Professional Documents
Culture Documents
Kuantum Mekaniği I II Problemler David J Griffiths Turkce PDF
Kuantum Mekaniği I II Problemler David J Griffiths Turkce PDF
Son olarak ;
14/06/2013
İsmail T.
1
I.BÖLÜM Ismail T.
a)
b)
2
c) iken ;
a)- yı normlayınız .
b)- dalga fonksiyonunu x’in fonksiyonu olarak çiziniz.
c)- anında parçacık en büyük olasılıkla nerededir ?
d)-Parçacığın a’nın solunda bulunma olasılığı nedir ? (b=2a ve b=a limitleri için kontrol edin.)
e)-x’ in beklenen değerini bulunuz ?
a)
3
b)
c) Parçacık grafikten de anlaşılacağı üzere en büyük olasılıkla konumunda olacaktır.Başka bir yol
ile de en olası konumunu bulabilirsiniz ;bunun için tek yapmanız gereken, parçalı fonksiyonları birbirine
eşitlemeniz olacaktır.
d)
e)
1.5)
4
a)
b)
c)
5
1.9) m kütleli bir parçacık,
a)-A’ yı bulunuz.
b)- hangi potansiyel enerji fonksiyon için schrödinger denklemini sağlar ?
c)- , , , nin beklenen değerlerini hesaplayınız.
c)- değerlerini bulup belirsizlik ilkesiyle uyumunu kontrol edin.
a)
b)
6
Kısmi türevler zamana bağımlı Schrödinger denkleminde yerine konulur :
c)
7
d)
a)-Bu kümeden seçilen bir eleman seçtiğimizde,her bir rakamın seçilme olasılığı nedir?
b)-En olası rakam hangisidir? Medyan rakam değeri nedir ? Ortalama değer nedir?
c)-Bu dağılımın standart sapmasını bulunuz.
a)
3.141592653589793238462643
8
b) En olası rakam 3 tür,çünkü olasılığı tir.
c)
olduğunu gösteriniz.
9
1.17) Bir parçacık t=0 anında
a)
b)
10
c)
d)
e)
f)
g)
h)
11
I.BÖLÜM SONU ÖZET
İstatistiksel hesaplamalar ;
durumunda bulunan bir parçacık için dinamik bir büyüklüğün ortalama değeri ;
12
II.BÖLÜM Ismail T.
için ;
Kuyu potansiyelindeki bir parçacığın n. kararlı durumu için normalize edilmiş dalga fonksiyonunu :
13
hesabı kolayca yapılmak istenirse, Schrödinger denkleminden yararlanılır ;
14
2.5)-Sonsuz kare kuyu içindeki bir parçacığın başlangıç dalga fonksiyonu ilk iki kararlı durumun bir
karışımı yani lineer kombinasyonu olarak verilmiştir.
a)- ‘ normlayınız.
b)- ifadelerini bulunuz.
c)- değerini hesaplayınız, zamanla salınım yaptığına dikkat ediniz,bu salınımın açısal frekansı
ve genliği nedir?
d)- değerini hesaplayınız.(E. Albayrak’ın söylediği gibi “Gözüm bunun hesabında bir şey yok”)
e)- Bu parçacığın enerjisi ölçülürse hangi değerler olasılıklarla elde edilir? H’nın beklenen değerini bulunuz,
yi karşılaştırınız.
a)
15
b)
c)
16
Bir boyutta klasik dalga fonksiyonu hatırlanırsa genlik ve açısal frekans yazılabilir ;
d)
e)
a)
17
b)
c)
Tek bir enerji ölçümünün değerini verme olasılığı ; idi. değerini verme olasılığı ise ;
18
d)
2.8) a genişliğindeki sonsuz kare kuyuda bulunan m kütleli bir parçacık t=0 da kuyunun sol yarısından
harekete başlıyor. Parçacık bu bölgede her noktada eşit olasılıkla bulunmaktadır.
a)
b)
2.9) ile verilen dalga fonksiyonu için t=0 anında H’nın ortalama
değerini ;
yardımıyla bulunuz ?
