‫رساله‬

‫کنزالحقایق‬
‫از مصنفات عارف متحقق‬

‫شیخ محمود شبستری‬

‫ناظم گلشن راز قدس سره‬

‫سنه ‪1353‬‬
 ‫هوالعلیم‬

‫مح‬
‫موالان شیخ محمود شبستری قدس سره زبده ققین و قدوه موحدین و از اهل شبستر و شبستر قرهی ایست بسمت غ ربی تبرزی‬
‫بمسافت هشت فرسخ‪.‬موالان جامع بوده میان علوم عقلیه ونقلیه رد عهد دولت الجاستو سلطان و ابوسعیدخان رد تبرزی‪.‬‬
‫ت‬ ‫م منجل می می حسین ا ه خ ا مش‬
‫مرجع فضال و علما و مسائل غامضه از خد ت وی ی شده‪ .‬ر ی ساد ت روی از ر سان انمه ل هب فده و ل‬
‫ا‬ ‫س‬ ‫ه‬ ‫م‬

‫منظوم هب وی فرستاد و موالان شیخ محمود هب اشاره شیخ خود بهاء الدین یعقوب تبرزیی رد همان مجلس هر بیتی را بیتی جواب‬
‫نوشت و ارسال داشت بعد از آن ابیات متعدده رب هر یکی افزوده و بمثنوی گلشن راز موسوم نموده وفضال رب آن شروح‬
‫نوشتند‪.‬صاحب مجالس العشاق نوشته رساله منثوره مشهوره موسوم هب حق الیقین از اوست و هم رساله منظوم رب وزن حدیقه‬
‫حکیم سنایی بسعادت انمه موسوم دارند و هم یکی از آاثر و نتایج اف کار اب کار آنجناب این رساله کنزالحقایق استکه رد سنه ‪709‬‬

‫هجری بنظم ردآورده‪.‬وافت آنجناب رد سنه ‪ 72‬و مدت زندگانیش ‪ 33‬سال بوده و این کتاب مستطاب همچون گنج از‬
‫انظار مستور بود و طالبان را جز اسمی از این گنج حقایق بگوش جان نمیرسید ات رد این ایام بهمت آاقی روحانی ‪ 2‬نسخه‬
‫گ‬ ‫نش‬ ‫ب‬ ‫ط‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫ا‬ ‫می‬ ‫ی‬‫فق‬ ‫ی‬ ‫ش‬ ‫بم‬ ‫ک‬ ‫ی‬‫ب م تصح‬
‫بدست آورد و قدر قدور رد ح ن و ید با رت ا ن ر رز آاق ها ر وید ع و ر ردید‪.‬‬
‫م‬ ‫ش‬ ‫آ‬

‫‪2‬‬
 ‫فهرست‬
‫بسم اللّه الّرحمن الّرحیم ‪5.............................................................................‬‬
‫در حقیقت اسالم فرماید ‪7.............................................................................‬‬
‫حکایت ‪9...............................................................................................‬‬
‫در تحقیق حقیقت ‪10 .................................................................................‬‬
‫در تحقیق طهارت ‪11 ..................................................................................‬‬
‫در تحقیق نماز ‪12 .....................................................................................‬‬
‫در تحقیق زکوة‪15 .....................................................................................‬‬
‫حکایت ‪18 .............................................................................................‬‬
‫در تحقیق روزه ‪19 .....................................................................................‬‬
‫در تحقیق حج و ارکان آن گوید ‪21 ...................................................................‬‬
‫در تحقیق جهاد و معنی آن‪23 ........................................................................‬‬
‫در پیدا شدن نفس و صفت آن ‪25 ....................................................................‬‬
‫در حقیقت نفس گوید ‪26 .............................................................................‬‬
‫در تحقیق مراتب نفس ‪27 .............................................................................‬‬
‫در حکمت و موعظت ‪29 ...............................................................................‬‬
‫در موازنه نفس در تمثیل جام جم ‪30 .................................................................‬‬
‫در ذکر شیطان و لعنت کردن بر او ‪32 ................................................................‬‬
‫مثال ‪34 ................................................................................................‬‬
‫در مناظره موسی علیهالسّالم ‪35 ......................................................................‬‬
‫ادامه (صفحه ‪ 40‬و ‪ 41‬کتاب مفقود است) ‪37 .....................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫بیان در نهایت عشق است ‪38 ..........................................................................‬‬
‫در تحقیق شریعت و بیان طریقت ‪41 .................................................................‬‬
‫در تحقیق الدّنیا سجن المؤمن ‪42 .....................................................................‬‬
‫در تحقیق بهشت و دوزخ ‪44 ..........................................................................‬‬
‫در تحقیق رزق ‪46 .....................................................................................‬‬
‫التّعظیم المر اللّه و الشّفقه علی خلق اللّه ‪48 ..........................................................‬‬
‫در تحقیق عیسی و دجّال ‪50 ..........................................................................‬‬
‫در شناخت مهدی سالم اللّه علیه ‪52 ..................................................................‬‬
‫در شرح حضرت مهدی سالم اللّه علیه ‪54 ............................................................‬‬
‫در صفت حضرت مهدی ‪55 ............................................................................‬‬
‫در تحقیق موتوا قبل اَن تَموتوا ‪57 .....................................................................‬‬
‫در تحقیق صراط ‪58 ...................................................................................‬‬
‫در تحقیق میزان ‪60 ...................................................................................‬‬
‫در تحقیق قیام قیامت ‪61 ..............................................................................‬‬
‫در نشر ‪63 ..............................................................................................‬‬
‫در جزای عمل ‪64 ......................................................................................‬‬
‫در حسب حال و ختم کتاب گوید ‪65 .................................................................‬‬

‫‪4‬‬
 ‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫بنام آنکه باطن کرد و ظاهر‬ ‫بنام آنکه اول کرد و آخر‬
‫که عالم را شهادت کرد از غیب‬ ‫خدا وند منزه پاک و بی عیب‬
‫رد آئی انس میدا ن رد طریقت‬ ‫بهر وصفی که خوانی رد شریعت‬
‫ولی رد ذات او نتوان رسیدن‬ ‫توان اندر صفاتش ره ربیدن‬
‫ب کلی سوی ذاتش چون شتابند‬ ‫بدا نش رد صفاتش ره نیابند‬
‫ولی عاجز شوند از کنه ذاتش‬ ‫بسی کوشند و گویند از صفاتش‬
‫که اندر ذات او چون ابلهانند‬ ‫نبی گفتا صفات او ندا نند‬
‫یقین دانم ندا رد هیچ حاصل‬ ‫کسی کو ظن ربد کاو هست واصل‬
‫از آن گفتند خاصان ما عبدانک‬ ‫کمال معرفت شد ما ع رفناک‬
‫سزاوار صفاتش هم نخوانند‬ ‫هزاران قرن اگرچه علم خوانند‬

‫‪5‬‬
‫بجز حیرت ندا رم هیچ حالی‬
‫از آن گفتاراه استغفر الله‬
‫یقین دانم اگر چه بیش گویند‬
‫که گاهی آسمان و گه زمین کرد‬
‫همه موجود کرد و اوست واحد‬
‫یکی از ذات پاکش بیشکی دان‬
‫یکی دانش هن چون هر یک زصفوت‬
‫بگفتن رد نمیگنجد بیانش‬
‫که رد تشبیه و رد تعطیل ما من‬
‫که آن یک آسمان این یک زمین است‬
‫هر آن چیزی که هست او داد جانش‬
‫تعالی خالق االنسان من طین‬
‫‪6‬‬
‫تفکر را نماند آنجا مجالی‬
‫نخواهم آنچه گوید مرد گمراه‬
‫بقدر فهم و عقل خویش گویند‬
‫نگویم که چنان و که چنین کرد‬
‫ولی دانم که او از امر واحد‬
‫یکیرا رد یکی زن هم یکی دان‬
‫هن از روی عدد کز راه وحدت‬
‫بدا ن دارد که می بینم عیانش‬
‫سخن رتسم که رد توحید رانم‬
‫هر آن چیزی که بتوان گفت اینست‬
‫زمین و آسمان اندر بیانش‬
‫س‬‫م ا می خل تح‬
‫ی‬
‫ر او ر رسد از ق ن‬
‫بعلم خویش میدا نند بی کش‬ ‫مالیک رد مقام خویش هر یک‬

‫رد حقیقت اسالم فرماید‬

‫چنان دان فرق از اسالم و ایمان‬ ‫چه فرقست ای پسر از جسم ات جان‬
‫بود ایمان نصیب جان طاهر‬ ‫بدا ن کاسالم باشد حکم ظاهر‬
‫که مکتوب است اندر قلب ایمان‬ ‫تو شرح صدر از اسالم میدا ن‬
‫بورزد هر که او بهبود دارد‬ ‫مسلمانی بدنیا سود دارد‬
‫چو گفتی خون و مالت رد امانست‬ ‫مسلمانی همین قول زبانست‬
‫ربو مومن شو ای مسلم دگر بار‬ ‫ولی رد آخرت ایمانست رد کار‬
‫تو عفوش کن که او رب جان خود کرد‬ ‫اگر با تو کسی بد کرد بد کرد‬
‫شدی مسلم همین معنی نگهدا ر‬ ‫چو همساهی ز تو ایمن شد ای یار‬
‫رد ایمان بود رد کوی عقبی‬ ‫رد اسالم باشد سوی دنیا‬

‫‪7‬‬
‫بکوش آنجای رس زین هر دو بگذر‬
‫یقین اندر رسی رد ملک ایقان‬
‫نجوئی بعد از این از وی جدا ئی‬
‫یقین میدا ن که فردا هم هب بینی‬
‫هن بیند اندر انجا هیچ دیدا ر‬
‫که حالی جان رسد آنجا بجاانن‬
‫بهشت نسیه حالی نقد گردد‬
‫بهشتی کاندرو حق باشد و بس‬
‫بصورت آدمی لیکن دواب است‬
‫کدا مین علم انکش بار حلم است‬
‫تنی دارد ولیکن جان ندا رد‬
‫وی از اموات میدا ن نی ز احیا‬
‫‪8‬‬
‫ورای هر دوان راهی است ربرت‬
‫بعلم ار بگذری ز اسالم و ایمان‬
‫یقین گردد رتا سر خدا ئی‬
‫اگر امروز بشناسی یقینی‬
‫کسی کاینجا نبست از معرفت بار‬
‫ز تن بگذر ربو رد عالم جان‬
‫تنت آنجا ب کلی فقد گردد‬
‫بهشتی هن که میجویند هر کس‬
‫بهشت عامیان رپ انن و آبست‬
‫که جان آدمی زنده بعلم است‬
‫مسلمانی که این ایمان ندا رد‬
‫کسی کز چشم دل گشته است اعمی‬
‫حیات اصلی ار مردی بدست آر‬
‫که بنمایم مقام پاک محمود‬
‫که ات یاب ی حیات جاودان ی‬
‫ح کایت‬
‫بدا ن عامی سرگردان و حیران‬
‫هس ماهه دار و قران خوان و عابد‬
‫میان مردمان گردیده مقبول‬
‫مدرب رب وقوف حال و ماضی‬
‫کنون وقتست اگر گردی مسلمان‬
‫بگویم با تو رمزی کان کدا م است‬
‫‪9‬‬
‫حیات عاریت را نیست مقدا ر‬
‫مرا زین کشف سر این بود مقصود‬
‫چ و خض ر ازعل مخ ور آب ارت وان ی‬
‫چه نیکو گفت آن پیر سخندا ن‬
‫که صوفی و امام و شیخ و زاهد‬
‫مرقع پوش و صاحب اتج و کشکول‬
‫خطیب و واعظ و مفتی و اقضی‬
‫همه گشتی و شد کارت بسامان‬
‫مسلمانی ورای این مقام است‬
 ‫مسلمانی همین است ای ربارد‬ ‫بکس مپسند آنچت نیست رد خور‬
‫که ایمان علم خاص الخاص جانست‬ ‫ولی ایمان ورای این و آنست‬
‫حقیقت سر ایمان را بدا نی‬ ‫چو بشناسی یقین تو اینمعانی‬
‫ق‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق ت‬‫ح‬ ‫ی‬ ‫ق‬‫ح‬‫ت‬

