Ρητή παρεμβολή συναρτήσεων δύο μεταβλητών

Καμήλαλη Αγγελική,
Μαθηματικός, Υποψήφια Διδάκτορας ΔΙΠΑΕ, angekami@ihu.gr

Καραβασίλης Γεώργιος,
Συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου ΠΕ03, gkaravas@ee.duth.gr

Βαρσάμης Δημήτριος,
Καθηγητής, Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής, Υπολογιστών και
Τηλεπικοινωνιών, ΔΙΠΑΕ – Πανεπιστημιούπολη Σερρών, dvarsam@ihu.gr

Περίληψη
Η παρεμβολή αποτελεί ένα εργαλείο υπολογισμού της ακριβούς
συνάρτησης που διέρχεται από ένα συγκεκριμένο σύνολο σημείων.
Εφαρμογές τις συναντιόνται σε μεγάλο πλήθος επιστημών. Όταν η
ζητούμενη συνάρτηση αποτελείται από ρητούς όρους η διαδικασία που
ακολουθείται για τον υπολογισμό της ονομάζεται ρητή παρεμβολή. Η ρητή
παρεμβολή επεκτείνεται και στην περίπτωση των δύο μεταβλητών. Η
διαδικασία αυτή παρουσιάζεται στην παρούσα εργασία. Πολλοί ερευνητές
έχουν ασχοληθεί με τη ρητή παρεμβολή με αποτέλεσμα να υπάρχουν
αρκετές μέθοδοι ρητής παρεμβολής κάποιες από τις οποίες παρουσιάζονται
στην συνέχεια.
Λέξεις κλειδιά: Αριθμητική Ανάλυση, Μεταβλητές, Συνεχές κλάσμα

Abstract
Interpolation is the tool for the calculation of the function that passes
through a set of required points. It has applications in many sciences. If the
function is rational, then this procedure is called rational interpolation. It can
be generalized in case of a rational function of two variables. Many
scientists have been dealt with methods of rational interpolation. In this

38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας © Ε.Μ.Ε. - 2023

38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 323

paper we present rational interpolation in two variables as well as some

methods that have been already been discovered.
Keywords: Numerical Analysis, Variables, Rational Function, Continued
fraction

1. Εισαγωγή
Η παρεμβολή αποτελεί βασικό εργαλείο για πολλές επιστήμες, όπως οι
επιστήμες μηχανικών, υπολογιστών κ.λπ. (Hadjifotinou, Karampetakis,
2021). Η ρητή παρεμβολή αποτελεί ένα εξίσου σημαντικό εργαλείο, καθώς
βασίζεται στις αρχές της αριθμητικής ανάλυσης, ενώ μπορεί να εφαρμοστεί
ακόμα και σε περιπτώσεις που η πολυωνυμική παρεμβολή δεν θα μπορούσε
(Bulirsch, Stoer, 1980). Η ρητή παρεμβολή δύο μεταβλητών αποτελεί ένα
εξίσου χρήσιμο εργαλείο. Πολλοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με την ρητή
παρεμβολή δύο μεταβλητών (Xia, Dong, Zhang, Lei, 2018), (AC Antoulas,
AC Ionita, S Lefteriu, 2012), (Siemaszko, 1983), (Ionita, 2013). Κάποιοι
από αυτούς έχουν αναπτύξει αντίστοιχες μεθόδους.

2. Η ρητή παρεμβολή στις δύο μεταβλητές

Δεδομένου ενός συνόλου σημείων , ,…, υπάρχει η
δυνατότητα υπολογισμού της συνάρτησης που διέρχεται από τα σημεία
αυτά μέσω της διαδικασίας της παρεμβολής. Αν η συνάρτηση αυτή είναι
πολυωνυμική μία μέθοδος παρεμβολής που χρησιμοποιείται ευρέως είναι η
μέθοδος Newton. Το πολυώνυμο παρεμβολής Newton υπολογίζεται βάση
του τύπου:

, ,…, ∙ ∙ …∙

όπου , ,…, οι διηρημένες διαφορές (divided differences) της

συνάρτησης στα σημεία , , … , . Για παράδειγμα έστω ότι ζητείται
να βρεθεί το πολυώνυμο Newton που διέρχεται από τα παρακάτω σημεία:

x 1 2 3
y 2 3 6

Οι διηρημένες διαφορές συνοψίζονται στο πινακάκι:

i xi fi f[xi,xi+1] f[xi,xi+1, xi+2]

