ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ

Η μεθοδολογική προσέγγιση μιας πηγής1 και η σύνδεση της με το κείμενο του σχολικού βιβλίου είναι
δυνατόν να παρουσιάζει αρκετές διαφοροποιήσεις, οι οποίες οφείλονται στο είδος του ιστορικού
παραθέματος και τη σημασιολογική σχέση που έχει με τις ιστορικές θέσεις που διατυπώνονται στο
σχολικό βιβλίο.
Σε γενικές γραμμές μία πηγή:
1. επιβεβαιώνει και, συνακόλουθα, τεκμηριώνει τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου.
2. επεξηγεί και διασαφηνίζει σε αναλυτικότερη διατύπωση ιστορικά δεδομένα που διατυπώνονται
περιληπτικά στο σχολικό βιβλίο.
3. παράγει πρόσθετα στοιχεία για ένα θέμα (λ.χ. προσδιορίζει επιπλέον λόγους, αίτια, συνέπειες
και αποτελέσματα για ένα ζήτημα - πέρα από όσα δίνει το σχολικό εγχειρίδιο).
4. καταθέτει μια αντίθετη-διαφορετική άποψη σε σχέση με όσα υποστηρίζονται στο κείμενα του
σχολικού βιβλίου.
5. Αποτελεί (συνήθως) συνδυασμό των παραπάνω.

Είναι σημαντικό να προσδιοριστεί η σχέση της πηγής με το σχολικό βιβλίο. Αφού καταλήξουμε σε
κάποιο συμπέρασμα, προχωρούμε στην αξιοποίηση του κειμένου της πηγής, προκειμένου να
ενισχύσουμε την απάντηση.
Στο σημείο αυτό εντοπίζεται και η μεγαλύτερη δυσκολία. Οι μέθοδοι που κρίνονται προτιμητέες για τη
σωστή χρήση του ιστορικού παραθέματος είναι η σύνθεση και η παράθεση.

Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Με τη μέθοδο της σύνθεσης επιχειρούμε να συνδυάσουμε και συσχετίσουμε τα δεδομένα του βιβλίου
(τα οποία χαρακτηρίζονται στη διατύπωση της ερώτησης ιστορικές γνώσεις) με αυτά της πηγής,
ασκώντας παράλληλα την κριτική ικανότητα με τον εντοπισμό κοινών σημείων, διαφορών και
επιμέρους πληροφοριών που εμπεριέχονται στο παράθεμα.

Προσοχή: η απλή επανάληψη του κειμένου της πηγής («αντιγραφή») συνιστά σφάλμα μεθοδολογικό·
ο μαθητής οφείλει να αναπλάσει δημιουργικά με τον δικό του λόγο και ύφος την πληροφορία που
αντλεί από το κείμενο της πηγής.

Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ

1.Θεωρείται ταχύτερη και πιθανόν ευχερέστερη.
2.Διευκολύνει στην απόδοση του σχολικού βιβλίου, ανεξάρτητα από το κείμενο της πηγής και
αντίστροφα, όπως επίσης και τη βαθμολογική αξιολόγηση της απάντησης από τον διορθωτή.
3.Εντούτοις, δεν αναδεικνύει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα του μαθητή να αξιοποιεί συνδυαστικά τις
πληροφορίες της πηγής με αυτές του σχολικού βιβλίου ούτε αποδεικνύει την αφαιρετική και κριτική
σκέψη που προϋποθέτει η κατανόηση και συσχέτιση του ιστορικού παραθέματος με τις ιστορικές
γνώσεις παρέχει το σχολικό βιβλίο.

Πορεία σύνθεσης απάντησης με τη μέθοδο της παράθεσης

1. Γράφονται πρώτα οι σχετικές με το ζητούμενο ιστορικές γνώσεις, όπως αυτές προκύπτουν από
το σχολικό βιβλίο.
2. Γίνεται ο σχολιασμός του κείμενου της πηγής, αφού πρώτα κατά την ανάγνωση της έχουν
εντοπιστεί εκείνα τα σημεία που απαιτούνται, προκειμένου να δοθεί επαρκή απάντηση στην
ερώτηση.

1
Πηγές θεωρούνται: τα ιστορικά και ιστοριογραφικά έργα, απομνημονεύματα και επιστολικό υλικό, διπλωματικά και
κρατικά έγγραφα, κρατικά αρχεία, κείμενα του ημερήσιου και περιοδικού τύπου, έργα λογοτεχνίας και ποίησης,
εκφωνηθέντες λόγοι, πίνακες και διαγράμματα, χάρτες, λιθογραφίες, ζωγραφικοί πίνακες, αφίσες, εικόνες, γελοιογραφίες,
φωτογραφίες κ.α.
2 ΙΣΤΟΡΙΑ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ (Θεωρητικής Κατεύθυνσης)

