TRUNG TÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN QUỐC GIA

VIỆN NGHIÊN c ứ u HÁN NÔM

ĐẠI VIỆT SỬ KỶ
TIÊN BIÊN

NHÀ XUẤT BẢN KHOA HỌC XÃ HỘI

HÀ NÔI -1997
 DAI VIỆT SỬ KÝ TIÊN BIÊN
BÁN KỶ

QUYỂN X

< Ia> KỶ H Ậ U TRẦ N

GIÀN ĐỊNH ĐẾ

(Vua tén huý là Ngói, con thủ của Nghé Tông, tẻn củ gọi là Giản Định họ Hồ đổi
phong là Nam quận vương, cuòi thời Hô dấy binh khôi phục nhà Trần, ở ngôi 2 nâm, bị
quán nhà Minh bát Vua gặp khi trời bỏ lại khồng cd tài dẹp loạn, bỗng chốc nổi lên,
bỏng chỏc b| tiêu diệt. Tuy ndi là ý trời, nhưng củng là việc người có nhiêu sai trái đấy).
Dinh Hợi. Hưng Khanh năm thứ 1 [1407] (tháng 10 trở về trước là Hán Thương
Khai Dai nàm thứ 5; Minh Vĩnh Lạc nâm thủ 5), mùa xuân, tháng 2, Tả tướng nhà Hồ
là Quỏc T rừng tiến quản dến Sổng Lỗ. giâc Minh chiếm cứ hai bờ đánh kẹp lại. Quân của
T rừng th u a rú t vê Cửa Muộn(l) Quý Ly, Hán Thương đèu vè Thanh Hoá. Ỏ kinh lộ phản
lớn theo giạc làm phản. Hò Đỗ, Hồ Xạ bò Binh Than sang Thái Bỉnh. Đại Toàn đến Của
Muốn góp sức dâp luỹ, đúc sũng, dóng tàu chiến dể chống nhau với giặc, mộ những người
hi£n của. hán th ả n dươc cho tước, con trai cho lăy con gái họ nhà vua < l b > cáp cho
mươi máu ruông Thi trung của ho Hô là Trán Nguyên Chi và công chúa Thiên Huy đưa
dán lanh loan ra Dô Sơn T rung thư lệnh TrAn Thư Hiền cùng cổng chúa Thiên Gia di
ngươc dòng sồng lớn đâu hàng giàc Minh. Thàn đinh tướng quân nhà Hò là Ngô Thành
nhàn thuận gió nước triều tiến dánh, xông đến Giao Thuỳ Phụ và Thạnh chia quân
ra hai bờ chan lai Thanh thế cô. hàm trân bị chết, được phong tậng làm kiêu vệ tướng
quAn
Ngươi Kiến Hưng là Nguyền Nhật Kiẽn, tụ tập đồng bọn giết trấn phủ sứ là Phan
Hoà Phủ, đâu hàng Trương Phụ í vê sau Kiên kiêu cảng không lễ phép bị Phụ giết).
Giác Minh và quán nhà Hô dóng luỹ đối diện nhau, ngày đêm đánh nhau, nấng mưa
bệnh t ậ t , lây lội ấm thấp khó ở bèn chuyển vê đtíng ở cửa Hàm Tử, lập trại canh phòng
nghiêm ngat T ả tướng Quỏc Trừng và Hồ Dỗ cùng chuyển quân về Hoàng Giang lại đón
Quy Ly, Hán Thương từ Thanh Hoá đến Lúc dtí người mang lòng oán hận, các quân 12

1 r ủ n M u..II th u ộ c lìn h N u n II.I. nav clã h| láp

2 ( ii.il> I lu n th u ộ c lin h N.iin H a
BẢN KỶ, QUYỂN X - GIÃN DINH DẾ 525

nhân và con trai tranh nhau đến cửa quân xin tự cố sức đế lẠp cổng
Tháng 3, ngày 30, <2a> Tả tướng là Quốc Trừng nhà Hồ, Hồ Đỗ, Đỗ Man. tiến
quân đến Hàm Tử Quan; Hồ Xạ, Trần Đỉnh lânh quân ở bờ bác; Nguyễn Cồng Chừng
lảnh 100 thuyên chiến làm quân tién phong Trừng, Dỗ ở trong doanh trai; bọn Đỗ Măn,
Hồ Vấn lảnh thuỷ quân; quân thuỷ bộ hợp lại dược 7 vạn nêu là 21 vạn cùng tiến đánh
Quản Minh bèn chia làm hai mặt thuỷ bộ xổng ra. Bộ binh của quân Hổ ở hai bèn bờ
dẻu quay giáo nhảy xuóng nước chết, riêng thuỳ quân dược thoát, thuyên chiến và thuyên
chở lương bị chim gàn hết. Lúc ấy Hồ Xạ sợ quản Minh có mai phục khổng chiu tiến. Hố
Dỗ sai người dến trách ràng: tướng quân sao khổng dảnh giộc? Xa ben tiến, bị thua. An
phủ sứ Bác Giang là Nguyễn Hy Chu bị Phụ bát dược. Hy Chu máng Phu là giặc tàn ác.
Phụ giết đi.
Mùa hạ, tháng 4, ngày 1, nhà Minh ban chiếu tỉm lập con cháu của nhà Trân Các
quan lại bô lảo nhiêu làn nói là đã bị nhà Lê giết hết, khống thế tlm đươc con cháu nối
dõi nhà Trân dược. Nước An Nam vỗn là Giao Châu <2b> xin trở lai làm quân huyện
như xưa cho dân dược đổi mới, rồi dật Giao Chi quận đô chỉ huy sứ ty, thừa tuyẻn bô
chánh sứ ty, đè hlnh ãn sát sứ ty và nha môn cốc vệ, sở, phủ huyên Láy Đô chi huy là
Lữ Nghị nám đô ty. Bác Kinh Hình bộ Thượng thư là Hoàng Phúc nám giữ ba ty (1' bô
chính và án sát, (hành hoộc hành bộ gỉ đó cho nên sau chữ hành thiếu một chữ) nhưng
căm sai phải và ngừng thu các loại thuế trong 3 năm.
Sử th ần Ngô Thi s ĩ bàn: M in h T h à n h T ổ dã tứ lá u n u ô i c h í n uố t nước N am .
h á lạ i có lò n g g iữ n h à T ră n ? B a n chiếu tim k h ấ p n g ư ờ i n ố i d ỏ i n h à T rá n c h i là d ế
che ta i m át d á n tro n g nước. N g ư ờ i tro n g n ư ớ c cũ n g b iết d iẻu dó ch àn g th à m ột m ục
tu â n theo d ò n g nước xoáy d áy th ô i, ch ứ d á n tin h th i VUI thú g i m à m uốn d ặ t q u á n
huyện.

Quý Ly, Hán Thương đem tướng tá quen thuộc đi đường vè Thanh Hoá. Giặc Minh
xâm phạm vùng Lỗi Giang, quân nhà Hồ < 3a> không đánh mà tan vỡ. Giặc Minh xám
phạm cửa biển Điển Canh * % quân nhà Hồ bỏ thuyền tự tan vỡ. Hai cha con họ Hô
muốn đánh vào Thâm Giang khổng thành, Nguy Thức bảo hai cha con họ Hồ hãy tự
thiêu, nói: "Nước đã sắp mất, bậc vương giả không chết, vào tay người khác". Quý Ly tức
giận chém đi.
Sử th ần Ngô Thi s ĩ nói: Q uý L y lá y trộm n g ô i vua d ế d ặ t m in h vào d ây rô i
m uốn truyền cho con cháu, n h ư n g ch ua hét d ờ i m ìn h th ì n g ư ờ i k h á c d ã d àn h , m ong
là m bạch óc ,'tl m à cù n g khôn g duoc; vào sóng kh ô n g di/ơc, lạ t ra b iể n x ư o t biền
k h ô n g xong, lạ i trèo n ú i, lo n g d o n g tro n g g ió bu i. lậ n d ậ n n o I n u i g ò ván m uôn keo
d à i h ơ i tà n d ế trộm sông m ột sớm m ột chièu. K h ô n g b iết rá n g lư ớ i trò i rô n g la n .
nước non tu o i dẹp há là m n o i vục sáu b u i rậm cho bon d âu sỏ trộm cướp ch u i vào 2
1

1. DVSKTT chép la 2 ty.

2. Của bién Diòn Canh: Nay IhuỌc linh Thanh I loa
-V Thâm Cìinng: rức sóng Ngán Sâu thuộc linh Nghê An
4 lỉạch ỏc: Nha Itip hằng co gianh. lỉAy V IIOI một nguôi ihưong dãn nghen
 Ỉ2b DAI VIẾT SỬ KỶ T IÈ N BIỀN

N guy Thức xin thiều nunh lò trung thành bày mưu cho hat cha con họ H ồ dáy. H a i
c h a c o n h ọ H ò khổng biét r ỗ dưac diều áy. N hừng ké loạn thăn tộc tù há lạ i có cát

lý d ư ợ c c h é t trong t ạ c h hay ta o !

<3b> Thang 5. quAn Minh xAm pham cừa biến Kỳ La ( * châu NhAt Nam Nguyến
Dai (Dai trưđc làm quan với nhA Hồ, sau phAn nha Hò hàng quAn Minh, đến khi Ay dẳn
dương cho quAn Minh bất dược Hửu tướng quốc Quý L>' V* con cùa Quý Ly IA Phan trung
đồ NguyAn Cửu QuAn Minh xâm pham Vinh Ninh Inav IA huyAn vinh Phủci. Bon vệ
quán 1A Vương SAi HA 7 người bết dưoc Quý Ly ò bải Chi Chi; Vé quân Giao ChAu IA bọn
Lv BAo 10 ngưãi bAt đươc TA tưdng IA Quốc Trừng d của biến Kỳ La Bọn Mạc Toal,
NguyAn Như Khanh bắt đươc Han Thương và ThAỈ tử Nhuế ở núi Cao Vong, Hồ Dỗ,
Pham Lục Taj, Nguyền Ngan Quang, Doàn Bồng đều bi bát còn bọn Trân Nhật Chiẽu,
NguyAn Phi Khanh. NguyAn Cấn. Dỏ MAn dAu đà háng til trước Riéng cò Hành khiến
hữu tham tri chinh sư Ngổ Miền. Trục trưdng IA Kiều Bilu nhAy xuống nước chết. Miến
rhA. vơ là Nguyền thi ngừa mat lên trời mi than rAng: ‘Chông ta thd chúa, cá đòi An
lôc, nay chft w tiết nghĩa như thế 1A đung chỗ, còn oán hãn gì? Thiếp nếu như muổn
sông não biẽt đỉ đAu9 Phu với ơn vua dao chồng thl ta khổng nỡ, <4a> thà theo nhau
thổi* Ndi xong nấng cũng nhAy xuổng nước chết
Sử thán Ngổ sí Liẻn bàn: Vơ N g ô ằ iié n là N g u y in th ị c h à n g n h ữ n g c h i c h í t
VI n g h í a m á l à ỉ n ó i c ủ a b a c ò n l á lờ i k h u y ê n n h ủ c h o d ờ i . C h o n é n n i u r a .

Sử thân Ngô Thì s ĩ bàn: N g ư ơ i b ỉ t ó t t r u n g t h a n h , n g ư ờ i p h ụ n ữ tiế t n g h ĩa ,

■t o n g t u y é t" . L ạ t x u ó t t h á n t ừ n h a H à n h k h i ế n n g ư ờ i t a
c ô t h ế g ọ i là h á có th ề xem
t h ư ơ n g m à b à n dược t a o !

Truơc kia hai cha con ho HA đ£n Kỳ La, muón chạy váo TAn Bình cổ người phụ
lAo bái y#t vã nòi: nơi áy tén lả Kỳ Lé, là điẻm không (Anh xin chớ ỏ đó. Quý Ly chém
di Dln biy g i ờ quả nhiên bi bAt ở dầy (xét hai Am Kỳ La vA Kỳ Lé gàn nhau. Cụ già
khổng muốn hai cha con ho HA d đo Cho Dẻn dã phiAn Am như vậy. Rói bị giết hại.
Khi hai cha con ho HA bi bát thi núi nAy chưa có tén là Thién Câm Sử củ chép: trén
cò ThiAn Cảm lả làm Chư CAm ( >nén viết là CAm ( I' ). LA trièu Tư mả tham dự
triAu chính lá L é Khổi thường đAn dAy chơi, nghe cò tiAng tư nhiAn trên trời cho nAn đật
tén IA ThiAn Cầm) Khoáng niAn hiéu Hỏng Dức, Thánh TAng đi đánh ChiAm ThAnh di
qua dfty
Có bãi thơ ràng:
P h á h i/u thừa phong dớo h ả i mồn,

Hùm trào hung húng nf> dào bốn.

