Ειδικεσ Συναρτησεισ Eclass Κοκολογιαννακη

Τίτλος Μαθήματος: Ειδικές Συναρτήσεις
Ενότητα: Εισαγωγή
Όνομα Καθηγήτριας: Χρυσή Κοκολογιαννάκη
Τμήμα: Μαθηματικών
Άδειες Χρήσης
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.
• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας
χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει

χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος

«Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την
Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Εισαγωγή
Σκοπός του Μαθήµατος είναι οι ϕοιτητές να γνωρίσουν ορισµένες συναρτήσεις, που

ανήκουν στις ‘Ειδικές Συναρτήσεις της Μαθηµατικής Φυσικής’ ή απλά στις ‘Ειδικές
Συναρτήσεις’ και να τις χρησιµοποιούν µε ευχέρεια στις εφαρµογές, όπου εµφανίζον-
ται.
Η διδασκαλία του µαθήµατος αντιστοιχεί σε 13 εβδοµάδες από 4 ώρες κάθε εβδο-
µάδα.
Οι διαλέξεις του µαθήµατος χωρίζονται σε τρία µέρη :
Το πρώτο µέρος, που αντιστοιχεί στην ενότητα 1, περιλαµβάνει ορισµούς και ϐασικές
ιδιότητες των συναρτήσεων Γάµµα, Βήτα, της λογαριθµικής παραγώγου της Γάµµα
συνάρτησης και της συνάρτησης σφάλµατος. Αποδεικνύονται επίσης σχέσεις µεταξύ
αυτών των συναρτήσεων. Το µεγαλύτερο µέρος αυτής της ενότητας είναι αναγκαίο για
τις παρακάτω ενότητες.
Το δεύτερο µέρος αποτελείται από τις ενότητες 2-9 και περιλαµβάνει ϑεωρία των
συναρτήσεων Bessel. Οι συναρτήσεις Bessel καλύπτουν το µεγαλύτερο τµήµα των
διαλέξεων εξαιτίας της χρησιµότητάς τους σε πολλά προβλήµατα της Ανάλυσης, της
Μαθηµατικής Φυσικής, της Αστρονοµίας κ.α.. Αποδεικνύεται η γραµµική ανεξαρτη-
σία των συναρτήσεων Bessel πρώτου και δευτέρου είδους ως λύσεων της διαφορικής
εξίσωσης Bessel, καθώς και των τροποποιηµένων συναρτήσεων Bessel πρώτου και
δευτέρου είδους ως λύσεων της τροποποιηµένης διαφορικής εξίσωσης Bessel. Απο-
δεικνύονται αναδροµικές σχέσεις που ικανοποιούν οι ανωτέρω συναρτήσεις. ∆ίνονται
ϑεωρήµατα, που αφορούν στις ϱίζες των συναρτήσεων Bessel Jν (z), απαραίτητα για
την ανάπτυξη µιας συνάρτησης σε σειρά Fourier-Bessel.
Το τρίτο µέρος των διαλέξεων αποτελείται από τις ενότητες 10 και 11 και ασχο-
λείται µε τα κλασσικά Ορθογώνια Πολυώνυµα, τα οποία είναι τα πολυώνυµα Legen-
dre, Hermite, Tchebychev και Laguerre. Τα Ο.Π. έχουν πολλές εφαρµογές τόσο στη
Μαθηµατική Φυσική, στην Κβαντοµηχανική, στην Θεωρία Προσεγγίσεων, Θεωρία Πι-
ϑανοτήτων κ.α.. ∆ίνονται ισοδύναµοι ορισµοί ορθογωνιότητας αυτών , η τριών όρων
αναδροµική σχέση που ικανοποιούν, η γεννήτρια συνάρτηση και ο τύπος Rodrigues
γι΄ αυτά. Αποδεικνύονται επίσης ϑεωρήµατα που αφορούν στις ϱίζες των Ο.Π..
Στο σηµείο αυτό ϑα ήθελα να ευχαριστήσω την µεταπτυχιακή ϕοιτήτρια του Τµή-
µατος Μαθηµατικών Σπυριδούλα Σκλαβενίτη για την επιµέλεια και παρουσίαση των
ενοτήτων του µαθήµατος.
Τέλος, για οποιαδήποτε παράλειψη ή λάθος, η ευθύνη είναι αποκλειστικά δική
µου και ευχαριστώ, εκ των προτέρων, όποιον µου επισηµάνει το ο,τιδήποτε.
Χ. Γ. Κοκολογιαννάκη
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια
Τµήµατος Μαθηµατικών
Πανεπιστηµίου Πατρών
2
Ενότητα: Περιεχόμενα



Περιεχόµενα
Εισαγωγή 2
1 Συνάρτηση Γάµµα 3
2 Συνάρτηση Βήτα 6
3 Συνάρτηση ψ (z) 9
4 Συνάρτηση Σφάλµατος 10
5 Συναρτήσεις Bessel πρώτου και δευτέρου είδους 16
6 Αναδροµικές Σχέσεις των συναρτήσεων Bessel 22
7 Γεννήτρια Συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel 37
8 Τροποποιηµένες Συναρτήσεις Bessel 42
9 ∆ιαφορικές Εξισώσεις η λύση των οποίων δίνεται µε τη βοήθεια

των συναρτήσεων Bessel 48
10 Ολοκληρώµατα Lommel 56
11 Ρίζες των συναρτήσεων Bessel 60
12 Ανάπτυξη συναρτήσεων σε σειρές Fourier-Bessel 66
13 Συνθήκες ορθογωνιότητας πολυωνύµων και τριών όρων αναδροµική

σχέση 76
14 Ρίζες ορθογωνίων πολυωνύµων 80
15 Τύπος Rodrigues για τα Ο.Π. 83
16 Γεννήτριες συναρτήσεις Ο.Π. 85
17 Εφαρµογές 86
17.1 Πολυώνυµα Legendre ............................................................................ 86
17.2 Πολυώνυµα Tchebychev ........................................................................ 91
17.3 Πολυώνυµα Hermite .............................................................................. 94
17.4 Πολυώνυµα Laguerre ............................................................................. 96
Ενότητα: Στοιχειώδεις ειδικές συναρτήσεις



Ενότητα 1
1 Συνάρτηση Γάµµα
Μια από τις πιο απλές και πιο σηµαντικές συναρτήσεις είναι η συνάρτηση Γάµµα. Η
ϑεωρία για την συνάρτηση Γάµµα αναπτύχθηκε στην προσπάθεια της γενίκευσης του
παραγοντικού ϕυσικών αριθµών, δηλαδή ϑέλοντας να ϐρεθεί µια έκφραση, που να
επεκτείνει το n! (n ϕυσικός αριθµός)σε οποιονδήποτε πραγµατικό αριθµό. Το γνωστό
γενικευµένο ολοκλήρωµα : Z ∞
e−t tn dt, n ∈ N
0
αποδεικνύεται ότι ισούται µε n!, δηλαδή :
Z ∞
e−t tn dt = n!, n ∈ N. (1.1)
0
Αν αντικατασταθεί ο ϕυσικός αριθµός n µε ένα αυθαίρετο πραγµατικό αριθµό x,

µε την προϋπόθεση ότι το ολοκλήρωµα συγκλίνει, αυτό ϑα αποτελεί τη γενίκευση,
που Ϲητείται. ΄Ετσι εισήχθη η συνάρτηση Γάµµα, πρώτα από τον Σουηδό Μαθηµατικό
Leonard-Euler (1703–1783), ως εξής :
Z ∞
Γ(x) = e−t tx−1 dt, x > 0 (1.2)
0
η οποία επεκτάθηκε και στους µιγαδικούς αριθµούς.
Ορισµός 1.1: (Euler) Η συνάρτηση Γ(z) ορίζεται από το ολοκλήρωµα Euler πρώτου
είδους : Z ∞
Γ(z) = e−t tz−1 dt (1.3)
0
και συγκλίνει για κάθε z ∈ C, µε Re(z) > 0.
Σηµείωση 1.1: Ο συµβολισµός Γ(z) για την συνάρτηση Γάµµα, οφείλεται στον Le-
gendre το έτος 1809. Λόγω της µεγάλης σπουδαιότητας της, η συνάρτηση Γάµµα
µελετήθηκε, εκτός από τον Euler και από άλλους σπουδαίους µαθηµατικούς, όπως
τους Legendre, Gauss, Guderman, Liouville, Weirstrass, Hermite κ.ά..
Πρόταση 1.1: Η συναρτησιακή εξίσωση που ικανοποιεί η συνάρτηση Γάµµα είναι :
Γ(z + 1) = zΓ(z), z ∈ C, µ Re(z) > 0. (1.4)
Απόδειξη. Στην ισότητα (1.3), ϑέτουµε όπου z το z + 1 και ολοκληρώνουµε κατά

παράγοντες, οπότε προκύπτει :
Z ∞ Z α Z ∞
−t z −t z
Γ(z+1) = e t dt = lim e t dt = lim [−e−t tz ]αt=0 +z e−t tz−1 dt = zΓ(z).
0 α→∞ 0 α→∞ 0
3
Σηµείωση 1.2: Αν z = n ∈ N, τότε εφαρµόζοντας διαδοχικά την (1.4) και λαµβάνον-
τας υπ’οψιν µας ότι : Z ∞
Γ(1) = e−t dt = 1 (1.5)
0
έχουµε :
(1.5)
Γ(n + 1) = nΓ(n) = n(n − 1)Γ(n − 1) = · · · = n(n − 1) . . . 2 · 1Γ(1) = n!,
δηλαδή καταλήγουµε ότι :

Γ(n + 1) = n!, n ∈ N. (1.6)
Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι η συνάρτηση Γάµµα µπορεί να ϑεωρηθεί επέκταση του
παραγοντικού ϕυσικών αριθµών, σε οποιονδήποτε µιγαδικό αριθµό z , µε Re(z) > 0.
Πρόταση 1.2: Η συνάρτηση Γάµµα είναι παντού αναλυτική στο µιγαδικό επίπεδο,
εκτός από τα σηµεία z = 0, −1, −2, . . . , όπου η συνάρτηση Γάµµα έχει απλούς πό-
λους.
Απόδειξη. Χρησιµοποιώντας την σχέση (1.4), µπορούµε να γράψουµε :
Γ(z + n) = (z + n − 1)Γ(z + n − 1) = (z + n − 1)(z + n − 2)Γ(z + n − 2) = · · · =
= (z + n − 1)(z + n − 2) . . . (z + 1)zΓ(z) = (z)n Γ(z)

όπου (z)n είναι το σύµβολο του Pochhammer, που ορίζεται για τους µιγαδικούς αριθ-
µούς z ∈ C και για τους ϕυσικούς n ∈ N0 από τη σχέση :
(z)n = z(z + 1) . . . (z + n − 1), n ∈ N και (z)0 = 1. (1.7)
Οπότε, η συνάρτηση Γάµµα µπορεί να επεκταθεί και στο µιγαδικό ηµιεπίπεδο Re(z) ≤
0, ως εξής :
Γ(z + n)
Γ(z) = (1.8)
(z)n
/ Z−
όπου Re(z) > −n, n ∈ N και z ∈ 0 = 0, −1, −2, . . .. Προφανώς, η σχέση (1.8)
αποδεικνύει την Πρόταση 1.2.
Πρόταση 1.3: Ισχύει η κάτωθι ισότητα :

Z ∞
Γ(z)
e−pt tz−1 dt = , Re(p) > 0, Re(z) > 0. (1.9)
0 pz
Απόδειξη. Θέτουµε pt = u στο ολοκλήρωµα, τα άκρα του δεν αλλάζουν και έχουµε :
∞ ∞ z−1
1 ∞ u z−1
Z Z Z
−pt z−1 −u u du Γ(z)
e t dt = e = z e u du = z .
0 0 p p p 0 p
4
΄Αλλοι Ορισµοί για τη συνάρτηση Γάµµα
Ορισµός 1.2: (Euler (1729) και Gauss (1811) ) ΄Εστω z ∈ C µε Re(z) > 0, τότε η
συνάρτηση Γάµµα ορίζεται ως εξής :
Γ(z) = lim Γp (z), (1.10)

p→∞
όπου
p! pz pz
Γp (z) = = z z z . (1.11)
z(z + 1) . . . (z + p) z 1+ 1+ ... 1 +
1 2 p
Ορισµός 1.3: (Weirstrass) Για κάθε z ∈ R, εκτός από τους αρνητικούς ακεραίους
{0, −1, −2 . . . } ισχύει :
∞
1 γz
Y z − pz
= ze 1+ e (1.12)
Γ(z) p=1
p
όπου γ είναι η σταθερά Euler, που ορίζεται ως εξής :
1 1
γ = lim 1 + + · · · + − ln p ' 0, 577215 . . .
p→∞ 2 p
Πρόταση1.4: Οι ορισµοί 1.1, 1.2 και 1.3 της συνάρτησης Γάµµα, είναι ισοδύναµοι.
Απόδειξη. Για να αποδείξουµε την ισοδυναµία των ορισµών 1.1 και 1.2, ϑεωρούµε τη
συνάρτηση Z n t n z−1
fn (z) = 1− t dt, Re(z) > 0, n ∈ N. (1.13)
0 n
t
Κάνουµε τον µετασχηµατισµό = τ και ολοκληρώνοντας κατά παράγοντες διαδοχι-
n
κά, η (1.13) γράφεται :
1 1
nz
Z Z
z n z−1
fn (z) = n (1 − τ ) τ dτ = n(1 − τ )n−1 τ z dτ =
0 0z
nz n(n − 1) 1
Z
= (1 − τ )n−2 τ z+1 dτ = · · · =
z z+1 0
z Z 1
n n! z+n−1 nz n!
= τ dτ =
z(z + 1) . . . (z + n − 1) 0 z(z + 1) . . . (z + n − 1)(z + n)
(1.14)
Λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας ότι :

t n
lim 1 − = e−t
n→∞ n
παίρνουµε το όριο του n → ∞ στην (1.13), οπότε προκύπτει :
Z n Z ∞
t n z−1
lim fn (z) = lim 1− t dt = e−t tz−1 dt = Γ(z).
n→∞ n→∞ 0 n 0
5
nz n!
Λόγω της (1.14), lim = Γ(z), δηλαδή ισχύει η ισοδυναµία των
n→∞ z(z + 1) . . . (z + n)
ορισµών (1.1) και (1.2).
Για να αποδείξουµε την ισοδυναµία των ορισµών 1.2 και 1.3, παρατηρούµε ότι επειδή
1 1 z z
pz = ez ln p = ez(ln p−1− 2 −···− p ) ez+ 2 +···+ p
η (1.11) µπορεί να γραφεί :
z z
−γz 1 1 2 p z+ z2 +···+ pz 1 ez e2 ep
Γp (z) = e ... e = e−γz z ... z =
zz +1z +2 z+p zz+1 2 +1 p
+1
p
e−γz Y z −1 z
= 1+ ek . (1.15)
z k=0 k
Η ισότητα (1.15) αν πάρουµε το όριο p → ∞, µας δίνει την ισοδυναµία τον ορισµών
1.2 και 1.3.
2 Συνάρτηση Βήτα
Ορισµός 2.1: Η συνάρτηση Βήτα ορίζεται ως εξής :

Z 1
B(x, y) = tx−1 (1 − t)y−1 dt, µε Re(x) > 0 και Re(y) > 0. (2.1)
0
Ορισµός 2.2: Η συνάρτηση Βήτα δίνεται από το ολοκλήρωµα

Z π
2
B(x, y) = 2 sin2x−1 φ cos2y−1 φ dφ, µε Re(x) > 0 και Re(y) > 0. (2.2)
0
Σηµείωση 2.1: Ο ορισµός 2.2 προκύπτει από τον ορισµό 2.1 ϑέτοντας όπου t =
π
sin2 φ, dt = 2 sin φ cos φ dφ, µε 0 ≤ φ ≤ .
2
Ορισµός 2.3: Η συνάρτηση Βήτα δίνεται από το ολοκλήρωµα

∞
ux−1
Z
B(x, y) = du, µε Re(x) > 0 και Re(y) > 0. (2.3)
0 (1 + u)x+y
Σηµείωση 2.2: Ο ορισµός 2.3 προκύπτει από τον ορισµό 2.1 ϑέτοντας όπου
u 1 1
t= , 1−t= , dt = du, µε 0 ≤ u < ∞.
1+u 1+u (1 + u)2
Πρόταση 2.1: Η συνάρτηση Βήτα συνδέεται µε τη συνάρτηση Γάµµα µέσω της σχέ-
σης :
Γ(x)Γ(y)
B(x, y) = . (2.4)
Γ(x + y)
6
Απόδειξη. Από τον ορισµό 1.1 της συνάρτησης Γάµµα, έχουµε :
Z ∞ Z ∞ Z ∞ Z ∞
−t x−1 −u y−1 −(u+t) y−1 x−1
Γ(x)Γ(y) = e t dt e u du = e u t dt du.
0 0 0 0
(2.5)
Στο διπλό αυτό ολοκλήρωµα κάνουµε την αλλαγή των µεταβλητών :
π
t = w sin2 φ και u = w cos2 φ, όπου 0 ≤ w < ∞ και 0 ≤ φ ≤ , οπότε dtdu =
2
|J|dw dφ, όπου J είναι η Ιακωβιανή ορίζουσα και ισούται µε :
∂t ∂t
2

∂w ∂φ sin φ 2w sin φ cos φ

J = ∂u ∂u = = −2w sin φ cos φ
cos2 φ −2w cos φ sin φ
∂w ∂φ
και επειδή t + u = w, η (2.5) παίρνει τη µορφή :

π
Z ∞ Z 2

−w x+y−1
Γ(x)Γ(y) = e w dw 2 sin2x−1 φ cos2y−1 φ dφ = Γ(x + y)B(x, y)
0 0
από όπου προκύπτει η (2.4).
Ιδιότητες της συνάρτησης Βήτα
Υποθέτοντας ότι Re(x) > 0, Re(y) > 0, ισχύουν οι ιδιότητες :
1. B(x, y) = B(y, x)
x y
2. B(x + 1, y) = B(x, y), B(x, y + 1) = B(x, y)
x+y x+y
n!
3. B(x, n + 1) = , n ∈ N και (x)n είναι το σύµβολο του Pochhammer όπως
(x)n+1
ορίζεται από την (1.7).
Απόδειξη. Η απόδειξη των ιδιοτήτων γίνεται, λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας τις ισότητες
(2.4) και (1.4).
1. Προφανές.
Γ(x + 1)Γ(y) xΓ(x)Γ(y) x

2. B(x + 1, y) = = = B(x, y)
Γ(x + 1 + y) (x + y)Γ(x + y) x+y
Γ(x)Γ(y + 1) yΓ(x)Γ(y) y
B(x, y + 1) = = = B(x, y)
Γ(x + y + 1) (x + y)Γ(x + y) x+y
Γ(x)Γ(n + 1) (1.6) Γ(x) n! (1.7) n!
3. B(x, n + 1) = = = .
Γ(x + n + 1) (x + n)Γ(x) (x)n (x)n+1
Πρόταση 2.2: Ισχύει η σχέση :

π
Γ(z)Γ(1 − z) = , z ∈ C µε 0 < Re(z) < 1. (2.6)
sin(πz)
7
Απόδειξη. Χρησιµοποιώντας τη σχέση (2.4) και το γεγονός ότι Γ(1) = 1, έχουµε :
Γ(z)Γ(1 − z) = Γ(1)B(z, 1 − z). (2.7)
Από τον ορισµό 2.3 της συνάρτησης B(x, y), έχουµε :

∞
tz−1
Z
π
B(z, 1 − z) = dt = . (2.8)
0 1+t sin(πz)
Η δεύτερη ισότητα στην (2.8) αποδεικνύεται µε τη ϐοήθεια των µιγαδικών συναρτήσεων
(ϐλ., π.χ., Μιγαδική Ανάλυση, Ν.Αρτεµιάδης, σελ. 211). Από τις (2.7) και (2.8),
προκύπτει η (2.6).
1 √
Πρόταση 2.3: Ισχύει ότι Γ = π.
2
1
Απόδειξη. Χρησιµοποιώντας την (2.6) για z = , προκύπτει ότι :
2
h 1 i2 π h 1 i2 1 √
Γ = ⇒ Γ =π⇒Γ = π. (2.9)
2 sin( π2 ) 2 2
Πρόταση 2.4: Να δειχθεί ο τύπος διπλασιασµού (του Legendre):
22 z−1 1
Γ(2z) = √ Γ(z)Γ z + , Re(z) > 0. (2.10)
π 2
Απόδειξη. Χρησιµοποιούµε τη σχέση (2.1) και έχουµε :
!z−1
Z 1 Z 1
1 1 2
B(z, z) = (t(1 − t))z−1 dt = − t− dt.
0 0 4 2
1 sinθ
Θέτοντας t − = , έχουµε :
2 2
Z π Z π
1 2
2 z−1 2 2 B( 1 , z)
B(z, z) = 2 z−1 cos θ dθ = 2 z−1 cos2 z−1 θ dθ = 22z−1
2 − π2 2 0 2
Γ(z)Γ( 21 )
= 2 z−1 . (2.11)
2 Γ(z + 12 )
Οπότε από τις (2.11) και (2.9), προκύπτει η (2.10).
Πρόταση 2.5: Να δειχθεί ότι :

√
1 1 · 3 · 5 · . . . · (2n − 1) π (2n)! √
Γ n+ = = π. (2.12)
2 2n 22 n n!
8
Απόδειξη. Εφαρµόζουµε την αναδροµική σχέση (1.4), κατ΄ επανάληψη, οπότε προκύ-
πτει :
1 1 1 1 1 3 3
Γ n+ =Γ n− +1 = n− Γ n− = n− n− Γ n−
2 2 2 2 2 2 2
1 3 1 1 (2n − 1) (2n − 3) 5 3 1√
= ··· = n − n− ... Γ = ... π
2 2√ 2 2 2 2 2 2√2
1 · 3 · 5 · . . . · (2n − 1) π 1 · 2 · 3 · 4 · 5 · . . . · (2n − 1) · (2n) π
= n
=
2 2 · 4 · . . . · (2n) · 2n
(2n)! √
= 2n π.
2 n!
Σηµείωση 2.3: Ο τύπος (2.12) προκύπτει και από τον τύπο (2.10), ϑέτοντας όπου z
το n ∈ N.
3 Συνάρτηση ψ(z)
Ορισµός 3.1: Η συνάρτηση ψ(z) ορίζεται ως το πηλίκο της παραγώγου της συνάρτη-
σης Γ(z) προς τη συνάρτηση Γ(z), δηλαδή :
Γ0 (z) d
ψ(z) = = (ln Γ(z)), z 6= 0, −1, −2, . . . . (3.1)
Γ(z) dz
Πρόταση 3.1: Η συνάρτηση ψ(z) ικανοποιεί τη σχέση :
1
ψ(z + 1) = ψ(z) + , z 6= 0, −1, −2, . . . . (3.2)
z
Απόδειξη. Χρησιµοποιούµε τη σχέση (3.1) ϑέτοντας όπου z το z + 1, οπότε προκύπτει :
Γ0 (z + 1) d (1.4) d d
ψ(z + 1) = = (ln Γ(z + 1)) = (ln(zΓ(z))) = (ln z + ln Γ(z))
Γ(z + 1) dz dz dz
1 d 1
= + (ln Γ(z)) = + ψ(z).
z dz z
Πρόταση 3.2: Η συνάρτηση ψ(z) ικανοποιεί τις παρακάτω σχέσεις :
n−1
X 1
(α) ψ(z + n) = ψ(z) + , n = 1, 2, . . . (3.3)
k=0
z+k
π
(β) ψ(z) − ψ(1 − z) = − , z 6= 0, ±1, ±2, . . . . (3.4)
tan πz
9
Απόδειξη. (α) Η απόδειξη αυτής της σχέσης ϑα γίνει χρησιµοποιώντας τη µέθοδο της
επαγωγής :
Για n = 1:
1
ψ(z + 1) = ψ(z) + ,
z
που ισχύει (ϐλέπε (3.2)).
΄Εστω ότι ισχύει για n = m, δηλαδή
m−1
X 1
ψ(z + m) = ψ(z) + . (3.5)
k=0
z+k
Θα δείξουµε ότι ισχύει για n = m + 1, δηλαδή

m
X 1
ψ(z + m + 1) = ψ(z) + . (3.6)
k=0
z+k
Το πρώτο µέλος της αποδεικτέας σχέσης µπορεί να γραφεί :

m−1 m
1 (3.5) X 1 1 X 1
ψ(z + m + 1) = ψ(z + m) + = ψ(z) + + = ψ(z) + ,
z+m k=0
z + k z + m k=0
z + k
η οποία είναι η (3.6). ΄Αρα η (3.3) ισχύει για κάθε n ∈ N.

(ϐ) Η απόδειξη αυτής της σχέσης, ϐασίζεται στην (2.6). Πράγµατι :
d d d (2.6) d π
ψ(z) − ψ(1 − z) = ln Γ(z) + ln Γ(1 − z) = ln(Γ(z)Γ(1 − z)) = ln
dz dz dz dz sin πz
2
sin πz (−π) cos πz π
= 2
=− .
π (sin πz) tan πz
4 Συνάρτηση Σφάλµατος
Ορισµός 4.1: Η συνάρτηση σφάλµατος ορίζεται ως το ολοκλήρωµα

Z x
2 2
erf (x) = √ e−t dt, x > 0. (4.1)
π 0
Ορισµός 4.2: Η συµπληρωµατική συνάρτηση σφάλµατος ορίζεται ως το ολοκλήρωµα

Z ∞
2 2
erf c(x) = √ e−t dt, x > 0. (4.2)
π x
Πρόταση 4.1: Η συνάρτηση σφάλµατος και η συµπληρωµατική συνάρτηση σφάλµα-

τος ικανοποιούν την ισότητα :
erf (x) + erf c(x) = 1. (4.3)
10
Απόδειξη. Παρατηρούµε ότι :
Z ∞
2 2
erf (x) + erf c(x) = √ e−t dt. (4.4)
π 0
Z ∞
2
Για τον υπολογισµό του ολοκληρώµατος e−t dt, ϑέτουµε t2 = u ⇒ 2tdt = du. Τα
0
άκρα ολοκλήρωσης ϑα είναι ίδια, οπότε έχουµε :
Z ∞ Z ∞ Z ∞ √
−t2 −u −1/2 du 1 −u 1/2−1 1 1 (2.9) π
e dt = e u = e u du = Γ = . (4.5)
0 0 2 2 0 2 2 2
Οπότε από τις (4.4) και (4.5) προκύπτει η (4.2).
Ασκήσεις
΄Ασκηση 1. Να υπολογισθούν τα ολοκληρώµατα :

∞ ∞ Z 1 n−1 ∞
e−2t
Z Z Z
5 −x 3 −2x 1
(1) x e dx, (2) x e dx, (3) √ dt, (4) ln dx, n ≥ 1,
0 0 0 t 0 x
Z 1r Z π/2 Z π/2 √ Z ∞
1−x 3 2 y2
(5) dx, (6) cos θ sin θ dθ, (7) tan θ dθ, (8) dy,
0 x 0 0 0 1 + y4
Z β Z 2
p q
(9) (x − α) (β − x) dx, p > −1, q > −1, β > α, (10) x2 (2 − x)13 dx,
α 0
1 ∞
xm
Z Z
2 4 −1/3
(11) x (1 − x ) dx, (12) dx, m, n ∈ N, n > m + 1,
0 0 xn + a
Z π/2 Z 1
1
(13) tan 1/n
θdθ, n > 1, (14) (1 − xn )− n dx, n > 1,
0 0
Z ∞ Z ∞
p 2
(15) xn e−x dx, p > 0, (16) 2u2x−1 e−u du.
0 0
Λύση :
Z ∞ Z ∞
5 −x
(1) x e dx = x6−1 e−x dx = Γ(6) = 5!
0 0
dt
(2) Θέτουµε 2x = t ⇒ dx = . Τα άκρα της ολοκλήρωσης δεν αλλάζουν, οπότε :
Z ∞ Z ∞ 3 2
1 ∞ 3 −t 1 ∞ 4−1 −t
Z Z
3 −2x t −t dt 1 3!
x e dx = e = 4 t e dt = 4 t e dt = 4 Γ(4) = 4
0 0 2 2 2 0 2 0 2 2
dx
(3) Θέτουµε 2t = x ⇒ dt = . Τα άκρα της ολοκλήρωσης δεν αλλάζουν, οπότε :
2
11
∞ Z ∞ Z ∞ −1/2 Z ∞
e−2t
Z
−1/2 −2t x −x dx 1
√ dt = t e dt = e =√ x−1/2 e−x dx =
0 t 0 0 2 2 2 0
Z ∞ √ r
1 Γ(1/2) π π
=√ x1/2−1 e−x dx = √ = √ =
2 0 2 2 2
1 1
(4) Θέτουµε ln = t ⇒ = et ⇒ x = e−t , dx = −e−t dt. Για x → 0, το t → ∞ και
x x
για x → 1, το t → 0, οπότε το ολοκλήρωµα :
Z 1 n−1 Z 0 Z ∞
1 −t
ln dx = n−1
t (−e )dt = tn−1 e−t dt = Γ(n) = (n − 1)!
0 x ∞ 0
Z 1r Z 1 Z 1
1−x −1/2 1/2 1
−1 3
−1
1 3
(5) dx = x (1 − x) dx = x (1 − x) dx = B , =
2 2
0 x 0 0 2 2
√ √ 
= πΓ(2)
= Γ(1/2)1 Γ(3/2) Γ(3/2)
= π Γ 23  π

3
Γ 2+2 =
3
2! √ √
π  2
Γ = π=
2 22 2
3 1 Γ(2) Γ 32
Z π/2 Z π/2

3 2 2·2−1 2· 32 −1 1
(6) cos θ sin θ dθ = cos θ sin θ dθ = B 2, =
2 Γ 72

0 0 2 2
1 1! Γ 32

2
= 5 3 3 =
2 2 · 2Γ 2 15
Z π/2 √ Z π/2
−1/2
Z π/2
3 1 1 3 1
(7) tan θ dθ = sin 1/2
θ cos θ dθ = sin 2 −1 θ cos 2 −1 θ dθ = B , =
0 0 0 2 4 4
1 Γ(1/4)Γ(3/4) 1
= = Γ(1/4)Γ(3/4)
2 Γ(1) 2
1 −3/4
(8) Θέτουµε y 4 = u ⇒ y = u1/4 , dy = u du και y 2 = u1/2 . Τα άκρα της ολοκλή-
4
ϱωσης δεν αλλάζουν, οπότε :
∞ Z ∞ 1/2
1 ∞ u−1/4
Z ∞ 3/4−1
y2
Z Z
u 1 −3/4 (∗) 1 u
4
dy = u du = du = du =
0 1+y 0 1+u 4 4 0 1+u 4 0 (1 + u)1
1 1 3 1 Γ(1/4)Γ(3/4) 1
= B , = = Γ(1/4)Γ(3/4)
4 4 4 4 Γ(1) 4
1 3 3 1
(∗) αφού − = x − 1 ⇒ x = και + y = 1 ⇒ y =
4 4 4 4
(9) Θέτουµε x − α = (β − α)u ⇒ x = (β − α)u + α, dx = (β − α)du και
β − x = β − α − (β − α)u = (β − α)(1 − u), για x → α, το u → 0 και για x → β , το
u → 1, οπότε :
Z β Z 1
p q
(x − α) (β − x) dx = (β − α)p+q up (1 − u)q (β − α)du =
α 0
Z 1
= (β − α)p+q+1 up+1−1 (1 − u)q+1−1 du = (β − α)p+q+1 B(p + 1, q + 1) =
0
12
Γ(p + 1) Γ(q + 1)
= (β − α)p+q+1 .
Γ(p + q + 2)
(10) Θέτουµε x = 2u, dx = 2du, για x → 0, το u → 0 και για x → 2, το u → 1, οπότε :

Z 2 Z 1 Z 1
2 13 2 13 16
x (2 − x) dx = 4u (2 − 2u) 2du = 2 u2 (1 − u)13 du =
0 0 0
Z 1
16 Γ(3)Γ(14) 2!13! 4096
=2 u3−1 (1 − u)14−1 du = 216 B(3, 14) = 216 = 216 =
0 Γ(3 + 14) 16! 105
1 −3/4
(11) Θέτουµε x4 = u⇒ x = u1/4 , dx = u du. Τα άκρα της ολοκλήρωσης δεν
4
αλλάζουν, οπότε :
1 1
1 1 −1/4
Z Z Z
4 −1/3 −1/3 1 −3/4
2
x (1 − x ) dx = u (1 − u) 1/2
u du = u (1 − u)−1/3 du =
0 0 4 4 0
1 1 3 −1
Z
2 1 3 2 1 Γ(3/4)Γ(2/3) 1 Γ(3/4)Γ(2/3)
u 4 (1 − u) 3 −1 du = B ,