3. Το κείμενο όμως δεν πρέπει να εκτρέπεται σε γενικόλογα σχόλια πάνω στο περιεχόμενο της
πηγής.
4. Οφείλει να εστιάζει σε όσα ζητεί η ερώτηση και να αποφεύγει τις αοριστίες, όπως και τη
συνολική διαπραγμάτευση της πηγής χωρίς αναφορές στα σχετικά δεδομένα που προκύπτουν
από το σχολικό βιβλίο.
5. Προκειμένου, λοιπόν, να επιτευχθεί επαρκής σύνδεση της πηγής με το βιβλίο ακόμη και με τη
μέθοδο της παράθεσης είναι πιθανόν αναγκαίες, τυπικές φράσεις:
• όπως έχει ήδη αναφερθεί...
• προηγουμένως έγινε λόγος για ...
• σημειώθηκε ήδη ότι...
• σε συνέχεια των όσων αναφέρθηκαν σχετικά με ...
• σε συνάρτηση με τα προηγούμενα ...
• σε σχέση με όσα σημειώθηκαν προηγουμένως...
• όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο σημείο της απάντησης ...
• αναλυτικότερα για το ζήτημα ... είναι όσα σημειώνει το κείμενο της
πηγής, όπου τονίζεται ότι...
• ενώ προηγουμένως αναφέρθηκε ότι ...η πηγή διαφοροποιείται ...

Γενικές παρατηρήσεις - οδηγίες στις μεθόδους σύνθεσης και παράθεσης

Όταν τα ιστορικά παραθέματα είναι περισσότερα από δύο πρέπει στην απάντηση μας να δηλώνουμε
κάθε φορά εκείνο που χρησιμοποιούμε για να επιβεβαιώσουμε - σχολιάσουμε τις ιστορικές μας
γνώσεις, (π.χ. Σύμφωνα με το πρώτο ιστορικό παράθεμα ... Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το δεύτερο
παράθεμα ...).
Αν τα ιστορικά παραθέματα είναι περισσότερα του ενός και έχουν παραπλήσιες πληροφορίες με τις
οποίες πρέπει να σχολιάσουμε ένα χωρίο του σχολικού βιβλίου, πρέπει να ομαδοποιήσουμε τις κοινές
πληροφορίες, (π.χ. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει το πρώτο και το δεύτερο παράθεμα ... Οι
πληροφορίες που εξάγονται και από τα δύο παραθέματα συγκλίνουν στο ότι ...). Αν πάλι τα δεδομένα
των πηγών διίστανται, επισημαίνουμε πρώτα τη σχέση τους με το σχολικό βιβλίο και έπειτα δηλώνουμε
τη μεταξύ τους διαφοροποίηση.
Προσέχουμε αν η διατύπωση της ερώτησης περιλαμβάνει περισσότερα του ενός ζητούμενα, τα οποία
ενδέχεται να είναι διατυπωμένα με τη μορφή α) ... β) ...γ). Σε τέτοια περίπτωση πρέπει η απάντηση μας
να δομείται σε τόσες ενότητες, όσες και τα ζητούμενα, και να διακρίνονται με σαφήνεια (ακόμα και με
μια σειρά κενό) όσα γράφουμε για το καθένα υποερώτημα.
Στη διαπραγμάτευση της πηγής αλλά και γενικότερα στις απαντήσεις των ερωτήσεων είναι δόκιμο να
αποφεύγουμε το πρώτο ενικό πρόσωπο και αντίστοιχα να χρησιμοποιούμε με φειδώ το πρώτο
πληθυντικό πρόσωπο. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση δίνει στο κείμενο μας ποιότητα ιστορικού δοκιμίου.
Η διατύπωση των απαντήσεων δεν πρέπει να δίνεται με διάθεση αυθεντίας και διάσταση απολυτότητας·
στην επιστήμη της Ιστορίας δεν είναι συνετό να υποστηρίξει κανείς κάτι με απόλυτη βεβαιότητα. Ίσως
χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν λέξεις και φράσεις (: πιθανόν, ίσως, μάλλον, κατά πάσα πιθανότητα,
ενδεχομένως), για να μετριαστεί η εντύπωση ότι η απάντηση είναι αντιεπιστημονική. Στο κείμενο
πρέπει να τηρείται η σωστή έκταση των παραγράφων και να δημιουργούνται οι αναγκαίες νοηματικές
ενότητες. Η χρήση προλόγου και επιλόγου - τόσο στη μέθοδο της σύνθεσης όσο και στη μέθοδο της
παράθεσης - είναι θεμιτή σε λογικά πλαίσια.
Για τη δόμηση του (προλόγου) αξιοποιούμε το γενικό πνεύμα του σχολικού βιβλίου για μία ενότητα ή
βασιζόμαστε στην πρώτη παράγραφο του κεφαλαίου (όταν αυτή είναι εισαγωγική) ή συμπυκνώνουμε
τα ιστορικά δεδομένα που προηγούνται της απάντησης μας προκειμένου να δώσουμε την αίσθηση της
αλληλουχίας των γεγονότων. Ο επίλογος θα πρέπει να αναφέρει γενικά συμπεράσματα, τα οποία
απορρέουν από τον συσχετισμό των δεδομένων βιβλίου και πηγής ή να συμπυκνώνει τα ιστορικά
δεδομένα που έπονται της απάντησης μας σε μια προσπάθεια να δώσουμε την αίσθηση της αλληλουχίας
των γεγονότων.
Το κείμενο του ιστορικού παραθέματος μπορεί να αξιοποιηθεί στην αρχική του μορφή και να ενταχθεί
οργανικά στο εσωτερικό της απάντησης μας κυρίως με δύο τρόπους, με τη χρήση της παρένθεσης
{(...)}ή των εισαγωγικών {«...»}. Δεν πρέπει, όμως, να υπερβαίνει το όριο της μίας σειράς ούτε βέβαια
να γίνεται κατάχρηση.
 ΙΣΤΟΡΙΑ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ (Θεωρητικής Κατεύθυνσης) 3