Trạch vién thuỳ th ị hoàng hờ tứ.

Tương n g h ị g ia n g hò vông cổ thôn

Ph ú c d ia lin h chiêu tham dụ phối,I

I ( li.! hen Kv 1 .1 I U( (ÚM 1 .111 |'| liuyiỉn Ky A nh. linh I l:i 'lin h
BAN KÝ. QUYỂN X • GIẢN DINH DÉ

K h ông tan m ộng đoan Quý L y hỏn.

B á t thòng khảng k h á i tru ng lư u nitm ,

K íc h tiếp tru ng thân cổ nhă ngôn.

Dịch nghia:
(Sớm theo chiéu gió ra của biến,
TriÊu dâng cuốn cuổn sóng chồm dử dỏi
Cho sông hàng tổm cá nhiêu vỏ kế.
Thuyên bè san sát giữa sồng có làng chải
Nơi phúc dịa linh thiêng có vợ quan được phổi, thờ
Núi váng dứt giấc mông của Quý Ly.
Kế sao cho xiẽt lòng khảng khái nơi sóng nước.
Khua mai chéo bày tỏ nỏi người xưa).
Giặc Minh tinh đA láy dươc: 48 ch&u, phủ; 168 huyên; 3 169 500 hô; 112 con voi. 420
con ngựa; 35 700 con trAu bò 8865 chiếc thuyên.
Trước kia Hoàng Hổi Khanh nhản mệnh đi nhâm chức ỏ Thăng Hoa Đến quần lAy
thổ quan đại tri chầu Đặng Tât vA Pham Thế Cáng là người tin cAv Tát và TA chAu
phán là Nguyễn L5 vòn ghét nhau vi tranh cổng Gàp lúc hai cha con ho Hồ đi về phía
tây bị giặc Minh đuổi găp đưa thư cho Hối Khanh láy mổt phăn ba dj dàn và quản đia
phương cho Lỗ cai quản làm quân Càn Vương, lai sác phong thương hâu huyẻn Cổ Luỹ
là Chế Ma Nô Đà Nan làm quân vương xứ Thàng Hoa đế vỗ về quân Chiêm Thành Hôi
Khanh đều giấu đi khổng cho mọi người xem. Dến khl Chiêm Thành đem quản muôn thu
lại đất cũ, sợ dôn biên giới chạy tan. bọn Hòi Khanh <5a> về Hoố Châu riêng Ma Nô
Dà Nan chống cự với Chiêm Thành Thế cỏ lực kém cuối cùng bị giết chết. Hồi Khanh
trước đã thè bôi với người Nghĩa Châu. Lỗ biết Tăt và Hỏi Khanh có mưu dỏ khác. Lô
không dự thề, Hôi Khanh về Hoá Cháu. Lỗ đem di dân đi đường bô đến chàm, Tất đi
đường thuỷ đến trước. Trấn phủ sứ lộ Thuận Hoả là Nguyền Phong chông cự không nhận
vào. Tát cố sức đánh giết Phong vào thành rồi đánh nhau vời Lỗ hơn một tháng Ló không
co' quAn cứu viện, chạy sang Chiêm Thành Hối Khanh giết chết mẹ và gia thuộc của Lỏ
(Lỗ chạy sang Chiêm Thành, Chiộm Thành cho Lỗ làm quan to. Sau giặc Minh đòi Lỗ
đưa vồ Kim LAng, vờ cho làm Hò Quảng chỉ huy sứ ròi giết đi) Hai cha con họ Hò đa
thát bại, Thế Câng về Tân Bình dơn hàng giặc Minh ờ Nghệ An, Trương Phụ cáp thiếp
tri phủ Thẻ' Câng cướp bóc nhân dân rồi về, Chiẽm Thành lại chiếm cứ Thâng Hoa Nhàn
đấy cướp phá Hon Châu, Tất xin Phụ cho quan thuộc để cai quàn Chièm Thành dẵn
quAn về. Đến bấy giờ Tất sai người dưa Hối Khanh vồ. đến cửa biển Chu Thai, Hỏi Khanh
tự vẫn chết <5b>. Phụ dem đầu bêu lén ở chợ Dông Dô.
Sử thân Ngô Thì si bàn: H ố i K h a n h d o c h ứ c h à n h k h i ê n r a l ã m /lê/ i h i '
T h ă n g H o a , có q u y ê n c h u y ê n tr ị m ộ t p h ư ơ n g . S ư u ỳ n h iệ m n h ư v ậ y c h à n g p h à i la
k h ô n g tr ọ n g . G iặ c M in h x ă m lư ơ c P h ư ơ n g N a m . c á c ló c h i u n a n b in h d a o , riở ig
y T h u ậ n Q u à n g c ò n v ỗ j ụ . H a i c h a c o n h ọ H ồ k h ố n d ô n ở tá y n a m . b in h ta n tư o n g
 DAI VIẾT SỨ KY T IÊ N BIÊN
V2R

hét Hót Khanh bay bồng * Chùm Ớ. Chén Ly. ầỂt be đàng mưu lơt néng. không thúy
dáng mưu k t dành gềét. ưu toan quán cừu nan. D*n khi duoc thư bao nhăn dứn di
cu lam quàn càn tuông phong Ma Số dé vỗ V* quán Chiêm Thánh thi lại dău khổng
mét m Lam hóng U I * nước làm lô tư co not bt*n gun. vó lương tàm nhièu tám đáy.
Cat chét à Chu Thai cũng chảng phát la muôn do ềoo*
ĩ mong Pho MAc Thanh ta i Dỏ dốc Uuém *ư Liếu Thang Hoàn hải tướng quàn Lố
Lán. Than ca tưđưg quAn Trương Thang. Đô chi huy Dư Khương, chi huy Đỏng tri Lương
Dmh, dù huy < 6 a > Thiém ề ơ Thán Chi. giải Quy Ly các con Lả Han Thương, Trừng.
Tnét. Uông. cháu lá NhuỂ, L ố . Phun và chau nhô lầ Ngũ Lang, em là Quý Tỳ, chau goi
háng bác lầ Nguvén Cừu, Tử Tuynh. Thúc Hoa. Ba Tuỉn. Dinh Việp, Dinh Quáng, tướng
thAa Dửng Sơn Hương hầư Hỏ Đổ. Hành khiến la Nguyên Ngạn Quang. Lh Cánh Kỷ,
Tưởng quán Huyận bá Đoàn Bông. Dinh bá Trần Thang Mông. Trung lang tướng Phạm
Loc Thổn V* An tin chay trạm dầng vẽ Kim Lang
Ho HA d f a Kim Làng rua Minh hỏi 'Trung Quóc như vAy tại sao không sạ phục
n i d*a ỈÉD xược chóng hiT*. Chi trA lơi lề 'không biAt' Vua Minh nói: 'Vin thường bảo
cho c ú »ư giá sang đầy, sao lai khổng biết* Ngươi Minh ben cho Vương Nhữ Tương.
Dỏng Ngan Hu. Nguyên Quần, Lé Su Khái gia trao cho chức Thi lang ỏ Kinh Bác, Tham
t hình >Sơn Tây Thiến Táy, Sơn Đỏng, sai ngươi đưa đi dén giữa dưỡng giẽt chết (Xét
thây hai cha con họ Hò bi bát, Trương Phu nhà Minh chép dịa dư của nước ta là dỏng
Uy 1700 dầm. cò 50 phũ, 41 cháu, 10Ố huyên 312 van hộ, vua Minh ngự của Phung
TluAa nhan Quý Ly và con li Thương cúng bọn Hồ Đổ đèu đưa vào ngục giết chét và tha
cho con cháu Ri#ng các con Quý Ly lÀ Trừng dáng phép làm súng thản, ban chiếu cbo
lam quan Sư thưc ao với Sú thán nhà Minh IA Trần Kiến bién chép, có hơi khác với 8Ủ
nưoc u Lai .Vgoai ềữ chép 'Hai cha con ho HA đến Kim Lang, vua Minh cho Quý Ly họ
Un lá HA Nhát Nguyên. Hán Thương là Hỏ Hợi, đưa đến tram Bác Nga thi giết đi, đáp
bai mò ẩy, df lAm gương cho bon giẻt vua cuớp ngôi"; lại theo T o a n V i ệ t t h i chép • Quý
Ly ở nguc tu con la Trưng dang cách làm súng thản đươc giao chức L ẻ bộ thượng thư
Trưng xin ban on tha tối, Quý Ly dươc tha ra. cuAi cúng dưoc hưởng thọ rỏi mát, chép
cẩ vèo é f phóng khi tham khầoi.
Mua thu thang 7, gió bảo, nước lớn Người Minh chon tim những người ấn dật trong
núi rừng, cò Ui, có dưc, thòng minh, chinh trực vươn minh tự trói dậy, thống kinh giỏi
vần. hoc rộng u i cao. thông thao VĨẶC lam quan, bi* viết, biết tính, nói nâng hoat bát,
hu u dể cổ BÙC lầm ruộng, tướng mao khói ngó, tái lực dũng cảm, quen thuộc dường biến,
tho nung gạch lam hương, thu tháp nhưng người ấ y luc tục dưa V ẽ Kim Lang, dế trao
cho chúi quan vè nham chức ò phú, châu, huyén. Những người hơi cò tiếng tàm đêu
hướng ưng. rieng có Bui Ưng Dầu V ’I mát co' tật từ chổi, và hạ trai học sinh là bọn Quý
Tư Cầu vai ngươi ấn nau khống ra ma thói Lúc bấy giờ có cảu ngan ngữ ràng: "Muốn
sóng hãy vào án ở núi rúng, muôn chết thi lãm quan cho Bác Trièu*.
<7a> Sư thán Ngố Thi s ỉ han: Sau k h i người M in h thôn tin h nước ta. khư
khu m uốn vo Vet nhón ta i trong nước ho p h a i la l/iõ t lỏn g mến kè »i, chuộng người
hiền dáo C h ia dứ t lam quận huycn m a but lệ thuộc v à o , có lè hon núm trùm nom ,
 BAN K Ỷ . OƯ YẾN X - G I Á N D I N H D Ê »

ngươi trong nước tháy mò 9 0 hát. tuông khóng vmt o i tàm thản thiềp m ráng onh
hung ồn náu không bao giờ hét. cho nên dung lát mót ngot. /ám mét, dàng tuơc mo
ma trót buộc, khếền cho nghe phong thanh ềá htoéng ứng Un ho triềnì tập. d ề ho ta:
khtén. cuôc nót thuộc dó thánh nt kháng có Oi phá hom dưae. Nhít lũ /mền hom mu.
thit. như con nấu lán vào dóng lừa. d ù nhàm ngó ào xtềm, khống d i phhng onềm
móng, cho họ duoc thu một mỏ lười, nét Ui duơr thi tim cOrh mà giết di. nái ầhđng
duoe thi bó chAng nhtn dến. Chết lá ma ó dát Bấc. tỏng lủ ngoài dát Sam di
Sguyền Dai có cứng bót giẠc Hố mà bt ghét, < 8 b > Ba Kỳ có d u guầp nhà Tràn M
bát vé. thỉ tám cùa r.gưcn Minh cỏ thế biết duoc dầy Ung Dẫu tù chồi lá cể bệnh,
bọn Tù Cáu phải án núp trớn tránh, có lẻ là cdm thát tu nguV nan của td quức
Th ú y rõ tu quỷ qứyệt của hẻ thu. lưới bùa vầy cũng khổng luỵ dền, htaầ phat n a n g
cúng khóng to. thót dáng lá bộc hào kiệt lòm thay. Ban tầd quan tuc mhuc thờI bày
gio thục không dang bàn. Cành Tuân phải xán hổ làm dứyĩ
Trương Phu vì cho ràng Nguyền Dai co' công bát hai cha con ho Hò dua páv cho
làm chúc Giao Chi đổ chi huy sứ. Dai kiéu câng lén mầt. làm nhita điều trai phép.
mé tửu sác lai ngAm co' ý làm phần, Phu giết đi
* Tháng 8, Trương Phu, Mộc Thanh lui quAn. đố lai DA ty lầ Lú Nghỉ, và Thương thu
lá Hoàng Phúc coi giữ <Phúc lầ người Xương Ảp. Sơn Dổng‘ Truỏc đấy Hoàng Phúc dỏr
thổ binh Quầng TAy. chuyến vân lương thưc, theo quân tiến đánh, dến bAv giờ lưu tai
Phúc 1A người thông minh, giỏi ứng biến, có tải tri dân. mai nguởi <8n> phục tải nâng
Sừ thAn Phan Phu Tiên bàn: H o H ỗ m ăt nước, N g u y ỉn H \ C hu ch ừ i giac
H ò X ạ. D ỏ Nhún G iám (Nhân G iám là con D ô M d n >chết trùn. L é C à n h K ỳ tiền K im
Lăng tuyệt thục, những tó nguờI áy có thế khen từ chết M tiế t n g h ía N h u n g Hy Chu
thường khuyên ho H ò giết họ T răn , cha con N h ă n G ia m là bề tỏi cá củ a n h à T rà n
có th ể gọi là bon ác giúp nhau n in việc dày. A n h của X a là Ồ ng T h iê n bí g ié i M bè
dàng. X a kh ô n g hề bán lò n g m à la i d ổ i d ịch l i vua cóm từc. The tà c h i b iết chét v i
người cho m ìn h ăn lộ c lò nghía, mò không biết n gư ời cho m ìn h ăn lõ c là ké bát
n gh ía. C ành K ỳ là n gư ời c h í lo bản thăn m ìn h kiếm chác lộ c i: kh ô n g c h ịu chết
trong lúc ' Q u ỷ Ly ) cướp ngôi, m à chết g iữ a lú c Q u y Ly ) b ại vong th ì ch ả n g d á n g
khen. Cồn n h u N g ô M iề n . N guyền Lệnh. K iẽu B iế u vốn là hoạn quan, ché: là d an g
lố m (ỉáy. Ô i.’ D ương H ù n g 1/1 la o từ trẽn gác xuống ch ò n g p h á t <8b> là khang
tru n g n ghía, m à khó trán h khôi cát tó I là m be tử1 cho Vương M ó n g Cá: chét cù a
T h iệ u H ố t *' dù không d ù Han cho d ạ o cùa th an h h iền tót U n n h ư n g k ỉ p h á n trúc
há ch àn g p h ả i v ì d ẫ y m à run to dó ta o Ị