19
2.10)-Kuantum harmonik salınıcını için :
a)
20
b)
Mathematica ile :
c)
2.11)-
ve
a)
21
b)
c)
değerlerini bulunuz.Belirsizlik ilkesinin sağlandığını kontrol ediniz.(Köşeli parantez içindekileri siz bulun)
22
23
2.13)- Harmonik salınıcı potansiyeli içindeki bir parçacığın başlangıç durum fonksiyonu ;
olarak verilmiştir,
a)
24
b)
dalga fonksiyonunu oluşturmak için verilen başlangıç dalga durumu, içinde bulunan
çözümler kendi enerji değerine karşılık gelen exponentiel ile çarpılır :
c)
25
d)
2.14) Bir parçacık klasik frekansı ω olan harmonik salınıcının taban durumundadır.Dalga fonksiyonu
değişmeden klasik frekansı aniden 2ω oluyor.Enerji bir kez ölçüldüğünde değerini elde etme
olasılığı nedir ?
26
2.15) Harmonik salınıcının taban durumunda ,parçacığın klasik olarak izin verilen bölgenin dışında
bulunma olasılığı nedir?
a)- ı normlayın.
b)- yı bulun.
c)- yi integral formunda oluşturun.
a)
27
b)
c)
a)- ’ı normlayın.
b)- yi bulun.
c)- ‘yi bulun.
d)- yi bulunuz.
e)- Belirsizlik ilkesi sağlanıyor mu? Sistem hangi t değerinde belirsizlik limitine en yakın olur ?
28
a)
b)
c)
29
d)
30
Bu basit formu elde etmek için , dikkat edip matematiksel hata yapmamanız önerilir.
e)
2.30)-
31
2.34) Basamak potansiyelini : göz önüne alın.
a)
durumunda R :
b)
durumunda R :
32
c)
durumunda T :
d)
durumunda T :
e)
33
2.35) m kütleli ve kinetik enerjili bir parçacık ani bir potansiyel düşüşü olan bir noktaya
yaklaşmaktadır.Eğer kinetik enerjisi ise parçacığın geri yansıma olasılığı ne kadardır ?
durumunda R :
Burada
2.37) Sonsuz kare kuyu içinde bulunan bir parçacığın başlangıç dalga fonksiyonu :
34
Veya ;
35
2.38) m kütleli bir parçacık sonsuz kare kuyunun taban durumundadır.Ani olarak kuyunun genişliği iki
katına çıkarılıyor.Yani sağdaki duvar a’dan 2a’ya çekiliyor.Çekme ani olduğundan dalga fonksiyonu aynı
kalmaktadır.Bu durumda parçacığın enerjisi ölçülüyor.
a)- En olası değer hangisidir? Bu değeri elde etme olasılığı ne kadardır?
b)-Bir sonraki en olası değer hangisidir ? Bu değerin olasılığı ne kadardır ?
c)-Enerjinin beklenen değeri nedir?
a)
36
b)
c)
2.41) Harmonik salınıcı potansiyeli içindeki m kütleli bir parçacığın başlangıç durumu :
Dikkat edilirse bu dalga fonksiyonu harmonik salınıcının taban durumu ve birinci uyarılmış durum ile
ikinci uyarılmış durumunun lineer karışımıdır.İlk üç durumun karışımı ;
37
II BÖLÜM SONU ÖZET
38
Tek boyutlu kuantum harmonik salınıcı ;
Serbest Parçacık ;
39
III:BÖLÜM Ismail T.
3.3) Hilbert uzayındaki tüm h fonksiyonları için ise tüm f v e g ler için
olduğunu gösterin.(Yardım : h=f+c.g olarak alın.)
3.4)
a) Hermitsel iki operatörün toplamının hermitsel olduğunu gösterin.
b) Q hermitsel bir operatör ise .Q hangi koşulda hermitsel olur ?
c) Hermitsel iki operatörün çarpımı ne zaman hermitsel olur ?
d) Konum operatörü ile Hamiltonyen operatörünün hermitsel olduklarını gösteriniz.
a)
b)
c)
U ile V hermityen iki operatör olsun :
40
Bir operatör genel olarak biçiminde gösterilir.
Konum operatörü :
41
Özdeğerler eşitliği ile bulunur ;
3.9) Kesikli,sürekli hem kesikli hem sürekli özdeğer spektrumuna sahip olan en az iki Hamiltonyen örneği
veriniz?
3.11) Harmonik salınıcının taban durumunda bulunan bir parçacık için momentum uzayı dalga fonksiyonu
yi bulunuz.Bu durumda bulunan bir parçacık üzerinde p bir kez ölçüldüğünde,aynı enerji için ,klasik
aralığın dışında bir değer elde etme olasılığı nedir ?