0 x0=1 f0=2
324 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

f[x0,x1]=1
1 x1=2 f1=3 f[x0, x1,x2]=1
f[x1,x2]=3
2 x2=3 f2=6

To πολυώνυμο παρεμβολής Newton δίνεται από τον τύπο:

2 1 ∙1 1 ∙ 2 ∙1 2 3

Αν η συνάρτηση είναι ρητή, μία μέθοδος ρητής παρεμβολής που

χρησιμοποιείται είναι η μέθοδος του Thiele. Η ρητή συνάρτηση
υπολογίζεται από το συνεχές κλάσμα:

,
, , ⋯
, ,…,

όπου , ,…, οι αντίστροφες διαφορές (inverse differences) της

συνάρτησης στα σημεία , , … , . Για παράδειγμα έστω ότι ζητείται
να βρεθεί η ρητή συνάρτηση που διέρχεται από τα εξής σημεία:

x 0 1 2 3
y 0 -1 -2/3 9

Οι διαφορές συνοψίζονται στο πινακάκι:

i xi fi I[x0,xi] I[x0, x1,xi] I[x0, x1, x2,xi]

0 x0=0 f0=0
1 x1=1 f1=-1 I[x0,x1]=-1
2 x2=2 f2=-2/3 I[x0,x2]=-3 I[x0, x1,x2]=-1/2
3 x3=3 f3=9 I[x0,x3]=1/3 I[x0, x1,x3]=3/2 I[x0, x1, x2,x3]=1/2

Η ρητή συνάρτηση δίνεται από τον τύπο:

4 9
0
1 2 7
1 1 2
2 1
2
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 325

Έστω τώρα ένα άλλο σύνολο σημείων , ,…, και το σύνολο

,
, | 0,1, … , 0,1, … ,
Η ρητή συνάρτηση παρεμβολής που διέρχεται από το σύνολο σημείων
αυτό, είναι μια συνάρτηση δύο μεταβλητών που μπορεί να υπολογιστεί με
μία από τις μεθόδους που παρουσιάζονται στη συνέχεια (Tan, Fang, 2000).
Οι μέθοδοι αυτοί αποτελούν συνδυασμό των δύο προαναφερθέντων
μεθόδων.

3. Μέθοδος Newton – Thiele

Στην μέθοδο αυτή η ρητή συνάρτηση παρεμβολής δίνεται από τον τύπο:
, , ∙ ⋯ ∙ ∙
………∙ ∙ για 0,1, … ,
ενώ οι επιμέρους όροι δίνονται από το συνεχές κλάσμα:

⋯
όπου , ,…, ; ,…, οι διαφορές (blending differences) που
παρουσιάζονται παρακάτω:
, ; , για 0,1, … ,

, ,…, , ; , ,…, ;
, ,…, ;

, ,…, ; ,…,

, ,…, ; ,…, , , ,…, ; ,…,

όπου και για κάθε , ισχύει , ,…, ; ,…, ,

, ,…, ; ,…,

Αξίζει να σημειωθεί πως η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται αποκλειστικά για

,
τον υπολογισμό ρητών συναρτήσεων της μορφής , όπου
, ∙ ,
∙ (Tan, Fang, 2000). Σε αυτήν την περίπτωση 2
και , , ,
326 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Παράδειγμα 1
Έστω το παρακάτω σύνολο τιμών:
0 1 2
0 -1 0 1/3
1 1 3/2 5/3
2 3 3 3

Έχουμε ότι
, , ∙ ∙ ∙

όπου
, ,

Υπολογίζουμε
, ; 1

, ; , 1
, ; , ;
, ; , , 2
, ; , , ; ,

, ; , ;
, , ; 2

, , ; , 2
, , ; , , ;

, , ; , ,
, , ; , , , ; ,
1

, , ; , , ;
, , , ; 0
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 327

, , , ; ,
, , , ; , , , ;
∞

, , , ; , ,
0
, , , ; , , , , ; ,

Επομένως , , 0
και η ρητή συνάρτηση παρεμβολής είναι: , ,

4. Μέθοδος Thiele - Newton

Στην μέθοδο αυτή σύμφωνα με (Tan, Jiang, 2014) η ρητή συνάρτηση
παρεμβολής δίνεται από το συνεχές κλάσμα:
, ,
⋯
για 0,1, … , , ενώ τα επιμέρους πολυώνυμα δίνονται από τον
τύπο:
∙ ⋯ ∙ …∙ ∙
όπου ,…, ; ,…, οι διαφορές που παρουσιάζονται
παρακάτω:
; , για κάθε , ∈ ,…, ,…,
; ;
; ,

