Δειγματοληψία σε δίκτυα που πληρούν αξιώματα

Παπαγεωργίου Μυρτώ1, Φαρμάκης Νικόλαος2

mmpapageor@math.auth.gr,
farmakis@math.auth.gr,
(1) Υποψήφια Διδάκτορας Τμήμα Μαθηματικών Α.Π.Θ.
(2) ΠΜΣ Τμήματος Μαθηματικών Α.Π.Θ.

Περίληψη
Σε περίπτωση που ο Πληθυσμός-στόχος είναι ένα δίκτυο, οι κλασσικές
Μέθοδοι και Τεχνικές Δειγματοληψίας παρέχουν σπάνια εκτιμήτριες που να
έχουν κάποιες (έστω) «καλές» ιδιότητες, όπως αμεροληψία, κλπ. Στην
παρούσα εργασία μελετούμε σχέδια Δειγματοληψίας σε δίκτυα που δίνουν
αμερόληπτες εκτιμήτριες της μέσης τιμής τυχαίας μεταβλητής (τ.μ.), αφού
οριστούν πρώτα δίκτυα ειδικής μορφής, που είναι εφοδιασμένα με κάποιο
σύνολο αξιωμάτων. Τα δίκτυα εδώ είναι πεπερασμένα και για την
παράστασή τους μελέτη και κατανόηση χρησιμοποιούνται οι μορφές των
γραφημάτων (graphos) και των πινάκων (matrices). Δίνονται παραδείγματα
και εξάγονται τα αντίστοιχα συμπεράσματα από τα ευρήματα.
Λέξεις κλειδιά: Δειγματοληψία, Γράφημα (Graphos), Πίνακας (Matrix),
Δομή, Αξίωμα, Αξιωματική Γεωμετρία, Αμερόληπτος.
MCS2010: 62D05, 05A19, 05B20, 97K20.

Εισαγωγή
Η τάση των Θετικών Επιστημών να επιδιώκουν λύσεις αρκετών
προβλημάτων πάνω στα επιμέρους γνωστικά αντικείμενα του
ενδιαφέροντος τους, υπό το πρίσμα και τη λογική των δικτύων αυξάνει
συνέχεια. Συντελεί σ’ αυτό και η ύπαρξη του διαδικτύου που είναι μία πολύ

38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας © Ε.Μ.Ε. - 2023

38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 555

χρήσιμη και πολύ δημοφιλής μορφή δικτύου. Υπάρχει η τάση Βιολογικά ή

και Ιατρικά φαινόμενα και αντικείμενα να μελετώνται ως εφαρμογές των
δικτύων. Έχουμε έτσι διαφόρων ειδών δίκτυα να αποτελούν το πλαίσιο και
το εργαλείο μελέτης διαφόρων αντικειμένων της Οικονομίας, της
Βιολογίας, της Ιατρικής, της Πληροφορικής αλλά και αυτών των ίδιων των
Μαθηματικών. Αντικείμενο των Μαθηματικών είναι το γράφημα (graphos)
και ο πίνακας (matrix) που χρησιμοποιούν όλοι οι παραπάνω κλάδοι ως
εργαλεία για τις μελέτες τους. Την όλη προσπάθεια διευκολύνει η χρήση
της δειγματοληψίας και στα δίκτυα, παρόλο που μερικές κλασικές μορφές
της πρέπει να προσαρμόζονται κατάλληλα κάθε φορά. Τη σύζευξη της
θεωρίας δικτύων με τη μορφή γραφημάτων ειδικά και της δειγματοληψίας
με τις τεχνικές της προσπαθεί να επιτύχει η παρούσα εργασία.
Θεωρούμε ένα μη κενό σύνολο V που έχει Ν στοιχεία (κορυφές, vertices)
που για ευκολία τα συμβολίζουμε με μονοψήφια συνήθως σύμβολα, όπως
οι φυσικοί αριθμοί 1,2,3,… ή τα στοιχεία κάποιου αλφαβήτου Α, Β, Γ,…Ρ,
R, H, L,… κλπ. Ένα τέτοιο σύνολο είναι π.χ. το V={1,2,3,4,5,6,7} όπου το
στοιχείο 6 εκπροσωπεί το ένα στοιχείο από τα 7(=Ν) που υπάρχουν στο υπό
μελέτη σύνολο V. Τα 7 στοιχεία μπορεί να είναι 7 σημεία ενδιαφέροντος
στο χάρτη, π.χ. λιμάνια μιας χώρας. Θεωρούμε στη συνέχεια και το
καρτεσιανό γινόμενο V  V  ( x, y ), x, y V  και ένα μη κενό υποσύνολό
του E  V  V . Τα στοιχεία του Ε ονομάζονται συνήθως ακμές (edges).
Ορισμός 1: Γράφημα (Graphos) ονομάζεται η δομή G1=(V1, E1), είναι
V1  V , E1  E .

