
kd a&pDtm%m&Sipf epfu qufvuftoH;k
rcse@J qdw
k mygy?J
vDeiftaeeJ@ 'Dvt
kd jzpfrsKd ; (qdAk ,
D uftm%m xlaxmif+yD;
prSm) ñucH &hJ w,f? ppfwyf (a[mif;) &Jwyf (a[mif;) w&m;±H;k (a[mif;)
awGu qdkAD,uftm%mudk tmcHwm ñuH&ygw,f? jynfwGif;ppf
jzpf&w,f? tJ'DtcgusawmhrS wyfrawmftopf/ &Jwyftopf/
w&m;±H;k topfukd xlaxmifcw hJ myg?
8
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
(3) vDeif/ armfpDwkef;wdk@ jzwfoef;cJh&wJhacwfu e,fcsJ@orm;awG
tcsi;f csi;f urBmppf wdu k =f uwJah cwfyg? rsuaf rSmufacwfe@J rwlygb;l ?
rsuaf rSmufacwfu e,fcs@J tcsi;f csi;f ppfcif;wJah cwf r[kwyf gb;l ?
tar&duef plygyg0gwckyJ &Sw d ,f? urBmppf}uD; rjzpfwmvnf; (67)
ESpf &Syd g+yD? a'oEW&ppfuav;awGyJ tuef@towfe@J jzpfcyhJ gw,f?
jzpfaeygvrd Ohf ;D r,f? urBm}uD;wckv;kH +idr;f csr;f wJah cwf}uD; a&muf+yDv@kd
,lqvd@k rjzpfygb;l ?
rdrw
d @kd taeeJ@ ta&;ñuH&if toifjh zpfaezd@k vdyk gw,f? Arm
jynf&@J tajccHtrsKd ;om;tusKd ;pD;yGm;udk xdyg;rcHz@kd / Armjynf&@J yikd ef uf
e,fajrudk enf;enf;rS txdyg;rcHz@kd vdyk gw,f?
trSwf (35)
'DZifbm/ 2012ckEpS rf ?S
9
vDeif
vDeif
Edi_ ;f ,SOcf sut f & +idr;f csr;f pGmzG@H òz;wd;k wufcw hJ u hJ mv ESpq f ,ftcsKd @
twGi;f rSm pkyv kH mcJw h hJ tacsmif0g' tpdwt f ydik ;f rsm;a=umifh urBmw0Sr;f &Sd w&m;0if
qd&k ,S v f pfygwrD sm;twGi;f rSm qd&k , S af &SmAf if0g'*d% k ;f awGu }uD;pd;k xm;ygw,f?
'D*%kd ;f u ajymawmh qd&k , S v f pf0g'/ vkyaf wmh a&SmAf if0g'yg? (±k&mS ;rSmqd&k if
yvufcaf emhA/f ydx k &DaqmhA/f b&uf&aS umhApf um;,m;/ ±kAmEdAk pfcsw f @kd wawG?
aemuf+yD; odyrf ay:vGiv f aS o;wJh rpPwm qm&Dw,fv/D rpPwmcsm;aemhAw f @kd e@J
taygi;f ygwpkayg?h *smr%DrmS qd&k if &S'd ,fref;/ vD*si;f / a';Apfe@J tjcm;olrsm;ayg?h
jyifopfe@J b,fv*f s, D rH mS qd&k ifawmh &Daemf',fv/f *wf'/f Aef;'gA,fv'f D pwm
awGayg?h t*FvefrmS uawmh [ife'f refe@J azbD,*H % kd ;f om;rsm;ayg?h ) tJ'*D % kd ;f &J@
xl;jcm;csuu f awmh “qd&k , S v f pf0g'acgi;f qmifrsm;” taeeJ@ “ud, k ”hf trsKd ;om;
&J@ "e&Siv f w l ef;pm; tusKd ;pD;yGm;twGuo f mru “ud, k ”hf Edik if aH wmf tusKd ;
pD;yGm;twGuyf g atmufwef;usus / usKd ;usKd ;EGEH HG tvkyt f au|;ðyaejcif;ygy?J 'Dvkd
ajym&wmuawmh (GP vd@k ac:ac:ae=uwJ)h tiftm;}uD;Edik if t H rsm;pk[m [d;k
apmapmuwnf;u tcktxd wav#mufv;kH tm;enf;wJh trsKd ;om; Edik if iH ,f
rsm;pGmudk aoG;pkyu f |ev f yk af ecJw h m jzpfv@kd ygy?J tJ'v D v kd yk +f yD;&wJh wdu k &f myg
ypPn;f udk cGaJ 0&,la&;eJ@ xyfrefcaJG 0&,la&;twGuf qifEw J$ phJ pf[m e,fcs@J ppfyJ
jzpfygw,f? ‘Edik if aH wmf’ eJ@ywfouf+yD; tacsmif0g'qefqef vGrJ mS ;pGm xifjrif
ae=uwmawGtay: wdu k yf rJG qifb;l qd&k if "e&Siv f w l ef;pm;&J@ v$r;f rd;k r_/ txl;
ojzifh e,fcs@J "e&Siv f wl ef;pm;&J@ v$r;f rd;k r_atmufuae+yD; vkyo f m;vlxk vGwf
ajrmufa&; ta&;awmfyq kH w kd m b,fvrkd S qifEEJ$ ikd rf mS r[kwyf gb;l ?
11
vDeif
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; oif=um;cJw h mawGukd
t&ifqef;ppf=u&atmifyg? tJ'=D o0g'awGxu J rS tacsmiform;awGu arhxm;
=uwJt h ydik ;f od@k r[kwf yHyk ef;zsuv f u kd w f thJ ydik ;f awGukd txl;tao;pdwu f sus
qef;ppf=u&atmifyg? tJ'g+yD;&if yHyk ef;zsu=f uolawGxrJ mS wm0eft&Sq d ;kH yk*Kd~ vf
jzpfwhJ um;vfaumufpuD;&J@ tjrifawGukd txl;cGjJ crf;pdwjf zm=ur,f? um;vf
aumufpuD;qdw k m rsuaf rSmufppfyu JG mvrSm r±_rvSysupf ;D oGm;wJh 'kw, d
tifwmae&Sife,f tzGJ@tpnf; (1889 - 1914) &J@ tausmf=um;qHk;
acgi;f aqmifayg?h aemufq;kH tydik ;f taeeJ@ ±k&mS ;Edik if &H @J 1905 ck awmfveS af &;eJ@
txl;ojzifh 1917 awmfveS af &;tawG@tñuHxu J t"duoifcef;pmrsm;udk
xkwEf w k =f u&atmifyg? ,cktcg (1917 =o*kwv f tpydik ;f ) rSm 1917 awmfveS f
a&;&J@ yxrtqif[ h m +yD;qH;k awmhr,fo h abm &Syd gw,f? 'gayrJh awmfveS af &;
wckvHk;udkawmh e,fcsJ@ppfa=umifh ay:aygufvm&wJh ypPnf;rJhqdk&S,fvpf
awmfvSefa&; oHóu;twGif;u uGif;qufwcktjzpfeJ@om oabmxm;&rSm
jzpfygw,f? 'ga=umifh ypPn;f rJq h &kd ,S v f pfawmfveS af &;eJ@ Edik if aH wmft=um;rSm
b,fvq kd ufpyfovJqw kd hJ ar;cGe;f [m vufawG@Eikd if aH &;twGuf ta&;}uD;±Hk
ru rsuaf rSmufvwfwavm tusq;kH jy\emtwGuyf g ta&;}uD;ygw,f?
tJ'rD suaf rSmuf jy\emqdw k muawmh rdrw d @kd u, kd u
f kd t&if;&Sipf epfxrf;yd;k
atmufrS tvGw±f ek ;f xGuzf @kd avmavmq,fvmr,fh umvawGrmS bmawG
vky=f uzd@k vdo k vJqw kd m vlxu k &kd iS ;f jya&;yJ jzpfygw,f?
pma&;ol
1917 - =o*kwv
f
12
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'kwt
d }udryf EkH ydS jf cif;twGuf ed'ge;f
'D'wk ,d t}udryf EkH ydS jf cif; tcef; (2) twGi;f u¾ (3) ckukd jznfph u
G x
f nfo
h iG ;f
vduk wf muvGvJ @kd wjcm;jyifqifajymif;vJwm r&So d avmufygy?J
pma&;ol
armfpudk
13
vDeif
tcef; (1)
1? Edik if aH wmfqw
kd m ajy+idr;f vd@k r&wJh vlwef;pm;&efbufyËdyuQrsm;rS ay:xGuf
vmwm jzpfw,f?
tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;wd@k vGwaf jrmufa&;wdu k yf t JG wGi;f u awmfveS w f thJ awG;
tac:q&mrsm;eJ@ acgi;f aqmifrsm;&J@ =o0g'awG/ ordik ;f wav#mufv;kH t}urd }f urd f
awG@ñuHc&hJ wJh tjzpfrsKd ;udk ,cktcg rmhupf &f @J =o0g'vnf; ñuHawG@ae&ygw,f?
}uD;jrwfwJh awmfvSefa&;orm;rsm; toufxif&Sm;&SdpOfuqdkv#if zdESdyfol
vlwef;pm;rsm;[m olw@kd ukd tpOfwpdu k tf rJvu kd af cG; vdu
k o
f vdk vdu k cf =hJ u
w,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm;&J@ =o0g'awGtay: t±dik ;f jyqH;k enf;eJ@ &ef!Kd‡ ;
xm;=uw,f? t&G&H mS qH;k enf;eJ@ rke;f wD;cJ=h uw,f? t&rf;um;qH;k enf;eJ@ oGm;ykyf
avvGihf ykwcf wfc=hJ uw,f? tJ'aD wmfveS af &;orm;rsm; uG,v f eG o
f mG ;=u+yD;
aemufrmS awmh olw@kd ukd bmtEW&m,frS ray;wJh ud;k uG,pf &moauFwrsm;
tjzpf ajymif;ypfz@kd óu;pm;=uw,f? ewfvkd youd;k uG,=f uapzd@k óu;yrf;=uw,f
vd@k awmif qdEk ikd w
f ,f? olw@kd &@J emrnfawGu, kd Ef u _d u f wefc;kd ygaeoa,mif od'd<
wifzdk@ óu;pm;=uw,f? &nf&G,fcsufuawmh tzdESdyfcHvlwef;pm;rsm;udk
14
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
“ac|;ody”f zd@k / vdrn f mvSnjhf zm;zd@k / wcsed w f nf;rSm awmfveS af &;=o0g'awG&@J
tESpo f m&tydik ;f udk vS;D xkwyf pfz@kd / awmfveS w f hJ toGm;tydik ;f udk wH;k atmif
vkyyf pfz@kd / =o0g'udk odyzf si;f atmif vkyyf pfz@kd ygy?J ,cktcgrmS tvkyo f rm;
vlwef;pm; v_y&f mS ;r_twGi;f &Sd tacsmif0g'w D @kd EiS hf "e&Sivf w l ef;pm;[m rmhupf f
0g'udk “jyefvnfrrG ;f rH” a&; udprP mS wpdww f nf;/ w0rf;wnf; jzpfae=uw,f?
olw@kd [m 'D=o0g'&J@ awmfveS af ombufEiS hf awmfveS af omtwGi;f o±kyw f @kd ukd
jr‡Kyfxm;wm/ arS;rSed af pwm/ yHyk ef;zsuyf pfwmawG vkyaf e=uygw,f? "e&Sif
vlwef;pm;taeeJ@ vufcv H @kd &wJh (od@k r[kw)f vufcv H @kd &r,fxifwhJ tydik ;f
awGuakd wmh a&S@wef;wif+yD; cs;D rGr;f axmyemðy=uw,f? ,cktcgrmS qd&k , S f
a&SmfAif0g'DrSefor#[m “rmhufpf0g'D” awG jzpfae=uygw,f? (r&,f=uygeJ@
cifAsm;?) *smref"e&Siv f w
l ef;pm; wwfoyd nm&Si}f uD;rsm;[m rae@wae@urS
rmhupf 0f g'udk zsuq f ;D a&;yg&*lawG vkyaf ecJ=h uw,f? a[m tckawmh ‘*smref
vlrsKd ;’ rmhupf t f a=umif;udk ajymoxuf ajymvmae=uygyaum? olw@kd cyf
wnfwnfajymae=uwmuawmh rmhufpf[mwJh vk,ufa&;ppfyGJ qifE$Ja&;
&nf&, G cf suef @J pnf;±H;k odyof nf;vSwhJ tvkyo f rm;or*~awGukd ynmay;ðypkysKd ;
axmifcyhJ gowJAh sm;?
15
vDeif
aomhcsut f usq;kH tyd'k f tm;vH;k udk jynfph EkH ikd o f r# jynfph pkH mG ud;k um;&ygvrd rfh ,f?
'gro
S m pmzwfot l aeeJ@ odyeH` nf;usq&kd , S v
f pf0g'udk wnfaxmifc=hJ uolrsm;&J@
tjrifrsm;u bmawGv/J 'DtjrifawG b,fvjkd zpfay:vmovJ pwmawGukd trSD
tcdu k if;uif; oabmayguEf ikd yf gvrd rhf ,f? aemuf+yD; tcktcg v$r;f rd;k aewJh
‘aumufpuD;0g’’ u 'Dtjrifrsm;udk yHyk ef;zsucf yJh u kH kd taxmuftxm;eJ@ oufao
jyEdik +f yD; &Si;f &Si;f vif;vif; zGichf sEikd yf gvrd rfh ,f?
16
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
qdok nfh tcsurf sm;udk Edik if aH wmfqw kd t hJ &m wnf&adS er_u azmfjyae
ygw,f? 'gayrJh 'Dqef@usib f ufrsm; taeESihf wenf;tm;jzifh pD;yGm;a&;
tusdK;pD;yGm;csif; twdkuftcHjzpfaeonfh vlwef;pm;rsm;taeESifh
tusKd ;rJph mG wdu k yf q
JG if=u&if; ‚wd@k u, kd uf Ekd iS hf vl@tzG@J tpnf;w&yf
vH;k udk zsuq f ;D ypfvu kd o
f nfh tjzpfrsKd ; rjzpfap&avatmif vl@tzG@J
tpnf;txufwiG f &yfwnfae[ef&w dS hJ tiftm;w&yf vkt d yfvm
ygw,f? 'Dtiftm;u yËdyuQ}uD;udk ‘+idr0f yfyjd ym;a&;’ abmiftwGi;f
csKyfxed ;f xm;ay;&r,f? tJ'v D kd vl@tzG@J tpnf;twGi;f uyJ ay:ayguf
vmayr,fh vl@tzG@J tpnf;txufrmS ud, k uhf , kd uf kd ae&mcsxm;um
vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmoGm;aewJt h iftm;qdw
k m
wu,fawmh Edik if aH wmfqw kd t hJ &myJ jzpfygw,f?”
17
vDeif
wzufuajym&v#if vlwef;pm;yËdyuQeJ@ vlwef;pm;wdkufyGJ&SdwJh
ae&mrSmom Edik if aH wmfwnf&EdS ikd w f ,fqw kd thJ csuu f kd rjiif;Edik w f hJ ordik ;f tcsuf
tvufawG &Sad ewma=umifh "e&Sit f awG;tac:q&mrsm;ESihf txl;ojzifh "e&Sif
aygufptawG;tac: q&mrsm;[m rwwfombJ 0efcH=uygw,f? 'gayrJh
Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJh ,eW&m;jzpfo
a,mifa,mif rmhupf 0f g'udk “jyifay;” vdu k =f uw,f? rmhupf &f @J tvdt k &qdv k #if
tu,fI Edik if aH wmf[m vlwef;pm;rsm;udk ajy+idr;f atmif jzefajzay;Edik w f ,f
qd&k if olay:ayguv f mEdik pf &meJ@ wnfwEhH ikd pf &mta=umif; r&Syd gb;l ? "e&Sif
aygupf evAde;f wH;k ygarmuQrsm;ESihf Edik if aH &;tmabmf&iS rf sm;uawmh Edik if aH wmf
[m vlwef;pm;rsm;tm; ajy+idr;f atmif jzefajzay;wJt h &mjzpfw,fv@kd qdyk g
w,f? (olw@kd [m 'Dtcsuu f kd oufaojyzd@k twGuf apwemAvyGe@J r=umc%
rmhupf u f kd ud;k um;=uao;w,f?) rmhupf t f vdt k & Edik if aH wmfqw kd m vlwef;pm;
tkyfpdk;r_,EW&m; jzpfw,f? vlwef;pm;w&yfudk wjcm;vlwef;pm;w&yfu
zdEydS af &;twGuf ,EW&m;jzpfw,f? vlwef;pm;rsm; twdu k tf cHjzpfru _ kd avsmyh g;
atmif ‘+idr0f yfyjd ym;r_’ udk zefw;D wnfaqmufw,f qdw k m[mvnf; tJ'D
zdEydS rf u_ kd w&m;0ifjzpfatmif/ twnfwusjzpfatmif vkyw f myJ jzpfygw,f? "e&Sif
aygupf Edik if aH &;orm;rsm;&J@ tjrifrmS awmh +idr0f yfyjd ym;r_qw kd m vlwef;pm;rsm;
ajy+idr;f r_ukd qdv k w kd ,f? vlwef;pm;w&yfu zdEydS rf u _ kd rqdv k bkd ;l ? twdu k t f cH
jzpfr_udk avsmhyg;apjcif;qdkwmvnf; vlwef;pm;rsm; ajy+idrf;atmif jzefajz
ay;jcif;udk qdv k wkd ,f? zdEydS o f rl sm;tm; tzdEydS cf vH wl ef;pm;u wGe;f vSeaf &;rSm
wdkufyGJ0ifolwdk@ vufxJu wdkufyGJud&d,mwckck/ wdkufyGJenf;emwrsdK;rsdK;udk
vk,yl pfjcif;udk rqdv k b
kd ;l ?
18
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tjym; csufcsif;vkyf&awmhr,fh vufawG@jy\emw&yftjzpf bufaygif;pHk
azmfjy ay:ayguv f mcJyh gw,f? tJ't D cgrmS qd&k , S v f pfawmfveS af &; ygw0D ifrsm;eJ@
rif&ADS pfrsm; (Mensheviks) [m csucf si;f yJ ‘Edik if aH wmf’ [m vlwef;pm;rsm;udk
“ajy+ird ;f atmif jzefajzay;w,f” qdw k hJ "e&Siaf ygupf oabmw&m;EGx H J pH;k pH;k ðryf
oGm;=uw,f? 'DygwD 2 ckpvH;k u Edik if aH &;orm;rsm;&J@ ra&rwGuEf ikd w f hJ qH;k jzwf
csuaf wG/ aqmif;yg;awG[m tJ'v D kd "e&Siaf ygupf qefw/hJ evAde;f wH;k qefwhJ
‘ajy+ird ;f a&;’ oabmw&m;rsm;ESihf jynfv h #aH ecJw h ,f? Edik if aH wmfqw kd m vlwef;pm;
wckc&k @J tkycf sKyfa&;,EW&m; jzpfw,f? tJ'v D w l ef;pm;[m ole@J qef@usib f uf
(&efbufvw l ef;pm;) eJ@ rajy+idr;f Edik bf ;l qdw k mawGukd "e&Siaf ygupf 'Dru kd &uf
awGtaeeJ@ b,fawmhrS em;vnfrmS r[kwyf g? ±k&mS ;qd&k , S v
f pfawmfveS af &;
ygw0D ifrsm;eJ@ rif&ADS pfrsm;[m qd&k , S v f pf0g'D vH;k 0r[kwaf =umif;/ ('Dtcsuu f kd
u|eaf wmfw@k d aAmf&AD S pfrsm; (Bolsheviks) u t+rw J ap udik pf x J G m;wmyg?) qd&k , S v f pf
pum;vH;k / pum;yd'k af wGuykd J oHa,mifvu kd f avazmaewJh "e&Siaf ygupf 'Dru kd &uf
rsm;omjzpfa=umif;udk Edik if aH wmfe@J ywfouf+yD; xm;&Sw d hJ olw@kd &@J oabmxm;
uvnf; txift&Sm; azmfjyaeygw,f?
19
vDeif
cJw
h hJ Edik if aH wmf,EW&m;/ vl@tzG@J tpnf;eJ@ “uif;uGmr_” &J@ azmfjycsujf zpfwhJ
Edik if aH wmftm%m,EW&m;udk rzsuq f ;D bJvnf; rjzpfEikd f - qdw k myJ jzpfygw,f?
oabmw&m;a&;t& ol@bmom&Si;f aewJh 'De*d ;k H csKycf suu f k d rmhupf [
f m awmfveS af &;
vkyif ef;wm0efrsm;udk tcdik t f rmusus/ ordik ;f a&;&mtjrife@J cGjJ crf;pdwjf zm+yD;rS
wdwyd y}uD;udk xkwEf w k cf w
hJ myg? 'gawGukd vmr,ft h cef;awGrmS a&;om;yg
OD;r,f? aumufpuD;taeeJ@ ‘arhaysmuf’ xm;+yD; yHyk ef;zsux f m;wmvnf;
'De*d ;kH csKyfcsuyf J jzpfygw,f? 'Dtcsuu f kd atmufrmS tao;pdwaf zmfjyygr,f?
2? txl;vufeufuikd t
f zG@J rsm;/ tusO;f axmifponfrsm; ææ
'Dvkd cGjJ cm;xm;r_[m u|eaf wmfw@kd tzd@k bmrS “rxl;qef;” ovkyd gy?J
'gayrJh 'Dvekd ,ferd w d cf jJG cm;r_pepf ay:ayguv
f matmif rsKd ;±d;k wltyk pf k od@k r[kwf
om;csi;f tkypf vk @l tzG@J tpnf;&J@ o¿mefa[mif;eJ@ ESpuf mv=um&Snpf mG wdu k yf JG
qifc&hJ wm jzpfygw,f?
21
vDeif
tdef*,f OD;wnfxm;wJh pmzwfy&dowfu 19 &mpkaESmif;ydkif;u
Oa&mywdu k o
f m; trsm;pk}u;D yg? olw@kd [m awmfveS af &;}u;D qdv k @kd wcgrS rñuzH ;l /
rjrifz;l cJ=h uyg? olw@kd tjrifrmS awmh Edik if aH wmfqw kd m 'Dvykd J jzpfrmS ayg?h wjcm;
b,fvkd jzpfEikd Of ;D rSmvJ? 'Dy&dowftaeeJ@ “ud, k b hf mom vufeufuikd x f m;wJh
t&yfom;tzG@J tpnf;” qdw k m bmrSe;f udk odem;vnf=uwm r[kwyf gb;l ? vl@tzG@J
tpnf; txufrmS ae&m,lxm;+y;D / vl@tzG@J tpnf;eJ@ uif;uGmoxuf uif;uGmae
wJh vufeufuikd t f xl;tzG@J tpnf;rsm; (ykvyd t f zG@J e@J t+rJwrf;wyfrawmf) &Sad e
zd@k b,ftcsed u f p+yD; vkt
d yfcyhJ goenf;qdw k hJ ar;cGe;f udk taemufOa&myeJ@ ±k&mS ;
evAde;f wH;k awGu pyifqm (Spencer) od@k r[kwf rpfac;avmhApf uD
(Mikhailovsky) wd@k qu D &wJh tiSm;pmvH;k 3 - 4 vH;k udo k ;kH +yD; tajzay;wwf
=uw,f? vl@tzG@J tpnf;b0 ±_yaf xG;vmwmawG/ vkyif ef;aqmifwm uGjJ ym;
vmwmawG bmawGnmawG ud;k um;+yD; tajzay;awmhwmygy?J
22
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tJ'v D tkd zG@J tpnf;rsKd ; r&SEd ikd af wmhyg? ,Ofaus;r_jrifv h mwJh vl@tzG@J
tpnf;[m &efbufyËdyuQ&w dS hJ vlwef;pm;rsm;/ ydwk u d satmifajym&&if rajy+ird ;f
Edik af vmufatmif &efbufyËdyuQ&w dS hJ vlwef;pm;rsm;tjzpf uGaJ e+yDqakd wmh
vlwef;pm;toD;oD; “ud, k bhf mom” vufeufwyfqifv@kd &pwrf;qd&k if &efbuf
wyfawG ppfwu kd af e=uawmhrmS yg? 'ga=umifh Edik if aH wmfqw kd m ay:xGuv f mw,f?
txl;tcGit hf m%mudk zefw;D vdu k &f w,f? vufeufuikd t f xl;tzG@J rsm;udk wnf
axmifxm;&w,f? awmfveS af &;}uD;awG ayguzf mG ;wdik ;f Edik if aH wmf,EW&m;udk
zsuq f ;D =uwmqdak wmh 'DawmfveS af &;}u;D awGtwGi;f rSm tkypf ;kd olvw l ef;pm;u
rdru d kd tvkyt f au|;ðywJh vufeufuikd t f xl;tzG@J awGukd jyefvnfxal xmifz@kd
óu;yrf;yHak wG/ tzdEydS cf v H wl ef;pm;uvnf; aoG;pkyo f al wGukd tvkyt f au|;ðywm
r[kwb f J aoG;pkycf aH wGukd tvkyt f au|;ðywJh vufeufuikd t f xl;tzG@J opfukd
xlaxmifz@kd óu;yrf;yHak wGukd u|eaf wmfw@kd txift&Sm;awG@jrif&ygw,f?
23
vDeif
tde*f ,fvu f axmufjyygw,f? wcgw&HrmS Oyrm ajrmuftar&du
wcsKd @tydik ;f awGrmS 'Dtrsm;qdik &f m tcGithf m%m[m tiftm;csnehf @J
wwfayr,fh a,bk,sajym&&if 'DtcGit hf m%m[m }uD;xGm;vm
wmygyJ? (tdef*,fvfu t&if;&Sifvl@tzGJ@tpnf;rSm awG@&cJwJh
¹cif;csuw
f cke@J e,fcs@J pepfrwdik rf aD cwfu vGwv f yfpmG e,fajymif;aexdik f
olrsm; v$r;f rd;k cJw
h hJ ajrmuftar&du&J@ a'owcsKd @ukd &nf!eï ;f wmyg?)
'Dpmyd'k u f kd a&;cJw
h t hJ csed [
f m 19 &mpkEpS f 90 ckEpS rf sm;&J@ tpydik ;f xuf
aemufrusygb;l ? tde*f ,fvf aemufq;kH a&;om;cJw h hJ ed'ge;f udk 1891 ckEpS f
ZGev f 16 &ufae@v@kd &ufpx JG ;kd xm;wmyg? x&yfpf (Trusts) ukr% ` }D uD;rsm;&J@
vH;k 0O\Hk }uD;pd;k r_/ b%f}uD;rsm;&J@ wefc;kd }uD;xGm;r_/ udv k ekd aD y:vpDtwdik ;f
twm}uD;rm;r_ pwmpwmawGe@J azmfjywJh e,fcs@J pepfo@kd toGiaf jymif;vJr[ _ m
jyifopfrmS pumpyJ &Sad o;w,f? ajrmuftar&dueJ@*smr%DrmS awmh yd+k yD;awmh
awmif tm;enf;aeao;w,f? tJ't D csed u f p+yD; “usL;ausmaf &;twGuf òyif
qdik rf ”_ qdw
k t hJ jcif;t&m[m ajcvSr;f }uJ}uJe@J pwifvu kd w
f m[m/ txl;ojzifh
20 &mpkEpS &f @J 'kw, d q,fpEk pS t f p a&mufwt hJ cgrmS awmh “tòyiftqdik u f sL;ausmf
a&;orm;” rsm;twGi;f / qdv k w
kd mu "m;jyEdik if }H uD;rsm;twGi;f urBm}uD;udk
24
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
cGaJ 0,l+yD; jzpfomG ;ygawmhw,f? tJ't D csed f (1890 ckEpS u f mvydik ;f ) u p+yD;
=unf;wyf/ a&wyfrsm; vufeufwyfqifr_[m twdkif;rod}uD;xGm;vmcJhyg
w,f? 1914 - 17 ckEpS u f mvrsm;twGi;f urBm}u;D udk pd;k rd;k a&;twGu/f wdu k &f myg
ypPn;f udk cGaJ 0a&;twGuf t*Fvyd ef @J *smr%Dw@kd [m vk,ufa&;ppf qifEcJ$ w hJ ,f?