‫بگو از جان و دل قول شهادت‬ ‫ب کلی دور شو از رسم و عادت‬

‫که قدری نیست اقوال زبان را‬ ‫ربو رد پیش کُن یکراه جان را‬

‫که حق از بندگان خود همین خواست‬ ‫باخالص و یقین کن کار خود راست‬
‫که قول و فعل تو حق را بود خاص‬ ‫بگویم ات بدا نی چیست اخالص‬
‫چو بشناسی و بگذا ری چه سود است‬ ‫شهادت را حقوقست و حدود است‬
‫‪2‬‬
‫شود فردا حسارت زانکه مستی‬ ‫‪1‬‬
‫تو پندا ری بدین یک قول رستی‬
‫منافق این بود کردم بیانت‬ ‫مسلمان نیست از تو جز زبانت‬
‫‪1‬‬
‫اقوال‬
‫‪2‬‬
‫حمارت‬

‫‪10‬‬
‫زبان گویا و دل را زان خبر نیست‬
‫بکل شو زانکه انفع نیست یکجزو‬
‫هر آنچت گفت حق فرمانکنی تو‬
‫ز شرک مشرکان بگذشته باشی‬
‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق طهارت‬‫ح‬‫ت‬
‫مباش از بهر دنیا بیش رنجور‬
‫بباید رفتنت زینجای انگاه‬
‫تو منت دار زانکت جامه شویند‬
‫یقین میدا ن که از تو سیم جوید‬
‫بشوید دار ازو منت فراوان‬
‫ولی وقتی که پاکیزه است نیکوست‬
‫‪11‬‬
‫نفاق ای بی خبر چیزی دگر نیست‬
‫مسلمان گشته اکنون بیک عضو‬
‫اگر دل با زبان یکسان کنی تو‬
‫مسلمان حقیقت گشته باشی‬
‫ز دنیا و ز دنیادار شو دور‬
‫که دنیا چون رباط است اندر اینراه‬
‫ز نیک و بد هر آنچت خلق گویند‬
‫کسی کت جامه تن پاک شوید‬
‫بدین معنی کسی کت جامه جان‬
‫تن تو جامه جانست ایدوست‬
‫ولیکن شوخ جان از کفر و شرکست‬ ‫غبار جامه تن شوخ و چ کرست‬
‫طهور جان ز آب علم و دین جوی‬ ‫لباس تن بآب جوی میشوی‬
‫ردونت پاک کن آنگه وضو ساز‬ ‫ز خشم و کینه و از شهوت و آز‬
‫اگر چه رد نمازی بی نمازی‬ ‫ازریا گر نباشد جان نمازی‬
‫بترک او حدث از پیش ربدار‬ ‫حدث دنیاست زریا هست مردار‬
‫مکش جیفه دگر رد بند نیفه‬ ‫چو دنیا را پیمبر خوانده جی هف‬
‫حقیقت این بود غسل جنابت‬ ‫بتوهب کوش ات یابی اانبت‬

‫رد تحقیق مازن‬

‫از آن معنی که با آن دوست راز است‬ ‫خشوع مومنان جان نماز است‬
‫یقین میدا ن که دایم رد نمازی‬ ‫اگر از جان و دل با حق ربازی‬
‫فضیلت بیشتر اندر نیاز است‬ ‫اگر چه افضل طاعت نماز است‬

‫‪12‬‬
‫خشوع دوستان رد عین جوعست‬
‫شکم چون رپ شود میدا ن ز شیطان‬
‫ب کلی اقتدا کن رکعتی چند‬
‫پس آن گاهی بگو الله اکبر‬
‫بقول و فعل گو وجهت وجهی‬
‫بهر سوئی که روی آری خدا یست‬
‫هب نیت کن چو خواهی کرد کاری‬
‫نیاز خویش با حق باز گفتن‬
‫اگر داری وگرهن رو بدست آر‬
‫ولی رد وی حضور دل ندا ریم‬
‫اجابت کن هب فضلت این دعا را‬
‫تنت افرق چو شیطان از سجود است‬
‫‪13‬‬
‫مصلی را فالح اندر خشوعست‬
‫ازریا جوع باشد قوت مردان‬
‫ببر از خلق و با حق گیر پیوند‬
‫ز اول بفکن این دنیا پس سر‬
‫ز خاطر دور کن افعال منهی‬
‫چو استادی و دانستی چه جایست‬
‫چو میدا نی که نیت چیست باری‬
‫قرائت چیست با حق راز گفتن‬
‫حضور قلب میباید رد این کار‬
‫اگر چه ما نمازی میگزاریم‬
‫خدا وندا حضوری بخش ما را‬
‫رتا ات بود تو اندر وجود است‬
‫ربو کن سجده اکنون زانکه مردی‬
‫که نیت مومنان را از عمل هب‬
‫توان کردن چو این کس اهل باشد‬
‫بیک معنی و دیگراه نهفتم‬
‫ندا نستیش پندا ری همین است‬
‫یقین میدا ن صلوه دایمونست‬
‫جماعت فوت خواهد گشت ردیاب‬
‫بخوان پس قل هو الله احد را‬
‫که جان او ز نور حق جلی بود‬
‫نجنبید از حضور خویش از جای‬
‫که اینست ای اخی سر عبادت‬
‫اگر رد کعبه بگذا ری روا نیست‬
‫‪14‬‬
‫ولی چون بود خود را رتک کردی‬
‫ربو نیت نکو کن پس قدم هن‬
‫نماز پنج وقتی سهل باشد‬
‫نماز مومنان این بُد که گفتم‬
‫نماز مخلصان ربرت از اینست‬
‫نمازی کان بحق دین را ستونست‬
‫بسی خفتی کنون ربخیز از خواب‬
‫نخست از افتحه بشناس خود را‬
‫نماز معنوی زان علی بود‬
‫که پی کان ربکشیدش مرد از پای‬
‫تو هم گر عابدی بگذا ر عادت‬
‫نمازی کز سر صدق و صفا نیست‬
 ‫صل‬ ‫ا ی ل لم‬
‫بخوان یک ر ه و ل ن‬
‫ی‬ ‫مکن سهو نمازت رد ره دین‬
‫جزایش ویل باشد رد قیامت‬ ‫نمازی کان هب سهو آری تمامت‬
‫کز اینش جز نصیحت نیست مقصود‬ ‫ربو جان پدر بشنو ز مح ودم‬

‫که ات یابی جزایش قرب مولی‬ ‫نماز از صدق کن کانست اولی‬

‫رد تحقیق ز وةک‬

‫از آن پس رد پیش آتواالزکوة است‬
‫ربون میکن چو دانی شوخ مالست‬
‫نصابت چون بود میده نصیبی‬
‫ولی فردا نصاب اندر حسابست‬
‫بباید دادنت از بیست نیمی‬
‫زکوة فطر آمد نیز رب سر‬
‫چو دانستی عماد دین صلوة است‬
‫زکوة مال چندا نی که حالست‬
‫چو بینی مستحق از طعم و طسیبی‬
‫زکوة صورتی بعد از نصابست‬
‫هب امر شرع بی رتسی و بیمی‬
‫ز مال گوسفند و غله و زر‬