Ενώ η δομή G=(V, E) είναι το πλήρες γράφημα (full graphos), και είναι
η δομή αναφοράς.
Γενικότερα εργαζόμαστε με σύνολο αναφοράς το πλήρες γράφημα, που
μπορεί να το θεωρούμε ως ένα πληθυσμό. Στη συνέχεια παίρνουμε
γραφήματα τύπου G1όπου τα στοιχεία αυτών των δομών είναι υποσύνολα
των V και E που προκύπτουν από δειγματοληψία κάποιας μορφής. Στην
παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με δείγματα ειδικής μορφής ώστε να
παράγονται γραφήματα από το πλήρες γράφημα και μάλιστα τέτοια που να
προκύπτουν αμερόληπτες εκτιμήτριες παραμέτρου (μέση τιμή π.χ.) κάποιας
τ.μ. Χ.
556 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Ορισμός 2: Η δομή που προκύπτει από το γράφημα G1, εφοδιασμένο με

ένα σύνολο αξιωμάτων Α, ονομάζεται Αξιωματική Γεωμετρία και όταν τα
σύνολα V1, E1 είναι πεπερασμένα ονομάζεται Πεπερασμένη Γεωμετρία. Τη
δομή αυτή τη συμβολίζουμε με Γ1=(V1, E1, Α). Συχνά Αξιωματική
Γεωμετρία είναι η δομή Γ(V, E, A).
ΑΞΙΩΜΑΤΑ, ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Αξίωμα: Μία πρόταση που δεν χρειάζεται απόδειξη. Την αποδεχόμαστε ως
αληθή και βασιζόμαστε σ’ αυτήν για την παραγωγή άλλων λογικών
προτάσεων. Κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκε και ο όρος «αίτημα»
αντί αξίωμα (Ευκλείδειο αίτημα, κλπ.)
Στο σύνολο Α, της δομή Γ, συνήθως συνυπάρχουν περισσότερα από ένα
αξιώματα. Έχουμε σύστημα αξιωμάτων. Αυτά συνδυάζονται μεταξύ τους
και δίνουν ως λογική συνέπεια άλλες λογικές προτάσεις. Ένα σύνολο
αξιωμάτων Α για να λειτουργήσει μέσα σε μία δομή όπως η Γ(V, E, A)
πρέπει να έχει μερικές βασικές ιδιότητες. Πρέπει να έχει τουλάχιστο τις
τρείς επόμενες ιδιότητες, Αρτεμιάδης (1977):
Συνέπεια: Όταν κανένα αξίωμα του συνόλου Α δεν αντιφάσκει με κανένα
από τα υπόλοιπα αξιώματα στο Α.
Πληρότητα: Όταν δοθούν δύο αντιφατικές προτάσεις, που σχετίζονται με
όρους της Γ, η μία τουλάχιστο να μπορεί να αποδειχθεί με βάση τα
αξιώματα του συνόλου Α.
Ανεξαρτησία: Όταν το σύνολο Α δεν περιέχει περιττή πρόταση. Δεν
περιέχει δηλαδή καμμιά πρόταση που να μπορεί να προκύψει από τα
υπόλοιπα αξιώματα και να καταστεί θεώρημα.
Στην επόμενη παράγραφο αρχίζουμε με τη παράθεση των αξιωμάτων
του Α και θα προκύπτει βαθμιαία η όλη δομή Γ1=(V1, E1, Α). Τέτοια
προσπάθεια είναι και η δημιουργία της Γεωμετρίας του Ευκλείδη, η πρώτη
ιστορικά. Η επιτυχημένη προσπάθεια δίνει και την εικόνα του τί είναι ένας
κλάδος επιστημονικός ανεξάρτητος, όπως η Ευκλείδεια Γεωμετρία.
Υπήρξαν μετά και άλλες Γεωμετρίες, οι μη Ευκλείδειες. Ήδη στην παρούσα
εργασία δίνεται η μέθοδος δημιουργίας ακολουθίας Αξιωματικών
Γεωμετριών τύπου Γ=(V, E, Α), όπου το πλήθος των στοιχείων του συνόλου
V, αυξάνει παίρνοντας τις τιμές Ν=2,3,4,…
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 557

ΑΞΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΩΝ ΔΟΜΩΝ

Θα δούμε την κατασκευή δομών, της μορφής Γ=(V,E,Α), που
παράγονται από σύνολα αξιωμάτων Α όπου το πλήθος των στοιχείων του
συνόλου των κορυφών V είναι κάθε φορά N=2,3,4,….
Τα αξιώματα στο Α είναι πέντε. Αναφέρονται σε οντότητες (στοιχεία του
V) που παίρνουν τελικά μορφή σημειοσυνόλων με μη κενή τομή ανά δύο.
Συνδέονται με τα στοιχεία του Ε:
Αξίωμα 1: Το V περιέχει συνολικά Ν στοιχεία.
Αξίωμα 2: Κάθε ζεύγος από στοιχεία του V έχει (ορίζει) τουλάχιστο ένα
κοινό στοιχείο
Αξίωμα 3: Κάθε ζεύγος από στοιχεία του V δεν έχει (ορίζει) περισσότερα
ένα κοινό στοιχείο
Αξίωμα 4: Κάθε στοιχείο του Ε ανήκει (αντιστοιχεί) σε δύο τουλάχιστο
στοιχεία του V.
Αξίωμα 5: Κάθε στοιχείο του Ε δεν ανήκει (αντιστοιχεί) σε περισσότερα
δύο στοιχεία του V.
(βλ. και Αρτεμιάδης Ν., 1977)
Στην περίπτωση Ν=4 (π.χ.) είναι δυνατόν η δομή που προκύπτει να
θεωρηθεί ως ένα δείγμα μεγέθους 4 που προέκυψε από Πληθυσμό πολύ
μεγαλύτερου μεγέθους από το 4.
Τί μορφή έχουν τα στοιχεία V και E δομή Γ=(V, E, Α);
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή θα προέλθει από την απόδειξη μιας
σειρά θεωρημάτων που θα βασίζεται (η απόδειξη) στα 5 αξιώματα.
Θεώρημα 1: Κάθε ζεύγος στοιχείων του V έχει ακριβώς ένα κοινό στοιχείο,
(στοιχείο του Ε).
Απόδειξη: Προκύπτει από τα αξιώματα 2 και 3.
Θεώρημα 2: Κάθε στοιχείο του Ε ανήκει σε ένα ακριβώς ζεύγος στοιχείων
του V.
Απόδειξη: Προκύπτει από τα αξιώματα 4 και 5.
558 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Θεώρημα 3: Υπάρχουν ακριβώς N   N  1 / 2   N  στοιχεία στο Ε.

2

Απόδειξη: Από το αξίωμα 1 έχουμε ακριβώς N στοιχεία στο V.