Sử thhn Ngô Sĩ Liên bàn: X ư a k ia , H a T r u n g Thư gt.v T rà n L in h Cống

T ru n g Q i / ô c k h ô n g đ á n h dư ợ c: s ỏ T ử vào n ư ớ c T r ă n g i ế t T r ư n g T h u rứt ch o u- 1 .
th á y đ C ử a L ậ t, Kinh Xuân Thu k h e n v iệ c d à n h á y d á y . H o H ò g i ê t c h é t T r ò n T h u ậ n I

I Ddrtng llung I.IIII quan cho Vư>mg Mang Sau vi cn lõ i khi Ú I gù diỉn hắt Aag nh.i\ lú trOíì Ịầt mAag I,.1
vM i. diutc Vtldng M .ìng Iha lộ i
- niũu l lót. lam quan đ|i phu muv Tê đh chếl then cỏnạ HI C'ù
 CM» D A I V I Ệ T S Ư KY I I Ê N H | £ n

T ứ n g rò t c ư o p lề y natếc. Don T ré n H á n g . Trún K h a i Chứn m u u g H t k h a n g d u ợ c rõ,

m m h ầ t g%41 S tiit k h t h ọ c h é t ếh ơ é n g ỉ.h *«*» cti* ể k h an g OI iù m lo I du ip- v ,ệ c rt.v
N ợ N ữ tự c h o tà ầ h ề n g OI d ứ m lủ m g i N h u n g bọn loan Ihòn tộ c tứ. OI a I c ù n g có
t h í g ị é t c h u n g d ư ợ c v é c ấ trù i k h d n g cu n gh y n á o th a tru n g p h ạ t ch u n g d u ú I gữn%
tro* náy. N g ư *I tr o n g n u o c h h ù n g g iề t d u ọ c . th i ngươi nước la n g g iẽ n g g iê i d i cù n g
d ư * c, S g ư c u n u * \ lú n g g iề n g kh ù n g ||M du ợc, th i ngUiM Di ỊMch g iế t d i c ù n g dưọr.,
c h o mCn n g ư ơ i M in h giO t d ì d â y ('ơn n h ư ngươi M inh g ià d a n h < #»> n h a * n gh ĩa
g * a t Aậi n h ă n d ờ n . th ì ỉầ bon g iộ c tù n é c th ai. C h o nén lA Thứị Tố ta lạ i d u ợ c g ié t
ế o n c h u n g Ô i C*I tộề úc la n lò m m o c ó th ề tra n h d u ợ c dờn tru n g p h ạ t cùo t r ù i ' Dợo
cua trờ* r ù r à n g n h u v ậ y . d á n g 9Ợ th a y ỉ
Mua dtavg thang 10 GiAn Dinh Vuưng lAn nghi đ Mỏ Độ *** chẳu Trường An. đẠi
niAn hiAu là Hung Kh.mh Truttr dầy Trương l’hu vAt hAng thu hAt người tổn thAt nhA
T rà n . vA bA thi cư. quan dầu muc d«*nv V*. UiAn Dinh vương phAi nầu minh dl lén đAn
Mô l)ậ Nguủi ThiAn Trường IA Trần Tri+U Co dvav quân chung lAp lAn. theo hiệu rtì xung
d* ThAng 4. £1*1 Minh xAnt phaIII hAnh doanh. quAn moi lAp nAo khổng đ*nh mà lan.
f h*n vào phi* tgy. dAn Nghệ An tam trư Người lỉiii trí chấu đ Hoa ChAu là Drtng Tất
nghv Un giAt quan nhA Minh đem quan dAn hop lục. tiAn con gHi cùn minh xung vAo háu
cưng Giần Dinh dề phưng Tết lầm QuAc công cùng lo việc khỏi phục
Nguôi Minh nghi thó quan Tham nghi IA Bui Ba K> mang lòng dậ khai- bAt đua vậ
«.ưb> Kim Lâng Ha Ky ingười Thu Nôi. Ha llftn|i vủn IA dáng của Trấn Khat Chan,
xung là bè tAi trung nghía của Nam Triều lưu vong d nuoc Minh, tùng LhAy Trăn vương
t* h lA ThiAnv Hmh d*n truòc, nguúi Minh hỏi Kỳ cư luAt người ậ y khổng'*. Ba Kỳ trA lời
IA không biAi DAn khi dua ThiAin Binh V# nưoc. hoi ThiAm Binh cần dung bao nhiêu
nguoi Thi.-m Hinh noi ‘Chi cần vài nghìn thỏi, rồi dAn do ngưừi ta >»' tư phục*. Ba Kỳ
noi lè khhng dược Vua Minh tdc giận, hò Ba Kỷ an trt à Thiếm Tẳy, Cam Túc Dền khi
Thiaia binh thua. VỚI Ba Ký về. ban aAc An cần noi vf việc lập lai nha TrAn. Ba Ky u
0« tơi nén giup dđ. Mi theo vA xAm luưi Phuưng Nam nén trao cho chile ây Ba Ky khòng
du V<J» d ò n g lt*u ồ nha niAa. roầ d nha tram phần nhiAu thu nh*t nhung nguòi lAm quan
cu n»At Uth an chớn ỏ Luc ấy thd hào Dông Triều I* Pham Chần, lâp Trần NguyAt Hò
lAm vua ừ Binh Than dA cơ ‘ChiAu An* gù IA quAn trung nghía VI thí ngươi Minh nghi,
NguyAi Hồ h| nguơi Minh bầt. PhậOi ChAn bò trơn
Thang 12, vua aat Tràn Nguyền Tồn. Tràn Dưưng Dinh, cựu Hành khiAn IA Trần
Ngan Chièu K IOa> vè Phani Chần thu quần à Binh Than chẢag bao lAu thl tan vơ, chạy
rề hanh tai Nghệ An CiAt bon nguy quan la Chu Thúc Dao. Trần Nhật ChiAu dung thuộc
ha hon »>00 nguôi Truoc ngudi Minh chư tAn thất nhít Trần IA Tràn Thúc Dao (con Trần
NguyAn Dan) giu 1)|»' ti Ch Au lựu tương quAn Tràn Nhất Chiều giu NghẠ An l)0n dây
C»Aa Dinh I >■• lén ngơi vi oả bon khởng chịu ra don truơc nổIV bị |i«t
Nú thím Ngủ Si I .ICI1 hàn: Thiền ho dại loan, dần á Nghệ An, D*h* Chầu
chum hềềt ,iưtH t ua Ihuc *ụ Thức Dao lù con nhà tôn thút. Nhật ChiOt* lò cưu tương

t MA OA 1httiX linh r u m N t
HAN KỶ. QUYẾN X ƠIAN DịNH DẾ 931

IỊuhn nhỡn tuóc của quan nhò M in h g iữ d at CO I d á n th i d á n l ù m g i m t ì k h ô n # t h e n *

U iề t T h ú c Dao, N h ậ t Chiều th ì duơc nhưng cờn q u â n c ù a c h u n g p h á i v ố v i m a d u n g
thi không cám ơn 9 0 0 f N h u n g l a i g ịét nhiều n hu V O y t a o g o i l ù d ộ i q u ă n n h ờ n n g h ĩ a
dược L i Tiệt, Lé Nguyền D in h phục binh ỏ HAI G i a n g m uu d a n h u p T r U n g Q u a n g
IU , T ru n g Q uang D ề ch i giét Tiệt I'ò D in h còn lạ i dều xú tộ i ■ (h d n D in h D4 900
lạ t n hư v ậ y !

< 10b> Nain ẩy ddi vA bAnh dịch. dAn khAng cầy cầy dươc, người ch#t gdi lén nhau
Mầu Ty. (Hưng khanh I nAm thư 2 (1408) (Minh vinh Lac nAm thứ 6>. mua xuAn. thang
giAng. ngàv 30 bọn người Minh lá Trương Phu rùng thổ quan là Mac Thuỹ*11 xAm phara
PlAn ('háu Vua và l)Ang Tầt vl quán It không đich nổỉ phầu chay vào Hoa Châu ò phia n a m /
G iặc Minh đuổi thao, xAin phạm cửa biển Bồ Chánh, Pham ThA CAng dón hàng Phu cho
làm Tri phủ Tàn Binh vA cho dật lưu quun,J) chia nhau cai trị. Phu trở về Đông Đô
Mùa hn, thang 4. ĐAng TAt rưởc vua trở lai NgtiA An Nhà Minh ban chiều dai xa
(Hai lược t à chiếu nói: nghi rAng quAn còn lai vi vOn ngu muơi, hoAc bdc bAch vi doi
nghAo, hoAc bị cương ^p xua đudi, hoảr bi kA gian dụ dỗ. viAc bAt dAc di. vè tinh đang
thương. nAu bAt tội cá. thl trAm thưc khổng nỡ Khi chiAu thư đẽn thi đAu tha cA. quần
dAn quan lại nha môn thuộc Giao Chi, thA' theo lòng chl nhAn cúa trám , côt rơng lòng
khoan hơng. thương xót dừng lAm nghiAm ngAt. khổng chiAm doat bùa bái tầ t cầ nhưng
việc khổng cdp bách thi hâv ngùng bô*.
Thrtng 6. ĐAng TAt danh phA dươc Tri phủ nguy IA Pham Tha* CAng ỏ cửa bi#n Nhát
14* vA bAt cháu chủ bAc của nò là Pham Dông Cao dưa vậ hAnh tai giAt di Trưrte dâv Tiu-
CAng nhAn chức cùa nhA Minh, tư tiAn làm oai làm phuc. ti«'m xưng IA DuA Vù đai vương.
< 1la> Dẽn bAv giờ tgp hơp quán ohiAm cd núi An Đai ’ * Tất danh d»p yAn
Mùa thu, thAng 9. động đảt. nhà cửa cAy cỗi như đổ
Mùa dỏng, thăng 10. Quôc công lả Dang TAt diAu quAn c ấ c lộ ThuAn Hoa. TAo Binh, p
Nghộ An. Diỏn Chấu, Thanh Hon tiốn danh DAng Dô Quàn di qua Trưòng An. Phuc
Thành10 (nay là Phủc An\ quen thuộc cứ và cac hào kiẠt không ai không hưởng ứng di
Iheo. TAt chọn tầi nAng của họ dèu bổ tri làm cac chức quan
Thang 12. DẠtig TAt dai pha quAn Minh ừ BA Cô (S' Khi ây nhà Minh sai Tổng binh
lù Mộc Thanh tước KiAm quỏc công mang An chinh di tưang quàn, lình 5 vạn quàn l.ũ
lù VAn Nam sang xàm lược dõn BA Cô. gạp vua QiAn Dinh cung tù Nghệ An ra. quán
ngủ nghiòm chinh. gAp dung lúc nưôc t riêu manh, gto to. bon ra lênh cho quán dong coc
dấ giữ ròi dAp luỹ hai bèn bờ Thanh cỉtng chia quAn thuỳ và bộ cùng nhau cAm cự Vua
Giần Dinh cAra dùi danh trông, các quAn thùa cư tiên đanh, từ giò Ty dén pò ThAn. quAn*1

I N c u \i‘n Kin c l u |' 1.1 Nt.lv T»..I C hun* léi riV S k ỉ t V.' ló .lung h.‘n

à I liu quan Qu<»i vk> tuỈHi vlinlt o U a ttun(

t N ui An I ' ■! t liuCv vii I Ịvhậa hu\0ti I 0 ! ,1U' Unh 0«: "-.c 1*11'

I \n r iu u I Cu V.I ihiKk ImvCii N Ort K!. inh ùaA N m h H> 1.