‫‪15‬‬
‫که ات معلوم گردد خلق چندند‬
‫بحصن اندر وزان نبود وبالت‬
‫مکن باطل هب ایذا و هب منت‬
‫ز سیم و غله و انگور و خرما‬
‫زکوة نقد خویش از علم دادم‬
‫که حقست این زکوة از مرد حقی‬
‫فدا کردن بجای نیمه ٔ بیست‬
‫نمیدا نم که ایشان را چه حالست‬
‫بکن تقلید از بوبکر صدیق‬
‫چو خواهی این سخن را عین ق‬
‫که دانست آچه خواهد داد باقی است‬
‫نمیدا نم کرا خود ربگ آنست‬
‫زکاتت هست اگر رب خویش بینی‬
‫‪16‬‬
‫زکوة فطر از آن رب سر فکندند‬
‫زکوة مال دادی کشت مالت‬
‫زکوتی را که دادی بهر جنت‬
‫هب هر چیزی زکوتی هست رب ما‬
‫مرا رد کیسه نقد این بد گشادم‬
‫ح‬ ‫بگی م ک مست‬
‫ق‬
‫ر از ن ز وة ار ی‬
‫زکوة اولیا دانسته ٔ چیست‬
‫زکوة صاداقن خود رتک مالست‬
‫ی‬‫ق‬‫ح‬‫ت‬
‫فدا کرد او همه هن نیمی از بیست‬
‫زکوة عاشقان خود رتک جانست‬
‫ز دست و پا و چشم و گوش و بینی‬
‫از آن رب خویش واجب دان زکاتی‬
‫ولی رد دل نگه داری ز جهل است‬
‫سر جمله گنااهن حب دنیی است‬
‫علی کرد آنچه او را حق بفرمود‬
‫زکوة اندر نماز او دادی و بس‬
‫بسائل داد خاتم رد خشوع او‬
‫خدا وندش جزای هَل اتی داد‬
‫ز دنیا دور شو رد راه دین باش‬
‫چو میدا نی که از جمله خدا هب‬
‫قبولش کن که این قول رسولست‬
‫ز محمودت زکوتی ده حقیقت‬
‫‪17‬‬
‫بهر دم کز خدا یابی حیاتی‬
‫اگر رب دست گیری مال سهلست‬
‫ربای مصلحت دنیا گنه نیست‬
‫زکوة خاص گان آن علی بود‬
‫نکرد این کار از خلق جهان کس‬
‫شنیدستی که رد وقت رکوع او‬
‫هس قرص جو هم از بهر خدا داد‬
‫ی‬ ‫ن‬‫ت ه گ میت ان همچ‬
‫و م ر و ی ن باش‬
‫زکوة ار میدهی بهر خدا ده‬
‫زکوتی کان هب حق باشد قبولست‬
‫بیاموز ار ندا نی این طریقت‬
 ‫ح کایت‬
‫بخیلی کز بخیلی بود رد اتب‬
‫وگر دادی بسی منت نهادی‬
‫خریدا ریش آمد سخت ردویش‬
‫که چندی میفروشی این جگربند‬
‫زکاتم گشت واجب چار دینار‬
‫زکاتم این بود ربدار این را‬
‫بدا ن ماهی زکات از وی خرید آن‬
‫رب آن قصاب بسیاری دعا کرد‬
‫خدا وندا تو میدا نی گرانست‬
‫جزای آن چه باشد ویل و زنجیر‬
‫‪18‬‬
‫چنین گویند مردی بود قصاب‬
‫زکوة سیم و زر هرگز ندا دی‬
‫جگربندی نهاده بود رد پیش‬
‫سوالش کرد آن ردویش رد بند‬
‫بدو گفتا که ای ردویش بیمار‬
‫بخر از من بدینمقدا ر این را‬
‫چو ردمانده بد آندرویش حیران‬
‫گرفت و روی خود سوی هوا کرد‬
‫ولی زان پس بگفت ار بیع آنست‬
‫زکوتی کانچنان باشد هب زتوری‬
‫چه سنجد آن بمیزان قیامت‬
‫مکش همچون خران بیفایده بار‬
‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق روزه‬‫ح‬‫ت‬
‫تهی کن ای پسر امروز سینه‬
‫ربآرند از دل و از جان دمارت‬
‫داهن خود بشوی از کفر و غیبت‬
‫اگر دانسته ای کالصومُ لی چیست‬
‫بترک دون حق معنیش آنست‬
‫مکن غیبت وگر گویند منیوش‬
‫چو بینی بد چو باد از وی گذر کن‬
‫ولیکن زند خاصان کار خامست‬
‫‪19‬‬
‫زکوتی کان چنان باشد تمامت‬
‫ربو جان پدر زتوری بگذا ر‬
‫ز خشم و شهوت و از حرص و کینه‬
‫وگر هن رد قیامت این چهارت‬
‫ز من بشنو راه کن لعب و طیبت‬
‫پس آنگه روزه گیر از هر چه منهیست‬
‫هب صورت روزه رتک آب و اننست‬
‫چو خواهی داشت روزه چشم ردپوش‬
‫ب کلی از همه بداه حذر کن‬
‫نخوردن ز آب و انن این روزه عامست‬
‫ز سوگند ردوغ و میل شهوت‬
‫خوشا وقت کسی کو داشت یک ماه‬
‫بگویم کاندر آن چه اختصاص است‬
‫ز عقبی نیز هم از عین حیرت‬
‫از ایشان رد زمان روزه گشاید‬
‫وگرهن رو بخور رد چاشت روزه‬
‫کدا مینت پسند آید نگهدا ر‬
‫که گر جز همچنان داری حرام است‬
‫که سر روزه اینست ای ربارد‬
‫که رتک خود کند والله اعلم‬
‫که رد دنیا و عقبی عافیت هب‬
‫‪1‬‬
‫عترت‬
‫‪20‬‬
‫چو رپهیزی ز نمامی و غیبت‬
‫بود این روزه خاصان ردگاه‬
‫از آن پس روزه خاص الخواص است‬
‫‪1‬‬
‫ز دنیا افرغند از راه ع زت‬
‫بجز حق هر چشان رد خاطر آید‬
‫چنین دار ار توانی داشت روزه‬
‫تو زین هر هس که بشنیدی بگفتار‬
‫بگویم مغز این جمله کدا م است‬
‫بحق گیر و بحق دار و بحق خور‬
‫کسی را باشد این معنی مسلم‬
‫بعیدی مان لباس عافیت ده‬
‫بدا نی معنی ایام تشویق‬
‫گ‬
‫رد ق ج و ارکان آن وید‬‫ح‬‫ت‬
‫بکعبه روی خود سوی خدا آر‬
‫از آن پس اعتماد خود ربو کن‬
‫که کردی با خدا ی خویش انجی‬
‫زر و سیمت دهند و انن و گندم‬
‫و یا حجی بجای آورده باشی‬
‫چو اربیشم شو از استرک بیزار‬
‫اگر هستت ز حق این استطاعت‬
‫پس آنگه مرده را اینها صفا بین‬
‫بسعی از سوی علم حق دوان شو‬
‫‪21‬‬
‫چو از تحقیق یابی نور تحقیق‬
‫ح‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫هر آن امری که فرمودت بجای آر‬
‫چو کردی نیت از اول نکو کن‬
‫بدا ن نیت شوی ردویش حاجی‬
‫ز بهر آن که باز آئی و مردم‬
‫که پندا ری که کاری کرده باشی‬
‫ربو بشکن همه بتهای پندا ر‬
‫فدا کن جان و دل که اینست طاعت‬
‫هر آنچه آمد بتو آن از خدا بین‬
‫ز جهل خویش بگرزی و روان شو‬
‫حجر را بوهس ده کان دست حقست‬
‫از آن پس کوی رد ع رافت میگیر‬
‫پس آنگه دست رد حلقه زن ایدوست‬
‫ی‬‫ع‬‫سم‬
‫هب ا ل آنجا اقتدا کن‬
‫خوشا عیدی که افرق از وعید است‬
‫که اینست ای ربارد شهر قربان‬
‫بصحرای معانی شو که نیکوست‬
‫چو عیسی مانده دور آسمانی‬
‫بعیدی روزه ما را گشادی‬
‫بدا نی معنی ایام تشریق‬
‫‪22‬‬
‫واف کن عهد و میثاقی که حقست‬
‫راه کن پای باطل دست حق گیر‬
‫رد حق گیر و رو کان باب نیکوست‬
‫ی‬‫ع‬ ‫سم‬
‫چو ا ل جان خود فدا کن‬
‫پس آنگه عید کن زریا که عید است‬
‫بکش آن نفس شوخت بهر رحمان‬
‫ربون آی از نهفت صورت دوست‬
‫چو عید اول و آخر بدا نی‬
‫خدا وندا چه ما را عید دادی‬
‫چه از تقلید یابی نور تحقیق‬
 ‫ن‬‫مع‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق جهاد و ی آن‬‫ح‬‫ت‬

‫که صاحب شرع اندر دین نهاد است‬ ‫‪1‬‬

‫ز بعد او دگر رکن جهاد است‬
‫که باید کرد رد معنی و صورت‬ ‫جهاد تو دو نوعست از ضرورت‬
‫که منکر گشت حق را کافر آنست‬ ‫جهاد صورتی با کافران است‬
‫چو دانستی بکن جهدی رد این باب‬ ‫جهاد معنوی را نیز ردیاب‬
‫ز جمله کافران کافررتست او‬ ‫چو اماره است نفست کافر است او‬
‫ب‬
‫مریدش کن اگر گردد مسلمان‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ت‬ ‫ع‬
‫ت د و ش ن وی ا مان‬ ‫کم‬ ‫ح‬

‫بمعنی ربرت از افالک گردد‬ ‫که گر از نور ایمان پاک گردد‬

‫یقین خاکت دهد یکروز رب باد‬ ‫وگر دانی که نفست سرکش افتاد‬
‫که رب کافر نباشد اعتمادی‬ ‫بکن با کافر نفست جهادی‬
‫جهاد کافر نفس است دشوار‬ ‫جهاد نفس کافر را چه مقدا ر‬

‫‪1‬‬
‫رکنی‬

‫‪23‬‬
‫رد افتی هب که با این نفس رپکین‬
‫که رد محراب گفت و رد خور است این‬
‫هب پیوندیم زین پس جنگ اکبر‬
‫که رد وی نیز حرب است ار توانند‬
‫جهاد اکبرت با نفس و شیطان‬
‫کنی رد بند و فرمائی اسیری‬
‫ردین ره مر تو را یاری کند او‬
‫یقین میدا ن که رد معنی شهیدی‬
‫ز من بشنو جهادی کن بمردی‬
‫مکن کش اندرین معنی یقین است‬
‫هن بهر نفس خود بهر خدا کن‬
‫جهاد صورت و معنی هب جا آر‬
‫‪24‬‬
‫اگر با کافران چین و ماچین‬
‫پی‬
‫بجان بشنو که از غمبر است این‬
‫که افرغ چونشدیم از جنگ اصغر‬
‫چرا محراب را محراب خوانند‬
‫جهاد اصغرت با کافران دان‬
‫بعلم از نفس شیطانا بگیری‬
‫یقین رد پیش تو زاری کند او‬
‫وگر رد قتل نفس خود رسیدی‬
‫جهاد نفس خود معلوم کردی‬
‫جهاد صورت و معنی چنین است‬
‫بدا نش خشم و شهوت زری پا کن‬
‫ب کلی روی خود سوی خدا آر‬
 ‫رد پیدا شدن نفس و صفت آن‬
‫که چون حق کرد نور خویش اظهار‬ ‫چنین گفتند داانیان اسرار‬
‫که خوانندش حکیمان روح اعظم‬ ‫ز عکس نور او شد اصل عالم‬
‫پدید آمد بخلقت عقل اولی‬ ‫ز روح اعظم و از امر اعلی‬
‫که مخلوق نخست از امر عقلست‬ ‫حدیث از سید سادات نقلست‬
‫چنان کز جنب آدم شخص حوا‬ ‫بامر از عقل کرد او نفس پیدا‬

‫که باشد اندرو چندین عالمات‬ ‫از آن پس ع رش و کرسی و سموات‬

‫ز ارکان و موالید و ز مردم‬ ‫ز نور و ظلمت و افالک و انجم‬
‫جدا کردش بنطق از جمع حیوان‬ ‫چو صورت بست ازین پس نفس انسان‬
‫بچندین واسطه آمد پدیدا ر‬ ‫ز حق نفست بدین رتتیب و مقدا ر‬
‫ز موجودات او بوده است مقصود‬ ‫ازو بهتر نیامد هیچ موجود‬

‫‪25‬‬
‫امانت را بدو دادن روا نیست‬ ‫کسی کو محرم سر خدا نیست‬
‫ولیکن من نگویم جز مثالی‬ ‫رد این معنی سخن گفتند حالی‬
‫تو را سری از آن معلوم گردد‬ ‫مثالت گر نکو مفهوم گردد‬