Μπορούμε να γράψουμε με αναγραφή στοιχείων το V={u1, u2, u3,…,uΝ}. Σε
κάθε ζεύγος στοιχείων του V αντιστοιχεί στοιχείο του Ε. Π.χ. στο ζεύγος (ui,
uj) αντιστοιχεί το στοιχείο (i, j) του Ε. Άρα στο Ε υπάρχουν
N στοιχεία, όσοι οι συνδυασμοί των N πραγμάτων (στοιχεία
   N   N  1 / 2
2
του V) ανά 2. Διαπιστώνεται ότι τα στοιχεία αυτά είναι διαφορετικά
στοιχεία του Ε, που το εξασφαλίζει το αξίωμα 2.
Θεώρημα 4: Υπάρχουν ακριβώς N-1 στοιχεία του Ε σε κάθε στοιχείο του
V.
Απόδειξη: Από τη μορφή που παίρνει το Ε με βάση το θεώρημα 3
προκύπτει ότι σε κάθε στοιχείο x του V αντιστοιχούν στοιχεία του Ε που
είναι ζεύγη με στοιχεία το x κάθε ένα άλλο στοιχείο του V. Δηλαδή στο 2
(π.χ.) στοιχείο του V υπάρχουν στοιχεία του Ε της μορφής {2,x}, {x,2},
x=1,3,4,…,N (δεν ενδιαφέρει η σειρά των στοιχείων στα ζεύγη). Αυτά
προφανώς είναι N-1.
Ορισμός 3: Δύο στοιχεία του Ε (ακμές, edges) ονομάζονται παράλληλα αν
δεν περιέχουν το ίδιο κοινό στοιχείο του V. Π.χ. τα στοιχεία (θ,τ) και (ρ,ξ)
είναι παράλληλα επειδή δεν περιέχουν κοινό στοιχείο του V. Αυτό
εκφράζεται με τη διαπίστωση ότι τα σύνολα {θ,τ} και {ρ,ξ} είναι ξένα
μεταξύ τους ήτοι  ,     ,     .

Θεώρημα 5: Για κάθε στοιχείο του Ε υπάρχουν ακριβώς

 N  2    N  3 / 2 παράλληλα στοιχεία εντός του συνόλου Ε.
Απόδειξη: Στο στοιχείο (μ,ξ) του Ε αντιστοιχεί το σύνολο (διαφορά) V-
{μ,ξ} που έχει N-2 στοιχεία του V διάφορα από τα μ και ξ. Τα όποια
παράλληλα στοιχεία ως προς το (μ,ξ) πρέπει να ανήκουν σε ζεύγος από
στοιχεία του V-{μ,ξ} και να προσδιορίζονται από αυτό (το ζεύγος). Τα
ζεύγη που μπορούν να προέλθουν από στοιχεία του V-{μ,ξ} είναι
 N  2    N  3 / 2 , όσοι και οι συνδυασμοί τωνN-2 στοιχείων του ανά 2.
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 559

Όταν έχουμε πλήθος στοιχείων του V ίσο με Ν=4 το Θεώρημα 5 αποκτά

την μορφή 5α που ακολουθεί:
Θεώρημα 5α: Κάθε στοιχείο του Ε έχει ακριβώς ένα παράλληλο στοιχείο
εντός του Ε.
Απόδειξη: Προφανής επειδή το σύνολο-διαφορά V-{θ,ξ} έχει 4-2=2
στοιχεία του V, όπου {θ,ξ} στοιχείο του Ε.
Σημείωση 1η: Η ιδιότητα που εκφράζει το θεώρημα 5α θυμίζει ανάλογη
ιδιότητα των ευθειών της Ευκλείδειας Γεωμετρίας που την εκφράζει
σχετικό αξίωμα (αίτημα) εκεί.
Είναι δυνατόν να θεμελιωθεί αξιωματική Γεωμετρία και για τιμές του N
μικρότερες του 4. Τις περιπτώσεις αυτές τις εξετάζουμε σε επόμενα εδάφια.
Σημείωση2η: Ν=4. Τα διάφορα αντικείμενα που μπήκαν στην παραπάνω
μελέτη: Γράφημα, V, E μπορούν να έχουν σε μία «Αξιωματική Γεωμετρία»,
όπως η Ευκλείδεια (π.χ.) διάφορους ρόλους. Μπορούν να εναλλάσσονται σε
ρόλους όπως Επίπεδο, Ευθεία, Σημείο. Απλά επειδή εδώ τα «σημεία» σε
όλο το γράφημα και πολύ περισσότερο στα υποσύνολά του είναι
πεπερασμένου πλήθους οι διάφορες Γεωμετρίες που προκύπτουν
ονομάζονται πεπερασμένες.
Σημείωση3η: Ν=4. Συμβολίζουμε με α=(1,2), β=(1,3), γ=(1,4), δ=(2,3),
ε=(2,4) και ζ=(3,4). Επειδή τα Γραφήματα («Επίπεδο») μπορούν να
παρασταθούν και με πίνακες. Τα ανωτέρω στοιχεία θα είναι τα στοιχεία του
πίνακα που αντιστοιχούν σε «σημεία» και στον πίνακα Γ καταλαμβάνει το
καθένα τη θέση που αντιστοιχεί στις συντεταγμένες του, στο ζεύγος των
«ευθειών» στις οποίες ανήκει. Η πεπερασμένη Γεωμετρία περιλαμβάνει
6  4  3 / 2 και είναι τοποθετημένα στο άνω δεξιό τρίγωνο του πίνακα
(matrix) Γ:
   