'DppfyaJG =umifh vl@tzG@J tpnf;&J@tiftm; tm;vH;k udk Edik if aH wmftm%m&J@ avmb
w}u;D ‘0g;rsKd ’ r_ tajctae[m ab;'kuaQ csmufurf;yg;;tpGe;f txd a&mufvm
cJyh gw,f?
3? Edik if aH wmfqw
kd m tzdEydS cf v
H w
l ef;pm;tm; aoG;pkyw
f u
hJ &d ,
d mjzpfw,f?
28
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
oef;ºu,foal X;}uD;rsm;&J@ “wdu
k ±f u
kd ”f r[mrdwv
f m;/ 'grrS [kwf oG,0f u
kd f
r[mrdwrf #omvm;?
29
vDeif
olw@kd &@J tr$mnDaemifrsm;jzpf=uwJh taemufOa&myu qd&k , S af &SmAf if0g'rD sm;eJ@
tacsmiform;tm;vH;k ayg?h “,ckacwfEikd if aH wmf” xJrmS t&G,af &mufow l ikd ;f
rJay;a&;pepf[m trsm;pkvyk o f m;xk&@J qENukd wu,fwef;xif[yfEikd +f yD; 'D
qENukd taumiftxnfazmfay;zd@k tmrcHEikd w f ,fqwkd hJ t,ltqtrSm;}uD;udk
olwdk@wawGu udk,fwdkifvnf;,Hk=unf+yD; jynfoludkvnf; t,HkoGif;ae=u
ygw,f?
30
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
udak &mufz@kd vsiv f sijf refjref csO;f uyfaeygw,f? tJ't D qifrh mS tqdyk g
vlwef;pm;rsm; wnf&adS ezd@k rvdt k yfawmh? &Sad e&if xkwv f yk af &;udk
uef@vef@wm;qD;aewJh taESmifht,Suf}uD; jzpfaeawmhrSmyg? 'D
vlwef;pm;rsm;[m twdwu f mv tcsed w f csed rf mS rv$rJ a&Smifom
ay:aygucf &hJ ovd/k rv$rJ a&SmifomyJ aysmufu, G =f u&rSmyg? vlwef;pm;
rsm; aysmufu, G w f meJ@ wygwnf; Edik if aH wmfqw kd mvnf; rv$rJ a&Smif
om aysmufu, G &f rSmygy?J xkwv f yk o
f rl sm; vGwv f w
G vf yfvyf/ wef;wl
&nfwl yl;aygi;f r_ukd tajccHxm;wJh xkwv f yk af &;pepf vl@tzG@J tpnf;
&J@umv a&mufvmwJhtcgrSm EdkifiHawmf,EW&m;wckvHk;udk oleJ@
xdu k w f efwahJ e&mudk yd@k ay;vdrrhf ,f? wjcm;ae&mawmh r[kw?f a&S;
a[mif;jywdu k yf gy?J jywdu k x f rJ mS Adik ;f iif&pf/ a=u;ykqed af wGab;rSm
Edik if aH wmfqw kd t hJ &mudk jyoxm;ygvrd rfh ,f?”
'Dpmyd'k u
f kd ,ckacwfq&kd , S 'f rD u
kd &ufw@kd&@J 0g'jzef@v@H_aqmfpmayrsm;xJrmS
tawG@& enf;ygw,f? awG@&&ifvnf; ewf±yk w f u k kd 0yfwmG ;yo&Gwq f o
kd vdrk sKd ;yJ
ud;k um;a&;om;xm;wm rsm;ygw,f? wenf;tm;jzifh tde*f ,fukd av;pm;
a=umif;/ vlod&Sif=um;jyozdk@avmufyJ udk;um;a&;om;wmyg? “EdkifiHawmf
,EW&m;wckv;kH udk a&S;a[mif;ypPn;f jywdu k x
f yJ @kd ” zd@k b,favmufus,jf yef@
euf±i_d ;f wJh awmfveS af &;}uD;udk jzwfoef;zd@k vw kd ,fqw kd mudak wmh enf;enf;rS
pOf;pm;=uwmr[kwyf g? trsm;tm;jzifh tde*f ,fajymcJw h hJ Edik if aH wmf,EW&m;
qdw
k t hJ &m[m bmudq k vkd rkd eS ;f em;rvnfwm rsm;ygw,f?
31
vDeif
aemuf+yD; rmhupf 0f g'udk tacsmif0g'yHpk aH yguaf tmif yHzk surf a_ wG&@J tESpof m&
tydik ;f udk 'Dpum;rsm;u &Si;f &Si;f vif;vif;axmufjyygw,f? 'gah =umifh 'Dpum;
awGukd tao;pdww f ifjyygr,f? 'Dpum;awG yg0ifwhJ aqG;aEG;csuw f ckv;kH udk
ud;k um;azmfjyygr,f?
32
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wef;pm;&J@ Edik if aH wmfjzpfw,fv@kd ajymjcif;r#om jzpfygw,f? tJ'aD wmh
Edik if aH wmfqw kd m a&S;acwfuqd&k if u|eyf ikd &f iS Ef ikd if o H m;rsm;&J@ Edik if H
awmfayg?h tv,facwf (Middle Ages) uqd&k if ya'o&mZfr;ª rwf
rsm;&J@ Edik if aH wmfayg?h u|eaf wmfw@kd acwfrmS awmh "e&Siv f w l ef;pm;&J@
Edik if aH wmfayg?h aemufq;kH rSm Edik if aH wmf[m vl@tzG@J tpnf; wckv;kH &J@
tppftrSeu f , kd pf m;vS,f jzpfvm+yDq&kd if Edik if aH wmfqw kd m &Sad ezd@k
rvdak wmhwt hJ &m jzpfomG ;rSmyg? vl@h tzG@J tpnf;xJrmS zdEydS x f m;&r,fh
vlwef;pm;&,fv@kd r&Sad wmhwhJ tajctaea&muf+yD qdyk gp@kd ? wenf;
tm;jzifh vlwef;pm;}uD;pd;k r_vnf; r&Sad wmhwt hJ ajctae/ tckwikd &f dS
aewJh rif;rJhxkwfvkyfa&;pepfa=umifh wOD;csif;wnf+rJa&;twGuf
wdu k yf q JG ifae&wmvnf; r&Sad wmhwhJ tajctae/ tJ'gawGuwqifh
twdu k t f cHjzpfra_ wG/ tvGet f u|jH zpfra_ wGvnf; r&Sad wmhwt hJ ajc
taea&muf+yD qdyk gp@kd ? tJ't D cgrmS bmrSzEd ydS af ep&mvnf; rvdak wmh
bl;? EdkifiHawmfqdkwJh zdESdyfa&; txl;,EW&m;vnf; &Sdaep&mrvdk
awhb;l ? Edik if aH wmf[m vl@tzG@J tpnf;wckv;kH udk wu,fwrf; tppf
trSef ud, k pf m;ðy+yD;aemuf olyxrqH;k vkyw f v hJ yk &f yf wenf;tm;jzifh
xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk vl@tzG@J tpnf;ud, k pf m; odr;f ydu k wf hJ
vky&f yf[m wu,fawmh Edik if aH wmftjzpf trSt D cdu k if;uif;vkyw f hJ
aemufq;kH vky&f yfvnf; jzpfygw,f? Edik if aH wmf tcGit hf m%mu vlr_
qufqaH &;rsm;twGi;f 0ifa&mufpu G zf ufrr_ sm;[m vkyif ef;e,fy,f
wck yD;wck tydjk zpfvm+yD; aemufq;kH ol@bmomyJ &yfqikd ;f oGm;w,f?
'Dtcg vlrsm;tay: tkypf ;kd r_ae&mwGif t&m0wˆKrsm;tay: pDrcH ef@crJG _
ESihf xkwv f yk af &; jzpfpOftay: !ïe=f um;r_w@kd jzifh tpm;xd;k vmw,f?
Edik if aH wmf[m “zsuo f rd ;f ” cH&jcif; r[kwb f J ol@bmom wdraf um
yaysmufjcif; jzpfw,f? 'Dtjrifukd udik pf +JG yD;awmhom ‘vGwv f yfwhJ
33
vDeif
jynforl sm;&J@ Edik if aH wmf’ qdwk hJ toH;k tE_e;f udk tuJjzwfoifw h ,f?
'DtoH;k tE_e;f udk v_@H aqmfa&;twGuf ,m,Do;kH zd@k oifah wmfayr,fh
odyeH` nf;us t"dym` ,ft& qk&d ifawmh tajctjrpfr&Sb d ;l ? 'gt h jyif
Ekid if aH wmfudk ae@csi;f ncsi;f zsuo f rd ;f ypf&r,fqwkd hJ rif;rJ0h g'rD sm;&J@
awmif;qkcd suu f v
dk nf; ‘'tjrift&om wefz;dk jzwfoifw h ,f” ¡'l;&if;
tm; acsycsuf (Anti-Duhring) pmrsuEf mS 301 - 303 wwd,
t}udrf *smrefbmomjzifh yHEk ydS jf cif;¢
34
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bmyJjzpfjzpf 'Dvkd “t"dym` ,fziG ”hf wm[m vufawG@rmS rmhupf 0f g'udk
t=urf;wrf;qH;k enf;jzifh yHyk ef;zsujf cif; jzpfw,f? "e&Siv f w
l ef;pm;udyk J tusKd ;&Sd
apw,f? 'g[m oabmw&m;a&;t&=unf&h if tde*f ,f&@J txufyg ‘ed*;kH csKyf’
aqG;aEG;csupf myd'k x
f rJ mS pHpk v
kH ifvif azmfjyxm;wJh ta&;t}uD;qH;k tajctae
rsm;eJ@ pOf;pm;csurf sm;udk ta&;rpdu k v f @kd jzpfwmyg?
35
vDeif
'kw, d tcsuu f - Edik if aH wmf[m “txl;ESyd u f yG af &;tiftm;” wck
jzpfw,f? tde*f ,fu tJ'v D kd tvGeaf umif;/ tvGeaf v;eufwhJ zGiq hf ckd suu f kd
&Si;f &Si;f }uD; azmfjyvdu k w f myg? 'DziG q hf ckd suu
f ae+yD; 'Dvekd *d ;kH csKyfv@kd &ygw,f?
"e&Siv f w l ef;pm;u ypPn;f rJv h w l ef;pm;tay:/ vufwqkypf molaX;olºu,f
rsm;u oef;aygi;f rsm;pGmaom vkyo f m;wd@k tay: usio hf ;kH aom “txl;ESyd u f yG af &;
tiftm;” &J@ ae&mwGif ypPn;f rJv h wl ef;pm;u "e&Siv f w l ef;pm;tay: usio hf ;kH
aom “txl;ESyd u f yG af &;tiftm;” (ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf) jzifh tpm;xd;k
&r,fqw kd hJ ed*;kH csKyfcsuf jzpfygw,f? “Edik if aH wmfqw kd hJ t&mtjzpf wnf&adS ewJh
Edik if aH wmfukd tqH;k owfapw,f” qdw k phJ um;[m 'Dtcsuu f ykd J qdv k w kd myg?
vl@tzG@J tpnf;ud, k pf m; xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk odr;f ,lwhJ ‘vkyaf qmifcsu’f
udk qdv k wkd myg? ("e&Siv f w l ef;pm;) “txl;tiftm;” wckukd (ypPn;f rJv h w l ef;pm;)
“txl;tift f m;” wcke@J tJ'v D kd tpm;xd;k jcif;rsKd ;[m “wdraf umyaysujf cif;”
qdw k o hJ ¿mefe@J jzpfay:Edik pf &mta=umif; r&Syd g? 'g tvGex f if&mS ;ygw,f?
36
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tacsmif0g'Dwa,mufr# 'Doabmudk rpOf;pm;rd=uygbl;? 'Doabm[m
±kww f &uf=unf&h if xl;qef;ovdk xif&ygw,f? 'gayrJh 'Dru kd a&pDqwkd mvnf;
EdkifiHawmfyJjzpfwmrdk@ EdkifiHawmfuG,faysmufoGm;wJhtcg 'Drdkua&pDvnf;
uG,af ysmufomG ;rSmyJ qdw k mudk rpOf;pm;rdwo hJ al wGtzd@k awmh tde*f ,fqv kd w
kd hJ
oabmudk “em;rvnfEikd pf &m” tjzpf jrifae=urSmyg? awmfveS af &;uomv#if
"e&SiEf ikd if aH wmfukd “zsuof rd ;f ” ypfEikd yf gw,f? tjynfph q kH ;kH aom 'Dru
kd a&pD
Edik if aH wmfomv#if “wdraf umyaysmuf” oGm;Edik yf gw,f?
38
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
yOPrtcsuu f - tde*f ,fu tJ'pD mtkyx f rJ mS Edik if aH wmfwrd af um
yaysmufjcif;ta=umif; aqG;aEG;xm;wmudk vlwikd ;f rSwrf ad e=uygvrd rhf ,f? 'Dpmtkyf
rSm tJ't D a=umif;t&mtjyif t=urf;zufawmfveS af &;&J@ ta&;ygru _ v kd nf;
aqG;aEG;xm;wmyg? 'DpmtkyfrSm t=urf;zufawmfvSefa&;&J@ tcef;u¾eJ@
ywfoufwhJ tde*f ,f&@J ordik ;f qdik &f m cGjJ crf;pdwjf zmcsu[f m t=urf;zufawmfveS f
a&;tm; ppfreS pf mG *k%ðf ycsuwf &yf jzpfvmygw,f? 'gukd “b,forl S owdr&=u
ygb;l ?” ,ckacwf qd&k , S v
f pfygwrD sm;twGi;f rSm t=urf;zufawmfveS af &;&J@
ta&;ygru _ kd aqG;aEG;&aumif;rSe;f rod=u/ pOf;pm;&aumif;rSe;f awmif rod=uyg?
aemuf+yD; olwdk@wawG&J@ vlxktay: ae@pOf0g'jzef@v_H@aqmfcsuftwGif;rSm
'DtawG;tac:[m b,ftcef;u¾urS ryg0ifygb;l ? 'gayrJh wu,fawmh 'DtawG;
tac:[m “Edik if aH wmf wdraf umyaysmufa&;” qdw k hJ tawG;tac:eJ@ cGcJ mG r&
Edik af tmif wom;wnf;qufpyfaewmyg?
41
vDeif
r[kw?f yH}k uD;cs@J a&;om;cJw
h mvnf; r[kw?f pum;ppfx;kd wJt h aeeJ @ a&;om;
cJw
h mvnf; vH;k 0r[kwyf g? vlxu k kd 'Da&;om;csuyf g tjrif &&Sv d matmif/
t=urf;zufawmfveS af &;tjrifukd &&Sv d matmif pepfwus ynmay;zd@k vdt k yf
w,fqw kd hJ tcsu[ f m rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ajymqdo
k eG of ifcohJ r# tm;vH;k &J@
tajccHtcsuf jzpfygw,f? ,cktcgrmS v$r;f rd;k aewJh qd&k , S af &SmAf if0g'*d%k ;f eJ@
aumufpuD;*d% k ;f wd@k [m 'Dv0kd g'jzef@ynmay;v_@H aqmfru _ kd vspv f sL±_xm;=u
w,f? 'Dtcsu[ f m rmhupf /f tde*f ,fw@kd &@J =o0g'udk 'D*%kd ;f 2 *d% k ;f vH;k u opPm
azmuf=ua=umif; txift&Sm;jyaeygw,f?
"e&Siv
f w
l ef;pm;Edik if aH wmfukd ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;Edik if aH wmfe@J tpm;xd;k
a&;qdw k m t=urf;zufawmfveS af &; ryg&if rjzpfEikd yf g? ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@
Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzif; Edik if aH wmfqw kd t
hJ &mudk zsuo f rd ;f a&;[m “wdraf um
yaysmufa&;” jzpfpOfukd jzwfoef;jcif;rSty tjcm;enf;eJ@ rjzpfEikd yf g?
tcef; (2)
42
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awG[m 1848 ckEpS af wmfveS af &; jzpfcge;D tóuumvrSm xGuaf y:vmcJw h myg?
'Dusr;f awG[m rmhupf 0f g'tajccHral wGukd wifjywJh pmwrf;awGjzpfwt hJ jyif tJ'D
tcsed tf cgu awmfveS af &;tcdik t f rm tajctaeudk twdik ;f twmwcktxd
a&mifjyef[yfaewJh pmwrf;awGvnf; jzpfygw,f? 'ga=umifh 'Dusr;f awGukd a&;om;
ol rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd taeeJ@ 1848 - 51 umv tawG@tñurH sm;udk ed*;kH csKyf
rðyvkyrf u
D av;rSm Edik if aH wmfe@J pyfvsO;f +y;D bmawGajymcJo
h vJqw
kd mudk qef;ppf
=unfw h mu yd+k yD;oifah wmfygvrd rhf ,f?
w&m;0ifq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufygwaD wG&@J tES@H tjym;awG@ae&wJh 0g'jzef@
csad &;/ v_@H aqmfa&; pmayawGxrJ mS Edik if aH wmfukd 'Dvzkd iG q
hf x
kd m;wJt
h a=umif;
44
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b,fwek ;f urS &Si;f rjycJyh gb;l ? 'gwifru 'gukd wrifarhavsmx h m;=uygw,f?
ta=umif;&if;uawmh 'DziG q hf ckd su[
f m ðyjyifa&;0g'eJ@ vH;k 0o[Zmw rjzpfv@kd /
aemuf+y;D “'Dru
kd a&pD +ird ;f csr;f pGmjzpfay:wd;k yGm;r_” qdik &f m tacsmif0g' a,bk,s
tjrifrsm;eJ@ evAde;f wH;k pdwu f ;l ,Ofra_ wGukd xdxad &mufa&muf xd;k ESuaf evd@k
ygy?J
45
vDeif
pm;tm; qef@usiaf &;/ vH;k 0z,f&mS ;a&;wdu
k yf rJG mS vkyo
f m;xktm;vH;k / aoG;pkycf H
tm;vH;k udk wpkwpnf;wnf;jzpfatmif pnf;±H;k Edik w f vhJ w
l ef;pm; jzpfv@kd ygy?J
aoG;pkyo
f v
l w l ef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyrf u _ kd xde;f odr;f xm;&eftwGu/f
wenf;tm;jzifh vufwqkypf m vlenf;pkuav;&J@ ud, k u f sKd ;pD;yGm;twGu/f {&mr
trsm;pkjynforl sm;tm; qef@usi&f eftwGu/f Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdt k yfygw,f?
aoG;pkyfcH vlwef;pm;rsm;taeeJ@ aoG;pkyfr_rSefor#udk vHk;0zsufodrf;ypfa&;
twGuf/ wenf;tm;jzifh {&mrtrsm;pk jynfolwdk@&J@tusdK;twGuf/ vuf
wqkypf m acwfraD us;u|eyf ikd &f iS rf sm; jzpf=uwJh ajr&Sirf sm;eJ@t&if;&Sirf sm;udk qef@
usiaf &;twGuf Edik if aH &;tkypf ;kd r_ukd vdtk yfygw,f?
46
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
rmhupf [
f m 'Dvkd "e&Siaf ygupf qd&k , S v f pf0g'udk woufwmvH;k qef@usif
wdkufcdkufcJhw,f? tcktcg ±k&Sm;rSm qdk&S,fvpfawmfvSefa&;ygwDeJ@ rif&SDApf
ygww D @kd [m 'Dvkd "e&Siaf ygupf qd&k , S v
f pf0g'udk jyeftoufoiG ;f ae=uw,f?
rmhupf [ f m vlwef;pm;wdu k yf qJG ikd &f m ol@tjrifukd wav#mufv;kH udik pf cJG yhJ gw,f?
ol@&@J vlwef;pm;wdu k yf q
JG ikd &f mtjrifukd Edik if aH &;tm%m qdik &f mtjrif/ Edik if aH wmf
qdik &f m tjrifw@kd rmS vnf; toH;k cscyhJ gw,f?
"e&Sivf wl ef;pm;&J@tyk pf ;kd r_tm; wGe;f vSeòf zzsuaf &;tvkyu f kd ypPn;f rJh
vlwef;pm;om atmifjrifatmif vkyfaqmifEdkifw,f? ta=umif;uawmh
ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ pD;yGm;a&;b0tajctaeu 'DvdkwGef;vSefa&;twGuf
tcsut f vuf jyifqifay;aew,f? 'Dvw kd eG ;f vSerf v
_ yk if ef; taumiftxnf
azmfa&;twGuf jzpfEikd af csawGe@J tiftm;awGuv kd nf; ol@p;D yGm;a&;b0 tajc
taeu ol@ukd ay;tyfaew,f? "e&Siv f w
l ef;pm;[m v,form;rsm;ESihf "e&Sif
aygupf tv$mtm;vH;k udk upOfu h &Jjzpfatmif òzcGyJ pfaew,f? wcsed x f rJ mS ypPn;f rJh
vlwef;pm;udak wmh aygi;f pnf;ay;jcif;/ aoG;pnf;ay;jcif;/ pnf;±H;k ay;jcif;awG
vkyaf ew,f? xkwv f yk af &;}uD;twGi;f rdryd g0ifae&wJh pD;yGm;a&;tcef;a=umifh
ypPnf;rJhvlwef;pm;omv#if aoG;pkyfcHvlwef;pm;/ vkyfom;vlxktm;vHk;&J@
acgi;f aqmifjzpfEikd pf rG ;f &Syd gw,f? tJ'aD oG;pkycf eH @J tzdEydS cf v
H xl [k m "e&Siv f wl ef;
pm;&J@ aoG;pkyfzdESdyfr_&J@ tpdwfpdwftr$mr$m tcGJcH&r_ twdkif;twmbufrSm
ypPn;f rJrh sm; cH&wmxuf ravsmyh g? r=umc% ydak wmifc&H wwfygao;w,f?
'gayrJh 'Dvx l [
k m rdrw d @kd vw
G af jrmufa&;twGuf trSt D cdu
k if;wJh wdu k yf u
JG kd
rqifEEJ$ ikd =f uyg?
ypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m aoG;pkyo
f rl sm;&J@cck rH u
_ kd ESyd u
f yG &f eftwGuaf &m/
qdk&S,fvpfpD;yGm;a&;udk xlaxmif&mrSm v,form;rsm;/ "e&Sifaygufprsm;/
ypPn;f rJw
h ydik ;f rsm;paom {&mrtrsm;pk jynfov l xl u k kd acgi;f aqmif&eftwGuyf g
EdkifiHawmftm%mudk vdktyfw,f? pkpnf;csKyfudkifxm;wJh tcGifhtm%m
tzG@J tpnf;/ t=urf;zuftzG@J tpnf;udk vdt k yfw,f?
ypPn;f rJv
h wl ef;pm;taeeJ@ "e&Siv f wl ef;pm;udk qef@usifwhJ t=urf;
zuftxl;tzG@J tpnf;jzpfwhJ Edik if aH wmfukd vdt k yfw,fqakd wmh atmufyge*d ;kH csKyf
csu[ f m tvdv k xkd uG af y:vmygw,f? tJ'guawmh ypPn;f rJv h wl ef;pm;taeeJ@
tJ'vD t kd zG@J tpnf;w&yf wnfaqmufr,fqv kd #i/f "e&Siv
f w
l ef;pm;u ol@twGuf
wnfaqmufxm;wJh Edik if aH wmf,EW&m;udk OD;pGmyxr acsre_ ;f zsuq f ;D jcif;rvkyb
f J
rjzpfEdkifbl;qdkwJhtcsufygyJ? uGefjrLepfa=unmpwrf;[m 'Ded*Hk;csKyfcsufudk
wdu
k ±f u kd Of ;D wnfxm;ygw,f? 1848 - 51 ckEpS af wmfveS af &;tawG@tñuHukd
aygi;f csKyf&mrSmvnf; rmhupf u f 'Dtcsuu f kd ajymxm;ygw,f?
49
vDeif
“ææ 'gayrJh awmfveS af &;[m tuket f pifjynfph rkH _ &Syd gw,f? ,ck
tcsed rf mS cufcjJ yif;xefwhJ ppfaq;r_uckd aH e&qJ jzpfw,f? awmfveS af &;
[m ol&@J vkyif ef;wm0efukd pepfwusenf;emuspmG pGr;f aqmifae
w,f? (wwd,ajrmufeydv k , D H tm%modr;f wJ)h 1851 ckEpS f 'DZifbmv
(2) &ufae@ rwdik rf t D xd awmfveS af &;[m ol@&J@jyifqifrv _ yk if ef;
w0ufukd +yD;ajrmufcw hJ ,f? tck usew f 0ufukd xrf;aqmifaeqJ
jzpfw,f? ygvrD eftcGit hf m%mudk wGe;f vSeyf pfEikd zf @kd twGuf a&S;OD;pGm
'DtcGit hf m%mudk awmfveS af &;u +yD;jynfph akH tmif vkyaf y;cJw h ,f?
,cktcg 'D&nfreS ;f csuf &&Sv d mwJt h cg tkycf sKyfa&;tcGit hf m%mudk
+y;D jynfph akH tmif vkyaf y;aeygw,f? tJ't D cGit hf m%mudk toef@pifq;kH
o¿mefeJ@ ay:vmatmif vkyfaew,f? oD;jcm;cGJxkwfay;w,f?
tJ't D cGit hf m%mudk ud, k bhf momud, k qf ef@usiw f hJ ypfuiG ;f jzpfatmif
vkyaf y;w,f? 'Dvekd @J tJ't D cGithf m%mud, k w f ikd f twGi;f ydik ;f xJu
tzsut f iftm;rSeo f r# pkpnf;ap+y;D 'DtcGit hf %mudk qef@usiaf pw,f?
(atmufrsO;f udk u|Eyfk o f m;w,f?) awmfveS af &;u tJ'jD yifqifa&;
vkyfief; 'kwd,w0ufudk +yD;ajrmufoGm;wJhtcg Oa&mywdkuf[m
&$iv f ef;pGmxvm+yD; toifv,fºuuf}uD; oifusi;f wl;wm tvGef
aumif;ygvm;vd@k ajymygvrd rhf ,f?”
50
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aoG;pkyaf ewJh taqmufttH[ k m oufO;D qHyikd f bk&ifpepfacwf òyvJ
csed rf mS ayguzf mG ;vmcJw
h ,f? 'gt
h jyif 'DòyvJwjhJ zpfpOfukd t&Sed jf refap
cJw
h ,f ææ”
51
vDeif
uGejf rLepfa=unmpmwrf;xJrmS Edik if aH wmfqikd &f mjy\emudk tvGef
taumiftxnfrJhpGm/ a,bk,stusqHk; pum;vHk;toHk;tE_ef;rsm;eJ@om
wifjyxm;ao;w,f? txufu;kd um;yg pmyd'k x f rJ mS awmh 'Djy\emudk tcdik f
trmuspmG wifjyxm;ygw,f? wifjyxm;wJh ed*;kH csKyfcsu[ f m tvGew f u
d s
w,f? tcdik t f rmusw,f? vufawG@usw,f? odomxif&mS ;w,f? ,cktcsed f
txdjzpfco hJ r# awmfveS af &;tm;vH;k [m Edik if aH wmf,EW&m;udk +yD;jynfph akH tmif
vkycf w
hJ ,f? wu,fu 'D,EW&m;udk ±du k cf sKd ;zsuq f ;D ypfc&hJ rSm jzpfw,f?
52
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b,fvdktpm;xdk;rvJqdkwJh ar;cGef;udk a=unmpmwrf;rSm wifjyrxm;ao;
ygb;l ?
53
vDeif
tvGef@udk xifxif&Sm;&Sm;eJ@ rSwfavmufom;avmufatmifudk azmfjyaeyg
w,f? tvkyform;vlwef;pm;[m rdrd&J@ cg;oD;wJh tawG@tñuHt&udkyJ 'D
qufo, G rf u
_ kd od&ydS gw,f? 'ga=umifh 'Dqufo, G rf _ r&Srd jzpf wnf&adS er_ukd
wifjywJhoabmw&m;udk tvkyform;vlwef;pm;u tvG,fwulqkyfudkif
Edik w
f ,f? pGpJ +JG rJ+rJoabmayguEf ikd w f ,f? 'D"e&Siaf ygu'f rD u kd &ufawGusawmh
'Doabmw&m;udk em;rvnf oabmrayguv f @kdjzpfap/ aygah ygqh qoabmxm;vd@k
jzpfap jiif;y,f=uygw,f? 'grrS [kw&f ifvnf; 'Dxufy+kd y;D aygq h wJo
h abmxm;eJ@
'Doabmw&m;udk “a,bk,stm;jzif”h vufc=H uayr,fh 'DtxJu vufawG@e*d ;kH
csKyfcsuaf wG qGx J w
k zf @kd awmh arhae=uygw,f?