1 H,\ c.' s III vt.Si I.I \I II.. .. t Iui\v'n N 11,5,1 N■"

SJ2 DAI V IẾ T S ư KY TI ÉN BlPN

Minh phAi thua chay Chém duơc Binh bô Thương thư Lưu Tuần, Dồ ty Dư Nghi. Tham
chinh Lưu Dục*1*vA < I lb> quAn mrtl, cú hơn 10 van ngươi chơt. tan gAn hơt, Mộc Thanh
chav đuơc thoat. đơn Ihunh Cố Lông*-1 Vun Giản Dinh Mo cấc quần rAng "HAy thừa thơ
chơ tre. cuỏn chiơu đuơi dái như aát đanh khổng kip bật tai. tAn cồng thAnh Dơng Quan( '*
tât IA đanh tan đươr*. Tflt nòi *HAy dAnh giAc còn srit lai. khỏi lo về aau’, do dự hôi lAu
'khổng quyết đinh, quAn giữ thAnh Dổng Quan đơn cứu viện, đòn MAC Thạnh vè Tất chia
quAn di vAy cac thanh truyền hích vè cAc lộ dem quAn danh giAc.
Sừ thAn Phan Phu Tiên bần: Dộng T ó t c h i biết h a n h q u à n l a việc gồp n i a
không biết Việc cưu Dông Dó Un cáng gáp. Dồng Dó la hình t h ế cùi1 nuơc, chitin cú
Dang Dứ thi cúc lộ không dtiu không hưởng ứ n g , ma háo hiệt ư tr u n g cháu d*'u d
dứ\ cà Hồ Việc đv không lo, lại chia quăn di cac nơi, chu nin hiệu lệnh không thông
nhát. CaỐI cung dền tu p dó ỈỀ dáng dốy.
Sừ thhn Ngổ Sỉ Lièn bàn: Dương Thái Tông dung binh phàn lớn lù thừa thế
chỉ tre mù giùnh phồn tháng < 12n> lù vì có tu chát anh húng mù tướng vù quón
dứ luỵtn tóp sAn. Vua tinh Việc quỵét tháng nhung Tòt không theo, cõ nhitn là dáng
Me. Co u Tát cho ráng vua khống anh hừng nhu Thái Tông mò quán tứ xa dền,
l ư ơ n g thực có ktu không h é p té dưoc, quán cùa kinh lộ chưa tập hợp. Thừ theo phép
h a n dieh g á p mươi lăn thí b a o váy, han dựh găp nám lăn thì dành * \ néu không
n h ư t h é . t h a n h Cổ Lộng cách B ó Cố không quá nữa ngày dường, mà cồn không thua
t h e c h è t r e tien d u ơ c , huAng thanh Dồng Quan? K é cung chưa phái l ù sai l á m . Chí
t a i vua t i n lo i g i e m m ờ VỘI giết TAt di t/iỏi Than ới! Dóng Tát sau khi dành dược
q u â n giậe m a n h , s ứ a s a n g m ớ I d ư ơ c muaI tháng, cAng chua l à m dược một nửa mti
c h é t k h ô n g d u n g t ộ I, cái h o a s u p dó há phát l ò tõi cùa Tát dởu.

Sử thần Ngổ Thí sì bàn: Thành Bỏ C ô d s ô n g T h a n h Q u y é t, t u s ố n g T h a n h

Q u y ế t d i th u y ê n n h e n h ó n lu c t h u ỷ tn è tí lé n 3 tr ổ n g c a n h t h ì d ế n L ạ c T r u ô n g , b ộ

b in h h e n d f n D ồ n g D ó k h ô n g q u a m ộ t n g à y , n h ổ n tr à n <12b> th ả n g lớ n á y , s i k h i
h ù n g h a i g ồ p tr ù m I tín m à d o d ụ k h ô n g q u y é t, ai m ở k h ố n g t iế c l à m ố t c ơ h ộ i .

N h u n g T á t p h á i l e n lố t (i c h á u B ỏ C h á n h T rư ơ n g P h u ép p h ía sa u , T h ế C ù n g c h ợ n

p h í a tr ư ớ c , p h á i d a n h .t a n T h e C a n g d ề th u lạ i T ă n B ìn h , m ớ i d i i u d ư ợ c q u á n ờ

Thuận Q uáng, H oan Ai d ề tiề n d à n h D ò n g D ô. g ia n n a n h ò n g tu ă n , h à n g th a n g

m ơ i d ề n B ồ C ó M a y m ù b é g á y d u ơ ( n ù i n h ọ n d D iê n K i ê m , g i ư ơ n g c a o d ư ợ c t h a n h

th ể c ù a T h a n h N g h e th i T h á n g L o n g có x a g i m à p h á i d u n g d ò n g ĩ C ó lé T á t t i n h

to a n k ỹ rõ I d á y Mộc T h a n h t u p h í a t á y d ê n . ca c h x a h a n g n g h ì n d a m . d ó i k h a i m é t
UI i n . c h ư a r ó h u t h ụ c , h m h t h e c h ù k h á c h k h á c n h a u , t r ộ n B ỏ C ô t h á n g d u ơ c l à m a y
dóy T r ư ơ n g P h u l ù t a y g i a n h ư c o n l u i n h m r à o D ỏ n g D ồ . t ư ớ n g k h o ế , q u á n m ạ n h 12

1. i htiin chinh I U i. D ụi Viên lUiinc II.IV -VII li DVSKTT klKHig chép

2. 11- mli r ỡ I.ông IIIV «111 |t«i Im Ih.mli ( .Iili. ihuíu \;í Hình ( ách bavơa Y Y«n. linh Num IU

1 Dỏag Ou.iti I Ih Ih.iiili Dông llw u y 1.1 Ilnì ilô I U Nfti

4 Ỹ IV..I O í h đánh cán tl»6ii chái' tbầag

 t
\

HAN KY, Q U Y Ế N X - GIÁN D IN H DÊ 533

ilcu tập tru n g ó dó. Q u ăn ta d ơ n dộc tu xa dền, q u ứ n cốc ló chua tập hơp dươc,
q u â n n ó hoữc th u bọn ta n tác m ù tập hơp lạ i , hoặc d a n tứ c n h a n h a m ù dơi quán
n h ọ c m ệ t , trư ớ c m ộ t ta u lư n g dôu p h á i d ố i dịch , lư n n g th u c q u ă n cuu viện dèu hét.
th i d u a c bao lứ u m ù khôn g p h á i xe xúc trỏ vé Cno nén thù n g h i ngai d iều dứ tin h
/r<* vẹn to a n < l.'ia> mù k h ô n g c h iu d à n h n h an h , nếu k h ô n g p h á t tá bậc tư ơ ng m ưu
t r i th i k h ô n g lù m d ư ợ c dăy. Già t ù D ặ n g T â t dược la m tron ven m ư u d ô của m in h ,
th ì du y trờ i m u ôn la m m át n h a T rô n , khôn g th ế heo lạ i dược, th i ngươi M in h cù n g
p h á i tổn quứn ch ié t tư ớng, gKịc du h u n g ac cúng p h ả i de ch u n g , q u yết k h ô n g d a m
COI ta n h ư k h ô n g có n g ư ơ i, vo vét vù n g ngọc, lo m th ịt la m cá n h ở n dă n , han 2 0 n ù m
rồ i m ớ i b iêt h ồ i, uua G ià n D in h kh ô n g biét vổ vé m ộ t v itn tư ớ ng th i còn m o n g liệu
quyết th á n g d ư ơ c ta o !

Quan quân đến phủ Kiến Xương, thổ quan là Dồng tri TrAn Quổc Kiét trổn vàn rừng
chết (tái Hoàng Phúc nghe tin bèn lAp đAn thờ
Sử t h á n Ngô Sĩ Lién b à n : Việc Q uốc K iê t ch st d o i ch ố n g p h á i lo VI g iũ tiêt

n g h ĩa VỚI n h ờ M in h m à là xáu h ố v ỉ dứ n h ận ch ứ c qu an cù a n h à M in h d ó th ò i N h ư
thè dù th ầy rò n g sự h ố thẹn là d ầ u m ôi cùa d iê u n g h ía , c h i tié c la Q u ô c K iệ t k h ổ n g

b iế t n h ụ c n g a y tư lú c ban dầu.

< 1 3 b > S ủ t h â n N g ổ T h i s ỉ ban: Quổc KiCt b itt hoe d ia ly p h o n g thuy. tốp

sách d ể lạ i còn lựu h à n h trong dơI N h ù n g diêu nót v i hoa p h ú c th ư ơ n g th ư ơ n g co
n g h iêm , n h ư n g kh ô n g th ế g iữ cho bán th á n d u oe tót là n h , n óng ru ộ t v i g ia u sang.
CUÓI c ù n g chét dôi VÓI chức n g u y quan. B iêt có d ịa lý m a k h ô n g b iê t co th iề n ly .

n h ứ n ly. D ó là n h à p h ư ơ n g th u ở t kh ổ n g d á n g q u y là n h u thế, về VI4c trôn tro n g

r ù n g chết dôi, có lê là sọ q u a n q uăn khôn g dứm ra, tro n g rư n g n u i k h ô n g ai dem

b iế u m â m cơm cho n én dó I, ha p h ả i v ì xáu h ổ m á k h ô n g ùn d á u !

Kỳ Sừu, [Hưng Khánh] nàni thứ 3, từ thang 3 trở đi là Trung Quang Đé nám thư
1 [1409] (Minh Vinh Lạc m\m thư 7), mua xuàn, tháng 2, giét Quổc công Đặng Tất và
Dỏng tri khu mật Viện sự tham mưu quân sự Nguyên Cảnh Chân Khi áy. Hưng Khanh
đế (vun GiAn Dinh) đóng ở Hoàng Giang, nội nhản là Nguyễn Quỹ thơặc Trách) và học
trò là Nguyền Trang hi mật tâu rằng: Cảnh Chân vã Tất chuyên quyên cho lãm quan và
tước đoạt., nếu như khổng sớm tính toán, thi e ràng vè sau kho tri Vua cho gọi Cảnh
Chân và Tát đốn, rồi sai người chần giết. Cảnh Chân và Tât nháy lẽn bờ, lực sỉ đuổi chém
chết
< 14a> Sử th ân Ngô s ỉ Liên bàn: V u a m a y th o a ! d ư ợ c s ự n g u y lu e m . à m

n g ư ờ i g iu p n ạ n n ư ớ c , d ư ợ c ch a c o n D ứ n g T á i lờ t ư ớ n g t í u . c h a c o n C ả n h C h ố n co

m ưu lư ợ c , d ù d ề l ậ p d ư ợ c c ô n g k h ỏ i p h ụ c, n ế n n g h i t p tr u n g h ư n g . C h iế n th á n g ỏ

B ở C ô th ế n ư ớ c lạ i m ạ n h . T h ẻ mù nghe la i g i c m p h a cùa q uan hoạn ft ộ t b u ổ i sơ m

g iế t h a i bé tò i g iu p d ỡ N h u t h e l ù t ụ c a t c h á n t a y c ù a m i n h , t h i U ế tc l à m sa o m à

nén dược C ho nên d ứ c cùa n g ư ờ i là m vua là p h á i c ư ơ n g q u y é t s a n g su ó t C u< m g

q u y ê t th ì m o i có th è q u yết đ o á n d ư ơ c, s a n g s u ố t th i m o i co th ề x c t rồ d ư ợ c. N ê u k h i
 5*4 DAI VIỆT SỬ KY TIỀN BIẾN

đv v u a t n ệ u h t u n g ư ơ i b ề tồ ! d ề n , r ò i d à n h a i t é n q u a n h o a n r a , k ề r ò t ộ i g i e m p h a

d a i th ă n , rồi c h é m n g a y d t, th i u y lin h v ổ n d ư o c th i h à n h m à b ọ n T á t s ứ c m a n h

c a n g h ó n g , s ư c ấ m k íc h c á n g sá u sà c G iá s ử c ó m a n h t à m c h u y ề n q u y ề n , h á c h ổ n g

sơ u y m à tu k im la i, c h ứ lo g ì k h ó k iê m chế. D ớ k h ô n g là m d u a c n h u v ậ y th i cử

c tu m d ó m d ề n c h é t m á th ỏ i

Sử thần Ngô Thì s i bàn: T rờ i m u ố n lò m ch o nư ớ c c ù a n g u ờ I ta b ị m á t, tá t

< I4b> k h ô n g
s in h ra n g u ờ i co n h i ể u r ò c õ n g v iệ c , l ọ i v u n d á p q u ă n g i a n n i n h d ế
la m c h o m ê lo a n tà m th & n . d e n é n n g ư ờ i t r u n g l ư ơ n g d ế b é g đ y l ô n g c á n h , V ạ n l ý

tr ư ơ n g th á n h 12*4'* d ó d ó n a t, t h i s a u d o n g h ié p n ư ớ c c ũ n g d ồ th e o . C h o d u s ự d ồ n á t
á y lù vỏ t á m n h ư n g k h i l à m v i ệ c n h u c ó n g ư ờ i XUI k h i ế n , n h ư n g d ó l ù c h ứ a n h i ề u
d iế u b ó t th iệ n b ị T rơ i g h é t m à n h u t h ế d á y . G iá n D in h , lá c o n th ứ c ủ a N g h ệ T ô n g ,
l o s o . t r ô n t r a n h d ư o c m ợ i n g u ờ 1 ù n g h ộ l ậ p lé n , n ư ớ c m ờ I d ụ n g c h u a v ù n g I là n g .