    
Γ 
   
 
   
560 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Ν=5
Το σύνολο των αξιωμάτων Α περιέχει τα πέντε αξιώματα που
προαναφέρθηκαν. Αναφέρονται σε οντότητες (στοιχεία του V) που είναι
σημειοσύνολα με μη κενή τομή ανά δύο:
Αξιώματα 2,3,4,5 όπως τα αξιώματα 2,3,4,5 της προηγούμενης
υποπαραγράφου.
Αξίωμα 1α: Το V περιέχει συνολικά Ν=5 στοιχεία. Είναι δείγμα μεγέθους
5 που προέκυψε από Πληθυσμό πολύ μεγαλύτερου μεγέθους Ν>>5.
Τί μορφή έχουν τα στοιχεία V και E δομή Γ=(V, E, Α);
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή θα προέλθει από την απόδειξη μιας
σειρά θεωρημάτων που θα βασίζεται (η απόδειξη) στα 5 αξιώματα.
Α) Ισχύουν πανομοιότυπα τα Θεωρήματα 1 και 2 της προηγούμενης
υποπαραγράφου με τις αποδείξεις τους βασισμένες (επίσης) στα αξιώματα
2,3,4,5.
Θεώρημα 6: Υπάρχουν ακριβώς δέκα <10> στοιχεία στο Ε.
Απόδειξη: Βλέπε Θεώρημα 3 με αντικατάσταση του Ν από το 5. Άρα
στο Ε υπάρχουν  5   10 στοιχεία, όσοι οι συνδυασμοί των 5 πραγμάτων
 2
(στοιχείων του V) ανά 2. Γράφουμε τώρα με αναγραφή στοιχείων και το
Ε={(1,2), (1,3), (1,4), (1,5), (2,3), (2,4), (2,5), (3,4), (3,5), (4,5)}, ώστε να
διαπιστωθεί ότι υπάρχουν ακριβώς 10 διαφορετικά στοιχεία του Ε.
Θεώρημα 7: Υπάρχουν ακριβώς τέσσερα <4=n-1> στοιχεία του Ε σε κάθε
στοιχείο του V.
Απόδειξη: Θεώρημα 4 με Ν=5.
Π.χ. στο 2 στοιχείο του V υπάρχουν στοιχεία του Ε που ανήκουν στα
στοιχεία 1,3,4,5 του V. Αυτά προφανώς είναι 4, τα (1,2), (2,3) (2,4) και
(2,5).
Ισχύει και εδώ ο ορισμός 3 περί παραλληλίας..
Θεώρημα 8: Για κάθε στοιχείο του Ε υπάρχουν ακριβώς τρία διαφορετικά
στοιχεία του Ε παράλληλα προς αυτό.
Απόδειξη: Θεώρημα 5 με Ν=5.
Σημείωση4η: Συμβολίζουμε με α=(1,2), β=(1,3), γ=(1,4), δ=(1,5), ε=(2,3),
ζ=(2,4), η=(2,5), θ=(3,4), ι=(3,5) και κ=(4,5). Τα Γραφήματα («Επίπεδο»)
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 561

μπορούν να παρασταθούν και με πίνακες. Τα ανωτέρω στοιχεία θα είναι τα

στοιχεία του πίνακα που αντιστοιχούν σε «σημεία» και στον πίνακα Γα
καταλαμβάνει το καθένα τη θέση που αντιστοιχεί στις συντεταγμένες του,
στο ζεύγος των «ευθειών» στις οποίες ανήκει. Η πεπερασμένη Γεωμετρία
περιλαμβάνει 10  5  4 / 2 και είναι τοποθετημένα στο άνω δεξιό τρίγωνο
του πίνακα (matrix):
    
     

Γα       
 
    
      