AsL±du
k a&pDe@J t+rJwrf;ppfwyf[m "e&Siv f @l tzG@J tpnf;cE<mud, k af y:
uyfaewJh “uyfyg;aumif” jzpfw,f? 'Duyfyg;aumif[m 'Dv@l tzG@J tpnf;udk
tpdyfpdyfuGJjym;apwJh twGif;ydkif;&efbufyËdyuQxJu aygufzGm;vmwmyg?
'gayrJh ol[m vl@tzG@J tpnf;&J@ toufaoG;a=umar$;!‡i;f aygut f m;vH;k udk
“ydwq f @kd ” xm;ygw,f? Edik if aH wmfqw kd m uyfyg;aoG;pkyaf umifyq J w
kd hJ tjrif[m
rif;rJ0h g'&J@ xl;jcm;wJh tjrifyv J @kd tcktcg w&m;0ifq&kd , S 'f rD u
kd &ufygww D iG ;f
}uD;pd;k aewJh aumufpuD; tacsmif0g'u ,lqygw,f? 'g[m rmhupf 0f g'udk
yHzk suw f mygy?J ‘tzEdik if aH wmfukd umuG,=f u’ qdw k hJ oabmw&m;udo k ;kH +yD;
e,fcs@J pepfukd umuG,af xmufcH rGr;f rHwefqmqifwt hJ qif/h wenf;tm;jzifh
rñuHpzl;atmif ,kwn f w hH t
hJ qift h xd qd&k , S vf pf0g'udk av#mch sypfae=uwJh
evAde;f wH;k rsm;twGuaf wmh tvGet f usKd ;&Srd mS aocsmygw,f? 'gayrJh 'g[m
rmhupf 0f g'udk yHzk suw f myJqw kd m tjiif;yGm;p&m rvdyk gb;l ?
Oa&myrSm ya'o&mZfpepfusq;kH +y;D aemuf t}urd af ygi;f rsm;pGm jzpfay:
cJhwJh "e&Sifvlwef;pm;&J@ awmfvSefa&;rsm;twGif;rSm AsL±dkua&pDeJ@ ppfa&;
taqmufttHu k kd wd;k cs@J rrG ;f rHcikd rf mapcJyh gw,f? txl;ajymzd@k vw
kd mu "e&Sif
aygupf vlwef;pm;udk "e&Si}f uD;vlwef;pm;buf ygvm+yD; axmufcrH &_ atmif
54
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
odr;f oGi;f wm[mvnf; trsm;pktm;jzifh 'D,EW&m;uwqifv h yk w
f m jzpfygw,f?
'DtaqmufttHu k v,form;rsm;/ vufry_ nmonfrsm;/ ukeo f nfrsm; pwm
awGxu J txufvm$ awGukd tawmftwef Zdrv f nf;us/ +idr;f vnf;+idr;f csr;f /
*k%v f nf;&Sw d hJ tvkyaf wG zefw;D ay;ygw,f? 'Dtvkyt f udik af wG &&So d al wGukd
jynfoal wG&@J txufo@kd wifay;xm;ygw,f? ±k&mS ;rSm 1917 ckEpS f azazmf0g&v D
27 &ufaemufyikd ;f 6 vwm umvtwGi;f jzpfysucf w hJ mawGukd jyefpOf;pm;
=unfyh g? [dw k ek ;f u *d% k ;f euftzG@J 0ifawGukd OD;pm;ay;cef@tyfcw hJ hJ txl;ae&m
awG[m tckawmh Oya'wGi;f 'Dru kd a&pDygw0D ifrsm;/ rif&ADS pfrsm;eJ@ qd&k , S v f pf
awmfveS af &; ygw0D ifrsm;twGi;f cGaJ 0,l=uwJh wdu k &f mygypPn;f rsm; jzpfvm
w,f? xda&mufwhJ ðyjyifajymif;vJa&;awG vkyzf @kd uakd wmh b,forl S wu,fwrf;
pOf;pm;=uwm r[kwb f ;l ? ðyjyifajymif;vJa&;tpDtpOfawGukd “wdik ;f ðyjynfðy
v$waf wmfrsm; usi;f ycsed t f xd’ qdik ;f iHx h m;zd@k e@J v$waf wmfusi;f ywJu h pd u
P v kd nf;
ppf}uD;+yD;wJt h xd qdik ;f iHx h m;zd@k trsKd ;rsKd ;óu;yrf;cJ=h uw,f? 'gayrJh wdu k &f myg
ypPn;f cGaJ 0wJu h pd /P wenf;tm;jzifh 'k0ef}uD;/ bk&ifccH sKyfpwJh Zdru f swhJ &mxl;
ae&mawG cGaJ 0wJu h pd rP mS awmh enf;enf;av;rS tcsed rf qG=J uawmh? bmwdik ;f ðy
jynfðyv$waf wmfurkd v S nf; apmifq h ikd ;f rae=uawmhygb;l ? tpd;k &&mxl;}uD;awG
cGaJ 0,l=uwJh Zmwfvrf;awGqw kd mu tESpo f m&tm;jzifh ‘wdu k &f mygypPn;f
rsm;’ cGaJ 0jcif;eJ@ jyefvnfcaJG 0jcif;udk azmfjycsurf #om jzpfygw,f? 'grsKd ;awGu
wwdik ;f jynfv;kH txufe@J atmuf/ A[dak &me,fyg/ tpd;k &Xmewdik ;f rSm jzpfysuf
aewmyg? 1917 ckEpS f azazmf0g&v D 27 &ufe@J =o*kwv f 27 &uf=um; 6 v
wmumv tjzpftysuaf wGukd csKyaf jym&&if (tjiif;yGm;p&m rvdak tmif yuwd
bm0usus csKyfajym&&if) 'DumvtwGi;f rSm ðyjyifajymif;vJrt _ pDtpOfreS o f r#
udk tcsed q f cJG w hJ ,f? &mxl;ae&mtm;vH;k udk cGaJ 0vdu k wf ,f? “rSm;,Gi;f pGm” cGaJ 0
cJw
h mawGukd t}udrt f csKd @jyefvnfðyjyifcaJG 0cJw h ,f?
56
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
zifh Edik if aH wmf,EW&m;udk “zsuq
f ;D ” a&; wm0efukd xrf;aqmifz@kd eD;uyfvmae+yD
vd@k yJ ajymvd@k &ygao;w,f?
57
vDeif
txufygpmyd'k rf mS aemufq;kH 0gus[m acwfrrDawmhygb;l ? jyifopf
ypPn;f rJv h w
l ef;pm;&J@ awmfveS af &;wduk yf [
JG m 1871 ckEpS u f p+yD; +idro f ufomG ;
cJv
h @kd ygy?J b,favmuf=um=umyJ +idro f uf+idro f uf/ vmr,fyh pPn;f rJv h wl ef;pm;
awmfveS af &; twGi;f rSm jyifopfEikd if [ H m vlwef;pm;wdu k yf u
JG kd tuket f pif
jywfjywfom;om;wdu k w
f hJ ae&mrSm pHuswEhJ ikd if H jzpfrvmbl;vd@k awmh ajymvd@k
r&yg?
58
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
b¾mt&if;tES;D acwf/ t&if;&Siv f uf0g;}u;D tkyt f zG@J }u;D awG&@J acwf/
vuf0g;}uD;tkyt f &if;&Sipf epfrS Edik if aH wmf vuf0g;}uD;tkyf t&if;&Sipf epfo@kd
ajymif;vJvmwJah cwf wcGe;f wnf;ajym&&if e,fcs@J pepfacwfrmS qd&k if bk&ifpepf
Edik if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ tvGwv f yfq;kH orRwpepfEikd if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ ypPn;f rJh
vlwef;pm;udk tjyif;txef ESyd u f yG zf @kd twGuf ‘Edik if aH wmf,EW&m;’ udk rñuHz;l
atmif tm;jznfw h mawG/ 'D,EW&m;&J@ AsL±du k a&pDe@J ppfa&;taqmufttHu k kd
rñuHz;l atmif wd;k cs@J wmawGukd awG@&ygw,f?
ypPn;f rJvh w
l ef;pm;taeeJ@ zsuq f ;D ypf&r,fh Edik if aH wmfae&mrSm bmeJ@
tpm;xd;k rvJqw kd mudk yJ&pfbt
kH zG@J u tvGe@f tvGevf rf;!ïeo f abmaqmifwhJ
tcsut
f vufrsm;eJ@ !ïejf yaeygw,f?
59
vDeif
t=um;u wdkufyGJta=umif; avhvmawG@&Sdwmyg u|efawmfh&J@
aumif;r_ r[kwyf gb;l ? u|eaf wmfrwdik cf if tawmf=um=umuwnf;
u "e&Sio f rdik ;f ynm&Siaf wGu 'Dvw l ef;pm;wdu k yf &JG @J ordik ;f jzpfay:
wd;k yGm;r_ukd azmfjycJ+h yD;om;yg? "e&Siaf bm*aA'ynm&Sirf sm;uvnf;
vlwef;pm;rsm;udk pD;yGm;a&;tjrift& cGJjcrf;pdwfjzmjycJh+yD;om;yg?
u|efawmf topfvkyfvdkufwmuawmh (1) xkwfvkyfa&;jzpfay:
wd;k yGm;r_&@J wpHw k &maom ordik ;f tqifrh mS om vlwef;pm;awG wnf&dS
wmjzpfa=umif; (2) 'Dvw l ef;pm;wdu
k yf [
J G m ypPn;f rJv h wl ef;pm;tm%m&Sif
pepf jzpfay:a&;udk rvGrJ aoG OD;wnfaea=umif; (3) 'Dtm%m&Sipf epf
yifu, kd u
f vlwef;pm;tm;vH;k zsuo f rd ;f a&;/ vlwef;pm;rJh vl@tzG@J
tpnf;w&yf jzpfay:a&;qDo@kd ul;ajymif;wJo h ¿mefomjzpfa=umif;udk
oufaojycJw h m jzpfygw,f? ææ”
61
vDeif
vuQ%meJ@ wdkuf=unfh&if uGufwdudkufnDaeygw,f? bmvdk@vJqdkawmh 'D
tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk "e&Sifvlwef;pm; qufqHa&;abmif
xJrmS yJ uef@owf+yD; todtrSwðf yvd@k ygy?J ('DabmiftwGi;f rSmqd&k if vlwef;pm;
wduk yf u
JG kd “rlt&” todtrSwðf yzd@k b,fynmwwfvpfb&,f wOD;wa,muf
urS rjiif;qdkygbl;?) tacsmif0g'[m vlwef;pm;wdkufyGJudk ta&;t}uD;qHk;
tcsut f xd wd;k cs@J +yD; todtrSwrf ðyygb;l ? t&if;&Sipf epfrS uGejf rLepfpepfo@kd
ul;ajymif;a&;umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf ðyygb;l ? t&if;&Siv f w
l ef;pm;udk
wGe;f vSef+y;D tuket f pifzsuof rd ;f wJh umvtxd wd;k cs@J +y;D todtrSwrf ðyygb;l ?
trSepf ifppf 'DumvrSm vlwef;pm;wdu k yf [
JG m rkcsyJ rñuHz;l atmif jyif;xefyg
w,f? wdu k yf o JG ¾mefawG[mvnf; rñuHz;l atmif xif&mS ;jywfom;ygw,f?
'ga=umifh 'DumvtwGi;f rSm Edik if aH wmf[m rkcsyJ o¿mefopf'rD u kd a&pD (ypPn;f rJh
vlwef;pm;eJ@ a,bk,stm;jzifh qif;&Jom;rsm;twGuf 'Dru kd a&pD) usio hf ;kH +yD;
o¿mefopftm%m&Sipf epf (“e&Siv f wl ef;pm;udk qef@usiw f t hJ m%m&Sipf epf)
udk usio hf ;kH wJEh ikd if aH wmf jzpf&rSmygy?J
62
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tvGe@f tvGeºf u,f0rsm;jym;wJh Edik if aH &;o¿mefawG ray:aygub
f J raeygb;l ?
'gayrJh tESpfom&uawmh twlwlyJjzpfudkjzpfaerSmyg? ypPnf;rJhvlwef;pm;
tm%m&Sipf epfyJ jzpfrmS yg?
1? bHt
k zG@J 0ifrsm;u ol&aJ umif;pdw"f mwfukd b,fae&mawGrmS jyocJ=h uovJ?
tpd;k &udk wGe;f vSezf @kd óu;pm;&if tajrmftjrifr+hJ yD; rdu k rf &J musvrd hf
r,fv@kd yJ&pfbt kH zG@J rwdik rf D vtenf;i,ftvdk 1870 ckEpS f aqmif;OD;&moDrmS
rmhupf uf yJ&pftvkyo f rm;rsm;udk owday;cJw h mudk trsm;od=uygw,f? 'gayrJh
1871 ckEpS f rwfvrSm tvkyo f rm;awGtaeeJ@ tqH;k tjzwfay;r,fh wdu k yf w
JG ck
rvGrJ a&Smifom wdu k cf ukd zf @kd jzpfvm+yD;/ wduk v f nf; wdu k cf u
kd cf =hJ uwJt h cgrmS /
wenf;tm;jzifh tHºk uykeu f efr[ _ m wu,fv h ufawG@jzpfajrmufomG ;wJt h cgrmS /
tcGirhf omwJh edrw d v f uQ%mawG &Sad eayr,fh rmhupf [ f m 'DypPn;f rJah wmfveS f
a&;udk tm;yg;w&t&Sq d ;kH eJ@ axmufct H m;ay;cJyh gw,f? v_y&f mS ;r_ukd ‘tcsed f
rusao;’ bJ vkyf&aumif;vm;qdk+yD; tjypfwifwwfwJh rmawmifhawmifh/
w&m;aooabmxm;rsKd ; rmhupf rf mS r&Syd g? 'grsKd ;udk ±k&mS ;Edik if rH S rmhupf 0f g'tay:
opPmazmufomG ;ol emrnfysuef @J ausm=f um;wJh yvufcaemhAf (Plekhanov)
u vkycf yhJ gw,f? ol[m 1905 ckEpS f Ed0k ifbmvrSm tvkyo f rm;eJ@v,form;
awG&@J wdu k yf u
JG kd tm;ay;a&;om;cJah yr,fh 1905 ck 'DZifbmaemufyikd ;f rSmawmh
‘vufeufawGukd tpuwnf;u rudik cf o hJ ifb
h ;l ’ qd+k y;D vpfb&,favoH [pfchJ
w,f?
63
vDeif
rmhupf [ f m bHt k zG@J 0ifrsm;udk ‘aumif;uifbu kH kd rkewf ikd ;f qifco
hJ rl sm;’
qd+k yD; olw@kd &@J o&l aJ umif;pdw"f mwftay: tm;wufoa&m jzpfcw hJ ,f? 'gwif
ruygbl;? tJ'D vlxkawmfvSefa&;v_yf&Sm;r_[m &nf&G,fcsufratmifjrifcJh
ayr,fh 'Dvy_ &f mS ;r_ukd tvGet f a&;}u;D wJh ordik ;f tawG@tñuw H &yftjzpf rmhupf f
uawmh oabmxm;cJw h ,f? urBmyh pPn;f rJh awmfveS af &;&J@ wpHw k &mwd;k wufr_
w&yftjzpf oabmxm;cJw h ,f? vkyif ef;pOfaygi;f / tjiif;tcHak ygi;f rsm;pGmxuf
ta&;ygwhJ vufawG@ajcvSr;f wvSr;f tjzpf oabmxm;cJw h ,f? 'DvufawG@
prf;oyfru _ kd cGjJ crf;pdwjf zmzd@k / 'DtxJu enf;y&d,m,f oifcef;pmawG qGx J w k f
,lzdk@/ ol@&J@oabmw&m;awGudk 'DvufawG@eJ@,SOf+yD; jyefvnfqef;ppfzdk@pwJh
vkyif ef;wm0efawGukd rmhupf u f ol@u, kd o
f l ay;tyfcw hJ ,f?
64
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tvkyo f rm;vlwef;pm;[m toif&h adS e+y;D om; Edik if aH wmf,EW&m;udyk J
tvG,fwulqkyfudkif+yD; rdrd&nf&G,fcsuftwGuf toHk;ðyaevdk@ rjzpfqdkwJh
pum;udk rmhupf &f @J jyifopfjynf jynfwiG ;f ppfpmtkyx
f u
J xkw, f o
l ;kH pGcJ w
hJ myg?
csKyfajym&&if yJ&pfbt
kH zG@J &@J t"dueJ@ tajccHuswhJ 'Doifcef;pm[m
tvGet f a&;}uD;w,fv@kd rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd ,lqwJt
h wGuf 'gukd uGejf rLepf
a=unmpmwrf;twGuf ta&;}uD;wJh jyifqifcsut f jzpf xnfoh iG ;f a&;om;
cJw
h m jzpfygw,f?
tJ't D a&;}u;D wJh jyifqifcsuu f ykd J tacsmif0g'rD sm;u yHyk ef;zsucf =hJ uwm
jzpfw,fqw kd m txl;owdxm;oifw h ,f? aemuf+y;D uGejf rLepfa=unmpmwrf;udk
zwfoal wGxrJ mS 99 &mcdik Ef e_ ;f r[kw&f ifawmifrS 90 &mcdik Ef e_ ;f avmufu 'D
jyifqifcsu&f @J av;eufwt hJ "dym` ,fukd rod=uygb;l ? 'Dpmtkyrf mS yHyk ef;zsurf a_ wG
ta=umif; txl;a&;om;wJt h cef;a&mufrS txufyg yHyk ef;zsurf u _ pd u
P kd tao;
pdwaf &;om;ygO;D r,f? 'Dae&mrSmawmh rmhupf &f @J ausm=f um;wJh txufygpum;
tay: acwfpm;aewJh atmufwef;usus ‘teufjyefqdkcsuf’ uav;udkyJ
azmfjy±Hek @J vHak vmufygw,f? tJ'guawmh rmhupf [ f m ol@pum;rSm wjznf;jznf;csi;f
jzpfay:wd;k wufr_ tawG;tac:udk tav;xm;ajymqdx k m;wmygw?hJ tm%m
odr;f a&;udk ajymwmr[kwyf gw?hJ tp&So d jzifah yg?h
68
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
1871 ckEpS f Oa&mywdu k rf ay:rSm jynfov l x
l x k J ypPn;f rJv
h wl ef;pm;u
trsm;pkjzpfwhJ Edik if &H ,fv@kd wEdik if rH S r&Syd gb;l ? tJ't
D csed uf qd&k if ypPn;f rJv
h wl ef;
pm;eJ@ v,form;vlwef;pm; 2 &yfpvH;k yg0ifwhJ awmfveS af &;rSomv#if vl
trsm;pk yg0ifwJh “jynfol@” awmfvSefa&;&,fvdk@ ajymEdkifwmyg?“jynfol”
qdw k m 'Dvw l ef;pm; 2 &yfe@J aygi;f pnf;xm;wm jzpfygw,f? 'Dvw l ef;pm; 2
&yf[m “AsL±du k a&pDe@J ppfa&; taqmufttHk Edik if aH wmf,EW&m;” &J@ zdEydS rf /_
eif;acsre_ @J aoG;pkyrf u_ kd cH&wJt
h wGuf aygi;f pnf;rd=uwm jzpfygw,f? 'D,EW&m;udk
±du
k cf sKd ; zsuq
f ;D ypfa&;qdw k m “jynfo@l ” ta&;/ vltrsm;pk&@J ta&;/ tvkyo f rm;
rsm;eJ@ v,form;trsm;pk&@J ta&;ppfppf jzpfygw,f? 'Dta&;[m qif;&Jom;
v,form;rsm;eJ@ypPn;f rJrh sm;t=um; qENtav#muf r[mrdwzf @JG a&;twGuf
“a&S;OD;vdktyfwJh tcsuftvuf” jzpfygw,f? 'Dvdkr[mrdwfzGJ@r_rsdK; r&Sd&if
'Dru kd a&pDqw kd m rwnf+idrEf ikd yf g? qd&k , S vf pfpepfo@kd ul;ajymif;zd@k vnf; rjzpf
Edik yf g?
'ga=umifh rmhupf u
f ‘ppfreS w
f jhJ ynfo@l awmfveS af &;’ w&yfta=umif;
ajymqdw k t
hJ cgrmS 1871 ckEpS u f mv Oa&mywdu k rf Edik if t
H rsm;pk&dS vlwef;pm;
tiftm;rsm;&J@ vuf&SdtcsdK;tqudk taotcsmxnfhwGufcJhw,f? 'gayrJh
ol[m "e&Sifaygufp vuQ%mawGudk enf;enf;av;rS rarhavsmhcJhygbl;?
('DvuQ%mta=umif;udk olu trsm;}uD;ajymcJw h ,f? c%c%vnf; ajymcJh
w,f?) tjcm;wzufrSmqdk&if EdkifiHawmf,EW&m;udk “zsufqD;a&;” qdkwm
tvkyo f rm;eJ@v,form; vlwef;pm; 2 &yfpvH;k &J@ tusKd ;pD;yGm;twGuf vdt k yf
csuf jzpfw,f? 'Dvt kd yfcsuu f 'Dvwl ef;pm; 2 &yfukd aygi;f pnf;ay;w,f? olw@kd
69
vDeif
&J@ a&S@arSmufrmS ‘uyfyg;aumif’ udk z,f&mS ;+y;D topfwckcek @J tpm;xd;k a&;qdw k hJ
bHv k yk if ef;pOfukd tqdyk gvt
kd yfcsuu
f wifjyvdu k w
f ,f pojzifv h nf; rmhupf u
f
ajymcJw h ,f?
'Dvq
kd kd bmeJ@tpm;xd;k &rvJ?
2? zsuq
f ;D vdu
k w
f hJ Edik if aH wmf,EW&m;udk bmeJ@tpm;xd;k rvJ?
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk tkypf ;kd oltjzpf b,fypkH eH @J zG@J pnf;rvJ? 'Dvkd
pnf;±Hk;zGJ@pnf;wmudk tjynfhpHkqHk;eJ@tukefpifqHk; ‘'Drdkua&pDt&,la&;’ eJ@
b,fvt kd wdtusenf;eJ@ aygi;f pyfay;rvJpwJh ar;cGe;f awGe@J ywfoufv@kd rmhupf [ f m
Avmpdwu f ;l ,OfraecJyh g? tajztwGuf vlxv k y_ &f mS ;r_tawG@tñuu H kd ar#mv
f ifh
apmifph m;aecJyh gw,f?
70
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tv,facwfrmS tpðyay:aygucf w hJ hJ “A[drk S csKyu
f ikd x
f m;wJh Edik if aH wmf
tm%m[m ae&mtES@H tjym;rSm t+rw J rf;ppfwyf/ ykvyd /f AsL±du k a&pD/
omoemydik rf sm;/ w&m;ol}u;D rsm;jzif”h 19 &mpkxrJ mS zG@H òz;vmcJw h ,f?
t&if;eJ@tvkyf t=um;&Sd vlwef;pm;twdu k t f cHjzpfra_ wG wd;k yGm;vm
wmeJ@tr# “EdkifiHawmftm%m[mvnf; t&if;u tvkyftay:
zdEydS zf @kd twGuf wjynfv;kH qdik &f mtm%m jzpfw,f/ vlwef;pm;tkypf ;kd
r_u&d , d mjzpfw,fqw kd hJ tcsuaf wG[mvnf; yd+k yD;xif&mS ;vmw,f?
vlwef;pm;wdu k yf pJG OftwGi;f / wpHw k &m a&S@od@k wd;k wufru _ kd &&Sw d hJ
awmfveS af &;rsm; jzpfay:+yD;wdik ;f rSm Edik if aH wmftm%mqdw k m zdEydS af &;
oufouftwGuf jzpfw,fqw kd thJ csu[ f m xif&mS ;oxuf xif&mS ;
vmw,f?” 1848 - 49 awmfveS af &;aemufyikd ;f rSm Edik if aH wmftm%m
[m “t&if;u tvkyftay: ppfqifa&;twGuf jynfvHk;qdkif&m
vufeuf” jzpfvmcJw h ,f? 'kw, d tifyg,mu 'Dtajctaeudk cdik rf m
apcJw h ,f?
ypPn;f rJv
h wl ef;pm; qd&k ,
S v
f pforRwEdik if &H @J tJ'D “wpHw
k &m” o¿mef
qdw
k m b,fvv kd ?J bHt
k zG@J u pwifzefw;D cJw
h hJ Edik if aH wmfua&m b,fvv kd ?J
“ææ bHt k zG@J u xkwjf yefwhJ yxrqH;k trde@f '*D &Duawmh t+rJwrf;
ppfwyfukd zsuo f rd ;f +yD; 'gukd vufeufuikd f jynforl sm;eJ@ tpm;xd;k ap
qdw
k myJjzpfw,f?æ”
71
vDeif
'Dawmif;qdck suuf kd tcktcg qd&k , S vf pfv@kd emrnfcwH hJ ygwt D m;vH;k &J@
vkyif ef;pOfawGxrJ mS txift&Sm; xnfx h m;=uygw,f? 'gayrJh olw@kd vyk if ef;pOf
awGu wu,fwrf;rSm bmwefz;kd rsm; &Sv d @kd v?J 'gukd u|eaf wmfw@kd Eikd if &H @J qd&k ,
S v
f pf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfawG&@J tðytrlu=kd unf&h if txift&Sm;
awG@Eikd yf gw,f? bmvd@k vq J akd wmh olw@kd [m azazmf0g&D 27 &uf awmfveS af &;
t+yD;rSmudyk J 'Dawmif;qdck suu f kd taumiftxnfazmfz@kd vufawG@t& jiif;qdk
cJv
h @kd ygy?J
“bkt
H zG@J [m tpd;k &a[mif;&J@ ±kyyf ikd ;f tiftm;awGjzpfwhJ t+rJwrf;
ppfwyfe@J yv
k yd t
f zG@J awGukd zsuo
f rd ;f +yD;wmeJ@ wòyifeuf emrfyikd ;f zdEydS f
72
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
a&;tiftm; wenf;tm;jzifh ‘omoemydik t
f m%m’ udv
k nf; zsuf
odr;f &ef óu;yrf;cJw
h ,f?æ”
“w&m;ol}uD;rsm;&J@ tay:,Ht&trSDcdkuif;r_vuQ%m[mvnf;
&Sad wmhrmS r[kw?f olw@kd ukd a&G;aumuf wifajr‡mufz@kd / wm0efcaH pzd@k e@J
jyefvvJ , S Ef ikd zf @kd jzpfw,f?æ”
"e&Siv
f wl ef;pm;udk ESyd u f yG zf @kd / ol@&@J wefjyefcck rH u
_ kd acsre_ ;f zd@k vdt k yf
ygao;w,f? txl;ojzifh bHt k zG@J tzd@k vdt k yfcyhJ gw,f? bHt k zG@J ±H;_ edrchf &hJ jcif;
ta=umif;&if;w&yfu 'Dupd v P yk af qmif&mrSm pdwjf ywfom;r_ rvHak vufcv hJ @kd
jzpfygw,f? 'gayrJh ESdyfuGyfa&;,EW&m;qdkwm 'Dae&mrSmawmh vltrsm;pk&J@
vufxu J ,EW&m; jzpfaeyg+yD? aus;u|epf epf/ ajru|epf epfe@J vkycf pm;u|epf epf
wke;f uvdk vlenf;pk&@J vufxu J ,EW&m;rsKd ; r[kwaf wmhyg? jynfot l rsm;pk
73
vDeif
ud, k w f ikd u
f jynfou l kd zdEydS o
f rl sm;tay: ESyd u
f yG wf mjzpfwt hJ wGuf ESyd u
f yG af &;
“txl;tiftm;” qdw k m &Sad ep&m rvdak wmhygb;l ? tJ't D "dym` ,ft&qd&k if
Edik if aH wmf[m pwifwrd af umyaysmufaeyg+yD? tcGix hf ;l cHvel nf;pk (tcGix hf ;l cH
t&m&S}d uD;rsm;/ t+rJwrf;ppfwyf&@J t&m&S}d uD;rsm;) &J@ ,EW&m; rvdak wmhbJ
olw@kd vyk w f t
hJ vkyu
f kd vltrsm;pku ud, k w
f ikd wf u
kd ±f u
kd f tpm;xd;k vkyEf ikd yf gw,f?