‫رد حقیقت نفس گوید‬

‫مدا رش سرسری فهمش بجان کن‬ ‫مثال اینست نیکو فهم آن کن‬
‫حقیقت بار او آید ب کاری‬ ‫ردخت ار چند دارد شاخ و باری‬
‫که شاخش آسمان بیخش زمینست‬ ‫حقیقت نفس انسانی چنین است‬
‫ز دنیا تن بگیر از آخرت جان‬ ‫تن از دنیا و جان از آخرت دان‬
‫که تن را قلب و قلبت را چو جانست‬ ‫توئی تو هب بین ات چیست آنست‬
‫وگر ظاهر کنم باشد زیانم‬ ‫بغیر از این چنین گفتن ندا نم‬
‫بدین اقرار کن ان کار کفر است‬ ‫اگر افشا کنم اسرار کفر است‬

‫‪26‬‬
‫چو میوه خام بود آنا نهفتم‬ ‫بسی گفتم ولی چیزی نگفتم‬
‫چو وقت آید ربش یابی بیکبار‬ ‫بوقت خویش موقوفست این کار‬
‫وگر مکشوف گردانم حرامست‬ ‫هنوز این میوه گویا خام خام است‬
‫م گفت ینمعن بم‬
‫شود آنا که باشد عقل معلوم‬ ‫ه‬ ‫ف‬
‫رب زی م ا ی وم‬
‫نف‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق مر ب س‬‫ح‬‫ت‬

‫تو شیطان کفر نفس خویش میدا ن‬ ‫چو میخواهی بدا نی نفس و شیطان‬
‫چو لوامه شود گردد مسلمان‬ ‫اگر نفس تو اماره است شیطان‬
‫بود لوامه چون کردند رامش‬ ‫چو باشد تند اماره است انمش‬
‫که با هر نفس یک شیطان قر ینست‬ ‫هن آخر م صطفی گفته چنین است‬
‫ولیکن شد بدست من مسلمان‬ ‫مرا هم بود اندر نفس شیطان‬
‫کند رتک بدی تقوی بگیرد‬ ‫ز تو گر عقل و داانئی پذرید‬

‫‪27‬‬
 ‫بگیرد اندران منزل قراری‬
‫بیابد عقل دور از واهمه نفس‬
‫م‬ ‫گش‬ ‫ن‬
‫ی ه ت ان ش‬ ‫ئ‬ ‫م‬‫ط‬‫م‬ ‫ن‬‫ع‬‫م‬‫ب‬
‫‪1‬‬
‫بدو پیوند وانگه رو بایقان‬
‫چنین است ای پسر مولود اثنی‬
‫ندا ی ارجعی آید ز ربش‬
‫چو ردیابی هب جان و دل فتوح است‬
‫تفکر بیشتر کن چون دقیق است‬
‫توقف دار هم روزی بدا نی‬
‫‪1‬‬
‫بدو پیوند وانگه روح ایقان‬
‫‪28‬‬
‫پس آنگه چون نماند هیچ کاری‬
‫رسد اندر مقام ملهمه نفس‬
‫رد آن منزل که حاصل گشت کامش‬
‫چو نفست مطمئنه شد بایمان‬
‫حیاتی باشد آنجا جاودانی‬
‫راه گردد رد ایقان لهو و لعبش‬
‫بدا ن رای رجوع آن رای روح است‬
‫معانی بس ع ززی است و رقیق است‬
‫اگر حالی ندا نی این معانی‬
 ‫رد حکمت و موعظت‬
‫پس آنگه جان سوی جاانن روان کن‬ ‫تو نفست دل کن و دل را چو جان کن‬
‫شکم را گرسنه میذا ر پیوست‬ ‫ربهنه دار تن کواته کن دست‬
‫که ات باشد هب بیند دل خدا را‬ ‫زبری پای کن نفس و هوا را‬

‫سعادت را ندا نستی سر و پای‬ ‫ز مبدأ آمدی اندان رد اینجای‬

‫هن از معنی بصورت آدمی انم‬ ‫ز غفلت بی خبر ز اغاز و انجام‬
‫شوی مرغی که رپی ات سعادت‬ ‫ولی چون رپ کنی علم و عبادت‬
‫مثال بیضه رد فرش اوفتادی‬ ‫چو عیسی گفت اول چون زبادی‬
‫کجا دانی رپید از ع رش ربرت‬ ‫بدا نش گر نپری بار دیگر‬
‫مع‬ ‫کم‬ ‫ح‬‫ب‬
‫فرشته وش لباس علم پوشی‬ ‫ش‬ ‫ک‬‫ب‬ ‫ن‬ ‫ی‬
‫ت ر رد ا ن ی و ی‬ ‫گ‬

‫چو عیسی راه یابی رد سموات‬ ‫مجرد گردی از دنیا بطاعات‬

‫‪29‬‬
 ‫ج‬
‫رد وازهن س رد ل جام م‬
‫که جامی داشت کان گیتی نما بود‬
‫که پیدا میشد از وی هرچه میخواست‬
‫رد آن جام از صفای آن نشان بود‬
‫هش گیتی از آن دلتنگ گشتی‬
‫م‬ ‫ل‬ ‫ع‬‫بک ب‬
‫ش‬
‫ردندی ش باز رو ن‬
‫بدیدی هر چه بودی رد همه جای‬
‫منجم گفت اصطرالب بد آن‬
‫چنان روشن که میدید آنچه میخواست‬
‫ولی آسان نشد این کار دشوار‬
‫نبود آن جام جم جز نفس داان‬
‫ی‬‫ث‬ ‫م نف تم‬
‫یکی جم انم وقتی پادشا بود‬
‫بضنعت کرده بودندش چنان راست‬
‫هر آن نیک و بدی کاندر جهان بود‬
‫چو وقتی تیره جام از زنگ گشتی‬
‫بفرمودی که داانیان این فن‬
‫چو روشن گشت انجام دل افزای‬
‫حکیمی گفت جام آب بد آن‬
‫دیگر یک گفت بود آئینه راست‬
‫بقدر علم خود گفتند بسیار‬
‫بسی گفتند هر نوعی از اینها‬

‫‪30‬‬
‫نماید اندر او آافق یکسان‬
‫شود رب کل موجودات شامل‬
‫نموداری بود رد نفس انسان‬
‫چو عارف شد بخود جام جم است او‬
‫نف‬ ‫ت‬‫س‬‫ن‬
‫خ‬
‫بش‬ ‫ا‬ ‫خ‬
‫ن س ود ر نیک ناس‬ ‫ی‬
‫ز راه صورت و معنی بیکدم‬
‫بدا نستن خدا را چون توانی‬
‫از آن پس طالب ع رافن رب باش‬
‫ن س ود ناس و ب باش‬
‫چو نفس تیره روشن کرد انسان‬
‫چو انسان گشت اندر نفس کامل‬
‫ز چرخ و انجم و از چار ارکان‬
‫حقیقت دان اگر چه آدم است او‬
‫بدا ر ایدوست گفت پیرخود پاس‬
‫که ات رد وی هب بینی هر دو عالم‬
‫تو نفس خویش را نیکو ندا نی‬
‫نف‬ ‫ت‬‫س‬‫نخ‬
‫خ‬ ‫بش‬
‫خ‬ ‫ی‬

‫وزو ع رافن حق را آشنائیست‬ ‫ازریا نفس ز ایات خدا ئیست‬

‫کم‬ ‫ح‬‫ئب‬
‫ل‬ ‫ض‬
‫ربون آ ی ت از ال ت‬ ‫چو بشناسی نباشد زان وبالت‬
‫شوی ایمن ز مکر و شر شیطان‬ ‫دلت روشن شود از نور رحمن‬

‫‪31‬‬
 ‫رد ذکر شیطان و لعنت کردن رب او‬
‫که میدا نم نمیدا نی بسامان‬ ‫ز من بشنو بیان حال شیطان‬
‫کنون ابلیس شد از راه تبدیل‬ ‫ز اول انم او بودی ع زازیل‬
‫خ‬ ‫ت‬ ‫گف‬ ‫گ‬
‫ی د ر ند رد ور‬ ‫ن‬‫ع‬‫بم‬ ‫ولیکن هر زبرگش انم دیگر‬
‫یکی اش صاحب طول امل خواند‬ ‫یکی اش حال مشغول ازل خواند‬
‫یکی اش نقطه رپگار حق گفت‬ ‫یکی اش عارف اسرار حق گفت‬
‫که حق بگزید و ز آدم رو بگرداند‬ ‫یکی نیزش غیور مملکت خواند‬
‫کزو با سجده آدم نپرداخت‬ ‫چنان خود را بکل رد عشق او باخت‬
‫بجان بخرید و یکسو شد ز رحمت‬ ‫نگردانید روی از حق و لعنت‬
‫که هرگز یاد رحمت می نیارد‬ ‫چنان با لعنت حق خوی دارد‬
‫که دشنام حبیبش هب ز گنجی‬ ‫ز لعنت کردن او را نیست رنجی‬

‫‪32‬‬
‫ولی گردد قیامت را مسلمان‬
‫مف‬
‫ولی آخر شود خیر صل‬
‫یکی رکن عظیم معتبر اوست‬
‫که از سیلی شیطان او امان یافت‬
‫ولیکن روی دارد سوی ع زت‬
‫ولی اندر سرش بسیار انز است‬
‫ولیکن این ز سری نیست خالی‬
‫جوابی گوی اگر دانی رد این باب‬
‫چرا با او دگر بار این نسق کرد‬
‫کرا بود از خالیق این کرامت‬
‫اگر باطل بد او باقی چرا ماند‬
‫ک‬‫ش‬‫بگ ی گ گفت م‬
‫و م ر هب ن ل آمد‬
‫‪33‬‬
‫اگرچه کافر است امروز شیطان‬
‫گ ش مج‬
‫م‬
‫ز اول ر چه باشد ر ل‬
‫یقین سرچشمه سر قدر اوست‬
‫ندیدم رد جهان یک کس که جانیافت‬
‫بصورت گرچه ملعون شد ز حضرت‬
‫رد لعنت رب او هرچند باز است‬
‫اگر چه لعنتش کرده است حالی‬
‫سوالی هست اینجا نیک ردیاب‬
‫اگر از خویش رتک امر حق کرد‬
‫که دادش انتظاری ات قیامت‬
‫چرا بی واسطه با حق سخن راند‬
‫مرا حالی جوابی رد دل آمد‬
‫چو حال او چنان گردید ز اوضاع‬
‫زبودی روی او آنجا سیه کرد‬
‫که خلقی زان ح کایت بی خبر بود‬
‫مثال‬
‫که نشنیده است هرگز گوش آنا‬
‫یکی سر هنگ را رب رد نشاند‬
‫که هش رد خلوت آنجا سور دارد‬
‫رد آرد نیک را و بد رباند‬
‫بجز شیطان ز سر هن گان ردگاه‬
‫ز لعنت کردنش چندا ن زیان نیست‬
‫ربای مال خلقی میل او کرد‬
‫‪34‬‬
‫بدو داده است دنیا را باقطاع‬
‫اگر چه رب مأل کارش تبه کرد‬
‫ولی اندر نهان کاری دگر بود‬
‫مثالی گویمت بنیوش آنا‬
‫هر آن شاهی که شاهی نیک داند‬
‫که ات انمحرمان را دور دارد‬
‫کسی باید که نیک و بد بدا ند‬
‫نبد ع رافن کسی را اندر اینراه‬
‫حقیقت کار شیطان رد میان نیست‬
‫چو مال و خلق را رد خیل او کرد‬
 ‫ولی با خاص گان کاری ندا رد‬ ‫بجز اغوا خر و باری ندا رد‬
‫که ات عامی ز شیطان رد عذا بی‬ ‫تو خود را خاص کن ات راه یابی‬
‫منال از دست شیطان ربونی‬ ‫چو تو رد دست نفس خود زبونی‬
‫پس انگه لعن کن رب نفس شیطان‬ ‫ز اول نفس خود را کن مسلمان‬
‫بدل زو دور شو لعن زبان چیست‬ ‫چو میدا نی بمعنی لعن دوریست‬
‫که دشمن رت کسی از دشمنان اوست‬ ‫تو نفس خویش را لعنت کن ایدوست‬
‫هب پیدا کردن این باشد قیامت‬ ‫یقین دان کار شیطانا تمامت‬