Μπορούμε να συνεχίσουμε και με τιμές μεγαλύτερες του Ν=5,επ’

άπειρον. Κάθε φορά θα προσαρμόζουμε το αξίωμα 1. Η γενική του μορφή
προβλέπει Ν στοιχεία στο V. Έτσι έχουμε ήδη τη μέθοδο δημιουργίας
ακολουθίας Πεπερασμένων Αξιωματικών Γεωμετριών τύπου Γ=(V, E, Α),
όπου απλά το πλήθος των στοιχείων του συνόλου V αυξάνει παίρνοντας τις
τιμές Ν=2,3,4,…,k,…Για κάθε τιμή του Ν έχουμε και μία Πεπερασμένη
Αξιωματική Γεωμετρία.

N=3
Τα αξιώματα είναι όμοια με τα 2,3,4,5 της περίπτωση με N=4. Απλά το
ο
1 αξίωμα προβλέπει εδώ τρία στοιχεία για το V. Στη συνέχεια τα 2 πρώτα
θεωρήματα είναι πανομοιότυπα με την αρχική περίπτωση με N=4. Το 3ο
θεώρημα μας πληροφορεί ότι το Ε έχει 3 στοιχεία και το 4ο θεώρημα ότι
αντιστοιχούν 2 στοιχεία του Ε σε κάθε στοιχείο του V. Το 5ο θεώρημα λέει
ότι δεν υπάρχουν παράλληλα στοιχεία μέσα στο Ε (δεν υπάρχει παραλληλία
στο Ε).

N=2
Τα αξιώματα είναι όμοια με τα 2,3,4,5 της περίπτωση με N=4. Τώρα το
1ο αξίωμα προβλέπει δύο στοιχεία για το V. Τα 2 πρώτα θεωρήματα είναι
πανομοιότυπα όπως στην περίπτωση N=4. Το 3ο θεώρημα μας λέει ότι το Ε
έχει 1 στοιχείο και το 4ο θεώρημα ότι υπάρχει 1 στοιχείο του Ε σε κάθε
562 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

στοιχείο του V. Το 5ο θεώρημα δεν μπορεί να διατυπωθεί γιατί υπάρχει μόνο

ένα στοιχείο μέσα στο Ε και άρα δεν νοείται παραλληλία στο Ε.

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΣΕ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥΣ - ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Υποθέτουμε ένα πλήρες γράφημα της μορφής G=(V,E) εφοδιασμένο με
ένα σύνολο Αξιωμάτων Α που να είναι τουλάχιστο Πλήρες, Συνεπές και
Ανεξάρτητο. Το πλήθος των στοιχείων του V είναι Ν. Προκύπτει μία
Πεπερασμένη Αξιωματική Γεωμετρία Γ=(V, E, Α), με πλήθος στοιχείων Ν
στο V. Είναι προφανές ότι στο Ε υπάρχουν    N   N  1 / 2 στοιχεία, τα
N
2
οποία απεικονίζονται με μη διαγώνια στοιχεία του άνω δεξιά τριγωνικού
πίνακα ΓΝxN. Είναι φανερό ότι στην i-γραμμή του άνω τριγωνικού μέρους
του πίνακα υπάρχουν Ν-i στοιχεία του Ε. Θέλουμε να κάνουμε μία
δειγματοληψία στο γράφημα. Παίρνουμε δείγμα μεγέθους N από το V με
κάποια μέθοδο δειγματοληψίας γνωστή από τη βιβλιογραφία, π.χ. απλή
τυχαία δειγματοληψία (ΑΤΔ) ή συστηματική δειγματοληψία (ΣυΔ),
Φαρμάκης (2016). Τα στοιχεία του δείγματος αποτελούν το νέο σύνολο
V1  V και αμέσως δημιουργείται η δομή G1=(V1, E1) και η αντίστοιχη
πεπερασμένη Γεωμετρία Γ1=(V1, E1, Α) των ορισμών 1 και 2. Η Γεωμετρία
είναι το δείγμα με απλές δειγματοληπτικές μονάδες τα στοιχεία του Ε1.
Παράδειγμα 1ο: Δίνεται μία Πεπερασμένη Γεωμετρία Γ=(V, E, Α). Το V
έχει N=24 στοιχεία. Παίρνουμε δείγμα μεγέθους n=5 στοιχείων από τα 24
με ΑΤΔ με χρήση του πίνακα τυχαίων αριθμώ, Φαρμάκης (2016), σελ. 229-
230, σημείο εκκίνησης (5,8). Τα 5 στοιχεία που μπαίνουν στο δείγμα είναι
{09, 10, 17, 05, 22}={05, 09, 10, 17, 22}. Στη νέα δομή-δείγμα θα τα
αναγράφουμε ως {1,2,3,4,5}. Η αντίστοιχη πεπερασμένη Γεωμετρία
Γ1=(V1, E1, Α) θα έχει Ε1={(1,2), (1,3), (1,4), (1,5), (2,3), (2,4), (2,5), (3,4),
(3,5), (4,5)}. Συμβολίζουμε με α=(1,2), β=(1,3), γ=(1,4), δ=(1,5), ε=(2,3),
ζ=(2,4), η=(2,5), θ=(3,4), ι=(3,5) και κ=(4,5). Έτσι ο αντίστοιχος άνω δεξιά
τριγωνικός πίνακας του γραφήματος είναι ο επόμενος:
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 563