EdkifiHawmftm%m&J@ vkyfief;aqmifwmawG[m jynfolw&yfvHk;&J@vkyfief;
jzpfvmavav/ 'Dtm%mwnf&zdS @kd rvdt k yfavav jzpfvmw,f?
74
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
trSwðf ycH&+yD;aemufyikd ;f rSm 'Dru
kd a&pDawmfveS af &;0dnmOfygwhJ a&S;OD;c&pf,mef
bmomudk “uav;uvm;qef” w,fq+kd yD; “arh” ypfc=hJ uovdk yHpk rH sKd ;ayg?h
75
vDeif
}uD; taqmifta,mif” eJ@ qifww
l mrSeo
f r#ukd z,f&mS ;ypfEikd w
f ,f? (z,f&mS ;
ypfz@kd vnf; vdw
k ,f?)
t&m&St d m;vH;k udk ¹cif;csurf &Sd a&G;cs,cf ef@xm;um tcsed rf a&G; jyef
vnfvv J ,S rf u
_ kd emcHapjcif;/ olw@kd &@J vpmawGukd omref “tvkyo f rm;rsm;&J@
vkycf ” tqifo h @kd av#mch sjcif;pwJh ±d;k pif;+yD; “ol@bmomol xif&mS ;ay:vGiaf e
wJ”h 'Dru kd a&pD vkyaf qmifcsurf sm;[m tvkyo f rm;rsm;eJ@ v,form;trsm;pk&@J
tusKd ;udk wvH;k wpnf;wnf;jzpfatmif tjynft h 0 pkpnf;ay;Edik w f ,f? wcsed f
wnf;rSm t&if;&Sipf epfrS qd&k , S vf pfpepfo@kd ul;ajymif;a&;twGuf wHwm;cif;
ay;w,f? 'Dvyk af qmifcsurf sm;[m Edik if aH wmfukd jyefvnfwnfaqmufa&;eJ@
oufqikd w f ,f? 'gayrJh taumiftxnfazmfaeqJ od@k r[kwf jyifqifaeqJjzpfwhJ
“vk,uforl sm;xHrS jyefvnfv, k ufa&;” vkyif ef; wenf;tm;jzifh xkwv f yk af &;
y&dabm*rsm;tm; t&if;&Siyf *k v ~ u d ydik q f ikd rf p_ epfrS vl@tzG@J tpnf;w&yfv;kH
ydkifqdkifr_pepfodk@ ul;ajymif;a&;vkyfief;eJ@ qufpyfay;rSomv#if txufyg
vkyaf qmifcsurf sm;[m t"dym` ,fe@J ta&;ygr_ tjynft h 0 &&SEd ikd w
f ,f?
76
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ºu,f0wJh tcGix hf ;l cHt&m&Srd sm; jzpfEikd =f uw,f? (t&if;&SiEf ikd if t
H rsm;pkrmS v,f
orm;rsm; &S=d uw,f?) 'DvEkd ikd if t H m;vH;k rSm v,form;trsm;pk}u;D [m tpd;k &&J@
zdEydS rf u_ kd cH=u&vd@k tpd;k &udk òzcscsi=f uw,f? “p&dwo f ufomwJ”h tpd;k &udk
ar#mv f ifah wmifw h =uw,f? 'gukd taumiftxnf azmfEikd w f m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;yJ
&Sw
d ,f? ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m 'gukd taumiftxnf azmfvu kd jf cif;tm;jzihf
wcsed w f nf;rSm Edik if aH wmfukd qd&k ,
S v
f pfpepft& jyefvnfwnfaqmufa&;qDo@kd
ajcvSr;f vSr;f vdu k wf ,f?
3? ygvrD efpepfzsuo
f rd ;f a&;
rmhupf u
f 'Dvakd &;cJyh gw,f?
77
vDeif
tcktcg qd&k ,
S af &SmAf if0g'eJ@tacsmif0g'}uD;pd;k aewma=umifh 1871
ckEpS u
f ygvrD efpepfukd txufrmS vdk rSwaf vmufom;avmuf a0zefcw hJ phJ um;
awG[mvnf; rmhupf 0f g'&J@ ‘tarhaysmufcpH um;rsm;’ xJrmS yg0ifaeygw,f?
0ef}u;D tvky/f ygvrD eftvkyw f @kd jzifh toufarG;aeolrsm;/ ypPn;f rJv h w
l ef;pm;udk
opPmazmuforl sm;eJ@ ,ckacwfrmS ‘vufawG@usw’hJ qd&k , S v f pf0g'rD sm;[m
ygvrD efpepftay: a0zefcsut f m;vH;k udk rif;rJ0h g'rD sm;tm; vkycf ikd ;f xm;+y;D tJ'vD kd
tvGeu f sKd ;a=umif;qDavsmw
f hJ tajccHay:uae ygvrD efpepftay: a0zefcsurf eS f
or#ukd “rif;rJ0h g'” tjzpf ±H@_ cs=ujyefygw,f? &Syd 'f rD efrsm; (Sheidemanns)/
a';Apfrsm; (Davids)/ vD*si;f rsm; (Legiens)/ qif;bufrsm; (Sembats)/
&Daemh',frsm; (Renaudels)/ [if'gqifrsm; (Hendersons)/ Aef'gAifrsm;
(Vanderveldes)/ pawmeif;rsm; (Staunings)/ A&efwif;rsm; (Brantings)/
bpfqv kd ufwpfrsm; (Bissolatis) eJ@ taygi;f tygw@kdvkd “qd&k , S v f pf” awGukd &G@H rek ;f
vm=uwJh “a&S@wef;a&muf” ygvDrefEdkifiHrsm;rS ypPnf;rJhawG[m rif;rJh*dk%f;
tzG@J 0g'udak wmif tacsmif0g'eJ@ tr$mnDaemifomjzpfreS ;f odayr,fh wae@wjcm;
pmemaxmufcv H m=uwm tH=h op&mawmh r[kwyf g?
'gayrJh rmhupf t
f aeeJ@ awmfveS w
f hJ tEkyËdavmrenf;emudk yvufcf
aemhA/f aumufpuDe@J wjcm;vlawG yHak zmfcw hJ yhJ pkH rH sKd ;/ tESpo
f m&rJw h hJ zuf&iS f
pum;vH;k awGtjzpf/ em;axmifaumif;wJh pum;vH;k awGtjzpf oabmrxm;
cJhyg? txl;ojzifh awmfvSefa&;tajctae txift&Sm; r&ifhrSnfhao;wJh
tcgrsKd ;rSm ygvrD efpepf “0uf+cH” udak wmif toH;k csEikd pf rG ;f r&Sw d hJ rif;rJ0h g'eJ@
b,fvjkd ywfjywfom;om; vrf;cG&J r,fqw kd m rmhupf u f aumif;aumif;odyg
w,f? wcsdefwnf;rSm wu,fwrf; awmfvSefa&;us+yD; ypPnf;rJhvlwef;pm;
tjrifuo kd ;kH um ygvrD efpepfukd b,fvadk 0zef&r,f qdw k mvnf; rmhupf u f
aumif;aumif;odygw,f?
78
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ygvrD efxu
J ae+yD; jynfou l kd zdEydS ef if;acscikd ;f xm;zd@k twGuf tkypf ;kd ol
vlwef;pm;xJu b,fo@l uakd &G;cs,&f rvJqw kd m ESpt f enf;i,frmS w}udrf qH;k
jzwfjcif;[m ygvrD efpepf&@J wu,ft h ESpo f m&jzpfw,f? ygvrD efz@JG pnf;tkycf sKyyf kH
t& bk&ifpepf Edik if aH wGrmS yJjzpfjzpf/ 'Dru kd a&pDtusq;kH orRwEdik if aH wGrmS yJ
jzpfjzpf 'DtESpof m&yJ jzpfw,f?
xyfajym&OD;r,f? yJ&pfbt
kH zG@J tawG@tñuHay: tajccHwhJ rmhupf &f @J
oifcef;pmawGukd vlawGu vH;k 0udk arhxm;cJ=h uygw,f? 'gah =umifh 'Dae@acwf
“qd&k ,
S 'f rD u
kd &uf” awG (qdv
k w
kd mu 'Dae@acwfrmS qd&k ,
S v
f pf0g'tay: opPm
azmufoal wG) [m ygvrD efpepftay: rif;rJ0h g'tjrif od@k r[kwf azmufjyefa&;
tjrife@J a0zefcsuaf wGuykd J em;vnfw,f? wjcm;tjrife@J a0zefcsuaf wGukd
wu,fwrf; em;rvnfEikd af wmhb;l ?
79
vDeif
“ygvrD efqefwhJ tzG@J tpnf;rjzpfoif/h tvkyt f zG@J tpnf; jzpfoifh
w,f?” ææ 'Dpum;u tckacwf ygvrD eftrwfrsm;eJ@ qd&k , S 'f rD ukd a&pDygw&D @J
ygvrD ef “acG;ykuav;rsm;” udk txdemem xd;k ESuv f ukd yf gw,f? tar&duef/
qGpZf mvef/ jyifopf/ t*Fvef/ aemfa0 pwJph wJh b,fygvrD efpepfEikd if u H rkd qdk
=unf=h unfyh g? 'DEikd if aH wGrmS “Edik if aH wmf”&J@ wu,ft h vkyu f pd aP wGukd uef@vef@um
aemufu, G rf mS vkyo f mG ;=uwmcsn;f yJ? tpd;k &XmeawG/ ±H;k awG/ ppfO;D pD;XmeawG
uae vkyo f mG ;=uwmyJ? ygvrD efqw kd mu “trsm;jynfo”l udk vdrn f ma&;qdk
wJh txl;vkyif ef;twGuf pum;ajymzd@k r#om jzpfw,f? 'Dtcsuu f odyu f kd
rSeu f efveG ;f vd@k "e&Si'f rD ukd a&pDorRwEdik if w H ckjzpfwhJ ±k&mS ;orRwEdik if rH mS awmif
ygvrD efppfppfw&yf rwnfaxmifEikd af o;cifrmS awmif ygvrD efpepf&@J tjypf tem
tqmawG csucf si;f ay:xGuv f mcJw h ,f? pudb k ,fvrD sm;eJ@ q,fvw D ,fvpf
vdv k rl sm;/ csm;aemhAef @J tufyq f ifw, D ufvv kd rl sm; pwJph w d "f mwfysujf ym;aewJh
evAdef;wHk;ol&Jaumif;rsm;[m qdkAD,uftzGJ@tpnf;rsm;udk pdwfysufp&m
taumif;qHk; "e&SifygvDrefyHkpHjzpfatmifawmif vkyfypfEdkifcJh+yD; pum;ajym
qdik af wGjzpfatmif ajymif;ypfEikd cf =hJ uw,f? qdAk , D uftzG@J tpnf;awGtwGi;f u
“qd&k , S vf pf” 0ef}uD;rsm;[m [dwv f ;kH [efv;kH pum;rsm;/ qH;k jzwfcsurf sm;jzifh
,Hv k , G wf hJ v,form;awGukd vSnphf m;ae=uw,f? tpd;k &yifu, kd x f rJ mS vnf;
vltajymif;tvJav;awG t+rJvyk af ew,f? &nf&, G cf suw f cku qd&k , S vf pf
awmfveS af &;ygw0D ifawG/ rif&ADS pfawG rsm;Edik o f r# rsm;rsm;udk aiGvnf;rsm;rsm;&/
*k%v f nf;&Sw d hJ &mxl; “pm;aygu”f rsm; tvSnu hf s pHpm;Edik af pzd@k jzpfw,f?
wjcm;&nf&, G cf suu f awmh “jynfov l x l &k @J tm±H”k udk “qGaJ qmif” xm;Edik zf @kd
jzpfw,f? 'gayrJh “Edik if aH wmf” &J@ ta&;udprP sm;udak wmh tpd;k &±H;k }uD;rsm;eJ@
ppfXmecsKyfrsm;rSm “aqmif&u G ”f =uygw,f?
80
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tm%m&qd&k , S v f pfawmfveS af &;ygw&D @J tmabmfjzpfwhJ *sv J ekd m±d'k g;
(Jyelo Naroda jynfo@l ta&;) owif;pm&J@ t,f'w D mhtmabmfaqmif;yg;
wyk'rf mS r=umao;cifu 0efcaH &;om;xm;wmudk ajymygr,f? 0efcw H ahJ voH
uawmh vltm;vH;k Edik if aH &;jynfw h efqmvkypf m;aewJh “aumif;rGew f v hJ @l tzG@J
tpnf;” xJu vlawG&@J twkr&Sw d hJ pdwaf pwemrGeaf voHe@J yg 0efcx H m;wm
uawmh “qd&k , S v
f pfrsm;” ('Dpum;vH;k oH;k &wmudk cGiðhf yyg?) OD;pD;wJ0h ef}uD;Xme
awGrmS awmif AsL±du k a&pD ,EW&m;[m wu,fwrf;rSm rajymif;vJyg? ta[mif;
twdik ;f ygy?J enf;vrf;a[mif;twdik ;f vkyu f ikd af e=uygw,f? awmfveS af &;qefwhJ
pDru
H ed ;f awGukd “vGwv f wG v f yfvyf” }uD;udk zsuq f ;D aeygw,f pwJh tcsuaf wG
jzpfygw,f? tJ'zD iG [ hf 0efccH suf r&Scd bhJ ;l qd&k ifawmif qd&k , S v f pfawmfveS af &;
ygwD0ifawGeJ@ rif&SDApfawG tpdk;&xJ yg0ifvkyfudkifcJhwJh wu,fhordkif;u
tJ't D csuaf wGukd oufaojyraebl;vm;? 'ge@J ywfouf+yD; rSwo f m;oihw f hJ
wckwnf;aomtcsuf &Syd gw,f? a&G;aumufyJG 'Dru kd a&pDygw0D ifawG (Cadets)
eJ@twl 0ef}uD;XmeawGrmS &Sad e=uwJh csm;aemhArf sm; (Chernovs)/ ±kqmaemhAf
rsm; (Rusanovs)/ ZifZaD emhArf sm; (Zenzinovs) eJ@ *sv J ekd m±d'k gowif;pmu
wjcm;t,f'w D mawG[m t&Supf w d v f ;kH 0r&Sad wmhbJ udpaP o;ao;av;udk ajym
aewJh yHpk rH sKd ;eJ@ vlytkH v,frmS rsuEf mS xlxel @J ajymvdu k wf muawmh “olw@kd &@J ”
0ef}u;D XmeawGrmS t&m&m[m ta[mif;twdik ;f yJ &Sad eygw,fw/hJ awmfveS af &;
qefwhJ 'Dru kd a&pDpum;vH;k rsm;u aus;vufaevltrsm;udk vSnphf m;zd@k / AsL±dk
ua&pDe@J óu;eDpepfvyk [ f efrsm;uawmh t&if;&Sirf sm;udk “ESv;kH acG@” apzd@k -
'g[m “±d;k om;pGm” aygi;f pyfjcif;&J@ tESpo f m&ygy?J
81
vDeif
qdak wmh trwfrsm;ud, k wf ikd f tvkyv
f yk &f w,f? olw@kd twnfðyvdu k w
f hJ Oya'
awGukd ud, k wf ikd f taumiftaxnfazmf&w,f? wu,fv h ufawG@ &v'fawGukd
ud, k w f ikd pf rf;oyf&w,f? a&G;aumufay;wJh vlxu k kd wdu
k ±f u kd wf m0efc&H w,f?
'gawGa=umifyh gy?J ud, k pf m;vS,t f aqmufttHpk epfuawmh qufvuf&adS e
ayr,fh ygvrD efpepfvrkd sKd ; txl;pepfwrsKd ;/ Oya'ðyr_e@J tyk cf sKyfrt _ vkyf cGaJ 0
wmrsdK;/ udk,fpm;vS,fawGudk tcGifhxl;ay;wmrsdK;uawmh r&Sdawmhygbl;?
ud, k pf m;vS,f taqmufttHpk epf rygbeJ @J 'Dru kd a&pDqw kd m pOf;pm;vd@k r&Edik f
yg? ypPn;f rJ'h rD u kd a&pDuakd wmifrS pOf;pm;vd@k r&yg? 'gayrJh ygvrD efpepfrygbeJ @J
'Dru kd a&pDukd pOf;pm;Edik yf gw,f? pOf;vnf; pOf;pm;&r,f? "rRwmyJ? "e&Siaf wG&@J
tkyfpdk;r_udk òzcsypfa&;[m u|efawmfwdk@&J@ wu,fpdwftm;xufoefwJhqEN
jzpfz@kd awmh vdw k mayg?h 'Dta&;[m tvkyo f rm;awG&@J rJuq kd , G wf hJ “a&G;aumuf
yG”J aºu;a=umfow H ckr#om rjzpfapzd@k awmh vdw k mayg?h 'gayrJh rif&ADS pfawGe@J
qd&k , S vf pfawmfveS af &;ygw0D ifawG/ &Sw d 'f rD efrsm;eJ@v*D si;f rsm;/ qif;bufrsm;eJ@
AefygAv J rf sm;wd@k vv kd al wG twGuu f awmh tJ't D a&;[m a&G;aumufyaJG ºu;a=umf
oHr#om jzpfygw,f?
rmhupf rf mS Avmpdwu
f ;l ,OfwmrsKd ; vH;k 0r&Scd yhJ g? qdv
k w
kd mu ol[m
vl@tzG@J tpnf; “topf” wckukd pdwu f ;l eJ@ wnfaqmuf/ wDxiG zf efw;D wmrsKd ;
rvkyfcJhyg? ol[m vl@tzGJ@tpnf;ta[mif;uae topfodk@ ul;ajymif;wJh
82
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
o¿mefawGudk ordkif;qdkif&m obm0jzpfpOfw&yftjzpf =unfhjrifavhvm
ygw,f? ol[m ypPn;f rJv h wl ef;pm; vlxv k y_ &f mS ;r_wck&@J wu,ft h wG@tñuHukd
avhvm+yD; 'Dxu J vufawG@oifcef;pmawG xkw, f zl @kd óu;pm;cJyh gw,f? yJ&pfbkH
tzG@J xu H ae “ynmoif,”l cJyh gw,f? }uD;jrwfwhJ awmfveS af &; twG;tac:
&Si}f uD;rsm; tm;vH;k [m 'Dvykd gy?J tzdEydS cf vH wl ef;pm;rsm;&J@ }uD;jrwfwv hJ y_ &f mS ;r_
tawG@tñuHrsm;xJu ynmoif,zl @kd ra=umuf&@HG c=hJ uygb;l ? olw@kd v_y&f mS ;r_
awGe@J ywfoufv@kd ynmjycsiaf ewJh q&m}u;D awG “oGeo f ifq;kH rpum;” ajymwm
rsKd ; (Oyrm yvufcaf emhAu f “olw@kd [m tpuwnf;u vufeufrudik o f ifch hJ
ygb;l ” vd@k ajymwmrsKd ;/ qJ&pfwv J u
D “vlwef;pm;w&yf[m ud, k u hf , kd u f kd
xde;f csKyfz@kd vw
kd ,f” vd@k ajymwmrsKd ;) b,fwek ;f urS rvkycf yhJ gb;l ?
83
vDeif
u|eaf wmfw@kd [m pdwuf ;l ,Oform;rsm; r[kwyf g? pDrt H yk cf sKyfrr_ eS f
or#e@J emcHrr_ eS o f r# wcsuwf nf; z,f&mS ;Edik zf @kd “tdyrf ufruf” raeyg? 'gawGu
rif;rJ0h g'aD wG&@J tdyrf ufawGyg? ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf&@J vkyif ef;wm0efawG
ta=umif; em;rvnfv@kd ruf=uwmyg? rmhupf 0f g'eJ@ bmrSrqdik yf gb;l ? 'Dtyd rf uf
awG rufaevd@k omuawmh wu,fvufawG@rmS tckvkd &Sad ewJh vlawG[m wjcm;
vlwrsdK;tjzpf ajymif;vJoGm;wJhtcsdeftxd apmifh+yD;rS qdk&S,fvpfawmfvSef
a&;udk vkyzf @kd yJ &Sad wmhw,f? u|eaf wmfw@kd u 'Dvrkd [kwb f ;l ? qd&k ,S vf pfawmf
vSeaf &;udk tckv&kd adS ewJh vlawGe@J yJ vkycf siw
f ,f? tckv&kd adS ewJv h al wGqw kd mu
emcHr/_ }uD;=uyfr/_ “tvky=f uyfrsm;/ pm&if;udik rf sm;” pwmawGe@J uif;uGmvd@k
r&wJv h al wGyg?
85
vDeif
tvkyo f rm;rsm;&J@ oHvufo;D eJ@ acsre_ ;f ypfr,fq&kd if 'gawGvyk +f y;D wmeJ@ ‘uyfyg;
aumif’ ryg&w dS /hJ twwfynmwyfqifr_ tqifjh rifrh m;wJh ,EW&m;wckukd u|eaf wmf
wd@k &&Syd gvrd rhf ,f? 'D,EW&m;udk aoG;pnf;nD!w G af ewJh tvkyo f rm;rsm;ud, k w f ikd f
aumif;aumif;}uD; armif;ESiEf ikd v f rd rhf ,f? olw@kd [m twwfynmonfawG/
tvky=f uyfawGe@J pm&if;udik af wGukd iSm;&rf;vdrrhf ,f? tm;vH;k twGuf vkycf
uawmh a,bk,s “Edik if aH wmf” t&m&St d m;vH;k udk ay;ovdk tvkyo f rm;vkycf
yJ ay;rSmygy?J tJ'guawmh tcdik t f rmeJ@ vufawG@uswhJ vkyif ef;wm0ef jzpfyg
w,f? x&yfpt f m;vH;k eJ@ywfouf+yD; csucf si;f vkyEf ikd w f hJ tvkyyf g? vkyv f u kd &f if
vkyo f m;jynfoal wGtay: aoG;pkyw f mawG &Sad wmhrmS r[kwyf g? 'Dvyk if ef;wm0ef
vky&f mrSm yJ&pfbt kH zG@J u (txl;ojzifh Edik if aH wmfwnfaqmufa&;eJ@ ywfouf
+yD;) pwif taumiftxnf azmfcw hJ mawGukd xnfo h iG ;f pOf;pm;ygvrd rhf ,f?
86
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
4? trsKd ;om; wpnf;wvH;k wnf;jzpfa&;twGuf pnf;±H;k jcif;?
“wrsKd ;om;vH;k udk b,fyzkH @JG pnf;r,fqw kd mudk bHtk zG@J taeeJ@ tao;
pdwf ra&;qGJjzpfcJhygbl;? 'gayrJh rl=urf;xJrSmawmh tao;i,fqHk;
aus;vuf&Gmuav;awGtxd yJ&pfbHktzGJ@vdkrsdK;/ EdkifiHa&;o¿mef
tzG@J tpnf;awGz@JG z@kd jzpfw,fv@kd &Si;f &Si;f yJ a&;om;xm;ygw,f? æ”
yJ&pf&dS “trsKd ;om;ud, k pf m;vS,t f pnf;ta0;” od@k bHt k zG@J o;D oD;rS
ud,k pf m;vS,af wG a&G;cs,af pv$wzf @kd jzpfygw,f?
87
vDeif
udak wmh vl@tzG@J tpnf;tay: pd;k rd;k aewJh tm%m&J@ vufxu J vk,l
+yD; vl@tzG@J tpnf;&J@ wm0efcu
H , kd pf m;vS,rf sm;xH v$t
J yf&r,f?”
88
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
e*dyk pkH H trsKd ;om;ud,
k pf m;vS,pf epfwckv;kH vH;k 0aysmufu,G o
f mG ;apr,fqw
kd hJ
vkyif ef;wm0ef jzpfoifyh g&@J vm;? 'Dtcsuu f kd u|eaf wmf oHo,jzpfrw d ,f?”
(bef;pwde;f a&; “tpcscD surf sm;”/ *smrefbmomyHEk ydS jf cif; (1899) pm 134 -
136?)
89
vDeif
'Dtacsmiform;[m awmfveS af &;enf;usus enf;enf;rSrawG;wwf
awmhyg? awmfveS af &;ta=umif;vnf; enf;enf;rS rawG;wwfawmhyg? tJ'D
awmh “jynfaxmifppk epf” qdw k m rmhupf u
f pajymcJw
h mvd@k q+kd yD; rmhupf u f kd
rif;rJ0h g'&J@zcif ya&muf'eG ;f eJ@ a&maxG;ypfygw,f? ud,
k uhf ,kd u
f ,kd f rl&if;rmhupf f
0g'aD wG jzpfw,f/ awmfveS w f hJ rmhupf 0f g'oabmw&m;awGukd umuG,af eolawG
jzpfw,fqdk+yD; a=unmxm;=uwJh aumufpuD;eJ@yvufcfaemhwdk@uvnf;
'Dtcsuef @J ywfouf+yD; bmrS rajym=uygb;l ? tJ't D csu[ f m qd&k if rmhupf 0f g'eJ@
rif;rJ0h g't=um; jcm;em;csut f ay: aumufpuD;0g'rD sm;eJ@ tacsmiform;rsm;
atmufwef;usus =unfjh rifae=uwmawG&@J Zmpfjrpfwck jzpfw,f? 'D=unfh
jrifrt_ a=umif; aemufyikd ;f rSm aqG;aEG;ygO;D r,f?
bHt
k zG@J &@J tawG@tñut H ay: oH;k oyfxm;wJh rmhupf &f @J txufazmfjyyg
pum;rsm;xJrSm jynfaxmifpkpepfeJ@ qdkifwmqdkvdk@ tpteawmif ryg&Sdyg?
rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k wlnw D hJ wu,ft h csuuf kd tacsmiform; bef;pwde;f
jrifEikd pf rG ;f r&Scd yhJ gb;l ? rmhupf ef @J ya&muf'eG ;f wd@k uGv
J cJG suu
f u
kd sawmh bef;pwde;f
u wlncD suv f @kd jrifaejyefw,f?
90
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
jy\emudak wmh ajymzd@k awmif rvdak wmhyg?) jynfaxmifppk epfqw kd m rif;rJ0h g'&J@
"e&Siaf ygupf tjrifrsm;uae ayguzf mG ;vmwJh rlwck jzpfw,f? rmhupf [ f m
A[dck sKyfuikd rf p_ epftay: &yfco H l jzpfygw,f? txufrmS ud;k um;azmfjycJw h hJ
rmhupf &f @J o;kH oyfcsuaf wGxrJ mS A[dck sKyfuikd rf p_ epfuae vGaJ csmo f mG ;wJh tcsuf
&,fv@kd vH;k 0ryg&ydS gb;l ? Edik if aH wmftay: evAde;f wH;k “t,lo;D ,H=k unfr”_ awGe@J
jynfvh #aH eolrsm;om "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m; zsuo f rd ;f a&;udk A[dck sKyu
f ikd rf p_ epf
zsuo f rd ;f a&;tjzpf rSm;,Gi;f pGm =unfjh rifwwf=uygw,f?
“bHt k zG@J tay: vlawGu trsKd ;rsKd ;t"dym` ,fziG =hf uw,f? bHt k zG@J uay;
wJh tusKd ;pD;yGm;udv k nf; olw@kd vo kd vdk trsKd ;rsKd ;aumufEw k =f uw,f?
'Dtcsuu f jyaewmuawmh bHt k zG@J [m tvGeaf ysmah ysmif;wJh
Edik if aH &;o¿mefjzpf+y;D t&ifu &Scd w hJ hJ tpd;k &o¿meftm;vH;k uawmh
zdEydS af &;vuQ% Q myJ aqmifcw hJ ,fqw kd hJ tcsuyf gy?J bHt
k zG@J e@J ywfouf
+yD; wu,fwrf; v#Kd @0u S ef ufew J hJ tcsuu f awmh - bHt k zG@J [m tESpf
om&t& tvkyo f rm;vlwef;pm;&J@ tpd;k &w&yfjzpfw,f/ xkwv f yk f
olvlwef;pm;eJ@ xkwfvkyfa&;ud&d,mydkifqdkifol vlwef;pm;wdk@&J@
wdu k yf t JG wGi;f u &cJw h &hJ v'f jzpfw,f? aemufq;kH rS &SmazGawG@&&dS wJh
Edik if aH &;o¿mef jzpfw,f/ tvkyu f kd pD;yGm;a&;t& vGwaf jrmufap
Edik w f hJ Edik if aH &;o¿mefjzpfw,f qdw k mawG jzpfygw,f?”