‫رد مناظره موسی علیهالسالم‬

‫رد آن وادی سیاهی دید از دور‬ ‫چو موسی باز میگردید از طور‬
‫که مینالید از دوری و عصیان‬ ‫چو زندیکش رسید او بود شیطان‬
‫‪1‬‬
‫کمانش شد که اندم خشمش آمد‬ ‫چو موسی دید او را رحمش آمد‬

‫‪1‬‬
‫اندر‬

‫‪35‬‬
‫چرا سجده نکردی ات شدی خوار‬
‫که رتسیدم مبادا چون تو گردم‬
‫بگفتا اوفتادی از فتوت‬
‫عیانم نیست این رب من عیان کن‬
‫چرا کردی نظر انجا بکهسار‬
‫شوی خسته ز قول لن رتانی‬
‫مرا می آزمود این بد بهاهن‬
‫نج‬
‫ستم غیر او و هم نجویم‬
‫چو حق باشد سوی آدم نگردم‬
‫اگر زندیک یا دورم همانم‬
‫ندا نستش چه افتاد و کجا شد‬
‫حقیقت مرد عاشق هر ردی نیست‬
‫‪36‬‬
‫بشیطان گفت موسی ای گنه کار‬
‫بگفتا زان سبب سجده نکردم‬
‫بگفتا من چه گشتم رد نبوت‬
‫بگفتا چون فتادم هین بیان کن‬
‫بگفتا خواستی از دوست دیدا ر‬
‫چو روی از وی بگردانی ندا نی‬
‫چو بودم من بعشق او ی گاهن‬
‫ز عصیان بس چها آمد ربویم‬
‫ز عشقش سجده آدم نکردم‬
‫بغیر حق دگر چیزی ندا نم‬
‫بگفت اینها و از موسی جدا شد‬
‫یقین دان عشق کار سرسری نیست‬
‫نخواهد غیر او هرچند نیکوست‬ ‫کسی کش عشق شخصی هست رد پوست‬

‫ادامه (صفحه ‪ ۴۰‬و ‪ ۴۱‬کتاب مفقود است)‬

‫زبد یک نعره و رب دار شد زود‬ ‫چو شیخ از خواهر این اسرار بشنود‬
‫جدا کردند از کل جمله اجزاش‬ ‫چو ببریدند یکسر جمله اعضاش‬
‫فدا کرد او سر و زین سر نگردید‬ ‫چو رد باطن تجلی نور حق دید‬
‫چو میدا نم که میدا نیم نیکوست‬ ‫اانالحق میزد و میگفت ایدوست‬
‫فدا گردد بجان از بهر الهوت‬ ‫هب بینم کاین تن خاکی بناسوت‬
‫بیامرزش که با من کرد این کار‬ ‫اگر این را هب پیشت هست مقدا ر‬
‫چو صادق بود رد دعوی چنین بود‬ ‫مناجاتش رد آن سروقت این بود‬
‫که باطن را کنی روشن بطاعت‬ ‫رتا نیز ار بود این استطاعت‬
‫ز نور حق شود روشن ردونت‬ ‫ردون گر پاک داری چون ربونت‬

‫‪37‬‬
‫ز نور حق رسد فیضت دمادم‬ ‫بنی آدم شوی آنگه مکرم‬
‫زبورت عشق رد آغوش گیرد‬ ‫ز فیض حق ردونت جوش گیرد‬
‫رب آری نعره مستی بعیوق‬ ‫ندا نی خویش را آندم ز معشوق‬
‫ستانی از مالیک رد شرف اتج‬ ‫همی گوئی اانالحق همچو حالج‬
‫لطیفند و شریفند و ظریفند‬ ‫بنی آدم گروهی بس شریفند‬
‫س‬‫ی‬ ‫ل‬‫ب‬ ‫س‬ ‫ی‬ ‫بن ن ه خس‬
‫نباشد چون فرشته هر ی‬ ‫ی آدم باشد ر ی‬

‫بیان رد نهایت عشق است‬

‫اگر مردی بمعنی آدمی باش‬ ‫بصورت آدمی کرده است نقاش‬
‫رسولی دیگری باشد فضولی‬ ‫چو سلطان خود کند حالی رسولی‬
‫چو روز آمد چراغ از پیش ربدار‬ ‫چو آب آمد تیمم نیست رد کار‬
‫یقین دالله شد معزول از کار‬ ‫چو پیدا شد ز پشت رپده دلدا ر‬

‫‪38‬‬
‫نماند شحنه را رد شهر کاری‬
‫که کار عشق بدمستی و غوغاست‬
‫نباشد عقل آنجا جز گرزیان‬
‫چو گوید عشق عقل آنجا خموش است‬
‫رد آمد عقل چون طفالن زباری‬
‫ولیکن کار و بار عشق باالست‬
‫رسول عاشق و معشوق عشقست‬
‫که گفتی این حقایق که شنودی‬
‫ولی رد عشق میدا ن پیش گاهت‬
‫که پیدا میشود رد عاشقی آن‬
‫میان عشق و مستی گشت انمش‬
‫چو رپ گردد ز معشوقش بقادان‬
‫‪39‬‬
‫بشهری چون ردآید شهریاری‬
‫چو عشق آمد چه جای عقل رعناست‬
‫رد آن منزل که عشق آمد ستیزان‬
‫چو عشق آمد چه جای عقل و هوشست‬
‫رد آن منزل که آمد عشق کاری‬
‫اگرچه کاراه از عقل شد راست‬
‫رد تحقیق را صندوق عشق است‬
‫اگر معشوق را عاشق نبودی‬
‫ز فیض عقل می بین نور راهت‬
‫دو حالست ای اخی رد عشق پنهان‬
‫بود رد راستی اول مقامش‬
‫چو شد عاشق تهی از خود فنا دان‬
‫چو غایب باشم از وی چیستم من‬
‫بسوزد عشق اندر نیم ساعت‬
‫ندا رد عشق صورت را نیازی‬
‫نشان خواهند از تو رد طریقت‬
‫شدن قربان و رتک کیش گفتن‬
‫ولی نی این چنین اسرار گویند‬
‫ز سر عشق میآرم نشانش‬
‫پس آنگه این سخن آغاز کردم‬
‫هن رد معنی و رد صورت بمانی‬
‫فرود آید بجانت این حقایق‬
‫‪40‬‬
‫چو حاضر گشت جاانن کیستم من‬
‫اگر صد سال میسازی بضاعت‬
‫کسی کو عاشق است اندر مجازی‬
‫اگر تو عاشقی اندر حقیقت‬
‫نشانش چیست رتک خویش گفتن‬
‫سخن رد عاشقی بسیار گویند‬
‫همیگویم حدیثی رد بیانش‬
‫رد گنج معانی باز کردم‬
‫سخن نیکست اگر تو نیک دانی‬
‫چو بشناسی بدل یکیک داقیق‬
 ‫یق‬ ‫ط‬ ‫یع‬ ‫ش‬ ‫ی‬
‫رد ق ر ت و بیان ر ت‬‫ق‬‫ح‬‫ت‬

‫سوالی نیک هست از علم نیمی‬ ‫سوالی چند کردم از حکیمی‬

‫ربای خود بامر حق کنی کار‬ ‫شریعت چیست گفتم گفت بسیار‬
‫بگفتا آنکه ردیابی طریقت‬ ‫بگفتم چیست مقصود از شریعت‬
‫بگفتا رو هب سوی دوست رفتن‬ ‫بدو گفتم طریقت چیست گفتن‬
‫بگفتا هست پایانش حقیقت‬ ‫بگفتم چیست پایان طریقت‬
‫بگفتا انکه گردد جانت واصل‬ ‫بگفتم از حقیقت چیست حاصل‬
‫بگفتا وصل جانا قرب حق دان‬ ‫بدو گفتم چه باشد وصل با جان‬
‫‪1‬‬

‫بگفت از بعد نفس و آه دلسوز‬ ‫بگفتم قرب حق از چیست امروز‬

‫بگفتا از تصوف ای چو جانم‬ ‫بگفتم بعد نفس از چه بدا نم‬
‫بگفتا ای اخی رتک ت کلف‬ ‫بگفتم چیست تحقیق تصوف‬

‫‪1‬‬
‫جانان‬

‫‪41‬‬
‫بگفتا آنکه ردویشی همان است‬ ‫بگفتم رتک آن معنی چه سانست‬
‫بگفتا آنچه داری آوری پیش‬ ‫بگفتم چیست ردویشی و ردویش‬
‫بگفتا آن نشان از ما ربونست‬ ‫بدو گفتم نشانم ده که چونست‬
‫ولیکن معتبر میدا ن عیانش‬ ‫اگرچه مختصر گفتم بیانش‬
‫که جز حق رد نظر انرند ایشان‬ ‫نشانی بی نشان دارند ایشان‬
‫ز حال خویش رتک اقل دارد‬ ‫خوشا وقت کسی کاین حال دارد‬
‫نمیگوید چو من کل اللسان است‬ ‫هر آنکس را که این معنی نشان است‬
‫م‬ ‫لم‬ ‫ج‬‫س‬ ‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق الدنیا ن ا ؤ ن‬‫ح‬‫ت‬

‫مشو ساکن رد این زندا ن چو رندان‬ ‫چو دنیا مومنان را هست زندا ن‬
‫کسی کو را نخواهد مومن آنست‬ ‫چو دانستی که سجن مومنان است‬
‫ربای آن وطن چیزی بدست آر‬ ‫اگر تو مومنی حب وطن دار‬