; ,…, , ; ,…, ,
; ,…,

,…, ;
,…, , ; ,…, , ;
328 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

,…, ; ,…,
,…, ; ,…, , ,…, ; ,…, ,

Παράδειγμα 2
Έστω το παρακάτω σύνολο τιμών:
0 1 2
0 0 1 2
1 1 3/2 7/3
2 4/3 13/7 34/13

Έχουμε ότι
, ,

όπου
∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙
∙ ∙ ∙
Υπολογίζουμε τις διαφορές
, ; 0

, ; , 1

, ; , , 0

, , ; 1

, , ; , 1

, , ; , , 0

, , , ; 2

, , , ; , 1

, , , ; , , 0
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 329

Επομένως , 1 , 2
και η ρητή συνάρτηση παρεμβολής είναι: , ,

5. Μέθοδος Thiele με συνεχή κλάσματα (Thiele’s branched

continued fraction)
Σύμφωνα με (Tan, Jiang, 2014) η ρητή συνάρτηση παρεμβολής
, , δίνεται από τον τύπο:

, ,
⋯

για 0,1, … , , ενώ οι όροι δίνονται από τον τύπο:

⋯
,

όπου ,…, ; ,…, οι διαφορές που παρουσιάζονται

παρακάτω:
; ,

; ,
; ;

; ,…,
; ,…, , ; ,…, ,

,…, ;
,…, , ; ,…, , ;

,…, ; ,…,

,…, ; ,…, , ,…, ; ,…, ,

330 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Παράδειγμα 3
Έστω το παρακάτω σύνολο τιμών:
0 1 2
0 0 1 2
1 1/2 5/3 11/4
2 6/7 15/7 76/23

Έχουμε ότι , ,

όπου

Υπολογίζουμε τις εξής διαφορές

, ; 0

, ; , 1

, ; , , ∞

, , ; 2

, , ; , 2

, , ; , , 1

, , , ; 3

, , , ; , 1
, , , ; , , ∞

Επομένως , , 3
και η ρητή συνάρτηση παρεμβολής είναι:
, ,
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 331

6. Συμπεράσματα
Η διαδικασία της παρεμβολής αποτελεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο.
Αυτό γίνεται αντιληπτό αν αναλογιστεί κανείς το γεγονός ότι οι
συναρτήσεις βρίσκονται μέσα σε κάθε επιστήμη. Η ρητή παρεμβολή
αποτελεί ένα ακόμα πιο εύχρηστο εργαλείο καθώς μπορεί να οδηγήσει στον
υπολογισμό συναρτήσεων στις οποίες η πολυωνυμική παρεμβολή δεν θα
μπορούσε. Δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος των συναρτήσεων που
υπάρχουν σε διάφορες επιστήμες αποτελούνται από δύο μεταβλητές, η
χρήση της ρητής παρεμβολής δύο μεταβλητών αποτελεί κλειδί για τη
διαδικασία αυτή.
Η παρούσα εργασία υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΠΜΣ στην
Εφαρμοσμένη Πληροφορική του Τμήματος Μηχανικών Πληροφορικής,
Υπολογιστών και Τηλεπικοινωνιών του Διεθνούς Πανεπιστημίου της
Ελλάδος.
Αναφορές
1. KG Hadjifotinou, NP Karampetakis (2021) «An algorithm for two-
variable rational interpolation suitable for matrix manipulations with
the evaluation–interpolation method» Numerical Linear Algebra with
Applications 28.5 (2021): e2378.
2. J. Stoer , R. Bulirsch (1980) «Introduction to Numerical Analysis»
Springer
3. P Xia, T Dong, S Zhang, N Lei (2018) «The Bulirsch-Stoer algorithm
for multivariate rational interpolation» Mathematical Methods in the
Applied Sciences 41.17 (2018): 7698-7710.
4. A. C. Antoulas, A. C. Ionita, and S. Lefteriu (2012) «On two-variable
rational interpolation» Linear Algebra and its Applications 436.8
(2012): 2889-2915.
5. W. Siemaszko, (1983) «Thiele-type branched continued fractions for
two-variable functions» Journal of Computational and Applied
Mathematics 9.2 (1983): 137-154.
6. A. Ionita (2013) «Lagrange rational interpolation and its applications
to approximation of large-scale dynamical systems» PhD Thesis, Rice
University
7. J.Tan, Y. Fang (2000) «Newton-Thiele's rational
interpolants» Numerical Algorithms 24 (2000): 141-157.
8. J.Tan, P.Jiang (2004) « A Neville-like method via continued fractions»
Journal of computational and applied mathematics 163.1 (2004): 219-
232