94
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
=uw,f? 'Do¿mefawGudk acsr_ef;zdk@ &nf&G,fwmrSefor#udk rif;rJh0g'tjzpf
jypfwifajymqd=k uw,f?
ypPnf;rJhvlwef;pm;&J@ vlxkawmfvSefa&;v_yf&Sm;r_aygufuGJvmwJh
tcgrSm 'Dv_yf&Sm;r_[m ±H_;edrfhjcif;/ tcsdefwdkawmif;jcif;/ tm;enf;csufrsm;
&Sjd cif;rsm; &Scd ahJ yr,fv
h nf; 'Dvy_ &f mS ;r_u bmo¿mefawGukd &SmazGawG@&cdS o
hJ vJ
qdw k mudk rmhupf [ f m pwifavhvmcJw h ,f?
bHt
k zG@J [m ypPn;f rJah wmfveS af &;u “aemufq;kH rS &SmazGawG@&&dS wJ”h
o¿mefjzpfw,f? tvkyfudk pD;yGm;a&;t& vGwfajrmufapEdkifwJho¿mef
jzpfw,f?
bHt
k zG@J [m "e&SiEf ikd if aH wmf,EW&m;tm; zsuq
f ;D ypf&ef ypPn;f rJh awmf
vSeaf &;w&yf&@J yxrt}udróf u;yrf;r_&v'f jzpfw,f? bHt k zG@J [m zsucf vH u kd &f
wJh Edik if aH wmf,EW&m;ae&mrSm 0ifa&muftpm;xd;k Edik +f yD; tpm;vnf; xd;k udx k ;kd
95
vDeif
&r,fh Edik if aH &;o¿mef “aemufq;kH rSmrS &SmazGawG@&&dS wJ”h Edik if aH &;o¿mef
jzpfw,f?
tcef; (4)
1? aetdrjf y\em
96
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awmfveS af &;u vkyaf qmif&r,fh vkyif ef;wm0efrsm;ta=umif; t}udr}f udrf
ajymcJw h ,f? ol[m 'Dtcdik t f rmjy\emta=umif;udk ajymwJah e&mrSm wzuf
rSm ypPn;f rJv h w
l ef;pm;Edik if aH wmfe@J rsuaf rSmufEikd if aH wmfw@kd t=um; wlncD suf
rsm;udk &Si;f jycJwh ,f? 'Dwn l cD suaf wGukd tajcðy+yD; 2 rsKd ;pvH;k udk Edik if aH wmfv@kd yJ
ac:a0:vd@k &ygw,f? wjcm;wzufrmS qd&k if tde*f ,fu 'D 2 rsKd ; uGmjcm;csurf sm;
udk &Si;f jycJw
h ,f? wenf;tm;jzifh Edik if aH wmfzsuo f rd ;f a&;od@k ul;ajymif;r_ta=umif;
udk &Si;f jycJwh ,f?
97
vDeif
ajz&Si;f ay;Edik v f rd rhf ,f qdw
k mygy?J "rRwmyJ 'gukd taumiftxnf
azmfz@kd u rsuaf rSmuftrd yf ikd &f iS af wGqu D tdraf wGukd tydik o f rd ;f ydu
k &f
r,f? aep&mr&Sw d hJ tvkyo f rm;awG od@k r[kwf vuf&rdS mS ¹ywfoyd pf mG
aeae=u&wJh tvkyo f rm;awGukd tJ't D rd af wGrmS ae&mcsxm;ay;
&r,f? 'Dvykd J vky&f rSmayg?h ypPn;f rJv h wl ef;pm;u Edik if aH &;tm%m
odr;f yduk +f yD;wmeJ@ vl@tzG@J tpnf;twGuf tusKd ;&Sw d hJ 'Dvv kd yk if ef;
rsKd ;[m rsuaf rSmufacwfEikd if aH wmfu wjcm;t&m0wˆKawGukd tydik f
odr;f wJu h pd eP @J (ppfom;awG ae&mcsxm;zd@k ) tdro f rd ;f wJh udpaP wGvykd J
taumiftxnfazmfz@kd vG,u f yl gvrd rhf ,f?” (*smrefbmomxkwf
1807 pmrsuEf mS 22)
“ævkyo f m;jynfow
l @kd u tvkyu f &d ,
d mtm;vH;k eJ@ pufrv _ yk if ef;wck
vH;k udk wu,fvufawG@ odr;f ydu k wf ehJ nf;em[m ya&muf'eG ;f 0g'&J@
‘jyefvnf0,f,jl cif;’ enf;emeJ@ vH;k 0qef@usib f ufusw,f? 'gukd
owdðy&ygr,f? 'kw, d enf;emrsKd ;udk usio hf ;kH &if tvkyo f rm;wOD;
wa,muf[m aetdrw f ck/ v,fajr,muGu/f tvkyu f &d , d mwcsKd @&@J
98
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ydik &f iS f jzpfvmvdrrhf ,f? yxrenf;emrsKd ;udk usio hf ;kH &ifawmh ‘vkyo f m;
jynforl sm;’ [m tdrrf sm;/ puf±rkH sm;/ tvkyu f &d , d mrsm;udk pkaygi;f ydik f
qdkifolrsm; jzpfvdrfhr,f? ,kwfpGtqHk; ul;ajymif;a&;umvwck
twGi;f rSm 'Daetdr/f puf±pkH onfrsm;udk wOD;csi;f yk*Kd~ vfrsm;eJ@ tzG@J
tpnf;rsm; tcrJt h oH;k ðyzd@k vH;k 0eD;yg; cGiðhf yrSm r[kwb f ;l ? Oyrm
ajr,myk*v ~ u
d ydik q
f ikd rf u
_ kd zsuo
f rd ;f wm[m ajrcudk zsuo f rd ;f vduk f
wm r[kw?f ajrcudk ajymif;vJxm;wJh o¿mefwrsKd ;eJ@ vl@tzG@J tpnf;
od@k ay;aqmif&r,f? 'ga=umifh vkyo f m;jynforl sm;u tvkyu f &d , d m
tm;vH;k udk wu,fvufawG@ odr;f ydu k w
f ,fqw kd m[mvnf; tiSm;
,la&;eJ@ tiSm;csxm;a&;pepfudk vHk;0zsufodrf;rSm r[kwfbl;?”
(pmrsuEf mS 68)
99
vDeif
bvefu0DG g'orm;rsm;[m bHt k zG@J tawG@tñurH sm;&J@ *,uf±u
kd rf c_ &H wJh
twGuf bHt k zG@J +y;D wJah emufyikd ;f rSm rmhupf 0f g'rlawGtay: ajymif;vJ&yfwnfvmcJyh u kH kd
ajym&if;eJ@ tde*f ,fu 'D&yfwnfru _ kd atmufygtwdik ;f azmfjycJw h ,f?
“æypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m Edik if aH &;v_y&f mS ;r_vyk zf @kd vdw
k ,f? vlwef;
pm;rsm;eJ@twl Edik if aH wmfuykd g zsuo
f rd ;f a&;od@k ul;ajymif;&mrSm tm%m
&Sipf epfukd usiohf ;kH zk@d vdw
k ,f?æ” (pmrsuEf mS 55)
100
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
,cktcg }uD;pd;k aewJh “qd&k , S ’f rD u
kd a&pD0g’” oabmw&m;[m Edik if H
awmfzsuo f rd ;f a&; jy\emeJ@ywfouf+yD; rif;rJ0h g'tay:xm;wJh rmhupf 0f g'&J@
oabmxm;udk yHyk ef;vH;k 0zsuyf pfw,f? 'ga=umifh rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd xu G +f yD;
qifEcJ$ w hJ hJ rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;ckeyf w
JG yGt
J a=umif; avhvm=u&if txl;tusKd ;&Sd
ygvrd rhf ,f?
'Djiif;cHyk [
JG m 1873 ckEpS rf mS jzpfymG ;cJyh gw,f? rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m ya&muf
'Gef;0g'Drsm; wenf;tm;jzifh “ukd,fydkiftkyfcsKyfr_orm;rsm;” odk@r[kwf
“=oZmtm%m qef@usiaf &;0g'rD sm;” tm; a0zefa&;om;xm;wJh aqmif;yg;
awGukd tDwvDq&kd , S vf pfEpS yf wfvnf pmapmifo@kd ay;yd@k c=hJ uw,f? 'Daqmif;yg;
rsm;udk 1913 ckEpS u f srS *smrefbmomeJ@ e,l;Zpf (acwfopfowif;pm) rSm
azmfjyEdik cf whJ ,f?
rmhupf u
f Edik if aH &;ypfy,fwhJ rif;rJ0h g'rD sm;udk oa&mf&if; 'Dvakd &;xm;
ygw,f?
=unfyh g? rmhupf [ f m rif;rJ0h g'aD wGukd acsy&mrSm Edik if aH wmf tJ'eD nf;eJ@
“zsuo f rd ;f ” wmrsKd ;udyk J qef@usicf w hJ myg? vlwef;pm;awG aysmufu, G w
f thJ cg
Edik if aH wmfvnf; aysmufu, G vf rd rhf ,f? od@k r[kwf vlwef;pm;awGukd zsuo f rd ;f
vdu k w f thJ cg Edik if aH wmfvnf; ysuo f mG ;vdrrhf ,fqw kd t
hJ jrifukd rmhupf u
f vH;k 0
rqef@usiyf gb;l ? tvkyo f rm;rsm;[m vufeuftoH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,f? pepf
wuspnf;±H;k xm;wJh t=urf;zuftiftm;toH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,f? wenf;
ajym&&if “"e&Siv f wl ef;pm;&J@ ckcrH u_ kd acsre_ ;f &ef” twGuf tvkyt f au|;ðyr,fh
Edik if aH wmftm; toH;k ðyr_ukd jiif;y,f&r,fqw kd hJ ajymqdck suuf kd olu qef@usif
wm jzpfw,f?
ypPn;f rJv
h wl ef;pm;twGuf vdt k yfwhJ Edik if aH wmf[m “awmfveS w f /hJ
,m,DqefwhJ o¿mef” &S&d r,fv@kd rmhupf u f &nf&, G cf su&f &dS dS tav;xm;ajym
cJw
h ,f? rif;rJ0h g'tay: olqifEw J$ hJ wdu k yf &JG @J wu,ft h "dym` ,fukd vlawGu
wvGw J acsmf vkyyf pfwmrsKd ; rjzpfap&atmif umuG,zf @kd &nf&, G af jymcJw
h myg?
ypPn;f rJ@vw l ef;pm;[m Edik if aH wmfukd ,m,Dr#omyJ vdt k yfygw,f? Edik if aH wmf
zsuo f rd ;f a&;udk &nf&, G cf sut f jzpf xm;wJah e&mrSm u|eaf wmfw@kd e@J rif;rJ0h g'D
rsm;t=um; oabmuGv J rJG _ vH;k 0r&Syd gb;l ? u|eaf wmfw@kd udik pf x JG m;wmuawmh
tJ'&D nf&, G cf suaf &muf&zdS @kd twGuf Edik if aH wmftm%m&J@ ud&, d mrsm;/ t&if;
tjrpfrsm;eJ@ enf;emrsm;udk ,m,DtoH;k ðy+yD; aoG;pkyo f rl sm;udk qef@usizf @kd jzpfyg
w,f? 'g[m vlwef;pm;rsm;udk zsuo f rd ;f zd@k twGuf tzdEydS cf v H wl ef;pm;&J@ tm%m
&Sipf epfukd ,m,Dtm;jzifh vdt k yfwo hJ abmeJ@ twlwyl gy?J rmhupf [ f m rif;rJh
0g'rD sm;udk qef@usi&f mrSm ol@jy\emudk txufjrufq;kH eJ@ t&Si;f vif;qH;k enf;eJ@
wifjyw,f? tvkyo f rm;awG[m t&if;&Siaf wG&@J xrf;yd;k udk wGe;f vSe+f yD;wJh
102
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aemufrmS “vufeufawGukd pGe@f y,f” =u&rvm;? 'grrS [kwf t&if;&Siaf wG&@J
ckcHr_udk acsr_ef;&mrSm 'DvufeufawGudk oHk;&rvm;? vlwef;pm;w&yf[m
vufeufwu G kd pepfwustoH;k ðy+yD; wjcm;vlwef;pm;w&yfukd qef@usiw
f ,f
qdkwm EdkifiHawmf&J@ “,m,Do¿mef” r[kwf&if wjcm;bmjzpfEdkifao;vJ
pojzifh olu wifjywm jzpfygw,f?
qd&k ,
S v
f pf'rD ukd a&pD ygw0D ifawGtm;vH;k ud, k uhf ,
kd u
f ,
kd f ar;=unfh
prf;yg? olw@kd [m rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;cH&k mrSm Edik if aH wmfjy\emudk tJ'eD nf;
twdik ;f wifjy=u&J@vm;? 'kw, d tifwmae&Sief ,ftzG@J csKyf&@J w&m;0ifq&kd , S f
vpfygwD trsm;pkua&m Edik if aH wmfjy\emudk tJ'eD nf;twdik ;f wifjy=u&J@vm;?
103
vDeif
a[m'Dtajzudkom ay;Edkif=uw,f? ‘[kwfygw,f? 'grSefygw,f?
'gayrJh 'Dae&mrSm u|eaf wmfw@kd [m u|eaf wmfw@kd &@J u,kd pf m;vS,af wG
udk tJ'vD =kd oZmtm%mrsKd ;udk tyfEiS ;f vdu k w
f m r[kwyf gb;l ? wm0ef
wckukd tyfEiS ;f vdu
k w
f mom jzpfw,f?’ 'Dy*k Kd~ vaf wGuawmh t&m0wˆK
awG&@J emrnfukd ajymif;ay;vdu k ±f ekH @J 'Dt&m0wˆKawG yifu, kd [
f m
vnf; ajymif;vJomG ;wmyJv@kd xifae=uwmud;k ? æ”
104
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
awmfveS af &;&J@ tusKd ;oufa&mufra_ =umifh Edik if aH &;vuQ%maqmif
wJh Edik if aH wmfe@J wygwnf; Edik if aH &;=oZmtm%mvnf; aysuu f , G f
oGm;vdrrhf ,f? wenf;qd&k &if trsm;qdik &f m vkyif ef;aqmifwmrsm;
[m Edik if aH &;vuQ%m r&Sad wmhbJ vl@tzG@J tpnf;&J@ wu,ft h usKd ;
pD;yGm;rsm;udk umuG,fapmifha&SmufwJh/ ±dk;±dk;pDrHtkyfcsKyfr_ vkyfief;
aqmifwmrsm;tjzpfodk@ ajymif;vJoGm;vdrfhr,fqdkwmudk =oZm
tm%mqef@usifa&;orm;rsm;uawmh =oZmtm%mEdkifiHa&;
vuQ%maqmifwhJ Edik if aH wmftm; ay:ayguaf pwJh vlrt _ a=umif;
tcsurf sm;udk rzsu&f ao;cifrmS awmif 'gukd wcsuw f nf; zsuo f rd ;f
vduk zf @kd awmif;qd=k uw,f? vlra_ wmfveS af &;&J@ yxrqH;k tvkyu f
=oZmtm%mqdw k hJ t&mudk zsuo f rd ;f a&;yJ jzpfoifw
h ,fv@kd olw@kd u
awmif;qd=k uw,f?”
105
vDeif
udkoHk;wm odyfudkenf;cJhwmudk u|efawmfwdk@ tjypfrwifxdkuf
bl;vm;? 'ga=umifh atmufygEpS cf x
k u
J wckyJ jzpf&r,f? wcku =oZm
tm%mqef@usiaf &;orm;awG[m ud, k b f mawG ajymaerSe;f rod
=uwmjzpfr,f? 'gq&kd if olw@kd [m ±_yaf xG;atmif vkyaf e=ujcif;om
jzpfw,f? wjcm;wcku olwdk@[m udk,fajymwm udk,fod=uwm
jzpfr,f? 'gq&kd ifawmh olw@kd [m ypPn;f rJv
h wl ef;pm;ta&;udk opPm
azmufae=uwm jzpfw,f? 'D 2 ckxu J b,f[myJjzpfjzpf azmufjyef
a&;orm;rsm;udk tvkyt f au|;ðyjcif;om jzpfw,f?” (pm - 39)
106
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
enf;eJ@awmh r[kwfygbl;? EdkifiHawmfzsufodrf;a&;eJ@ ywfoufwJh rif;rJh0g'
t,ltq[m ±_yaf xG;+yD;/ awmfveS af &;oabm uif;rJyh gw,f? tde*f ,fu
tJ't D wdik ;f yJ ajymcJyh gw,f? awmfveS af &;ayguzf mG ;r_/ jzpfay:wd;k yGm;r_qw kd hJ udpeP @J
t=urf;zuftiftm;/ =oZmtm%m/ tcGit hf m%m/ Edik if aH wmfw@kd e@J ywfoufwhJ
awmfveS af &;txl;vkyif ef; wm0efrsm;qdw k u hJ pd aP wGuykd J rif;rJ0h g'aD wGu rjrif
vk=d uwm jzpfygw,f?
rmhupf [
f m ol@&@J ausm=f um;wJah y;pmjzpfwhJ b&dwf (Bracke) xHay;
pmxJrmS *do
k mvkyif ef;pOfr=l urf;udk a0zefcw
hJ ,f? tde*f ,f[mvnf; abb,f
xH ay;pmxJrmS 'Dr=l urf;udyk J a0zefa&;om;cJyh gw,f? 'DpmrSm tde*f ,fu Edik if H
awmfjy\emudk txl;wvnf&nf!eï ;f +yD; 'Dvakd &;xm;ygw,f?
109
vDeif
'DrmS owdðyoifw
h mu txufygpmxuf &ufowWygwt f csKd @aemuf
us+y;D rS (1875 ck arv 5 &ufae@&ufpeJG @J ) ay;yd@k whJ rmhupf &f @J ay;pmwapmifxrJ mS
rmhupf u f a0zefxm;wJh ygwv D yk if ef;pOfuykd J txufyg tde*f ,f&@J pmu &nf
!ïe;f a&;om;xm;wm jzpfygw,f? aemuf+y;D tJ't D csed rf mS tde*f ,fe@J rmhupf [
f m
vef'efrmS twlwuGaexdik af e=uwm jzpfygw,f? 'ga=umifh txufygpm&J@
aemufq;kH 0gusrmS “u|eaf wmfw@kd ” qdw k phJ um;udk tde*f ,fu toH;k ðyxm;wm
[m ol@taeeJ@a&m/ rmhupf t f aeeJ@yg *smreftvkyo f rm;ygwaD cgi;f aqmifrsm;xH
t}uHðyxm;wm aocsmygw,f? ygwDvkyfief;pOfxJu “EdkifiHawmf” qdkwJh
pum;vH;k ae&mrSm “bHt k zG@J pnf;” qdw k phJ um;eJ@ tpm;xd;k zd@k t}uHðywm jzpfyg
w,f?
110
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tde*f ,fw@kd &@J tJ't
D }uHðycsuuf kd qef@usiw f v hJ l &Srd mS r[kwyf gb;l ? pum;toH;k
tE_e;f eJ@ywfoufv@kd tcuftcJawmh&EdS ikd yf gw,f? *smrefbmomrSm “bHt k zG@J
tpnf;” vd@k t"dym` ,f&wJh pum;vH;k u 2 vH;k &Sad eygw,f? tde*f ,fuawmh
bHtk zG@J tpnf;wckuykd J &nf!eï ;f wJph um;vH;k udk roH;k bJ 'Dvt kd zG@J tpnf;awG
pkaygif;xm;wJh bHktzGJ@tpnf;pepfudk &nf!ïef;wJh pum;vHk;udkyJ toHk;ðy
xm;ygw,f? 'Dpum;vH;k rsKd ; ±k&mS ;bmomrSm r&Syd gb;l ? 'ga=umifh u|eaf wmfw@kd
[m jyifopfpum;vH;k “bHt k zG@J ” udyk J toH;k ðy&zd@k &Syd gw,f? 'Dpum;vH;k uvnf;
tm;enf;csuaf wG&adS wmh &Sw d mayg?h
112
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
abb,f&@J tJ'pD mtkyif ,fukd (9 }udraf jrmufaemf) xkww f t
hJ xJrmS
udk tJ'v D ykd J a&;om;xm;w,f? *smrefq&kd , S 'f rD u
kd &ufygw0D ifawG[m Edik if H
awmfe@J ywfouf+yD; tacsmif0g'oabmw&m;awGukd acgi;f rmrmeJ@ xyfjyef
wvJvJ ajymqdak e=uwm rqef;ygb;l ? txl;ojzifh tde*f ,f&@J awmfveS af &;
usus&iS ;f jycsuaf wG vHvk ðkH cHðcHe@J acsmifx;kd cHxm;&+yD;/ b0tajctaetm;vH;k
uvnf; 'Dval wGukd awmfveS af &;eJ@ a&&Snf “jzwfawmuf” xm;wJh tcsed rf mS
'Dvjkd zpfwm rqef;ygb;l ?
113
vDeif
vuQ%mudk yHak zmf&mrSm oH;k xm;wJh “pDru
H ed ;f rJrh ”_ qdw
k hJ pum;vH;k udk &nf!eï ;f
+yD; tde*f ,fu 'Dvakd &;ygw,f?
*smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd &ufawG 'Dvv
kd yk =f uwm[m qd&k ,
S v
f pfqef@usif
a&; Oya'udk wcgxyf+yD; jyXmef;rSm a=umufae=uvd@k jzpfw,fqw kd hJ tajccH
tcsuu f kd tde*f ,fu txl;wvnfaxmufjy+yD; 'Dvyk &f yfukd tacsmif0g'vd@k
116
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
olu rwH@k rqdik ;f ac:a0:vku d yf gw,f? *smr%DrmS orRwEdik if pH epfvnf; r&S/d
vGwvf yfrv _ nf; r&Sjd zpfaewma=umifu h ykd J “+idr;f csr;f wJ”h vrf;a=umif;twdik ;f
oGm;zd@k pOf;pm;wmawG[m vH;k 0,kwrdW w hJ ,fv@kd tde*f ,fu twdtvif; qdyk g
w,f? ol[m ud, k ahf jcvufawG wkwaf ESmif+yD;om; rjzpf&avatmif pum;
ajymwm txl;owdxm;ygw,f? orRwpepf&w dS hJ Edik if rH sm; od@k r[kwf tvGef
vGwv f yfr&_ w dS hJ Edik if rH sm;rSmawmh qd&k ,
S v f pfpepfqo D @kd +idr;f csr;f pGm jzpfay:wd;k
wufoGm;r_udk “pdwful;Edkifw,f” (pdwful;±HkyJaemf) vdk@ tdef*,fu tod
trSwðf yajymqdyk gw,f? 'gayrJh *smr%DrmS awmh 'Dvrkd [kww f t
hJ a=umif; olu
xyfajymygw,f?
117
vDeif
jy\emrsKd ;u ta&;}uD;wJh udpaP wG/ Edik if aH &;tusyt f wnf;awG
jzpfay:vmwmeJ@ ae@pOfvyk if ef;xJ tvdv k kd 0ifvmwJjh y\emrsKd ; jzpf
w,f? 'Dvzkd ;kH uG,xf m;wJh tusKd ;qufuawmh tqH;k tjzwftcsed rf mS
ygw[ D m ajcrudik rf v
d ufrudik rf d jzpfomG ;r,f? tqH;k tjzwfay;&r,fh
jy\emrsm;eJ@ ywfouf&ifvnf; b,fwkef;urS raqG;aEG;cJhvdk@
jy\emay:vmrS r&Sif;vif;wm/ rnD!GwfwmawG jzpfvmr,f?
'guvGv J @kd wjcm; bmtusKd ;qufrsm; jzpfEikd af o;vd@k v?J æ”
118
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
pGmeJ@ xyfavmif;wifjyygw,f? tJ'guawmh 'Dru kd a&pDorRwEdik if aH wmf[m
ypPn;f rJt h m%m&Sipf epfqo D mG ;&ef teD;qH;k vrf;a=umif;jzpfw,f qdw k mygy?J
ta=umif;u 'Dvkdyg? 'DvdkorRwEdkifiHawmf[m t&if;tESD;&J@ tkyfpdk;r_udk
enf;enf;rS rzsuo f rd ;f ygb;l ? tusKd ;quftm;jzifh vlxt k ay: zdEydS rf u
_ akd &m/
vlwef;pm;wdu k yf u JG ykd g enf;enf;rS rzsuo f rd ;f bl;? 'gt h jyif rkcsyJ 'Dwu kd yf u JG kd
us,jf yef@vmapw,f? }uD;xGm;vmapw,f? xif&mS ;vmapw,f? onf;oef
jyif;xefvmapw,f? 'Dvekd @J tzdEydS cf v H xl &k @J tajccHtusKd ;pD;yGm;rsm; jynf0h zd@k
jzpfEikd w
f hJ tajctaeay:xGuv f mwmeJ@ wòyifeuf ypPn;f rJt h m%m&Sipf epf
enf;vrf; od@k r[kwf vlxt k wGuf ypPn;f rJv h wl ef;pm;&J@ acgi;f aqmifrq _ wkd hJ
wckwnf;aom enf;vrf;jzifh 'DjzpfEikd rf u _ kd rkcs taumiftxnfazmfvrd rhf ,f?
'kw, d tifwmae&Sief ,ftzG@J csKyf wckv;kH twGuq f &kd if 'Dpum;rsm;[mvnf;yJ
rmhupf 0f g'xJrmS “tarhaysmufcpH um;rsm;” jzpfygw,f? 'gawGukd arhxm;cJw h ,f
qd k w m 1917 ck E S p f ±k & S m ;awmf v S e f a &;&J @ yxrES p f 0 uf u mvtwG i f ;
rif&ADS pfygwo D rdik ;f u txl;xif&mS ;pGm oufaojycJw h ,f?
121
vDeif
t*FvefrSmqdk&if yx0Dtaetxm;/ wlnDaom bmompum;eJ@
&mpkrsm;pGm&Sw d o
hJ rdik ;f pwJh ±_axmifu h =unf&h if tydik ;f ydik ;f aom a'ouav;rsm;
&Sd trsKd ;om;a&;jy\emudk “ajz&Si;f +yD;” oGm;cJw h yhJ pkH H ayguyf gw,f? 'gayrJh
tJ'ED ikd if rH mS awmif trsKd ;om;a&;jy\em[m r&Sad wmhwm r[kwb f ;l qdw
k mudk
tde*f ,fu xifxif&mS ;&Sm;owdðyrdygw,f? 'gah =umifh t*FvefrmS jynfaxmifpk
orRwEdik if H xlaxmifr,fq&kd if “wd;k wufrw _ &yf” jzpfvrd rhf ,fv@kd olu ,lq
wmyg? "rRwmyJ 'Dae&mrSm tde*f ,f[m jynfaxmifppk epf orRwEdik if aH wmf&@J
csKd @,iG ;f csuaf wGukd a0zefwhJ udpu P kd enf;enf;rS rpGe@f vw $ yf gb;l ? wpkwpnf;
wnf;jzpfw/hJ A[dck sKyfuikd rf &_ w dS hJ 'Drukd a&pDorRwEdik if aH wmf xlaxmifa&;twGuf
jywfjywfom;om; 0g'jzef@csd wdu k yf q JG ifwu
hJ pd u
P v
kd nf; enf;enf;rS rpGe@f vw $ f
ygb;l ?
'gayrJh tde*f ,f[m 'Dru kd a&pDA[dck sKyu f ikd rf p_ epftay: "e&Siv f w l ef;pm;
tawG;tac:&Sirf sm;eJ@ rif;rJ0h g'rD sm; tygt0if "e&Siaf ygupf vlwef;pm;tawG;
tac:&Sirf sm; em;vnfaeovd/k AsL±du k &ufpepft"dym` ,fe@J vH;k 0em;rvnf
ygb;l ? ol@tjrift&qd&k &if A[dck sKyfuikd rf q _ w kd m a'oEW&ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfa&;
tus,t f jyef@&rdS u
_ kd enf;enf;rS z,frxm;yg? 'Du, kd yf ikd t
f yk cf sKyfrp_ epf[m Edik if H
awmf waygi;f wpnf;wnf;&Srd u _ kd rdrqd ENtav#muf xde;f odr;f apEdik +f yD; c±dik f
rsm;eJ@ jynfe,frsm;tm; wcsed w f nf;rSm AsL±duk a&pDtm;vH;k eJ@ tay:u “trde@f
ay;r_” tm;vH;k udk tuket f pif y,fzsuEf ikd v f rd rhf ,f?
