You are on page 1of 17

9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.

html

Website Home Multimedia­Elearning Home Back

Sanskrit E­Learning and Multimedia (Secondary Level)

द ताः) अनीयर्
(कृ  (अनीय)  यय
Click here to practice Kridantas
धातु  अथ धातु +अनीयर्
 पु
ि ंग  ी लं
ग नपुसक लं
ं ग अथ 
अच्  to worship अचनीय अचनीयः अचनीया अचनीयम्  should be worshipped 
अज्  to earn अजनीय अजनीयः अजनीया अजनीयम्  should be earned 
अह्  to be able अहणीय अहणीयः अहणीया अहणीयम्  should be able 

अट to wander अटनीय अटनीयः अटनीया अटनीयम्  should wander 
अस्  to be भवनीय भवनीयः भवनीया भवनीयम्  should be 
अस्  to throw असनीय असनीयः असनीया असनीयम्  should be thrown 
अश्  to eat अशनीय अशनीयः अशनीया अशनीयम्  should be eaten 
?अय् ? to go अयनीय अयनीयः अयनीया अयनीयम्  should go 
अद्  to eat अदनीय अदनीयः अदनीया अदनीयम्  should be eaten 
असू य् यनीय असू
 to quarrel असू यनीयः असू यनीया असू यनीयम्  should quarrel 
आप्  to gain आपनीय आपनीयः आपनीया आपनीयम्  should gain 
आस्  to seat आसनीय आसनीयः आसनीया आसनीयम्  should be seated 
इ to go अयनीय अयनीयः अयनीया अयनीयम्  should go 
अ ध+इ to study अ ययनीय अ ययनीयः अ ययनीया अ ययनीयम्  should be
studied 
इष् to desire एषणीय एषणीयः एषणीया एषणीयम्  should be desired 
ई  to see ई णीय ई णीयः ई णीया ई णीयम्  should be seen 
ईह् to try ईहणीय ईहणीयः ईहणीया ईहणीयम्  should be tried 
ईश्  to ruled ईशनीय ईशनीयः ईशनीया ईशनीयम्  should be ruled 
ईड्  to worship ईडनीय ईडनीयः ईडनीया ईडनीयम्  should be worshipped 
उ झ्  to leave उ झनीय उ झनीयः उ झनीया उ झनीयम्  should be left 
ऊह्  to debate ऊहनीय ऊहनीयः ऊहनीया ऊहनीयम्  should be debated 
एध्  to grow एधनीय एधनीयः एधनीया एधनीयम्  should be grown 
कथ्  to speak कथनीय कथनीयः कथनीया कथनीयम्  should be spoken 
क प्  to tremble क पनीय क पनीयः क पनीया क पनीयम्  should tremble 
कम्  to desire कमनीय कमनीयः कमनीया कमनीयम्  should be desired 
म्  to count  मणीय  मणीयः  मणीया  मणीयम्  should be counted 
काश्  to sprinkle काशनीय काशनीयः काशनीया काशनीयम्  should be sprinkled 
कुप्  to angry कोपनीय कोपनीयः कोपनीया कोपनीयम्  should be angry 
कूद्  to dig कू दनीय कू
दनीयः कूदनीया कू
दनीयम्  should be dug 
द्  to cry  दनीय  दनीयः  दनीया  दनीयम्  should cry 
लम्  to tired  लमनीय  लमनीयः  लमनीया  लमनीयम्  should be tired 

ड to play  डनीय  डनीयः  डनीया  डनीयम्  should be played 
कुस्  to scold कुसनीय कुसनीयः कुसनीया कुसनीयम्  should be scolded 
क त्  to pray क त नीय क त नीयः क त नीया क त नीयम्  should be prayed 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 1/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

