Professional Documents
Culture Documents
2011 97
AT NC - NHAN VAT
,
Nguyen Th Kim, ngi Lng Tai, Bac Ninh, la cung nhan cua Le
Chieu Thong. au nam Ky Dau, Le chua cau vien quan Thanh lay lai nc,
b Tay Sn anh bai. Le chua chay sang Thanh, th khong theo kp nen
tron trong thon xa, khong ai hay biet. Nam Gia Long th 3 [1804], a
quan tai Le chua t Thanh tr ve en Bac thanh, th en e tang, khoc noi
vi ngi nha rang: Viec toi en ay la xong. Sau o uong thuoc oc t
t. Tong tran Nguyen Van Thanh cap cho tien bac, vai voc kham liem mai
tang roi tau len. Vua cho Bo Le ban nh, [Bo Le] xin ban cho bien ngach.
Vua sai quan Bac thanh dng bia a lang tren viet An trinh tuan tiet
Nguyen Th Kim.(1) Lai cap cho hai ngi coi mo va 20 mau t ien, bat
ngi ho Le trong coi th cung.
* California, Hoa Ky.
98 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011
ngi co c hanh. Ba la ngi c vua Chieu Thong yeu quy nhat trong
cung [ - sung quan hau nh], lai sinh ra nguyen t [con trai au
long cua nha vua nhng cha c phong thai t], vua Le cung a nh lap
ba lam hoang hau nhng cha kp th a phai bo chay khoi kinh thanh.(4)
Bon tau
Cuoi nam inh Mui [1787], tng Tay Sn la Vu Van Nham [Chng
Nham] em quan ra Bac giet cha con Nguyen Hu Chnh. Vua Chieu Thong
bo kinh o lu vong, cac em ong cung moi ngi mot nga, mot so quoc thch
th ho tong me, v va con nho chay len pha bac, trong khi ang b quan
Tay Sn truy kch.
Theo li khai cua nhom ngi nay vi quan quan nha Thanh, thang
Chap nam ay ho en c xa Bac Sn, huyen Vo Nhai [thuoc Thai Nguyen]
an tron o. Cung thi gian nay, vua Le chay len Lang Giang, c Trng
Phai hau Le Quynh [] em gia nhan va hng binh ho ve, tieng la ieu
binh khoi phuc nhng thc ra bon tau moi luc mot ni, khi th Ch Linh
(Hai Dng), khi th V Hoang (Nam nh). Khi biet tin gia nh, vua
Chieu Thong ben sai Le Quynh i cung vi Nguyen Quoc ong len Vo Nhai
e bao ve me, v va con.
Thang t nam Mau Than [1788], bon Le Quynh len en Vo Nhai th
b mot so tho muc nh bat gi gia quyen vua Le e lap cong vi quan Tay
Sn sap uoi en. oc tran Cao Bang la Nguyen Huy Tuc [] nghe biet
on gia quyen chay len Muc Ma [Cao Bang] nhng b quan Tay Sn uoi
theo, phan ln b giet. Ngay mong 4 thang Nam [7/6/1788], truy binh en
gan, phien muc Hoang ch Hieu lay thuyen a gia quyen vua Le xuoi dong
en ca Thuy Khau, giap vi Long Chau cua nha Thanh [la mot trong ba
ca thong sang Trung Hoa].
Ngay 12 [Bac hanh tung ky viet la mong 9] [15/6/1788], binh Tay Sn
uoi en, ho chia ra hai mat chong gi con gia quyen vua Le c a sang
mot con cat gia song Phat Me. Toi hom ay, quan Tay Sn vay lai, nhng
may la ma to gio ln nen nng theo anh chp ma loi c qua song sang
at nha Thanh.
Hom sau ho tm c nhau tam tru trong mot cai hang, an re cay
rng va xin c may cai bap ngo cua tho dan nhng mai may hom sau
na quan nha Thanh mi nghe bao nen sai ngi en tra hoi roi a tat
ca ve Long Chau.
Tom lai, viec gia quyen vua Le chay sang at Thanh la mot cuoc phieu
lu sinh t khi b quan Tay Sn uoi giet. T mot oan ngi hn 200 [cha
ke so binh lnh cua Nguyen Huy Tuc a en e bao ve], so ngi song sot
con c 62, tnh ra 4 ngi chet 3, gian nan hn bat c mot cuoc ao tau
nao ma chung ta co the hnh dung c.