M a y m a D ứ n g T á t là h à o k i ệ t m i t n N a m H à , x ư ở n g x u á t to à n q u â n H o á C h á u d é n
hôi K h i ứ y q u á n M in h g ià i k h á p b ô n p h ư ơ n g d á u d á u c ũ n g có q u ă n c ủ a g iặ c . K h ố n g
a i n g h i d ẻ n n h a T r à n l a i c o d ứ t d u n g v õ . D á n g T á t v ừ a n g h e t i ế n g k h ỏ i n g h ĩ a , là

ngươi d ồ u titn d em to à n q u ă n ộ H o á C h á u d ề n h ô t x ả y d u n g , tiê n d à n h , h ỗ v ê . k h i

Ị ở. k h i d i . g i ế t k ỉ p h ả n b ộ i ô T á n B in h , th u d ù n g h à o k i ệ t ỏ T r ư ờ n g A n , c h i ế n d ịc h
^ I B ồ Có d a n h m ộ t h ồ I tr ò n g m ù p h a d u ơ c 1 0 v a n té n g iậ c m ạ n h , d é n h ư b ẻ c à n h k h ô .
i n h u t h ê h a c h à n g p h á i l à b ố c t r u n g d ũ n g m ộ t t h o i d ó s a o ? < |5a> C h ư a d ư ợ c g h i
c ố n g b a o n u o c d a n á y s i n h h i ề m k h í c h c h u y ế n q u y ề n . V u a tó i t ù m d é n n h u v ậ y th i
s u d ó n a t d iỷ t v o n g la tu c h u ó c lá y d á y . Ồ iĩ D á c T h á n cò n th i T r ù n g N h i c h u a h ế t
lo . p h a m L á ề b o i ra b iề n th ị C á u T té n m ớ I d u o c n á m y ê n T rờ i c h á n g h é t n h à
T rá n h o a n g d ă m c h o n é n m ó i m ư ơ n ta y G iá n D ịn h <ư g i t t D ậ n g T á t, m à k h ô n g

p h iề n d é n T r ư ơ n g P h u , M ó c T h ạ n h . T rờ i d à p h ế b ó th i a i có th ế n ă n g lẻ n d ư ợ c ? h á
c h ẳ n g d ứ n g sợ lá m sa o !

Con NguyAn CAnh Chân 1A Cảnh Dị vA con của Dâng Tát là Dậng Dung đêu câm
. phAn vì cha khổng cd tội mà bi giết đem quán ở ThuẠn Hoá vè phù Thanh Hoá, đón nháp
nôi thi trung li TrAn Quý Khoáng dền Nghé An, rối lập làm vua.
Thang 3, Tràn Quý Khoáng lẽn ngôi ở Chi La1' 1 đổi niên hiệu là Trùng Quang
dung Nguyên Suy làm thái pho' Nguyẻn Cảnh Dị làm thái bảo, Dâng Dung làm đồng
binh chuông õU. Nguyền Chương lam tu mả Giản Dinh Đế giữ thành Ngự Thiên141
chống nhau vòi quAn Minh, bọn Suý ngAm tập hợp quăn đánh úp bát đươc vua Giản
Định <I5b>

1 V ạs ly UUiing thanh Ỏ dây ỷ chi u cAA tlụu vủng chác.

2 l ỉ i i I li.il> ton liu I rung Nhi chua h ít In DAc I lún lam quan d u phu «’i nUỠc sỏ. luổn liậtu hục. luân muAn
pC I 1 rũng Nhi VI Trủng Nhi đudc vun Sồ (rong d&>
2 ph tm U i bih ra hiín thì C.IU Tién dư<w n*m ytn c.'iu nén nhó diiiic Phạm U i giup, lụi d itl đuợc nUiic
Nhung t -IU Tiến y II* Ph im 1.11. nén Phạm U i bó Ui chu du nguầi hiên
l Chi I M S.IU la huyên I I CI)I. n.iy In lnuCn l)Uc lim. tinh Mà Tinh
4 NgU T hiín TÚC ItuyCn Mung Nhân tinh Thái Binh
Trao tiếf lộ viéc áy, Trùng Quang Dế giết bon Nguyền TiAt. Nguyến Dinh, còn người khar
dèu tha Bọn Suý lién dẩn vua Hưng Khánh đến sông Tam Chế ở Nghé An, vua Trung
Quang hãng phuc, xuỏng thuyên ra đốn Khi ẩy troi đ ấ t t ớ i sâm bổng có đám mây màu
vâng xuAt hiện mọi người đèu kinh ngar bèn tôn vua Hưng Khánh làm Thưong hoàng
cúng gàng 3ức đánh giặc.
Tháng 5, phỉ của Trùng Quang mất
Tháng 6, Hưng Khánh thái hâu bAng.
Mùa thu, tháng 7, mưa dầm máy tuản khổng tạnh
Tổng binh nhà Minh là Mộc Thạnh sai Hoàng La đến. vua Trung Quang sai người
tiẽp ở Nỗ Giang, Thanh Hoá Vua Hưng Khánh và vua Trung Quang đem quần dĩ dành
giac Vua Hưng Khánh tiẽn quân đến Hạ Hổng, vua Trùng Quang tiến quần đẽn Binh
Than, đóng dinh ở dẫy. Giậc Minh dóng của thành tư giữ Vua Trùng Quang ra tenh cứ
4 , 5 ngày một lấn ra tham dò, hào kiệt CẮC lộ <16a> đêu hưởng ứng. Riéng có trí phũ
Tam Giang là Đỗ Duy Trung (Duy Trung là thổ hào của Thao Giang) bảo dưỡng quản
Minh khống theo mà thổi. Gạp khi Tổng binh là Trương Phụ tước Anh quôc cóng deo án
Chinh di tướng quản đến cứu viện. Giạc Minh lại mạnh lèn Vua Hưng Khanh ben bỏ
thuyên lên bờ đen Trân Thiẻn Quan (IJ vua Trùng Quang nghi vua Hưng Khanh có y
khác, ra lệnh cho Nguyễn Suý đuổi theo khổng kịp. Trương Phu chia quân theo dén. bát
dược vua Hưng Khánh và Thai bảo 1à Tràn Hy Cát, cúng là án quý dưa vê Kim Lang và
bị giết. hại.
Tháng 8, vua Trùng Quang và Trương Phụ chõng nhau ở Binh Than, sai Binh chương
là Dạng Dung giữ Hàm Tử Quan Lương thưc hơi thiếu. Dung phải chia quân đi thu hoạch
lúa sớm làm lương an Quán Minh dò biết, cho thuỷ quân xàm phạm của Hàm Tử; quàn
của Dung tan vỡ. Vua nghe tin mát Hàm Tử Quan, tự liệu khổng chổng đươc, dem
quàn vè Nghệ An đế lại mưu tiến thủ Phụ di đến nơi nào cũng làm nhièu việc giẽt
hai, hoặc chát xác thành núi, hoặc lôi ru ót quân vào cây, hoãc cát thịt lây mở. hoAc
dũng cực hỉnh bào lạc ^ làm trò đùa, thâm chi còn mỏ’ người cò thai lây 2 cái đàu
đế làm hiệu lệnh Kinh lộ lần lượt chịu đàu hàng, những dân còn sót lai bị bát làm nỏ
tỳ và chuyến bán đi tan lác bôn phương Thương thư Hoàng Phúc lai dạt quan chia nhâm
từ Thanh Hoá trở ra bác, người thổ nào có thế chiêu an, hoác có công chém giết cướp
bóc thl Trương Phụ đêu cho làm quan. Hoàng Phúc xin thảng hai chầu Thải Nguyên.
Tuyên Quang làm phủ
Năm ấy có bệnh dịch và đói to.*2

1 T rấn th iê n Q u.in Ciòni vùng đ ấ t hiii huyện: t h u n g I "n g lin h Ninh Minh va I.K Si'n linh H.M Binh

2. Ilin h h au u I tực hĩnh Ihiti vu.. O.M 1 lu Ihan d ù lấy CỘI dóng hùi mó n'n d.u len irOu h'.i U\| n h u t lo
Mn rồi rơi xuóng lu.
 r j* < V f £ r A ư H Y IIÍN M (M

Mi MgA f M Mi IrtM* AUs* /0 tu thrn H ang Hang oề mau, 4h iền tra n h giết
t r u * I h a * * bm t> gtrr ihềìm khS n nhu tu * bút go* Tu k h í H un Q uan duu lAn n g u y T htềm
Hrnh **%*!> g O f tu ti bu mAậ hềnh >1*1*. dần kh i <ly trung kh/Mtng 4 n u m Tru! trang
khttề m g n h >há! UI b in h *!***> ngu*n g m fều • hề! tun ế hề ngu* m ấ t <on ngưot 1 ruong
t è,,u uAt &u h /ịm h ụ t tu* d o m tỊUứn to n g m a i n n n h 1,0 y rum d ộ t , n h u g ư tn g t
I h tl »gu>>. n h a n itn*, nét Un g i m o g O Ịi tu tun ktut* A f Moi tý,JI thốt ih n m trạo tu u
v tn h I >t‘ h u n t é N g u yền T ể * 17* t* tếu ton A* *Un 'Iruong T h u utm u hon Ton Uế,
Tì M rth> / no m ,,4 n n ho T rên **uti th o n h u u d â y Un C ho nền q u ă n T hựong
1*0* </*/<». ề thi* d ề m o nuỉ* rư* điền tu h n g kh ố n g n h ư thtn N guyền T h o n g tru n g
hựng kA ng * h / i . d ền 1*1 ! hồng 4 hA* di >ềt '■* ta t ế lú a Im ho*i h á t *ÍAu tu h*/n N guyền
í Ang th u * h ếka h ế o tểnh hềnh n tp dền N guyền K hang g tồ m an K ết q u ả ỈA t à i h ể , o

tto V " - / ♦ • !fOf% n g a * V on n h o M in h th am lom tề n*n g tn u tá, oớn d ã rí) r h i m uốn

tham H nh du>m m ự tm Mt ếíy m o *mt n ề n IM uữ tra th a n h lá t "U* tà u huế rộm rhn
!** ĩ h H, t a r„ tu n duOt m h t phon lu iy r u n g lo rá t ta haI tr tn dăt hhi trị, k h i loan,
k h i th in h k h i ai/yr k h i n h iề u k h l ít, t h i h/)o kịft b*t* d a y