= = 3 2
= =
4 0 4 4 3 4 Γ 4+3 4 Γ(17/12)
1 Γ(3/4)Γ(2/3) 3 Γ(3/4)Γ(2/3)
= 5 =
4 12 Γ(5/12) 5 Γ(5/12)
xn 1 1
(12) Θέτουµε = t⇒ xn = at⇒ w = (at)1/n , dx = a1/n t n −1 dt. Τα άκρα της ολο-
a n
κλήρωσης δεν αλλάζουν, οπότε :
∞ Z ∞ 1 m Z
xm (at)m/n 1 1/n 1 −1 a n −1+ n ∞ tm/n 1 −1
Z
dx = a t n dt = t n dt =
0 xn + a 0 at + a n n 0 t+1
m+1−n Z ∞ m+1−n Z ∞
a n m+1
−1 −1 a n m+1 m+1 m+1
= t n (1 + t) dt = t n −1 (1 + t)−(1− n + n ) dt =
n 0 n 0
m+1−n m+1−n
a n m+1 m + 1 a n Γ( m+1 n
)Γ(1 − m+1
n
)
= B ,1 − = m+1 m+1 =
n n n n Γ( n + 1 − n )
m+1−n
a n m+1 m + 1
= Γ( )Γ 1 −
n n n
Z π/2 Z π/2 Z π/2
n+1 n−1
1/n 1/n −1/n −1 −1
(13) (tan θ) dθ = sin θ cos θ dθ = sin n θ cos n θ dθ =
0 0 0
1 n + 1 n − 1 1 Γ( n+1
2n
)Γ( n−1
2n
) 1 n + 1 n − 1
= B , = n+1+n−1 = Γ Γ
2 2n 2n 2 Γ( 2n ) 2 2n 2n
1 1 −1
(14) Θέτουµε xn = t⇒ x = t1/n , dx = t n dt, για x → 0, το t → 0 και για x → 1,
n
το t → 1, οπότε :
Z 1 Z 1
1 1 1 −1
Z
1 1 1 1 n−1
n −n −n −1
(1 − x ) dx = (1 − t) t n dt = t n (1 − t) n −1 dt =
0 0 n n 0
1 n−1
1 1 n − 1 1 Γ( n )Γ( n ) 1 1 n − 1
= B , = = Γ Γ
n n n n Γ( 1+n−1
n
) n n n
13
1 p1 −1
(15) Θέτουµε xp = t⇒ x = t1/p , dx = t dt, για x → 0, το t → 0 και για x → ∞,
p
το t → ∞, οπότε :
Z ∞ Z ∞
1 ∞ n+1
Z
n −xp n/p −t 1 p1 −1 1 n + 1
x e dx = t e t dt = t p −1 e−t dt = Γ
0 0 p p 0 p p
(16) Θέτουµε u2 = t⇒ u = t1/2 , 2udu = dt. Τα άκρα της ολοκλήρωσης δεν αλλάζουν,
οπότε
Z ∞ : Z ∞ Z ∞ Z ∞
2 dt 1 1
2u2x−1 e−u du = 2 (t1/2 )2x−1 e−t = tx− 2 − 2 e−t dt = tx−1 e−t dt =
0 0 2t1/2 0 0
= Γ(x).
΄Ασκηση 2. Να αποδειχθεί ότι :

π/2
22n (n!)2
Z
cos2n+1 φ dφ = , n = 0, 1, 2, . . .
0 (2n + 1)!
Λύση :
Z π/2
Γνωρίζουµε ότι : B(x, y) = 2 sin2x−1 φ cos2y−1 φ dφ. Εδώ έχουµε :
0
Z π/2 Z π/2 Z π/2
1
2n+1
cos φ dφ = 0
sin φ cos sin2 2 −1 φ cos2(n+1)−1 φ dφ =
2n+1
φ dφ =
0 0
√0 √
1 1 1 Γ(1/2)Γ(n + 1) (1.6) 1 πn! (∗) 1 πn! (2.12)
= B ,n + 1 = 1 = 1 = 1 1 =
2 2 2 Γ( 2 + n + 1) 2 Γ( 2 + n + 1) 2 (n + 2 )Γ( 2 + n)
√
2 πn!4n n! (n!)2 22n
= √ = .
2(2n + 1)(2n)! π (2n + 1)!
΄Ασκηση 3. Να δειχθεί ότι :
B(x, y) = B(x + 1, y) + B(x, y + 1).
Λύση :
Γ(x + 1)Γ(y) Γ(x)Γ(y + 1) xΓ(x)Γ(y) yΓ(x)Γ(y)

B(x + 1, y) + B(x, y + 1) = + = +
Γ(x + 1 + y) Γ(x + 1 + y) (x + y)Γ(x + y) Γ(x + y)
Γ(x)Γ(y) Γ(x)Γ(y)
= (x + y) = = B(x, y).
(x + y)Γ(x + y) Γ(x + y)
΄Ασκηση 4. Χρησιµοποιώντας την ισότητα

1
33a− 2 1 2
Γ(3a) = Γ(a)Γ a + Γ a + ,
2π 3 3
14
να αποδειχθεί ότι :
1 2
3ψ(3a) = ψ(a) + ψ a + +ψ a+ + 3 ln 3.
3 3
Λύση :
Παίρνουµε τον λογάριθµο και στα δύο µέλη της δοθείσας ισότητας, οπότε προκύπτει :
1 1 2
ln Γ(3a) = 3a − ln 3 − ln(2π) + ln Γ(a) + ln Γ a + + ln Γ a + .
2 3 3
Στη συνέχεια, παραγωγίζουµε ως προς a την προκύπτουσα ισότητα :
3Γ0 (3a) Γ0 (a) Γ0 (a + 31 ) Γ0 (a + 32 )

= 3 ln 3 + + + ⇒
Γ(3a) Γ(a) Γ(a + 13 ) Γ(a + 23 )
1 2
3ψ(3a) = 3 ln 3 + ψ(a) + ψ a + +ψ a+ .
3 3
΄Ασκηση 5. Να δειχθεί ότι : Z ∞

ψ(1) = e−t ln t dt.
0
Λύση :
Γ0 (x) ∂ Z ∞ Z ∞
0 x−1 −t
tx−1 e−t ln t dt

ψ(1) = = Γ (x) x=1 = t e dt = =

Γ(x) x=1 ∂x 0

x=1 0 x=1
Z ∞
= e−t ln t dt.
0
΄Ασκηση 6. Να αποδειχθεί ότι :
1h 1 i
ψ(2z) = ψ(z) + ψ z + + ln 2.
2 2
Λύση :
Θα χρησιµοποιήσουµε τον τύπο διπλασιασµού του Legendre:
1 d 1 d h 22 z−1 1 i
ψ(2z) = ln Γ(2z) = ln √ Γ(z)Γ z +
2 dz 2 dz π 2
1 d h √ 1 i
= ln 22 z−1 − ln π + ln Γ(z) + ln Γ z +
2 dz 2
1h d 1 i 1h 1 i
= (2z − 1) ln 2 + ψ(z) + ψ z + = ln 2 + ψ(z) + ψ z + .
2 dz 2 2 2
15
Βιβλιογραφία
Μασσαλάς Χ. (2010) Ειδικές Συναρτήσεις, Cutenberg.
Σιαφαρίκας Π. (2009) Ειδικές Συναρτήσεις, Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Πατρών.
Hochstadt H. (1986) The function of Mathematical Physics, Dover Publications, Inc.
N.Y..
Lebedev N.N. (1972) Special functions and their Applications, Dover Publications.
Luke Y. L. (1969) The special functions and their Approximations-Volume I, Acade-
mic Press.
16
Ενότητα: Συναρτήσεις Bessel πρώτου και δευτέρου είδους



Ενότητα 2
5 Συναρτήσεις Bessel πρώτου και δευτέρου είδους
Οι συναρτήσεις Bessel Jν (z) πρώτου είδους και τάξης ν , ορίζονται υπό µορφήν συγ-
κλίνουσας δυναµοσειράς, για z ∈ C και ν ∈ R:
∞
X (−1)κ z 2 κ+ν
Jν (z) = . (5.1)
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
Πρόταση 5.1: Για ν ≥ 0 η συνάρτηση Jν (z) είναι λύση της διαφορικής εξίσωσης
Bessel
z 2 y 00 (z) + zy 0 (z) + (z 2 − ν 2 )y(z) = 0. (5.2)
Απόδειξη. Για να δείξουµε ότι η Jν (z) είναι λύση της δ.ε. (5.2), πρέπει να δείξουµε
ότι ισχύει η (5.2) για y(z) = Jν (z). Οπότε, παραγωγίζουµε ως προς z την (5.1) δύο
ϕορές και παίρνουµε την Jν0 (z) και Jν00 (z):
∞
X (−1)κ (2κ + ν) z 2κ+ν−1
Jν0 (z) = (5.3)
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 22κ+ν
∞
X (−1)κ (2κ + ν)(2κ + ν − 1) z 2κ+ν−2
Jν00 (z) = (5.4)
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 22κ+ν
Αντικαθιστούµε τις (5.1), (5.3) και (5.4) στο αριστερό µέλος της (5.2), οπότε πρικύπτει :
z 2 y 00 (z) + zy 0 (z) + (z 2 − ν 2 )y(z) =
∞ ∞
X (−1)κ (2κ + ν)(2κ + ν − 1) z 2κ+ν X (−1)κ (2κ + ν) z 2κ+ν
+ +
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
X (−1)κ (z 2 − ν 2 ) z 2κ+ν
+ =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
X (−1)κ z 2 κ+ν
= [(2κ + ν)(2κ + ν − 1) + (2κ + ν) − ν 2 ]+
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
X (−1)κ z 2 κ+ν
+ z2 =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞ ∞
X (−1)κ z 2 κ+ν
2 2 2
X (−1)κ z 2 κ+ν
= [(2κ + ν) − ν ] + z =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞ ∞
X (−1)κ z 2 κ+ν X (−1)κ z 2 κ+ν
= (2κ + ν + ν)(2κ) + z 2 =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
16
∞ ∞
X (−1)κ 22 (κ + ν)κ z 2κ+ν 2
X (−1)κ z 2 κ+ν
= +z =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
| {z }
(ν+κ)Γ(ν+κ)κ(κ−1)!
∞ ∞
2
X (−1)κ z 2(κ−1)+ν
2
X (−1)κ z 2 κ+ν
=z +z =
κ=1
Γ(ν + κ)(κ − 1)! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞ κ+1 ∞
κ→κ+1 2
X (−1) z 2 κ+ν
2
X (−1)κ z 2 κ+ν
= z +z =
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞ ∞
X (−1)κ + z 2 κ+ν X (−1)κ z 2 κ+ν
= −z 2 + z2 = 0.
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
Πρόταση 5.2: Η συνάρτηση

∞
X (−1)κ z 2 κ−ν
J−ν (z) = (5.5)
κ=0
Γ(−ν + κ + 1)κ! 2
είναι λύση της δ.ε. (5.2) και είναι γραµµικώς ανεξάρτητη της Jν (z) για ν ∈
/ Z, και
µάλιστα η ορίζουσα Wronski αυτών είναι
2 sin(νπ)
W [Jν (z), J−ν (z)] = − . (5.6)
πz
Απόδειξη. Η συνάρτηση J−ν (z) όπως δίνεται από την (5.5) είναι λύση της (5.2). Η
απόδειξη είναι ακριβώς ίδια µε την απόδειξη της Πρότασης 5.1. Για την απόδειξη της
γραµµικής ανεξαρτησίας των συναρτήσεων Jν (z) και J−ν (z) ϑα χρησιµοποιήσουµε το
ϑεώρηµα των Abel-Liouville από τη ϑεωρία των διαφορικών εξισώσεων :
Θεώρηµα : Η ορίζουσα Wronski δύο γραµµικών λύσεων της δ.ε.
y 00 (z) + p(z)y 0 (z) + q(z)y(z) = 0, µε p(z), q(z) συνεχείς συναρτήσεις σε κάποιο διά-
στηµα I ⊂ R, ικανοποιεί τη δ.ε. W 0 (z) + p(z)W (z) = 0.
Στην περίπτωσή µας η δ.ε. Bessel γράφεται :
00 1 0 z2 − ν 2 1
y (z) + y (z) + 2
y(z) = 0, οπότε p(z) = .
z z z
΄Αρα :
c
R 1
W [Jν (z), J−ν (z)] = ce−
= ce−lnz = . z
dz
(5.7)
z
Αρκεί να υπολογίσουµε τη σταθερά c. Απ΄ την (5.7) η c προσδιορίζεται ως το όριο :
lim zW [Jν (z), J−ν (z)] = c.
z→0
΄Οµως,
0
zW [Jν (z), J−ν (z)] = zJν (z)J−ν (z) − zJν0 (z)J−ν (z), οπότε χρησιµοποιώντας τις Jν (z)
και J−ν (z) όπως δίνονται απ΄ τις (5.1) και (5.5) και τις παραγώγους αυτών, έχουµε :
∞ ∞
X (−1)κ z ν+2κ X (−1)m (−ν + 2m) z −ν+2m−1
zW [Jν (z), J−ν (z)] =z ·
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2ν+2κ m=0 Γ(−ν + m + 1)m! 2−ν+2m
∞ ∞
X (−1)κ (ν + 2κ) z ν+2κ−1 X (−1)m z −ν+2m
−z ν+2κ
· −ν+2m
=
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 m=0
Γ(−ν + m + 1)m! 2
17
∞ X
∞
X (−1)κ+m (−ν + 2m) z 2κ+2m
=
κ=0 m=0
Γ(ν + κ + 1)Γ(−ν + m + 1)κ!m! 22κ+2m
∞ X
∞
X (−1)κ+m (ν + 2κ) z 2κ+2m
− 2κ+2m
=
κ=0 m=0
Γ(ν + κ + 1)Γ(−ν + m + 1)κ!m! 2
∞ X
∞
X (−1)κ+m (2ν + 2κ − 2m) z 2κ+2m
=− 2κ+2m
.
κ=0 m=0
Γ(ν + κ + 1)Γ(−ν + m + 1)κ!m! 2
Παίρνοντας το όριο του z → 0, καταλήγουµε :
2ν 2ν 2 sin(νπ)
lim zW [Jν (z), J−ν (z)] = − =− =− ,
z→0 Γ(ν + 1)Γ(−ν + 1) νΓ(ν)Γ(−ν + 1) π
π
αφού από την Πρόταση 2.2, ισχύει Γ(ν)Γ(1 − ν) = − .
2 sin(νπ)
Τελικά, από την (5.7) προκύπτει ότι :
2sinνπ
W [Jν (z), J−ν (z)] = − , z 6= 0 και εποµένως οι συναρτήσεις Jν (z) και J−ν (z),
πz
για ν ∈
/ Z, είναι γραµµικώς ανεξάρτητες.
Πρόταση 5.3: Αν ν = n ∈ Z, τότε J−n (z) = (−1)n Jn (z).
Απόδειξη. Θέτουµε στην (5.1) όπου ν το −n, µε n ∈ Z, οπότε :

∞
X (−1)κ z 2 κ−n
J−n (z) =
κ=0
Γ(−n + κ + 1)κ! 2
1
Επειδή = 0 για κ = 0, 1, . . . , n − 1, η ανωτέρω σειρά γράφεται :
Γ(−n + κ + 1)
∞ ∞
X (−1)κ z 2 κ−n X (−1)κ+n z 2(κ+n)−n
J−n (z) = =
κ=n
Γ(−n + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(−n + κ + n + 1)(κ + n)! 2
∞
n
X (−1)κ z 2κ+n
= (−1)
κ=0
Γ(κ + 1)Γ(n + κ + 1) 2
∞
n
X (−1)κ z 2κ+n
= (−1)
κ=0
κ!Γ(n + κ + 1) 2
= (−1)n Jn (z).
Πρόταση 5.4: Αν ν = n ∈ Z, τότε η συνάρτηση Yn (z) = lim Yν (z) µε

ν→n
cos(νπ)Jν (z) − J−ν (z)

Yν (z) = (5.8)
sin(νπ)
είναι λύση της (5.2), γραµµικώς ανεξάρτητη της (5.1) και µάλιστα
2
W [Jν (z), Yν (z)] = . (5.9)
πz
18
cos(νπ)Jν (z) − J−ν (z)
Απόδειξη. Ορίζουµε την Yν (z) = , η οποία λέγεται συνάρτηση
sin(νπ)
Bessel δευτέρου είδους, τάξης ν . Τότε,
cos(νπ)Jν (z) − J−ν (z) L’ Hopital
Yn (z) = lim Yν (z) = lim =
ν→n ν→n sin(νπ)
∂ ∂
−π sin(νπ)Jν (z) + ∂ν Jν (z) cos(νπ) − ∂ν J−ν (z)
= lim =
ν→n π cos(νπ)
1 h∂ ∂ i
= lim Jν (z) − (−1)ν J−ν (z) . (5.10)
π ν→n ∂ν ∂ν
Θα δείξουµε ότι η Yn (z) όπως δίνεται απ΄ την (5.10) ικανοποιεί την δ.ε. Bessel.
Προφανώς, οι συναρτήσεις Jν (z) και J−ν (z) ικανοποιούν τη δ.ε. (5.2). ΄Αρα, ισχύουν :
00
z 2 Jν00 (z) + zJν0 (z) + (z 2 − ν 2 )Jν (z) = 0 και z 2 J−ν 0
(z) + zJ−ν (z) + (z 2 − ν 2 )J−ν (z) = 0,
αντίστοιχα. Παραγωγίζουµε ως προς ν τις δύο αυτές δ.ε. και προκύπτει :
d2 ∂ d ∂ 2 ∂
z2 Jν (z) + z J ν (z) + (z 2
− ν ) Jν (z) − 2νJν (z) = 0 και
dz 2 ∂ν dz ∂ν ∂ν
2
d ∂ d ∂ ∂
z 2 2 J−ν (z) + z J−ν (z) + (z 2 − ν 2 ) J−ν (z) − 2νJ−ν (z) = 0, αντίστοιχα.
dz ∂ν dz ∂ν ∂ν
ν
Πολλαπλασιάζουµε τη δεύτερη µε (−1) και αφαιρούµε από την πρώτη, οπότε :
d2 h ∂ ∂ i dh∂ ∂ i
z2 2 Jν (z) − (−1)ν J−ν (z) + z Jν (z) − (−1)ν J−ν (z)
dz ∂ν ∂ν dz ∂ν ∂ν
h∂ ∂ i h∂ ∂ i
+ (z 2 − ν 2 ) Jν (z) − (−1)ν J−ν (z) − 2ν Jν (z) − (−1)ν J−ν (z) = 0.
∂ν ∂ν ∂ν ∂ν
(5.11)
Παίρνουµε το όριο του ν → n στην (5.11) και λόγω της (5.10) και της Πρότασης 1.3,
d2 d
έχουµε : πz 2 2
Yn (z) + πz Yn (z) + π(z 2 − n2 )Yn (z) = 0, που σηµαίνει ότι η Yn (z)
dz dz
είναι λύση της (5.2).
Επειδή η ορίζουσα Wronski των συναρτήσεων Jν (z) και Yν (z) είναι :
Jν (z)[Jν0 (z) cos(νπ) − J−ν
0
(z)] − Jn u0 (z)[Jν (z) cos(νπ) − J−ν (z)]
W [Jν (z), Yν (z)] =
sin(νπ)
0
Jν (z)J−ν (z) + Jν (z)J−ν (z)
= ,
sin(νπ)
η ορίζουσα Wronski των συναρτήσεων Jn (z) και Yn (z) ϑα είναι : !
W [Jν (z), J−ν (z)] 2 sin(νπ) 2
W [Jn (z), Yn (z)] = −lim = −lim − = .
ν→n sin(νπ) ν→n πz sin(νπ) πz
Σηµείωση 5.1: Η Yn (z), n ∈ Z δίνεται υπό µορφή σειράς :

n−1
2 z 1 X (n − κ − 1)! z 2κ−n
Yn (z) = Jn (z) ln −
π 2 π κ=0 κ! 2
∞
1 X (−1)κ z 2κ+n
− [ψ(κ) + ψ(κ + n)].
π κ=0 κ!(n + κ)! 2
19
Παρατηρούµε δε, ότι απειρίζεται για z = 0.
Σηµείωση 5.2: Η γενική λύση της δ.ε. Bessel (5.2) δίνεται από τη συνάρτηση :
y(z) = AJν (z) + BJ−ν (z), αν ν ∈

/Z
και
y(z) = AJn (z) + BYn (z), αν ν = n ∈ Z,
µε Α, Β σταθερές.
Πρόταση 5.5: Αν n ∈ Z, να δείξετε ότι η συνάρτηση Bessel Jn (z), όπως δίνεται υπό
µορφήν ολοκληρώµατος :
Z π
1
Jn (z) = cos(z sin φ − nφ)dφ, (5.12)
π 0
ικανοποιεί τη δ.ε. Bessel (5.2).
Απόδειξη. Παραγωγίζουµε την (5.12) ως προς z , οπότε :
1 π
Z
κατά παράγοντες
Jn0 (z) =− sin φ sin(z sin φ − nφ)dφ =
π 0 ολοκλήρωση
Z π
1n π o
= cos φ sin(z sin φ − nφ) − cos φ cos(z sin φ − nφ)(z cos φ − n)dφ

π φ=0 0
Z π
1
=− cos φ cos(z sin φ − nφ)(z cos φ − n)dφ. (5.13)
π 0
Παραγωγίζουµε ως προς z την (5.13), οπότε :
1 π
Z
Jn00 (z) =− cos2 φ cos(z sin φ − nφ)dφ+
π 0
1 π
Z
κατά παράγοντες
+ cos φ (z cos φ − n) sin(z sin φ − nφ) sin φdφ =
π 0 | {z } ολοκλήρωση
∂
∂φ
−cos(z sin φ−nφ)
Z π
1
=− cos2 φ cos(z sin φ − nφ)dφ+
π 0
Z π
1 n π o
+ cos φ sin φ − cos(z sin φ − nφ) + cos(z sin φ − nφ)(cos2 φ − sin2 φ)dφ
π φ=0 0
Z π
1
=− sin2 φ cos(z sin φ − nφ)dφ. (5.14)
π 0
Αντικαθιστούµε τις (5.12), (5.13), (5.14) στο αριστερό µέλος της δ.ε. (5.2), οπότε
έχουµε :
z 2 Jn00 (z) + zJn0 (z) + (z 2 − n2 )Jn (z) =
z2 π 2 z2 π
Z Z
=− sin φ cos(z sin φ − nφ)dφ − cos2 φ cos(z sin φ − nφ)dφ
π 0 π 0
zn π z2 π n2 π
Z Z Z
+ cos φ cos(z sin φ − nφ)dφ + cos(z sin φ − nφ)dφ − cos(z sin φ − nφ)dφ
π 0 π 0 π 0
20
z2 π zn π z2 π
Z Z Z
=− cos(z sin φ − nφ)dφ + cos φ cos(z sin φ − nφ)dφ + cos(z sin φ − nφ)dφ
π 0 π 0 π 0
n2 π
Z
− cos(z sin φ − nφ)dφ
π 0
n π n π ∂
Z Z

= cos(z sin φ − nφ)(z cos φ − n)dφ = sin(z sin φ − nφ) dφ
π 0 π 0 ∂φ
n π
= sin(z sin φ − nφ) = 0.
π φ=0
N.Y..
mic Press.
Watson G. N. (1966) A treatise on the theory of Bessel functions, Cambridge Uni-
versity Press.
21
Ενότητα: Αναδρομικές σχέσεις των συναρτήσεων Bessel



Ενότητα 3
6 Αναδροµικές Σχέσεις των συναρτήσεων Bessel
Θεώρηµα 6.1: Να δειχθεί ότι ισχύουν οι κάτωθι αναδροµικές σχέσεις :
d n
(i) {x Jn (x)} = xn Jn−1 (x) (6.1)
dx
d −n
(ii) {x Jn (x)} = −x−n Jn+1 (x) (6.2)
dx
n
(iii) Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn (x) (6.3)
x
0 n
(iv) Jn (x) = Jn (x) − Jn+1 (x) (6.4)
x
1
(v) Jn0 (x) =

Jn−1 (x) − Jn+1 (x) (6.5)
2
2n
(vi) Jn−1 (x) + Jn+1 (x) = Jn (x), (6.6)
x
όπου n εν γένει µιγαδικός αριθµός.
Απόδειξη. (i) Γνωρίζουµε ότι :

∞
X (−1)r x 2r+n
Jn (x) = . (6.7)
r=0
Γ(n + r + 1)r! 2
Πολλαπλασιάζουµε µε xn και τα δύο µέλη της ισότητας :

∞
n
X (−1)r x2r+2n
x Jn (x) = .
r=0
Γ(n + r + 1)r! 22r+n
Παραγωγίζουµε ως προς x:
∞ ∞
d n X 2(r + n) x2r+2n−1 X 2(r + n) x2r+n−1
{x Jn (x)} = (−1)r = x n
(−1)r
dx r=0
Γ(n + r + 1)r! 22r+n r=0
(n + r)Γ(n + r)r! 22r+n
∞
X (−1)r x 2r+(n−1)
= xn
r=0
Γ(n + r − 1 + 1)r! 2
= xn Jn−1 (x),
που είναι η αποδεικτέα.
(ii) Πολλαπλασιάζουµε την (6.7) µε x−n και παραγωγίζουµε την προκύπτουσα ως
23
προς x:
∞ ∞
d −n X (−1)r d 2r+n−n 1 X (−1)r 2r 2r−1
{x Jn (x)} = (x ) 2r+n = 2r+n
x
dx r=0
Γ(n + r + 1)r! dx 2 r=1
Γ(n + r + 1)r! 2
∞
X (−1)r r
= 2r+n−1
x2r−1
r=1
Γ(n + r + 1)r! 2
∞
r−1↔s
X (−1)s+1 s+1
= 2(s+1)+n−1
x2(s+1)−1
s=0
Γ(n + s + 2)(s + 1)! 2
∞
X (−1)s x 2s+n+1
= −x−n
s=0
Γ(n + s + 1 + 1)s! 2
= −x−n Jn+1 (x)
(iii) Απ΄ την (6.1) εφαρµόζοντας την ιδιότητα της παραγώγου του γινοµένου δύο συ-
ναρτήσεων προκύπτει :
d n
{x Jn (x)} = xn Jn−1 (x) ⇒ nxn−1 Jn (x) + xn Jn0 (x) = xn Jn−1 (x).
dx
∆ιαιρούµε µε xn , οπότε προκύπτει η Ϲητούµενη ισότητα :
n
Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn (x).
x
(iv) Απ΄ την (6.2) εφαρµόζοντας την ιδιότητα της παραγώγου του γινοµένου δύο συ-
ναρτήσεων προκύπτει :
d −n
{x Jn (x)} = −x−n Jn+1 (x) ⇒ − nx−n−1 Jn (x) + x−n Jn0 (x) = −x−n Jn+1 (x).
dx
∆ιαιρούµε µε x−n , οπότε προκύπτει η Ϲητούµενη ισότητα :
n
Jn0 (x) = Jn (x) − Jn+1 (x).
x
(v) Προκύπτει, αµέσως, προσθέτοντας τις (6.3) και (6.4):
2Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn+1 (x).
(iv) Προκύπτει, αµέσως, αφαιρώντας την (6.4) απ΄ την (6.3):

2n 2n
0 = Jn−1 (x) + Jn+1 (x) − Jn (x) ⇒ Jn (x) = Jn−1 (x) + Jn+1 (x).
x x
Θεώρηµα 6.2: ΄Ολα τα αποτελέσµατα του ϑεωρήµατος 6.1 ισχύουν, όταν οι συναρ-
τήσεις Bessel 1ου είδους Jn (x), αντικατασταθούν µε τις συναρτήσεις Bessel 2ου είδους
Yn (x).
d n
Απόδειξη. Θα δείξουµε µόνο την πρώτη σχέση : {x Yn (x)} = xn Yn−1 (x). Οι άλλες
dx
σχέσεις αποδεικνύονται µε τον ίδιο τρόπο.
Θεωρούµε δύο περιπτώσεις : n ∈ Z και n ∈ / Z.
24
(i) n ∈
/ Z, ΄Εχουµε :
d n d n cos(nπ){xn Jn (x)} − {xn J−n (x)} o

{x Yn (x)} =
dx dx sin(nπ)
1 h d d i
= cos(nπ) {xn Jn (x)} − {xn J−n (x)}
sin(nπ) dx dx
(∗) 1 h
n
n
i
= cos(nπ) x Jn−1 (x) − − x J−n+1 (x)
sin(nπ)
xn h i
= cos(nπ)Jn−1 (x) + J−(n−1) (x)
sin(nπ)
xn h i
= cos (n − 1)π + π Jn−1 (x) + J−(n−1) (x)
sin (n − 1)π + π
xn h i
= − cos (n − 1)π Jn−1 (x) + J−(n−1) (x)
− sin (n − 1)π
xn h i
= cos (n − 1)π Jn−1 (x) − J−(n−1) (x)
sin (n − 1)π
= xn Yn−1 (x). (6.8)
d n d n d
(∗) Η ισότητα ισχύει διότι {x J−n (x)} = {x (−1)n Jn (x)} = (−1)n {xn Jn (x)} =
dx dx dx
(−1)n xn Jn−1 (x) και −[(−1)n xn Jn−1 (x)] = (−1)n−1 xn Jn−1 (x) = xn J−(n−1) (x).
(ii) n ∈ Z,
Ως γνωστόν Yn (x) = lim Yν (x). ΄Αρα παίρνοντας το όριο για ν → n της σχέσης
ν→n
d ν
{x Yν (x)} = xν Yν−1 (x), που είναι το Ϲητούµενο.
dx
Σηµείωση 6.1: Οι κυλινδρικές συναρτήσεις Cn (x), οι οπόιες ορίζονται ως :
Cn (x) = AJn (x) + BYn (x), A, B σταθερές
και οι οποίες είναι λύσεις της δ.ε. Bessel, ικανοποιούν (να το δείτε) τις ίδιες αναδρο-
µικές σχέσεις που ικανοποιούν οι Jn (x) και Yn (x).
Πρόταση 6.1: Να δειχθεί ότι :

r r
2 2
(i) J1/2 (z) = sin z και (ii) J−1/2 (z) = cos z .
πz πz
Απόδειξη. (i) Αντικαθιστούµε στην (5.1) όπου ν το 1/2, οπότε προκύπτει :
∞ ∞
X (−1)κ z 2κ+1/2 X (−1)κ z 2κ+1 21/2
J1/2 (z) = = √ .
κ=0
Γ(1/2 + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(κ + 3/2)κ! z 22κ+1
25
√ √
2(κ + 1) ! π (2κ + 1)! π
Επειδή : Γ(κ + 3/2) = 2(κ+1) = , διότι
2 (κ + 1)! 22κ+1 κ!