 to buy  यणीय  यणीयः  यणीया  यणीयम्  should be bought 


ु ध्  to be angry  ोधनीय  ोधनीयः  ोधनीया  ोधनीयम्  should be angry 
कृ  to do करणीय करणीयः करणीया करणीयम्  should be done 
कृ ष्  to draw कषणीय कषणीयः कषणीया कषणीयम्  should be drawn 
कृ त्  to cut कत नीय कत नीयः कत नीया कत नीयम्  should be cut 
कॢ प्  to be able क पनीय क पनीयः क पनीया क पनीयम्  should be able 
म्  to forgive  मणीय  मणीयः  मणीया  मणीयम्  should be forgiven 
ल्  to wash  ालनीय  ालनीयः  ालनीया  ालनीयम्  should be washed 
ि प्  to throw  े पणीय  े
पणीयः  ेपणीया  ेपणीयम्  should be thrown 
ि  to lessen  यणीय  यणीयः  यणीया  यणीयम्  should be lessened 
खन्  to dig खननीय खननीयः खननीया खननीयम्  should be dug 
ख ड्  to break ख डनीय ख डनीयः ख डनीया ख डनीयम्  should be broken 
खाद्  to eat खादनीय खादनीयः खादनीया खादनीयम्  should be eaten 
खद्  to lament खे दनीय खेदनीयः खेदनीया खे दनीयम्  should be lamented 
खे ल्  to play खे लनीय खेलनीयः खे लनीया खे लनीयम्  should be played 
गण्  to count गणनीय गणनीयः गणनीया गणनीयम्  should be counted 
गम्  to go गमनीय गमनीयः गमनीया गमनीयम्  should go 
ह्  to take  हणीय  हणीयः  हणीया  हणीयम्  should be taken 
गवे ष्  to find गवे षणीय गवे
षणीयः गवेषणीया गवे षणीयम्  should be found 
गह्  to blame गहणीय गहणीयः गहणीया गहणीयम्  should be blamed 
गाह्  to bathe गाहनीय गाहनीयः गाहनीया गाहनीयम्  should be bathed 
गू
ह्  to hidden गू हनीय गू
हनीयः गू
हनीया गूहनीयम्  should be hidden 
गद्  to speak गदनीय गदनीयः गदनीया गदनीयम्  should be spoken 
गज्  to sound गजनीय गजनीयः गजनीया गजनीयम्  should be sounded 
गव्  to pride गवनीय गवनीयः गवनीया गवनीयम्  should pride 
गल्  to disappear गलनीय गलनीयः गलनीया गलनीयम्  should disappear 
गु
प्  to protect गोपनीय गोपनीयः गोपनीया गोपनीयम्  should be protected 
गु फ्  to tie गु फनीय गुफनीयः गु फनीया गु फनीयम्  should be tied 
गॄ
 to proclaim गरणीय गरणीयः गरणीया गरणीयम्  should be proclaimed 
गै
 to sing गानीय गानीयः गानीया गानीयम्  should be sung 
लै  to depress  लानीय  लानीयः  लानीया  लानीयम्  should be depressed 
घट्  to try घटनीय घटनीयः घटनीया घटनीयम्  should be tried 
घुट्  to return घोटनीय घोटनीयः घोटनीया घोटनीयम्  should be returned 
घूण्  to whirl घू णणीय घूणणीयः घूणणीया घूणणीयम्  should be whirled 
घुष्  to announce घोषणीय घोषणीयः घोषणीया घोषणीयम्  should be announced 
ा to smell  ाणीय  ाणीयः  ाणीया  ाणीयम्  should be smelled 
चल्  to go चलनीय चलनीयः चलनीया चलनीयम्  should go 
च  to speak च णीय च णीयः च णीया च णीयम्  should be spoken 
चव्  to chew चवणीय चवणीयः चवणीया चवणीयम्  should be chewed 
चर्  to go चरणीय चरणीयः चरणीया चरणीयम्  should go 
चकाश्  to shine चकाशनीय चकाशनीयः चकाशनीया चकाशनीयम्  should shine 
िच त्  to think िच तनीय िच तनीयः िच तनीया िच तनीयम्  should be thought 
िच to elect चयनीय चयनीयः चयनीया चयनीयम्  should be elected 
िच  to paint िच णीय िच णीयः िच णीया िच णीयम्  should be painted 
िच ्  to paint िच नीय िच नीयः िच नीया िच नीयम्  should be painted 
चुर्  to steal चोरणीय चोरणीयः चोरणीया चोरणीयम्  should be stolen 
चु ब्  to kiss चु बनीय चुबनीयः चु बनीया चु बनीयम्  should be kissed 
चूष्  to suck चोषनीय चोषनीयः चोषनीया चोषनीयम्  should be sucked 
चे ् to try चेनीय चेनीयः चेनीया चेनीयम्  should be tried 
चूण्  to crush चू णणीय चूणणीयः चूणणीया चूणणीयम्  should be crushed 
िछद्  to cut छे दनीय छेदनीयः छे
दनीया छेदनीयम्  should be cut 
छूर्  to cut छोरणीय छोरणीयः छोरणीया छोरणीयम्  should be cut 
जन्  to be born जननीय जननीयः जननीया जननीयम्  should be born 
जप्  to mutter जपनीय जपनीयः जपनीया जपनीयम्  should be muttered 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 2/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