Cung nen them rang s nc ta hau nh khong thay nhac en viec
vng phi, vng t cung chay sang Trung Hoa ma ch nhan manh vao viec
thai hau [me vua Chieu Thong] gao khoc xin cu vien.
100 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011
Cau vien
Khi biet c viec than quyen nha Le chay sang t nan, Tong oc
Lng Quang Ton S Ngh a tau len vua Can Long e tnh nguyen em
quan sang cu vien. Vua Thanh lay chieu bai t tieu ton vong, hng diet ke
tuyet [nuoi ke nho cho khoi mat, dng day ke a b diet, noi dong a t]
sai Tong oc Ton S Ngh, e oc Ha The Hanh va e oc O ai Kinh a
hai ao quan Lng Quang, Van-Quy sang anh Tay Sn.
Ch cha ay mot thang, quan Thanh t Lang Sn tien xuong lay lai
Thang Long. Ngay 22 thang Mi mot nam Mau Than [19/12/1788], Ton S
Ngh vao thanh tuyen oc sac phong Le Duy Ky lam An Nam quoc vng.
Vua Chieu Thong cho anh v la Nguyen Quoc ong sang Trung Hoa e on
gia quyen, than nhan.
Theo Kham nh An Nam ky lc, thai hau, vng phi, nguyen t... ve
en Thang Long ung vao toi ba mi Tet nam o [25/1/1789]:
Le Duy Ky sau khi tap phong lap tc sai boi than tien quan, on me va
quyen thuoc ve nc c Tuan phu Ton Vnh Thanh sai Tri phu Nam Ninh
Co Quy tren ng lo lieu moi viec. Ngay tr tch thang Chap en Le thanh,
nghe noi me con y tai b song gap nhau, cam kch thien an cua hoang thng,
tnh hnh va buon va vui, nhng ngi chng kien, ai cung cam ong.(5)
Tuy nhien, ch vai ngay sau, trong Tet Nguyen an, vua Quang Trung
keo quan ra anh tan quan Thanh trong mot chien thang that vang doi.
Ton S Ngh phai chay ve Quang Tay, cac tng lanh di quyen eu t
tran. Theo Kham nh Viet s thong giam cng muc, Chnh bien, quyen
XLVII (ban dch Vien S hoc, Ha Noi, Nxb Giao duc, 1998) th:
Bay gi, ng ni man tng, thnh lnh c tin quan giac (quan
Tay Sn) a tien sat Thang Long, S Ngh khong biet xoay tr ra sao, ben
nho on luy, vt qua song chay. Cau gay ngi chet vo so ke.
Bay gi nha vua (tc Le Chieu Thong) ang hoi kien vi Ton S Ngh
ni man tng, co tam ngi theo hau la Hoang ch Hieu (), Nguyen
Quoc ong (), Le Han (), Pham Nh Tung (), Nguyen Viet
Trieu (), Pham nh Thien (), Le Van Trng () va Le
Quy Thch () th cht c tin bai tran a en. S Ngh rut chay.
Nha vua cung ci nga cung i vi S Ngh len pha bac. Rieng Viet Trieu
cam cng nga i theo nha vua. Nha vua sai bon Hoang ch Hieu gap ve
noi ien, ho ve thai hau va nguyen t vt qua song. Hoang e Duy Chi(6)
() ho ve bon hoang phi va cung tan en ben song th cau gay, khong qua
song c, phai hng ve pha tay ma chay tron.(7)
Lu vong
Ve phan vua Chieu Thong, ong va mot so ngi than chay c qua
Trung Hoa, trong o co thai hau va nguyen t nhng vng phi b lac khong
theo kp. Khi nha Thanh chap nhan phong vng cho Nguyen Hue, vua toi
nha Le bat buoc phai nhap tch lam con dan Trung Hoa, that uoi sam, mac
y phuc noi a va b chia ra an thap nhieu ni.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011 101
Theo s nha Thanh, luc au Le Duy Ky, me va con tong cong 54 ngi
cung ong toc la Le Duy An 10 ngi a sang Que Lam, Phan Khai Tch
5 ngi i Tam Chau, Be Nguyen Cung 53 ngi i Uat Lam, Be Nguyen
Doan 36 ngi i Tam Chau, inh Nha Hanh 24 ngi i Toan Chau, nhng
ngi khac i Bnh Lac, Lieu Chau moi ni mot t.(8)
en thang Chap nam Ky Dau, vua Can Long nghe tin Le Duy Ch [em
vua Chieu Thong] van con khi binh tai Cao Bang, Na L, Bao Lac nen
s neu e nhom Le Duy Ky Que Lam gan bien gii, hai ben co the lien
lac ong mu nen truyen cho Phuc Khang An a vua Chieu Thong va cac
nhom inh Nha Hanh, Phan Khai c, Nguyen nh Bai len kinh o, cho
vao ky binh ngi Han thanh mot ta lanh do vua Le ng au, ham tam
pham the tap.(9)
Ch co nhom Le Quynh [ma Phuc Khang An du qua sau nham triet tieu
nhng chong oi trong nc e cho vua Quang Trung an tam ma sang d
le Bat tuan van tho cua vua Can Long] nhat nh khong chu cat toc nen
eu b tong giam hn 10 nam sau mi c tha.