2(κ + 1) ! = 2(κ + 1) 2(κ + 1) − 1 , τότε :
∞ r ∞ r
X (−1)κ z 2κ+1 21/2 22κ+1 κ! 2 X (−1)κ z 2κ+1 2
J1/2 (z) = √ √ 2κ+1 = = sin z
κ=0
(2κ + 1)! π z 2 κ! πz κ=0 (2κ + 1)! πz
(ii) Προκύπτει οµοίως απ΄ την (5.1) αν αντικαταστήσουµε το ν µε −1/2 και λάβουµε
√ ∞
(2κ)! π X (−1)κ z 2κ
υπ΄ όψιν µας ότι : Γ(κ + 1/2) = και = cos z .
22κ κ! κ=0
(2κ)!
Ασκήσεις
΄Ασκηση 1. Να δειχθούν οι σχέσεις :

r r
2 1 2 1
i) J3/2 (x) = sin x − cos x , J−3/2 (x) = − cos x + sin x
πx x πx x
r n r n
2 3 3 o 2 3 3 o
ii) J5/2 (x) = −1 sin x− cos x , J−5/2 (x) = −1 cos x+ sin x
πx x2 x πx x2 x
r r
2 2
iii) Y1/2 (x) = − cos x, Y−1/2 (x) = sin x
πx πx
r r
2 1 2 1
iv) Y3/2 (x) = − cos x + sin x , Y−3/2 (x) = − sin x − cos x .
πx x πx x
Λύση :
Για να δείξουµε
r τις Ϲητούµενες σχέσειςrϑα χρησιµοποιήσουµε τις γνωστές µας σχέσεις :
2 2
J1/2 (x) = sinx και J−1/2 (x) = cosx, την αναδροµική σχέση (6.6) και την
πx πx
αντίστοιχη για την Yn (x) για κατάλληλη τιµή του n.
1 1
i) Η αναδροµική σχέση (6.6) για n = και n = − µας δίνει, αντίστοιχα :
2 2
21 1
J3/2 (x) + J−1/2 (x) = 2 J1/2 (x) ⇒ J3/2 (x) = J1/2 (x) − J−1/2 (x)
r x r x r
1 2 2 2 1
⇒ J3/2 (x) = sinx − cosx ⇒ J3/2 (x) = sinx − cosx ,
x πx πx πx x
και
2(− 12 ) 1
J1/2 (x) + J−3/2 (x) = J−1/2 (x) ⇒ J−3/2 (x) = − J−1/2 (x) − J1/2 (x)
r x r x r
1 2 2 2 1
⇒ J−3/2 (x) = − cosx − sinx ⇒ J−3/2 (x) = − cosx + sinx .
x πx πx πx x
26
3 3
ii) Οµοίως, η αναδροµική σχέση (6.6) για n = και n = − µας δίνει, αντίστοιχα :
2 2
2 32 3
J5/2 (x) + J1/2 (x) = J3/2 (x) ⇒ J5/2 (x) = J3/2 (x) − J1/2 (x)
r x r x
3 2 1 2
⇒ J5/2 (x) = sinx − cosx − sinx
x πx x πx
r n
2 3 3 o
⇒ J5/2 (x) = − 1 sinx − cosx ,
πx x2 x
και
2(− 32 ) 3
J−5/2 (x) + J−1/2 (x) = J−3/2 (x) ⇒ J−5/2 (x) = − J−3/2 (x) − J−1/2 (x)
r x r x
3 2 1 2
⇒ J−5/2 (x) = cosx + sinx − cosx
x πx x πx
r n
2 3 3 o
⇒ J−5/2 (x) = − 1 cosx + sinx
πx x2 x
iii) Για την απόδειξη αυτών των σχέσεων χρησιµοποιούµε τον ορισµό της συνάρτησης
1 1
Yn (x) στον οποίο ϑέτουµε n = και n = − , αντίστοιχα. Οπότε :
2 2
r
cos(π/2)J1/2 (x) − J−1/2 (x) 2
Y1/2 (x) = = −J−1/2 (x) = − cosx,
sin(π/2) πx
r
cos(−π/2)J−1/2 (x) − J1/2 (x) −J1/2 (x) 2
Y−1/2 (x) = = = J1/2 (x) = sinx
sin(−π/2) −1 πx
1 1
iv) Η αναδροµική σχέση (6.8) για n = και n = − µας δίνει, αντίστοιχα :
2 2
21 1
Y3/2 (x) + Y−1/2 (x) = 2 Y1/2 (x) ⇒ Y3/2 (x) = Y1/2 (x) − Y−1/2 (x)
r x r x r
1 2 2 2 1
⇒ Y3/2 (x) = − cosx − sinx ⇒ Y3/2 (x) = − cosx + sinx ,
x πx πx πx x
και
2(− 12 ) 1
Y1/2 (x) + Y−3/2 (x) = Y−1/2 (x) ⇒ Y−3/2 (x) = − Y−1/2 (x) − Y1/2 (x)
r x r x r
1 2 2 2 1
⇒ Y−3/2 (x) = − sinx + cosx ⇒ Y−3/2 (x) = − sinx − cosx
x πx πx πx x
i) x2 Jn00 (x) = xJn+1 (x) + {n(n − 1) − x2 }Jn (x)
ii) 4Jn00 (x) = Jn−2 (x) − 2Jn (x) + Jn+2 (x).
27
Λύση :
i) Επειδή η Jn (x) ικανοποιεί τη διαφορική εξίσωση Bessel
x2 Jn00 (x) + xJn0 (x) + (x2 − n2 )Jn (x) = 0,
έχουµε
x2 Jn00 (x) = −xJn0 (x) − (x2 − n2 )Jn (x).
Χρησιµοποιώντας την (6.4), η ανωτέρω ισότητα παίρνει τη µορφή :
n
x2 Jn00 (x) = −x Jn (x) − Jn+1 (x) − (x2 − n2 )Jn (x)

x
2 00
x Jn (x) = −nJn (x) + xJn+1 (x) − (x2 − n2 )Jn (x)
x2 Jn00 (x) = xJn+1 (x) + {n2 − n − x2 }Jn (x),

ii) Για την απόδειξη αυτής της σχέσης, χρησιµοποιούµε την αναδροµική σχέση (6.5)
ϑέτοντας όπου n το n + 1 και το n − 1, οπότε προκύπτουν, αντίστοιχα, οι ισότητες :
0
2Jn+1 (x) = Jn (x) − Jn+2 (x) (∗)
0
2Jn−1 (x) = Jn−2 (x) − Jn (x) (∗∗)
Επίσης, παραγωγίζουµε την αναδροµική σχέση (6.5) ως προς x:
2Jn00 (x) = Jn−1
0 0
(x) − Jn+1 (x)
και αντικαθιστούµε τις (∗) και (∗∗), οπότε :
Jn−2 (x) − Jn (x) Jn (x) − Jn+2 (x)

2Jn00 (x) = −
2 2
⇒ 4Jn00 (x) = Jn−2 (x) − Jn (x) − Jn (x) + Jn+2 (x)
⇒ 4Jn00 (x) = Jn−2 (x) − 2Jn (x) + Jn+2 (x).

Z b Z b
3 3 b
i) x J2 (x)dx = b J3 (b), ii) xJ0 (ax)dx = J1 (ab),
0 0 a
b
b3 b2
Z
3
iii) x J0 (ax)dx = J1 (ab) − 2 2 J2 (ab),
0 a a
Z b
iv) x4 J1 (x)dx = b4 J2 (b) − 2b3 J3 (b) = (8b2 − b4 )J0 (b) + (4b3 − 16b)J1 (b),
0
b ab
b2
Z Z
2 b 1
v) x J0 (ax)dx = J1 (ab) + 2 J0 (ab) − 3 J0 (u)du.
0 a a a 0
Λύση :
d 3
i) Χρησιµοποιούµε την αναδροµική σχέση (6.1) για n = 3, δηλαδή : {x J3 (x)} =
dx
28
x3 J2 (x) και αντικαθιστούµε στο αριστερό µέλος της Ϲητούµενης σχέσης :
Z b Z b
3 d 3 3
b
x J2 (x) = {x J3 (x)}dx = x J3 (x) = b3 J3 (b).

0 0 dx x=0
u du
ii) Θέτουµε ax = u ⇒ x = , dx = , (x = 0 → u = 0, x = b → u = ab), οπότε το
a a
αριστερό µέλος της Ϲητούµενης σχέσης γίνεται :
b ab
1 ab
Z Z u Z Z ab
du (6.1) 1 d
xJ0 (ax)dx = J0 (u) = 2 uJ0 (u)du = 2 [uJ1 (u)]du
0 0 a a a 0 n=1 a 0 du
1 ab ab b
= 2 uJ1 (u) = 2 J1 (ab) = J1 (ab).

a u=0 a a
iii) Ακολουθούµε την ίδια διαδικασία µε το ii), οπότε το αριστερό µέλος της Ϲητούµε-
νης σχέσης γίνεται :
b ab
1 ab 3 1 ab 2
Z Z u 3 Z Z
3 du
x J0 (ax)dx = J0 (u) = 4 u J0 (u)du = 4 u [uJ0 (u)]du
0 0 a a a 0 a 0
Z ab Z ab
(6.1) 1 2 d 1n 2 ab o
= 4 u [uJ1 (u)]du = 4 u uJ1 (u) − 2uuJ1 (u)du

n=1 a 0 du a u=0 0
Z ab 3
(6.1) 1 d 2 b 2 2
n o ab
3 3
= a b J1 (ab) − 2 [u J2 (u)]du = J1 (ab) − 4 u J2 (u)

n=2 a4 0 du a a u=0
3 2
b b
= J1 (ab) − 2 2 J2 (ab).
a a
iv) Αποδεικνύουµε την πρώτη ισότητα, ξεκινώντας απ ΄το αριστερό της µέλος :
Z b Z b b Z
4 2 2 d(6.1)
x J1 (x)dx = x [x J1 (x)]dx = x2 [x2 J2 (x)]dx
0 0 n=2 0 dx
Z b Z b
2 2
b
3 (6.1) 4 d 3
= x x J2 (x) −2 x J2 (x)dx = b J2 (b) − 2 {x J3 (x)}dx

x=0 0 n=3 0 dx
b
= b4 J2 (b) − 2x3 J3 (x) = b4 J2 (b) − 2b3 J3 (b).

x=0
Για να δείξουµε τη δεύτερη ισότητα χρησιµοποιούµε την αναδροµική σχέση (6.6),

αρχικά για n = 2 και x = b, αντικαθιστώντας το J3 (x) και ύστερα για n = 1 και x = b,
αντικαθιστώντας το J2 (x). Οπότε :
h4 i
b4 J2 (b) − 2b3 J3 (b) = b4 J2 (b) − 2b3 J2 (b) − J1 (b) = b4 J2 (b) − 8b2 J2 (b) + 2b3 J1 (b)
b
2 2
h i
= (b − 8b ) J1 (b) − J0 (b) + 2b3 J1 (b)
4
b
= (4b3 − 16b)J1 (b) + (8b2 − b4 )J0 (b).
u du
v) Θέτουµε ax = u ⇒ x = , dx = , για x = 0 το u = 0 και για x = b το u = ab,
a a
29
το ολοκλήρωµα της Ϲητούµενης ισότητας γίνεται :
b ab
1 ab 2 1 ab
Z Z u 2 Z Z
2 du
x J0 (ax)dx = J0 (u) = 3 u J0 (u)du = 3 u[uJ0 (u)]du
0 0 a a a 0 a 0
1 ab d
Z Z ab
1h 2 ab i
= u [uJ (u)]du = u J (u) − uJ (u)du

1 1 1
a3 0 du a3

u=0 0
2 Z ab
b 1
= J1 (ab) − 3 u[−J00 (u)]du
a a 0
Z ab
b2 1h ab i
= J1 (ab) + 3 uJ0 (u) − J0 (u)du

a a u=0 0
b2 1 ab
Z
b
= J1 (ab) + 2 J0 (ab) − 3 J0 (u)du.
a a a 0
΄Ασκηση 4. ∆είξτε ότι :

d
xJn (x)Jn+1 (x) = x[Jn2 (x) − Jn+1 2

i) (x)],
dx
d 2 2
n n+1 2
(x) = 2 Jn2 (x) −

ii) Jn (x) + Jn+1 Jn+1 (x) ,
dx x x
d
iii) 2xJn2 (x) = x2 Jn2 (x) − Jn−1 (x)Jn+1 (x) .

dx
Λύση :
i) Για να δείξουµε τη Ϲητούµενη σχέση, πολλαπλασιάζουµε και διαιρούµε µε xn τη
συνάρτηση στο άγκιστρο στο αριστερό µέλος της και χρησιµοποιούµε τις αναδροµικές
σχέσεις του ϑεωρήµατος 6.1, οπότε :
d d −n
x Jn (x)xn+1 Jn+1 (x)

xJn (x)Jn+1 (x) =
dx dx
d −n d n+1
x Jn (x) xn+1 Jn+1 (x) + x−n Jn (x)

= x Jn+1 (x)
dx dx
(6.1),n→n+1 −n
− x Jn+1 (x) x Jn+1 (x) + x−n Jn (x) xn+1 Jn (x)
n+1
=
(6.2)
2
= −xJn+1 (x) + xJn2 (x)
= x[Jn2 (x) − Jn+1
2
(x)].
ii) Ξεκινάµε από το αριστερό µέλος της Ϲητούµενης σχέσης, κάνοντας την παραγώγιση
και χρησιµοποιώντας τις αναδροµικές σχέσεις του ϑεωρήµατος 6.1, τότε :
d 2 2
(x) = 2Jn (x)Jn0 (x) + 2Jn+1 (x)Jn+10

Jn (x) + Jn+1 (x)
dx
(6.4) n n+1
= 2Jn (x) Jn (x) − Jn+1 (x) + 2Jn+1 (x) Jn (x) − Jn+1 (x)
(6.3),n→n+1 x x
n n + 1
= 2 Jn2 (x) − 2
Jn+1 (x) .
x x
30
iii) Εφαρµόζουµε την ιδιότητα της γραµµικότητας και της παραγώγισης στο δεύτερο
µέλος της Ϲητούµενης ισότητας :
d 2 2 d 2 2 d
[x Jn (x)] − [x2 Jn−1 (x)Jn+1 (x)]

x Jn (x) − Jn−1 (x)Jn+1 (x) =
dx dx dx
d
=2xJn2 (x) + 2x2 Jn (x)Jn0 (x) − [x2 Jn−1 (x)Jn+1 (x)] (∗).
dx
΄Οµως, χρησιµοποιώντας τις αναδροµικές σχέσεις (6.1) και (6.2), ο τελευταίος όρος
της σχέσης (∗) γίνεται :
d 2 d −n d −(n−1)
[x Jn−1 (x)Jn+1 (x)] = [x Jn−1 (x)xn+2 Jn+1 (x)] = [x Jn−1 (x)xn+1 Jn+1 (x)]
dx dx dx
d −(n−1) d
= [x Jn−1 (x)]x Jn+1 (x) + x−(n−1) Jn−1 (x) [xn+1 Jn+1 (x)]
n+1
dx dx
= −x−(n−1) Jn (x)xn+1 Jn+1 (x) + x−(n−1) Jn−1 (x)xn+1 Jn (x)
= −x2 Jn (x)Jn+1 (x) + x2 Jn (x)Jn−1 (x)
(6.5)
= x2 Jn (x)[Jn−1 (x) − Jn+1 (x)] = 2x2 Jn (x)Jn0 (x),
οπότε, αντικαθιστώντας στη σχέση (∗), παίρνουµε :
d 2 2
x Jn (x) − Jn−1 (x)Jn+1 (x) = 2xJn2 (x) + 2x2 Jn (x)Jn0 (x) − 2x2 Jn (x)Jn0 (x)

dx
= 2xJn2 (x).
΄Ασκηση 5. Με τη
Z πϐοήθεια του ολοκληρωτικού ορισµού των συναρτήσεων Bessel
1
Jn (x): Jn (x) = cos(x sin φ − nφ)dφ, να δειχθεί ότι :
π 0
2 1 cos(xt) 2 x
Z Z
cos t
i) J0 (x) = 2 1/2
dt, ii) J0 (x) = dt.
π 0 (1 − t ) π 0 (x − t2 )1/2
2
Λύση :
i) Αρχικά, ϑέτουµε στον ολοκληρωτικό ορισµό n = 0, ο οποίος γίνεται :
1 π 2 π/2
Z Z
J0 (x) = cos(x sin φ)dφ = cos(x sin φ)dφ.
π 0 π 0
1
Στο τελευταίο ολοκλήρωµα, ϑέτουµε t = sin φ ⇒ φ = sin−1 t και dφ = √ , για
1 − t2
π
φ = 0 το t = 0 και για φ = το t = 1, έτσι :
2
2 1 cos(xt)
Z
J0 (x) = dt.
π 0 (1 − t2 )1/2
ii) ΄Οπως και στο i), ϑέτουµε στον ολοκληρωτικό ορισµό n = 0, ο οποίος γίνεται :
1 π 2 π/2
Z Z
J0 (x) = cos(x sin φ)dφ = cos(x sin φ)dφ.
π 0 π 0
31
t 1
Στο τελευταίο ολοκλήρωµα, ϑέτουµε t = x sin φ ⇒ φ = sin−1 και dφ = √ ,
x x2 − t2
π
για φ = 0 το t = 0 και για φ = το t = x, έτσι :
2
2 x
Z
cos t
J0 (x) = dt.
π 0 (x − t2 )1/2
2

d n
x Jn (ax) = axn Jn−1 (ax),

i)
dx
d −n √ 1 n+1 √
ii) x 2 Jn ( ax) = a1/2 x− 2 Jn+1 ( ax),
dx 2
48 8 24
iii) J4 (x) = − J1 (x) − − 1 J0 (x),
x3 x x2
4(n + 1) sin (n + 1)π
iv) Jn+2 (x)J−n (x) − J−(n+2) (x)Jn (x) = .
πx2
Λύση :
Για να δείξουµε τις παραπάνω ισότητες ϑα χρησιµοποιήσουµε τις αναδροµικές σχέσεις
του ϑεωρήµατος 6.1.
i) Ξεκινάµε από το αριστερό µέλος της Ϲητούµενης σχέσης στο οποίο ϑέτουµε ax =
y 1
y ⇒ x = και adx = dy ⇒ dx = dy , οπότε :
a a
d n d h y n i d h yn i
1−n d
h
n
i
x Jn (ax) = 1 Jn (y) = a Jn (y) = a y Jn (y)
dx a
dy a dy an dy
h i h i
(6.1) 1−n
= a y n Jn−1 (y) = a1−n (ax)n Jn−1 (ax)
x→y
h i
= a1−n an xn Jn−1 (ax) = axn Jn−1 (ax).
√
ii) Ξεκινάµε από το αριστερό µέλος της Ϲητούµενης σχέσης στο οποίο ϑέτουµε ax =
2 y2 2y
y ⇒ ax = y ⇒ x = και adx = 2ydy ⇒ dx = dy , οπότε :
a a
d −n √ d h y 2 − n2 i a d h y −n i a1+ n2 d h i
−n
x 2 Jn ( ax) = 2y Jn (y) = J n (y) = y Jn (y)
dx a
dy a 2y dy a−n/2 2y dy
1+ n n
√ i
(6.2) a 2
h
−n
i a1+ 2 h
= − y Jn+1 (y) = √ − (ax)−n/2 Jn+1 ( ax)
x→y 2y 2 ax
n+1 h
a 2 √ i a1/2 − n+1 √
= 1/2 − a−n/2 x−n/2 Jn+1 ( ax) = − x 2 Jn+1 ( ax).
2x 2
iii) Χρησιµοποιούµε την αναδροµική σχέση (6.6) στην οποία ϑέτουµε n = 3, οπότε :
32
3 6
2 J3 (x) = J2 (x) + J4 (x) ⇒ J4 (x) = J3 (x) − J2 (x) (∗)
x x
Στην ίδια αναδροµική σχέση ϑέτουµε n = 2, οπότε :
2 4
2 J2 (x) = J1 (x) + J3 (x) ⇒ J3 (x) = J2 (x) − J1 (x) (∗∗)
x x
Χρησιµοποιούµε ξανά την ίδια αναδροµική σχέση στην οποία τώρα ϑέτουµε n = 1,
οπότε :
1 2
2 J1 (x) = J0 (x) + J2 (x) ⇒ J2 (x) = J1 (x) − J0 (x) (∗ ∗ ∗)
x x
Αντικαθιστούµε τις σχέσεις (∗∗), (∗ ∗ ∗) στην σχέση (∗), εποµένως η τελευταία γίνεται :
6h4 i 24 6
J4 (x) = J2 (x) − J1 (x) − J2 (x) = 2 J2 (x) − J1 (x) − J2 (x)
x x x x
(∗∗∗) 24 2
h i 6 2
= 2 J1 (x) − J0 (x) − J1 (x) − J1 (x) + J0 (x)
x x x x
48 8 24
= − J1 (x) − 2 − 1 J0 (x).
x3 x x
iv) Γνωρίζουµε ότι η ορίζουσα Wronski των συναρτήσεων Jn (x) και J−n (x) δίνεται
0 2 sin(nπ)
από τη σχέση : Jn (x)J−n (x) − Jn0 (x)J−n (x) = − , στην οποία ϑέτουµε όπου
πx
n το n + 1, έτσι :

0 0 2 sin (n + 1)π
Jn+1 (x)J−(n+1) (x) − Jn+1 (x)J−(n+1) (x) = − . (1∗)
πx
Στην αναδροµική σχέση (6.5) αντικαθιστούµε όπου n το n + 1 και το −(n + 1), ώστε
0 0
να απαλείψουµε τις παραγώγους Jn+1 (x) και J−(n+1) (x), αντίστοιχα, από την σχέση
(1∗). ΄Ετσι :
0 1
Jn+1 (x) = {Jn (x) − Jn+2 (x)}, (2∗)
2
0 1
J−(n+1) (x) = {J−(n+2) (x) − J−n (x)}. (3∗)
2
Αντικαθιστούµε τα παραπάνω στην (1∗), οπότε έχουµε :

Jn+1 (x) J−(n+1) (x) 2 sin (n + 1)π
J−(n+2) (x) − J−n (x) − Jn (x) − Jn+2 (x) = −
2 2 πx
⇒Jn+1 (x)J−(n+2) (x) − Jn+1 (x)J−n (x) − J−(n+1) (x)Jn (x) + J−(n+1) (x)Jn+2 (x) =

4 sin (n + 1)π
=− . (4∗)
πx
Στην αναδροµική σχέση (6.6) αντικαθιστούµε όπου n το n + 1 και το −(n + 1), ώστε
να απαλείψουµε τα Jn+1 (x) και J−(n+1) (x), αντίστοιχα, από την σχέση (4∗). ΄Ετσι :
x
Jn+1 (x) = {Jn (x) + Jn+2 (x)}, (5∗)
2(n + 1)
x
J−(n+1) (x) = − {J−(n+2) (x) + J−n (x)}. (6∗)
2(n + 1)
33
Αντικαθιστούµε τα παραπάνω στην (4∗), οπότε έχουµε :
x x
Jn (x) + Jn+2 (x) J−(n+2) (x) − Jn (x) + Jn+2 (x) J−n (x)
2(n + 1) 2(n + 1)
x x
+ J−(n+2) (x) + J−n (x) Jn (x) − J−(n+2) (x) + J−n (x) Jn+2 (x)
2(n + 1) 2(n + 1)

4 sin (n + 1)π
=−
πx
x 4 sin (n + 1)π
⇒ Jn (x)J−(n+2) (x) − Jn+2 (x)J−n (x) = −
n+1 πx
4 sin (n + 1)π
Jn (x)J−(n+2) (x) − Jn+2 (x)J−n (x) = − .
πx2
΄Ασκηση 7. Να δειχθούν οι παρακάτω ισότητες :

2n(n2 − 1)
1) J3 (x) = 3J1 (x) + 4J100 (x), 2) Jn+2 = 2n + 1 − Jn (x) + 2(n + 1)Jn00 (x),

x2
2
3) Jn (x)Yn00 (x) − Jn00 (x)Yn (x) = − 2
πx
4) 8Jn000 (x) = Jn−3 (x) − 3Jn−1 (x) + 3Jn+1 (x) − Jn+3 (x),
5) (n + 1)Jn+1 (x)[Jn+1 (x) + Jn−1 (x)] = nJn (x)[Jn (x) + Jn+2 (x)],
Z x
1 2 1
6) J1 (t)dt = [1 − J02 (x) − J12 (x)].
0 t 2
Λύση :
Για να δείξουµε τις παραπάνω ισότητες, ϑα χρησιµοποιήσουµε τις αναδροµικές σχέ-
σεις του ϑεωρήµατος 6.1.
1) Από την αναδροµική σχέση (6.5) για n = 1 παίρνουµε :
J0 (x) − J2 (x) = 2J10 (x) ⇒ 2J100 (x) = J00 (x) − J20 (x) (∗).
Από την (6.1) για n = 0 παίρνουµε : J00 (x) = −J1 (x), και από την (6.5) για n = 2 παίρ-
1
νουµε : 2J20 (x) = J1 (x) − J3 (x) ⇒ J20 (x) =

J1 (x) − J3 (x) , οπότε µε αντικατάσταση
2
στην (∗), έχουµε :
1 1 1 3
2J100 (x) = −J1 (x) − J1 (x) + J3 (x) ⇒ J3 (x) = 2J100 (x) + J1 (x) ⇒
2 2 2 2
00
J3 (x) = 3J1 (x) + 4J1 (x)
2) Η συνάρτηση Jn (x) ικανοποιεί την εξίσωση Bessel, δηλαδή ισχύει :
1 n2
x2 Jn00 (x) + xJn0 (x) + (x2 − n2 )Jn (x) = 0 ⇒ Jn00 (x) + Jn0 (x) + 1 − 2 Jn (x) = 0
x x
2
2(n + 1) 0 2n (n + 1)
⇒ 2(n + 1)Jn00 (x) +

Jn (x) + 2(n + 1) − Jn (x) = 0 (∗)
x x2
Από την (6.4) έχουµε : xJn0 (x) = nJn (x) − xJn+1 (x) και από την (6.6) αναδροµική
σχέση για n ↔ n + 1, παίρνουµε :
34
2(n + 1) x
Jn+1 (x) = Jn (x) + Jn+2 (x) ⇒ Jn+1 (x) = Jn (x) + Jn+2 (x) και
x 2(n + 1)
2(n + 1) 0 2n(n + 1)
Jn (x) = Jn (x)−Jn (x)−Jn+2 (x), οπότε αναικαθιστώντας στη σχέση
x x2
(∗), έχουµε :
2n(n + 1) 2n2 (n + 1)
2(n + 1)Jn00 (x) +

Jn (x) − J n (x) − Jn+2 (x) + 2(n + 1) − Jn (x) = 0
x2 x2
2n(1 − n2 )
Jn (x) + 2(n + 1)Jn00 (x)

⇒ Jn+2 (x) = 2n + 1 +
x2
2n(n2 − 1)
Jn (x) + 2(n + 1)Jn00 (x)

⇒ Jn+2 (x) = 2n + 1 −
x2
3) Είναι
cos(nπ)Jn00 (x) − J−n
00
(x) cos(nπ)Jn (x) − J−n (x)
Jn (x)Yn00 (x) − Jn00 (x)Yn (x) = Jn (x) − Jn00 (x)
sin(nπ) sin(nπ)
1
= [Jn00 (x)J−n (x) − Jn (x)J−n
00
(x)], (∗)
sin(nπ)
όµως,
0 2 sin(nπ)
Jn (x)J−n (x) − J−n (x)Jn0 (x) = − ⇒
πx
2 sin(nπ)
Jn0 (x)J−n
0 00
(x) + Jn (x)J−n 0
(x) − J−n (x)Jn0 (x) − J−n (x)Jn00 (x) = ⇒
πx2
00 2 sin(nπ)
Jn (x)J−n (x) − J−n (x)Jn00 (x) = ,
πx2
1 2 sin(nπ) 2
οπότε : (∗) = − 2
= − 2 , δηλαδή
sin(nπ) πx πx
2
Jn (x)Yn00 (x) − Jn00 (x)Yn (x) = −
πx2
4) Ως γνωστόν : 2Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn+1 (x) ⇒ 2Jn00 (x) = Jn−1
0 0
(x) − Jn+1 (x),
εφαρµόζουµε την (6.5) για n ↔ n − 1, n + 1 αντίστοιχα :
1 1
2Jn00 (x) =

Jn−2 (x) − Jn (x) − Jn (x) − Jn+2 (x) , πολλαπλασιάζουµε µε 4 και
2 2
παραγωγίζουµε : 8Jn000 (x) = 2Jn−2
0
(x) − 2Jn0 (x) − 2Jn0 (x) + 2Jn+2 (x),
εφαρµόζουµε πάλι την (6.5) για n ↔ n − 2, n, n + 1 αντίστοιχα και παίρνουµε :
8Jn000 (x) = (Jn−3 (x) − Jn−1 (x)) − 2(Jn−1 (x) − Jn+1 (x)) + (Jn+1 (x) − Jn+3 (x)), οπότε
8Jn000 (x) = Jn−3 (x) − 3Jn−1 (x) + 3Jn+1 (x) − Jn+3 (x)
2n
5) Ισχύει η σχέση : Jn (x) = Jn+1 (x) + Jn−1 (x), η οποία για n ↔ n + 1 γίνεται :
x
2(n + 1)
Jn+1 (x) = Jn+2 (x) + Jn (x), εποµένως :
x
x 2n
(n + 1)Jn+1 (x)[Jn+1 (x) + Jn−1 (x)] = (n + 1) Jn (x) + Jn+2 (x) Jn (x)
2(n + 1) x
= nJn (x)[Jn (x) + Jn+2 (x)]
35
1
6) Η αναδροµική σχέση (6.3) για n = 1, γίνεται : J10 (t) = J0 (t) − J1 (t), την πολλα-
t
πλασιάζουµε µε J1 (t):
1 1
J10 (t)J1 (t) = J0 (t)J1 (t) − J12 (t) ⇒ J12 (t) = J0 (t)J1 (t) − J10 (t)J1 (t),
t t
0
και χρησιµοποιώντας ότι J0 (t) = −J1 (t) (το οποίο προκύπτει από την αναδροµική
σχέση (6.2) για n = 0), τότε :
1 2 1 [J 2 (t)]0 [J12 (t)]0
J1 (t) = −J0 (t)J00 (t) − J10 (t)J1 (t) ⇒ J12 (t) = − 0 − .
t t 2 2
Ολοκληρώνοντας τώρα την τελευταία ισότητα από 0 έως x, έχουµε :
Z x
1 x
Z
1 2 1 1
[J02 (t)]0 + [J12 (t)]0 dt = − [J02 (x) + J12 (x)] + [J02 (0) + J12 (0)]

J1 (t)dt = −
0 t 2 0 2 2
1
= [1 − J02 (x) − J12 (x)].
2

Z
dx π J−n (x)
2
=− .
xJn (x) 2 sin(nπ) Jn (x)
Λύση :
0 2 sin(nπ)
Γνωρίζουµε ότι : Jn (x)J−n (x) − Jn0 (x)J−n (x) = − .
πx
J−n (x)
Επειδή στο δεύτερο µέλος έχουµε τον όρο , ξεκινούµε παραγωγίζοντας το κλά-
Jn (x)
J (x) 0 J 0 (x)J (x) − J (x)J 0 (x) 2 sin(nπ)
−n n −n
σµα αυτό : = −n 2
n
=− .
Jn (x) Jn (x) πxJn2 (x)
Είναι προφανές ότι ολοκληρώνοντας την τελευταία ισότητα, έχουµε :
Z Z
2 sin(nπ) dx J−n (x) dx π J−n (x)
− 2
= ⇒ 2
=− .
π xJn (x) Jn (x) xJn (x) 2 sin(nπ) Jn (x)
΄Ασκηση 9. Με τη ϐοήθεια των αναδροµικών σχέσεων, να δειχθεί ότι η συνάρτηση

Bessel Jn (x) ικανοποιεί τη δ.ε. Bessel: x2 y 00 (x) + xy 0 (x) + (x2 − n2 )y(x) = 0, n ∈ Z.
Λύση :
Παραγωγίζουµε την αναδοµική σχέση (6.3) ως προς x, οπότε :
n n 0
Jn00 (x) = Jn−1
0
(x) +
J n (x) − J (x). (∗)
x2 x n
Επίσης, η αναδροµική σχέση (6.4) για n ↔ n − 1 γίνεται :
0 n−1 (6.3) 0 n − 1 0 n
Jn−1 (x) = Jn−1 (x) − Jn (x) ⇒ Jn−1 (x) = Jn (x) + Jn (x) − Jn (x). (∗∗)
x x x
36
΄Αρα,
n − 1 0 n n n
Jn00 (x) = Jn (x) + Jn (x) − Jn (x) + 2 Jn (x) − Jn0 (x) ⇒

x x x x
n − 1 n(n − 1) n n
Jn00 (x) = Jn0 (x) + 2
Jn (x) − Jn (x) + 2 Jn (x) − Jn0 (x) ⇒
x x x x
2 2
n − 1 − n n − n + n − x
Jn00 (x) = Jn0 (x) + Jn (x) ⇒
x x2
x2 y 00 (x) + xy 0 (x) + (x2 − n2 )y(x) = 0.
N.Y..
mic Press.
versity Press.
37
Ενότητα: Γεννήτρια συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel



Ενότητα 4
7 Γεννήτρια Συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel
Η γεννήτρια συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel Jn (z), n = 0, ±1, ±2, . . . , είναι µια
συνάρτηση δύο µεταβλητών z και t, f (z, t), και είναι τέτοια ώστε οι συναρτήσεις Jn (z)
να είναι οι συντελεστές του tn στο ανάπτυγµα της συνάρτησης f (z, t) σε σειρά Laurent,
δηλαδή :
∞
X
f (z, t) = Jn (z)tn
n=−∞
η οποία συγκλίνει απολύτως για 0 < |t| < ∞.
Πρόταση 7.1: Να δειχθεί ότι η γεννήτρια συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel είναι :
∞
z
t− 1t
X
f (z, t) = e 2 = Jn (z)tn . (7.1)
n=−∞
Απόδειξη. Θα ϐρούµε τη γεννήτρια συνάρτηση f (z, t) χρησιµοποιώνταςτην αναδροµι-

κή σχέση τριών όρων για την Jn (z), δηλαδή :
2n
Jn−1 (z) + Jn+1 (z) = Jn (z). (7.2)
z
Πολλαπλασιάζουµε τη σχέση αυτή µε tn και αθροίζουµε ως προς n από −∞ έως ∞,
οπότε :
∞ ∞ ∞
X
n
X X 2n n
Jn−1 (z)t + Jn+1 (z)t = Jn (z)tn . (7.3)
n=−∞ n=−∞ n=−∞
z
∞
X
Προκειµένου να χρησιµοποιήσουµε την ισότητα f (z, t) = Jn (z)tn και την :
n=−∞
∞
∂f (z, t) X
= nJn (z)tn−1 , (7.4)
∂t n=−∞
γράφω την (7.3) στη µορφή :

∞ ∞ ∞
X
n+1
X
n−1
X 2n (7.1) 1 2 ∂f (z, t)
Jn (z)t + Jn (z)t = Jn (z)tn =⇒ tf (z, t) + f (z, t) = t
n=−∞ n=−∞ n=−∞
z (7.4) t z ∂t
∂f (z,t)
1 2t ∂f (z, t) z z ολοκλήρωση z z
⇒ t+ f (z, t) = ⇒ ∂t = + 2 =⇒ ln |f (z, t)| = t − + φ1 (z)
t z ∂t f (z, t) 2 2t ως προς t 2 2t

z 1
⇒f (z, t) = φ(z)e 2 t− t . (7.5)
΄Αρα :
∞
zt z
X
Jn (z)tn = φ(z)e 2 e− 2t . (7.6)
n=−∞
38
zt
Για τον υπολογισµό της συνάρτησης φ(z), γράφουµε τις εκθετικές συναρτήσεις e 2 και
z
e− 2t υπό µορφή σειράς στην (7.6), οπότε :
∞ ∞ zt j z k

X
n
X
2
(−1)k 2t
⇒ Jn (z)t = φ(z)
n=−∞ j=0
j! k!
k=0
∞ ∞ z j+k

X
n
X
2
(−1)k tj−k
⇒ Jn (z)t = φ(z) . (7.7)
n=−∞ j=0
k!j!
k=0
Ο συντελεστής του t0 στο 1ο µέλος της ισότητας (7.7) είναι το J0 (z) και στο 2ο µέλος
είναι το γινόµενο φ(z) επί την σειρά που προκύπτει αν j = k , δηλαδή :
∞ z 2k ∞ z 2k