42
Klasik aralık bulunur :
3.13)
a)
b) olduğunu gösteriniz.
c) olduğunu gösteriniz.
a)
b)
43
Test fonksiyonu kaldırılırsa :
c)
Öneri :
3.14) Konumdaki belirsizlikle enerjideki belirsizliği ilişkilendiren ünlü “Belirli “ belirsizlik ilkesini
kanıtlayınız.
Bu ifade kararlı durumlar için anlamsızdır.Nedeni şu ki kararlı durumlarda hamiltonyenin varyansı sıfır
dır.
44
3.16) denklemini e göre çözünüz ,beklenen değerlerin sabit
olduklarına dikkat ediniz.
3.17)
45
3.22) ortonormal baz vektörleri tarfından örtülen 3 boyutlu bir vektör uzayı düşünelim.
şeklinde verilmiştir.
a)
b)
c)
46
A matrisi hermityen değil çünkü ;
47
3.28) Sonsuz kare kuyunun n.kararlı durumu için momentum uzayı dalga fonksiyonu yi bulun.
grafiklerini çiziniz.
48
49
Grafikler için Mathematica yardımı :
50
3.29) şeklinde verilen dalga fonksiyonunu göz
51
Grafiği için Mathematica : alalım ;
3.31)
52
Kararlı bir durumda sol taraftaki eşitlik sıfırdır,nedeni şudur zamandan bağımsızdır.
3.34) Bir harmonik salınıcının enerjisi ölçüldüğünde ve değerleri eşit olasılıklarla elde
edilmektedir.Salınıcı böyle bir durumda bulunurken nin mümkün en büyük değeri nedir?Bu maksimum
değer t=0 anında ise , nedir?
53
54
III.BÖLÜM SONU ÖZET
Hermityen operatör ;
Kanonik komütatör ;
Virial teoremi ;
55
IV.BÖLÜM Ismail T.
4.1)
a) r ve p operatörlerinin bileşenleri için tüm kanonik sıra değiştirme
bağıntılarını hesaplayınız.
b) Üç boyutta Ehrenfest teoremini gerçekleyiniz.
c) Üç boyutta Heisenberg belirsizlik ilkesini ifade ediniz.
a)- Konum ve momentum operatörlerinin birbirleriyle olan tüm komütatör bağıntıları hesaplanır :
b)-Hermitsel bir operatörünün beklenen değerinin zamanla değişimi 3.71 nolu denklemde şöyle
verilmişti :
Bu denklemde Q hermitsel büyüklüğünün yerine aynı konum ve momentum operatörlerinden biri yazılır :
Bu sonuçlar tek boyutta Ehrenfest’in teoremleridir,üç boyut için bir genelleme yapılır ;
56
Burada ve operatörlerinin yerine konum ve momentum operatörlerinin bileşenleri yazılır ;
4.2) Kartezyen koordinatlarda değişkenlere ayırma yöntemini kullanarak sonsuz kübik kuyu problemini
çözünüz.
burada normalizasyon sabiti olup normlama koşulundan bulunur,tek boyutlu sonsuz kare kuyu
potansiyeli için normalizasyon sabitinden yararlanarak :
57
b)-
Enerji Katlılık
1 1 1 3 1
1 1 2 3
1 2 1 6
2 1 1
1 2 2 3
2 1 2 9
2 2 1
1 1 3 3
1 3 1 11
3 1 1
2 2 2 12 1
1 2 3 6
1 3 2
2 1 3 14
2 3 1
3 1 2
3 2 1
c)- Yukarıdaki seçenekte verilen enerjilerden sonra artarak gelen ayrık enerjilerin kombinasyonları
şöyledir :
üzere 4 tür.
İlginçlik ise kuantum sayılarının kareler toplamının eşit olmasıdır.
4.9) m kütleli bir parçacık ile verilen sonlu küresel kuyunun içindedir. için
radyal denklemi çözerek taban durumunu belirleyin . ise bağlı durum olamayacağını
gösterin.
58
için süreklidir,her iki ve türevleri birbirine eşitlenir ve bölünürse :
Taban durum enerjisi ise ; ile arasındadır ; enerji ile çarpılıp bölünür:
59
4.13)
a)
b)
c) Bu durum için dalga fonksiyonunu doğrudan yazmamıza bakmayın,bu dalga fonksiyonunu üretme
bağıntılarından yararlanarak oluşturmaya çalışmalısınız.