‫‪42‬‬
 ‫چو ات آنجا روی اینک طریقت‬ ‫ببین ات از کجائی رد حقیقت‬
‫دو هس روز آمدی اینجا ب کاری‬ ‫وطنگاه تو گر دنیاست باری‬
‫یقین دان کافری اینست و زشتست‬ ‫ش‬‫به‬ ‫چ‬ ‫م‬‫ه‬
‫اگر دنیا رتا ون ت ا ت‬
‫س‬

‫که گر مومن شوی دنیا نجوئی‬ ‫ربو مومن شو ار خواهی نکوئی‬

‫‪1‬‬
‫که رد سجنی و داری بند رب پای‬
‫نجاتی کاندر او باشد حیاتی‬
‫چو ردیابی یقین دانی که اینست‬
‫اگر باشد جبز اندان نباشد‬
‫ج‬ ‫بس‬
‫ن‬ ‫گ‬‫ن‬ ‫ن‬
‫ت شد آ جا و سار‬‫ک‬ ‫ن‬ ‫ی‬
‫بدا انئی و بگذا رش بنادان‬
‫ارادت سوی آنعالم که باقیست‬
‫بدا نی گر شوی عارف رد اینجای‬
‫بکوشی ات ازو یابی نجاتی‬
‫حیات جان تو از علم دینست‬
‫بسجن اندر کسی شادان نباشد‬
‫که گر رد سجن میری بی خبر وار‬
‫بکن جهدی و بیرونشو ز زندا ن‬
‫نشان مومنان دانسته چیست‬

‫‪1‬‬
‫در پای‬

‫‪43‬‬
‫ز افنی بگذر و باقی بدست آر‬ ‫‪1‬‬
‫ربو جان پدر روئی ربه آر‬
‫چرا بیرون خود میجوئی ای سست‬ ‫بهشت و دوزخت ردتست و باتست‬
‫ش‬ ‫به‬
‫رد ق ت و دوزخ‬‫ی‬ ‫ق‬‫ح‬‫ت‬

‫از آن خویت بهشت آید پدیدا ر‬ ‫اگر تو خوی خوش داری بهرکار‬
‫از آن جز دوزخت خیری نیاید‬ ‫وگر خوی بدت اندر رباید‬
‫هماان خوی بد کفر است و زشتست‬
‫‪3‬‬
‫چو دانستی که خوی خوش بهشت است‬
‫بهشتست سود و دوزخرا زیان دان‬
‫‪4‬‬
‫بهشت و دوزخت زری زبان دان‬
‫که چون رفتی نیائی باز اینجا‬ ‫بهشت خود بخود میساز اینجا‬
‫بدا نش خوی بد را نیک گردان‬ ‫بیا بشنو حدیث نیکمردان‬
‫بنسبت با حقیقت زمهرری است‬ ‫بهشت صورت ا ر چه دلپذری است‬

‫‪1‬‬
‫رویت‬
‫‪2‬‬
‫ای دوست‬
‫‪3‬‬
‫رها کن خوی بد زیرا که زشتست‬
‫‪4‬‬
‫بهشتت‬

‫‪44‬‬
‫مترس از دوزخ و از نغمت او‬
‫بجز رد بندگی حق مشو شاد‬
‫چو استحقاق آن داری بجان کن‬
‫که قوت اولیا را نیست هموار‬
‫که باشد اندر او مرغان ربیان‬
‫تو عامی میل تو سوی طعام است‬
‫چو بی خوردن نخواهی عمر یکدم‬
‫مرنج از من اگر گویم تباهی‬
‫که میلت نیست جز سوی علفزار‬
‫که یابی مرغ خود ربیان کنی تو‬
‫که ذوق جان بحق مارا کالم است‬
‫ی‬ ‫ح‬ ‫ج‬
‫هن بهر حق جزای آن م ا ت‬
‫س‬
‫‪45‬‬
‫مشو شاد از بهشت و نعمت او‬
‫چو صدیقان زهردو گرد آزاد‬
‫تو حق را بندگی چون بندگان کن‬
‫بال را همچو مردان شو خریدا ر‬
‫بهشت اندر مثل چون مطبخی دان‬
‫بهشت رپ طعام از بهر عام است‬
‫بدنیا خوردن و رد آخرت هم‬
‫بجز خوردن اگر چیزی نخواهی‬
‫که حیوانی هن انسانی بمقدا ر‬
‫اگر طاعت ربای آن کنی تو‬
‫بهشت خاص بی ذوق طعام است‬
‫اگر طاعت رتا بهر نعیم است‬
 ‫نجوید مطبخ اال حضرت شاه‬
‫بهر حالی که هستی رب تو انظر‬
‫که مطبخ جوئی و زانت خبر نیست‬
‫پس این دنیا بهشت است و چه زشتست‬
‫وزان رب جان تو باری نباشد‬
‫که بشناسی بمعنی گفت مح ودم‬
‫‪1‬‬ ‫بدست آور بمعنی ذوق جانا‬
‫ی‬ ‫ق‬
‫رد ق رزق‬‫ح‬‫ت‬
‫نباشد جز بسعی انسان یقین است‬
‫دل از عقبی طعام او کالم است‬
‫چو خواهی عمر رزق جان بدست آر‬
‫‪1‬‬
‫رزق‬
‫‪46‬‬
‫هر آنکس را که باشد عقل همراه‬
‫بدا نخوبی جمال دوست حاضر‬
‫نشان ابلهی چیزی دگر نیست‬
‫بنزد تو اگر خوردن بهشت است‬
‫رتا با آخرت کاری نباشد‬
‫بهشت و دوزخت خود هست موجود‬
‫بصورت چون تنت خورد اینجهانا‬
‫یقین دان رزق جان از علم دین است‬
‫تن از دنیا و رزق او طعام است‬
‫ربزق تن شدی عمری گرفتار‬
‫گر اینجا نیست سوی شهر چین شو‬
‫حقیقت رزق جان علم کتابست‬
‫یقین آن بس بود روز حسابت‬
‫هن رب من هست رزقت فرض گفتست‬
‫که میسوزی بجان از بهر یک انن‬
‫که با روز تو خواهد بود روزی‬
‫طلب آن کن که با تو شد حواله‬
‫که رزق تن دوان آید بخروار‬
‫گرسنه رب رد اسبت را نماند‬
‫هن رب تیر و کمان و کار پیشه‬
‫نباشد رب خدا شان اعتمیدی‬
‫ولی رزاقیش را رد گمانند‬
‫‪47‬‬
‫بجان از طالبان علم دین شو‬
‫چنان کاین رزق تن از انن و آبست‬
‫خ‬ ‫ب‬ ‫کم‬ ‫ح‬‫ب‬
‫ب‬ ‫ک‬ ‫آ‬ ‫ن‬
‫ت ر و ی ن تا ت‬ ‫ا‬ ‫گ‬
‫و ما من داةب فی األرض گفته است‬
‫مگر باور نمیدا ری ز حق آن‬
‫مکن از بهر خوردن خلق سوزی‬
‫مرو چندا ن بدنبال نواله‬
‫رتا گفته است رزق جان بدست آر‬
‫رتا چون پادشا رب خوان نشاند‬
‫توکل رب خدا باید همیشه‬
‫بضنعت هر کسی دارد امیدی‬
‫بخالقیش جمله خلق دانند‬
‫چو جانت داد بی روزی نماند‬ ‫هر آنکس را که باشد عقل داند‬
‫معین کرد رزق تن همانوز‬ ‫چو جانت داد رب تن کرد فیروز‬
‫بجان میجوی علم خاص جان را‬ ‫هب تن میخور همیشه آب و انن را‬

‫بدا نی عاقبت سر خدا ئی‬ ‫چو بشناسی کئی و از کجائی‬

‫سوی الله این دمم مفهوم گشته است‬ ‫مرا زان شمه ای معلوم گشته است‬
‫همیگویم هب آه گرم دلسوز‬ ‫بهرجائی که هستم رد شب و روز‬
‫که اندر وی هن بیند جز خدا را‬ ‫خدا وندا دلی بخش این گدا را‬

‫التعظیم المر الله و الشفقه علی خلق ا هلل‬

‫بدل رب خلق شفقت نیز میدا ر‬ ‫بجان تعظیم امر حق بجا آر‬
‫که شفقت نیکوی با زید و عمرو است‬ ‫شریعت ورز کان تعظیم امر است‬
‫مسلمانی خود اظهار میکن‬ ‫ربای خود بامرش کار میکن‬

‫‪48‬‬
‫هن بهر نفس خود بهر خدا آر‬
‫ندا ری کار او رب جان خود بار‬
‫مرنج از کس مرنجان نیز کس را‬
‫منه باری ز خود رب جان مردم‬
‫گرامی دار و عذرش نیز میخواه‬
‫کز اینرو شد خدا و خلق خشنود‬
‫خ‬ ‫بس‬
‫ه‬ ‫م‬
‫ی قاضا جان کا ش‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫وگر گویند با تو گوش میدا ر‬
‫بده گر باشدت هرچند کاهند‬
‫کنندت عیب کمتر شو رپیشان‬
‫چو میدا نی تفاوت نیست یکجو‬
‫مزن رب روی کودک چون یتیم است‬
‫‪49‬‬
‫هر آنچت گفت حق کلی بجا آر‬
‫که تعظیم آن بود کانا کنی کار‬
‫راه کن بوالفضولی و هوس را‬
‫بناخوانده مشو مهمان مردم‬
‫وگر آیند مهماانن بناگاه‬
‫وگر داری تو وامی بازده زود‬
‫مده وام ار دهی دیگر مخواهش‬
‫مگو ردد دلت با خلق بسیار‬
‫ز کس چیزی مخواه و گر بخواهند‬
‫مگو عیب کسان ور زانکه ایشان‬
‫مکن غیبت وگر گویند مشنو‬
‫منه بهتان که آن جرمی عظیمست‬
‫بدا ن حق پدر با حق مارد‬ ‫یتیمان را پدر باش و ربارد‬
‫ین چ‬
‫که افتد ا نین بسیار رد راه‬ ‫ضعیفانا فرو مگذا ر رد راه‬
‫اگر با تو کنند باشد گرانت‬ ‫مکن با دیگری کاری که آنت‬
‫که رنجور است مطمع از دو روئی‬ ‫مکن بهر طمع با کس نکوئی‬
‫یقین دان شفقتت بذل طعامست‬ ‫بدا ن تعظیمت افشای سالم است‬
‫رب او منت منه زو دار منت‬ ‫چو کردی با کسی احسان نعمت‬
‫نباشد نیکوئی چون بازگوئی‬ ‫دگر گر با کسی کردی نکوئی‬
‫س‬‫ی‬ ‫ع‬
‫رد ق ی و دجال‬‫ی‬ ‫ق‬‫ح‬‫ت‬

‫ربای دیدن معنی و صورت‬ ‫دو چشمست آدمی را بی ضرورت‬

‫ز هر دو بیند آنمردی که بیناست‬ ‫یکی چشم چپ است و اندگر راست‬
‫یکی رد صورت و دیگر هب معنی‬ ‫دو چشمت رد حقیقت هست یعنی‬