122
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
arSmufjyifopforRwEdik if aH wmf[m 1798 wke;f u wnfaxmifcw hJ hJ
{u&mZfb&k ifr&Sw d hJ {u&mZftifyg,mEdik if aH wmfe@J bmrSruGmjcm;bl;?
1792 ckEpS u f 1798 ckEpS t f xd umvwke;f uawmh jyifopfEikd if &H @J
jynfe,ftoD;oD;/ c±dik t f oD;oD;[m tar&duefypkH H ud, k yf ikd t
f yk cf sKyrf _
tcGifhtm%m tjynfht0&&Sd=uw,f? u|efawmfwdk@vnf; 'DvdkyJ
&&Sdoifhw,f? udk,fydkiftkyfcsKyfr_pepfudk b,fvdkzGJ@pnf;oifhovJ??
AsL±du k a&pDr&Sad tmif b,fvv kd yk rf S &rvJqw kd mawGe@J ywfoufv@kd
uawmh tar&duefe@J yxrt}udrf jyifopforRwEdik if aH wmfw@kd u
u|efawmfwdk@udk jyocJhyg+yD? rsufarSmufacwfrSmawmif uae'g/
=opa=w;vseJ@ wjcm;t*FvdyfudkvdkeDEdkifiHrsm;u jyoaewkef;yJ?
'Dvykd pkH rH sKd ; jynfe,f (wdik ;f ) eJ@ c±dik rf sm;&J@ ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfrp_ epf[m
Oyrm qGpZf mvefjynfaxmifppk epfxuf ydv k wG v f yfw,f? qGpZf mvef
jynfaxmifppk epfrmS u jynfe,f (wdik ;f ) tqif[ h m jynfaxmifpEk ikd if H
awmf wckv;kH eJ@ ywfoufv@kd tvGev f w
G vf yfygw,f? 'gayrJh txl;
a'otqifheJ@ c±dkiftqifhrsm;tay:vnf; vGwfvGwfvyfvyf
vkyEf ikd wf ,f? jynfe,f (wdik ;f ) tqifh tpd;k &rsm;[m txl;a'oeJ@
c±dik t f qift h wGuf tkycf sKyaf &;rª;rsm;eJ@ t&m&Srd sm;udk cef@tyfygw,f?
'grsKd ;[m t*Fvyd pf um;ajymwJh Edik if rH sm;rSm vH;k 0r&Syd gb;l ? u|eaf wmf
wdk@ 'grsdK;udk tem*wfrSm zsufodrf;ypf&r,f? y&yf&Sm;pepfrSm
vif;'&dwf (Landrate) rsm;eJ@ &D*s&D eG pf &dwf (Regierungsrate) rsm;
(txl;cef@ t&m&Srd sm;/ c±dik /f jynfe,f ykvyd t f &m&Srd sm;/ tkycf sKyaf &;rª;
rsm;eJ@ txufrS cef@tyfwhJ t&m&St d m;vH;k ) udk zsuo f rd ;f ovdrk sKd ;
jywfjywfom;om; zsuo f rd ;f ypf&r,f?” tde*f ,fu 'gukd tajccH+yD;
ud,k yf ikd t f yk cf sKyfa&;qdik &f m vkyif ef;pOftydik ;f rSm atmufygpum;rsm;
udk xnfhoGif;zdk@ t}uHðyygw,f? “jynfe,f (odk@r[kwf wdkif;)/
123
vDeif
txl;a'oeJ@ c±dik rf sm;[m t&G,af &mufow l ikd ;f rJay;wJph epft&/
t&m&Srd sm;udk a&G;aumufjcif;jzifh tjynft h 0ud, k yf ikd t
f yk cf sKyfru
_ kd
taumiftxnfazmfw,f? a'oqdkif&meJ@ jynfe,ftm%mydkif
t&m&Srd sm;udk Edik if aH wmfrS cef@tyfwphJ epfukd zsuo f rd ;f w,f?”
"rRwmyJ? Z,f&w D ,fv&D @J ordik ;f 0if ZGef 11 rde@f ceG ;f [m olacgi;f aqmif
wJh qd&k ,
S vf pfawmfveS af &;ygw0D ifawGe@J rif&ADS pfrsm;&J@ r[mrdwt f yk pf tk aeeJ@
awmfveS w f yhJ pPn;f rJv
h w
l ef;pm;udk b,fvakd usmcdik ;f +y;D "e&Siv f w
l ef;pm;bufo@kd
b,fvkd ul;ajymif;oGm;ovJqw kd m txift&Si;f oufaojywJh tcsut f vuf
126
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wcktjzpf 1917 ckEpS f awmfveS af &;udk avhvmwJh ordik ;f ynm&Siw
f ikd ;f twGuf
toH;k usygvrd rhf ,f?
txufygpmyd'k rf mS tde*f ,fu “Edik if aH wmftwGuq f &kd if” qdw k phJ um;
udk &nf&, G cf su&f &dS edS @J rsO;f om;a&;om;ygw,f? *smreftacsmif0g'udk wdu k ±f u kd f
xd;k ESuzf @kd &nf&, G w f myg? bmvd@k vq J akd wmh 'Dtacsmif0g'u ygwt D wGuq f &kd if
bmoma&;[m wOD;csi;f yk*Kd~ vfa&;udpjP zpfw,fv@kd a=unmxm;w,f? 'Dvekd @J
awmfveS w f hJ ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ ygwuD kd atmufwef;tusq;kH jzpfwhJ “vGwv f yf
pGm awG;ac:a&;*d% k ;f ” evAde;f wH;k 0g'tqifo h @kd av#musapw,f? 'DevAde;f wH;k
0g'rsKd ;u bmoma&; r,H=k unfbaJ ezd@k cGiðhf yEdik af yr,fh jynfou l kd xdik ;f rdi_ ;f apwJh
bmoma&;bde;f tay: ygwt D aeeJ@ wdu k yf q
JG ifz@kd awmh jiif;y,f ygw,f?
tem*wfrmS *smrefq&kd ,
S 'f rD u
kd a&pDygwt
D a=umif; avhvmwJo h rdik ;f
ynm&Sirf sm;taeeJ@ 1914 ckEpS rf mS 'DygwD qd;k qd;k 0g;0g; ysupf ;D cJ&h wJh tajccH
ta=umif;&if;udk &SmazG&mrSm 'Djy\emeJ@ ywfoufwhJ pdw0f ifpm;p&m tcsuf
tvuf trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f? 'Dygw&D @J tawG;tac:a&;&macgi;f aqmif
aumufpuD; a&;om;wJh aqmif;yg;awGxrJ mS tacsmif0g'udk wHcg;us,u f s,f
zGiahf y;xm;wJh qifa0S@&efa&Smif ajymqdck suaf wGutp - “bk&m;ausmif;udk
pGe@f cmG =u” qdw
k hJ 1913 ckEpS u
f v_y&f mS ;r_tay: ygw&D @J oabmxm;tqH;k -
tcsut f vufawG trsm;}uD; awG@&ygvrd rhf ,f?
128
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bHt
k zG@J t+y;D tESpf 20 t=umrSm wdu k yf 0JG if ypPn;f rJv
h w
l ef;pm; &,lz@kd
twGuf bHt k zG@J &@J oifcef;pmawGukd b,fvekd *d ;kH csKyaf &;xm;w,fqw kd mudk =unfh
=uygp@kd ?
129
vDeif
oufO;D qHyikd Ef ikd if aH wmfvufxufrmS omru 'Dru
kd a&pDorRwEdik if aH wmf
vufxufrSmvnf; wnfqJEdkifiHawmf[m EdkifiHawmfqdkwJh t&mwckjzpf+rJ
jzpfw,f? qdv
k w
kd mu Edik if aH wmf[m tr_xrf;t&m&Srd sm;/ ‘vl@tzG@J tpnf;&J@
tapcHrsm;’/ ol@&J@ ±H;k Xmersm;udk vl@tzG@J tpnf;&J@ t&Sio f cifrsm;tjzpfo@kd
ajymif;ay;w,fqw kd hJ ol@&@J tajccHx;l jcm;csuv f uQ%mudak wmh qufvufxed ;f
odr;f xm;w,f? 'gukd tde*f ,fu xyf+yD;tav;xm;ajymygw,f?
131
vDeif
'Dru
kd a&pDpepfukd ukepf ifatmif zG@H òz;apa&;/ 'DtwGuf yHo k ¿mef
rsm;udk vufawG@e@J prf;oyfa&; pwmawGukd vkyzf @kd u vlra_ wmfveS af &;wdu
k yf &JG @J
tajccHwm0efw&yf jzpfygw,f?
132
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
w&m;eJ@ w&m;r#wr_w@kd ukd taumiftxnfazmfxm;wJh od@k r[kwf
taumiftxnfazmfoifw h hJ e,fy,fjzpfw,f? qdak wmh 'Duaewqifh
Edik if aH wmftay:eJ@ ole@J qufE, G af ewJt h &mrSeof r#tay: ud;k uG,w f hJ
t,lo;D r_ jzpfay:vmygw,f? vl@tzG@J tpnf;wckv;kH &J@ trsm;qdik &f m
udpaP wGe@J trsm;qdik &f m tusKd ;pD;yGm;awGukd aqmif&u G w f ,fqw kd m
twdwu f aqmif&u G cf whJ ehJ nf;twdik ;f Edik if aH wmfe@J tcGix hf ;l cH tpd;k &
t&m&Srd sm;u aqmif&u G zf @kd yJ &Swd myJv@kd pOf;pm;wwfwhJ tavhtx
uvnf; vlawG uav;b0uwnf;u &cJw h mqdak wmh tJ't D ,lo;D
r_[m ydrk v kd , G uf pl mG eJ@ tjrpfw, G o f mG ;ygw,f? tpOftqufu &Scd w hJ hJ
bk&ifpepftay: w,loef,Hk=unfraeawmhbJ 'Drdkua&pDorRw
Edik if u H ykd J ,H=k unfw,fq&kd if 'g[m txl;udk &J&ifw h hJ wd;k wufr}_ uD;
yJv@kd vlawGu ,lqwwf=uw,f? 'gayrJh wu,fu Edik if aH wmfqw kd m
vlwef;pm;w&yfu wjcm;vlwef;pm;udk zdEydS w f hJ ,EW&m;wckr#om
jzpfw,f? 'Dtcsu[ f m bk&ifpepfEikd if aH wmfrmS xuf 'Dru kd a&pDorRw
Edik if aH wmfrmS wckrS rav#mb h ;l ? Edik if aH wmfqwkd m b,favmufawmif
aumif;ygap/ vlwef;pm;wdkufyGJrSm atmifyGJ&+yD;aemuf ypPnf;rJh
vlwef;pm;u tarGqufcx H m;&wJh raumif;qd;k 0g;wckr#om jzpf
w,f? atmify&JG wJh ypPn;f rJv h w l ef;pm;taeeJ@ bHt k zG@J vkycf o hJ vdyk J
'Draumif;qd;k 0g;aumif&@J tqd;k 0g;qH;k tydik ;f awGukd csucf si;f wwfEikd f
or# rz,frjzpf z,f&mS ;ypf&ygr,f? 'Dvekd @J opfviG v f w G v f yfwhJ vlr_
tajctaersm;atmufrmS }uD;jyif;vmwJh rsKd ;qufwcku Edik if aH wmf
qdw k hJ trdu _ o f ±duk w f ckv;kH udk tuket f pif pGe@f ypfEikd w f t hJ csed t f xd
'Dvykd J vkyo f mG ;&vdrrhf ,f?”
133
vDeif
bk&ifpepfEikd if aH wmfukd orRwEdik if aH wmfe@J tpm;xd;k wJu h pd t
P a=umif;
ajym=uwJhtcg EdkifiHawmfqdkwJht&meJ@ ywfoufwJh qdk&S,fvpf0g'tajccH
oabmw&m;rsm;udk rarh=uzd@k *smrefw@kd ukd tde*f ,fu owday;cJyh gw,f? ol@&@J
owday;csu[ f m ,cktcgrmS Z,f&w D ,fveD @J csm;aemhAw f @kd vkd vlawGtwGuf
uawmh wdu k ±f u
kd o
f ifcef;pmjzpfaewJh yHpk yH gy?J bmvd@k vq
J akd wmh olw@kd “!Ge@f
aygi;f zG@J ” wJh vufawG@vyk &f yfrmS olw@kd [m Edik if aH wmftay: t,lo;D ,H=k unfre_ @J
t,lo;D ud;k uG,rf w _ @kd ukd wu,fyJ jyocJ=h uvd@k ygy?J
tcsuf 2 csuu
f kd wifjyygO;D r,f?
134
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
6? 'Dru
kd a&pDaysmufu,
G af &;eJ@ ywfoufv@kd tde*f ,f&@J a&;om;csu?f
“æ'gah =umifh rmhupf ef @J u|eaf wmfw@kd taeeJ@ u|eaf wmfw@kd &@J xl;jcm;wJh
tjrifukd azmfjy&mrSm 'Dvkd vdo k vdq k ,JG v l @kd &wJh pum;vH;k rsKd ;udk oH;k vd@k
rjzpfbl;? tckawmh tajctaeawGu rwlawmhvdk@ 'Dpum;vHk;
(“qd&k , S 'f rD ukd &uf”) udk vufcv H @kd &Edik rf ,f xifygw,f? 'gayrJh
pD;yGm;a&;vkyif ef;pOfu a,bk,sq&kd , S v f pfvuQ%mr#om r[kwb f J
wdu k ±f ukd u
f eG jf rLepf vuQ%maqmif+yD; Edik if aH &;t& aemufq;kH &nf
rSef;csufuvnf; EdkifiHawmfwckvHk; aysmufuG,fa&;/ tusdK;quf
tm;jzifh 'Dru kd a&pDaysmufu, G af &;vnf;jzpfwhJ ygww D cktzd@k 'Dpum;
vH;k [m rwdusyg? bmyJjzpfjzpf/ ppfreS w f hJ (tde*f ,f&@J rsO;f om;csu)f
EdkifiHa&;ygwDawG[m udk,fhemrnfeJ@ waoGrwdrf; udkufnD=uwm
135
vDeif
r[kwyf gb;l ? ygwuD jzpfay:wd;k yGm;ae+yD; emrnfuawmh e*dt
k wdik ;f
+rJaewwfv@kd yg?”
138
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'Dtcsuuf kd &Si;f jyzd@k q&kd if Edik if aH wmfwrd af umaysmufu,
G af &;twGuf
pD;yGm;a&;tajccHtwk jf rpfjy\emudk avhvmzd@k vdyk gw,f?
tcef; (5)
1? rmhupf u
f jy\emudw
k ifjyyHk
139
vDeif
“EdkifiHawmf*dk%f;om;” ydkqefwJhyHk aygufaew,f? EdkifiHawmfjy\emtay:
rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J tjrifawGu tawmfumG jcm;wJyh kH ayguaf ew,f?
'gayrJh 'Dv,kd q
l &if vH;k 0rSm;,Gi;f ygvrd rhf ,f? taotcsm avhvm
=unfrh ,fq&kd if rmhupf ef @J tde*f ,fw@kd &@J Edik if aH wmftay: tjrifrsm;/ Edik if aH wmf
wdraf umyaysmufjcif;tay: tjrifrsm;[m vH;k 0xyfwu l saew,f? txufrmS
ud;k um;xm;wJh rmhupf &f @J pum;[mvnf; wdraf umyaysmufr_ jzpfpOftwGi;f &Sd
Edik if aH wmfpepfuykd J &nf!e¸ ;f wm jzpfw,fqw kd mudk awG@&EdS ikd yf gw,f?
140
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
vnf; tvm;wl&w dS )hJ tpJt G vef;rsm;tm; vH;k 0,kwrdW w hJ ,fqw kd mudk abb,f
odatmif uGuu f u G u f iG ;f uGi;f / xufxufjrufjruf/ wdw k w kd wk w f w
k ef @J &Si;f jy
vd@k jzpfygw,f? 'gayrJh rmhupf u f awmh 'ge@J rwlwahJ cgi;f pOf uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;
jzpfay:wd;k yGm;r_ta=umif; t"du aqG;aEG;&if;eJ@ tvsO;f oifv h @kd om 'Djy\em
udk wifjycJyh gw,f?
141
vDeif
Edik if aH wmfe@J vl@tzG@J tpnf;wd@k t=um; qufE, G rf j_ y\emrSm *do
k m
vkyif ef;pOf zefw;D xm;wJh ±_yaf xG;wJh tjrifawGukd rmhupf u
f OD;pGmyxr z,f&mS ;
ypfw,f? olu 'Dvakd &;ygw,f?
142
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
“'Dawmh ar;p&mwck ay:vmygw,f? Edik if aH wmfpepf[m uGejf rLepf
vl@tzJ@G tpnf;rSm bmtajymif;tvJawG jzpfay:rvJ? wenf;tm;jzifh
qd&k if tJ't D csed rf mS rsuaf rSmufEikd if aH wmf vkyif ef;aqmifwmrsm;eJ@
qifww l hJ b,fvrl p_ epf vkyif ef;aqmifwmawG qufvuf&adS eOD;rvJ?
'Dar;cGe;f udk odyeH` nf;uspmG eJ@yJ tajzay;rS jzpfygvrd rhf ,f? jynfoql w kd hJ
pum;eJ@ Edik if aH wmfqw kd hJ pum;wd@k udk t}udrw f axmifr# yl;wGaJ y;
awmif 'Djy\em&J@ tajzeJ@ enf;enf;av;rS eD;pyfrmS r[kwb f ;l ?”
rmhupf u
f qufajymygw,f?
“æt&if;&Siv
f @l tzJ@G tpnf;eJ@ uGejf rLepfv@l tzJ@G tpnf;wd@k t=um;rSm
yxrt&mrS 'kw, d t&mod@k awmfveS af jymif;vJwhJ tul;tajymif;
umvwck &Sdaew,f? 'D[meJ@ vdkufavsmnDaxGjzpfwJh EdkifiHa&;
143
vDeif
tul;tajymif; umvwckvnf; &Sad ew,f? 'Dumv&J@ Edik if aH wmf[m
ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;&J@ awmfveS w
f hJ tm%m&Sipf epfomyJ jzpfEikd w
f ,f?
æ”
144
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ajymif;&mrSm 'Dru kd a&pD[m b,fvakd jymif;vJw,f qdw
k mudk ydrk w
kd u
d spmG owf
rSwaf jymqdk Edik yf gw,f?
145
vDeif
Edik if aH &;t& Ed;k =um;wufºuwJh vkycf pm;aus;u|ef &mE_e;f tcsKd ;tq
[m t&if;&Siv f @l tzJ@G tpnf;twGi;f awG@&or#xrJ mS tJ'v D kd tjrifq
h ;kH jzpfw,f
qdak wmh ude;f *%ef; b,favmuf&ydS govJ? vkycf pm;vkyo f m; 15 oef;xJrmS
woef;om qd&k , S 'f rD u
kd a&pD ygw0D ifawG jzpfw,f? 15 oef;xJrmS 3 oef;om
tvkyo f rm;or*~0ifawG jzpfw,f?
146
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
z,f&mS ;ypfw,f/ wGe;f xkwyf pfw,f? olw@kd ukd 'Dru
kd a&pD b0xJrmS wufwuf
ºuºu ryg0ifEikd af tmif vkyxf m;w,f?
147
vDeif
olrsm;/ aoG;pkyo f rl sm;/ t&if;&Sirf sm;&J@ vGwv
f yfrt _ ay: uef@owfcsKyfcs,rf _
woDwwef;}uD;udk csrSwfvkyfaqmifw,f? vlom;w&yfvHk;udk vkyfcpm;
aus;u|eb f 0rS vGwaf jrmufapzd@k twGuf u|eaf wmfw@kd [m olw@kd ukd ESyd u f yG &f
r,f? olwdk@&J@ jyefvSefckcHr_udk tiftm;oHk; acsr_ef;&r,f? 'DudpP&Sif;ygw,f?
ESyd u
f yG rf &_ wdS ahJ e&m/ t=urf;zuf tiftm;oH;k r_ &Sw d ahJ e&mrSm vGwv
f yfrr_ &So
d vdk
'Dru kd a&pDvnf; r&Syd g?
148
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'gut kd aumiftxnf azmfEikd v f rd rhf ,f? aemuf+yD; tJ't
D cgusro S m 'Dru kd a&pD
[m pwifwrd af umaysmufu, G vf rd rhf ,f? ta=umif;&if;uawmh ±d;k ±d;k av;ygy?J
t&if;&Si0f g' aus;u|epf epfvnf; r&Sad wmhbJ t&if;&Sif aoG;pkyrf p_ epfa=umifh
&SdcJhwJh ra&rawGufEdkifatmif rsm;jym;wJh xdwfvef@p&mrsm;/ ±dkif;pdkif;r_rsm;/
vdrn f mr_rsm;eJ@ ,kwrf mr_rsm; pwJt h jcif;t&mawGvnf; r&Sad wmhwt hJ avsmuf
vlawG[m &mpkEpS af ygi;f rsm;pGm od&edS m;vnfxm;cJ=h u+yD; ESpaf xmife@J cs+D yD; eDwd
pmtkyaf wGxrJ mS tzefw&mawr# a&;xm;cJw h hJ vlrq
_ ufqaH &; tajccHrrl sm;udk
vdu k ef mwJh tavhtx wjznf;jznf;&vmvdrrhf ,f? tiftm;qdw k m &Spd &m
rvdak wmh/ t=urf;zufr&_ ,fv@kd &Spd &mrvdak wmh/ emcHr&_ ,fv@kd vnf; &Spd &m
rvdak wmh/ Edik if aH wmfv@kd ac:a0:wJh t=urf;zufa&; txl;,EW&m;vnf; &Spd &m
rvdak wmhyg?
“EdkifiHawmfwdrfaumyaysmufw,f” qdkwJh pum;toHk;tE_ef;udk
a&G;cs,x f m;yHu k tawmfaumif;ygw,f? bmvd@k vq J akd wmh 'DtoH;k tE_e;f [m
jzpfpOf&@J wjznf;jznf;jzpfrv _ uQ%meJ@ tvdt k avsmufjzpfrv _ uQ%m ESpcf v k ;kH
udk azmf!e¸ ;f aevd@k ygy?J 'DtusKd ;oufa&mufrr_ sKd ;udk tavhtxqdw k hJ t&m
uom jzpfay:apEdik w f ,f? rkcsjzpfay:apvdrrhf ,f? bmvd@k 'v
D akd jym&ovJq&kd if
aoG;pkyrf r_ &Syd gu/ aemuf+yD; a'gopdwu f kf jzpfay:apwJh tjcif;t&m/ jiif;qefre_ @J
ykeu
f efru _ kd jzpfay:apwJh tjcif;t&m/ tJ'gawGukd jyefvnfEydS u f yG zf @kd vdt
k yf
vmapwJh tjcif;t&m pwmawG r&Syd gu vlawG[m vlrq _ ufqaH &; tajccH
rlrsm;udk vdu k ef mwJh tavhtx tvG,w f ul &vmwwfwmudk u|eaf wmfw@kd &@J
ab;ywf0ef;usi&f dS oef;aygi;f rsm;pGmaom jzpf&yfrsm;ud=k unf&h if awG@&vd@k ygy?J
csKyfvukd &f if t&if;&Sif vl@tzJ@G tpnf;wGi;f u 'Dru kd a&pD[m rjynfph kH
wJ/h EHck smwJ/h twkta,mifjzpfwhJ 'Dru kd a&pDjzpfw,f? 'g[m vlcsr;f omrsm;
twGuo f mjzpfv@kd vlenf;pktwGuf 'Dru kd a&pDjzpfw,f? ypPn;f rJv h w
l ef;pm;
tm%m&Sipf epf[m wenf;tm;jzifh uGejf rLepfpepfo@kd tul;tajymif;umv
[m vltrsm;pkjzpfwhJ jynforl sm;twGuf 'Dru kd a&pDe@J wcsed x f rJ mS vlenf;pk
jzpfwhJ aoG;pkyo f rl sm;tay: vdt k yfwhJ ESyd u
f yG rf w
_ @kd ukd yxrqH;k t}udrt f jzpf
149
vDeif
aqmifusOf;ay;ygvdrfhr,f? uGefjrLepfpepfuomv#if wu,fwrf;jynfh0wJh
'Drdkua&pDudk aqmifusOf;ay;Edkifw,f? 'Drdkua&pD[m ydkrdkjynfh0vmavav
rvdktyfwJht&m jzpfvm+yD; tvdkvdkwdrfaumyaysmufzdk@ jzpfavav jzpfyg
vdrrhf ,f?
wenf;ajym&&if t&if;&Sif pepfatmufrmS &Sw d mu rlvt"dym` ,fe@J
udu
k n
f w D hJ Edik if aH wmfjzpfw,f? qdv k wkd mu vlwef;pm;wcku wjcm;wcktay:
vlenf;pku vlrsm;pktay: ESyd u f yG wf hJ txl;ud&,
d mjzpfw,f? vlenf;pkjzpfwhJ
aoG;pkyo f rl sm;[m vltrsm;pkjzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;tay: pepfwus ESyd u f yG f
xm;Edik zf @kd qw
kd m "rRwmyJ ESyd uf yG &f mrSm &ufpuf=urf;ñuwfrS &ygw,f? 'Dawmh
aoG;acsmif;awGvnf; pD;&awmhw,f? aus;u|epf epf/ v,fu|epf epfehJ tcpm;
tvkypf epfawGatmufrmS vlom;awG[m 'DaoG;acsmif;awGukd jzwfu;l cJ&h w,f?
aemufwcku t&if;&SifpepfrS uGefjrLepfpepfodk@ ul;ajymif;wJh
umvtwGif;rSm ESdyfuGyfr_qdkwm &Sdaezdk@vdkygao;w,f? 'gayrJh tckudpPu
vltrsm;pk}uD;jzpfwhJ aoG;pkycf rH sm;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo f rl sm;tay:
ESyd uf yG wf u hJ pd P jzpfw,f? ESyd u f yG af &; txl;ud&, d m/ txl;,EW&m;/ wenf;
tm;jzifh “Edik if aH wmf” &Sad ezd@k vnf; vdak o;w,f? 'gayrJh tckEikd if aH wmfu ,m,D
tul;tajymif;qefwJh EdkifiHawmfjzpfw,f? 'gu e*dkrlvt"dy`m,ft&qdk&if
EdkifiHawmfwck r[kwfawmhbl;? rae@wae@wkef;utxd vkyfcpm;aus;u|ef
jzpfcw hJ hJ vltrsm;pk}uD;u vltenf;pkjzpfwhJ aoG;pkyo f al wGtay: ESyd u f yG w
f hJ
udp[ P m E_id ;f ,SOcf sut f & tvGev f ,
G u f /l tvGe±f ;kd pif;/ tvGeo f bm0uswhJ
udpjP zpfv@kd aus;u|erf sm;/ v,fu|erf sm;/ tcpm; tvkyo f rm;rsm;&J@ xºur_ukd
ESdyfuGyfwJhudpPxuf aoG;xGufoH,dkr_ trsm;}uD; enf;vdrfhr,f? 'ghtjyif
ESyd u
f yG rf u_ kd ðyvkyaf ecsed rf mS vlOk ;D a& trsm;wumh trsm;pk}u;D twGuf 'Dru kd a&pD
wd;k cs@J ru
_ v kd nf; ðyvkyaf ewJt h wGuaf =umifh zdEydS af &; txl;,EW&m;w&yf &Sad ezd@k
vdktyfcsuf[m pwifaysmufuG,fvmvdrfhr,f? aoG;pkyfolrsm;[m tvGef@
tvGef ±_yaf xG;wJh zdEydS af &;,EW&m;r&Sb d J jynfou l kd ESyd uf yG x
f m;Edik pf rG ;f r&Syd g?