60
Buradan olur.
61
Sayısal hesaplama yapılır :
4.24) m kütleli iki parçacık a uzunluğundaki kütlesiz katı bir çubuğun uçlarına tutturulmuştur.Sistem sabit
tutulan bir merkez etrafında,üç boyutta serbestçe dönebilmektedir.
a)-Bu katı dönerin izin verilen enerji değerlerini bulunuz.
b)-Bu sistemin normlanmış özfonksiyonları nedir? n. enerji düzeyinin katlılığı ne kadardır ?
62
a)-Sistemdeki iki parçacığın toplam enerjisi;
Toplam enerji ile toplam açısal momentumun boyunun karesi birbirine bağlanır;
4.25) Eğer elektron yarıçapı ile verilen klasik bir katı küre olsaydı ve açısal momentumu
da olsaydı ekvator üzerindeki bir noktanın hızı m/sn cinsinden ne olurdu? Böyle bir model bir anlam
ifade eder mi?
a)
b)
63
c)
d)
64
Not :
Özspinörler normlanır :
4.33) Bir elektron şeklinde titreşim yapan bir manyetik alan içinde durgun durumdadır.
a)
65
b)
c)
d)
in tam olarak dönmesi için olmalı.
66
4.38) potansiyeli ile verilen üç boyutlu harmonik salınıcıyı göz önüne alalım.
a)-Kartezyen koordinatlarda değişkenlere ayırma yönteminin üç tane bir boyutlu salınıcı verdiğini
gösteriniz.Eski bilgilerinizi kullanarak izin verilen enerji değerlerini belirleyiniz.
b)-n. enerji düzeyini ve bu düzeyin katlılığını belirleyiniz.
a)
olur.
b)
0 0 1
0 1 2
1 0
0 2 3
1 1
2 0
0 3 4
1 2
2 1
3 0
… …. …
… … …
… … …
…………
67
4.43)
a)
Radyal dalga gerekli bağıntılar kullanılarak normlanmış biçimde bulunur,Açısal dalga küresel harmonikler
bağıntısı kullanılarak normlanmış biçimde bulunur ve sonra her ikisi çarpılır :
68
b)
c)
Kural :
4.44)
a)-Bu seçenek ve diğer seçenekte bilimsel bir hesap makinesi kullanmanız gerekir ;
69
b)
70
c)
4.45)
a)-Hidrojen atomunun taban durumunda bulunan bir elektronun çekirdeğin içinde bulunma
olasılığını,çekirdeğin yarıçapını b alarak hesaplayınız.
b)-Sonucunuzu olarak tanımlanan sayısına göre kuvvet serisine açarak,en küçük mertebeli
terimin kübik olduğunu gösteriniz.
c)- olacak şekilde nin çekirdeğin hacmi boyunca sabit olduğunu varsayarak,bu
yaklaşıklılık ile de sonucun kübik olduğunu gösteriniz.
d)- için sayısal bir değer elde ediniz.
a)
b)
71
c)
d)
4.46)
a)
b)
72
c)
a)
73
b)
olur.
c)
olduğundan olur.
a)
74
4.52) nin özdurumlarını baz olarak kullanarak spinli bir parçacık için in matris temsilini
bulunuz. in özdeğerlerini belirlemek için karakteristik denklemi çözünüz.
75
özdeğer denkleminde olarak yazılıp karakteristik denklem
çözülür;
Çarpanlarına ayrılır ;
a)-Yörüngesel açısal momentumun karesi ölçülürse hangi değerler hangi olasılıklarla elde edilir ?
b)-Yörüngesel açısal momentumun z bileşeni ölçülürse hangi değerler hangi olasılıklarla elde edilir ?
c)-Spin açısal momentumun karesi ölçülürse hangi değerler hangi olasılıklarla elde edilir?
d)-Spin açısal momentumun z bileşeni ölçülürse hangi değerler hangi olasılıklarla elde edilir?
76
a)Parantez içindeki her iki terimin açısal kuantum sayısı dir,dolayısıyla olasılığı ile
değerini elde ederiz.
b)Parantez içindeki ilk küresel harmonik için ve diğer küresel harmonik için , nin
özdeğerleri ile verilir,buna göre yörüngesel açısal momentumun z bileşeni için özdeğerler ve
olasılıkları şöyledir ;
c)
değerini olasılığı ile elde
ederiz.
d)
77
Ismail T.