‫‪50‬‬
‫چبشم معنوی بیند خدا را‬
‫ولیکن چشم معنی چشم عقبی است‬
‫هن بیند آخرت را ای ربارد‬
‫چو دنیا دید هم دنیا گزیند‬
‫بچشم راست چون دجال اعمی است‬
‫اگر عیسی صفت باشد روانت‬
‫چو داان گشت عیسی حال باشد‬
‫شود از علم زنده جان اندان‬
‫م‬‫یقی ا ین‬
‫س‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ک‬ ‫ش‬ ‫ن‬‫ع‬
‫ن د ن اندر ا ی ی ت‬
‫که اندان خر بود وز خر فرورت‬
‫ز راه علم شد معلومت اینحال‬
‫بدا ن انمش بخوان اینت تمام است‬
‫‪51‬‬
‫هن بیند چشم صورت جز هوا را‬
‫بدا ن کاین چشم صورت چشم دنیاست‬
‫کسی کز چشم معنی هست اعور‬
‫که چشم چپ جز از دنیا هن بیند‬
‫کسی کش میل جمله سوی دنیی است‬
‫مثال تن خر و عیسی است جانت‬
‫چو جان اندان بود دجال باشد‬
‫ز نطق عیسوی گیرد نشان جان‬
‫خر و دجال و عیسی جز یکی نیست‬
‫اگر داان بود عیسی است رب خر‬
‫چو دانستی یقین عیسی و دجال‬
‫ببین ات زین دو یک رب خر کدا مست‬
 ‫بچشم چپ نظر او را بدنیی است‬ ‫بچشم راست چون دجال اعمی است‬
‫یقین دجال را رد خیل باشد‬ ‫کسی کش سوی دنیا میل باشد‬
‫چو بینی خیل او بگرزی رد حال‬ ‫چو دانستی خروج خیل دجال‬
‫مرو پیشان که ات زیشان نگردی‬ ‫ببر زین خیل دجالی ِبمردی‬
‫بدنبال دف و چنگ و چغاهن‬ ‫نبی گفته مرو آخر زماهن‬
‫‪1‬‬
‫که ردمانی که او ن کال باشد‬ ‫مبادا کز پیش دجال باشد‬

‫رد شناخت مهدی سالم الله علیه‬

‫مجرد شو تو هم عیسی عهدی‬ ‫بسی گفتند از عیسی و مهدی‬
‫بکش دجال خود مهدی خویشی‬ ‫ز مهدی گرچه روزی چند پیشی‬
‫حقیقت کفر و دین دجال و عیسی است‬ ‫نمیدا نی که کفر و دین چه معنی است‬
‫چو عیسی نبی دجال کش باش‬ ‫بحق گویا شو از باطل خمش باش‬

‫‪1‬‬
‫نیکال‬

‫‪52‬‬
‫چه دانی عیسی آخر زمانی‬
‫چه دانی قدر علم و مهر مهدی‬
‫که ات باشد که بتوانیش دیدن‬
‫چو مهدی پیشت آید هم نبینی‬
‫خطاب از جهلشان الیبصرون بود‬
‫م‬ ‫غ‬‫پی‬
‫یقین او روی ر یان دید‬
‫ع‬ ‫ب‬
‫ز جهل از عهد مهدی مرده باشی‬
‫جوانمردی کن و بشنو از این پیر‬
‫چو رد آخرزمان معروف گردد‬
‫‪1‬‬
‫کز‬
‫‪53‬‬
‫چو تو عیسی جان خود ندا نی‬
‫چو تو رد معرفت چونطفل مهدی‬
‫بعلم عیسوی کن چشم روشن‬
‫که گر رد جهل خود دایم نشینی‬
‫نبی را گرچه قومٌ ینظرون بود‬
‫کسی کو چشم معنی و بیان دید‬
‫‪1‬‬
‫چو عمر از جهل پایان کرده باشی‬
‫ربو از علم مهدی نسبتی گیر‬
‫که ات مهدی رتا مکشوف گردد‬
 ‫رد شرح حضرت مهدی سالم الله علیه‬
‫خوشا آن کودکان مهد مهدی‬ ‫خوشا وقت کسان عهد مهدی‬
‫الف با ات بود آن کودکان را‬
‫‪1‬‬ ‫که هر علمی که باشد زریکان را‬

‫ز دینش مشرکان هم دین پذریند‬ ‫ز علمش خلق عالم علم گیرند‬

‫نماند کفر رد اوالد آدم‬ ‫همه یک طبع گردد خلق عالم‬
‫فرو گیرد نماند کفر و عصیان‬ ‫زمشرق ات بمغرب نور ایمان‬
‫همه یکسان شود شیعی و سنی‬ ‫بتابد نور علم من لدنی‬
‫زعلم خویشتن پیدا کند آن‬ ‫هر آن سری که هست امروز پنهان‬
‫رباندا زد ز عالم جور یکسر‬ ‫چو مهدی باشد آنجا عدل گستر‬
‫از آن میماند او آنوز ربپای‬ ‫ی کایک صورتش پیداست ربجای‬
‫ص‬ ‫ص ت گ تف‬
‫رموز حکمتش گویند اتویل‬ ‫ی‬
‫بیان ور ش ویند ل‬
‫‪1‬‬
‫الف بی تی شود‬
‫‪2‬‬
‫ظلم‬

‫‪54‬‬
‫که صورتها یکی گردد بمعنی‬ ‫نماند رد میاهن هیچ دعوی‬
‫هی‬
‫که باشد علمشان رب جهل فیروز‬ ‫نمیرد چکس رد جهل آنوز‬
‫که یکبار دگر یابند جان را‬ ‫تمنا باشد آنجا مردگان را‬

‫ز نور علم او رپنور گردند‬ ‫که ات از جهل کلی دور گردند‬

‫بدا ن ع رافن بسوی حق شتابند‬ ‫ره ع رافن نفس خود بیابند‬
‫بتابد نور خور از سوی مغرب‬ ‫ربآید آفتاب از کوی مغرب‬
‫نیابد هیچ توهب کودک و پیر‬ ‫شود آنگه رد توهب زبنجیر‬
‫زهی دولت اگر بینی تمامت‬ ‫شود اینحال زندیک قیامت‬

‫رد صفت حضرت مهدی‬

‫م‬ ‫غ‬‫ب س ه م پی‬
‫س‬ ‫ب‬
‫جان ر ه ران او ت‬ ‫ببین چون بهترین مهتران اوست‬
‫پی‬
‫بدا ن از عترت غمبر است او‬ ‫هب نسل از نسلاه افضلتر است او‬

‫‪55‬‬
‫جبز ع رافن نباشد هیچ کاری‬
‫هن گنجی کز پی آن رنج یابی‬
‫ج‬ ‫مغ‬ ‫س‬‫شم‬
‫چو ی باشد و رب ربو ش‬
‫که روشن میشود زو جمله اجسام‬
‫که روشن میکند ارواح انسان‬
‫طلوع شمس از مغرب همین است‬
‫اگر تو خاصه ای معنی نگهدا ر‬
‫ز روی معرفت نی از روایت‬
‫همه امری بجا آورده باشند‬
‫همه توهب کنند آندم بیکبار‬
‫هی‬
‫نماند چکس بیرون آندر‬
‫‪1‬‬
‫کنند آنروز توبه خلق یکسر‬
‫‪56‬‬
‫نباشد آزنمان ت کلیف باری‬
‫چو بشناسی نصیب از گنج یابی‬
‫چو از مغرب بود اول خروجش‬
‫بصورت همچو خورشیدی رد ایام‬
‫بمعنی نیز خورشیدی همین دان‬
‫چو مهدی رد جهان خورشید دینست‬
‫بکن تو صورتش رب عامه ایثار‬
‫کنون بشنو زمن مغز ح کایت‬
‫چو جمله خلق توهب کرده باشند‬
‫ن‬ ‫گ‬ ‫ک‬ ‫چ‬‫ن هی‬
‫ه‬ ‫ن‬
‫ماند س آ جا کار‬
‫‪1‬‬
‫هب توهب چون ردآیند خلق یکسر‬
‫که نبود هیچکس را هیچ تقص ری‬ ‫از آن باشد رد توهب زبنجیر‬
‫ین چ‬ ‫سعادت یابی ار چندا ن نمیری‬
‫بصورت کا نین معنی پذریی‬
‫که باشد مرگ صوررتا ضرورت‬ ‫وگر میری نباشد مرگ صورت‬
‫که مرگ اضطراری نیست کاری‬ ‫بمرگ اختیاری میر باری‬

‫رد تحقیق موتوا قبل اَن َتموتوا‬

‫بمرگی کان هب است از زندگانی‬ ‫بمیر ای بی خبر گر میتوانی‬
‫چو هستی طالب حق زین نسق باش‬ ‫بمیر از باطل و زنده بحق باش‬
‫بکن جهدی و دل خالی کن از جهل‬ ‫رد این روز دو هس کت داد حق مهل‬
‫که چون مغز است علم و جهل چون پوست‬ ‫بجای جهل رپ علمش کن ایدوست‬
‫شود بیدا ر و سازد مرگرا ربگ‬ ‫خوشا وقت کسی کو پیش از مرگ‬
‫کجا یابی امان از مالک الموت‬ ‫اگر رد جهل عمرت میشود فوت‬

‫‪57‬‬
‫بتر مرگ ای ربارد مرگ جهلست‬ ‫مترس از مرگ صورت زانکه سهلست‬
‫بسوی آخرت راند تواان‬ ‫چو از دنیا بمیرد مرد داان‬
‫که موتو این بود قبل ان تموتوا‬ ‫بدا نی گر بمیری اندر این تو‬

‫ص‬ ‫ی‬ ‫ق‬

‫رد ق راط‬‫ح‬‫ت‬

‫چو بگذشتی از آن جانا پناه است‬ ‫صراط اندر حقیقت چیست راهست‬
‫ولی دوزخ زبریش سخت زشتست‬ ‫س‬ ‫ت‬‫ش‬‫به‬
‫صراطت گرچه ره سوی ت‬
‫بدا انئی توان آسان گذشتن‬ ‫بنادانی رب او نتوان گذشتن‬
‫که باشد رب صراطت آن مطیه‬ ‫بکن نفست ربای حق ضحیه‬
‫شم‬
‫که هست آن تیزرت از تیر و شیر‬ ‫بیفتی گر نباشد مرکبت زری‬
‫بعقبی رب صراطش راه شد راست‬ ‫کسی کاینجا دل از توحید آراست‬
‫گ ف تشبی تع‬
‫رد آن شد سوی دوزخ میل رد میل‬ ‫طی‬
‫و ر ا تاد رد ه و ل‬