Ενδεικνυόμενη μέθοδος θεωρείται, επίσης, η παρουσίαση του κειμένου της πηγής με δικά μας λόγια και
στη συνέχεια η παράθεση του ίδιου του κειμένου εντός παρένθεσης στο τέλος της περιόδου. [Δίνουμε
την αρχή και το τέλος της περιόδου του κειμένου θέτοντας ενδιάμεσα τρεις τελείες ...].
Η πληροφορία της πηγής ενδέχεται να μην αποτελεί άμεση απάντηση στο ζητούμενο της ερώτησης και
να αποτελεί αφορμή για εμβάθυνση και επαγωγική εξαγωγή συμπεράσματος. Δηλαδή, η πληροφορία
της πηγής θα αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία συλλογισμού, από τον οποίο θα προκύψει η
εκτίμηση μας για το θέμα που αφορά στην ερώτηση.

Αξιολογικές κρίσεις, προσωπικές (νοητικές ή συναισθηματικές) εκτιμήσεις για την ποιότητα και την
αξιοπιστία τικ πηγής πρέπει μάλλον να αποφεύγονται, ειδικά μάλιστα όταν δεν τις απαιτεί η ερώτηση.

Μεταβατικές φράσεις σύνδεσης δεδομένων του βιβλίου και της πηγής

1. Σύμφωνα [μάλιστα και] με τα δεδομένα / στοιχεία που εξάγουμε / συνάγουμε / αντλούμε από το ιστορικό
παράθεμα / πηγή …
2. Ανάλογες / Σχετικές / Παραπλήσιες είναι και οι πληροφορίες που παρέχουν ιστορικές πηγές της περιόδου
…
3. Η άποψη αυτή μπορεί να τεκμηριωθεί βάσει της σχετικής μαρτυρίας που παρέχει το ιστορικό
παράθεμα…
4. Τα όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως γίνονται τεκμαρτά / κατανοητά / αντιληπτά και από το κείμενο του
ιστορικού παραθέματος ...
5. Ενισχυτικά / Προς επίρρωση των συγκεκριμένων δεδομένων, το ιστορικό παράθεμα καταγράφει
ανάλογες πληροφορίες ....
6. Οι προαναφερθείσες απόψεις / στοιχεία έρχονται σε [πλήρη/μερική] συμφωνία / σε ευθεία αντίθεση /
συγκλίνουν / αποκλίνουν / διαφοροποιούνται / ταυτίζονται με όσα καταγράφονται στην πηγή ...
7. Πραγματικά / Όντως / Ειδικότερα / Γενικότερα / Συγκεκριμένα / Τελικά / Καταληκτικά /
Ανακεφαλαιωτικά / Συνολικά / Επιπρόσθετα / Διευκρινιστικά / Συμπερασματικά / Επεξηγηματικά /
Αντίθετα / Συμπληρωματικά είναι δυνατόν / είναι αναγκαίο / είναι εύλογο / είναι σημαντικό / να
επισημανθεί / να σημειωθεί ότι...
8. Πρέπει / Οφείλει βέβαια / οπωσδήποτε / πάντως / φυσικά / εν τέλει / ίσως / πιθανόν να λάβει κανείς
υπόψη το γεγονός ότι και στο ιστορικό παράθεμα διατυπώνονται παρόμοιες / παραπλήσιες πληροφορίες
...
9. Πέρα από το όσα σημειώθηκαν, είναι αναγκαίο να τονιστεί / επισημανθεί / διευκρινιστεί / σημειωθεί και
με βάση τα δεδομένα του κειμένου της πηγής ότι...
10. Η συγκεκριμένη άποψη / πληροφορία μπορεί να ερμηνευτεί / διασαφηνιστεί / ενισχυθεί με σχετική
παραπομπή σε ανάλογες πληροφορίες του ιστορικού κειμένου...
11. Ο συγγραφέας (αναφέρουμε το όνομα) του ιστορικού παραθέματος σημειώνει χαρακτηριστικά ... /
Σύμφωνα και με τις πληροφορίες που καταγράφει ο …. στο έργο του …
12. Σε εφημερίδα / στον τύπο της εποχής … [αν η πηγή είναι παράθεμα από εφημερίδα της εποχής]

Παπαζέτης Κωνσταντίνος, Θεματολόγιο Πηγών Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεσσαλονίκη 2010, σελ. 5- 13