Vua Le va nhng ngi i theo cung nhieu lan van ong e nha Thanh
neu khong ep Tay Sn cat cho mot manh at Thai Nguyen, Cao Bang
lam cho dung than th cung cho ho ve ong Nai song trong vung at cua
chua Nguyen [Nguyen Anh]. Tuy nhien, Thanh trieu khong muon gay them
nhng rac roi mi trong chnh sach ngoai giao vi phien thuoc nen eu bo
qua khong ly en. Theo Kham nh Viet s, en thang Nam nam Nham Ty
[1792], nguyen t b benh mat. Nam sau, vua Le u uat qua i (16 thang
Mi nam Quy Su) [1793]. Nam Ky Mui [1799], thai hau cung t tran.(10)
An trinh thu tiet
Tet nam o khi oan ngi chay loan en Lng Tai th ngi a
ng b lac nen vng phi khong theo kp, phai an tron ni thon xom song
nh than thch, lam nghe det vai kiem an, khong dam ra ni thanh th.
Theo li chu thch cua Nguyen Huy Tuc trong Ty Ba phu nhan tuan tiet
hanh th Nguyen th an tai xa Vong La [] trong tnh Sn Tay. Mot so
tai lieu lai viet rang ba i tu tai mot ngoi chua que nha.
Ba song lan lut nh the t nam Ky Dau [1789] en nam Nham Tuat
[1802] la nam nha Tay Sn b diet, tnh ra gan 14 nam tri. Khi nghe tin
vua Chieu Thong va nguyen t qua i Bac Kinh, ba nhieu lan cho ngi
len Nam Quan do xet h thc, lai tnh ng ch than i qua Tau e do
tm tung tch vua Le. Khi c tin ch xac Le hoang a qua i, ba nhieu
lan toan lay cai chet e xuong suoi vang gap chong nhng co ngi khuyen
la nen ch moi viec sap xep xong hay tnh lai cung cha muon.
Nam Nham Tuat [1802], khi nha Tay Sn b diet, cac di than nha
Le xin vua Gia Long cho em di the vua Le, thai hau, nguyen t va nhng
ngi i theo a chet Trung Hoa ve nc.
Ngay 24 thang Ba nam nay [tc nam Giap Ty, 1804], Doan Hu [tc Le
Quynh] lay ao mao cua mnh [trieu phuc nha Le, Le Quynh mang theo khi
102 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011
sang Trung Hoa, nay a rach bm] liem di cot quoc mau va nguyen t vua
Le, cung cac ngi nha ve theo vua Le lu vong ln nho cong 18 co quan tai.
...Thang 7, Doan Hu cung cac toan ngi ke tren ve en ca Nam-
quan, roi vao tran Lang-sn. Doan Hu at Hng an cung le vua Le
ngoai thanh. Quan Hiep tran Lang-sn la Nguyen-duy-Than (ngi lang
Hng-la, o Tien-s) cung cac cu than nha Le va cac Phien tu eu ti khoc
trc linh-cu vua Le.(11)
Khi nghe tin quan tai vua Le c a ve nc, ba len tan Nam Quan
on roi t o tuyet thc, moi ngay ch uong vai chen nc cm cam hi, ke
can ben linh cu. Ngay 23 thang Chn nam Giap Ty [1804], linh cu ve en
Thang Long, a vao nha cua Dien T cong [] Le Duy Hoan [la con
cua Le Duy Ch] e te. T hom o moi ngay hoang phi ch nhai vai long ma.