X
2
(−1)k X
2
(−1)k
φ(z) = φ(z) = φ(z)J0 (z).
k=0
k!k! k=0
k!Γ(k + 1)
Οπότε, για να ισχύει η ισότητα : J0 (z) = φ(z)J0 (z), ϑα πρέπει φ(z) = 1. ΄Αρα, η (7.5)
παίρνει τη µορφή :
z
t− 1t
f (z, t) = e 2 .
Ασκήσεις
΄Ασκηση 1. Με τη ϐοήθεια της γεννήτριας συνάρτησης των συναρτήσεων Bessel,

∞
x
(t− 1t )
X
f (x, t) = e 2 = Jn (x)tn , να ϐρεθούν οι αναδροµικές σχέσεις που ικανο-
n=−∞
ποιούν οι συναρτήσεις Bessel.
Λύση :
Παραγωγίζουµε ως προς x τη γεννήτρια συνάρτηση :
∞ ∞ ∞
1 1 x (t− 1 ) X
0 1 1 X X
t− e 2 t = n
Jn (x)t ⇒ t − n
Jn (x)t = Jn0 (x)tn
2 t n=−∞
2 t n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
1 X 1 X X
t n
Jn (x)t − n
Jn (x)t = Jn0 (x)tn ⇒
2 n=−∞ 2t n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
1 X 1 X X
Jn (x)tn+1 − Jn (x)tn−1 = Jn0 (x)tn ⇒
2 n=−∞ 2 n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
1 X 1 X X
Jn−1 (x)tn − Jn+1 (x)tn = Jn0 (x)tn
2 n=−∞ 2 n=−∞ n=−∞
και εξισώνουµε τους συντελεστές του όρου tn :
1
Jn−1 (x) − Jn+1 (x) = Jn0 (x),

2
39
που είναι η αναδροµική σχέση (6.5) του ϑεωρήµατος 6.1.
Παραγωγίζουµε ως προς t τη γεννήτρια συνάρτηση :
x ∞ ∞ ∞
x x (t− 1 ) X
n−1
x x X n
X
+ e2 t = nJn (x)t ⇒ + 2 Jn (x)t = nJn (x)tn−1 ⇒
2 2t2 n=−∞
2 2t n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
x X n x X n
X
Jn (x)t + 2 Jn (x)t = nJn (x)tn−1 ⇒
2 n=−∞ 2t n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
x X n x X n−2
X
Jn (x)t + Jn (x)t = nJn (x)tn−1 ⇒
2 n=−∞ 2 n=−∞ n=−∞
∞ ∞ ∞
x X n−1 x X n−1
X
Jn−1 (x)t + Jn+1 (x)t = nJn (x)tn−1 ,
2 n=−∞ 2 n=−∞ n=−∞
και εξισώνουµε τους συντελεστές του όρου tn−1 :
2n
Jn−1 (x) + Jn+1 (x) = Jn (x),
x
Προσθέτουµε τις ισότητες (6.5) και (6.6), οπότε :
n n
Jn0 (x) + Jn (x) = Jn−1 (x) ⇒ Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn (x),
x x
Αφαιρούµε κατα µέλη τις ισότητες (6.5) και (6.6), οπότε :
n n
Jn0 (x) − Jn (x) = −Jn+1 (x) ⇒ Jn0 (x) = Jn (x) − Jn+1 (x),
x x
Προσθέτουµε τις ισότητες (6.5) και (6.6) και πολλαπλασιάζουµε µε xn , οπότε :
d n
xn Jn0 (x) + nxn−1 Jn (x) = xn Jn−1 (x) ⇒ [x Jn (x)] = xn Jn−1 (x),
dx
Αφαιρούµε κατα µέλη τις ισότητες (6.5) και (6.6) και πολλαπλασιάζουµε µε x−n ,
οπότε :
d −n
x−n Jn0 (x) − nx−n+1 Jn (x) = −x−n Jn+1 (x) ⇒ [x Jn (x)] = −x−n Jn+1 (x),
dx
∞
x
(t− 1t )
X
΄Ασκηση 2. Με τη ϐοήθεια της γεννήτριας συνάρτησης e 2 = Jn (x)tn των
n=−∞
Z π
1
συναρτήσεων Bessel, να δειχθεί ότι : Jn (x) = cos(nθ − x sin θ)dθ.
π 0
40
Λύση :
Θέτουµε t = eiθ στη γεννήτρια συνάρτηση :
∞
X
eix sin θ = Jn (x)einθ
n=−∞
και λαµβάνοντας υπ΄ όψιν τον τύπο του Euler eia = cos a + i sin a έχουµε ότι :
∞
X ∞
X
cos(x sin θ) + i sin(x sin θ) = Jn (x) cos(nθ) + i Jn (x) sin(nθ).
n=−∞ n=−∞
Στην τελευταία ισότητα, εξισώνοντας τα πραγµατικά και ϕανταστικά µέρη, παίρνουµε :

∞
X
cos(x sin θ) = Jn (x) cos(nθ) (∗)
n=−∞
∞
X
και sin(x sin θ) = Jn (x) sin(nθ). (∗∗)
n=−∞
Πολλαπλασιάζουµε µε cos(mθ) την (∗), µε sin(mθ) την (∗∗) και προσθέτουµε κατά
µέλη :
cos(x sin θ) cos(mθ) + sin(x sin θ) sin(mθ)

X∞ ∞
X
= Jn (x) cos(nθ) cos(mθ) + Jn (x) sin(nθ) sin(mθ) ⇒
n=−∞ n=−∞
X∞
cos(mθ − x sin θ) = Jn (x) cos((m − n)θ)
n=−∞
Ολοκληρώνουµε την τελευταία ισότητα ως προς θ από 0 έως π :

Z π ∞
X Z π
cos(mθ − x sin θ)dθ = Jn (x) cos((m − n)θ)dθ ⇒
0 n=−∞ 0
Z π X∞ Z π Z π
cos(mθ − x sin θ)dθ = Jn (x) cos((m − n)θ)dθ + Jm (x) dθ ⇒
0 n=−∞ 0 0
m6=n
π ∞
sin((m − n)θ) π
Z X
cos(mθ − x sin θ)dθ = Jn (x) + πJm (x) ⇒
m−n

0 θ=0
n=−∞
m6=n
Z π
1
Jm (x) = cos(mθ − x sin θ)dθ.
π 0
41
N.Y..
mic Press.
versity Press.
42
Ενότητα: Τροποποιημένες συναρτήσεις Bessel



Ενότητα 5
8 Τροποποιηµένες Συναρτήσεις Bessel
Η διαφορική εξίσωση
z 2 y 00 (z) + zy 0 (z) − (z 2 + ν 2 )y(z) = 0 (8.1)
λέγεται τροποποιηµένη δ.ε. Bessel και προκύπτει από την δ.ε. Bessel
t2 ỹ 00 (t) + tỹ 0 (t) + (t2 − ν 2 )ỹ(t) = 0, αν ϑέσουµε όπου t το iz . Πράγµατι, ϑα έχουµε :
dỹ dy dz 1 dy d2 ỹ 1 d2 y d2 y
dt = idz , άρα : = = και 2 = 2 2 = − 2 .
dt dz dt i dz dt i dz dz
2 2
dy z dy dy dy
΄Αρα, −i2 z 2 2 + i + (i2 z 2 − ν 2 )y(z) = 0 ⇒ z 2 2 + z − (z 2 + ν 2 )y(z) = 0.
dz i dz dz dz
Οπότε, η γενική λύση της (8.1) είναι η συνάρτηση :
y(z) = AJν (iz) + BYν (iz). (8.2)
Επειδή,
∞ ∞
X (−1)κ iz 2 κ+ν X (−1)κ i2κ z 2 κ+ν
Jν (iz) = = iν
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
X 1 z 2 κ+ν
= iν , (8.3)
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
X 1 z 2 κ+ν
ορίζουµε τη συνάρτηση Iν (z) = , την ονοµάζουµε τροπο-
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
ποιηµένη συνάρτηση Bessel πρώτου είδους και τάξης ν , και λόγω της (8.3) συνδέεται
µε την Jν (iz) µέσω της σχέσης :
Iν (z) = i−ν Jν (iz). (8.4)
Πρόταση 8.1: Για ν = n ∈ Z, ισχύει η ισότητα :
I−n (z) = In (z). (8.5)
Απόδειξη. Για ν = n ∈ Z, ισχύει :
(8.4) Πρ.
I−n (z) = in J−n (iz) = in (−1)n Jn (iz) = in (−1)n in In (z) = In (z).
5.3
Οπότε οι συναρτήσεις I−n (z), In (z) είναι γραµµικώς εξαρτηµένες. Για ν = n ∈ Z, η

γραµµικώς ανεξάρτητη λύση της δ.ε. (8.1) είναι η συνάρτηση Kn (z), που ονοµάζεται
τροποποιηµένη συνάρτηση Bessel δευτέρου είδους και τάξης n και ορίζεται ως :
π I−n (z) − In (z)

Kn (z) = . (8.6)
2 sin(nπ)
43
Αποδεικνύεται ότι ικανοποιεί την (8.1), εγαζόµενοι µε όµοιο τρόπο όπως στην Yn (z).
Επίσης, είναι γραµµικώς ανεξάρτητη της In (z), διότι, αποδεικνύεται ότι :
1
W [In (z), Kn (z)] = In (z)Kn0 (z) − In0 (z)Kn (z) = − =6 0.
z
Σηµείωση 8.1: Οι τροποποιηµένες συναρτήσεις Bessel πρώτου και δευτέρου είδους

ικανοποιούν αντίστοιχες αναδροµικές σχέσεις µε τις συναρτήσεις Bessel πρώτου και
δευτέρου είδους. Η απόδειξη αυτών ϐασίζεται στη σχέση που συνδέει τις Iν (z) και
Jn (z), καθώς και τον ορισµό της Kn (z).
Ασκήσεις
΄Ασκηση 1. Να δειχθούν οι παρακάτω αναδροµικές σχέσεις :

d −n
i) {x In (x)} = x−n In+1 (x),
dx
d −n
ii) {x Kn (x)} = −x−n Kn+1 (x).
dx
Λύση :
i) Στην αναδροµική σχέση (6.2) του ϑεωρήµατος 6.1, αντικαθιστούµε όπου x το ix,
απ΄ την οποία προκύπτει :
d
{i−n x−n Jn (ix)} = −i−n x−n Jn+1 (ix)
d(ix)
κι επειδή In (x) = i−n Jn (ix), τότε παίρνουµε :
1 d −n −n n d
{i x i In (x)} = −i−n x−n in+1 In+1 (x) ⇒ −i {x−n In (x)} = −ix−n In+1 (x)
i dx dx
d −n
⇒ {x In (x)} = x−n In+1 (x).
dx
d −n
ii) Η απόδειξη για την αναδροµική σχέση {x Kn (x)} = −x−n Kn+1 (x) ϐασίζεται
dx
στην ισότητα :
π n+1
Kn (x) = i [Jn (ix) + iYn (ix)]. (να δειχθεί !)
2
Πολλαπλασιάζουµε και τα δύο µέλη της παραπάνω ισότητας µε x−n και παραγωγί-
Ϲουµε ως προς x:
d −n π d −n d
{x Kn (x)} = in+1 {x Jn (ix)} + i {x−n Yn (ix)} .

(∗)
dx 2 dx dx
΄Οµως, γνωρίζουµε ότι ισχύουν οι παρακάτω αναδροµικές σχέσεις για τις συναρτήσεις
Jn (x), Yn (x) αντίστοιχα :
d −n d −n
{x Jn (x)} = −x−n Jn+1 (x), {x Yn (x)} = −x−n Yn+1 (x).
dx dx
44
Θέτουµε στην πρώτη από τις παραπάνω αναδροµικές σχέσεις όπου x το ix, απ΄ την
οποία παίρνουµε :
d 1 d
{i−n x−n Jn (ix)} = −i−n x−n Jn+1 (ix) ⇒ i−n {x−n Jn (ix)} = −i−n x−n Jn+1 (ix)
d(ix) i dx
d −n
⇒ {x Jn (ix)} = −ix−n Jn+1 (ix),
dx
d −n
οµοίως : {x Yn (ix)} = −ix−n Yn+1 (ix).
dx
Αντικαθιστούµε τα παραπάνω στην (∗):
d −n π
{x Kn (x)} = in+1 − ix−n Jn+1 (ix) − i2 x−n Yn+1 (ix)

dx 2
π
= −x−n in+2 [Jn+1 (ix) + iYn+1 (ix)]
2
= −x−n Kn+1 (x).
΄Ασκηση 2. Να δειχθούν οι παρακάτω σχέσεις :

r r
2 2
i) I00 (x) = I1 (x), I1/2 (x) = sinh x, I−1/2 (x) = cosh x,
πx πx
r
π −x
ii) K00 (x) = −K1 (x), K−n (x) = Kn (x), K1/2 (x) = K−1/2 (x) = e ,
2x
1
iii) K3/2 (x) = 1 + K1/2 (x).
x
Λύση :
d −n
i) Στην αναδροµική σχέση [x In (x)] = x−n In+1 (x) ϑέτουµε n = 0, οπότε :
dx
d −0
[x I0 (x)] = x−0 I1 (x) ⇒ I00 (x) = I1 (x).
dx
r
2
Γνωρίζουµε ότι J1/2 (x) = sin x, οπότε ϑέτουµε όπου x το ix. ΄Ετσι,
πx
r r r
2 2 ei(ix) − e−i(ix) 2 e−x − ex
J1/2 (ix) = sin(ix) = = .
πix πix 2i πix 2i
Επιπλέον
r r r
2 e−x − ex
1 2 e−x − ex 2
I1/2 (x) = i−1/2 J1/2 (ix) = = = sinh x.
πxi 2i πx 2 πx
r
2
Επίσης, γνωρίζουµε ότι J−1/2 (x) = cos x, εποµένως
πx
r r r
1/2 1/2 2 2 ei(ix) + e−i(ix) 2
I−1/2 (x) = i J−1/2 (ix) = i cos(ix) = = cosh x.
πix πx 2 πx
45
d −n
ii) Στην αναδροµική σχέση [x Kn (x)] = −x−n Kn+1 (x) ϑέτουµε n = 0, οπότε :
dx
d 0
[x K0 (x)] = −x0 K1 (x) ⇒ K00 (x) = −K1 (x).
dx
π I−n (x) − In (x)
Εξ ορισµού Kn (x) = , ϑέτουµε όπου n το −n, οπότε :
2 sin(nπ)
π In (x) − I−n (x) π In (x) − I−n (x) π I−n (x) − In (x)
K−n (x) = =− = = Kn (x).
2 sin(−nπ) 2 sin(nπ) 2 sin(nπ)
Επιπλέον,
r r
π I−1/2 (x) − I1/2 (x) π 2 π −x
K1/2 (x) = K−1/2 (x) = = [cosh x − sinh x] = e .
2 sin(π/2) 2 πx 2x
2n 1
iii) Στην αναδροµική σχέση Kn−1 (x) − Kn+1 (x) = − Kn (x) ϑέτουµε n = , οπότε :
x 2
1 1 1
K−1/2 (x)−K3/2 (x) = − K1/2 (x) ⇒ K3/2 (x) = K1/2 (x)+ K1/2 (x) = 1+ K1/2 (x).
x x x

1
i) In (x)Kn0 (x) − In0 (x)Kn (x) = − ,
x
1
ii) Kn+1 (x)In (x) + Kn (x)In+1 (x) = .
x
Λύση :
i) W [In (x), Kn (x)] = In (x)Kn0 (x) − In0 (x)Kn (x)

0
π I−n (x) − In0 (x) π I−n (x) − In (x)
= In (x) − In0 (x)
2 sin(nπ) 2 sin(nπ)
π 0
(x) − In0 (x)I−n (x)

= In (x)I−n
2 sin(nπ)
π −n
i Jn (ix)[in J−n (ix)]0 − [i−n Jn (ix)]0 in J−n (ix)

=
2 sin(nπ)
π 0
(ix) − iJn0 (ix)J−n (ix)

= iJn (ix)J−n
2 sin(nπ)
πi 2 sin(nπ)
= −
2 sin(nπ) πix
1
=−
x
2 sin(nπ)
αφού W [Jn (x), J−n (x)] = − , n∈
/ Z.
πx
ii) Για να δείξουµε τη Ϲητούµενη ισότητα, αντικαθιστούµε στην ισότητα του προη-
γούµενου ερωτήµατος που δείξαµε τα Kn0 (x), In0 (x) από τις αναδροµικές σχέσεις
46
n n
Kn0 (x) = Kn (x) − Kn+1 (x) και In0 (x) = In (x) + In+1 (x), αντίστοιχα. Οπότε :
x x
n n 1
In (x) Kn (x) − Kn+1 (x) − Kn (x) In (x) + In+1 (x) = − ⇒
x x x
1
In (x)Kn+1 (x) + Kn (x)In+1 (x) = .
x
∞
x
t+ 1t
X
΄Ασκηση 4. Να δειχθεί ότι ισχύει : e 2 = In (x)tn και να επαληθευτούν οι
n=−∞
παρακάτω ταυτότητες :
∞
X
i) cos(x sinh φ) = I0 (x) + 2 (−1)n I2n (x) cosh(2nφ),
n=1
∞
X
ii) sin(x sinh φ) = 2 (−1)n I2n+1 (x) sinh((2n + 1)φ).
n=0
Λύση :
∞
x
(t− 1t )
X
Η γεννήτρια συνάρτηση των Jn (x) δίνεται από την ισότητα e 2 = Jn (x)tn και
n=−∞
∞
X
αντικαθιστώντας στο In (x)tn τη σχέση In (x) = i−n Jn (ix), τότε :
n=−∞
∞ ∞ ∞
t n
ix t
− ti x
t+ 1t
X X X
n −n n
In (x)t = i Jn (ix)t = Jn (ix) = e2 i =e 2 .
n=−∞ n=−∞ n=−∞
i
Στη συνέχεια, ϑέτουµε t = ieφ :
∞
x 1
ieφ +
X
e 2 ieφ = In (x)(ieφ )n ⇒
n=−∞
∞
ix
eφ −e−φ
X
e2 = In (x)in enφ ⇒
n=−∞
X∞
eix sinh φ = in In (x)enφ ⇒
n=−∞
X∞
cos(x sinh φ) + i sin(x sinh φ) = in In (x)[cosh(nφ) + sinh(nφ)]
n=−∞
∞
X
Αν n είναι άρτιος, τότε cos(x sinh φ) = i2n I2n (x)[cosh(2nφ)+sinh(2nφ)], ενώ αν n
n=−∞
∞
X
είναι περιττός, τότε sin(x sinh φ) = i2n I2n+1 (x)[cosh((2n+1)φ)+sinh((2n+1)φ)].
n=−∞
47
΄Ετσι,
−1
X
cos(x sinh φ) = I0 (x)[cosh 0 + sinh 0] + (−1)n I2n (x)[cosh(2nφ) + sinh(2nφ)]
n=−∞
∞
X
+ (−1)n I2n (x)[cosh(2nφ) + sinh(2nφ)]
n=1
Θέτοντας στο πρώτο άθροισµα της παραπάνω ισότητας όπου n το −n και λαµβάνοντας
υπ΄ όψιν ότι In (x) = I−n (x), τότε
∞
X
cos(x sinh φ) = I0 (x) + (−1)−n I−2n (x)[cosh(−2nφ) + sinh(−2nφ)]
n=1
∞
X
+ (−1)n I2n (x)[cosh(2nφ) + sinh(2nφ)] ⇒
n=1
∞
X
cos(x sinh φ) = I0 (x) + 2 (−1)n I2n (x) cosh(2nφ).
n=1
∞
X
Ανάλογα, έχουµε sin(x sinh φ) = 2 (−1)n I2n+1 (x) sinh((2n + 1)φ).
n=0
N.Y..
mic Press.
versity Press.
48
Ενότητα: Επίλυση διαφορικών εξισώσεων με τη βοήθεια των συναρτήσεων Bessel



Ενότητα 6
9 ∆ιαφορικές Εξισώσεις η λύση των οποίων δίνεται

µε τη ϐοήθεια των συναρτήσεων Bessel
Θεώρηµα 9.1: Η γενική λύση της δ.ε.
z 2 y 00 (z) + (1 − 2α)zy 0 (z) + {β 2 γ 2 z 2γ + (α2 − ν 2 γ 2 )}y(z) = 0, (9.1)
όπου α, β, γ, ν είναι σταθερές, είναι η
y(z) = z α [AJν (βz γ ) + BJ−ν (βz γ )], αν ν ∈

/Z (9.2)
και
y(z) = z α [AJn (βz γ ) + BYn (βz γ )], αν ν = n ∈ Z (9.3)
µε A, B αυθαίρετες σταθερές.
Απόδειξη. Θέτουµε y(z) = z α u(z). Παίρνουµε την πρώτη και δεύτερη παράγωγο
αυτής :
y 0 (z) = αz α−1 u(z) + z α u0 (z),
y 00 (z) = α(α − 1)z α−2 u(z) + 2αz α−1 u0 (z) + z α u00 (z),
αντίστοιχα, και αντικαθιστούµε στη δοθείσα δ.ε., οπότε προκύπτει :
z 2 [α(α − 1)z α−2 u(z) + 2αz α−1 u0 (z) + z α u00 (z)] + (1 − 2α)z[αz α−1 u(z) + z α u0 (z)]+
+ {β 2 γ 2 z 2γ + (α2 − ν 2 γ 2 )}z α u(z) = 0
⇒z α+2 u00 (z) + z α+1 u0 (z) + {β 2 γ 2 z α+2γ − ν 2 γ 2 z α }u(z) = 0
⇒z 2 u00 (z) + zu0 (z) + {β 2 γ 2 z 2γ − ν 2 γ 2 }u(z) = 0 (9.4)
t t1/γ 1 t γ1 dt
Θέτουµε βz γ = t ⇒ z γ = ⇒ z = 1/γ και dz = ,
β β γ β t
du dũ dt dũ β γ1
u0 (z) = = = γt ,
dz dt dz dt t!
d2 u d β γ1 dũ β γ1
u00 (z) = 2 = γt γt =
dz dt t dt t
!
β γ1 dũ 1 1 dũ β γ1 d2 ũ β γ1
= γ + γtβ 1/γ − t− γ −1 + γt γt =
t dt γ dt t dt2 t
β γ2 dũ β γ2 dũ 2 2
2 2 2 β γ d ũ
=γ t − γt +γ t .
t dt t dt t dt2
48
Αντικαθιστώντας στην (9.4):
t γ2 n β γ2 d2 ũ β γ2 dũ β γ2 dũ o t γ1 n β γ1 dũ o
γ 2 t2 − γt + γ 2
t + γt
β t dt2 t dt t dt β t dt
2 2 2
+ γ (t − ν )ũ = 0
d2 ũ dũ
⇒ γ 2 t2 2 + γ 2 t + γ 2 (t2 − ν 2 )ũ = 0
dt dt
2
d ũ dũ
⇒ t2 2 + t + (t2 − ν 2 )ũ = 0. (9.5)
dt dt
Η γενική λύση της (9.5) είναι :
ũ(t) = AJν (t) + BJ−ν (t), αν ν ∈

/Z
και
ũ(t) = AJn (t) + BYn (t), αν ν = n ∈ Z.
Οπότε, η λύση της (9.4) είναι :
u(z) = AJν (βz γ ) + BJ−ν (βz γ ), αν ν ∈

/Z
ή
u(z) = AJn (βz γ ) + BYn (βz γ ), αν ν = n ∈ Z
και τελικά η γενική λύση της αρχικής δ.ε. (9.1) είναι :
y(z) = z α [AJν (βz γ ) + BJ−ν (βz γ )], αν ν ∈

/Z
ή
y(z) = z α [AJn (βz γ ) + BYn (βz γ )], αν ν = n ∈ Z.
Ασκήσεις
΄Ασκηση 1. Να λυθούν οι παρακάτω ∆.Ε. µε τη ϐοήθεια των συναρτήσεων Bessel:

3
1) y 00 (x) + y 0 (x) + 4y(x) = 0, 2) xy 00 (x) + y(x) = 0,
x
5
3) x4 y 00 (x) + 2x3 y 0 (x) − 4y(x) = 0, 4) x2 y 00 (x) − xy 0 (x) + x2 − y(x) = 0,
4
5) x1/2 y 00 (x) + y(x) = 0, 6) xy 00 (x) + (n + 1)y 0 (x) + y(x) = 0,
1 √
7) y 00 (x) + x2 + 2 y(x) = 0, y(0) = 0, y 0 (α) = α,
4x
9
8) x2 y 00 (x) + xy 0 (x) + x2 − y(x) = 0,
4
9) x2 y 00 (x) − 2xy 0 (x) + (4x4 − 4)y(x) = 0, 10) x2 y 00 (x) + x3/2 y(x) = 0,
x2 1
2 00 0 2 2 00 0
11) x y (x) + (1 − 2n)xy (x) + x y(x) = 0, 12) x y (x) + xy (x) + − y(x) = 0,
2 4
49
1 √
13) x2 y 00 (x) + n2 x2 + y(x) = 0, y(0) = 0, y 0 (α) = α.
4
Λύση :
Κάθε Σ.∆.Ε. προσπαθούµε να τη ϕέρουµε στην µορφή (9.1). ΄Ετσι :
1) Πολλαπλασιάζουµε µε x2 τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται :
x2 y 00 (x) + 3xy 0 (x) + 4x2 y(x) = 0.
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1−2a = 3 ⇒ a = −1,
2γ = 2 ⇒ γ = 1, β 2 γ 2 = 4 ⇒ β = 2 και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ n = 1.
Συνεπώς, η γενική λύση της δοθείσας δίνεται από τη σχέση
y(x) = x−1 [C1 J1 (2x) + C2 Y1 (2x)].
2) Πολλαπλασιάζουµε µε x τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται : x2 y 00 (x) + xy(x) = 0.

1
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = 0 ⇒ a = ,
2
1
2γ = 1 ⇒ γ = , β 2 γ 2 = 1 ⇒ β = 2 και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ n = 1.
2
1 1 1
y(x) = x 2 [C1 J1 (2x 2 ) + C2 Y1 (2x 2 )].
3) ∆ιαιρούµε µε x2 τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται :

4
x2 y 00 (x) + 2xy 0 (x) − 2 y(x) = 0.
x
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = 2 ⇒ a =
1 1
− , 2γ = −2 ⇒ γ = −1, β 2 γ 2 = −4 ⇒ β = 2i και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ n = .
2 2
1
y(x) = x− 2 [C1 J1/2 (2ix−1 ) + C2 J−1/2 (2ix−1 )].
΄Οµως, In (x) = i−n Jn (ix), έτσι : J1/2 (2ix−1 ) = i1/2 I1/2 (2x−1 ) και
J−1/2 (2ix−1 ) = i−1/2 I−1/2 (2x−1 ). ΄Αρα, η γενική λύση της ∆.Ε. δίνεται από τη σχέση
1
y(x) = x− 2 [C1 i1/2 I1/2 (2x−1 ) + C2 i−1/2 I−1/2 (2x−1 )
1
⇒ y(x) = x− 2 [AI1/2 (2x−1 ) + BI−1/2 (2x−1 ).
4) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = −1 ⇒ a = 1,
5 3
2γ = 2 ⇒ γ = 1, β 2 γ 2 = 1 ⇒ β = 1 και a2 − n2 γ 2 = − ⇒ n = . Συνεπώς, η
4 2
γενική της λύση δίνεται από τη σχέση
y(x) = x[C1 J3/2 (x) + C2 J−3/2 (x)].
΄Οµως, γνωρίζουµε ότι

r r
2 1 2 1
J3/2 (x) = sin x − cos x και J−3/2 (x) = − cos x + sin x .
πx x πx x
50
΄Αρα, η γενική λύση της ∆.Ε. δίνεται από τη σχέση
r
2x h 1 1 i
y(x) = C1 sin x − cos x − C2 cos x + sin x .
π x x
5) Πολλαπλασιάζουµε µε x3/2 τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται : x2 y 00 (x)+x3/2 y(x) = 0.
1
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = 0 ⇒ a = ,
2
3 3 4 2
2γ = ⇒ γ = , β 2γ 2 = 1 ⇒ β = 3
και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ n = 3
∈
/ Z.
2 4
1 4 3 4 3
y(x) = x 2 [C1 J2/3 x 4 + C2 J−2/3 x 4 ].
3 3
6) Πολλαπλασιάζουµε µε x τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται :
x2 y 00 (x) + (n + 1)xy 0 (x) + xy(x) = 0.
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = n + 1 ⇒
n 1 n2 n2
a = − , 2γ = 1 ⇒ γ = , β 2 γ 2 = 1 ⇒ β = 2 και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ 4
− 4
= 0 ∀n.
2 2
n 1 1
y(x) = x− 2 [C1 Jn (2x 2 ) + C2 J−n (2x 2 )] αν n ∈
/ Z,
και
n 1 1
y(x) = x− 2 [C1 Jn (2x 2 ) + C2 Yn (2x 2 )] αν n ∈ Z.
7) Πολλαπλασιάζουµε µε x2 τη δοθείσα ∆.Ε., η οποία γίνεται :
1
x2 y 00 (x) + x4 + y(x) = 0, y(0) = 0.
4
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = 0 ⇒ a = 12 ,
2γ = 4 ⇒ γ = 2, β 2 γ 2 = 1 ⇒ β = 12 και a2 − n2 γ 2 = 14 ⇒ n = 0. Συνεπώς,
√ 1 2 1
y(x) = x[C1 J0 x + C2 Y0 x2 ].
2 2
Επειδή y(0) = 0 και Yn (0) απειρίζεται, άρα και η Y0 (0), ϑα πρέπει C2 = 0. Εποµένως,
√ 1 C1 −1/2 1 √ 1
y(x) = C1 xJ0 x2 . Επίσης, y 0 (x) = x J0 x2 + C1 x xJ00 x2 =⇒
2 2 2 2
C 1 1 1 √
y 0 (x) = x−1/2 J0 x2 + C1 x3/2 J00 x2 , όµως y 0 (α) = α, οπότε

2 2 2
√ C1 −1/2 α2 3/2 0 α 2
C1 α2 2 0 α
2
α= α J0 + C1 α J0 ⇒α= J0 + C1 α J0 ⇒
2 2 2 2 2 2
2α
C1 = α2 2 . Τελικά :
J0 2 − 2α2 J00 α2

√
2α x x2
y(x) = 2 α2
J0 .
J0 α2 − 2α2 J00 2
2
51
8) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = 1 ⇒ a = 0,
9 3
4 2
y(x) = C1 J3/2 (x) + C2 J−3/2 (x).
΄Οµως, γνωρίζουµε ότι

r r
2 1 2 1
J3/2 (x) = sin x − cos x και J−3/2 (x) = − cos x + sin x .
πx x πx x
r h
−1/2 2 C1 C2 i
y(x) = x − C2 sin x − C1 + cos x .
π x x
3
9) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = −2 ⇒ a = ,
2
2 2 2 2 2 5
2γ = 4 ⇒ γ = 2, β γ = 4 ⇒ β = 1 και a − n γ = −4 ⇒ n = ∈ / Z. Συνεπώς, η
4
y(x) = x3/2 [C1 J5/4 (x2 ) + C2 J−5/4 (x2 )].
1
10) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = 0 ⇒ a = ,
2
3 3 2 2 4 2 2 2 2
2γ = ⇒ γ = , β γ = 1 ⇒ β = 3 και a − n γ = 0 ⇒ n = 3 ∈ / Z. Συνεπώς, η
2 4
1 4 3 4 3
y(x) = x 2 [C1 J2/3 x 4 + C2 J−2/3 x 4 ].
3 3
11) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = 1 − 2n ⇒
a = n, 2γ = 2 ⇒ γ = 1, β 2 γ 2 = 1 ⇒ β = 1 και a2 − n2 γ 2 = 0 ισχύει ∀n. Συνεπώς,
η γενική της λύση δίνεται από τη σχέση
y(x) = xn [C1 Jn (x) + C2 J−n (x)] αν n ∈

/ Z,
και
y(x) = xn [C1 Jn (x) + C2 Yn (x)] αν n ∈ Z.
12)Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = 1 ⇒ a = 0,
√ 1 1
4 2
√ √
2 2
y(x) = x[C1 J1/2 x + C2 J−1/2 x ].
2 2
r r
2 2
΄Οµως, γνωρίζουµε ότι J1/2 (x) = sin x και J−1/2 (x) = − cos x.
πx πx
52
√ √
2 2
h 2 i
y(x) = p √ C1 sin x + C2 cos x .
πx 2 2 2
2C1 2C2
Θέτοντας A = p √ και B = p √ , έχουµε :
π 2 π 2
√ √
1 h 2 2 i
y(x) = √ A sin x + B cos x .
x 2 2
13) Συγκρίνουµε τη δοθείσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) κι έχουµε : 1 − 2a = 0 ⇒ a = 21 ,
2γ = 2 ⇒ γ = 1, β 2 γ 2 = n2 ⇒ β = n και a2 − n2 γ 2 = 14 ⇒ n = 0. Συνεπώς,
√
y(x) = x[C1 J0 (nx) + C2 Y0 (nx)].
Επειδή y(0) = 0 και η Y0 (x) απειρίζεται στο µηδέν, έπεται ότι C2 = 0. Εποµένως,
√ C1 −1/2 √
y(x) = C1 xJ0 (nx). Επίσης, y 0 (x) = x J0 (nx) + C1 n xJ00 (nx), όµως y 0 (α) =
2
√ √ h1
−1/2
√ 0 2α
α, οπότε α = C1 α J0 (nα) + n αJ0 (nα) ⇒ C1 = .
2 J0 (nα) + 2nαJ00 (nα)
2α
Επειδή J00 (x) = −J1 (x), έχουµε : C1 = .
J0 (nα) − 2nαJ1 (nα)
Τελικά : √
2α x
y(x) = J0 (nx).
J0 (nα) − 2nαJ1 (nα)
΄Ασκηση 2. Να λυθούν οι παρακάτω ∆.Ε. µε τη ϐοήθεια των συναρτήσεων Bessel:

λ2 2λ
1) y 00 (x) + (e2x − n2 )y(x) = 0, 2) y 00 (x) +
e x y(x) = 0,
x4
α α(α − 2)
3) y 00 (x) + y 0 (x) + be2x + − n2 y(x) = 0.

x 4x 2
Λύση :
dt dt
1) Θέτουµε e2x = t ⇒ 2e2x dx = dt ⇒ = 2e2x ⇒ = 2t, οπότε
dx dx
dy dy dt dy dy
= = 2e2x = 2t και
dx dt dx dt dt
d2 y 2x dy
2
2x d y 2x
2
4x d y 2x dy
2
2d y dy
2
= 4e + 2e 2
2e = 4e 2
+ 4e = 4t 2
+ 4t .
dx dt dt dt dt dt dt
Εποµένως, η αρχική δ.ε. γίνεται :
d2 y dy 2
2d y dy t n2
4t2 + 4t + (t − n2
)y(t) = 0 ⇒ t + t + − y(t) = 0.
dt2 dt dt2 dt 4 4
Συγκρίνοντας την προκύπτουσα ∆.Ε. µε την Σ.∆.Ε. (9.1) έχουµε : 1 − 2a = 1 ⇒ a = 0,
1 1 n2
2γ = 1 ⇒ γ = , β 2 γ 2 = ⇒ β = 1 και a2 − n2 γ 2 = − ισχύει ∀n. Συνεπώς, η
2 4 4
γενική λύση της δοθείσας δίνεται από τη σχέση
1 1
y(t) = [C1 Jn (t 2 ) + C2 J−n (t 2 )] αν n ∈
/ Z,
53
και
1 1
y(t) = [C1 Jn (t 2 ) + C2 Yn (t 2 )] αν n ∈ Z.
΄Αρα :
y(x) = [C1 Jn (ex ) + C2 J−n (ex )] αν n ∈
/ Z,
και
y(x) = [C1 Jn (ex ) + C2 Yn (ex )] αν n ∈ Z.
λ λ λ dx λ
2) Θέτουµε = t ⇒ = x ⇒ − 2 dt = dx ⇒ = − 2 , οπότε
x t t dt t
2
dy dy dt t dy
= =− και
dx dt dx λ dt
d2 y d t2 dy d t2 dy dt t2 2t dy t2 d2 y 2t3 dy t4 d2 y
= − = − = − − − = 2 + .
dx2 dx λ dt dt λ dt dx λ λ dt λ dt2 λ dt λ2 dt2
Εποµένως, η αρχική δ.ε. γίνεται :
t4 d2 y 2t3 dy t4 2t d2 y 2 dy
+ + e y(t) = 0 ⇒ + + e2t y(t) = 0.
λ2 dt2 λ2 dt λ2 Z dt 2 t dt
1 2
− dt
Αν ϑέσουµε y(t) = u(t)e 2 t = u(t) , τότε αντικαθιστώστας προκύπτει η δ.ε.
t
00 2t
u (t) + e u(t) = 0. Εδώ ϑέτουµε e = z ⇒ 2e2t = dz , οπότε
2t
du du dz du du
= = 2e2t = 2z και
dt dz dt dz dz
d2 u d 2t du
2t du
2
4t d u du 2
2d u
= 2e = 4e + 4e = 4z + 4z .
dt2 dt dz dz dz 2 dz dz 2
Εποµένως, η δ.ε. γίνεται :
d2 u du 2
2d u du 1
4z 2 2
+ 4z + zu(z) = 0 ⇒ z 2
+z + zu(z) = 0.
dz dz dz dz 4
1 1
2γ = 1 ⇒ γ = , β 2 γ 2 = ⇒ β = 1 και a2 − n2 γ 2 = 0 ⇒ n = 0. Συνεπώς, η γενική
2 4
λύση της δοθείσας δίνεται από τη σχέση
u(z) = C1 J0 (z 1/2 ) + C2 Y0 (z 1/2 )
ή
u(t) = C1 J0 (et ) + C2 Y0 (et )
ή
1
C1 J0 (et ) + C2 Y0 (et ) .

y(t) =
t
΄Αρα :
x
C1 J0 (eλ/x ) + C2 Y0 (eλ/x ) .

y(x) =
λ
Z
1 α
− dx
3) Αν ϑέσουµε y(x) = u(x)e 2 x = u(x)x−α/2 και παραγωγίζοντας καταλήγου-
µε στη δ.ε.
u00 (x) + (be2x − n2 )u(x) = 0. Εδώ ϑέτουµε e2x = z ⇒ 2e2x = dz , οπότε
54
du du dz du d2 u du 2
2d u
= = 2z και = 4z + 4z . Εποµένως, η δ.ε. γίνεται :
dx dz dx dz dx2 dz dz 2
d2 u du d2 u du b n2
4z 2 2 + 4z + (bz − n2 )u(z) = 0 ⇒ z 2 2 + z + z− u(z) = 0.
dz dz dz dz 4 4
1 2 2 b √ 2 2 2 n2
2γ = 1 ⇒ γ = , β γ = ⇒ β = b και a − n γ = − ισχύει ∀n. Συνεπώς, η
2 4 4
γενική λύση της δοθείσας δίνεται από τη σχέση
√ √ √ √
u(z) = C1 Jn ( b z) + C2 J−n ( b z) αν n ∈
/Z
και √ √ √ √
u(z) = C1 Jn ( b z) + C2 Yn ( b z) αν n ∈ Z
ή √ √
u(x) = C1 Jn ( bex ) + C2 J−n ( bex ) αν n ∈
/Z
και √ √
u(x) = C1 Jn ( bex ) + C2 Yn ( bex ) αν n ∈ Z.
΄Αρα : √ √
y(x) = x−α/2 [C1 Jn ( bex ) + C2 J−n ( bex )] αν n ∈
/Z
και √ √
y(x) = x−α/2 [C1 Jn ( bex ) + C2 Yn ( bex )] αν n ∈ Z.
N.Y..
mic Press.
versity Press.
55
Ενότητα: Ολοκληρώματα Lommel



Ενότητα 7
10 Ολοκληρώµατα Lommel
Πρόταση 10.1: Να δειχθεί ότι ισχύει :

Z γ
2 2
zJν (αz)Jν (βz)dz = γ αJν0 (αγ)Jν (βγ) − βJν0 (βγ)Jν (αγ) , ν > −1

(β − α )
0
(10.1)
όπου α, β σταθερές και α 6= β .
Απόδειξη. Θεωρούµε τις δ.ε. Bessel
z 2 u00 (z) + zu0 (z) + (α2 z 2 − ν 2 )u(z) = 0 (10.2)
z 2 v 00 (z) + zv 0 (z) + (β 2 z 2 − ν 2 )v(z) = 0, (10.3)

οι οποίες έχουν αντίστοιχα λύσεις τις συναρτήσεις : u(z) = Jν (αz) και v(z) = Jν (βz).
Πολλαπλασιάζουµε την (10.2) µε v(z), την (10.3) µε u(z), οπότε :
z 2 u00 (z)v(z) + zu0 (z)v(z) + (α2 z 2 − ν 2 )u(z)v(z) = 0
z 2 v 00 (z)u(z) + zv 0 (z)u(z) + (β 2 z 2 − ν 2 )v(z)u(z) = 0
και αφαιρούµε κατά µέλη :
z6=0
z 2 u00 (z)v(z) − v 00 (z)u(z) + z u0 (z)v(z) − u(z)v 0 (z) + (α2 − β 2 )z 2 u(z)v(z) = 0 =⇒

dn 0 o
z u (z)v(z) − u(z)v 0 (z) = (β 2 − α2 )zu(z)v(z).
dz
Ολοκληρώνουµε την προκύπτουσα ως προς z από 0 έως γ , οπότε :
Z γ γ
2 2
zu(z)v(z)dz = z u0 (z)v(z) − u(z)v 0 (z) z=0 .

(β − α ) (10.4)
0
Θέτουµε όπου u(z) = Jν (αz), u0 (z) = αJν0 (αz) και v(z) = Jν (βz), v 0 (z) = βJν0 (βz),
οπότε η ισότητα (10.4) µας δίνει :
Z γ
2 2
zJν (αz)Jν (βz)dz = γ αJν0 (αγ)Jν (βγ) − βJν0 (βγ)Jν (αγ) ,

(β − α )
0
η οποία είναι η αποδεικτέα.
Πρόταση 10.2: Να δειχθεί ότι ισχύει :

Z γ 2
2α 2
zJν2 (αz)dz = γ 2 α2 Jν0 (αγ) + (α2 γ 2 − ν 2 )Jν2 (αγ), ν > −1 (10.5)
0
όπου α σταθερά.
56
Απόδειξη. Θεωρούµε τη δ.ε. (10.2) η οποία έχει λύση την u(z) = Jν (αz). Πολλαπλα-
σιάζουµε την (10.2) µε 2u0 (z), οπότε προκύπτει :
2
2z 2 u00 (z)u0 (z) + 2z u0 (z) + 2(α2 z 2 − ν 2 )u(z)u0 (z) = 0.
Προσθέτουµε και αφαιρούµε τον όρο 2α2 zu2 (z), οπότε :
2
2z 2 u00 (z)u0 (z) + 2z u0 (z) + 2(α2 z 2 − ν 2 )u(z)u0 (z) + 2α2 zu2 (z) − 2α2 zu2 (z) = 0 ⇒
d 2 0 2 d 2 2
(α z − ν 2 u2 (z) − 2α2 zu2 (z) = 0 ⇒

z u (z) +
dz dz
d 2 0 2
z u (z) + (α2 z 2 − ν 2 u2 (z) = 2α2 zu2 (z).

dz
Ολοκληρώνοντας την τελευταία ισότητα ως προς z από 0 έως γ , έχουµε :
Z γ 2 γ
2
zu2 (z)dz = z 2 u0 (z) + (α2 z 2 − ν 2 u2 (z) z=0 .

2α (10.6)
0
Λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας ότι : u(z) = Jν (αz) και u0 (z) = αJν0 (αz), η (10.6) γίνεται :
Z γ 2
2α 2
zJν2 (αz)dz = γ 2 α2 Jν0 (αγ) + (α2 γ 2 − ν 2 )Jν2 (αγ),
0
η οποία είναι η αποδεικτέα.
Σηµείωση 10.1: Την προϋπόθεση ν > −1 στα ολοκληρώµατα Lommel, την ϑεωρού-
µε για τη σύγκλιση των δυναµοσειρών, που υπάρχουν στο δεξί µέλος των (10.1) και
(10.5).
Παρατήρηση 10.1: Ισχύουν αντίστοιχα ολοκληρώµατα Lommel για τις τροποποιη-

µένες συναρτήσεις Bessel και αποδεικνύονται οµοίως, λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας την
τροποποιηµένη δ.ε. Bessel.
΄Ασκηση
Να δειχθεί ότι ισχύει :

Z γ
2 2
xIn (αx)In (βx)dx = γ βIn0 (βγ)In (αγ) − αIn (βγ)In0 (αγ) ,

1. (α − β )
0
Z γ 2
2. 2α2 xIn2 (αx)dx = (α2 γ 2 + n2 )In2 (αγ) − α2 γ 2 In0 (αγ) ,
0
όπου n > −1 και α 6= β .
57
Λύση :
1. Θεωρούµε τις δ.ε. Bessel
x2 u00 (x) + xu0 (x) − (α2 x2 + n2 )u(x) = 0 (10.7)
x2 v 00 (x) + xv 0 (x) − (β 2 x2 + n2 )v(x) = 0, (10.8)

οι οποίες έχουν αντίστοιχα λύσεις τις συναρτήσεις : u(x) = In (αx) και v(x) = In (βx).
Πολλαπλασιάζουµε την (10.7) µε v(x), την (10.8) µε u(x), οπότε :
x2 u00 (x)v(x) + xu0 (x)v(x) − (α2 x2 + n2 )u(x)v(x) = 0
x2 v 00 (x)u(x) + xv 0 (x)u(x) − (β 2 x2 + n2 )v(x)u(x) = 0
και αφαιρούµε κατά µέλη :
x6=0
x2 u00 (x)v(x) − v 00 (x)u(x) + x u0 (x)v(x) − u(x)v 0 (x) − (α2 − β 2 )x2 u(x)v(x) = 0 =⇒

dn 0 o
x u (x)v(x) − u(x)v 0 (x) = (α2 − β 2 )xu(x)v(x).
dx
Ολοκληρώνουµε την προκύπτουσα ως προς x από 0 έως γ , οπότε :
Z γ γ
2 2
xu(x)v(x)dx = x u0 (x)v(x) − u(x)v 0 (x) x=0 .

(α − β ) (10.9)
0
Θέτουµε όπου u(x) = In (αx), u0 (x) = αIn0 (αx) και v(x) = In (βx), v 0 (x) = βIn0 (βx),
οπότε η ισότητα (10.9) µας δίνει :
Z γ
2 2
xIn (αx)In (βx)dx = γ βIn0 (βγ)In (αγ) − αIn (βγ)In0 (αγ) .

(α − β )
0
2. Θεωρούµε τη δ.ε. (10.7) η οποία έχει λύση την u(x) = In (αx). Πολλαπλασιάζουµε
την (10.7) µε 2u0 (x), οπότε προκύπτει :
2x2 u00 (x)u0 (x) + 2xu0 (x)u0 (x) − 2(α2 x2 + n2 )u(x)u0 (x) = 0.
Προσθέτουµε και αφαιρούµε τον όρο 2α2 xu2 (x), οπότε :
2
2x2 u00 (x)u0 (x) + 2x u0 (x) − 2(α2 x2 + n2 )u(z)u0 (z) + 2α2 xu2 (x) − 2α2 xu2 (x) = 0 ⇒
d 2 0 2 d 2 2
(α x + n2 u2 (x) + 2α2 xu2 (x) = 0 ⇒

x u (x) −
dx dx
d 2 2 2
(α x + n2 u2 (x) − x2 u0 (x) } = 2α2 xu2 (x).

dx
Ολοκληρώνοντας την τελευταία ισότητα ως προς x από 0 έως γ , έχουµε :
Z γ 2
2
xu2 (x)dx = (α2 x2 + n2 u2 (x) − x2 u0 (x) ]γx=0 .

2α (10.10)
0
Λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας ότι : u(x) = In (αx) και u0 (x) = αIn0 (αx), η (10.10) γίνεται :
Z γ 2
2α 2
xIn2 (αx)dx = (α2 γ 2 + n2 )In2 (αγ) − α2 γ 2 In0 (αγ) .
0
58
N.Y..
mic Press.
versity Press.
59
Ενότητα: Ρίζες των συναρτήσεων Bessel



Ενότητα 8
11 Ρίζες των συναρτήσεων Bessel
Στην ενότητα αυτή ϑα δώσουµε κάποια ϑεωρήµατα, που αφορούν στις ϱίζες των συναρ-
τήσεων Bessel Jν (z), των παραγώγων Jν0 (z) και των µικτών AJν (z) + BzJν0 (z), B 6= 0.
Θεώρηµα 11.1: ΄Ολες οι ϱίζες της Jν (z), εκτός ίσως απ΄ το µηδέν, είναι απλές.
Απόδειξη. ΄Εστω z0 6= 0 µια ϱίζα της Jν (z) µε πολλαπλότητα, τουλάχιστον δύο. Τότε
ϑα ισχύουν : Jν (z0 ) = 0 και Jν0 (z0 ) = 0. Η δ.ε. Bessel είναι γραµµική, οµογενής
2ης τάξης, µε συνεχείς συντελεστές (z 6= 0) και ικανοποιεί και τις οµογενείς αρχικές
συνθήκες. Βάσει του ϑεωρήµατος ύπαρξης και µοναδικότητας του Π.Α.Τ., ϑα έχει µια
µοναδική λύση, την µηδενική. ΄Αρα Jν (z) = 0, άτοπο. Οπότε, δεν µπορεί η ϱίζα z0 να
έχει πολλαπλότητα.
Σηµείωση 11.1: Απ΄ το Θεώρηµα 11.1 έπεται ότι οι συναρτήσεις Jν (z) και Jν0 (z) δεν
µπορεί να έχουν κοινή ϱίζα.
Θεώρηµα 11.2: ΄Ολες οι ϱίζες της Jν0 (z), είναι απλές, εκτός ίσως απ΄ το z = 0 ή
z = ±ν .
Απόδειξη. ΄Εστω z0 6= 0 µια ϱίζα της Jν0 (z) µε πολλαπλότητα, τουλάχιστον δύο. Τότε :
Jν0 (z0 ) = 0 και Jν00 (z0 ) = 0. Από τη δ.ε. Bessel για z = z0 παίρνουµε :
z02 Jν00 (z0 ) + zJν0 (z0 ) + (z02 − ν 2 )Jν (z0 ) = 0. Αφού z 6= ±ν τότε αναγκαστικά Jν (z0 ) = 0,
οπότε από το Θεώρηµα 7.1 είναι άτοπο.
Πρόταση 11.1: Οι συναρτήσεις Jν (z) ή Jν0 (z) δεν µπορεί να έχουν κοινή ϱίζα µε τη
συνάρτηση AJν (z) + BzJν0 (z), A 6= 0 ή B 6= 0.
Απόδειξη. ΄Εστω z0 6= 0 µια κοινή ϱίζα των Jν (z) ή Jν0 (z) µε την AJν (z) + BzJν0 (z) = 0.
Τότε :
AJν (z0 ) + BzJν0 (z0 ) = 0 (11.1)
και
Jν (z0 ) = 0 (11.2)
ή
Jν0 (z0 ) = 0. (11.3)
Αν ισχύει η (11.2) τότε απ΄ την (11.1) έπεται Jν0 (z) = 0, άτοπο απ΄ το Θέωρηµα 7.1. Αν
ισχύει η (11.3) τότε απ΄ την (11.1) έπεται Jν (z) = 0, άτοπο απ΄ το Θέωρηµα 11.1.
60
Θεώρηµα 11.3: Αν z0 ∈ C είναι ϱίζα της Jν (z), τότε και οι −z0 , ±z0 ϑα είναι, επίσης,
ϱίζες αυτής.
Απόδειξη. Αν z0 = 0, είναι προφανές. ΄Εστω z0 6= 0 µια ϱίζα της Jν (z). Τότε από την
ισότητα
∞
z ν X (−1)κ z 2 κ
Jν (z) = , (11.4)
2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
∞
(−1)κ z 2 κ X
έπεται ότι το z0 ϑα είναι ϱίζα και του αθροίσµατος . Αυτή η
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
σειρά όµως, είναι άρτια µε πραγµατικούς συντελεστές. ΄Αρα, αν ϑέσουµε όπου z το
−z0 ή ±z0 , ϑα µηδενίζεται και πάλι το άθροισµα, άρα και η Jν (z).
Θεώρηµα 11.4: Αν z0 ∈ C είναι ϱίζα της Jν0 (z), τότε και οι −z0 , ±z0 ϑα είναι, επίσης,
ϱίζες αυτής.
Απόδειξη. Παραγωγίζοντας την Jν (z) ως προς z , παίρνουµε :

∞ κ ν

z ν−1 X (−1) + κ z 2κ
Jν0 (z) = 2
, (11.5)
2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
Οπότε αν z0 ∈ C είναι ϱίζα της Jν0 (z), ϑα είναι ϱίζα και του αθροίσµατος
∞
(−1)κ ν2 + κ z 2 κ

X
. Η σειρά αυτή είναι άρτια µε πραγµατικούς συντελεστές.
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
΄Αρα και οι −z0 , ±z0 µηδενίζουν τη σειρά, άρα και την Jν0 (z).
Θεώρηµα 11.5: Για ν > −1 η συνάρτηση Bessel Jν (z) έχει µόνο πραγµατικές ϱίζες.
Απόδειξη. Αφού ν ∈ R, αν z0 ∈ C είναι ϱίζα της Jν (z), απ΄ το Θεώρηµα 11.3, ϑα είναι
ϱίζα και z0 ∈ C, δηλαδή
Jν (z0 ) = 0 = Jν (z0 ). (11.6)
Εφαρµόζουµε το πρώτο ολοκλήρωµα Lommel, για γ = 1, α = z0 , , β = z0 , οπότε
α 6= β και παίρνουµε :
Z 1
(z02 − z0 )2
tJν (z0 t)Jν (z0 t)dt = z0 Jν (z0 )Jν0 (z0 ) − z0 Jν0 (z0 )Jν (z0 ) (11.7)
0
Z 1 Z 1
(11.6) z0 6=z0
=⇒ (z02 2
− z0 ) 2
t|Jν (z0 t)| dt = 0 =⇒ t|Jν (z0 t)|2 dt = 0, άτοπο.
0 0
΄Εστω ότι z0 = iy, y ∈ R, τότε η (11.4) µας δίνει :

∞ ∞
X (−1)κ iy 2 κ X 1 y 2 κ
= = 0, άτοπο,
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2 κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
αφού είναι ϑετικός αριθµός για ν > −1. ΄Αρα, όλες οι ϱίζες της Jν (z) για ν > −1
είναι πραγµατικές. Αν ν = −1 τότε : J−1 (z) = −J1 (z), όπου συµπεραίνουµε ότι το
Θεώρηµα ισχύει και για ν = −1.
61
Θεώρηµα 11.6: Αν ν ≥ 0, η συνάρτηση Jν0 (z) έχει µόνο πραγµατικές ϱίζες.
Απόδειξη. Αφού ν ∈ R, αν z0 ∈ C, τότε εργαζόµενοι ανάλογα µε την απόδειξη του

Θεωρήµατος 11.5, επειδή η (11.7) µας δίνει πάλι το δεξί µέλος της ισότητας µηδέν,
καταλήγουµε σε άτοπο. Αν z0 = iy , τότε απ΄ την (11.5) ϑα έχουµε :
∞ ν

X
2
+κ y 2 κ
= 0, άτοπο, αφού είναι ϑετικός αριθµός για ν ≥ 0.
κ=0
Γ(ν + κ + 1)κ! 2
Θεώρηµα 11.7: Η συνάρτηση Jν (z), ν ∈ R, έχει άπειρο αριθµό ϱιζών.
Απόδειξη. Η δ.ε. Bessel είναι
z 2 y 00 (z) + zy 0 (z) + (z 2 − ν 2 )y(z) = 0. (11.8)

1
Για ν = , οι λύσεις της (11.8) είναι οι J1/2 (z) και J−1/2 (z). Επειδή J1/2 (z) =
r 2 r
2 2
sin z και J−1/2 (z) = cos z , οι ϱίζες αυτών είναι οι ϱίζες του sin z και cos z ,
πz πz
αντίστοιχα. ΄Οµως το sin z και cos z , είναι οι γραµµικώς ανεξάρτητες λύσεις της δ.ε.
v 00 (z) + v(z) = 0. (11.9)
Μπορούµε λοιπόν, να µετατρέψουµε την (11.8) σε µορφή Schrödinger
u00 (z) + U (z)u(z) = 0 (11.10)
µε τον µετασχηµατισµό r
2
y(z) = u(z). (11.11)
πz
Οι δ.ε. (11.8) και (11.10) έχουν τις ίδιες ϱίζες. Κατόπιν, ϑα εφαρµόσουµε το Θεώρηµα
σύγκρισης των ϱιζών του Sturm, µεταξύ των ϱιζών των λύσεων των δ.ε. (11.9) και
(11.10). Πράγµατι, παραγωγίζουµε την (11.11) ως προς z , για να πάρουµε την y 0 (z)
και την y 00 (z):
r r
0 2 1 −3/2 2 −1/2 0
y (z) = z u(z) + z u (z) και
π 2 π
r r r
00 2 3 −5/2 2 −3/2 0 2 −1/2 00
y (z) = z u(z) + (−1)z u (z) + z u (z)
π 4 π π
και αντικαθιστούµε στην δ.ε. (11.8) τις συναρτήσεις y(z), y 0 (z) και y 00 (z), οπότε η
(11.8) παίρνει τη µορφή :
hr 2 3 r
2
r
2 −1/2 00 i
2 −5/2 −3/2 0
z z u(z) + (−1)z u (z) + z u (z) +
π 4 π π
r
h 2 1 r r
2 −1/2 0 i 2 −1/2
+z z −3/2 u(z) + z u (z) + (z 2 − ν 2 ) z u(z) = 0
π 2 π π
h1 i
⇒ z 3/2 u00 (z) + z −1/2 + (z 2 − ν 2 )z −1/2 u(z) = 0
4
1
h − ν2 i
⇒ u00 (z) + 1 + 4 2 u(z) = 0. (11.12)
z
62
Οι ϱίζες των λύσεων της δ.ε. (11.12) είναι ίδιες µε τις ϱίζες των λύσεων της δ.ε.
(11.8). Εφαρµόζουµε το Θεώρηµα σύγκρισης των ϱιζών του Sturm των λύσεων των
δ.ε. (11.12) και (11.9). ΄Ετσι, οι ϱίζες των λύσεων της (11.12) εναλλάσσονται µε
τις ϱίζες των λύσεων της δ.ε. (11.9). Αφού κάθε λύση της δ.ε. (11.9) έχει άπειρες
πραγµατικές ϱίζες, κάθε λύση της δ.ε. (11.12), άρα και της (11.8), ϑα έχει επίσης
άπειρες πραγµατικές ϱίζες.
Παρατήρηση 11.1: Οι πραγµατικές ϱίζες της συνάρτησης Jν (z) είναι συµµετρικές

ως προς το µηδέν, αφού ισχύει : Jν (−z) = (−1)ν Jν (z).
Σηµείωση 11.2: Συµβολίζουµε µε jνn , n = 1, 2, . . . τις ϑετικές πραγµατικές ϱίζες της

0
Jν (z) και µε jνn , n = 1, 2, . . . τις ϑετικές πραγµατικές ϱίζες της Jν0 (z).
Θεώρηµα 11.8: Η µικτή συνάρτηση Bessel fν (z) = AJν (z) + BzJν0 (z) για ν > −1,
έχει άπειρες πραγµατικές απλές ϱίζες, µε πιθανή εξαίρεση το µηδέν.
Απόδειξη. ΄Εστω jνκ και jνκ+1 δύο διαδοχικές ϑετικές ϱίζες της Jν (z). Τότε Jν (jνκ ) =
0 = Jν (jνκ+1 ) αλλά απ΄ την Πρόταση 11.1 η fν (z) δεν µηδενίζεται για jνκ και jνκ+1
και Jν0 (jνκ ) 6= 0, Jν0 (jνκ+1 ) 6= 0. Θεωρούµε τις συναρτήσεις :
fν (jνκ ) = AJν (jνκ ) + Bjνκ Jν0 (jνκ ) ⇒ fν (jνκ ) = Bjνκ Jν0 (jνκ ) και
fν (jνκ+1 ) = AJν (jνκ+1 ) + Bjνκ+1 Jν0 (jνκ+1 ) ⇒ fν (jνκ ) = Bjνκ+1 Jν0 (jνκ+1 ).
Επειδή η Jν (z) είναι συνεχής συνάρτηση, οι Jν0 (jνκ ) και Jν0 (jνκ+1 ) έχουν διαφορετικό
πρόσηµο. ΄Αρα και οι fν (jνκ ) και fν (jνκ+1 ) ϑα είναι ετερόσηµες κι επειδή η fν (z) είναι
συνεχής, ϑα έχει µια ϱίζα µεταξύ των jνκ , jνκ+1 . ΄Αρα, ϑα έχει άπειρες πραγµατικές
ϱίζες για ν > −1.
΄Εστω z0 µια διπλή ϱίζα της fν (z). Τότε : fν (z0 ) = 0 και fν0 (z0 ) = 0, δηλαδή :
AJν (z0 ) + Bz0 Jν0 (z0 ) = 0, (11.13)
AJν0 (z0 ) + BJν0 (z0 ) + Bz0 Jν00 (z0 ) = 0. (11.14)

Πολλαπλασιάζουµε την (11.14) µε z0 , οπότε απ΄ την (11.13) και την δ.ε. Bessel
προκύπτει :
(11.13)
Az0 Jν0 (z0 ) + Bz0 Jν0 (z0 ) + Bz02 Jν00 (z0 ) = 0 =⇒
AJν (z0 ) h i
Az0 Jν0 (z0 ) − AJν (z0 ) − − z J 0
0 ν 0(z ) − (z 2
− ν 2
)J (z
ν 0 ) =0
z0 Jν0 (z0 )
Az02 [Jν0 (z0 )]2 − Az0 Jν (z0 )Jν0 (z0 ) + Az0 Jν (z0 )Jν0 (z0 ) + AJν2 (z0 )(z 2 − ν 2 ) = 0
⇒ z02 [Jν0 (z0 )]2 + Jν2 (z0 )(z 2 − ν 2 ) = 0 (11.15)
΄Οµως, απ΄ το δεύτερο ολοκλήρωµα του Lommel, για γ = 1 και α = z0 , έχουµε :

Z 1
2z02 tJν2 (z0 t)dt = z02 [Jν0 (z0 )]2 + (z 2 − ν 2 )Jν2 (z0 ), (11.16)
0
Z 1
η οποία εξ αιτίας της (11.15) δίνει : tJν2 (z0 t)dt = 0, πράγµα άτοπο.
0
΄Αρα, όλες οι ϱίζες της fν (z) είναι απλές.
63
Πρόταση 11.2: Αν ν > −1 και B 6= 0, τότε υπάρχει ακριβώς µία ϱίζα της fν (z)
µεταξύ δύο διαδοχικών ϱιζών της Jν (z).
Απόδειξη. Από το προηγούµενο ϑεώρηµα δείξαµε ότι µεταξύ δύο διαδοχικών ϱιζών
της Jν (z) υπάρχει τουλάχιστον µία ϱίζα της fν (z). Θα δείξουµε ότι είναι µοναδική.
΄Εστω ότι υπάρχουν δύο ϱίζες της fν (z), οι z1 και z2 τέτοιες ώστε :
jνκ < z1 < z2 < jνκ+1 .
fν (z)
Θεωρούµε τη συνάρτηση φν (z) = για z ∈ [z1 , z2 ], τότε : φν (z1 ) = φν (z2 ) = 0
Jν (z)
και η φν (z) είναι παραγωγίσιµη στο [z1 , z2 ]. ΄Αρα, απ΄ το ϑεώρηµα του Rolle, υπάρχει
fν (z)
z0 ∈ [z1 , z2 ] τέτοιο ώστε φ0ν (z0 ) = 0. Επειδή φν (z) = , µπορούµε να γράψουµε :
Jν (z)
AJν (z) + BzJν0 (z) J 0 (z)

φν (z) = = A + Bz ν . (11.17)
Jν (z) Jν (z)
Παραγωγίζουµε την (11.17) ως προς z :
Jν0 (z) J 00 (z)Jν (z) − [Jν0 (z)]2

φ0ν (z) = B + Bz ν
Jν (z) Jν2 (z)
B h
0 2 00 2 0 2
i
= zJν (z)J ν (z) + z Jν (z)Jν (z) − z [Jν (z)] .
zJν2 (z)
Αντικαθιστούµε το γινόµενο z 2 Jν00 (z) από την δ.ε. Bessel, οπότε :
B h 0 i
φ0ν (z) = 0 2 2 2 0
zJν (z)Jν (z) + Jν (z)[−zJν (z) − (z − ν )Jν (z)] − z [Jν (z)] 2
zJν2 (z)
B h 0 0 2 2 2 2 0 2
i
= zJν (z)Jν (z) − zJν (z)Jν (z) − (z − ν )Jν (z) − z [Jν (z)]
zJν2 (z)
B h 2 0 2 2 2 2
i
=− 2 z [Jν (z)] + (z − ν )Jν (z) .
zJν (z)
B h 2 0 2 2 2 2
i
΄Αρα : φν (z0 ) = − z [J (z0 )] +(z0 −ν )Jν (z0 ) = 0, άτοπο, λόγω της (11.16).
z0 Jν2 (z0 ) 0 ν
΄Αρα µεταξύ δύο διαδοχικών ϱιζών της Jν (z) υπάρχει µία και µόνο ϱίζα της fν (z).
Παρατήρηση 11.2: Απ΄ την Πρόταση 11.2 προκύπτει ότι µεταξύ δύο διαδοχικών
ϱιζών της Jν (z), υπάρχει, για ν ≥ 0, µία µόνο ϱίζα της Jν0 (z).
64
N.Y..
mic Press.
versity Press.
65
Ενότητα: Ανάπτυξη συναρτήσεων σε σειρές Fourier-Bessel



Ενότητα 9
12 Ανάπτυξη συναρτήσεων σε σειρές Fourier-Bessel
Θεώρηµα 12.1: Οι συναρτήσεις Jν (ρνn x), όπου ρνn , n = 1, 2, . . . είναι οι ϑετικές

ϱίζες της συνάρτησης Jν (x) ή της Jν0 (x), είναι ορθογώνιες για 0 < x < 1, ως προς τη
συνάρτηση ϐάρους x.
Απόδειξη. Θεωρούµε τα ολοκληρώµατα Lommel για γ = 1, α = jνn και β = jνm , όπου

jνn , jνm , n, m = 1, 2, . . . είναι ϑετικές ϱίζες της συνάρτησης Bessel Jν (x), δηλαδή
Jν (jνn ) = Jν (jνm ) = 0. ΄Ετσι, αν n 6= m, τότε : jνn 6= jνm και το πρώτο ολοκλήρωµα
του Lommel µας δίνει :
Z 1
2
(jνn − 2
jνm ) xJν (jνn x)Jν (jνm x)dx = jνn Jν0 (jνn )Jν (jνm ) − jνm Jν0 (jνm )Jν (jνn ).
0
΄Αρα : Z 1
xJν (jνn x)Jν (jνm x)dx = 0. (12.1)
0
Αν n = m, τότε : jνn = jνm και το δεύτερο ολοκλήρωµα του Lommel µας δίνει :
Z 1
2
2jνn xJν2 (jνn x)dx = jνn
2
[Jν0 (jνn )]2 + (jνn
2
− ν 2 )Jν2 (jνn )
0
ή
1
[Jν0 (jνn )]2
Z
xJν2 (jνn x)dx = . (12.2)
0 2
Από τις ισότητες (12.1) και (12.2) µπορούµε να συµπεράνουµε ότι οι συναρτήσεις
Jν (jνn x), n = 1, 2, . . . είναι ορθογώνιες για 0 < x < 1, ως προς τη συνάρτηση ϐάρους
x.
0 0
Οµοίως, αν στα ολοκληρώµατα του Lommel, ϑέσουµε γ = 1, α = jνn και β = jνm ,
0 0 0
όπου jνn , jνm , n, m = 1, 2, . . . είναι ϑετικές ϱίζες της παραγώγου Bessel Jν (x), δηλαδή
Jν0 (jνn ) = Jν0 (jνm ) = 0, τότε προκύπτουν ανάλογα :
Z 1
0 0
xJν (jνn x)Jν (jνm x)dx = 0, n 6= m (12.3)
0
και
1 0 2
) − ν 2] 2 0
Z
0 [(jνn
xJν2 (jνn x)dx = 0 )2
Jν (jνn ). (12.4)
0 2(jνn
0
Από τις (12.3) και (12.4) συµπεραίνουµε ότι οι συναρτήσεις Jν (jνn x), n = 1, 2, . . .
είναι ορθογώνιες για 0 < x < 1, ως προς τη συνάρτηση ϐάρους x.
Αποδεικνύεται ότι οι συναρτήσεις Jν (ρνn x), όπου ρνn , n = 1, 2, . . . είναι οι ϑετικές

ϱίζες της Jν (x) ή Jν0 (x), αποτελούν πλήρες ορθοκανονικό σύστηµα, άρα µπορούµε να
67
αναπτύξουµε µια συνάρτηση f (x) συνεχή (ή κατά τµήµατα συνεχή) σε σειρά µε όρους
τις συναρτήσεις Jν (ρνn x), n = 1, 2, . . . , δηλαδή
∞
X
f (x) = aκ Jν (ρνκ x) (12.5)
κ=1
και η σειρά αυτή ονοµάζεται σειρά Fourier-Bessel.