    
     

Γ1       
 
    
      

Θα κάνουμε τη μελέτη μας βασισμένοι πάνω στο δείγμα και θα

επεκτείνουμε τα όποια συμπεράσματα κατάλληλα και στον πληθυσμό
Γ=(V, E, Α).
Η τυχαία μεταβλητή (τ.μ.) Χ που ενδιαφέρει η μελέτη της είναι «το
άθροισμα των δεικτών θέσεως στον άνω δεξιά τριγωνικό πίνακα των
στοιχείων του Ε1». Έτσι στη θέση α αντιστοιχεί το 14(=05+09), στη β
αντιστοιχεί το 15(=05+10),…, στην κ αντιστοιχεί το 39(=17+22). Η μέση
δειγματική τιμή είναι x  25, 2 και αυτή η τιμή είναι η εκτιμήτρια τιμή της
μέσης τιμής της τ.μ. Χ. Η μέση τιμή του πληθυσμού είναι ΕΧ=μ=25. Αυτό
προβλέπεται και από το παρακάτω:
Παράδειγμα 2ο (Γενίκευση με V  N ): Η μέση τιμή της τ.μ. Χ=
άθροισμα δεικτών των στοιχείων του Ε στον Πληθυσμό Γ=(V, E, Α) με
μέγεθος Ν για το V, είναι ΕΧ=Ν+1.
Απόδειξη: Θα γίνουν οι υπολογισμοί με την υπόθεση ότι το Ν είναι
άρτιος. Παραπλήσιοι υπολογισμοί οδηγούν στο αυτό αποτέλεσμα και όταν
ο Ν είναι περιττός. Απλά υπάρχουν μερικές διαφορές στη διαχείριση των
ορίων πρόσθεσης.
Θεωρούμε το Ε σε μορφή πίνακα Γ(Ν), που στο άνω δεξιό τριγωνικό του
ήμισυ έχει ως στοιχεία τις τιμές της τ.μ. Χ, πλήθους Ν(Ν-1)/2, ήτοι όσοι
είναι οι συνδυασμοί των Ν πραγμάτων ανά 2:
564 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

  3 4 5 6 ..... N 2 N 1 N N 1 
   5 6 7 ..... N1 N N1 N  2 

    7 8 ..... N N 1 N 2 N 3 
 
     9 ..... N 1 N 2 N 3 N 4 
      ..... N 2 N 3 N 4 N 5 
Γ  N =  
 .... .... .... .... .... ..... .... .... .... .... 
      .....  2N 5 2N  4 2N 3
 
      .....   2N 3 2N  2
      .....    2N 1
 
      .....     