Ngoai s ke rang ngay 20 thang Mi, khi oi ao quan cho vua Le th thay
trai tim [nguyen van la tam mieu ] van con ti nh khi Bac Kinh.(12)
Hoang phi Nguyen Th Kim uong thuoc oc t t.(13) Sau khi Liet phi qua
i, cac bay toi cu cua nha Le - ke ca nhng ngi a tng cong tac vi Tay
Sn - a e lai nhieu van th ca tung
Cac quan Bac thanh co vieng oi cau oi:
,
,
Ngu bat tuan chuc a ton than, thien co luan thng chieu vu tru.
Thap luc tai di phu mot t, nhat xoang ngha liet ap quan vng.
Tam dch:
Bon mi tuoi(14) bo than ve at, mai mai luan thng soi vu tru.
Mi sau nam xa chong con chet, mot long ngha liet bao quan vng.
Ve cuoc i cua ba, Nguyen Huy Tuc co soan mot bai van nhan e Tieu
cung tuan tiet hanh () nguyen van nh sau:(15)
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011 103
104 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011
Phien am
Thuan An Lng Tai lai Thien c. Co nhan menh ap hieu Ty Ba.
Ty ba co khuc tri ha y. ai e yet b mao nh hoa.
Anh hoa tat tat tuy tram anh. Canh Hng At Dau giai th tiet.
Vong mon an duc n trung hao. Ngon hanh cong dung vo iem khuyet.
Viet tong thap that nhap thanh cung. Tai ang Bnh Ngo mong trnh hung.
Nhat cao anh chieu thien an trong. Hai nhuan tinh huy phuc kh nung.
inh V xng quyet Tay Sn tac. Quyen a phong tran kinh bat trac.
Vu bao tuy loan xuat phng thanh. Ng lam tinh tan trng an bac.
Lac hoang that ma van phong hoan. Biet can t man Vu Nhai san.
Tng quan la miet bi du hiem. Quach chat bo t kho nai han.
Vien kieu vong long am tch mch. Nhan nh khap huy le lan can.
Hot nhien ha x uyen uyen co. Cao Bang khon tng bai nghenh loan.
Gia hoi Muc Ma tam hu yet. Ng chu tuy tien Phat Me quan.
Tac binh van tn lai truy niep. Tien lac hoa phi phong nhan tiep.
So chu yeu truc qua nguy than. ang phuc ien khuynh hoan li thiep.
Duyen nhai phan moc thng cao ien. Vu a chng trong sac me thien.
Tho nhan dung dc tien o tong. Sn chuy ky khu tieu knh xuyen.
Lo tan hu san, san hu ong. ong trung hng tnh thuy thanh lien.
Tng lai th ong ha nien tac. Tao tri kim nhat hu than tien.
Tuyen thuy san chi tng o nhat. O e hoa lac lieu sau uat.
Tn thong noi a phan thng ty. Tng mon can do thanh cat khuat.
Thng ty hoa toc bat d thai. Tong ao Long Chau quyen tru tat.
Cung nhu pham vat ky phong doanh. Thu ho binh inh vu than mat.
Phu ai toan phai tien Nam Ninh. Noi ngoai trang nghiem xng l nh.
Nam bac tan toan kinh ky o. Bat tang tao th thac nghi hnh.
Duy tha t huan nghiem quy pham. T th tieu cung le o minh.
Viet tong thng quoc duan lai vien. Van ly khai ca van tiep tn.
Thuy hoa tien trng ch nam hoan. Thng uyen xuan dung co cung ien.
Hu cam nhac co tau tan thanh. Ung thuy khan hoa thu phong nguyen.
Vo oan ngc diem canh phan khung. u h h u phien thu bien.
Van be cap ung luc long quy. Thieu hai t cung tr khan tuy.
e hue chuyen nhan thanh tng thac. Long trch giao me kha phan phi.
Mch ieu tay thng cng la quan. U oc nhat phng trang duc oan.
M Chau ngu thao khi vo th. Ha kho lu ly khong nac oan.
Thuy van ha nh cu vi yen. L thanh tai tao tai di bien.
Thng quoc ong bao tu kch nhat. Quan vng thng phu ngoa tan nien.
Gia s hung tai u phuc xa. Nang vo di han nhat thien quyen.
ai phu Quy Su nang nhiem tuyet. e s nghi tn van truyen thuyet.
Khi ky dan vong cu quan tham. Th mu khung truy Tay Sn trch.
Han hoang hng van menh canh tan. Phong s lai th ng diec van.