Ih u o n g •»..» nhk Minh I* Trần ư u p 4 *ựếũ ^ rh4y n**lm ,Aự vờl vu* M,nh
H I*-* <*•!• noO r I h i â n i ThAnh I* r* h lâ m PIa f>i*h 1*1 t t ế h g m ltih <f«»m «|uAn ỔI đ ầ n h A n
N u m , t r é t h a n h h h n g t l d h I t ề n h h l t h ị ì i n ề C h ấ u l O h p h ó e b u * h ế l , U i ÌA y u ế n g I m* vol
• g t o Ị , , h t t c / . . f K I,.,* » ,* Q u ệ K h o a n g r t n g đ t m r o n g h i r ú n Ỉ A T h ư ơ n g < Ì l b > đư m

h o U I h o n u m ũ u r ê u l i u Q u ý K k i d t n g lầ T rA n C h n g n i n h h /in 0 v ạ n n * u M B ầ m p h # m

pho T h a n g lf.., hiếm d « f I I h - i y t n 4 T h ề u . » u * đ u â i v d h p h ó c n h ấ n dA n T ô l c h ì kềm

t h i . « tn r* q u ầ l l
ịệ ttỷ K tu m n g m b t h ế t 41 da"** V w â M lfth * , h i y Bậẩđ* u m òi ^ yếB '
. h l u « 41.. I.AI H A (fAI 4 A m U h Ih m
 •• K nciiMo (

T R l S (« í / l A H O l) Ể

'Vg« Um kaỷ I* Quf Khoang. eor. tM r* a M ế i V aơag d ú m k . rh*m cém N ị I ể T í « ỉ

' M« «'/» CUưi binh bAnf cM bếc, 4 a#N s a ẳ a Ti« khổng péf> mtx* Trầm, té ek: nhưng
kV/A| iltểab. Om kia mA chết Thtyng thay*)
* a/ik t/Ệti 7 rưng íjm >| Uffi thề 2 114101 ' Mith Viah Lệc OAIŨ thú "t, M I ntến,
thầng giếng. Tn tơ n g Pha ra lệah dao thnOc kệ dệt tklM d ếa C ta 0 M f ầ a th aah uề Ih i
t h'« Mui ó Thếi Nguyam. Tuyền 'im n g Tam Giang dể ticấ trề amùt qnần
Mm h*. tà ia i 6. m Trung 0«M | dam bụm Nguyền Cềmk in tềín tẹaầm ềếm tém Ln
Châu, Ha Hòng, 4*nh Un quần cầm Do dóc C naf H90 nèv-4 Moả than thAag útfn thAag
»/>» Minh Thnn. đổt phầ fin hot thuyên tru cua quần Minh
Khi ty bao kiệt huứng Ong manh m* Nguôi Thanh Hoá I* bông Mệc, tr tár lòn ahft£
mOnh lAnh của < ÍHa> vua Hưng Khảnh lam quần phế quân, đền kfci ầy gữế lầ Lố Lnạc
tương <|Uần, đAah glft bọn gukc khống kể xiết. Chi huy cua gtẠc Minh IA Tế Lhcb hạ bAt
Vương TuyAn (cò a*ch ghi IA Vương Dấn) thế cung phầi tư d ln cố chét Lai cể Sgoytm
Nf*n Ha tuy khOng bềng n |L nhưng củng la bac hon hán trong cấc v» hào kiat Nguôi
Thanh Oai tan LALề Nhi gtft cha con Do ty Lưu Vượng đ cAn Ngọc Tán. d a m quần déa
chiOrn Tu Li*m, quân Mtnh khiếp aợ. La Khang ngươi Thanh Dana, DA C ó i. Ngnyén Haéu
ngươi Trương Yến cũng đ*m quân chơng glOc Nhung au chi huy khống thống ahết, quần
khOng cd chỉ huy chung, n*n u u đéu bị tan vở Gập khi Truông Phu đần DiOa Chầu, vua
Trung íị n n n ự , lai đ'rn quAn vô Nghệ An
iloAng l'h ú r xin c4p ru ông rho thA quan th *>0 phẩm trầ t dế ho goi người cầy trông
thu to thay lơc; Lưu quan thi cho lính dển cấy d ể thu thdc rỏi nhã nước chi cho gao An
TAn MAo, ITrung Quang] nAm thu 3 (14111 (Minh Vinh Lite num thú 9i, mua xuân.
thAng gtAng, Trương Phụ cấp bAng cho thổ’ quan cấc phủ có cổng đi đAnh giac (18b> có
thổ <(
11(111 0 phú chầu cai quAn, cò ngươi dat chức thiAn trưởng, bách trưởng IẠ đ(‘; làm chi
huy thiAn hộ
Tháng 2, nhá Minh ban chiếu An xó - dụi lược nói: "Giao Chi đâ thuốc vào quan chức
phương (l) IIAn mầy nAm chưa dược nghi ngoi; xét nỗi sau cơn khốn khổ, d;4c biét. han
(II) khonn hồng, thương xdt khiến cho triệu dần đèu thám nhuần dủc trạ c h ' Lại du cho
mol quAn dAn quan vlôn rAng "Ngươi Giao Chi đêu lá d&n của tròi, dã dược vỗ vè, đêu
lí) của Trám Chung nhẫt thời thao giIU\ T rảm nghe b| giAt thực thương xót trong
lơng ha nơ đ(f cho nhu thổ Nhưng lo- làm điều Ac chi cò VUI người, nhân dAn m iòn bái
|,|g n hung núi, l)| no hức hiAp hoAc giúp lương thưc hoậí dem cung dí làm giậc ỏ khiip
nơl cnng lĩơti Im l»At dốc di, bị chủng lừa dôi. khống phải bàn tầm, n*u biết tư hôi, thi d£u
cho đrtl inớỉ LAm dỉAu Ac chi cd vải ngưòi, còn trâm họ không có lội Trong díụ nêu cd
ngươi dung cảm, cd kiAn thức có thế bát được vài người đến dAng thi t/ũ cho làm quan
to ban tươr trọng Nếu nhưng người ầy biết gội rủ a tầm trí, aửa lồi lầm thi khAng nhưng

I |J||,IHihiii |<hươn| YhiII (iian I'|IÌ iin nằm irmig hũII đơ nlu Minh
 5 Vs DAI VIÊT SỬ KY T IÊ N BU \

dưoc xi tẠi lú cho lầm quan vinh hiến*.

Tháng 3. nh* Minh sai quan đem sắc han ruông lương cho thổ quan: (Dai lươc ráng:
‘Ngươi I* người cò tki hào kiệt tư chât đôn hAu. sáng suổt hiếu trước sự việc, xưa kia đA
hft lòng hết sức tận trung với triẽu đỉnh, nghỉ vê công lao của ngươi, dac biệt ban chức
vinh hiến Nav nghe cac người biết sừa sang chức phân của minh, hết sức lẠp cổng, đánh
giAt bon giAc lam phan, giừ vững bờ côi. nghỉ dén lòng trung thành ẫy khốn xiết mừng
vui Nay bon giAc còn sót lai chưa dep yín hết. các ngươi hầy làm tỗt thêm cổng trang
của m inh gáng sức đánh dep đế nồi tiếp cồng lao trước Đàc bièt sai người uý lạo và ban
thưdng. ngươi hAy kinh cấn nhAn sác ménh yAu quỹ này*).
<19a> Múa thu. thAng 7, nước sỏng Đáy lén to, vỡ đé quai trối nhà cùa dAn.
Thang 9. vua Trùng Quang và bon Nguyền Suý chia quân tiến vào cửa biến, bát
dươc chi huy lầ Nguvén Chinh người Thđ à Bài Lâm, chém bèu dâu rồi vẽ. Sai Hành
khiln lã Hò Ngan Thân lâm sứ cAu phong, Thám hình là Bùi Nột Ngổn làm phó, mang
bifu sán vAt đia phương và hai tương người bAng vàng bac thay minh sang nước Minh
Trước dAy. sai HAnh khiến IA Nguyẻn NhẠt Tỹ và Thấm hình là Lê Ngân càu phong.
Vua Minh giAn bỏ tú ròi giẽt di Đến khi áy lai sai bọn Ngan Thằn sang, dến Yên Kinh
Vua Minh sai Hô Trừng giá ý An nghia hỏi thAm vua nước ta mạnh yếu, tinh hlnh hư
thưc Ngan Thân nói hết. Nôt Ngôn không chiu no'i. Nhà Minh vờ cho vua Trùng Quang
lam Giao Chi bô chành sứ. Ngan Thản làm Nghệ An tri phủ, khi vẽ, Nột Ngôn nói rô
Ngan ThAn tiét lổ sư viAc trong nước và dược trao sác mènh của giặc, vua bát giam ròi
gilt di GA Quốc tỷ trưỏng cồng chúa là chị vua cho Hd Bỗỉ ỏ Hoá Châu, cho làm tư đố,
rồi sai ra Thanh Hoầ chống giặc <19b> Nhà Minh bát Tham nghị Giải Tán bỏ ngục
Tản là Han lâm học sỉ, nòi viéc trái ý vua. bị ra lầm Tham nghi, khi dến ty lại no'i: "Giao
Chi chia dAt quản huyén khổng bảng dế nguyên như cũ dế ho cai quản lản nhau. Chia
đat quAn huyện nếu có được cũng khổng bù lai dược cái mát, cái lợi khổng bù dược cái
hai’ Vua Minh xem tờ tẩu giAn lám, cho là cd ý riêng với nhả Tràn, khổng lợi cho nước,
ban chiếu hAt giao xuỏng Cấm y vê bỏ tú rôi ôm chết. (Đến khi Minh NhAn Tông lén ngôi
moi dưoc dem vẻ quẻ chôn cất. cho gia thuộc vè làng) (Tán là người Cát An, Giang Tây).
Sừ thản Ngó Si Lièn bàn: L a i n ó i c ù a b ê t ô i n g a y t h á n g k h ô n g c ó L ọ i c h o
bán th á n nhưng có lo i c h o n ư o c . Các vua chua tám th ư ờ n g k h ố n g c h o là Lợi m à
m u ó n g ié t h ạ i. c ù n g la d o U Ị tó i tú m q u á lầ m . M in h T h á i T ò n g m ộ t k h i m a n h tá m

m u ố n ló p c ô n g , h a m t h í c h c á i lá n , t h a m d ư ợ c n ư ớ c ta . G iò i T ấ n h á k h ô n g b i ế t n ó i
th ề th ì x u c p h a m lo n g tu c g iá n h a y t a o ĩ D ó c h ín h lá v ì n ư ớ c m ù k h ô n g n g h i d ử n
m in h d á y <20a> T h a i T ô n g k h ố n g th e o , c u n g b in h d ộ c v ô c h o r ồ n g á t c h iế m d ư ợ c ,

lo i n ó i c ù a T ă n l u c b ó y g i o h ì n h n h u c h u a n g h i ệ m . D ỉ n k h i T h ú i T ó t a ll) d ẹ p lo ạ n
tr u q u á n ta n b a o l á y d i i a c t h u b ọ c a ó p c ủ a V ư ơ n g T h ò n g n ó t r á n g : *Q u ă n d é d ù n g
p h á i d ư ợ c n h ư MÓ q u â n l u c d ã u d i d à n h , p h á t d ư ợ c 6 , 7 d ạ i t ư ớ n g q u ở n n h ư T r ư ơ n g
P h u m o I c ó t h ế d a n h d u o c , m a g i a l á y d u o c c ù n g k h ô n g g i ừ d ư ợ c '. B á y g i ờ U n n ó i

củ a T á n m á i n g h iệ m . L ờ I n ó I cúa n g ư ờ i b é tô i n g a y t h á n g h á c h à n g lợ i c h o n ư ớ c d ó
 BÁN KỶ, Q U Y Ể N X - T R Ù N G Q U A N G DÉ sw

H ao ì N g ư ờ i l à m v u a p h á i BU Y x é t m ớ I d ư a c .