Για να υπολογίσουµε τους συντελεστές aκ της σειράς εργαζόµαστε ως εξής : πολλα-
πλασιάζουµε και τα δύο µέλη της (12.5) µε Jν (ρνn x) και ολοκληρώνουµε όρο προς
όρο από x = 0 έως 1. ∆ηλαδή
Z 1 ∞
X Z 1
xf (x)Jν (ρνn x)dx = aκ xJν (ρνκ x)Jν (ρνn x)dx. (12.6)
0 κ=1 0
Λόγω της ορθογωνιότητας των συναρτήσεων Jν (ρνn x), από την (12.6) όλοι οι όροι του
δεξιού µέλους αυτής µηδενίζονται εκτός απ΄ την περίπτωση κ = n, οπότε έχουµε :
Z 1 Z 1
(12.2)
xf (x)Jν (ρνn x)dx = an xJν2 (ρνn x)dx =⇒
0 0
R1
0
xf (x)Jν (ρνn x)dx
an = R1 , n ≥ 1.
0
xJν2 (ρνn x)dx
Θεώρηµα 12.2: ΄Εστω ότι οι συναρτήσεις f (x) καιf 0 (x) είναι συνεχείς ή κατά τµήµατα
∞
X
συνεχείς για x ∈ (0, 1). Τότε η σειρά an Jν (ρνn x), όπου ρνn , n = 1, 2, . . . είναι οι
n=1
ϑετικές ϱίζες της Jν (x) ή Jν0 (x), συγκλίνει στην f (x0 ) αν το x0 είναι σηµείο συνέχειας
1h i
ή στο lim− f (x) + lim+ f (x) αν το x0 είναι σηµείο ασυνέχειας. Τη σύγκλιση της
2 x→x0 x→x0
σειράς για τα σηµεία x0 = 0 ή x0 = 1, την εξετάζουµε ξεχωριστά.
Επίσης, ισχύει για τη σειρά Fourier-Bessel η ταυτότητα του Parseval:
Z 1 ∞
X
x[f (x)]2 dx = dn a2n ,
0 n=1
R1 1
xf (x)Jn (ρνn x)dx
Z
όπου an = 0
R1 και dn = xJν2 (ρνn x)dx.
0
xJν2 (ρνn x)dx 0
68
Ασκήσεις

 1, 0 < x < 1,
1
΄Ασκηση 1. ∆ίνεται η συνάρτηση f (x) = , x = 1, Να δειχθεί ότι :
 2
0, 1 < x < 2.
∞
1 X J1 (rκ )
f (x) = J0 (rκ x), 0 < x < 2
2 κ=1 rκ J12 (2rκ )
όπου rκ οι ϱίζες της J0 (2x).
Λύση :
∞
X
f (x) = aκ J0 (rκ x).
κ=1
Πολλαπλασιάζουµε την τελευταία σχέση µε xJ0 (rm x) και ολοκληρώνουµε ως προς x

από 0 εως 2:
2 ∞ 2
R2
xf (x)J0 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
0
xf (x)J0 (rm x)dx = aκ xJ0 (rκ x)J0 (rm x)dx =⇒ aκ = R2 2 .
0 κ=1 0 0
xJ0 (r κ x)dx
Από το ϐ΄ ολοκλήρωµα Lommel για γ = 2, α = rκ και n = 0, έχουµε :
2
rκ2 4[J00 (2rκ )]2 + (4rκ2 − 0)J02 (2rκ )
Z
xJ02 (rκ x)dx = 2
= 2[J00 (2rκ )]2 = 2J12 (2rκ ).
0 2rκ
Επιπλέον,
Z 2 Z 1 Z 2 Z 1
xf (x)J0 (rκ x)dx = x · 1 · J0 (rκ x)dx + x · 0 · J0 (rκ x)dx = xJ0 (rκ x)dx.
0 0 1 0
du
Στο τελευταίο ολοκλήρωµα ϑέτουµε rκ x = u, dx = , για x = 0 το u = 0 και για
rκ
x = 1 το u = rκ . Οπότε το ολοκλήρωµα γίνεται :
1 rκ 1 rκ d
Z Z
1 rκ 1
uJ0 (u)du = 2 {uJ1 (u)}du = 2 uJ1 (u) = J1 (rκ ).

2
rκ 0 rκ 0 du rκ u=0 rκ
΄Αρα :
1
J (r )
rκ 1 κ J1 (rκ )
aκ = = .
2J12 (2rκ ) 2rκ J12 (2rκ )
Τελικά :
∞
1 X J1 (rκ )
f (x) = J0 (rκ x).
2 κ=1 rκ J12 (2rκ )
΄Ασκηση 2. ΄Εστω rκ , κ = 1, 2, . . . οι ϑετικές ϱίζες της J0 (x). ∆είξτε ότι για 0 ≤ x ≤ 1

έχουµε :
∞
x X 1
i) = 2
J1 (rκ x).
4 r J (r )
κ=1 κ 1 κ
ii) ∆είξτε ότι η ταυτότητα του Parseval της σειράς του ερωτήµατος i) είναι :
69
∞
X r2 [J 0 (rκ )]2 + (r2 − 1)J 2 (rκ )
1 κ 1 κ 1
= .
64 κ=1 2rκ6 J12 (rκ )
Λύση : i)
∞
X
x= aκ J1 (rκ x).
κ=1

από 0 εως 1:
∞ R1
1 1
x2 J1 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
2
x J1 (rm x)dx = aκ xJ1 (rκ x)J1 (rm x)dx =⇒ aκ = R01 .
0 κ=1 0 0
xJ12 (rκ x)dx
1
rκ2 [J10 (rκ )]2 + (rκ2 − 1)J12 (rκ )
Z
xJ12 (rκ x)dx = .
0 2rκ2
Z 1
Επιπλέον, για να υπολογίσουµε το ολοκλήρωµα x2 J1 (rκ x)dx, ϑέτουµε rκ x = u,
0
du
dx = , για x = 0 το u = 0 και για x = 1 το u = rκ , οπότε αυτό γίνεται :
rκ
1 rκ 1 rκ d 2
Z Z
1 2 rκ 1
uJ1 (u)du = 3 {u J2 (u)}du = 3 u J2 (u) = J2 (rκ ).

3
rκ 0 rκ 0 du rκ u=0 rκ
0 0
Εκ της σχέσεως : 2J1 (rκ ) = J0 (rκ ) − J2 (rκ ) ⇒ 2J1 (rκ ) = −J2 (rκ )
⇒ 4[J10 (rκ )]2 = J22 (rκ ).
Z 1 2
rκ
J 2 (r )
+ (rκ2 − 1)J12 (rκ )
4 2 κ
Εποµένως, xJ12 (rκ x)dx = .
0 2rκ2
2 rκ
Επιπλέον, J0 (rκ ) + J2 (rκ ) = J1 (rκ ) ⇒ J1 (rκ ) = J2 (rκ ), οπότε :
rκ 2
Z 1 2
rκ r 2
J 2 (rκ ) + (rκ2 − 1) 4κ J22 (rκ ) rκ2 2
xJ12 (rκ x)dx = 4 2 = J (rκ ).
0 2rκ2 8 2
΄Αρα :
1
J (r )
rκ 2 κ 8 4
aκ = 2 = = .
rκ 2
J (r ) rκ3 J2 (rκ ) rκ2 J1 (rκ )
8 2 κ
Τελικά :
∞
X 1
x=4 J (r x).
2 J (r ) 1 κ
κ=1
r κ 1 κ
70
ii) Για την ταυτότητα του Parseval της σειράς του ερωτήµατος i) έχουµε :
1 ∞ 1 ∞ 1
x3
Z Z Z
X 1 1 X 1
dx = 4 2
xJ12 (rκ x)dx ⇒ = 4 2
xJ12 (rκ x)dx
0 16 r J (r )
κ=1 κ 1 κ 0 64 κ=1 rκ J1 (rκ ) 0
∞
1 X 1 rκ2 [J10 (rκ )]2 + (rκ2 − 1)J12 (rκ )
⇒ =
64 r4 J 2 (r )
κ=1 κ 1 κ
2rκ2
∞
1 X rκ2 [J10 (rκ )]2 + (rκ2 − 1)J12 (rκ )
⇒ = .
64 κ=1
2rκ6 J12 (rκ )
΄Ασκηση 3. Αναπτύξτε τη σειρά f (x) = 1, 0 < x < 1 σε σειρά συναρτήσεων Bessel

J0 (rκ x) όπου rκ , κ = 1, 2, . . . οι ϑετικές ϱίζες της xJ00 (x) + J0 (x) = 0.
Λύση :
∞
X
1= aκ J0 (rκ x).
κ=1

από 0 εως 1:
1 ∞ 1
R1
xJ0 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
xJ0 (rm x)dx = aκ xJ0 (rκ x)J0 (rm x)dx =⇒ aκ = R 01 .
0 κ=1 0 0
xJ02 (rκ x)dx
1
rκ2 [J00 (rκ )]2 + (rκ2 − 0)J02 (rκ ) rκ2 [J00 (rκ )]2 + rκ2 J02 (rκ )
Z
xJ02 (rκ x)dx = = .
0 2rκ2 2rκ2
Επειδή rκ είναι ϱίζα της xJ00 (x) + J0 (x) = 0, έχουµε : rκ J00 (rκ ) = −J0 (rκ ). Αντικαθι-
στώντας στο τελευταίο ολοκλήρωµα, παίρνουµε :
1
[−J0 (rκ )]2 + rκ2 J02 (rκ ) (rκ2 + 1)J02 (rκ )
Z
xJ02 (rκ x)dx = = .
0 2rκ2 2rκ2
Z 1
Επιπλέον, για να υπολογίσουµε το ολοκλήρωµα xJ0 (rκ x)dx, ϑέτουµε rκ x = u,
0
du
rκ
1 rκ 1 rκ d
Z Z
1 rκ 1
uJ (u)du = {uJ (u)}du = uJ (u) = J1 (rκ ).

2 0 2 1 2 1
rκ 0 rκ 0 du rκ rκ

u=0
΄Αρα :
1
J (r )
rκ 1 κ 2rκ J1 (rκ )
aκ = 2 +1)J 2 (r )
= .
(rκ
2
0 κ (rκ2+ 1)J02 (rκ )
2rκ
Τελικά :
∞
X rκ J1 (rκ )
1=2 J0 (rκ x).
κ=1
(rκ2 + 1)J02 (rκ )
71
΄Ασκηση 4. ∆είξτε ότι για 0 ≤ x ≤ 1 ισχύει :
∞
x X rκ J2 (rκ )
= J1 (rκ x),
2 κ=1
(rκ − 1)J12 (rκ )
2
όπου rκ , κ = 1, 2, . . . οι ϑετικές ϱίζες της J10 (x) = 0.
Λύση :
∞
X
x= aκ J1 (rκ x).
κ=1

από 0 εως 1:
∞ R1
1 1
x2 J1 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
2
x J1 (rm x)dx = aκ xJ1 (rκ x)J1 (rm x)dx =⇒ aκ = R01 .
0 κ=1 0 0
xJ12 (rκ x)dx
1
rκ2 [J10 (rκ )]2 + (rκ2 − 1)J12 (rκ ) (rκ2 − 1)J12 (rκ )
Z
xJ12 (rκ x)dx
= = .
0 2rκ2 2rκ2
Z 1
Επιπλέον, για να υπολογίσουµε το ολοκλήρωµα x2 J1 (rκ x)dx, ϑέτουµε rκ x = u,
0
du
rκ
1 rκ 1 rκ d 2
Z Z
1 2 rκ 1
uJ (u)du = {u J (u)}du = u J (u) = J2 (rκ ).

3 1 3 2 3 2
rκ 0 rκ 0 du rκ rκ

u=0
΄Αρα :
1
J (r )
rκ 2 κ 2rκ J2 (rκ )
aκ = (rκ −1)J12 (rκ )
= .
2
2
(rκ2 − 1)J12 (rκ )
2rκ
Τελικά :
∞
X rκ J2 (rκ )
x=2 J1 (rκ x).
κ=1
(rκ2 − 1)J12 (rκ )
΄Ασκηση 5. i) ∆είξτε ότι για 0 < x ≤ 1:

∞
X 1
ln x = −2 J0 (rκ x),
r2 J 2 (r )
κ=1 κ 1 κ

ii) Χρησιµοποιείστε την ταυτότητα του Parseval για να δείξετε ότι
∞
X 1 1
= .
r4 J 2 (r )
κ=1 κ 1 κ
8
72
Λύση : i)
∞
X
ln x = aκ J0 (rκ x).
κ=1

από 0 εως 1:
1 ∞ 1
R1
x ln xJ0 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
0
x ln xJ0 (rm x)dx = aκ xJ0 (rκ x)J0 (rm x)dx =⇒ aκ = R1 2 .
0 κ=1 0 0
xJ 0 (rκ x)dx
1
rκ2 [J00 (rκ )]2 + (rκ2 − 0)J02 (rκ ) rκ2 [J00 (rκ )]2 J12 (rκ )
Z
xJ02 (rκ x)dx = = = .
0 2rκ2 2rκ2 2
Z 1
Επιπλέον, για να υπολογίσουµε το ολοκλήρωµα x ln xJ0 (rκ x)dx, ϑέτουµε rκ x = u,
0
du
rκ
1 rκ 1 rκ u rκ Z rκ 1
Z Z
u 0 1n u o
u ln J (u)du = ln [uJ (u)] du = ln [uJ (u)] − uJ (u)du

0 1 1 1
rκ2 0 rκ rκ2 0 rκ rκ2 rκ u

u=0 0
Z rκ
1 1
κr J0 (rκ ) − J0 (0) 1
=− 2 J1 (u)du = 2 J0 (u) = 2
= − 2.
rκ 0 rκ u=0 rκ rκ
΄Αρα :
− r12 2
aκ = κ
J12 (rκ )
=− .
rκ2 J12 (rκ )
2
Τελικά :
∞
X 1
ln x = −2 J0 (rκ x).
r2 J 2 (r )
κ=1 κ 1 κ
Z 1 ∞ Z 1 Z 1 ∞
2
X 1 2 2
X 1 J12 (rκ )
x ln xdx = 4 xJ0 κ(r x)dx ⇒ x ln xdx = 4
0 r4 J 4 (r ) 0
κ=1 κ 1 κ 0 r4 J 4 (r ) 2
κ=1 κ 1 κ
Z 1 ∞ ∞
2
X 1 1 X 1
⇒ x ln xdx = 2 4 2
⇒ =2 4 2
,
0 r J (r )
κ=1 κ 1 κ
4 r J (r )
κ=1 κ 1 κ
1 1 x2 0 Z 1 2 Z 1
x2 2 1
Z Z
2 2 x 1
αφού x ln xdx = ln xdx = ln x − 2 ln x dx = − x ln xdx
0 0 2 2 0 0 2 x 0
Z 1 2 0 1 Z 1 x2 1 Z 1
x x2 x x2 1 1
=− ln xdx = ln x + dx = dx = = .

0 2 2 0 0 2 x 0 2 4 0 4
΄Ασκηση 6. i) ∆είξτε ότι

∞
J0 (ax) X rκ
= J0 (rκ x),
2J0 (a) κ=1
(rκ − a2 )J1 (rκ )
2
73
ii) Βρείτε την ταυτότητα του Parseval που αντιστοιχεί στην ανωτέρω σειρά και δείξτε
ότι :
∞
X rκ2 J02 (a) + J12 (a)
= .
κ=1
(rκ2 − a2 )2 4J02 (a)
Λύση : i)
∞
X
J0 (ax) = aκ J0 (rκ x).
κ=1

από 0 εως 1:
1 ∞ 1
R1
xJ0 (ax)J0 (rκ x)dx
Z Z
ορθ.
X
0
xJ0 (ax)J0 (rm x)dx = aκ xJ0 (rκ x)J0 (rm x)dx =⇒ aκ = R1 2 .
0 κ=1 0 0
xJ 0 (rκ x)dx
1
rκ2 [J00 (rκ )]2 + (rκ2 − 0)J02 (rκ ) rκ2 [J00 (rκ )]2 J12 (rκ )
Z
xJ02 (rκ x)dx = = = .
0 2rκ2 2rκ2 2
Από το α΄ ολοκλήρωµα Lommel για γ = 1, β = rκ , α = α και n = 0, έχουµε :
Z 1
aJ 0 (a)J0 (rκ ) − rκ J00 (rκ )J0 (a) rκ J00 (rκ )J0 (a) rκ J1 (rκ )J0 (a)
xJ0 (ax)J0 (rκ x)dx = 0 2 2
= − 2 2
= .
0 rκ − a rκ − a rκ2 − a2
΄Αρα :
rκ J1 (rκ )J0 (a)
rκ2 −a2 2rκ J0 (a)
aκ = J12 (rκ )
= .
(rκ2 − a2 )J1 (rκ )
2
Τελικά :
∞
X 2rκ J0 (a)
J0 (ax) = J0 (rκ x).
κ=1
(rκ2 − a2 )J1 (rκ )
1 ∞ 1
rκ2
Z Z
1 X
2
xJ02 (ax)dx = xJ02 (rκ x)dx.
4J0 (a) 0 κ=1
(rκ2 − a2 )2 J12 (rκ ) 0
Από το ϐ΄ ολοκλήρωµα Lommel για γ = 1, α = rκ ή α = α και n = 0, έχουµε :

1 1
J 2 (rκ ) a2 [J00 (a)]2 + (a2 − 0)J02 (a) [J00 (a)]2 + J02 (a)
Z Z
xJ02 (rκ x)dx = 1 και xJ02 (ax)dx = = .
0 2 0 2a2 2
΄Αρα, η ταυτότητα του Parseval:
∞
1 [J00 (a)]2 + J02 (a) X rκ2 J12 (rκ )
=
4J02 (a) 2 κ=1
(rκ2 − a2 )2 J12 (rκ ) 2
και
∞
X rκ2 J12 (a) + J02 (a)
= .
κ=1
(rκ2 − a2 )2 4J02 (a)
74
΄Ασκηση 7. ∆είξτε ότι για 0 ≤ x ≤ 1:
∞
3
X J3 (rκ x)
x =2 ,
κ=1
rκ J4 (rκ )
Λύση :
∞
X
3
f (x) = x = aκ J3 (rκ x)
κ=1
R1
0
xf (x)J3 (rκ x)dx
και ϑα είναι aκ = R1 2 .
0
xJ 3 (r κ x)dx
Εκ του τύπου

Z a
r r 0 m 6= n,
rJν (xνm )Jν (xνn ) = a2 0 ν 2 ,
0 a a  [(Jν (xνn ))2 + (1 − 2 )Jν2 (xνn )] m = n
2 xνn
Z 1 Z 1
2 1 0 2 1
έχουµε xJ3 (rκ x)dx = (J3 (rκ )) , διότι J3 (rκ ) = 0 και xJ32 (rκ x)dx = J42 (rκ ),
0 2 0 2
0 n
λόγω της αναδροµικής σχέσης Jn (x) = Jn (x) − Jn+1 (x) για n = 3. Επιπλέον,
Z 1 x
1 1 4 4
Z
4 0 1 J4 (rκ )
x J3 (rκ x)dx = 5 [rκ x J4 (rκ x)] d(rκ x) = 5 rκ4 J4 (rκ ) = .
0 rκ 0 rκ rκ
J4 (rκ ) 2
Εποµένως, 1 2
= και τελικά
r J (r )
2 κ 4 κ
rκ J4 (rκ )
∞
X
3
x = aκ J3 (rκ x).
κ=1
΄Ασκηση 8. ∆είξτε ότι για 0 ≤ x ≤ 1:

∞
xn+1 X Jn+1 (rκ x)
i) = , όπου rκ , κ = 1, 2, . . . οι ϱίζες της Jn (x) = 0, n ≥ 0,
4(n + 1) κ=1 rκ2 Jn+1 (rκ )
∞
X 1 1
ii) 2
= , όπου rκ , κ = 1, 2, . . . οι ϱίζες της Jn (x) = 0, n ≥ 0,
r
κ=1 κ
4(n + 1)
∞
X 1 π2
iii) = .
κ=1
κ2 6
Λύση :
i) Θα αναπτύξουµε το xn+1 σε σειρά συναρτήσεων Bessel Jn+1 (rκ x). Οπότε :
∞ R 1 n+2
X x Jn+1 (rκ x)dx
xn+1 = aκ Jn+1 (rκ x), όπου aκ = 0R 1 . ΄Εχουµε :
2
κ=1 0
xJn+1 (rκ x)dx
75
Z 1 Z rκ
n+2 rκ x=u 1 1
x Jn+1 (rκ x)dx = d[un+2 Jn+2 (u)]du =
Jn+2 (rκ )
0 rκn+3 0 rκ
Z 1
2 1 0 (n + 1)2 2
(rκ ))2 + 1 −

και xJn+1 (rκ x)dx = (Jn+1 2
Jn+1 (rκ ) .
0 2 rκ
n 2n
Απ΄ τις σχέσεις Jn0 (x) = Jn−1 (x) − Jn (x) και Jn−1 (x) + Jn+1 (x) = Jn (x) ϑέτοντας
x x
όπου n το n + 1 και x = rκ κι επειδή Jn (rκ ) = 0, έχουµε :
0 n+1 2(n + 1)
Jn+1 (rκ ) = − Jn+1 (rκ ) και Jn+2 (rκ ) = Jn+1 (rκ ).
rκ rκ
1 2(n+1)
rκ rκ
Jn+1 (rκ ) 4(n + 1)
Εποµένως, aκ =
1 (n+1)2 2 (n+1)2 2
⇒ aκ = .
[ 2 Jn+1 (rκ ) + 1 − 2 Jn+1 (rκ )] rκ2 Jn+1 (rκ )
2 rκ rκ
΄Αρα,
∞
xn+1 X Jn+1 (rκ x)
= .
4(n + 1) κ=1 rκ2 Jn+1 (rκ )
ii) Εάν στη σειρά του ερωτήµατος i) ϑέσουµε όπου x = 1 έχουµε :
∞
1 X 1
= .
4(n + 1) κ=1 rκ2
iii) Εάν rκ είναι οι ϱίζες της J1/2 (x), τότε : rκ = κπ , κ = 1, 2, . . . διότι J1/2 (x) = 0 ⇒
1
sin x = 0 ⇒ x = κπ . ΄Αρα στη σειρά του ερωτήµατος ii) για rκ = κπ και n =
2
έχουµε :
∞ ∞
1 X 1 π2 X 1
= ⇒ = .
4 23 κ=1
(κπ)2 6 κ=1
κ2
N.Y..
mic Press.
versity Press.
76
Ενότητα: Περί Ορθογωνίων Πολυωνύμων



Ενότητα 10
13 Συνθήκες ορθογωνιότητας πολυωνύµων και τριών

όρων αναδροµική σχέση
Θεωρούµε το σύνολο P των πολυωνύµων µιας µεταβλητής x, µε πραγµατικούς συντε-

λεστές, όπου x ∈ (a, β) ⊂ R. (Το a µπορεί να είναι το −∞ και το β µπορεί να είναι
το ∞). Το σύνολο αυτό εφοδιασµένο µε τη συνήθη πρόσθεση και τον πολλαπλασιαµό
πολυωνύµων αποτελεί ένα διανυσµατικό χώρο στο σώµα R.
Ορισµός 13.1 Συνάρτηση ϐάρους λέγεται µια συνάρτηση w(x), w : (a, β) → [0, ∞),
µε την ιδιότητα : τα ολοκληρώµατα
Z β
w(x)xn dx = µn , n = 0, 1, 2, . . . , µ0 > 0, (13.1)
a
να υπάρχουν και να είναι πεπερασµένα. Οι αριθµοί µn λέγονται ϱοπές της συνάρτησης
w(x).
Ο διανυσµατικός χώρος των πολυωνύµων P , που ορίσαµε πιο πάνω, εφοδιασµένος µε
το εσωτερικό γινόµενο :

Z β
p(x), q(x) = p(x)q(x)w(x)dx, p(x), q(x) ∈ P, (13.2)
a
αποτελεί χώρο εσωτερικού γινοµένου και norm (στάθµη) του P (x) ονοµάζεται ο αριθ-
µός : q
kp(x)k = p(x), p(x) . (13.3)
q(x) ∈ P λέγονται ορθογώνια, ως προς τη συνάρ-

Ορισµός 13.2 Τα πολυώνυµα p(x),
τηση ϐάρους w(x) αν p(x), q(x) = 0, και ορθοκανονικά αν kp(x)k = 1.
Μπορούµε να κατασκευάσουµε µια ακολουθία ορθογωνίων πολυωνύµων (Ο.Π.) χρη-

σιµοποιώντας τη µέθοδο Gram-Schmidt:
Θεωρούµε ένα γραµµικώς ανεξάρτητο σύνολο πολυωνύµων : 1, x, x2 , . . . , xn ,. . . .
΄Εστω {φn (x)}∞
n=0 η ακολουθία των Ο.Π. που ϑέλουµε να κατασκευάσουµε, στο διά-
στηµα (a, β), ως προς τη συνάρτηση ϐάρους w(x).
1 x − (x, φ0 (x))φ0 (x)
Θέτουµε φ0 (x) = , φ1 (x) = ,
k1k kx − (x, φ0 (x))φ0 (x)k
x2 − [(x2 , φ0 (x))φ0 (x) + (x2 , φ1 (x))φ1 (x)]
φ2 (x) = 2 , ...
kx − [(x2 , φ0 (x))φ0 (x) + (x2 , φ1 (x))φ1 (x)]k
k−1
X
k
x − (xk , φi (x))φi (x)
i=0
φk (x) = k−1
, k = 1, 2, . . . , n. (13.4)

k X k
x − (x , φi (x))φi (x)

i=0
77
Προφανώς, από την (13.4) προκύπτει ότι το πολυώνυµο φk (x) είναι ϐαθµού k και ότι
kφk (x)k = 1, k = 0, 1, 2, . . . , n. Επίσης
(x, φ0 (x)) − (x, φ0 (x))(φ0 (x), φ0 (x)) (x, φ0 (x)) − (x, φ0 (x))
(φ1 (x), φ0 (x)) = = = 0.
kx − (x, φ0 (x))φ0 (x)k kx − (x, φ0 (x))φ0 (x)k
Με επαγωγή δείχνουµε ότι (φk (x), φm (x)) = 0, k 6= m. Θεωρούµε ότι όλα τα ε-
σωτερικά γινόµενα (φk (x), φj (x)) = 0 για j = 0, 1, . . . , n − 1 και δείχνουµε ότι
(φk (x), φn (x)) = 0.
Πρόταση 13.1: ΄Εστω {φn (x)}∞

n=0 µια ακολουθία Ο.Π. στο (a, β) ως προς τη συνάρτη-
ση ϐάρους w(x). Κάθε πολυώνυµο πn (x), ϐαθµού n, µπορεί να γραφεί, µε µοναδικό
τρόπο, ως γραµµικός συνδυασµόςτων πολυωνύµων {φk (x)}nk=0 . ∆ηλαδή :
n
X πn (x), φk (x)
πn (x) = ck φk (x), όπου ck = , k = 0, . . . , n. (13.5)
k=0
kφk (x)k2
Απόδειξη. Είναι γνωστό, ότι κάθε πολυώνυµο πn (x) = an xn + · · · + a0 , µπορεί να

γραφεί ως γραµµικός συνδυασµός πολυωνύµων {σn (x)}∞ n=0 µελών µιας ακολουθίας
πολυωνύµων σn (x) = βn xn + · · · + β0 , βn 6= 0. Πράγµατι, το πολυώνυµο πn (x)
γράφεται :
h σ (x) β β0 i
n n−1 n−1
πn (x) = an xn + · · · + a0 = an − x − ··· − + · · · + a0 =
βn βn βn
σn (x) an βn−1 n−1 an β0
= an + an−1 − x + · · · + a0 − =
βn βn βn
= cn σn (x) + πn−1 (x).
Συνεχίζοντας την ίδια διαδικασία, καταλήγουµε :
πn (x) = cn σn (x) + cn−1 σn−1 (x) + · · · + c0 σ0 (x) ⇒

n
X
πn (x) = ck σk (x).
k=0
Αν η ακολουθία των πολυωνύµων είναι η ακολουθία των Ο.Π. {φn (x)}∞

n=0 , το πολυώ-
νυµο πn (x) ϑα γράφεται :
n
X
πn (x) = ck φk (x). (13.6)
k=0
Οι συντελεστές ck στην ισότητα (13.6) υπολογίζονται ως εξής : Παίρνουµε το εσωτερικό
γινόµενο στην (13.6) µε το φm (x),
n
X
πn (x), φm (x) = ck φk (x), φm (x) , 0 ≤ m ≤ n.
k=0

Λόγω ορθογωνιότητας : φk (x), φm (x) = 0 για k 6= m. ΄Αρα :

πn (x), φk (x)
πn (x), φk (x) = ck φk (x), φk (x) ⇒ ck = , k = 0, 1, . . . , n.
kφk (x)k2
78
Πρόταση 13.2: Η οικογένεια των πολυωνύµων {φn (x)}∞
n=0 είναι ορθογώνια στο (a, β)
ως προς τη συνάρτηση ϐάρους w(x), αν και µόνο αν
φn (x), xk = 0,

k = 0, 1, . . . , n − 1. (13.7)
Απόδειξη. ΄Εστω ότι η οικογένεια των πολυωνύµων {φn (x)}∞

n=0 είναι ορθογώνια στο
(a, β) ως προς τη συνάρτηση ϐάρους w(x). Τότε ισχύει :

φn (x), φm (x) = 0, n 6= m. (13.8)
Χρησιµοποιώντας την ισότητα (13.6) για το πολυώνυµο xk , ϑα έχουµε :

k
X
xk = cm φm (x). (13.9)
m=0
Για k < n, παίρνουµε στην (13.9) το εσωτερικό γινόµενο µε φn (x):

k
X
k

x , φn (x) = cm φm (x), φn (x) . (13.10)
m=0
Αφού m < k και k < n τότε m < n, δηλαδή m 6= n, οπότε λόγω της (13.8), η (13.10)
δίνει την ισότητα (13.7).
΄Εστω ότι ισχύει η ισότητα (13.7). Χρησιµοποιώντας την ισότητα (13.5) για το πολυώ-
νυµο φm (x) και σk (x) = xk :
m
X
φm (x) = ck x k . (13.11)
k=0
Παίρνουµε το εσωτερικό γινόµενο στην (13.11) µε φn (x) και έστω m < n, οπότε :
m
X
ck xk , φn (x) .