Nhc ba lien thanh tien toai lieu. V tat hng hon ban t van.
Nhat thap luc nien hoi trnh trong. Khang khinh Ton muoi Han giang than.
Hoi s nhat nh bao huynh e. Trc lai bac tac khau nguyen nhan.
Noi au the ao tam lang s. Tien tng tnh menh uy la can.
Tong co doanh sanh lao tha kho. Thuy tri mu t canh gian tan.
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011 105
CHU THCH
(1) Trong Ng che tong vnh th chep la An trinh tuan ngha [].
(2) Theo li khai khi sang at Thanh th me vua Chieu Thong ten la Nguyen Th Ngoc To con
vng phi ten la Nguyen Th Ngoc Thuy [Kham nh An Nam ky lc, q. I]. ay la nhng ten
ch, co the at cho hay, con s nc ta eu goi ten ba la Nguyen Th Kim.
(3) Ch nay bo Ky [] + Do [], theo cu Hoang Xuan Han phai oc la Lu. Nhieu sach chep
nham bo Y [] + Do [] nen oc thanh Tu [].
(4) Vu Huy Tan [], Hoa nguyen tuy bo tap [], YHVH, q. 6/340.
(5) Kham nh An Nam ky lc, quyen 12, tr. 23-4.
(6) ung ra phai oc la Ch.
(7) Kham nh Viet s thong giam cng muc, quyen XLVII, tap II, (1998), tr. 847-8.
(8) Trang Cat Phat, Thanh Cao Tong thap toan vo cong nghien cu (ai Bac: Co cung tung san,
1982), tr. 390.
(9) Trang Cat Phat, sd, tr. 396.
(10) Kham nh Viet s thong giam cng muc, tap II, ban dch cua Vien S hoc, Ha Noi, Nxb
Giao duc, 1998, tr. 853.
(11) Phan Thuc Trc, Quoc s di bien, Hong Lien Le Xuan Giao dch, Sai Gon, Phu Quoc vu
khanh ac trach van hoa, 1973, tr. 140-1.
(12) Kham nh Viet s thong giam cng muc, quyen 47, Hoang Le nhat thong ch, hoi 17.
(13) ai Nam thc luc chnh bien, e nhat ky, quyen 27, Kham nh Viet s thong giam cng
muc, quyen 47.
(14) Ngu bat tuan: 5 tuan, moi tuan 8 nam (5x8=40).
(15) Ve nguyen van bai nay, chung toi su tam c ba ban, ban th nhat nhan e Ty Ba phu
nhan tuan tiet hanh (), trch trong Nam thien trung ngha thc luc (),
phan ve th van va tieu s Nguyen Huy Tuc. Ban th hai nhan e Tieu cung tuan tiet hanh
trong Quoc s di bien cua Phan Thuc Trc (Hng Cang Trung Van ai hoc, 1965) trang
43-4. Ban th ba phu theo Hoang Le nhat thong ch (la ban chung toi trch lai ni bai nay)
cuoi hoi 70 (ban cua Ecole Franaise dExtreme-Orient, do Chan Hing-ho [Tran Khanh Hao]
bien tap, Paris-Taipei 1986). Ba ban co mot so khac biet.
(16) Tc song uong.
(17) Ten mot khuc ca trong Co nhac phu, ca ngi ngi con gai ep nh hoa. ay e ch ngi
con gai ep.
(18) iem con gau; th T can, Kinh Thi noi nam mong thay con bi con hung (gau) la iem sinh
con trai.
(19) Ch me vua.
(20) Ch Trung Quoc.
(21) Phong cua cung phi co trat ho tieu vao vach cho am; ay ch v vua.
(22) M Chau, v Trong Thuy; Ngu C, v Hang Vo; ca hai ngi con gai eu chet trong canh
loan lac, roi M Chau hoa thanh vien ngoc, Ngu C hoa thanh co thm.
(23) Ch vao tin Chieu Thong chet.
(24) Hai cau nay y noi, neu hoang phi chet trc i th hng hon khong c lam ban vi vua
Le, luc o thi hai con Trung Quoc.
(25) Ton muoi tc em gai Ton Quyen va la v Lu B i Tam quoc. Ton muoi b anh bat ve ben
Giang ong; luc Lu B anh Giang ong b hai, co tin on Lu B a chet, Ton muoi ben
nhay xuong song t t. ay y noi hoan canh cha cho phep Le hoang phi chet c nh
Ton muoi.