Sử th ân NgA Thì s í bàn: Cuối d ờ i H ỗ n ư ớ c th u ô c v ê n h à M in h N h ữ n g tư ờ n g

tá c ù a g iậ c M in h t a n g n ư ớ c ta d ứ n g d à u vê vô có T rư ơ n g P h u , v i v ă n eó H o a n g

P h ú c . P h u g iế t c h ố c b ừ a b á i, tổ n h a o n h ă n d ờ n . P h ú c th i th u th u ế n ú n g n ẻ d ư a d ò n
p h iê n n h iề u , c h ồ n g q u a là lá y c ồ n g n g o à i b iM g iớ i d ề g i ữ v ữ n g lò n g v u a y t u . A d u a

d iê u vua ham m uốn d ế d ư ợ c d u n g th ă n , b o n h ọ k h ô n g p h ả i k h ô n g b iế t là lá y d ẻ .

g iữ k h ó , d ậ t lă m q u ậ n h u y ệ n th ì á t k h ổ n g d ư ợ c lá u , n h u n g k h ố n g d á m vì nước m a

q u é n th â n <20b> n h ư lò n g t r u n g tr ự c c ù a T á n d á y th ổ i. G ià t ử lờ 1 c ù a Tán duoc

th i h à n h , t h ì s a o c ó c h u y ệ n T u y ê n D ứ c m á t q u ă n . V è v ó n v õ tư ớ n g t i c ù a n ó tr ư o c

sa u h ă n g m á y n g h ìn tr ũ m v ạ n , m à c h í c ò n b ị b á t d u o c d ư a v ỉ h ơ n m ộ t v ạ n n g ư ơ i,

d ê n s in h m ệ n h c h o tr ă m họ cùa nước N a m ta , d ề n n a y v á n c o n t iế n g x ấ u Ồ i! L o I

b à n lu ậ n h a y n h á t th ờ i d ó i v ó i lơ i h ạ i, d u ơ c m ấ t, h ì n h n h ư k h ổ n g q u a n h ệ g i lá m

N h ư n g n ghe hay kh ô n g nghe, hoạ hay p h ú c nó n á m tr o n g k h o ả n g m á y m a y th i lạt

r á t lớ n . S i L iê n b ả o r à n g : lờ i n ó i c ủ a b è tô i n g a y th ả n g , n g ư ờ i l ă m v u a c ả n p h á i to i

x é t là d ũ n g d ấ y .

Người Minh bát Giáo thụ Lé Cảnh Tuân đưa đến Kim LAng. Trước đây, Cánh TuAn
là hạ trai học sinh *** của nhà Hò. Diu nam Hưng Khánh làm Van ngổn thư dAng cho
Tham nghị là Bùi Bá Kỳ cò ba phương sách thượng, trung và ha, đai lược noi: 'Nhà Minh
đâ có sác ban cho ông đi theo quản đánh dẹp, khi bát được ho Hố chon con chau nhá
Tràn lập làm vua ban tước cho ống ở nước đế giúp đỡ <21a> Nay thiết lâp ty bô chinh
ban cho ổng tước cao, mà chỉ cấp cho người quét dọn miếu ho Trăn thổi Nếu ổng lai tâu
lên biên rõ lời no'i của các quan lai, kỳ lAo nói rổ con cháu nhà Tr&n chưa hết, đ ế xin lai
ban chiếu sác phong cho họ Tr&n, đó là thượng sách Không như vâv thì xin bAi chứ c vầ
nguyện làm quan coi nhà thờ họ Tràn, đó lầ trung sách. Nếu ỏng còn ưng làm q u a n to.
tham lộc nhiẽu, đó là hạ sách Nếu theo thượng sách thi tổi s è là n h ã n sâm . cam tháo,
chỉ sác, tràn bỉ đế sung vào ngân thuốc của ổng và tuỳ ổng sử dung; nếu th eo tr u n g sách
thi tôi nguyện cầm cái khay, cái chén trong nhà thờ, ra vào trong áy và cũng tuỳ ỏng sai
khiến, còn nếu ống theo hạ sách thỉ tỏi sẽ là người đi cày, đi cảu nhàn hạ cho hết nám
hết tháng mà thỏi". Đến khi tịch thu nhà Bá Kỷ, thấy thư ấy của ồng. tâu lẽn Vua lệnh
bát, hòi thi gàn đây loạn lạc ông đã trốn di, không biết, ông đi đáu Đến khi ấy mới đát
Giao Châu học hiệu tỉm được bát ỏng đưa vê Kim Lãng, giam xuống ngục Cám Y. ờ do
5 năm cùng vối con là Thái Điên <21b> đẽu ốm chết
Sử th ân Ngô Sĩ Liên bàn: B a p h ư ơ n g sá ch cù a C ả n h Tuân có chi khi của

b ó c tr ư ơ n g p h u ; ồ n g n h ặ n c h ứ c G iá o th u c ù a n h à M i n h lù x u á t p h á t từ ý m u ố n án

dật m à không dược dô chùng f

Sủ th ân Ngô Thì s ỉ bàn: Bá K y di xa nghìn dam tóI nhà M in h bao cáo lai
nạn, là c ó l ò n g t r u n g n h ư Thân Bao Tu khóc à sán nhà T à n ( l t . Bo k ế sách cùa C ành

1 l luli 1'r.ìn 1lọc Miili chiii 1.11)1 ba h tc . Thượng lr.il. trung Ir.ti Va ha li II
2 1'h.in R ao T ư la il.il phu niliit Sit tluii X uân I liu Khi m lik Sit b| quAn N gõ il-nih ô ng V i in S .ÌI 1 irũ-u ilinli
luliti r . 111 khóc 7 ngâìy. curti từ n g nhà T in p lù i t h o lUitng tli d c |' lu n giup nuóc ó ng
 54» D A I V IỆ T s ữ K Y T I É N BIẾN

TuAn khu khu báo tòn nhà Trán, có cht như ỏng Dào Uyén Minh d i theo Giap Tý
K iề n tuệu Nghĩa Hy Nhung một lù không thí thoc cớ ta bệnh tật dế tù quan làm
thổ ty ròI thay dối tiét tháo, hai là không th4 tuốt dời ò án vì chức dạy học mà lam
mái ktu tiét cùa bán thán, giù gin khi hét, khó dén th i chứng ĩ Xét Bá Kỳ hình tích
rõ rang. Nha Minh dá phong tác ban cho bê tót giup dò nhá Trùn, lạt có mệnh lệnh
tòng quân, một mat thay dối muu dồ trao cho chúc tham nghị. Níu nhu uột tù bó
tuớc lộc, dta BỊ, thi cht gòy cho nó túc giận mù không có lợi gì cho cồng uiệc. Cho
nên tha nuỉn cưởng <22a> nhàn chức d f dọt kht co thời co may ra làm một don
nhu Tú Phong cúng chua th ỉ biết dưoc Nhà à ngang nhá trạm, dế thu nhộn các
quan cũ bi mứt chưc thì tám tu cùa ông vốn chưa thế lường dược dáy. Người nhu
Cánh Tuăn án hình tích trong dúm nhà tranh da an phận tù bỏ noi ổ trọc, dua
minh vào nhù quõc hợc, không sợ cai thảm hoa chồn người dạo Nho, lời nói việc
làm trai ngược nhau, tri vá nghia dèu không phải; vt nhản phđm 80 với Bá Kỳ thì
kem dáy Tuv nhién lài nót trong ba ké sách, dền nay dọc dến nhu thơ ‘Thử lỵ‘
thuơng cảm cung dién nhà Ản Thơ ‘Phí phong‘ thương sót dạo dửc thời Chu. Tám
long thương lo cho thời thê, CÓI chí nguyện làm cho nước dà diệt dược nỗi lạt, nước
dứ mát duơc giù lai Sụ hùng trúng l&m liét làm lời văn khàng khái ta còn CQ thể
tưàng tưcmg duoc ngươi áy Bác quán từ bình luận người ta, cúng nén chọn lấy danh
tiế t . Loi n ó t áy vón khồng thể mai mót duoc.

NhAm Thin, (Trúng Quang] nAm thủ 4 [1412] ‘Minh Vĩnh Lạc nam thứ 10), mùa
xuân thang giêng. Phu đao là Nguyên Nhuế ở Dại Từ, Thái Nguyên khởi binh <22b>
thường đi qua lại núi Tam ĐAo bi Trương Phụ nhả Minh bát
Thơi bAy gio kinh lổ đèu phu thuòc nhà Minh, dân phài làm sai dịch nộp lương, theo
sự sai báo cùa quan thu nhâm, thổ quán phải dòng thuyền làm đòn điền dế giúp việc cho
Tdng Binh Tu Dién Châu trờ vào phía nam khổng được trổng cấy.
Mua ha. thang 6. Trương Phụ, Môc Thanh nhà Minh đem qu&n xAm phạm hành tại
Nghé An gap bon NguyÉn Suý, Nguyền Cảnh Di. Dâng Dung ở Mô Độ. Dạng Dung cùng
Trương Phu liAu chít đánh nhau, chưa phân tháng bai Dường Mô Dô hiếm trở ky binh
khổng tiCn đươc; bọn Phu ngảm tiến vào rừng xanh, nửa dẽm ra đánh úp quân ta Bọn
Suy. CAnh Di danh khỏng địch nổi nh&y xuồng biển mã chay, Hồ Bói bỏ thuyền nhảy lẻn
bờ. Dung thế cô khổng có tiếp viên bèn di thuyên nhẹ vượt ra biến trốn
Sừ thán Ngố Sỉ Liên bàn: C át dạo căm q u ă n g ià n h p h à n th ả n g là ở ch ỗ

d ỏ n g tú m h t4 p lự c . G iá t ù b ọ n S u ỷ v à D u n g d ồ n g tá m ra sứ c d à n h th ì D u n g , P h ụ

th ư a b iẽ t a i d á th á n g a i C ó lè la tr ơ i k h ô n g g iú p c h o n h à T r ầ n d ó th ô i.

<23a> Mua thu, thang 7, nhã Minh sai Tông binh Hàn Quan với chức hữu qúAn đô
đổc đổng tri mang An chinh nam tương quản dén trấn giư
Bon Trương Phu nhá Minh ra lệnh cho Tam Giang, Tuyên Hoâ dóng thuyên dế cấp
cho quàn
Bọn Trương Phụ nhà Minh tién aầt hành tai Nghệ An, Thanh Hoá, Diễn ChAu dèu
*
bị chiếm
bán k ỷ . q u y ể n X - T R Ũ N G Q U A N G DÊ M I

Mùa đông, thang 12. nhà Minh ban sẩc du các quan lai V* cấc ngươi g i à ờ chầu phũ
ở huyAn thuộc ty bố chánh ràng: •Trám vâng mênh trời, thóng trị thiAn ha, chi muổn
khiến cho dán trong thiẽn ha đAu dươc yAn Giao Chl ở xa tàn bờ biến, I* đat ctì của
Trung Quốc, nay đft trở lại như cO Quần dân theo giáo hoã đẽn nay đA nhiAu nAm. d»
đât các chức muc bá. thú lẻnh và ty quản vệ. đft chon dùng người trung lương h»#n t*i
dế vỗ VÊ cai tri Trảm ngày đẻm suy nghỉ còn lo rát xa dAn đông, giáo hoầ c ó chỗ khổng
thâm không dươc đôi ơn yêu thương nuôi dưỡng của nhà nước Nay c ấ c ngươi đ*u lả bí
tôi trung thành hiên tài, càn thế theo cái ý kính trời y ê u dán ctia trẩm làm lơi cho dân.
trừ hai cho dân. thuận theo lồng yAu ghét của dân, trừ bỏ sự gian tế cbo dần, day cho
dân viêc trồng dAu, cày ruông, khiến cho không trái thời vu. thi ân mAc dưoc dAy đủ. d ạ y
dân diẻu hiếu dẻ. trung tín, lẻ nghỉa liêm sỉ thi s ê thành phong tuc tót; khi chÉt. khi hoan
nan thỉ thương yéu giúp đỡ lấn nhau, khó khán cùng cực thỉ nAng đỡ lẩn nhau, ngưdi
già thl day người tré, người trẻ thì nghe người già. ai nảy đèu noi theo tinh tôt <23b>.
khổng trái với lễ; chớ làm vièc trộm cướp, chớ làm viéc lừa đói. chở múa m a y chở nghĩa
đế làm sai pháp luật, chớ theo lòng riAng làm mất lé công bàng LAm cho dAn đươc an
cư lac nghiAp, vinh vién làm dân vô sư, vui v»* sư thịnh tri trong thời thai binh Vây cac
ngươi phải giữ cấn thận chức phân của minh, làm tròn công việc cúa minh, theo đdc V
của trảm, thay trời nuối dản như con có thế sánh với các vi quan lương thién thơi
8 0

xưa, danh tiếng lưu trong sử xanh, há chàng tót dẹp sao?*
Sử th àn Ngô Thi s i bàn: N g ư ơ i M i n h dát nươc ta l a m quận huytn. t u cho
rà n g uy l ự c c ó t h ề á p c h é d ư ợ c , s ê k h ô n g c o n g ư ờ i dam ngu d ó n g Khung t ư t h a n g
5 n ă m Đ i n h H ợ i , b á t d ư ợ c h o . H ô ; thang 8 , Trương Phu, M ó c T h ạ n h d e m q u â n v i ,

t h á n g 1 0 v u a G i à n D i n h l ê n n g ó i , t i ế p d ế n vua Trung Quang. D â u d â u c á c h à o k i é t

c ũ n g k é o n h a u h ư ờ n g ứ n g , x é quàn á o làm c ờ , v a c cuốc l à m b i n h k h ỉ N g ư ờ i n g ó

t h i c ứ n g ã , n g ư ờ i d ậ y t h ì c ứ d â y. s u ó t 5 . € nám chiền tranh k h ô n g n g ư n g , m ớ i b i é t

l à k h ó b i n h d i n h , d o d á y b a n c h i ế u sác căm quyền hoác u ý d u q u á n d á n . h o á c k h e n

t h ư ở n g an ủi t h ố q u a n . Dến b ẩ y g i à lai ban d u cho các q u a n b ố c h a n h p h ù , h u v é n

vù b ộ c k ỳ l á o q u a n lai nhăn dùn những lòng nhăn tha l ô i . n h ữ n g c h i n h s á c h <24a>

b i ế ^ dương bậc trung lương nhùng diều khoản giáo h o a c h o d á n t r ỏ t h à n h t u c t ố i

t r a n d â y s ổ s á c h . Nhung Trương Phu d é n d â u cũng t à n n h â n n h u l o a i h ổ n u ô i c o n .