78
V.BÖLÜM Ismail T.
a)
b)
5.5)
a)-Sonsuz kuyu potansiyelinde birbirleri ile etkileşmeyen iki özdeş parçacık için Hamiltonyeni bulunuz.
b)- dalga fonksiyonlarını ve enerjilerini ; “ayırt edilebilen parçacıklar”,”özdeş bozonlar”
,”özdeş fermiyonlar için bulunuz.
79
b)
80
Özdeş fermiyonlar için ;
5.6) Sonsuz kuyu potansiyelinde her biri m kütleli ve etkileşmeyen iki parçacık düşünün .Bunlardan biri
durumunda ve diğeri de durumunda ise aşağıdaki parçacıklar için ni hesaplayınız.
a)-Her ikisi ayırt edilebilen parçacık
b)-Her ikisi özdeş bozon
c)-Her ikisi özdeş fermiyon
a) II.bölümde (sonsuz kare kuyu potansiyeli) n.durum için beklenen değerler şöyle bulunmuştu ;
INT
81
c) Özdeş fermiyonlar için ;
82
A burada normalizasyon sabiti olup problem 5.4 deki gibi bulunursa sonucuna ulaşılır.
5.9)
a)-Helyumun her iki elektronunu n=2 durumuna yerleştirdiğinizi varsayın,salınan elektronun enerjisi ne
olur ?
b)-Helyum iyonunun spektrumunu nitel olarak tanımlayın.
5.15) Bir serbest elektron başına düşen ortalama enerjiyi Fermi enerjisinin kesri şeklinde bulunuz.
a)
b)
c)
83
d)
5.17) Bir malzemenin bulk modülü basınçtaki ufak bir azalmanın hacimde yol açtığı küçük artışa oranı
olarak tanımlanır : bağıntısı ile serbest elektron gaz modelinde olduğunu
gösteriniz.
5.19) olduğu durumda ilk izin verilen bandın an alt enerji değerini üç basamağa kadar
hesaplayın. olduğunu varsayın.
5.22)
a)-
84
b)
5.23) Denge durumunda bir boyutlu harmonik salınıcı potansiyelinde bulunan ve toplam enerjisi
olan ve de birbirleriyle etkileşmeyen 3 parçacığımız olsun.Eğer bu 3 parçacık ; ayırt
edilebilirler,özdeş bozonlar,özdeş fermiyonlar olursa şu soruları yanıtlayınız ;
a)-Olası doluluk sayı düzeneklerini ve her bir düzenek için kaç tane farklı üç parçacık durumları vardır? En
olası düzenek hangisidir?
b)-Rastgele bir parçacık seçip bunun enerjisini ölçtüğünüzde,hangi değerleri elde ederdiniz? Ve her birinin
olasılığı ne olurdu ? En olası enerji değeri nedir?
Durumları
000
030 3
300
012
021
102 6
120
201
210
111 1
5.27)
a) olduğu durumda Stirling yaklaşıklığındaki hata yüzdesini hesaplayın.
b) Hatayı %1 den az verecek en küçük tamsayısı nedir?
a)-Stirling yaklaşıklığı ;
85
b)
5.30)
a)-
b)-
86
Bu denklem hesap makinesi ile çözümlenirse ; sonucu bulunur.
5.31) Kara cisim ışımasında toplam enerji yoğunluğu için Stefan-Boltzmann formülünü çıkarın.
b)
5.34) İki boyutlu sonsuz kare düzlem potansiyelinde etkileşmeyen elektronlar için Fermi enerjisini
hesaplayınız. yı birim alana düşen elektron sayısı olarak kabul edin.
87
eksen takımlı iki boyutlu uzayı ve noktalarında çizilen doğruları düşünelim.Her kesişme
noktası ayrı bir kararlı durumu temsil eder.Izgaraya dahil her bir birim alan ve dolayısıyla her bir durum
k uzayının; kadarlık bir alanını işgal eder.Burada maddenin kendi alanıdır.Özdeş
fermiyonlar k uzayında bir dairenin nü doldururlar.Dairenin yarıçapı her bir elektron çiftine
karşılık alanının gelmesi koşulu uygulanarak elde edilir:
Ismail T.
88
Bazı yararlı bağıntılar ;
89