(26) Mo vu trieu van co ngha la chieu ma sm may. Nguyen tch S Tng Vng i chi
Van Mong, nam m thay mot than n chung chan goi vi mnh, khi t biet co noi rang: Nha
110 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 5 (88). 2011
thiep pha nam non Vu, sm lam may chieu lam ma... Sau ngi ta thng dung ch may
ma e ch viec trai gai giao hoan. ay y noi khong thiet g en chuyen ai an na.
(27) Tiet giao, Cao hnh la viec giao duc cua ong Tiet va viec hnh an cua ong Cao Dao; hai ong
nay eu la nhng danh than mau mc i vua Thuan.
(28) Th Cu moc va th Cat am trong Kinh Thi, noi dung eu ca ngi cac ba hau phi nha Chu.
(29) Tng truyen vua Thuan chet nui Thng Ngo, hai v la Nga Hoang va N Anh en vieng,
khoc loc the tham, nc mat tham vao cac khom truc xung quanh, thanh ra cac cay truc
co van rat ep. Tuc goi la truc Tng phi hoac truc Tng. Sau hai ba nhay xuong song
Tng e chet theo chong.
(30) Hai cau nay y noi, chet ngay theo chong nh hai ba v vua Thuan xa a lam, la mot viec
de; con chu ng au kho trong mot thi gian dai roi mi chet theo chong nh ba Le hoang
phi, la viec kho.
(31) Nguyen van:
..., , ,
, ,
, ...Tien nhan Le Duy Ky
that quoc noi au, niem ky to tong the thu, phien phong chc cong bach hu d nien bat
nhan ch lenh phe tuyet. Th d giang ch gia an, lenh ky lai kinh bien nhap Han quan the tap
ta lanh. Kim Le Duy Ky ao kinh cung chc hau pha thuoc can than thu phap, nhan niem
y the v tang tuy ong tien quan, lenh tuy ong n t trung khieu trach nhat nh nhan d vi
trac that. Nhi Le Duy Ky d ngan tuy thuoc ha nhan ang the no [noa] cau d tan that, y bat
nhan nhat nhan oc hu gia that...
Thng du ngay Quy Mui, thang Chn nam Can Long th 55. Thanh thc luc, q. 1.362 (tr. 263).
Le Duy Ky cung tau them ngoai v ra hien con mot ngi em trai la Le Duy Ch va mot co em
gai, ba ngi lu lac khong biet trong hai nam qua song chet the nao. Thai o cua Le Duy
Ky a khien cho vua Cao Tong cam ong nen a yeu cau Nguyen Hue phai tm gia quyen
nha Le a sang Trung Hoa oan tu.
TOM TAT
Vng phi Nguyen Th Kim la v cua vua Le Chieu Thong. Ba la ngi noi tieng c hanh
lai sinh c con trai au long nen vua Chieu Thong yeu quy nhat trong cung. Trong cuoc chien
nam Ky Dau (1789), v khong theo kp vua Chieu Thong trong cuoc bon ao sang Trung Hoa, ba
anh tron ve an nau ni thon xom. Mai en nam 1804, khi vua nha Thanh cho a linh cu chong
con mnh ve nc, ba len on tan ai Nam Quan, roi theo ve lam le tai Ha Noi. Xong ba uong thuoc
oc t t. Vua Gia Long thng tiec cho dng bia tng niem va ban cap t ien e th cung. Cac
bay toi cu cua nha Le cung sang tac nhieu th van ca ngi.
ABSTRACT
IMPERIAL CONCUBINE NGUYEN TH KIM (1765-1804), AN UNFORTUNATE LADY
Imperial concubine Nguyen Th Kim was one of King Le Chieu Thongs wives. It was
her well-known virtue and her first-born child, who was a boy, that she gained King Le Chieu
Thongs most favour in his inner palace. During the war year of the Rooster (1789), because
the she did not keep pace with Chieu Thong on the way of fleeing to China, she escaped to the
an isolated hamlet. It was not until 1804, when the Qing Emperor had her husbands and sons
coffins returned home, she went to Nam Quan pass, then accompany the coffin convoy to Ha Noi
to hold funeral ceremonies. Then she committed suicide with poison. Deeply regretting for her
death, Emperor Gia Long had a memorial stele set up and awarded land grants to worship her.
The old officials of the Le dynasty also composed poetry to praise her.