‫‪58‬‬
‫بدا انئی ازو بگذر چو مردان‬
‫وجودت اندر او همچون صراط است‬
‫ربستی از عذا ب دوزخ ایمرد‬
‫ندا نم کی رسی آنجا که هستی‬
‫بدا ن همواره رد دوزخ بخفتی‬
‫روانت رد بهشت حق مقیم است‬
‫چو انداانن مشو مغرور پندا ر‬
‫پی مردان و داانیان ره گیر‬
‫باقرار و مکن زین بیش ان کار‬
‫حقیقت رب صراط مستقیم است‬
‫‪59‬‬
‫ربو دنیا رباط منزلی دان‬
‫چو دانستی که دنیا چون رباط است‬
‫اگر جانت سالمت زو گذر کرد‬
‫وگر از وی رد افتادی هب پستی‬
‫ازین صورت اگر بیرون نفتی‬
‫ت‬ ‫س‬‫لم‬
‫ی‬ ‫ق‬
‫اگر راهت صراط ا م است‬
‫ربو جان پدر پندا ر بگذا ر‬
‫نکوئی میکن و رتک تبه گیر‬
‫ق‬‫ح‬ ‫ت‬
‫بجان بشنو ز من ق ا ن کار‬
‫ی‬ ‫ی‬
‫کسی کز جان و دل با حق مقیم است‬
 ‫می‬ ‫ی‬
‫رد ق زان‬‫ق‬‫ح‬‫ت‬
‫که می سنجد عمل بی دست و بازو‬
‫تم‬ ‫ک‬‫ش‬‫ل مشن ب‬
‫ی‬ ‫ب‬
‫و ی و ل ی زان‬
‫چنین باشد که رد دنیا تمامت‬
‫که پیدا میکند هم خیر و هم شر‬
‫دگر کفش بود عقبی و مقدا ر‬
‫مقابل باشدت مقدا ر نیکو‬
‫بطاعت کی جزا یابی بعقبی‬
‫بسوزی چون عملهای تو سنجند‬
‫یقین رد پله بار تو باشد‬
‫چو خواهی کشت تخم نیک میپاش‬
‫‪60‬‬
‫ندا نی چیست تحقیق رتازو‬
‫بگویم با تو یکیک سر میزان‬
‫تو پندا ری رتازوی قیامت‬
‫بود شاهین آن عقل ای ربارد‬
‫بود یک کفه اش دنیا و کردار‬
‫اگر باشد رتا کردار نیکو‬
‫اگر باشد سبک میزان بدنیا‬
‫ز کس گر تو ربنجی وز تو رنجند‬
‫هر آن چیزی که آن کار تو باشد‬
‫اگر با خویش نیکی نیک میباش‬
‫وگر بد کاشتی هم بد ربوید‬ ‫که ات از هر یکی هفتصد ربوید‬
‫که صدقست این سخن زندیک صدیق‬ ‫بیان این ز من بشنو هب تحقیق‬
‫‪1‬‬

‫که داند فرق کرد اندر همه کار‬ ‫میان خیر و شر جز عقل هشیار‬
‫چو نبود عقل کم باشد ز حیوان‬ ‫همه کار نکو از عقل میدا ن‬
‫بمیزان خرد سنجند هموار‬ ‫هر آن چیزی که باشد سخت دشوار‬
‫ی‬‫بگفت هم‬
‫ع‬ ‫ی‬
‫م اهن ت ا ززیان‬‫س‬ ‫ن‬ ‫بیان صورت و معنی میزان‬

‫م‬ ‫ی‬ ‫ق‬

‫رد ق قیام قیا ت‬‫ح‬‫ت‬

‫بدا ن کاین علم جان آخر زمان است‬ ‫چو بهتر رد زماهن علم و جانست‬
‫چو رد انسفته بود اکنون ُبسفتم‬ ‫ز اول ات بآخر هر چه گفتم‬
‫ق‬‫ع‬ ‫ا ین‬
‫س‬ ‫ی‬ ‫چ‬ ‫خ‬
‫بد ن ا ل و روح آ ر که او ت‬ ‫بدا ن این نفس و قلب اول که او کیست‬
‫ع روج کثرت فرداست وحدت‬ ‫زنول وحدت است امروز کثرت‬
‫‪1‬‬
‫بیا و‬
‫‪2‬‬
‫حضرت‬

‫‪61‬‬
‫چو باران سیل شد ردیاش دانند‬
‫ولی معنی یکی انچار باشد‬
‫سخن چون من رد این معنی نگفتند‬
‫بدا ن اظهار حق جز این نسق نیست‬
‫قیامت حکم جان باشد حقیقت‬
‫بجان علم قیامت کان ب کار است‬
‫که انفع علم جان شد رد قیامت‬
‫قیامت همچو خر رد گل بماند‬
‫که نبود خوب صورت بی حقیقت‬
‫ل‬ ‫ع‬ ‫کم‬ ‫ح‬‫ب‬
‫خ‬ ‫ک‬‫ی‬
‫ت ند رد م ود کار‬ ‫م‬
‫قیامت خود بود حاکم حقیقت‬
‫نباشد هیچ امری جز الهی‬
‫‪62‬‬
‫چو ردیا قطره شد آبش نخوانند‬
‫بصورت انمها بسیار باشد‬
‫شریعت با قیامت هر دو جفتند‬
‫مرا زین هر دو جز اظهار حق نیست‬
‫بدنیا حکم تن باشد شریعت‬
‫بتن علم شریعت کش که بار است‬
‫بتن کار شریعت کن تمامت‬
‫کسی کو علم جان و دل ندا ند‬
‫یع‬ ‫ش‬ ‫ل‬ ‫ع‬
‫ل با م باید رد ر ت‬ ‫م‬‫ع‬
‫قیامت واحد و کوهست قهسار‬
‫قیامت کرد رد حکم شریعت‬
‫هن سلطانی بود آنجا هن شاهی‬
‫ولی کردم قیامت را تمامت‬
‫رد نشر‬
‫چنان کت نشر باشد هست حشرت‬
‫ش‬ ‫م‬
‫ح‬
‫همان خواهی ردودن روز ر‬
‫یقین با او بود فردا شمارت‬
‫بدا ن خیزی گر اینجا ربده باشی‬
‫کسی گوید تفاوت هست مشنو‬
‫که جز گردت نخواهد گشت کردت‬
‫همان چیزی بدست آورده باشی‬
‫همان ارند پیشت رد قیامت‬
‫هن بندد جز عملاهی تو صورت‬
‫‪63‬‬
‫سخن گرچه نکو گفتم ب کامت‬
‫دلیلست ای اخی رب حشر و نشرت‬
‫چه می کاری هب بین از خیر و از شر‬
‫بدا ن گر پاکی است امروز کارت‬
‫بدینصورت که اینجا مرده باشی‬
‫رد ا ینمعنی تفاوت نیست یک وج‬
‫ز خیر و شر هب بین ات چیست کردت‬
‫یقین میدا ن چو کشتی کرده باشی‬
‫نگهدا رند آنها را تمامت‬
‫رد آنمنزل یقین میدا ن ضرورت‬
‫وگر هن دوزخی باشد که زشت است‬
‫بکن کز وی بفردا رد بهشتی‬
‫که نبود ای اخی هر روز عیدی‬
‫م‬ ‫ع‬
‫رد جزای ل‬
‫بدا ن کان میل فردا چاه ویل است‬
‫جزای عدل نور و ظلم انر است‬
‫بود فردا بصورت مار و کژدم‬
‫ز من بشنو دوای جان خود کن‬
‫که فردا شهد و خمر و آب و شیر است‬
‫بسوز ار میتوانی تخم بد را‬
‫چو دادت مزرهع تخم نکوکار‬
‫‪64‬‬
‫اگر نیکوست انصورت بهشت است‬
‫چو دستت میدهد امروز کشتی‬
‫مجو افزون از انفردا مزیدی‬
‫گرت امروز سوی ظلم میل است‬
‫چو فردا نیک و بد اندر شمار است‬
‫شنیدستی که خوی بد ز مردم‬
‫ربو ایدوست رتک خوی بد کن‬
‫خوی نیکو گزین کان دلپذری است‬
‫بساز امروز نیکو کار خود را‬
‫چو دانی مزرهع دنیاست انبار‬
‫جزایش جز یکی هفتصد نباشد‬ ‫تو تخم نیک کاری بد نباشد‬
‫همان باشد قیامت رد کنارت‬ ‫اگر خار است اگر خرماست بارت‬
‫چ‬ ‫حقیق هم‬
‫ی‬ ‫یق‬ ‫ی‬
‫ت ن باشد ن دان‬ ‫ن‬ ‫رد این معنی که گفتم نیست نقصان‬
‫رد حسب حال و ختم کتاب گوید‬
‫نمیگویم که عمری کار دارم‬ ‫سخن رد سینه زین بسیار دارم‬
‫پی کردار کرد و رتک گفتار‬ ‫چو رد کار است با گفتار کردار‬
‫که از کردار دارم هرچه دارم‬ ‫هن گفتار است تنها جمله کارم‬
‫وگرهن کار من کردار بوده است‬ ‫ربای غیرم اینگفتار بوده است‬
‫بگویم چیست بارم میل عقبی‬ ‫بگویم چیست کارم رتک دنیا‬
‫بستم بار عقبی بارم این بود‬ ‫گرفتم رتک دنیا کارم این بود‬
‫سر و کارم کنون با دوست افتاد‬ ‫ز دنیا و ز عقبی گشتم آزاد‬
‫یکی باید دوی آنجا هن نیکوست‬ ‫ازین پس کار من یکتاست با دوست‬
‫‪65‬‬
 ‫خ‬ ‫س‬ ‫ختمس ین‬
‫م‬ ‫م‬
‫که ت ا ن رب ن که ردم‬ ‫رب این معنی سخن را ختم کردم‬
‫که از عقبی و دنیا فرد باشد‬ ‫چنان مردی که الحق مرد باشد‬
‫گ‬ ‫م‬ ‫ن‬‫ع‬
‫یقین دانم ی رد ردی‬‫م‬‫ب‬ ‫تو هم گر وارهی همدرد گردی‬
‫ز خود ربی از آن پس با خدا ئی‬ ‫اگر از خلق ربی با خود آئی‬
‫بحق دوستی بفکن منی را‬ ‫ربای دوست کم کن دشمنی را‬

‫که گردد از مراد افزون عنادش‬ ‫مجو از بهر نفس خود مرادش‬
‫کند رد انمرادی دوست شادت‬ ‫ولی چون کم شود از دل مرادت‬
‫مریدی هست میلش سوی عقبی‬ ‫مریدی هست میلش سوی دنیا‬
‫مریدی گر کنی رب این نسق کن‬ ‫ارادت بعد از این رب سوی حق کن‬
‫‪1‬‬

‫بمردی روی خود سوی خدا آر‬ ‫اگر مردی ز خود گردی تو بیزار‬
‫خدا بین و خدا دان و خدا گوی‬ ‫چه میخواهی ربی رد معرفت گوی‬

‫‪1‬‬
‫خود‬

‫‪66‬‬