'gayrJh jynfoal wGu aoG;pkyo f rl sm;udk ESyd u
f yG w
f hJ udprP mS awmh “,EW@&m;” vd@k
150
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ac:vd@k r&avmufatmif ±d;k pif;vSwhJ “,EW&m;” eJ@awmif &Edik yf gw,f? ±_yf
axG;wJh txl;tzJ@G tpnf; rvdyk gb;l ? ±d;k pif;wJh vufeufuikd f vlxt k zJ@G tpnf;
(Oyrmtjzpf óuwifreS ;f q wifjy&&if tvkyo f rm;eJ@ ppfom;rsm;&J@ ud,k pf m;
vS,f tzJ@G tpnf;vdrk sKd ;) eJ@yJ &Edik yf gw,f?
151
vDeif
tJ't D em*wfe@J ywfoufv@kd rmhupf [ f m Avmpdwu f ;l ,Of rvkyyf g?
tcktcsed rf mS ajymvd@k &wmudyk J jynfjh ynfph pkH kH ajymygw,f? qdv k wkd mu uGejf rLepf
vl@tzG@J tpnf;&J@ tedrt hf qifeh @J tjrift
h qifw fh @kd t=um; jcm;em;csuu f kd owfrwS f
ajymqdyk gw,f?
qd&k ,
S v f pfpepfatmufrmS tvkyo f rm;[m “tEkwt f odr;f r&Sw d ”hJ
od@k r[kwf “rdrt d vky&f @J txGuyf pPn;f tm;vH;k ” udk &&Syd gvrd rhf ,fqw kd hJ vmaq;
&J@ tawG;tac: rSm;,Gi;f a=umif;udk *do k mvkyif ef;pOf a0zefcsux f rJ mS rmhupf u f
tao;pdwf &Sif;vif;xm;w,f? vl@tzJG@tpnf;&J@ vlr_vuQ%maqmifwJh
tvkyyf rm% wckv;kH xJuae+yD; t&ef&efyakH iG Ekwo f rd ;f xm;&r,f? 'gu xkwf
vkyaf &;udk wd;k cs@J z@kd / puf,EW&m; “yGe;f yJrh r_ sm;” udk jyeftpm;xd;k zd@k pwmawG
twGuf jzpfw,f? aemuf+yD; pm;oH;k a&; ypPn;f awGxu J ae+yD; pDrcH ef@crGJ p_ &dw/f
ausmif;rsm;/ aq;±Hrk sm;/ vlt±kd kH pwmawGtwGuf &efyakH iG Ekwo f rd ;f xm;&r,fv@kd
rmhupf uf &Si;f jyygw,f?
153
vDeif
wef;wl&ydS gw,f?” pojzifh ajymw,f? ol'v
D akd jymwm rSm;,Gi;f ygw,f? ol@
trSm;udk rmhupf u
f axmufjyw,f?
154
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'ga=umifh uGefjrLepfpepf yxrtqifhrSm r#wr_eJ@ wef;wlr_udk
taumiftxnf razmfEikd af o;yg? ºu,f0r_tydik ;f wGif jcm;em;r_rsm; &Sv d rd Ohf ;D
r,f? 'Djcm;em;r_[m rr#wwJh jcm;em;r_jzpfw,f? 'gayrJh vlvcl si;f aoG;pkyzf @kd
uawmh rjzpfEikd af wmhb;l ? bmvd@k vq J akd wmh puf±rkH sm;/ puf,EW&m;rsm;/ ajr,m
rsm; pwJh xkwv f yk af &;y&dabm*rsm;udk yk*v ~ u
d ydik t
f jzpf odr;f ydu
k zf @dk rmS rjzpfEikd f
awmhv@kd ygy?J a,bk,s “wef;wlr”_ / “r#wr_” eJ@ ywfouf+yD; "e&Siaf ygupf
tjrif eJ@ t±_y±f y_ t f axG;axG; ajymxm;wJh vmaq;&J@ pum;rsm;udk acszsu&f if;
rmhupf [
f m uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf; jzpfay:wd;k yGm;wJh jzpfpOfukd &Si;f jyygw,f?
tJ'Dvl@tzJG@tpnf; taeeJ@ tpOD;ydkif;rSm xkwfvkyfa&;y&dabm*rsm;tm;
wOD;csi;f aom yk*v ~ u
d wd@k u ydik q
f ikd xf m;jcif;qdw
k hJ “rr#wr_” udo k m rjzpfrae
zsuo f rd ;f cJw
h ,f? 'gayrJh wjcm;rr#wr_wckuakd wmh csucf si;f rzsuo f rd ;f Edik yf g?
tJ'guawmh pm;oHk;r_ ypPnf;rsm;udk “+yD;ajrmufwJh tvkyfyrm%tvdkuf”
(vdt
k yfrt _ vdu k rf [kw)f cJaG 0jcif;qdw k hJ rr#wr_ygy?J
"e&Siv
f w
l ef;pm; ygarmuQrsm;eJ@ “u|eaf wmfw@kd &@J ” wl*g tygt0if
tqifrh &Sw d hJ abm*aA'q&mrsm;u qd&k , S v f pf0g'aD wG[m vlvcl si;f wef;
rwlru _ kd arhxm;=uw,f? 'Dwef;rwlru _ kd acszsuzf @kd “tdyrf ufruf” ae=uw,f
vd@k t+rJwrf; tjypfwifae=uw,f? 'D"e&Siv f wl ef;pm; tawG;tac:ynm&Sif
vl}uD;rif;rsm;[m tawmfukd rodem;rvnf=uygvm; qdw k mudk olw@kd &@J tjypf
wifpum;rsm;u oufaojyaew,fv@kd u|eaf wmfw@kd jrifygw,f?
rmhupf [
f m vlvcl si;d wef;rwlwhJ tjcif;t&m[m ra&SmifvEJ$ ikd rf mS udk
tao;pdwt f usq;kH cef@reS ;f rdw,f? 'gt h jyif xkwv
f yk af &;y&dabm*rsm;udk vl@
tzJ@G tpnf;wckv;kH pkaygi;f ydik q f ikd rf t
_ jzpf (trsm;tac: qd&k , S v
f pfpepfo@kd )
ajymif;vJ±o
kH ufoufe@J awmh cJaG 0a&;qdik &f m temtqmrsm;eJ@ “"e&Siv f w
l ef;pm;
tcGifhta&;” &J@ wef;rwlr_wdk@udk z,f&Sm;ypfEdkifrSm r[kwfbl;qdkwmvnf;
155
vDeif
rmhupf u
f cef@reS ;f rdygw,f? 'DtcGit
hf a&;rsKd ;[m “+yD;ajrmufwhJ tvkyyf rm%
tvduk ”f ypPn;f rsm;udk cJaG 0ay;aeor# qufvufvr$ ;f rd;k aeOD;rSmyJ?
156
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
yrm%ay;w,f?” qdw k hJ wjcm;aom qd&k ,
S v
f pfr[
l mvnf; taumiftxnf
ay:vmyg+yD? 'gayrJh 'g[m uGejf rLepfpepf r[kwaf o;ygb;l ?
'Dawmh “"e&Siv f w
l ef;pm;tcGit hf a&;” pHrwS yg; wjcm;pH r&Sb d ;l ?
'ga=umifh tJ't D csut f &ajym&if xkwv f yk af &; y&dabm*rsm;tm; pkaygi;f ydik f
qdik rf _ pepfukd xde;f odr;f umuG,w
f hJ wcsed w
f nf;rSm tvkyq f ikd &f m wef;wljzpfre_ @J
txGufypPnf; cJGa0r_qdkif&m wef;wljzpfr_wdk@udkvnf; xdef;odrf;umuG,fzdk@
twGuf Edik if aH wmfwck &Sad ezd@k vdtk yfaeygao;w,f?
157
vDeif
trSwðf yxm;wJh tqdyk g “"e&Siv f w l ef;pm; tcGit hf a&;” tm; xde;f odr;f umuG,f
ae&qJ jzpfv@kd ygy?J Edik if aH wmf vH;k 0aysmufu, G zf @kd q&kd if ukepf ifjynf0h wJh uGejf rLepf
pepf &S&d ygr,f?
rmhupf u
f 'Dvq
kd ufajymygw,f?
“uGejf rLepf vl@tzJ@G tpnf;&J@ jrifrh m;wJh tqifw h ckrmS vlwOD;csi;f awG
taeeJ@ tvkycf aGJ 0r_uakd wmh u|eo f zG,f emcHae&rSm aysmufu, G f
oGm;um tJ'geJ@wygwnf; um,tvkyfeJ@ ^m%tvkyft=um;
qef@usib f ufjzpfrv _ nf; aysmufu, G o f mG ;+yD? tvky[ f m oufarG;
0rf;a=umif;r_ enf;emwck jzpf±rkH u b0&J@ tajccHtusq;kH vdt k yfwhJ
t&m jzpfvm+yD/ vlwOD;csi;f pD&@J bufaygi;f pHk t&nftaoG; zH@G òz;wd;k
wufvmr_e@J twl xkwv f yk af &; tiftm;rsm;vnf; wd;k yGm;vm+yD/
aemuf+yD; pkaygi;f ydik f OpPm"epD;a=umif; tm;vH;k [m òrifòrif}uD; pD;qif;
ae+yD pwJph wJh tajctaersKd ; a&mufwt hJ cgro S mv#if "e&Siv f w l ef;pm;
tcGit hf a&;&J@ usO;f ajrmif;wJah bmifukd vGwv f wG u
f |wu f |wf ausmf
xGuEf ikd v
f rd rhf ,f? 'Dtcgro S m vl@tzJ@G tpnf;}u;D [m “vlwikd ;f pGr;f tm;
&So
d avmufvyk f vdo k avmuf,”l qdw k hJ pmwrf;udk rdr&d @J ezl;pnf;
ay:rSm a&;xd;k Edik yf gvrd rhf ,f?
tJ'o D rd ;f ydu
k rf [
_ m xkwv f yk af &;pGr;f tm;rsm; t}uD;tus,zf @GH òz;wd;k
wufz@kd tvm;tvmudk zefw;D vdrrhf ,f? 'Dz@GH òz;wd;k wufrt _ ay: t&if;&Sipf epfu
r,H=k unfEikd af vmufatmif twm;tqD;ðyaewm u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ?
wu,fu tck&adS ewJh twwfynma&csed u f kd tajccHvu kd &f if wd;k wufr_ trsm;
}uD; &&SEd ikd w f mvnf; u|eaf wmfw@kd awG@ae&wmyJ? 'ga=umifh t&if;&Sirf sm;xHu
ydkifqdkifr_udk odrf;ydkufvdkuf&if vlom;tzJG@tpnf;&J@ xkwfvkyfa&;pGrf;tm;
awG[m rkcst}uD;tus,f zH@G òz;wd;k wufvmvdrrhf ,fqw kd m u|eaf wmfw@kd vH;k 0
ydik yf ikd Ef ikd Ef ikd f ajymEdik yf gw,f? 'gayrJh tJ'zD @GH òz;wd;k wufr[ _ m b,favmufjrefjrefe@J
a&S@uo kd mG ;aervJ? tvkycf aGJ 0r_ukd rvdak wmhwhJ tajctae/ um,tvkyef @J
^m%tvkyt f =um; yÉdyuQjzpfru _ kd zsuo f rd ;f vdu
k wf t hJ ajctae/ tvkyu f
“b0twGuf tajccHtusq;kH vdt k yfwt hJ &m” jzpfvmwJh tajctae pwmawG
qDo@kd b,favmufjrefjref a&mufomG ;rvJqw kd mudak wmh u|eaf wmfw@kd rodyg?
odvnf; rodEikd yf gb;l ?
"e&Siv
f w
l ef;pm; tawG;tac:&Sirf sm;eJ@ (olw@kd &@J aemufvu kd rf sm;
Oyrm Z,f&w D ,fv/D csmaemhAef @J taygi;f ygrsm;) [m t&if;&Sipf epfukd tiSm;
vdkuf+yD; umuG,fay;ae=uw,fvdk@ qdk&jcif;ta=umif;uawmh olwdk@[m
a0;uGmwJh tem*wf ta=umif;udyk J jiif;ckeaf qG;aEG;ae=u+y;D rsuaf rSmufEikd if aH &;
161
vDeif
tylwjyif;jy\emawGudkawmh a&Smifv$Jae=uvdk@ jzpfygw,f? tylwjyif;
jy\emawGqw kd mu t&if;&Sirf sm;&J@ ydik q f ikd rf u
_ kd odr;f ydu
k af &;/ vltm;vH;k udk
}uD;rm;wJh “qif'u D w d ”f od@k r[kwf Edik if aH wmfwckv;kH &J@ tvkyo f rm;rsm;/ tr_
xrf;rsm;tjzpf ajymif;vJapa&;/ tJ'q D if'u D w d }f uD;&J@ vkyif ef;tm;vH;k udk tppf
trSef 'Dru
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf/ wenf;tm;jzifh tvkyo f rm;/ ppfom;ud, k pf m;
vS,f qdAk , D ufEikd if aH wmf vufatmufrmS xm;&Sad &;wd@k jzpfygw,f?
164
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
abmifwck vH;k 0r[kwyf g? ya'o&mZfpepfrS t&if;&Sipf epfo@kd / t&if;&Sipf epfrS
uGejf rLepfpepfo@kd csw
D uf&mvrf;ay:u tqidw
h qifrh #om jzpfygw,f?
165
vDeif
'Dru kd a&pDqw kd m Edik if aH wmfo¿mefwck jzpfw,f? Edik if aH wmftrsKd ;tpm;
wck jzpfw,f? 'ga=umifh 'Dru kd a&pDqw kd m wzufrmS Edik if aH wmfreS o f r#&@J vuQ%m
twdik ;f pnf;&H;k zJ@G pnf;r_&&dS /dS pepfwuse@J vlawGtay: t=urf;zuftiftm;
oH;k wm jzpfw,f? 'Dru kd a&pDqw kd m tjcm;wzufrmS awmh vltrsm; wef;wlwm
udk o¿meft& todtrSwðf ywJo h abm/ vltm;vH;k wef;wlpmG eJ@ Edik if aH wmf
pepfukd qH;k jzwfciG /hf Edik if aH wmfukd pDrcH ef@ccGJ iG &hf w dS mudk o¿meft& todtrSwf
ðywJo h abm jzpfygw,f? 'Dtcsuu f atmufygtusKd ;qufukd jzpfay:apjyef
ygw,f? 'Dru kd a&pD[m ol@&@J jzpfay:wd;k yGm;r_ wpHw k &mtqifrh mS OD;pGmtm;jzifh
t&if;&Sipf epfukd awmfveS w f u kd yf q
GJ ifaom vlwef;pm;jzpfwhJ ypPn;f rJv h wl ef;pm;
tm; wpnf;wvH;k wnf; jzpfapw,f? 'Dru kd a&pDa=umifh ypPn;f rJv h wl ef;pm;[m
(orRw*d% k ;f om; "e&Siv f w l ef;pm;awmif jzpfEidk af o;wJ)h "e&Siv f w l ef;pm;&J@
Edik if aH wmf,EW&m;udk wenf;tm;jzifh t+rw J rf;ppfwyf/ ykvyd w f yfz@GJ e@J AsL&duk a&pD
wd@k ukd wdu k zf suaf csre_ ;f okwo f ifEikd +f yD; ydrk 'kd rD u
kd a&pDuswhJ Edik if aH wmf,EW&m;eJ@
tpm;xd;k Edik w f ,f? ydrk 'kd rD u
kd a&pDusw,f qdak yr,fh 'g[m Edik if aH wmf,EW&m;jzpf+rJ
jzpfygw,f? 'D,EW&m;udk vufeufwyfqifxm;wJh tvkyo f rm;vlxak wGe@J zJ@G
pnf;xm;w,f? 'Dvx l ak wG[m aemufyikd ;f rSm vltm;vH;k yg0ifwhJ jynfo@l ppf
wyfz@GJ }uD;wck tjzpfo@kd jzpfay:wd;k yGm;oGm;w,f?
166
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
wu,fwrf; “&So d r#tm;vH;k ” aom vlrsm; Edik if aH wmfprD cH ef@caGJ &;rSm yg0ifvm
Edik af tmif a&S;OD; tcsut f vufrsm;udk zefw;D ay;jyefygw,f? 'Da&S;OD;tcsuf
tvufawGxrJ mS vlwikd ;f pmwwfajrmufa&;vnf; yg0ifygw,f? 'Dtcsuu f
a&S@wef;ta&mufq;kH t&if;&SiEf ikd if H tawmfrsm;rsm;rSm taumiftxnf azmf+y;D
om;yg? aemuf+yD; oef;aygi;f rsm;pGmaom tvkyo f rm;rsm;tm; “avhusiahf y;
a&;eJ@ pnf;urf;&Sdvmapa&;”vnf; yg0ifw,f? 'Dtcsufuawmh pmwdkuf/
rD;&xm;Xme/ puf&}kH u;d rsm;/ t}u;D pm;ukeo
f ,G af &;vkyif ef;/ b%fwu kd f pwJph wJh
}uD;rm;&_yaf xG;+yD; vl@tzJ@G tpnf; vuQ%maqmifwhJ taqmufttHk tzJ@G
tpnf;awGu vkyaf qmifay;ygw,f?
168
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
tm;vH;k aom od@k r[kwf trsm;pkr#omyifjzpfaom vl@tzJ@G tpnf;0if
rsm;taeeJ@ Edik if aH wmfprD cH ef@crGJ _ tvkyu f kd ud,k w
f ikd w
f wfajrmufvm+yD; 'Dtvkyf
udk olw@kd u, kd w
f ikd f csKyfuikd x
f m;+yD; vufwqkypf m vlenf;pkr#om jzpfwhJ t&if;
&Sirf sm;tay:/ t&if;&Si0f g' tusiphf ±du k qf ;kd awG xde;f odr;f xm;csi=f uwJh vl}uD;
rif;rsm;tay:/ t&if;&Si0f g'a=umifh euf&i_d ;f pGm ysupf ;D ,d, k iG ;f ae=uwJh tvkyo f rm;
rsm;tay: =uyfrwfr_udk “pDrH”xm;+yDqdkwJh tcsdeftcgup+yD; pDrHtkyfcsKyfr_
wrsKd ;rsKd ;udk vdt k yfwhJ tcsi;f t&mvnf; wygwnf; pwifaysmufu, G v f rd rhf ,f?
'Dru kd a&pD ydjk ynfph v kH mavav 'Dru kd a&pDukd rvdt k yfawmhwhJ tcsed u f mv[m
vnf; ydek ;D vmavav jzpfw,f? vufeufuikd f tvkyo f rm;rsm;eJ@ zJ@G pnf;xm;
+yD; “pum;vH;k rlvt"dym` ,ft& Edik if aH wmfwckr[kwaf wmh” wJh “Edik if aH wmf”
[m yd'k rD u kd a&pDusavav Edik if aH wmfo¿mefreS o f r# pwifwrd af umyaysmufz@kd
ydjk refavavjzpfw,f?
169
vDeif
rvdu
k ef mrjzpf vduk ef m&wJu
h pd [
P m r=umcifrmS yJ tavhtxt& vdu
k ef mwJh
udpP jzpfvmvdrrhf ,f?
tcef; (6)
'kw,
d tifwmae&Sief ,f (1889 - 1914 ckEpS )f &J@ xdyw f ef;oabm
w&m;a&; q&mrsm;eJ@ Edik if aH &;q&mrsm;[m a,bk,sawmfveS af &;jy\emudk
*±kpu kd wf m tawmfenf;ovd/k vlra_ wmfveS af &;tay: Edik if aH wmf&@J oabmxm;
eJ@ Edik if aH wmftay: vlra_ wmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emudv k nf; *±kpukd f
wm tawmfenf;ygw,f? olw@kd [m 'Djy\emudk yufyif;&ifqikd &f wJh tcg
rsKd ;rSmawmif 'gukd a&Smifz,fz@kd óu;pm;=uw,f/ od@k r[kwf tav;rlz@kd ysuf
uGuf=uw,f? tJ'Dtcsuf[m 1914 ckESpfrSm 'kwd,tifwmae&Sife,fudk
ysupf ;D oGm;apwJh tacsmif0g'&J@ wjznf;jznf;}uD;xGm;vmr_jzpfpOfu=kd unf&h if
awG@&r,fh txl;jcm;qH;k tcsuyf J jzpfygw,f?
170
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
0rf;enf;zG,&f m txufazmfjyygjzpfpOfukd twdck sKyfyjJ zpfjzpf azmfjyzd@k
twGuf rmhupf 0f g'eJ@ ywfouf&if tausm=f um;qH;k oabmw&m;q&mrsm;
jzpfwhJ yvufcaf emhAef @J aumufpuD;wd@k ukd Oyrmxm;+yD; ajymygr,f?
171
vDeif
"e&Siv
f w l ef;pm;aemufjrD;qGJ pmayorm;wydik ;f / evAde;f wH;k wydik ;f tjzpf vkyf
aqmifcvhJ @kd ygy?J
rmhupf ef @J ted *f ,fw@kd [m rif;rJ0h g'rD sm;eJ@ jiif;cH&k mrSm Edik if aH wmftay:
awmfveS af &;&J@ oabmxm;jy\emqdik &f m rdrw d @kd tjrifrsm;;udk tvGet f ao;
pdwfuspGm &Sif;jycJhwm u|efawmfwdk@ awG@jrifcJh+yD; jzpfw,f? rmhufpf&J@*dkom
vkyif ef;pOf a0zefcsuf pmtkyt f wGuf 1891 ckEpS rf mS tde*f ,fu trSmpma&;om;
&mrSm “u|eaf wmfw@kd [m” (qdv k w
kd mu tde*f ,fe@J rmhupf w f @kd [m) “tJ't D csed f
rSm bmuleifeJ@ wjcm;rif;rJh0g'Drsm;tay: tvGefjyif;xefpGm wdkufyGJqifE$JcJh
&w,f? tJ't D csed [ f m (yxr) tifwmae&Sief ,f [d*f (Hague) uGe*f &uf
+yD;wm 2 ESpef ;D yg;yJ &Sad o;w,f?” vd@k azmfjyxm;w,f?
rif;rJ0h g'orm;rsm;[m yJ&pfbt kH zG@J ukd olw@kd &@J “ud, k yf ikd ”f t&mtjzpf/
olw@kd oabmw&m;rsm;&J@ vufawG@oufaoxlcsut f jzpf owfrw S zf @kd óu;pm;
cJ=h uw,f? 'gayrJh bHt k zG@J &@J oifcef;pmrsm;udak &m/ 'Doifcef;pmrsm;tay: rmhupf &f @J
cGJjcrf;pdwfjzmcsufudkyg vHk;0em;rvnf=uygbl;? EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;udk
zsuq f ;D ypfz@kd vo kd vm;/ 'gukd bmeJ@ tpm;xd;k &rvJqw kd hJ tcdik t f rmEdik if aH &;
jy\em 2 &yfe@J ywfouf&if rif;rJ0h g'orm;rsm;[m eD;pyfwt hJ ajzudak wmif
ay;Edik pf rG ;f r&Syd gb;l ?
172
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
2? tacsmif0g'orm;rsm;tay: aumufpuD;&J@jiif;cHrk ?_
174
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
bef;pwde;f [m (urBmo h rdik ;f 0ify*k Kd~ vf jzpfcsiw f ma=umifh urBmt h b hH , G f
7 yg;xJ yg0ifwhJ tm&Srikd ;f em;&Sd bk&m;ausmif;udk zsuq f ;D cJw
h )hJ [D±pkd x&ufwyf
(Herostratus) vdk emrnfausmw f hJ ol@&@J pmtky/f qd&k , S v f pfpepftwGuf a&S;OD;
vdt k yfcsurf sm;qdw k hJ pmtkyrf mS rmhupf 0f g'udk “bvefu;DG 0g'” tjzpf pGypf x JG m;
w,f? (tJ't D csed uf p+yD; ±k&mS ;&Sd tacsmif0g'rD sm;eJ@ vpfb&,f"e&Sirf sm;[m
'Dvykd J t}udraf xmifaygi;f rsm;pGm pGypf cJG =hJ uw,f? 'Denf;eJ@ awmfveS w f hJ rmhupf f
0g'Drsm;jzpfwJh aAmf&SDApfwdk@udk qef@usifwdkufcdkufcJh=uw,f?) 'Dae&mrSm
bef;pwde;f u rmhupf &f @J jyifopfjynfjynfwiG ;f ppf pmtkyu f kd txl;tav;xm;
aqG;aEG;ygw,f? aqG;aEG;&mrSm olu yJ&pfbt kH zG@J &@J oifcef;pmrsm;eJ@ywfoufwhJ
rmhupf &f @J tjrifrsm;udk ya&muf'eG ;f &J@ tjrifrsm;tjzpf a&maxG;ypfz@kd tcsn;f ES;D
óu;pm;cJw h ,f? 'Dta=umif;awGukd u|eaf wmfw@kd txufrmS ajymxm;+yD; jzpfyg
w,f? uGejf rLepfa=unmpmwrf;&J@ 1872 ckEpS t f rSmpmrSm rmhupf u f xyfrH
tav;xm; azmfjycJw h hJ ed*;kH csKyfcsuu f kd bef;pwde;f u txl;tm±Hpk u kd cf w
hJ ,f?
'Ded*Hk;csKyfcsufuawmh “tvkyform;vlwef;pm;[m toifh&Sdae+yD;om;
Edik if aH wmf,EW&m;udyk J tvG,w f ulqyk u f ikd +f yD; rdr&d nf&, G cf sut f wGuf toH;k ðy
aevd@k rjzpfb;l ” qdw k mygy?J
ypPn;f rJv h w
l ef;pm;[m Edik if aH wmf,EW&m;udk acsre_ ;f ypfoifw h ,fv@kd
tde*f ,fw@kd u 1852 ckEpS rf S 1891 ckEpS t f xd ESpaf ygi;f 40 =um umvtwGi;f
wav#mufv;kH oif=um;cJw h ,f? 'gayrJh 1899 ckEpS rf mS tacsmiform;rsm;u
'Dtcsuef @J ywfouf+yD; rmhupf 0f g'udk vH;k 0opPmazmuf=uwJt h cg aumufpuD;
[m EdkifiHawmf,EW&m;udk zsufqD;zdk@ vdkrvdkqdkwJh jy\emudk uvDurmeJ@
zH;k uG,x f m;+yD;/ 'Djy\emtpm; 'D,EW&m;udk b,fvt kd cdik t
f rmo¿mefawGe@J
zsuq f ;D rvJqw kd hJ jy\emudyk J tpm;xd;k wifjy+yD;aemuf tcdik t f rm o¿mef
awGqw kd mu óurodEikd b f ;l qdw
k hJ “jiif;cHv
k @kd r&Edik w
f ”hJ (jiif;cHak evnf; bmrS
&rvmEdik w f )hJ evAde;f wH;k w&m;&J@ aemufu, G rf mS yke;f atmif;zd@k óu;pm;cJwh ,f?
tvkyo f rm;vlwef;pm;udk awmfveS af &;twGuf toif&h adS eapa&;
qdkwJh ypPnf;rJhvlwef;pm;ygwD&J@ vkyfief;wm0eftay: oabmxm;eJ@ ywf
oufwu hJ pd rP mS rmhupf ef @J aumufpuD;t=um; acsmufurf;yg;}u;D jcm;aeygw,f?
aumufpuD;&J@ aemufpmwrf;wckta=umif; ajym=u&atmif? 'D
pmwrf;u ydrk jkd ynfph w kH ,f? tacsmif0g'trSm;rsm;udk acsyzd@k tawmfav; aZmif;
ay;xm;wJh pmwrf;vnf; jzpfw,f? “vlra_ wmfveS af &;” vd@k acgi;f pOfwyfxm;
w,f? 'Dpmwrf;rSm “ypPn;f rJv h w
l ef;pm; awmfveS af &;” eJ@ “ypPn;f rJvh wl ef;pm;
tkypf ;kd r_” jy\emudk pma&;olu txl;ta=umif;t&mtjzpf a&G;cs,af &;om;
xm;w,f? pma&;ol@pmwrf;rSm tvGew f efz;kd &Sw
d hJ tcsurf sm;udk trsm;}uD;a&;
om;xm;ayr,fh Edik if aH wmfjy\emudu k sawmh a&SmifuiG ;f xm;w,f? pmwrf;
wckv;kH rSm Edik if aH wmftm%mudk t&,lord ;f yduk af &;ta=umif;yJ ajymxm;w,f?
wjcm;bmrS rajymbl;? wenf;tm;jzifhqdk&&if aumufpuD;[m tacsmif
177
vDeif
orm;rsm;udk tav#mah y;wJh ajymyHak jymenf;udk a&G;cs,x f m;w,f? ta=umif;
uawmh Edik if aH wmf,EW&m;udk rzsuq f ;D bJe@J Edik if aH wmftm%mudk odr;f ,lz@kd
jzpfEikd w
f ,fv@kd ajymqdx k m;vd@k y?J 1872 ckEpS rf mS rmhupf u f “acwfrrDawmhw”hJ
t&mtjzpf owfrw S af jymqdck w hJ hJ uGejf rLepfa=unmpmwrf; vkyif ef;pOfxu J
tydik ;f udyk J 1902 ckEpS rf mS aumufpuD;u jyefvnftoufoiG ;f cJyh gw,f?
tJ'pD mwrf;xJrmS “vlra_ wmfveS af &;&J@ o¿mefrsm;eJ@vufeufrsm;”
qdk+yD; tydkif;wydkif; owfowfa&;om;xm;w,f? 'Dtydkif;rSm vlxkEdkifiHa&;
oydwt f a=umif;/ jynfwiG ;f ppfta=umif;/ “acwfrED ikd if }H uD;rsm;&J@ tiftm;}uD;
rm;vSwhJ Edik if aH wmf,EW&m;rsm;jzpfwhJ AsL±duk a&pDe@J ppfwyf” ta=umif;wd@k ukd
aumufpuD;u ajymxm;w,f? 'gayrJh yJ&pfbt kH zG@J u tvkyo f rm;awGukd bm
oifcef;pmawG ay;oGm;cJo h vJqw kd meJ@ ywfoufv@kd usawmh aumufpuD;u
wvH;k wyg'r# rajymbl;? 'Dawmh Edik if aH wmftay: “t,lo;D ud;k uG,”f wm
rvky=f uzd@k tde*f ,fu vltrsm;udk txl;ojzifh *smrefq&kd , S vf pfrsm;udk owd
ay;cJw h m ta=umif;rJh r[kwb f ;l qdwk m awG@jrifEikd yf gw,f?
atmify&JG ypPn;f rJvh w l ef;pm;[m “'Dru
kd a&pDvyk if ef;pOfukd taumif
txnfazmfygvrd rhf ,f” qd+k yD;awmhyJ aumufpuD;u jy\emudk udik w f ,
G f
xm;w,f? aemuf+yD; 'Dvkyfief;pOfyg tcsuftvuftoD;oD;udk olu
qufvuf &Si;f jyygw,f? 'gayrJh "e&Si'f rD u
kd a&pDae&mrSm ypPn;f rJ'h rD u
kd a&pDe@J
tpm;xdk;a&;jy\emeJ@ ywfoufvdk@ 1871 ckESpfrSm &&SdwJh tcsuftvuf
topfrsm; ta=umif;udkawmh olubmr#rajymygbl;? aumufpuD;u
“}uD;us,xf nf0g[efayguw f ”hJ ajymaeus tESprf phJ um;rsm;eJ@ 'Djy\emudk
'Dvw
kd m0efr@J ajz&Si;f ygw,f?