Θεωρούμε το άθροισμα των στοιχείων του άνω αριστερά τμήματος του

πίνακα Γ(Ν), το:
N 2 N   N 1
Σ  1  3  4  2N 1 2N  2  2   5  6  2N  3  2N  4  ...    4N  4 
2 2
ή
N 2 N 3
N
Σ   i  1  2i    2  2i    i   2 N  1  2i    2 N  2i  
2 2

  N  1
i 1 i 1 2
και
N   N  1 N   N  1
N 2 N 2

Σ  i  1  2i    2N  1  2i    2  2i    2N  2i  
2 2

  4  N  1  i
i 1 2 2 i 1

οπότε, μετά τις σχετικές πράξεις,

Σ
 N  1  N   N  1
2
και
Σ
EX     N  1, Παπαγεωργίου Φαρμάκης (2018).
N
 
2
38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας 565

Στο Συμπέρασμα ΕΧ=Ν+1 φτάνουμε άμεσα αν παρατηρήσουμε ότι οι

μέση τιμή των στοιχείων κάθε διαγωνίου στον πίνακα Γ(Ν) είναι Ν+1. Τα
στοιχεία κάθε διαγωνίου είναι στοιχεία αριθμητικής προόδου με βήμα 2.
Π.χ. στην πρώτη δευτερεύουσα διαγώνιο η μέση τιμή των στοιχείων της
είναι (3+2Ν-1)/2=Ν+1.
Επιστρέφοντας στο Παράδειγμα 1ο έχουμε εκεί Ν=22 και άρα η μέση
τιμή της τ.μ. Χ προκύπτει ΕΧ=μ=22+1=25.
Έχει επίσης ενδιαφέρον ο υπολογισμός της διασποράς της τ.μ. Χ, της
VarX=σ2=Ε(Χ-μ)2. Αποδίδεται και με τον όρο «Μέση τετραγωνική
απόκλιση από τη μέση τιμή». Η διασπορά είναι ίση με την ποσότητα
VarX=σ2=Ε(Χ-μ)2=ΕΧ2-(ΕΧ)2. Στη βιβλιογραφία υπάρχει και η διασπορά
(σε πεπερασμένους πληθυσμούς), η S2=Nσ2/(Ν-1), Φαρμάκης (2015,
2016),Cochran (1977). Θα υπολογίσουμε την πρώτη ποσότητα, σ2:
Από όλους τους προσθετέους στο άθροισμα Σ παραπάνω αφαιρούμε τη
μέση τιμή μ=Ν+1 και υψώνουμε στο τετράγωνο. Έτσι προκύπτει το
τετραγωνικό άθροισμα
N 2

  N  02
2

Σ   i   2i  N    N  2i    2i  N  1   N  1  2i  
2 2 2 2 2

i 1 2
ή

 
N 2 N 2

  
2 2

Σ  i  2  N  2i   2  N 1  2i   ...  2   8i3  4  2N 1 i 2  N 2   N 1 i

2 2 2 2

i 1 i 1

και

 N  2 N  1 N  N  1
 
N 2


2

Σ  2   8i3  4  2 N  1 i 2  N 2   N  1 i  ... 
2 2

i 1 12
Οπότε η διασπορά είναι

VarX   2 
Σ2

 N  2  N  1
N 6
 
2
Η ίδια έκφραση για τη διασπορά προκύπτει και όταν το Ν είναι περιττός
αριθμός.
566 38ο Πανελλήνιο Συνέδριο Μαθηματικής Παιδείας

Στην περίπτωση του παραδείγματος 1 η διασπορά τη τ.μ. Χ είναι

VarX  22  
 24  2  24  1  275
6 3

Βιβλιογραφία
Αρτεμιάδης Ν. (1977) «Στοιχειώδης Γεωμετρία από ανώτερη σκοπιά»,
Εκδόσεις ΕΜΕ, Αθήνα.
Παπαγεωργίου Μ., Φαρμάκης Ν. (2018) «Γραφήματα και Δειγματοληψία»,
Πρακτικά του 31ου Συνεδρίου Στατιστικής, (Ε.Σ.Ι.), Λαμία.
Φαρμάκης Ν. (2016) «Εισαγωγή στη Δειγματοληψία», Αφοί Κυριακίδη
Εκδόσεις Α.Ε., Θεσσαλονίκη.
Φαρμάκης Ν. (2015), «Δειγματοληψία και εφαρμογές», Ελληνικά
Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα & Βοηθήματα, Αθήνα
ISBN: 978-960-603-093-2.
Cochran W. (1977), “Sampling Techniques”, John Wiley & Sons, Inc, New
York, Toronto.