φm (x), φn (x) = (13.12)
k=0
Αφού k < m και m < n τότε k < n, οπότε απ΄ την (13.12), λόγω της (13.7), έχουµε
φm (x), φn (x) = 0, για m < n. Εργαζόµενοι οµοίως, ϑέτοντας όπου m το n, τότε
παίρνουµε πάλι φn (x), φm (x) = 0 για n < m, και απο αυτές τις δύο ισότητες
πάιρνουµε την (13.8).
Σηµείωση 13.1: Είναι προφανές ότι η ισότητα (13.7) ισχύει και για οποιοδήποτε πο-
λυώνυµο πk (x) ϐαθµού k < n, δηλαδή φn (x), πk (x) = 0, k < n, διότι το πολυώνυµο
k
X
πk (x) γράφεται : πk (x) = ai xi και η ισότητα (13.7) ισχύει για κάθε 0 ≤ i ≤ k < n.
i=0
Θεώρηµα 13.1: Κάθε οικογένεια Ο.Π. {φn (x)}∞ n=0 στο (a, β) ως προς τη συνάρτηση
ϐάρους w(x), ικανοποιεί µια τριών όρων αναδροµική σχέση της µορφής :
xφn (x) = an φn+1 (x) + βn φn (x) + γn φn−1 (x), n = 0, 1, 2, . . . (13.13)
µε an 6= 0, γ 6= 0 και φ−1 (x) = 0.
79
Απόδειξη. Το πολυώνυµο xφn (x) είναι ϐαθµού n + 1, εποµένως µπορούµε να το εκ-
ϕράσουµε σαν γραµµικό συνδυασµό των Ο.Π. {φn (x)}∞n=0 , χρησιµοποιώντας την Πρό-
ταση 13.1. ∆ηλαδή
n+1
X
xφn (x) = ck φk (x), cn+1 6= 0, (13.14)
k=0
µε
xφn (x), φk (x)
ck = . (13.15)
kφk (x)k2
Από τον ορισµό (13.2) του εσωτερικού γινοµένου :

xφn (x), φk (x) = φn (x), xφk (x) . (13.16)

Αν k + 1 < n από την Πρόταση 13.2, φn (x), xφk (x) = 0 και λόγω της (13.16) ϑα
είναι xφn (x), φk (x) = 0, οπότε από την (13.15) προκύπτει ότι : ck = 0 για k + 1 < n
ή k < n − 1. Η ισότητα (13.14) τότε γίνεται :
xφn (x) = cn−1 φn−1 (x) + cn φn (x) + cn+1 φn+1 (x), µε cn+1 6= 0.
Θέτοντας cn+1 = an 6= 0, cn = βn και cn−1 = γn , προκύπτει η ισότητα

(13.13).
xφn (x), φn+1 (x)
Παρατηρούµε, δε, ότι επειδή από την (13.15): an = και γn =
kφn+1 (x)k2
xφn (x), φn−1 (x)
, οι συντελεστές της αναδροµικής σχέσης γn και an συνδέονται µέσω
kφn−1 (x)k2
της ισότητας :
an−1 kφn (x)k2
γn = , (13.17)
kφn−1 (x)k2
6 0 τότε και γn 6= 0.
οπότε αφού an =
Σηµείωση 13.2: Αν η οικογένεια των Ο.Π. {φn (x)} είναι ορθοκανονική, δηλαδή
kφn (x)k = 1 τότε η αναδροµική σχέση τριών όρων (13.13) παίρνει, λόγω της (13.17),
τη µορφή :
xφn (x) = an φn+1 (x) + βn φn (x) + an−1 φn−1 (x), n = 0, 1, . . . , an 6= 0, φ−1 (x) = 0
(13.18)
΄Αρα, δοθείσης της αναδροµικής σχέσης (13.13) µπορούµε να ϐρούµε σταθερά κα-
νονικοποίησης λn , τέτοια ώστε η οικογένεια {λn φn (x)}∞ ∞
n=0 = {yn (x)}n=0 , να είναι
ορθοκανονική, δηλαδή να ικανοποιεί την (13.18). Πράγµατι, η (13.13) γίνεται :
yn (x) yn+1 (x) yn (x) yn−1 (x)

x = an + βn + γn ⇒
λn λn+1 λn λn−1
λn λn
xyn (x) = an yn+1 (x) + βn yn (x) + γn yn−1 (x).
λn+1 λn−1
Αφού η {yn (x)} είναι ορθοκανονική ϑα πρέπει :
λn−1 λn an−1 2
an−1 = γn ⇒ an−1 λ2n−1 = γn λ2n ⇒ λ2n = λ . (13.19)
λn λn−1 γn n−1
80
Εφαρµόζοντας αναδροµικά την (13.19) για n−1, n−2, . . . , καταλήγουµε σε µια σχέση
an−1 an−2 a0
της µορφής : λ2n = . . . λ20 , απ΄ όπου υπολογίζουµε το λn , λαµβάνοντας υπ΄
γn γn−1 γ0
2 2 2
όψιν µας ότι : kyn (x)k = 1 ⇒ kλn φn (x)k = 1 ⇒ λ2n kφn (x)k = 1, n = 0, 1, 2, . . . .
1
΄Αρα : λ20 = .
kφ0 (x)k2
Σηµείωση 13.3: Το αντίστροφο του Θεωρήµατος 13.1 είναι το λεγόµενο ϑεώρηµα του
Favard:
Κάθε ακολουθία πολυωνύµων {φn (x)}∞ n=0 που ικανοποιεί µια αναδροµική σχέση της
µορφής (13.13) είναι ορθογώνια ως προς µια συνάρτηση κατανοµής µ(x), (αν ϑεωρή-
σουµε αντί για το ολοκλήρωµα Riemann το ολοκλήρωµα ως προς ένα µέτρο Lebesgue-
Stieltjes), µε διάστηµα ολοκλήρωσης το ελάχιστο [a, β] που περιέχει το στήριγµα του
µ. ΄Οµως δεν υπάρχει γενική µέθοδος για την εύρεση της µ(x) και του αντίστοιχου
διαστήµατος [a, β].
14 Ρίζες ορθογωνίων πολυωνύµων
Θεώρηµα 14.1: (τύπος Darboux-Christoffel) ΄Εστω {φn (x)}∞

n=0 µια ακολουθία Ο.Π.
n
X φk (x)φk (y)
στο (a, β) ως προς τη συνάρτηση ϐάρους w(x), και Kn (x, y) = .
k=0
kφk (x)k2
Να δειχθεί ότι
an [φn (y)φn+1 (x) − φn (x)φn+1 (y)]

(i) Kn (x, y) = 2 (14.1)
kφn (x)k x−y
και
an
(ii) Kn (x, x) = [φn (x)φ0n+1 (x) − φ0n (x)φn+1 (x)]. (14.2)
kφn (x)k2
Απόδειξη. (i) Εφ΄ όσον η ακολουθία {φn (x)} είναι ορθογώνια, ϑα ισχύει η τριών όρων
αναδροµική σχέση (13.13), την οποία γράφουµε για x και y , δηλαδή :
xφk (x) = ak φk+1 (x) + βk φk (x) + γk φk−1 (x) (14.3)
και
yφk (y) = ak φk+1 (y) + βk φk (y) + γk φk−1 (y). (14.4)
Πολλαπλασιάζουµε την (14.3) µε φk (y), την (14.4) µε φk (x) και αφαιρούµε κατά µέλη,
οπότε :
xφk (x)φk (y) = ak φk+1 (x)φk (y) + βk φk (x)φk (y) + γk φk−1 (x)φk (y)
yφk (y)φk (x) = ak φk+1 (y)φk (x) + βk φk (y)φk (x) + γk φk−1 (y)φk (x)
(x − y)φk (x)φk (y) = ak [φk+1 (x)φk (y) − φk+1 (y)φk (x)] + γk [φk−1 (x)φk (y) − φk−1 (y)φk (x)].
81
και χρησιµοποιώντας την (13.17) καταλήγουµε :
(x − y)φk (x)φk (y) = ak [φk+1 (x)φk (y) − φk+1 (y)φk (x)]

ak−1 kφk (x)k2
+ 2 φk−1 (x)φk (y) − φk−1 (y)φk (x) ⇒
kφk−1 (x)k

φk (x)φk (y) 1 ak
= φk+1 (x)φk (y) − φk+1 (y)φk (x)
kφk (x)k2 x − y kφk (x)k2

ak−1
+ φk−1 (x)φk (y) − φk−1 (y)φk (x) . (14.5)
kφk−1 (x)k2
Θέτουµε
ak
2 φk+1 (x)φk (y) − φk+1 (y)φk (x) = Ak+1 (x, y), (14.6)
kφk (x)k
οπότε αθροίζοντας ως προς k από 0 έως n, η (14.5), λόγω της (14.6), δίνει την ισότητα :
n n
X φk (x)φk (y) 1 X 1 An+1 (x, y)
= [Ak+1 (x, y)−Ak (x, y)] = An+1 (x, y)−A0 (x, y) = ,
k=0
kφk (x)k2 x − y k=0 x−y x−y
διότι A0 (x, y) = 0, αφού φ−1 (x) = 0 = φ−1 (y).

an [φn (y)φn+1 (x) − φn (x)φn+1 (y)]
΄Αρα : Kn (x, y) = 2 , που είναι η αποδεικτέα.
kφn (x)k x−y
(ii) Η ισότητα (14.2) αποδεικνύεται από την (14.1) παίρνοντας το όριο του y → x και
εφαρµόζοντας τον κανόνα του L’ Hopitâl. Πράγµατι :
an [φ0n (y)φn+1 (x) − φn (x)φ0n+1 (y)]

Kn (x, x) = lim
kφn (x)k2 y→x (−1)
an 0 0
= 2 [φn (x)φn+1 (x) − φn (x)φn+1 (x)].
kφn (x)k
Θεώρηµα 14.2: ΄Ολες οι ϱίζες xj των Ο.Π. {φn (x)}∞

n=0 , στο διάστηµα (a, β) ως προς τη
συνάρτηση ϐάρους w(x), είναι πραγµατικές, απλές και ϐρίσκονται µέσα στο διάστηµα
(a, β).
Απόδειξη. ΄Εστω ότι το πολυώνυµο φn (x) έχει µια ϱίζα µιγαδική x = x1 + ix2 , τότε ϑα
γράφεται : φn (x) = (x − x1 − ix2 )qn−1 (x), όπου qn−1 (x) µη µηδενικό πολυώνυµο του
x ϐαθµού n − 1. Παίρνουµε το εσωτερικό γινόµενο της ισότητας µε qn−1 (x), τότε :

φn (x), qn−1 (x) = (x − x1 − ix2 )qn−1 (x), qn−1 (x) , όµως λόγω της ορθογωνιότητας
των πολυωνύµων φn (x), φn (x), qn−1 (x) = 0, οπότε :

(x − x1 − ix2 )qn−1 (x), qn−1 (x) = 0 ⇒

(x − x1 )qn−1 (x), qn−1 (x) − ix2 qn−1 (x), qn−1 (x) = 0. (14.7)
Απ΄ την (14.7) προκύπτει ότι : x2 = 0, αφού qn−1 (x) 6= 0, δηλαδή η ϱίζα είναι πραγ-
Z β
2

µατική και (x − x1 )qn−1 (x), qn−1 (x) = 0 ⇒ (x − x1 )qn−1 (x)w(x)dx = 0. ∆ηλαδή
a
82
a < x < β ⇒ x ∈ (a, β).
Αν η ϱίζα x1 είναι διπλή, τότε το πολυώνυµο φn (x) ϑα γράφεται :
φn (x) = (x−x1 )2 qn−2 (x), όπου qn−2 (x) µη µηδενικό πολυώνυµο ϐαθµού n−2. Οπότε
παίρνοντας το εσωτερικό γινόµενο της ισότητας µε qn−2 (x), έχουµε :

φn (x), qn−2 (x) = (x − x1 )2 qn−2 (x), qn−2 (x)
και λόγω της ορθογωνιότητας των πο-
2
λυωνύµων φn (x): (x − x1 ) qn−2 (x), qn−2 (x) = 0, άτοπο, διότι το εσωτερικό γινόµενο
Z β
είναι : (x − x1 )2 qn−2
2
(x)w(x)dx, που είναι διάφορο από το µηδέν.
a
Πρόταση 14.1: Οι ϱίζες των Ο.Π. φn (x) και φn+1 (x) εναλλάσονται στο διάστηµα
(a, β).
Απόδειξη. Κατ΄ αρχήν τα πολυώνυµα φn (x) και φn+1 (x) δεν µπορεί να έχουν κοινή ϱί-
Ϲα, διότι αν είχαν, έστω την xj , τότε από την αναδροµική σχέση τριών όρων (13.13) η xj
ϑα ήταν ϱίζα και του φn−1 (x) και επαναλαµβάνοντας διαδοχικά την αναδροµική σχέση
για n − 1, n − 2, . . . , ϑα καταλήγαµε ότι η xj είναι ϱίζα των φi (x), i = 1, . . . , n − 1 και
του φ0 (x), πράγµα άτοπο, διότι το φ0 (x) είναι µια σταθερά µη µηδενική. ΄Εστω τώρα
ότι xj , xj+1 είναι δύο διαδοχικές ϱίζες του πολυωνύµου φn+1 (x). Τότε από τον τύπο
an 0
(14.2) έχουµε για x = xj και x = xj+1 : Kn (xj , xj ) = 2 [φn (xj )φn+1 (xj )] ≥ 0
kφn (xj )k
an 0
και Kn (xj+1 , xj+1 ) = [φn (xj+1 )φn+1 (xj+1 )] ≥ 0. Εφ΄ όσον οι xj , xj+1 είναι
kφn (xj+1 )k2
διαδοχικές ϱίζες του φn+1 (x), οι συναρτήσεις φ0n+1 (xj ) και φ0n+1 (xj+1 ) έχουν αντίθετα
πρόσηµα, άρα και οι συνεχείς συναρτήσεις φn (xj ) και φn (xj+1 ) έχουν αντίθετα πρό-
σηµα, άρα η φn (x) µηδενίζεται τουλάχιστον µια ϕορά στο διάστηµα [xj , xj+1 ]. ΄Οµοια
αποδεικνύεται ότι και η φn+1 (x) µηδενίζεται τουλάχιστον µια ϕορά µεταξύ δύο διαδο-
χικών ϱιζών της φn (x), οπότε έπεται ότι µεταξύ δύο ϱιζών του φn+1 (x) υπάρχει ακριβώς
µία ϱίζα του φn (x).
Σηµείωση 14.1: Αν εφαρµόσουµε την αναδροµική σχέση (13.13) για n = 0, 1, . . . , N −

1, τότε παίρνουµε :
xφ0 (x) = a0 φ1 (x) + β0 φ0 (x)

xφ1 (x) = a1 φ2 (x) + β1 φ1 (x) + γ1 φ0 (x)
xφ2 (x) = a2 φ3 (x) + β2 φ2 (x) + γ2 φ1 (x)
..
.
xφN −1 (x) = aN −1 φN (x) + βN −1 φN −1 (x) + γN −1 φN −2 (x).
 
  β0 a0
φ0 (x) γ1 β1 a1 
 φ1 (x)   
Αν ϑέσουµε Φ(x) = 

..

, J =

 γ 2 β 2 a 2 ,

 .   .. 
 . 
φN −1 (x)
γN −2 βN −1
83
 
0
..
F (x) =  , τότε οι ανωτέρω σχέσεις µπορούν να γραφούν ως εξής :
 
.
aN −1 φN (x)
xΦ(x) = JΦ(x) + F (x). (14.8)
Αν xi είναι ϱίζες του φN (x), δηλαδή φN (xi ) = 0, τότε F (xi ) = 0 και η (14.8) µας
δίνει : xi Φ(xi ) = JΦ(xi ), δηλαδή οι xi είναι ιδιοτιµέςτου τριδιαγώνιου
 πίνακα J (άρα
φ0 (xi )
..
πραγµατικές) µε αντίστοιχο ιδιοστοιχείο το Φ(xi ) =  .
 
.
φN −1 (xi )
Αντίστροφα, αν xi Φ(xi ) = JΦ(xi ), τότε η (14.8) µας οδηγεί στο συµπέρασµα ότι
F (xi ) = 0 ⇒ φN (xi ) = 0, δηλαδή οι ιδιοτιµές του πίνακα J είναι ϱίζες του πολυωνύ-
µου φN (x).
15 Τύπος Rodrigues για τα Ο.Π.
Θεώρηµα 15.1: ΄Εστω G(x) µια συνεχής συνάρτηση για x ∈ (a, β), η οποία είναι
2n + 1 ϕορές παραγωγίσιµη και ικανοποιεί τις συνοριακές συνθήκες
G(a) = G0 (a) = · · · = G(n−1) (a) = 0

G(β) = G0 (β) = · · · = G(n−1) (β) = 0. (15.1)
Επίσης, η ρ(x) είναι µια απείρως διαφορίσιµη συνάρτηση ϐάρους στο διάστηµα (a, β).
Τότε τα πολυώνυµα
cn dn G(x)
φn (x) = , cn = σταθερά (15.2)
ρ(x) dxn
σχηµατίζουν µια ακολουθία Ο.Π. ως προς τη συνάρτηση ϐάρους ρ(x) στο διάστηµα
(a, β). Ο δε τύπος (15.2) λέγεται τύπος του Rodrigues για τα Ο.Π..
Απόδειξη. Για να δείξουµε ότι τα φn (x), όπως ορίζονται από την (15.2), σχηµατίζουν
µια οικογένεια Ο.Π., ϑα χρησιµοποιήσουµε τον ισοδύναµο ορισµό της ορθογωνιότη-
Z β
τας. Οπότε, αρκεί να δείξουµε ότι ρ(x)φn (x)xm dx = 0, m ≤ n − 1.
a
Αντικαθιστούµε στο ολοκλήρωµα το φn (x) από την (15.1) και εφαρµόζουµε την κατά
84
παράγοντες ολοκλήρωση :
β β Z β
dn dn−1 G(x) m β n−1
Z Z
m m m−1 d G(x)
ρ(x)φn (x)x dx = cn x [G(x)]dx = c n x − c n mx dx
dxn dxn−1 dxn−1

a a x=a a
Z β
(15.1) dn−1 G(x)
= −cn m xm−1 dx
a dxn−1
Z β
dn−2 G(x) m−1 β m−2 d
n−2
G(x)
= −cn m n−2
x + c n m(m − 1) x n−2
dx
dx dx

x=a a
Z β n−2
(15.1) m−2 d G(x)
= cn m(m − 1) x n−2
dx = . . .
a dx
β
(15.1)
= cn (−1)n m!G(x) = 0,

x=a
πράγµα που ϑέλαµε να δείξουµε.
Σηµείωση 15.1: 1) ΄Εστω f (x) µια συνεχής συνάρτση για x ∈ (a, β) µε συνεχείς
µερικές παραγώγους έως τουλάχιστον τάξης n και φn (x) µια οικογένεια Ο.Π. στο
∞
X
διάστηµα (a, β) ως προς τη συνάρτηση ϐάρους ρ(x). Αν f (x) = an φn (x), τότε
n=0
για να υπολογίσουµε τους συντελεστές an , χρησιµοποιώντας ανάλογη ισότητα
µε την
(13.5), ϑα πρέπει να υπολογίσουµε το εσωτερικό γινόµενο f (x), φn (x) . ΄Ετσι :
β β
dn
Z Z
(15.2)
f (x), φn (x) = ρ(x)f (x)φn (x)dx = cn f (x) n [G(x)]dx
a a dx
n−1 Z β n−1
d G(x) β d G(x)
= cn f (x) n−1
− cn f 0 (x) dx
dx dxn−1

x=a a
Z β
(15.1) 0 dn−2 G(x) β 00 dn−2 G(x)
= −cn f (x) + c n f (x) dx = . . .
dxn−2 x=a dxn−2

a
Z β
n
= (−1) cn f (n) (x)G(x)dx. (15.3)
a

΄Αρα δοθείσης της συνάρτησης G(x), γνωρίζουµε το f (x), φn (x) , εποµένως απ΄ τον
τύπο (13.5) και τους συντελεστές an .
2) Αν f (x) = φm (x), m < n, τότε απ΄ την (15.3) προκύπτει :

Z β
φm (x), φn (x) = (−1)n φ(n)

m (x)G(x)dx = 0. Οµοίως, εναλλάσσοντας τη ϑέση των
a Z β
m
φ(m)

m και n, για n < m: φn (x), φm (x) = (−1) n (x)G(x)dx = 0. ΄Αρα αποδει-
a
κνύεται η ορθογωνιότητα των φn (x).
Z β
2
d2n = kφn (x)k = φn (x), φn (x) = (−1)n cn φ(n)

Αν f (x) = φn (x) τότε : n (x)G(x)dx.
a
85
16 Γεννήτριες συναρτήσεις Ο.Π.
Η γεννήτρια συνάρτηση των Ο.Π. είναι µια συνάρτηση δύο µεταβλητών Φ(x, t), η
οποία µπορεί να αναπτυχθεί σε δυναµοσειρά ως προς t, για |t| αρκετά µικρό και οι
συντελεστές της σειράς είναι η ακολουθία των Ο.Π.. ∆ηλαδή :
∞
X
Φ(x, t) = φn (x)tn . (16.1)
n=0
Η γεννήτρια συνάρτηση µιας ακολουθίας Ο.Π. µπορεί να ϐρεθεί µε διάφορους τρό-

πους. ΄Ενας, εξ αυτών, είναι η χρησιµοποίηση της αναδροµικής σχέσης τριών όρων,
που ικανοποιούν τα Ο.Π., µε την παρακάτω διαδικασία :
Πολλαπλασιάζουµε και τα δύο µέλη της αναδροµικής σχέσης µε tn και αθροίζουµε ως
προς n, κάθε όρο, για n από το µηδέν έως το άπειρο. Αλλάζοντας την αρίθµηση στα
αθροίσµατα, δηµιουργούµε την Φ(x, t) χρησιµοποιώντας την (16.1), και την µερική
παράγωγο αυτής
∞
∂Φ(x, t) X
= nφn (x)tn−1 (16.2)
∂t n=0
και καταλήγουµε σε µία Μ.∆.Ε. 1ης τάξης ως προς Φ(x, t), την οποία λύνουµε χρησι-
µοποιώντας το γεγονός ότι : φ0 (x) = 1, υπολογίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση Φ(x, t).
Επίσης, από τη γεννήτρια συνάρτηση των Ο.Π. µπορούµε να ϐρούµε την τριών όρων
αναδροµική σχέση, την οποία ικανοποιούν τα Ο.Π., καθώς, επίσης, και αναδροµικές
σχέσεις που συνδέουν την παράγωγο ως προς x Ο.Π. µε τα ίδια ή και µε µεγαλύτερου
ή µικρότερου ϐαθµού Ο.Π. ίδιας οικογένειας. Για την πρώτη περίπτωση, την εύρεση
της αναδροµικής σχέσης τριών όρων, παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς
t και δηµιουργούµε ισότητα αθροισµάτων. Αλλάζουµε την αρίθµηση για να δηµιουρ-
γήσουµε σε όλα τα αθροίσµατα tn και εξισώνουµε τους συντελεστές. Για τη δεύτερη
περίπτωση, παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς x, και ακολουθούµε ίδια
διαδικασία, όπως προηγούµενα.
N.Y..
mic Press.
Chihara T. S. (1978) An introduction to ortogonal polynomials, Gordon and Breach
Science Publications, N.Y..
Szegö G. (1939) Orthogonal polynomials, Amer. Math. Soc., vol. XXIII.
86
Ενότητα 11
17 Εφαρµογές
17.1 Πολυώνυµα Legendre
΄Ασκηση 1. ∆οθέντος ότι ο τύπος του Rodrigues για τα πολυώνυµα Legendre είναι
1 dn 2
Pn (x) = (x − 1)n (17.1)
2n n! dxn
να δειχθεί ότι :
1 1
(−1)n
Z Z
i) f (x)Pn (x)dx = n (x2 − 1)n f (n) (x)dx, (17.2)
−1 2 n! −1
όπου f (x) είναι µια συνεχής συνάρτηση τέτοια ώστε και οι παράγωγοί της µέχρι n
τάξη να είναι συνεχείς στο [−1, 1] και
Z 1
2
ii) d2n = Pn2 (x)dx = . (17.3)
−1 2n + 1
Λύση : i) ΄Εχουµε :
1 1
1 dn 2
Z Z
f (x)Pn (x)dx = f (x)
n n! dxn
(x − 1)n dx
−1 −1 2
Z 1
1 n dn−1 2 n
1
0 dn−1 2 n
o
= n (x − 1) f (x) − f (x) n−1 (x − 1) dx

2 n! dxn−1 x=−1 −1 dx
Z 1 n−1
d
=− f 0 (x) n−1 (x2 − 1)n dx
−1 dx
n−2 Z 1
1 n d 2 n 0
1
00 dn−2 2 n
o
=− n (x − 1) f (x) − f (x) (x − 1) dx

2 n! dxn−2 dxn−2

x=−1 −1
(−1)2 1 00 dn−2
Z
= n f (x) n−2 (x2 − 1)n dx = . . .
2 n! −1 dx
n Z 1
(−1)
= n f (n) (x)(x2 − 1)n dx.
2 n! −1
ii) Θέτουµε στην ισότητα (17.2) f (x) = Pn (x), οπότε :

Z 1
(−1)n 1 dn
Z
2 2
dn = Pn (x)dx = n P (x)(x2 − 1)n dx.
n n
(17.4)
−1 2 n! −1 dx
΄Οµως, απ΄ τον τύπο (17.1) παραγωγίζοντας ως προς x, προκύπτει :
dn Pn (x) 1 d2n 2 (2n)!

n
= n 2n
(x − 1)n = n . (17.5)
dx 2 n! dx 2 n!
87
Ενότητα: Εφαρμογές στα κλασσικά Ορθογώνια Πολυώνυμα



Ενότητα 11
17 Εφαρµογές
17.1 Πολυώνυµα Legendre
΄Ασκηση 1. ∆οθέντος ότι ο τύπος του Rodrigues για τα πολυώνυµα Legendre είναι
1 dn 2
Pn (x) = (x − 1)n (17.1)
2n n! dxn
να δειχθεί ότι :
1 1
(−1)n
Z Z
i) f (x)Pn (x)dx = n (x2 − 1)n f (n) (x)dx, (17.2)
−1 2 n! −1
όπου f (x) είναι µια συνεχής συνάρτηση τέτοια ώστε και οι παράγωγοί της µέχρι n
τάξη να είναι συνεχείς στο [−1, 1] και
Z 1
2
ii) d2n = Pn2 (x)dx = . (17.3)
−1 2n + 1
Λύση : i) ΄Εχουµε :
1 1
1 dn 2
Z Z
f (x)Pn (x)dx = f (x)
n n! dxn
(x − 1)n dx
−1 −1 2
Z 1
1 n dn−1 2 n
1
0 dn−1 2 n
o
= n (x − 1) f (x) − f (x) n−1 (x − 1) dx

2 n! dxn−1 x=−1 −1 dx
Z 1 n−1
d
=− f 0 (x) n−1 (x2 − 1)n dx
−1 dx
n−2 Z 1
1 n d 2 n 0
1
00 dn−2 2 n
o
=− n (x − 1) f (x) − f (x) (x − 1) dx

2 n! dxn−2 dxn−2

x=−1 −1
(−1)2 1 00 dn−2
Z
= n f (x) n−2 (x2 − 1)n dx = . . .
2 n! −1 dx
n Z 1
(−1)
= n f (n) (x)(x2 − 1)n dx.
2 n! −1
ii) Θέτουµε στην ισότητα (17.2) f (x) = Pn (x), οπότε :

Z 1
(−1)n 1 dn
Z
2 2
dn = Pn (x)dx = n P (x)(x2 − 1)n dx.
n n
(17.4)
−1 2 n! −1 dx
΄Οµως, απ΄ τον τύπο (17.1) παραγωγίζοντας ως προς x, προκύπτει :
dn Pn (x) 1 d2n 2 (2n)!

n
= n 2n
(x − 1)n = n . (17.5)
dx 2 n! dx 2 n!
87
και αντικαθιστώντας στην (17.4) παίρνουµε :
(−1)n 1 (2n)! 2
Z Z 1
(2n)!
d2n= n n 2
(x − 1) dx ⇒ dn = n 2 (1 − x2 )n dx ⇒
2 n! −1 2n n! (2 n!) −1
Z 1
2 (2n)!
dn = n 2 2 (1 − x2 )n dx. (17.6)
(2 n!) 0
΄Οµως :
1 1
1 1 −1/2 1 1 1/2−1
Z Z Z Z
2 n x2 =t dt n n
(1 − x ) dx = (1 − t) 1/2 = t (1 − t) dt = t (1 − t)n+1−1 dt
0 2xdx=dt 0 2t 2 0 2 0
1 Γ 1 Γ(n + 1) √
1 1 2 1 πn!
= B ,n + 1 = 3
=
(2n+1)(2n−1)(2n−3)···3·1·
√ .
π
2 2 2 Γ n+ 2 2 n+1 2
(17.7)
Εποµένως, η (17.6) ϑα πάρει τη µορφή :
(2n)!2 1 n!2n+1 (2n)!!2n+1

d2n = · ⇒ d 2
n =
22n (n!)2 2 (2n + 1)(2n − 1) · · · 3 · 1 22n n!(2n + 1)(2n − 1) · · · 3 · 1
2n(2n − 1)2(n − 1)(2n − 3)2(n − 2) · · · 3 · 2 · 1 · 2n+1
⇒ d2n =
22n n!(2n + 1)(2n − 1) · · · 3 · 1
2n n!2n+1 22n+1 2
⇒ d2n = 2n ⇒ d2n = 2n ⇒ d2n = ,
2 n!(2n + 1) 2 (2n + 1) 2n + 1
πράγµα που ϑέλαµε να αποδείξουµε. 2
΄Ασκηση 2. Με τη ϐοήθεια της γεννήτριας συνάρτησης των πολυωνύµων Legendre να

Z 1
2
δειχθεί ότι : Pn2 (x)dx = .
−1 2n + 1
Λύση :
Ισχύει
∞
X
2 −1/2
(1 − 2tx + t ) = Pn (x)tn , (∗)
n=0
οπότε για n και m η (∗) γίνεται :

∞
X ∞
X
(1 − 2tx + t2 )−1 = Pn (x)tn Pm (x)tm ⇒
n=0 m=0
∞
X X∞ X∞
(1 − 2tx + t2 )−1 = Pn2 (x)t2n + 2 Pm (x)Pn (x)tm+n (∗∗)
n=0 n=0 m=0
n6=m
88
Ολοκληρώνουµε την (∗∗) ως προς x από −1 έως 1:
Z 1 ∞ Z 1 ∞ X
∞ Z 1
dx X X
= Pn2 (x)t2n dx +2 Pm (x)Pn (x)tm+n dx ⇒
−1 1 − 2tx + t2 n=0 −1 n=0 m=0 −1
n6=m
Z 1 ∞ Z 1 ∞ Z 1
dx X 1 1 X
2
= t2n Pn2 (x)dx
⇒ − ln|1 − 2tx + t | 2
= t 2n
Pn2 (x)dx ⇒
−1 1 − 2tx + t n=0 −1 2t x=−1
n=0 −1
∞ 1 ∞ 1
1 − 2t + t2 (1 − t)2
Z Z
1 X
2n 2 1 X
2n
− ln| | = t P n (x)dx ⇒ − ln| | = t Pn2 (x)dx ⇒
2t 1 + 2t + t2 n=0 −1 2t (1 + t)2
n=0 −1
X∞ Z 1
ln|t + 1| − ln|t − 1| = t2n+1 Pn2 (x)dx (∗ ∗ ∗)
n=0 −1
Παραγωγίζουµε την (∗ ∗ ∗) ως προς t:

∞ 1 ∞ Z 1
t−1−t−1 X
Z
1 1 X
− = (2n + 1)t2n ⇒ Pn2 (x)dx
2−1
= (2n + 1)t2n
Pn2 (x)dx
t + 1 t − 1 n=0 −1 t n=0 −1
∞ Z 1 ∞ ∞ Z 1
2 X X X
− = (2n + 1)t2n Pn2 (x)dx ⇒ 2t2n = (2n + 1)t2n Pn2 (x)dx ⇒
t2 − 1 n=0 −1 n=0 n=0 −1
Z 1 Z 1
2
2 = (2n + 1) Pn2 (x)dx ⇒ Pn2 (x)dx = .
−1 −1 2n + 1

i) (1 − x2 )Pn0 (x) = nPn−1 (x) − nxPn (x),

2(n + 1)
αν m = n + 1,
Z 1 


ii) xPn (x)Pm (x)dx = (2n + 1)(2n2n
+ 3) ,
−1 
 αν m = n − 1
(2n − 1)(2n + 1)

Z 1
2n(n + 1)
iii) (x2 − 1)Pn+1 (x)Pn0 (x)dx = ,
−1 (2n + 1)(2n + 3)