“vuf&t dS ajctaeatmufrmS u|eaf wmfw@kd [m tompD;r&Edik w f m
ajymp&mawmif rvdyk g? awmfveS af &;qdw k m ud, k Ef u_d uf &Sn=f um
euf±i_d ;f wJh wdu
k yf qJG ifrv
_ yk rf S &ygw,f? qufvufwu kd yf qJG ifomG ;&if;
u|ef a wmf w d k @ &J @ vuf & S d E d k i f i H a &;eJ @ vl r _ a &;taqmuf t tH k u d k
ajymif;vJypfEikd yf gvrd rhf ,f?”
178
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
'g “ajymp&mawmifrvd”k wm aocsmygw,f? jrif;[m jrufpm;w,f?
aAmvf*gjrpf[m uufpyD,efyifv,fxJ pD;0ifw,fpwJh trSew f &m;rsm;vdyk aJ yg?h
'gayrJh cufwmu “euf±i_d ;f wJ”h wdu k yf pJG ojzifh tESprf w hJ hJ }uD;}uD;us,uf s,f
pum;awGo;kH +yD; awmfveS w f hJ ypPn;f rJv h w l ef;pm;twGuf tvGe@f tvGet f a&;
}uD;wJh jy\emw&yfudk a&SmifuGif;xm;wJhudpPyJ? wenf;tm;jzifh ypPnf;rJh
awmfveS af &;u Edik if aH wmftay:eJ@ 'Dru kd a&pDtay: oabmxm;eJ@ywfoufv@kd
ol@t&ifu &SdcJhwJh/ ypPnf;rJhvlwef;pm;r[kwfwJh awmfvSefa&;awGeJ@ rwl
jcm;em;wJh “euf±i_d ;f wJ”h tcsuaf wGu bmawGvq J w
kd jhJ y\emudk a&SmifuiG ;f
wJuh pd yP ?J
180
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
r[kwb f ;l ? tcsut f csmtusq;kH u tJ'D “ygvrD efypkH rH sKd ;”[m "e&Siyf gvrD efpepf
abmifukd ausmrf pOf;pm;wwfwhJ aumufpuD; xifovdrk sKd ; “tvkypf nf;urf;
pnf;rsOf;awG a&;qGJ+yD; AsL±dku&ufwpf taqmufttHk&J@ pDrHtkyfcsKyfr_udk
}uD;=uyf” ±Hrk #omvkyrf mS r[kwb f ;l ? qd&k ,S v f pfv@l tzG@J tpnf;rSm tvkyo f rm;
ud,k pf m;vS,rf sm;eJ@ zG@J pnf;xm;wJh “ygvrD efypkH rH sKd ;” [m “rRwmyJ “tvkyf
pnf;urf;pnf;rsO;f awGukd a&;qG+J yD;” “taqmufttH”k &J@ “pDrt H yk cf sKyfru_ kd
}uD;=uyf” rSmyJ? 'gayrJh 'DtaqmufttH[ k m “AsL±du k a&pDqefw”hJ taqmuf
ttkH jzpfrmS r[kwb f ;l ? tvkyof rm;rsm;[m Edik if aH &;tm%m&&S+d yD;aemufrmS
AsL±du
k a&pD taqmufttHak [mif;udk zsuq f ;D ypfvrd rhf ,f? tuket f pifzsuq f ;D
ypfvrd rfh ,f? 'gukd 'Dtvkyo f rm;rsm;/ tr_xrf;rsm;eJ@yJ zG@J pnf;xm;wJh taqmuf
ttHo k pfwcke@J tpm;xd;k vdrrhf ,f? 'Du, kd pf m;vS,af wG AsL±du k &ufjzpfomG ;apzd@k
twGuf rmhufpfeJ@tdef*,fwdk@ tao;pdwf&Sif;jywJh atmufygtpDtrHrsm;udk
csucf si;f usio hf ;kH vdrrhf ,f? (1) ud,
k pf m;vS,af wGukd a&G;aumufcef@xm;rSm jzpf±kH
ru olw@kd udk tcsed rf a&G;jyefvnfvv J , S Ef ikd w
f ,f? (2) ud, k pf m;vS,af wG&J
vpm[m tvkyo f rm;vpmxuf rydak p&bl;? (3) }u;D =uyfre_ @J ppfaq;r_vyk if ef;
udk vltm;vHk;u vkyfaqmifa&;qdkwJhpepfudk csufcsif;usifhoHk;w,f? 'DvdkeJ@
vltm;vH;k [m ,m,D “AsL±du k &ufrsm;” jzpfvmw,f? 'gah =umifb h ,forl S “AsL±dk
u&uf” jzpfrvmEdik af wmhb;l ?
aumufpuD;[m "e&Siv f w
l ef;pm;ygvrD efpepfe@J ypPn;f rJv
h w
l ef;pm;
'Dru
kd a&pDpepft=um; jcm;em;csufudk vHk;0em;rvnfyg? "e&Sifvlwef;pm;
ygvrD efpepfu (jynfov
l x
l t
k wGuf r[kww f hJ) 'Dru
kd a&pDe@J (jynfov l x
l uk kd
181
vDeif
qef@usiw f h)J AsL±du
k a&pDw@kd ukd aygi;f pyfxm;wm jzpfw,f? ypPn;f rJvh wl ef;pm;
'Dru kd a&pD pepfuawmh AsL±du k a&pDukd tjrpfygrusezf ,f&mS ;zd@k tpDtrHrsm;
csucf si;f csrw S v
f rd rhf ,f? 'DtpDtrHrsm;udk tqH;k wdik t
f xd/ AsL±du
k a&pDukd vH;k 0
csKy+f ird ;f wJt
h xd/ jynforl sm;twGuf 'Dru kd a&pDtjynft h 0&&Sw
d t
hJ xd vkyaf qmif
Edik v
f rd rhf ,f? 'gukd aumufpuD; vH;k 0em;rvnfb;l ?
182
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
uawmh txl;ta&;}uD;wJh tusKd ;ðyr_ jzpfygw,f? taemufOa&myrSm “1789
- 1871 ckEpS f awmfveS af &;umv” ay:aygu+f yD;wJah emufyikd ;f ta&S@bufa'o
rSmvnf; tvm;wlumvwck 1905 ckEpS rf mS pwifay:aygucf ahJ =umif;/ urBm
ppf[m a=umufcref;vdvd vsijf refpmG eJ@ eD;uyfvmaea=umif;/ “ypPn;f rJvh wl ef;
pm;taeeJ@ awmfvSefa&;r&ifhrSnfhao;bl;vdk@ rajymEdkifawmh” a=umif;/
“u|efawmfwdk@[m awmfvSefa&;umvwckxJodk@ csif;eif;0ifa&mufcJh+yD”
jzpfa=umif;/ “awmfvSefa&;acwfumv}uD; pwifae+yD” jzpfa=umif; olu
ajymqdyk gw,f?
yd+k yD;owdðyoifw
h mu “Edik if aH &;t& awmfveS af &;” eJ@ ywfoufwhJ
cGJjcrf;pdwfjzmcsufudkyJ txl;aZmif;ay; a&;om;xm;wmygvdk@ aumufpuD;
ud, k w
f ikd af jymxm;wJh 'Dpmwrf;rSm olu awmfveS af &;acwfumv a&muf&v dS m
cJ+h yDv@kd twdtvif; a&;om;xm;ayr,fh Edik if aH wmfjy\emudak wmh vH;k 0a&Smif
uGi;f xm;jyefygw,f?
183
vDeif
jy\emudk 'Dvak d &SmifuiG ;f wm/ E_wyf w
d af ewm/ a0hum0du
k u
f meJ@ trSm;udk
trSex
f ifatmif ajymwmawGukd vky&f yfwck taeeJ@ pkaygi;f =unfv h u
kd &f if 'Dvyk f
&yfu ol@ukd tacsmif0g'buf vH;k 0a&mufomG ;atmif rvGrJ aoGweG ;f yd@k vu kd f
wmygy?J 'Dta=umif;udk tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;ygr,f?
*smrefq&kd ,S 'f rD u
kd &ufygw[ D m aumufpuD;rSwqifh atmufygtwdik ;f
a=unmae[ef&w dS ,f? u|Eyfk [ f m awmfveS af &; tjrifrsm;udk udik pf x JG m;w,f
(1899 ckEpS )f ? u|Eyfk [ f m ypPn;f rJv h w l ef;pm;&J@ vlra_ wmfveS af &; rvGrJ aoG
jzpfvmrSmudk todtrSwðf yw,f (1902 ckEpS )f ? u|Eyfk [ f m awmfveS af &;acwf
umvopfwck qdu k af &mufvmwmudk todtrSwðf yw,f (1909 ckEpS )f ? 'gayrJh
u|Eyfk [
f m ypPn;f rJah wmfveS af &;&J@ Edik if aH wmfqikd &f m vkyif ef;wm0efrsm; jy\emeJ@
ywfoufvdk@uawmh 1852 ckESpfuwnf;u rmhufpfajymcJhwJhpum;rsm;udk
ausmcdik ;f um aemufjyefqw k o
f mG ;aew,f (1912 ckEpS )f ?
yifeaD umh[m “vuf0&J ,f'u D ,f” *d%k ;f &J@ ud,k pf m;vS,w f a,muf
tjrife@J aumufpuD;udk qef@usicf w hJ ,f? 'D*%
kd ;f rSm ±dZk mvlZifbwf/ um;vf
&m'uf (Karl Radek) eJ@ wjc;olrsm; yg0ifygw,f? olw@kd [m awmfveS af &;
enf;y&d,m,frsm;ukd udik pf =JG uw,f? aumufpuD;[m rmhupf 0f g'eJ@tacsmif0g'
=um;rSm rlrphJ mG ,dr;f ,dik w
f hJ “tv,fA[d0k g'*d% k ;f ” bufukd ajymif;vJomG ;ae
w,fvkd@ olwdk@tm;vHk;u wnDw!Gwfwnf; jrif=uw,f? 'DtjrifrSefuef
a=umif; ppfy}JG uD;u tjynft h 0jyvdu
k w f ,f? ppfyjJG zpfvmwJt h cgrmS (rmhupf 0f g'
tjzpf wcsKd @u vGrJ mS ;pGmac:aecJ=h uwJ)h “tv,fA[d0k g’” *d% k ;f / wenf;tm;jzifh
184
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD;0g'*d%
k ;f &J@ pufqyk zf ,
G &f m atmufwef;usrt
_ m;vH;k [m ay:xGuf
vmcJw
h ,f?
185
vDeif
&Si;f vif;ygw,f? tck 'DtawG;tac:udk aumufpuD; b,fvw kd @kH jyefwu
kd cf u
kd f
w,fqw kd m =unf=h upd@k ? pdw0f ifpm;zG,f aumif;ygw,f? aumufpuD;u 'Dvkd
a&;xm;w,f?
186
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
ae@csif;ncsif; tukeftpif zsufodrf;csif=uw,f? olwdk@[m EdkifiHawmfudk
b,fvt kd ajctaeatmufrmS rS zsuo f rd ;f Edik w
f ,fqw
kd mudk em;rvnf=ubl;?
(2) rmhupf 0f g'rD sm;oabmt& ypPn;f rJv h w l ef;pm;taeeJ@ Edik if aH wmftm%mudk
t&,l+yD;aemufrSm EdkifiHawmf,EW&m;a[mif;udk tukeftpifzsufqD;ypf+yD;/
'Dae&mrSm vufeufuikd f tvkyo f rm;tzG@J tpnf; yg0ifwhJ bHt k zG@J ypkH rH sKd ; Edik if aH wmf
,EW&m;topfe@J tpm;xd;k &r,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh Edik if aH wmf,EW&m;udk
zsufqD;ypfzdk@ awmif;qdk=uayr,fh ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ 'gudk bmeJ@
tpm;xd;k rvJ/ ypPn;f rJah wmfveS af &;tm%mudk b,fvt kd oH;k ðyrvJqw kd mawGe@J
ywfoufv@kd bmrS&iS ;f &Si;f vif;vif; em;rvnf=ubl;? olw@kd [m awmfveS w f hJ
ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ EdkifiHawmftm%mudk toHk;ðyzdk@vdkw,fqdkwJh
tcsuu f kd jiif;awmifjiif;y,f=uw,f? olw@kd [m ypPn;f rJv h w
l ef;pm;&J@ awmfveS f
wJh tm%m&Sipf epfukd jiif;y,f=uw,f? (3) rmhupf 0f g'rD sm; awmif;qdw k mu
ypPnf;rJhvlwef;pm;taeeJ@ vuf&SdEdkifiHawmfudk toHk;csum/ awmfvSefa&;
twGuf toifjh zpfatmif jyifqifxm;&r,f? rif;rJ0h g'rD sm;uawmh 'gujkd iif;y,f
=uw,f?
188
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD; qufvufa&;om;xm;wmu “ææ yifeDaumh[m
t&m&Srd sm; Edik if aH wmfvyk if ef;aqmifwm vkyaf er_ukd zsuo f rd ;f ypfcsif
ovm; rodb;l ? 'gayrJh Edik if aH wmftyk cf sKyfa&;Xmersm;xJrmS rajymeJ@/
ygwDeJ@ tvkyform; or*~awGxJrSmawmif t&m&Sdrsm; r&Sdvdk@
rjzpfb;l ? u|eaf wmfw@kd &@J vkyif ef;pOfu Edik if aH wmft&m&Srd sm; xm;&Sd
jcif;udk zsuo f rd ;f zd@k rawmif;qdyk g? 'gayrJh olw@kd ukd jynfov l xl u k
a&G;aumuf&efawmif;qdx k m;w,f? tck u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;ae
wmu ‘tem*wfEikd if aH wmf’ tkycf sKyaf &;,EW&m;[m b,fvykd o kH ¿mef
jzpfrvJqw kd hJ jy\emr[kwyf gb;l ? Edik if aH wmftm%mudk rodr;f ydu k &f
ao;cifrmS (aumufpuD;&J@ rsO;f om;csu)f u|eaf wmfw@kd &@J Edik if aH &;
wdu k yf u
JG Edik if aH wmftm%mudk zsuo f rd ;f rvm; rzsuo f rd ;f bl;vm;
qdwk hJ jy\emudo k m aqG;aEG;aejcif; jzpfw,f? b,f0ef}uD;XmeeJ@
Xmet&m&Srd sm;udk zsuo f rd ;f ypf&rvJ” aumufpuD;u 'Dae&mrSm
ynma&;Xme/ w&m;a&;Xme/ b¾ma&;XmeeJ@ ppfa&;Xmewdk@udk
Oyrmxm;wifjy+y;D 'Dvq kd ufa&;ygw,f? “rzsuo f rd ;f ygb;l ? tpd;k &udk
qef@usiw f hJ u|eaf wmfw@kd Edik if aH &;wdu k yf u
JG vuf&b dS ,f0ef}uD;Xme
udkrS zsufodrf;ypfrSm r[kwfbl;? em;vnfr_rvGJrSm;apzdk@twGuf
u|efawmfxyfajymygr,f? atmifyGJ& qdk&S,f'Drdkua&pDygwDu
‘tem*wf Edik if aH wmf’ udk b,fyo kH ¿mefe@J vkyrf vJqw kd jhJ y\emudk
u|eaf wmfw@kd aqG;aEG;aewm r[kwb f ;l ? u|eaf wmfw@kd twdu k t f cH
ygwu D vuf&EdS ikd if aH wmfukd b,fvakd jymif;vJypfrvJqw kd hJ jy\emudk
aqG;aEG;aewmom jzpfw,f?” (pmrsuEf mS 725)
189
vDeif
ud;k um;cJw
h hJ pmyd'k af wGuyg 'Dtcsuu f kd xif&mS ;pGm jyoaeygw,f? aumufpuD;
u 'Djy\emudk ausmv f m$ ;+yD; “twdu k t
f cHygw”D jy\emudk wifjyw,f?
'g[m awmfveS af &;tjrifae&mrSm tacsmif0g'tjrife@J tpm;xd;k vdu k wf myJ?
olajymwJhoabmu rsufarSmufrSm u|efawmfwdk@[m twdkuftcHygwD
jzpfw,f? u|eaf wmfw@kd tm%modr;f +yD;&if bmvkyrf ,fqw kd m tJ'tD cgusrS
ajym=uwmaygq h w kd o
hJ abm jzpfw,f? awmfveS af &;qdw k m aysmufomG ;+yDav/
tacsmiform;rsm;u 'guykd J vdv k m;ae=uwm jzpfw,f?
191
vDeif
wef;pm;&J@ tr_xrf;awGawmifrS wpHw
k &mtwdik ;f twmt& “AsL±du
k &ufqef”
wm rvGrJ aoG&v dS rd rhf ,f?
rmhupf [
f m ol@&@J xufjrufwhJ a0zefyikd ;f jcm;^m%fjzifh bHtk zG@J &@J vuf
awG@vyk af qmifcsurf sm;twGi;f u tvSnt hf ajymif;udk owdðyrdcw hJ ,f? tacsmif
193
vDeif
orm;rsm;[m ol&aJ bma=umifwm&,f/ "e&Siv f w
l ef;pm;eJ@ jywfjywfom;om;
vrf;rcGv J w
kd mwm&,fw@kd a=umifh 'DtvSnt hf ajymif;udk a=umufvef@=uw,f?
'gudk todtrSwfvnf; rðycsif=ubl;? rif;rJh0g'orm;rsm;usjyefawmh pdwf
avm}uD;aewma=umifhjzpfap/ vlr_tajymif;tvJ}uD;rsm;twGuf &Sd&r,fh
tcsut f vufawGta=umif; vH;k 0em;rvnf=uwma=umifjh zpfap 'DtvSnhf
tajymif;udk rawG@jrifcsi=f ubl;? “Edik if aH wmf,EW&m;a[mif;udk zsuq f ;D ypfz@kd
qdw k m pOf;awmifrpOf;pm;oifb h ;l ? 0ef}uD;XmeawG/ t&m&Sad wG r&Sv d @kd b,fjzpf
ygrh vJ” vd@k tacsmiform;rsm;u ajymygw,f? olw@kd acgi;f xJrmS evAde;f wH;k
0g'u jynfv h #aH ew,f? olw@kd [m wu,fwrf;rSm awmfveS af &;udk r,H=k unf=u/
awmfveS af &;&J@ zefw;D r_prG ;f tm;udk r,H=k unf=u±Hrk u awmfveS af &;udk ao
ravmufa=umuf=uw,f? (u|efawmfwdk@qDu rif&SDApfawG/ qdk&S,fvpf
awmfveS af &;ygw0D ifawGe@J qifww l ,f?)
194
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
trSm;ESprf sKd ;pvH;k udk a&Smif=uOfz@kd rmhupf u f oif=um;cJw h ,f? tjrifh
rm;qH;k aom &J&ifrh j_ zifh Edik if aH wmf,EW&m;a[mif; wckv;kH udk zsuq f ;D zd@k olu
oif=um;ovdk/ wcsdefwnf;rSm 'Djy\emudk tcdkiftrmusus azmfxkwfzdk@
udvk nf; oif=um;ygw,f? bHt k zG@J [m 'Drukd a&pDudk us,jf yef@apzd@k e@J AsL±du k a&pD
udk tjrpfygrusef z,f&mS ;zd@k twGuf enf;emtzHzk u kH kd usio hf ;kH aqmif&u G jf cif;
tm;jzifh &ufowWygwf tenf;i,ftwGi;f rSm opfviG w f hJ ypPn;f rJEh ikd if aH wmf
,EW&m;udk pwifwnfaxmifEikd cf ahJ =umif; rmhupf u f oif=um;cJw h ,f? bHt k zG@J 0if
rsm;&J@ awmfveS w
f &hJ &J ifrh u
_ kd twk,=l uygp@kd ? olw@kd &@J vufawG@enf;emrsm;udk
vwfwavmvufawG@us+yD; csucf si;f vnf; vkyaf qmifEikd w f hJ enf;emyH=k urf;
tjzpf oabmxm;=uygpdk@? 'Dvrf;a=umif;twdkif; csDwufoGm;r,fqdk&if
AsL±du
k a&pDpepfukd u|eaf wmfw@kd tuket f pifzsuqf ;D ypfEikd yf gvrd rhf ,f?
'Dvzkd suq
f ;D ypfEikd zf @kd ukd tmrcHwhJ tcsuu f awmh qd&k , S vf pfpepfu
tvkycf sed u f kd av#mch svrd rfh ,f? vlxu k kd b0opfo@kd jr‡iw
hf ifay;vdrrhf ,f? jynfol
trsm;pktaeESihf vlwikd ;f ¹cif;csurf &Sd “Edik if aH wmf vkyif ef;aqmifwmrsm;” udk
aqmif&u G =f uwJh tajctaersm;udk zefw;D ay;vdrrhf ,f jzpfw,f? 'Dtcsuu f
Edik if aH wmfo¿mefreS o f r# vH;k 0wdraf umyaysmufro _ @kd a&S±a_ pvdrrhf ,f?
aumufpuD;u 'Dvq
kd ufa&;xm;w,f?
195
vDeif
&efvdkwJh tpdk;&w&yftay: atmifyGJcHr_[m) EdkifiHawmftm%m
zsuq f ;D a&;od@k ra&S@±E_ ikd b
f ;l ? Edik if aH wmftm%mtwGi;f tiftm;csed cf iG f
v#m wpHkw&majymif;vJa&;odk@om a&S@±_Edkifw,f? æ 'ga=umifh
u|efawmfwdk@ EdkifiHa&;wdkufyGJ&J@ &nf&G,fcsuf[m t&ifuvdkyJ
ygvrD efxrJ mS trsm;pk ae&m&atmifvyk +f y;D ygvrD efukd tpd;k &&J@ t&Sif
ocifjzpfatmif ajymif;ypfjcif;tm;jzifh Edik if aH wmftm%mudk &&Sad &;
jzpf+rJjzpfaeygw,f?” (pmrsuEf mS 726/ 727/ 732)
'g[m wu,fu h ykd J tjynf0h qH;k eJ@ t,kwn f qhH ;kH tacsmif0g'yJ jzpfyg
w,f? awmfveS af &;udk yg;pyfuyJ vufc+H yD; vufawG@t& ypfy,fxm;ygw,f?
aumufpuD;&J@ tawG;tac:[m “ypPn;f rJv h w
l ef;pm;tay: pmemwJh tpd;k &
w&yf” &&Sad &;xuf bmrSrydyk gb;l ? 'DtawG;tac:[m 1847 ckEpS f uGejf rLepf
a=unmpmwrf;rSm a=unmazmfxw k cf w
hJ hJ “ypPn;f rJv
h w l ef;pm;tm; tkypf ;kd ol
vlwef;pm;tjzpf pnf;±H;k a&;” tawG;tac:eJ@ Edi_ ;f ,SO&f if evAde;f wH;k tawG;
tac:od@k aemufwvSr;f qkwo f mG ;wm jzpfw,f?
aumufpuD;[m &Sw d 'f rD efw@kd / yvufcaf emhA/f Aif'gA;D wd@k vvkd al wGqrD mS
oljrwfE;kd vSwhJ “nD!w G af &;” udk t&,lz@kd vdv k rd rhf ,f? bmvd@k vq J akd wmh olw@kd
tm;vH;k [m “ypPn;f rJv h wl ef;pm;tay: pmemwJ”h tpd;k &&yf&&Sad &;twGuf
wdu
k yf 0JG ifz@kd vdv
k m;=uvd@k ygy?J
196
Edik if aH wmfEiS ahf wmfveS af &;
aumufpuD;taeeJ@ vD*si;f wd@k / a';Apfw@kd / yvufcaf emhAw f @kd / ydx
k &uf
qd@k Aw
f @kd / Zm&Dw,fvw D @kd / csmaemhAw
f @kd vv
kd al wGe@J w&if;wES;D rdwzf @JG z@kd vdv k rd rhf ,f?
bmvd@k vq J akd wmh olw@kd [m “Edik if aH wmftm%mtwGi;f tiftm;csed cf iG v f #m
ajymif;vJa&;” twGuf “ygvrD efxrJ mS trsm;ae&m&a&;” eJ@ ygvrD efukd “tpd;k &
&J@ t&Sio f cif” jzpfatmif ajymif;ypfa&;twGuf vkycf siaf e=uvd@k ygy?J tvGef
tzdk;wefvSwJh &nfrSef;csufygyJ? tacsmiform;awGu vHk;0vufcHEdkif=u+yD;
t&m&mudk blZmG ygvrD efpepforRwEdik if aH wmf&@J abmiftwGi;f rSm uef@owf
xm;Edik w f hJ &nfreS ;f csuyf gy?J
tcef; (7)
199
'gayrJh pmapmif&@J 'kw, d tydik ;f (“1905 ESihf 1917 ±k&mS ;awmfveS af &;rsm;&J@
tawG@tñuH”) udk a&;zd@k upd uP awmh tcsed t f awmf=um qdik ;f xm;&awmhr,fh
yHyk gy?J “awmfveS af &;tawG@tñuH” ta=umif;a&;wmxuf 'gukd vufawG@
jzwfoef;wmu ydak ysmaf rG@z,
G af umif;+yD; ydt
k usKd ;jzpfxeG ;f apygw,f?
pma&;ol
yDx±d*k &uf
&nf!eï ;f