lệnh cùa Hoàng Phức n h i ề u như lóng bà. V u a M i n h ờ n ơ i t h â m c u n g , n g h i c h ó p t a y

xa xói hàng vạn d ậ m không bỉết r à n g , n h ữ n g b a n g n ó i t h u ô c . k h é s à {'di cỡn í ỏ *</*
chức như vậy. Họ không t h ư ơ n g t á m c h o r u t o c c ủ a t é t ồ n g m o n g b á o t h u c h o c h o
anh con e m sao ?. Tuy b ạ i v o n g t h ò m h a i m à k h ố n g h à I h ã n h a y s a o ? Kinh thu n o*
'Người d ó v ỏ vẽ ta thi nguỡi d o l à v u a c ù a t a , « n g ư ơ c d á i ta t h i n g ư ờ i d o l á t h u
cùa t a " . Mạnh T ừ n ó i ' L ở i n o i v ê d i ê u n h ú n , k h à n g b á n g t i e n g t a n g c ù a d i ề u ĩ i h ã r
váo sáu lòng ngươi v ậ y ' . Thế m a lai m u ố n trách v ó n b ọ n t h ố q u a n u i c a i t h ư c h i ở n
a n dán. Nhưng d á y là b ọ n cóng lơi. chí của ho à g i à u s a n g , d ư ơ n g 6| b o n Trutmg

Phu, Hoang Phúc nô dịch. N ế u cô n g ư ờ i c h o l à p h ả i n g h i d ề n n ư ớ c c ù a c h o m e t h i

cũng dâu d á m có sư trinh b à y t h i t h ỏ , m à b o b o t r ứ n g c h o h ọ t h à n h n g ư ơ i q u a n l a i
l ư ơ n g t h i ệ n d ư ợ c s a o .1
 142 DAI VIÉT SỬ KÝ t iê n BIÉN

<24h> Nôn* Van Uch nguòi Lang Sơn tụ tẠp quần chiếm cứ nơi ăy, chận láp dường
di lai của ngươi Minh giết dược vô aó Tham chính IA Mac Thuý thường dán quân vào
Un trong dát đd trung ten dộc chết, vè aau Van Lịch thông dAm với vợ của ké dưới, mọi
ngươi tđr giAn giết chet NguyAn Liẻu người Ly NhAn chiêu Up người các huyện Lục
Na'1’ Vu IjẠ danh pha ngươi Minh vAi nAm Vua Trúng Quang ở Nghệ An, đường xá bị
ngan trỏ khơng thòng quần của Uểu dAn dAn bị tan vỡ Tham nghị Nguyên Huân giả
ket lAm thồng gia dụ Li^u den rôl gỉẽt chết
Quý Ty (Trung QuangJ nam thư 6 (14131 (Minh Vinh Lạc nâm thứ 11), mùa xuân,
thang giong vua Trưng Quang dAn bọn Nguyến Suy, Nguyẻn Cành Dị lại dem quân vượt
qua blấn den Vân |)ôn. HAI Đơng vA các bai biến tham dò Iđy lương thưc, đánh vào các
đốn của người Minh. ,
Hoang Phur nhA Minh chọn lAy thợ vA vợ con của họ dưa vfe Yên Kinh đế đdng
thuyền
Thang 2. hương Phụ nhá Minh rn lònh cho quAn nhún đem muối đổi lây lúa ở Tam
Giang, Tuyén HoA, Quy Hơn de’ (Am lương cho quAn, lại mộ khách buổn nộp tho'c chở
thuyền vế enr xư QuAng Dông. <2ftu> Phúc Kỉến, Triết Giang, Tứ Xuyên, Vân Nam dế
ban
I hang 3. Vua Trung Quang lạỉ ve Nghệ An. QuAn mười phàn chi còn bổn phân.
Trting binh lu 'Trương Quan **’ nhA Minh ôm chốt ở thành Dông Quan.
Mùa ha. thnng 4. bơn 1’rương Phụ nhA Minh cướp phá Nghộ An. Vua Trùng Quang
den Ho4 ChAu, aai DAI quan NguyAn Blốu ^ ) lAm sứ càu phong, đem sản vật địa phương
dơn Nghe An Trương Phu giư lai. Bldu máng Phu ráng: "Bên trong thl mưu cưồp nước,
ben ngoui thi phao len IA quAn nhAn nghía, đA hứa lập con cháu nhà Tràn lại còn dạt
quAn hưyận. khổng nhưng cươp lA.v của báu, mA còn tàn hại nhân dAn Thật là bọn giậc
hun ngươc dAv' Phu glAn qua giết chết
Thang ti, Trương Phụ và Mộc Thạnh nhA Minh hop bùn kế đánh chiếm. Thạnh ndi:
"Hoầ Châu nui cao, biến rộng chưn dẻ đA láy dược". Phụ ndi: "Ta sóng ở Hoá Châu thì
la cơn mật tnúl nao trổng thây chun thương nữa’ Thế là đem thuỷ qu&n đi <25b> 21
ngAv. danh vủo thánh chầu Thuận Hoế.
M u a thu thang i>. bơn Trương Phu nhá Minh dành nhau với Nguyền Suy ỏ kénh
T h a i GtA Q uA n Nam liAc chơng nhau. Dạng Dung phục binh voi đêm ra đánh úp vào
b in h cùa Phu Dung nháy vAơ thuyên cùa Phu, muồn bát sông Phụ nhưng khổng nhận
<!uoc nuơ. Phu vòi vầng lòn (huyên nhỏ trồn QuAn Minh tan vỏ đến một nửa. Thuyên
be kht gioi bi dôt pha gA n het Bon Suy khơng cùng góp sức. Phụ thấy quàn cùa Dung
It lai trơ Ui đ a n h . q u A n cũ I Dung tan vỡ. tìt dấy chi ẩn nấp ờ trong hang núi.

I I ■I» « la* Na Vi\ u lim.'i I a Npn linh tu BAc

Ị fnM | Oaaa DVMCTT chC|> u 11III qu.m
%N|ia1i Mh' u NjpU0i hu\\Ịa la Via. (ỉuti Nghe Au
 BAN KỶ. Q U Y Ể N X - T R Ù N G Q U A N G DẾ 543

Sử thân Ngô SĨ Lièn bàn: Trận dánh ó Thài Già, Đặng Dung, Ngu v é n S u V.
dem t o á n quán cô dơn sau khi thát bại, dế dịch với quăn giặc hung hdn. B a n d i m
Dung r a dành úp dinh của giặc, tuông giặc kinh 80 phải chạy, dốt hết thuyên b e
k h í giới, nếu khổng có tài làm tướng thì sao dược như thế? Nhưng cuỗi cúng phải

b ạ i vong là do trời dáy; tuy bại nhưng ván vẻ vang, vì sao? vĩ bọn Dung giữ nghĩa

k h í khổng cùng sóng với bọn giộc, phải giết cho kỳ dược bọn giậc. Cho nền phái hét

lòng hết sức giúp dõ vua Trùng Quang dé mưu dồ khởi phuc <26a>. Trong khoáng
5 nảm dánh nhau vói giặc, dù có khi bát lọi, nhưng chi ván không n a o núng, má
càng hăng hái dến kiệt sức mà thôi. Lòng trung của người b ẻ tôi v ì n ư ớ c , hàng t r ú m
dời sau ván còn tường tượng dược. Trước kia nước Lỗ dành n h a u VỚI n ư ơ c T ế à C à n
Thì, [Lổ] b ị thua, thánh nhăn (Khổng Tử) không vì thua mà dáu, d ộ c b i ệ t chép r a
dé tỏ sự vinh quang là khen dánh kẻ thù dáy, chứ không bán dén thảng h a y b a i .
Thế thì trận dánh ở Thái Già quăn Minh tan một nứa, q u ă n ta kiệt sức r ồ i m a i
t h u a , vẻ vang lảm thay!

Mùa đông, tháng 10, Trương Phụ nhà Minh láy Dô đốc là Hoàng Trung làm quản
đi trước thảm dò, ngàn vùng thượng lưu. Nguyễn Suý sai ba thích khách đội cỏ theo dòng
nước đến bên thuyền của Phụ. Một người trèo phía mũi thuyền, hai người trèo lên phía
cuối thuyền, Phụ biết tìm bát được hai người, giết chết một thả ra môt và còn cho ti£n
bạc. Hôm sau, họp các tướng. Hoàng Trung nói không hợp ý Phụ, Phụ bực tức bèn kế
tội phòng bị không cẩn thận để đến nỗi xảy ra việc thích khách rồi chém Hoàng Trung,
các tướng đều sợ tái mật.
Tháng 11, <26b> Nguyên Cảnh DỊ, Đặng Dung bị Trương Phu nhà Minh bốt
được. Cảnh DỊ chửi thảng vào mặt Trương Phụ ràng: "Ta muốn giết mày, lai bị mày bát'
Chửi liên hồi khổng ngớt, Phụ tức quá giết chết lấy gan ản.
Sử th ầ n Ngô Thì s ĩ bàn: C h ín h k h i à tr o n g tr ò i d á t k h ô n g p h á n b iệ t x ư a

hay nay, n a m h a y b á c , ở tr ẽ n trờ i là m ặ t trờ i n g ô i sa o , ờ d ư ớ i d á t là s ò n g n ú i. C á i

l i n h k h í c h u n g d ú c v à o n g ư ờ i là b ậ c t h á n h h iê n , h à o k iệ t, t r u n g th â n , n g h ía s i, liệ t

n ữ tiế t p h ụ . T h à n h n h ă n là h ơ n r ò i c ò n h i ê n n h ă n tr ở x u ố n g t h i p h ú , q u ý . lợ i, d u c

k h ô n g th ề là m c h o d ộ n g tă m , g ió m ư a s á m sét k h ô n g d ù là m c h o sơ h ỡ i. q u ỷ th á n

không dám g ò n , co i s ự s ố n g c h ế t là tă m th ư ơ n g c a n q u a tiế t v iệ t h á có th ề h u ỳ d iệ t

d ư ợ c s ư ơ n g g iá v à tiê u h u ỳ d ư ợ c v à n g d ã h a y s a o ? Cứ xem lớ t N g u y ê n B iể u , C à n h

D ị m ă n g g iặ c , c h ù i g iặ c lá m liệ t n h u s ấ m s é t d à n h v à o c á c v ậ t, n h ư s ư ơ n g g iứ g iế t

c h ế t c ỏ c ă y . T ư ở n g t ư ợ n g c á i k h í t i ế t h ừ n g h ự c s á n h c ù n g VÓI m ặ t t r ờ i n g ô i s a o s ô n g

núi quanh q u á t v ớ i n h a u , h a i ô n g có lẻ là n h ư c h ư a tú n g c h é t <30a> dáy. G iặ c

T rư ơ n g P h ụ nhu t h ế cô t h ể lá y lẻ m à b ả o to à n ông, th i ô n g c ũ n g k h ô n g n h ậ n cai

v iệ c d i c h o m ì n h s ố n g . T h ế m à d á g i ế t d i, la i c à n ă n g a n . T h a n ô i! t h ậ t lá tê n g iá c

tà n n h ă n .

Vua Trùng Quang chạy sang Lão Qua, phái tướng chí huy là Sư Hưu đánh phá 3
cửa ải của vua. bắt được, đưa đến cửa quân, người Thuần Hoá đêu hàng, n h à Trản mAt1

1. DVSKTT chep la thang 2

LỈH ỈỈ!
i l íl í
í ỉ

rsTin
t 1«•ỉ i ĩ Ị í 1ỉ ỉ ỉ 1
ỉ ‘ í ỉ iịi
‘ỉ í ỉ lĩ IMỈĨĨ
í ỉ
n t iịỊ
ĩilỉỉỉ
m

I 9