Z 1 0 αν m 6= n,
2 0 0
iv) (1 − x )Pn (x)Pm (x)dx = 2n(n + 1) .
−1  αν m = n
2n + 1
Λύση :
i) Γνωρίζουµε ότι ισχύουν οι αναδροµικές σχέσεις xPn0 (x) = Pn−1
0
(x) + nPn (x) και
0
Pn+1 (x)−xPn0 (x) = (n+1)Pn (x). Πολλαπλασιάζουµε την πρώτη µε x και στη δεύτερη
ϑέτουµε όπου n το n − 1, οπότε προκύπτουν, αντίστοιχα, οι ισότητες :
x2 Pn0 (x) = xPn−1
0
(x) + nxPn (x), (∗)
Pn0 (x) − xPn−1
0 0
(x) = nPn−1 (x) ⇒ xPn−1 (x) = Pn0 (x) − nPn−1 (x). (∗∗)
89
Από την ισότητα (∗) έχουµε :
(∗∗)
(1 − x2 )Pn0 (x) = Pn0 (x) − xPn−1
0
(x) − nxPn (x) ⇒
2 0 0 0
(1 − x )Pn (x) = Pn (x) − Pn (x) + nPn−1 (x) − nxPn (x) ⇒
(1 − x2 )Pn0 (x) = nPn−1 (x) − nxPn (x).
ii) Ισχύει η αναδροµική σχέση (n+1)Pn+1 (x) = (2n+1)xPn (x)−nPn−1 (x), την οποία
πολλαπλασιάζουµε µε Pm (x) και ολοκληρώνουµε ως προς x από −1 έως 1:
Z 1 Z 1 Z 1
(n + 1) Pn+1 (x)Pm (x)dx = (2n + 1) xPn (x)Pm (x)dx − n Pn−1 (x)Pm (x)dx.
−1 −1 −1
∆ιακρίνουµε περιπτώσεις : αν m = n + 1 τότε
Z 1 Z 1
2 2(n + 1)
(n+1) = (2n+1) xPn (x)Pn+1 (x)dx ⇒ xPn (x)Pn+1 (x)dx = ,
2n + 3 −1 −1 (2n + 1)(2n + 3)
ενώ αν m = n − 1 τότε
Z 1 Z 1
2 2n
0 = (2n+1) xPn (x)Pn−1 (x)dx−n ⇒ xPn (x)Pn−1 (x)dx = .
−1 2n − 1 −1 (2n − 1)(2n + 1)
iii) Πολλαπλασιάζουµε την ισότητα που δείξαµε στο ερώτηµα i) µε Pn+1 (x) και ολο-
κληρώνουµε ως προς x από −1 έως 1:
Z 1 Z 1 Z 1
2 0 ii)
(1 − x )Pn (x)Pn+1 (x)dx = n Pn−1 (x)Pn+1 (x)dx − n xPn (x)Pn+1 (x)dx ⇒
−1 −1 −1 m=n+1
Z 1
2n(n + 1)
(x2 − 1)Pn0 (x)Pn+1 (x)dx = .
−1 (2n + 1)(2n + 3)
iv) Τα πολυώνυµα Legendre ικανοποιούν τη δ.ε.
d
(1 − x2 )Pn00 (x) − 2xPn0 (x) + n(n + 1)Pn (x) = 0 ⇒ [(1 − x2 )Pn0 (x)] = −n(n + 1)Pn (x)
dx
Πολλαπλασιάζουµε την τελευταία ισότητα µε Pm (x) και ολοκληρώνουµε ως προς x
από −1 έως 1:
Z 1 Z 1
d 2 0
[(1 − x )Pn (x)]Pm (x)dx = −n(n + 1) Pn (x)Pm (x)dx ⇒
−1 dx −1
1 Z 1 Z 1
2 0 2 0 0
(1 − x )Pn (x)Pm (x) − (1 − x )Pn (x)Pm (x)dx = −n(n + 1) Pn (x)Pm (x)dx ⇒

x=−1 −1 −1

Z 1 Z 1 0 αν m 6= n,
(1 − x2 )Pn0 (x)Pm0 (x)dx = n(n + 1) Pn (x)Pm (x)dx = 2n(n + 1) .
−1 −1  αν m = n
2n + 1
90
΄Ασκηση 4. Χρησιµοποιώντας τη γεννήτρια συνάρτηση
∞
X
2 −1/2
(1 − 2xt + t ) = Pn (x)tn , (17.8)
n=0
των πολυωνύµων Legendre Pn (x), να αποδειχθούν οι αναδροµικές σχέσεις :

i) (n + 1)Pn+1 (x) − (2n + 1)Pn (x) + nPn−1 (x) = 0, n = 1, 2, . . .
ii) xPn0 (x) − 0
Pn−1 (x) = nPn (x).
Λύση : i) Παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς t:
∞
1 X
− (2t − 2x)(1 − 2xt + t2 )−3/2 = nPn (x)tn−1 ⇒
2 n=1
∞
X
2 −3/2
(x − t)(1 − 2xt + t ) = nPn (x)tn−1 ⇒
n=1
∞
(17.8)
X
2 −1/2 2
(x − t)(1 − 2xt + t ) = (1 − 2xt + t ) nPn (x)tn−1 =⇒
n=1
∞
X ∞
X
(x − t) Pn (x)tn = (1 − 2xt + t2 ) nPn (x)tn−1 ⇒
n=0 n=1
∞
X ∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
n n+1 n−1 n
x Pn (x)t − Pn (x)t = nPn (x)t − 2x nPn (x)t + nPn (x)tn+1 ⇒
n=0 n=0 n=1 n=1 n=1
∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
n n n
x Pn (x)t − Pn−1 (x)t = (n + 1)Pn+1 (x)t − 2x nPn (x)tn
n=0 n=1 n=0 n=1
∞
X
+ (n − 1)Pn−1 (x)tn . (17.9)
n=2
Η ισότητα (17.9) µας δίνει :
για n = 0 : xP0 (x) = P1 (x) (17.10)

για n = 1 : xP1 (x) − P0 (x) = 2P2 (x) − 2xP1 (x) (17.11)
και για n = 2 :
xPn (x) − Pn−1 (x) = (n + 1)Pn (x) − 2xnPn (x) + (n − 1)Pn−1 (x) ⇒
(2n + 1)xPn (x) = (n + 1)Pn+1 (x) + nPn−1 (x).
Λόγω των ισοτήτων (17.10) και (17.11), έπεται η Ϲητούµενη αναδροµική σχέση ∀n ≥ 0.
91
ii) Παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς x:
∞ ∞
1 X X
− (−2t)(1 − 2xt + t2 )−3/2 = Pn0 (x)tn ⇒ t(1 − 2xt + t2 )−3/2 = Pn0 (x)tn ⇒
2 n=0 n=0
∞
πολ/µε
X
2 −3/2
(1 − 2xt + t ) = Pn0 (x)tn−1 =⇒
µε (x − t)
n=0
∞
X
2 −3/2
(x − t)(1 − 2xt + t ) = (x − t) Pn0 (x)tn−1 ⇒
n=0
∞
X ∞
X ∞
X
nPn (x)tn−1 = x Pn0 (x)tn−1 − Pn0 (x)tn ⇒
n=0 n=0 n=0
X∞ X∞ X∞
nPn (x)tn−1 = x Pn0 (x)tn−1 − 0
Pn−1 (x)tn−1 .
n=0 n=0 n=1
Για n = 0 η ισότητα δίνει : 0 = P00 (x), που ισχύει διότι το P0 (x) είναι πολυώνυµο
µηδενικού ϐαθµού και για n ≥ 1:
nPn (x) = xPn0 (x) − Pn−1

0
(x).
2
17.2 Πολυώνυµα Tchebychev
Η δ.ε. Tchebychev έχει τη µορφή :
(1 − x2 )y 00 (x) − xy 0 (x) + n2 y(x) = 0. (17.1)
Θέτοντας x = cos θ , έχουµε dx = − sin θdθ , οπότε :

dy dy dθ 1 dy
= =− και
dx dθ dx sin θ dθ
d2 y d 1 dy dθ 1 cos θ dy 1 d2 y
= − = − + .
dx2 dθ sin θ dθ dx sin θ sin2 θ dθ sin2 θ dθ2
΄Αρα η (17.1) γράφεται :
h 1 d2 y cos θ dy i cos θ dy
(1 − cos2 θ) − + + n2 y(θ) = 0 ⇒
sin2 θ dθ2 sin3 θ dθ sin θ dθ
d2 y cos θ dy cos θ dy
⇒ 2− + + n2 y(θ) = 0
dθ sin θ dθ sin θ dθ
d2 y
⇒ 2 + n2 y(θ) = 0. (17.2)
dθ
Η (17.2) είναι δ.ε. µε σταθερούς συντελεστές και γενική λύση :
y(θ) = c1 cos(nθ) + c2 sin(nθ).

∆ηλαδή οι γραµµικώς ανεξάρτητες λύσεις της (17.2) είναι cos(nθ) και sin(nθ), άρα οι
γραµµικώς ανεξάρτητες λύσεις της (17.1) ϑα είναι
cos(n cos−1 x) και sin(n cos−1 x).
92
Θα δείξουµε ότι το cos(nθ) είναι ένα πολυώνυµο n ϐαθµού ως προς cos θ . Πράγµατι :
cos(nθ) + i sin(nθ) = (cos θ + i sin θ)n

n(n − 1)
= cosn θ + n cosn−1 θ(i sin θ) + cosn−2 θ(i sin θ)2 + · · · + (i sin θ)n
2
n
X n
= cosn−m θ(i sin θ)m . (17.3)
m=0
m
Από την (17.3) έπεται ότι το cos(nθ) είναι ίσο µε το πραγµατικό µέρος του δεξιού
µέλους της (17.3), δηλαδή µε τους όρους που περιέχουν άρτιες δυνάµεις του i sin θ κι
επειδή sin2 θ = 1 − cos2 θ , έπεται ότι το cos(nθ) είναι πολυώνυµο ϐαθµού n ως προς
cos θ.
Επίσης απ΄ την (17.3) έπεται ότι το sin(nθ) δεν είναι ένα πολυώνυµο ως προς cos θ ,
sin(nθ)
αλλά το είναι ένα πολυώνυµο n − 1 ϐαθµού ως προς το cos θ . Πράγµατι, για
sin θ hni
m = 2k , k = 0, 1, . . . , , έχουµε :
2
(i sin θ)m = (i sin θ)2k = (−1)k (sin2 θ)k = (−1)k (1 − cos2 θ)k . ΄Αρα :
n
[2]
X n
cos(nθ) = cosn−2k θ(−1)k (1 − cos2 θ)k (17.4)
k=0
2k
hn − 1i
και για m = 2k + 1, k = 0, 1, . . . , , προκύπτει :
2
[ n−1
2
]
X n
sin(nθ) = cosn−2k−1 θ sin θ(−1)k (1 − cos2 θ)k ⇒
k=0
2k + 1
n−1
[ 2 ]
sin(nθ) X n
= cosn−2k−1 θ(−1)k (1 − cos2 θ)k . (17.5)
sin θ k=0
2k + 1
Οπότε ορίζουµε ως πολυώνυµα Tchebychev 1ου είδους Tn (cos θ) = cos(nθ) από την
sin((n + 1)θ)
ισότητα (17.4) και 2ου είδους Un (cos θ) = από την ισότητα (17.5), ϑέτον-
sin θ
τας όπου n το n + 1.
Αν x ∈ [−1, 1] και x = cos θ µε 0 ≤ θ ≤ π , τότε οι σχέσεις για τα πολυώνυµα ϑα
γίνουν :
n
[2]
X (−1)k n!
Tn (x) = cos(n cos−1 x) = xn−2k (1 − x2 )k (17.6)
k=0
(2k)!(n − 2k)!
και
[n]
sin(n cos−1 x) X 2
(−1)k (n + 1)!
Un (x) = √ = xn−2k (1 − x2 )k . (17.7)
1−x 2
k=0
(2k + 1)!(n − 2k)!
93
΄Ασκηση 1. Να δειχθεί
 ότι :
Z 1 0, m 6= n
Tm (x)Tn (x)  π
i) √ = , m = n 6= 0 ,
−1 1 − x2  2
π, m = n = 0
ii) Tn+1 (x) − 2xTn (x) + Tn−1 (x) = 0,
iii) (1 − x2 )Tn0 (x) = −nxTn (x) + nTn−1 (x).
Λύση : i) Θέτουµε x = cos θ , dx = − sin θ , οπότε Tn (x) = cos(nθ), για x = −1 το
θ = π και για x = 1 το θ = 0, εποµένως το ολοκλήρωµα παίρνει τη µορφή :
Z 1 Z 0 Z π
Tm (x)Tn (x) cos(mθ) cos(nθ)
√ = − sin(nθ) dθ = cos(mθ) cos(nθ)dθ
−1 1 − x2 π sin(nθ) 0
Z π
1
= [cos(m + n)θ + cos(m − n)θ]dθ = I
2 0
1 h sin(m + n)θ sin(m − n)θ iπ

• Για m 6= n: I = + =0
2 m+n m−n

θ=0
1 π
Z
1 h sin(2nθ) iπ π
• Για m = n 6= 0: I = [cos(2nθ) + 1]dθ = +θ =

2 0 2 2n θ=0 2
Z π
1 π
• Για m = n = 0: I = 2dθ = θ = π.

2 0 θ=0
ii) Θέτουµε x = cos θ, οπότε Tn (x) = cos(nθ), εποµένως η αποδεικτέα γίνεται :

cos(n + 1)θ − 2 cos θ cos(nθ) + cos(n − 1)θ = 0, η οποία ισχύει διότι :
cos(n + 1)θ + cos(n − 1)θ = cos(nθ) cos θ − sin(nθ) sin θ + cos(nθ) cos θ + sin(nθ) sin θ
= 2 cos θ cos(nθ).
iii) Θέτουµε x = cos θ, οπότε Tn (x) = cos(nθ), εποµένως η δοθείσα ισότητα γίνεται :
d cos(nθ)
(1 − cos2 θ) = −n cos θ cos(nθ) + n cos(n − 1)θ,
d cos θ
dTn (x) d cos(nθ) d cos(nθ) dθ 1 sin(nθ)
όµως, = = =− − n sin(nθ) = n ,
dx d cos θ dθ dx sin θ sin θ
οπότε προκύπτει ότι :
sin(nθ)
n sin2 θ = −n cos θ cos(nθ) + n cos(n − 1)θ ⇒
sin θ
sin θ sin(nθ) + cos θ cos(nθ) = cos(n − 1)θ, που ισχύει. 2
94
΄Ασκηση 2. Να δειχθεί ότι τα πολυώνυµα Tchebychev Tn (x) ικανοποιούν τη δ.ε.
(1 − x2 )y 00 (x) − xy 0 (x) + n2 y(x) = 0.
Λύση :
Γνωρίζουµε ότι Tn (x) = cos(n cos−1 x). Παραγωγίζουµε την ισότητα αυτή ως προς x:
−n n sin(n cos−1 x)
Tn0 (x) = −n(cos−1 x)0 sin(n cos−1 x) = √ sin(n cos−1 x) = √ ⇒
− 1 − x2 1 − x2
√
[ 1 − x2 Tn0 (x)]2 = n2 sin2 (n cos−1 x) ⇒ (1 − x2 )(Tn0 (x))2 = n2 [1 − cos2 (n cos−1 x)] ⇒
(1 − x2 )(Tn0 (x))2 = n2 (1 − Tn2 (x))
Παραγωγίζουµε ως προς x την τελευταία ισότητα :
T 0 (x)6=0
−2x(Tn0 (x))2 + 2(1 − x2 )Tn00 (x)Tn0 (x) = n2 (−2Tn (x)Tn0 (x)) n=⇒
(1 − x2 )Tn00 (x) − xTn0 (x) + n2 Tn (x) = 0.
17.3 Πολυώνυµα Hermite
΄Ασκηση 1. Υποθέτουµε ότι υπάρχει µια συνάρτηση τέτοια ώστε :

∞
X tn
Ψ(x, t) = Hn (x) , (17.1)
n=0
n!
2
όπου Hn (x) είναι τα πολυώνυµα Hermite. Να δειχθεί ότι : Ψ(x, t) = e2xt−t ,
αν ισχύει η αναδροµική σχέση :
Hn+1 (x) = 2xHn (x) − 2nHn−1 (x). (17.2)
tn
Λύση : Πολλαπλασιάζουµε και τα δύο µέλη της (17.2) µε και αθροίζουµε ως προς
n!
n από 0 έως ∞:
∞ ∞ ∞
X tn X tn X tn
Hn+1 (x) = 2x Hn (x) − 2 nHn−1 (x) . (17.3)
n=0
n! n=0
n! n=0
n!
Παραγωγίζουµε την (17.1) ως προς t:

∞ ∞
∂Ψ(x, t) X tn−1 X tn
= Hn (x) = Hn+1 (x) . (17.4)
∂t n=1
(n − 1)! n=0 n!
95
Οπότε, η ισότητα (17.3), λόγω των (17.1) και (17.4), γίνεται :
∞
∂Ψ(x, t) X tn
= 2xΨ(x, t) − 2 Hn−1 (x) ⇒
∂t n=1
(n − 1)!
∞
∂Ψ(x, t) X tn ∂Ψ(x, t)
= 2xΨ(x, t) − 2t Hn (x) ⇒ = 2xΨ(x, t) − 2tΨ(x, t) ⇒
∂t n=0
n! ∂t
∂Ψ(x,t)
∂Ψ(x, t) ολ/ντας
= 2(x − t)Ψ(x, t) ⇒ ∂t = 2(x − t) =⇒
∂t Ψ(x, t)
2
2 Ψ(x, t) = eφ(x) e2xt−t
ln Ψ(x, t) = 2xt − t + φ(x) ⇒ ⇒ φ(x) = 0.
Ψ(x, 0) = H0 (x) = 1
2
΄Αρα, Ψ(x, t) = e2xt−t .
2
΄Ασκηση 2. Με τη ϐοήθεια της αναδροµικής σχέσης
Hn+1 (x) − 2xHn (x) + 2nHn−1 (x) = 0,

Z ∞ √
2
να δειχθεί ότι : e−x Hn2 (x)dx = 2n n! π .
−∞
Λύση :
Στη δοθείσα αναδροµική σχέση ϑέτουµε όπου n το n − 1:
Hn (x) − 2xHn−1 (x) + 2(n − 1)Hn−2 (x) = 0. (∗)
−x2
Πολλαπλασιάζουµε τη (∗) µε e Hn (x) και ολοκληρώνουµε ως προς x από −∞ έως
∞:
Z ∞ Z ∞ Z ∞
−x2 −x2 2
e Hn2 (x)dx −2 xe Hn (x)Hn−1 (x)dx + 2(n − 1) e−x Hn (x)Hn−2 (x)dx = 0
Z−∞
∞ Z−∞
∞
−∞
2 2
e−x Hn2 (x)dx = 2 xe−x Hn (x)Hn−1 (x)dx. (∗∗)
−∞ −∞
2
Πολλαπλασιάζουµε τη δοθείσα αναδροµική σχέση µε e−x Hn−1 (x) και ολοκληρώνου-
µε ως προς x από −∞ έως ∞:
Z ∞ Z ∞ Z ∞
−x2 −x2 2
xe Hn+1 (x)Hn−1 (x)dx − 2 xe Hn (x)Hn−1 (x)dx + 2n e−x Hn−1
2
(x)dx = 0
Z−∞∞ Z−∞
∞
−∞
2 2
2 xe−x Hn (x)Hn−1 (x)dx = 2n e−x Hn−1
2
(x)dx. (∗ ∗ ∗)
−∞ −∞
Από τις (∗∗) και (∗ ∗ ∗) έχουµε :

Z ∞ Z ∞ Z ∞
−x2 −x2 n→n−1 2
e Hn2 (x)dx = 2n e 2
Hn−1 (x)dx = 2n2(n − 1) e−x Hn−2
2
(x)dx
−∞ −∞ −∞
Z ∞ Z ∞
−x2 2 2
= · · · = 2 n! n n
e H0 (x)dx = 2 n! e−x dx
−∞ −∞
√
= 2n n! π.
96
17.4 Πολυώνυµα Laguerre
΄Ασκηση 1. ∆εδοµένου ότι η γεννήτρια συνάρτηση των πολυωνύµων Laguerre είναι :

xt ∞
e− 1−t X
ψ(x, t) = = Lan (x)tn
(1 − t)a+1 n=0
να δειχθούν οι αναδροµικές σχέσεις :

i) (n + 1)Lan+1 (x) − (2n + a + 1 − x)Lan (x) + (n + a)Lan−1 (x) = 0, n≥1
d a
ii) Lan−1 (x) = [L (x) − Lan (x)], n ≥ 1,
dx n−1
d
iii) x Lan (x) = nLan (x) − (n + a)Lan−1 (x).
dx
Λύση :
t 0 1
i) Παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς t και ισχύει = ,
1−t (1 − t)2
οπότε :
xt xt ∞
x e− 1−t e− 1−t X
− + (a + 1) = nLan (x)tn−1 ⇒
(1 − t)2 (1 − t)a+1 (1 − t)a+2 n=1
∞ ∞ ∞
x X
a n a+1X a n
X
− L (x)t + L (x)t = nLan (x)tn−1 ⇒
(1 − t)2 n=0 n 1 − t n=0 n n=1
∞
X ∞
X ∞
X
−x Lan (x)tn + (a + 1)(1 − t) Lan (x)tn = (1 − t)2 nLan (x)tn−1 ⇒
n=0 n=0 n=1
∞
X ∞
X ∞
X
−x Lan (x)tn + (a + 1) Lan (x)tn − (a + 1) Lan (x)tn+1 =
n=0 n=0 n=0
∞
X ∞
X ∞
X
= nLan (x)tn−1 − 2 nLan (x)tn + nLan (x)tn+1 ⇒
n=1 n=1 n=1
X∞ ∞
X ∞
X
−x Lan (x)tn + (a + 1) Lan (x)tn − (a + 1) Lan−1 (x)tn =
n=0 n=0 n=1
∞
X X∞ ∞
X
= (n + 1)Lan+1 (x)tn − 2 a n
nLn (x)t + (n − 1)Lan−1 (x)tn .
n=0 n=1 n=2
΄Αρα :
n=0: −xLa0 (x) + (a + 1)La0 (x) = La1 (x) ⇒ (a + 1 − x)La0 (x) = La1 (x)
n=1: −xLa1 (x) + (a + 1)La1 (x) − (a + 1)La0 (x) = 2La2 (x) − 2La1 (x) ⇒
⇒ (a + 3 − x)La1 (x) − (a + 1)La0 (x) = 2La2 (x)
n≥2:
−xLan (x)+(a+1)Lan (x)−(a+1)Lan−1 (x) = (n+1)Lan+1 (x)−2nLan (x)+(n−1)Lan−1 (x)
97
⇒ (a + 1 + 2n − x)Lan (x) = (n + 1)Lan+1 (x) + (n + a)Lan−1 (x),
η αναδροµική σχέση ισχύει για n ≥ 1.
ii) Παραγωγίζουµε τη γεννήτρια συνάρτηση ως προς x:

xt ∞ ∞ ∞
∂ψ t e− 1−t X 0
a n t X a n
X 0
=− = L n (x)t ⇒ − Ln (x)t = Lan (x)tn ⇒
∂x 1 − t (1 − t)a+1 n=0
1 − t n=0 n=0
∞ ∞ ∞
0 0
X X X
− Lan (x)tn+1 = Lan (x)tn − Lan (x)tn+1 ⇒
n=0 n=0 n=0
∞ ∞ ∞
0 0
X X X
− Lan−1 (x)tn = Lan (x)tn − Lan−1 (x)tn
n=1 n=0 n=1
0
Για n = 0 : La0 (x) = 0, ισχύει και
0 0
για n ≥ 1 : −Lan−1 (x) = Lan (x) − Lan−1 (x).
iii) Παραγωγίζουµε την ισότητα που δείξαµε στο i) ως προς x:
d a d d
(n + 1) Ln+1 (x) + Lan (x) − (a + 1 + 2n − x) Lan (x) + (n + a) Lan−1 (x) = 0 (∗)
dx dx dx
Από την ισότητα που δείξαµε στο ii) αν ϑέσουµε όπου n το n − 1, προκύπτει :
d a d d a d a
Lan (x) = Ln (x) − Lan+1 (x) ⇒ Ln+1 (x) = L (x) − Lan (x)
dx dx dx dx n
Αντικαθιστούµε στην (∗) και παίρνουµε (χρησιµοποιώντας ξανά την ισότητα ii)):
d a d
(n + 1) Ln (x) − (n + 1)Lan (x) + Lan (x) − (a + 1 + 2n − x) Lan (x)
dx dx
a d a
+ (n + a)[Ln−1 (x) + Ln (x)] = 0 ⇒
dx
d a
(n + 1 − 2n − a − 1 + x + n + a) L (x) + (1 − n − 1)Lan (x) + (n + a)Lan−1 (x) = 0
dx n
d a
⇒x L (x) − nLan (x) + (n + a)Lan−1 (x) = 0.
dx n
∞
X
΄Ασκηση 2. Να ϐρεθεί η γεννήτρια συνάρτηση ψ(x, t) = Lan (x)tn , όπου Lan (x)
n=0
είναι τα Ο.Π. Laguerre, που ικανοποιούν την αναδροµική σχέση :
(n + 1)Lan+1 (x) − (2n + a + 1 − x)Lan (x) + (n + a)Lan−1 (x) = 0, (∗)
µε La0 (x) = 1, La−1 (x) = 0.
98
Λύση :
Παραγωγίζουµε τη δοθείσα συνάρτηση ως προς t:
∞ ∞
∂ψ X a X
= nLn (x)tn−1 = (n + 1)Lan+1 (x)tn (∗∗)
∂t n=1 n=0
Πολλαπλασιάζουµε την (∗) µε tn και αθροίζουµε από n = 0 έως ∞:

∞
X ∞
X ∞
X ∞
X
(n + 1)Lan+1 (x)tn −2 nLan (x)tn − (a + 1 − x) Lan (x)tn + nLan−1 (x)tn
n=0 n=0 n=0 n=0
∞
X La
−1 (x)=0
+a Lan−1 (x)tn = 0 =⇒
n=0
∞
X X∞ ∞
X ∞
X
(n + 1)Lan+1 (x)tn − 2 nLan (x)tn − (a + 1 − x) Lan (x)tn + nLan−1 (x)tn
n=0 n=1 n=0 n=1
∞
X
+a Lan−1 (x)tn = 0 ⇒
n=1
∞
X ∞
X ∞
X
(n + 1)Lan+1 (x)tn −2 (n + 1)Lan+1 (x)tn+1 − (a + 1 − x) Lan (x)tn
n=0 n=0 n=0
∞ ∞
X X (∗∗)
+ (n + 1)Lan (x)tn+1 + a Lan (x)tn+1 = 0 ⇒
n=0 n=0
∞∞
∂ψ ∂ψ a n+1
X
X
− 2t − (a + 1 − x)ψ + atψ + nLn (x)t + Lan (x)tn+1 = 0 ⇒
∂t ∂t n=1 n=0
∞
∂ψ ∂ψ X
− 2t − (a + 1 − x)ψ + atψ + (n + 1)Lan+1 (x)tn+2 + tψ = 0 ⇒
∂t ∂t n=0
∂ψ ∂ψ ∂ψ
− 2t − (a + 1 − x)ψ + atψ + t2 + tψ = 0 ⇒
∂t ∂t ∂t
∂ψ ∂ψ
[1 − 2t + t2 ] = [a + 1 − x − at − t]ψ ⇒ (1 − t)2 = [(a + 1) − x − (a + 1)t]ψ ⇒
∂t ∂t
∂ψ
∂ψ h (a + 1)(1 − t) x i ∂t = a + 1 − x
= − ψ ⇒ ⇒
∂t (1 − t)2 (1 − t)2 ψ 1 − t (1 − t)2
x x
ln ψ = −(a + 1) ln(1 − t) − + φ(x) ⇒ ln[ψ(1 − t)a+1 ] = − + φ(x) ⇒
1−t 1−t
x
a+1 x
− 1−t A(x)e− 1−t
ψ(1 − t) = A(x)e ⇒ ψ(x, t) = .
(1 − t)a+1
΄Οµως, για t = 0 έχουµε : ψ(x, 0) = La0 (x) = 1 ⇒ 1 = A(x)e−x ⇒ A(x) = ex ,
εποµένως :
x xt
ex e− 1−t e− 1−t
ψ(x, t) = ⇒ ψ(x, t) = .
(1 − t)a+1 (1 − t)a+1
99
N.Y..
mic Press.
Chihara T. S. (1978) An introduction to ortogonal polynomials, Gordon and Breach
Science Publications, N.Y..
Szegö G. (1939) Orthogonal polynomials, Amer. Math. Soc., vol. XXIII.
100

Ειδικεσ Συναρτησεισ Eclass Κοκολογιαννακη

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ειδικεσ Συναρτησεισ Eclass Κοκολογιαννακη

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Τίτλος Μαθήματος: Ειδικές Συναρτήσεις

Όνομα Καθηγήτριας: Χρυσή Κοκολογιαννάκη

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος

Σκοπός του Μαθήµατος είναι οι ϕοιτητές να γνωρίσουν ορισµένες συναρτήσεις, που

Όνομα Καθηγήτριας: Χρυσή Κοκολογιαννάκη

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος

5 Συναρτήσεις Bessel πρώτου και δευτέρου είδους 16

6 Αναδροµικές Σχέσεις των συναρτήσεων Bessel 22

7 Γεννήτρια Συνάρτηση των συναρτήσεων Bessel 37

8 Τροποποιηµένες Συναρτήσεις Bessel 42

9 ∆ιαφορικές Εξισώσεις η λύση των οποίων δίνεται µε τη βοήθεια

11 Ρίζες των συναρτήσεων Bessel 60

12 Ανάπτυξη συναρτήσεων σε σειρές Fourier-Bessel 66

13 Συνθήκες ορθογωνιότητας πολυωνύµων και τριών όρων αναδροµική

14 Ρίζες ορθογωνίων πολυωνύµων 80

15 Τύπος Rodrigues για τα Ο.Π. 83

16 Γεννήτριες συναρτήσεις Ο.Π. 85

Όνομα Καθηγήτριας: Χρυσή Κοκολογιαννάκη

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Πατρών» έχει

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος

Αν αντικατασταθεί ο ϕυσικός αριθµός n µε ένα αυθαίρετο πραγµατικό αριθµό x,

η οποία επεκτάθηκε και στους µιγαδικούς αριθµούς.

και συγκλίνει για κάθε z ∈ C, µε Re(z) > 0.

Πρόταση 1.1: Η συναρτησιακή εξίσωση που ικανοποιεί η συνάρτηση Γάµµα είναι :

Γ(z + 1) = zΓ(z), z ∈ C, µ Re(z) > 0. (1.4)

Απόδειξη. Στην ισότητα (1.3), ϑέτουµε όπου z το z + 1 και ολοκληρώνουµε κατά

δηλαδή καταλήγουµε ότι :

Απόδειξη. Χρησιµοποιώντας την σχέση (1.4), µπορούµε να γράψουµε :

Γ(z + n) = (z + n − 1)Γ(z + n − 1) = (z + n − 1)(z + n − 2)Γ(z + n − 2) = · · · =

= (z + n − 1)(z + n − 2) . . . (z + 1)zΓ(z) = (z)n Γ(z)

(z)n = z(z + 1) . . . (z + n − 1), n ∈ N και (z)0 = 1. (1.7)

Πρόταση 1.3: Ισχύει η κάτωθι ισότητα :

Γ(z) = lim Γp (z), (1.10)

Λαµβάνοντας υπ΄ όψιν µας ότι :

Ορισµός 2.1: Η συνάρτηση Βήτα ορίζεται ως εξής :

Ορισµός 2.2: Η συνάρτηση Βήτα δίνεται από το ολοκλήρωµα

Ορισµός 2.3: Η συνάρτηση Βήτα δίνεται από το ολοκλήρωµα

και επειδή t + u = w, η (2.5) παίρνει τη µορφή :

από όπου προκύπτει η (2.4).

Ιδιότητες της συνάρτησης Βήτα

Υποθέτοντας ότι Re(x) > 0, Re(y) > 0, ισχύουν οι ιδιότητες :

Γ(x + 1)Γ(y) xΓ(x)Γ(y) x

Πρόταση 2.2: Ισχύει η σχέση :

Γ(z)Γ(1 − z) = Γ(1)B(z, 1 − z). (2.7)

Από τον ορισµό 2.3 της συνάρτησης B(x, y), έχουµε :

Πρόταση 2.4: Να δειχθεί ο τύπος διπλασιασµού (του Legendre):

Οπότε από τις (2.11) και (2.9), προκύπτει η (2.10).

Πρόταση 2.5: Να δειχθεί ότι :

Πρόταση 3.1: Η συνάρτηση ψ(z) ικανοποιεί τη σχέση :

Πρόταση 3.2: Η συνάρτηση ψ(z) ικανοποιεί τις παρακάτω σχέσεις :

Θα δείξουµε ότι ισχύει για n = m + 1, δηλαδή

Το πρώτο µέλος της αποδεικτέας σχέσης µπορεί να γραφεί :

η οποία είναι η (3.6). ΄Αρα η (3.3) ισχύει για κάθε n ∈ N.

Ορισµός 4.1: Η συνάρτηση σφάλµατος ορίζεται ως το ολοκλήρωµα

Ορισµός 4.2: Η συµπληρωµατική συνάρτηση σφάλµατος ορίζεται ως το ολοκλήρωµα

Πρόταση 4.1: Η συνάρτηση σφάλµατος και η συµπληρωµατική συνάρτηση σφάλµα-

Γ(z + 1) = zΓ(z), z ∈ C, µ Re(z) > 0. (1.4)