ज प्  to speak ज पनीय ज पनीयः ज पनीया ज पनीयम्  should be spoken 


वल्  to burn  वलनीय  वलनीयः  वलनीया  वलनीयम्  should be burn 
जागृ  to rise जागरणीय जागरणीयः जागरणीया जागरणीयम्  should be risen 
ज to win जयनीय जयनीयः जयनीया जयनीयम्  should be won 
जीव्  to live जीवनीय जीवनीयः जीवनीया जीवनीयम्  should be lived 
जृ भ्  to recoil जृ भणीय जृभणीयः जृ भणीया जृ भणीयम्  should be recoiled 
ा to know  ानीय  ानीयः  ानीया  ानीयम्  should be known 
जॄ  to become old जरणीय जरणीयः जरणीया जरणीयम्  should become old 
टंक्  to bind टं कनीय टंकनीयः टंकनीया टंकनीयम्  should be bound 
उत् +डी to fly उ यनीय उ यनीयः उ यनीया उ यनीयम्  should be flown 
तप्  to penance तपनीय तपनीयः तपनीया तपनीयम्  should penance 
यज्  to leave  यजनीय  यजनीयः  यजनीया  यजनीयम्  should leave 
स्  to be afraid  सणीय  सणीयः  सणीया  सणीयम्  should be afraid 
वर्  to hurry  वरणीय  वरणीयः  वरणीया  वरणीयम्  should hurry 
तन्  to spread तननीय तननीयः तननीया तननीयम्  should spread 
ताड्  to beat ताडनीय ताडनीयः ताडनीया ताडनीयम्  should be beaten 
तक्  to think तकणीय तकणीयः तकणीया तकणीयम्  should be thought 
त  to cut त णीय त णीयः त णीया त णीयम्  should be cut 
तज्  to threaten तजणीय तजणीयः तजणीया तजणीयम्  should be threaten 
 to protect  ाणीय  ाणीयः  ाणीया  ाणीयम्
ै  should be protect 
तु ष् to be satisfied तोषणीय तोषणीयः तोषणीया तोषणीयम्  should be satisfied 
तु द ् to pain तोदनीय तोदनीयः तोदनीया तोदनीयम्  should be pain 
ट्
ु  to tear  ोटणीय तोदनीयः तोदनीया तोदनीयम्  should be tear 
तु ल्  to raise तोलनीय तोलनीयः तोलनीया तोलनीयम्  should be raise 
तृ प् to please तपणीय तपणीयः तपणीया तपणीयम्  should be please 
तॄ  to cross over तरणीय तरणीयः तरणीया तरणीयम्  should be cross over 
दा to give दानीय दानीयः दानीया दानीयम्  should be give 
दम्  to subdue दमनीय दमनीयः दमनीया दमनीयम्  should be subdue 

द ड to punish द डनीय द डनीयः द डनीया द डनीयम्  should be punish 
दंश्  to bite दं शनीय दंशनीयः दंशनीया दं
शनीयम्  should be bite 
दह्  to burn दहनीय दहनीयः दहनीया दहनीयम्  should be burn 
िदव्  to shine दे वनीय दे
वनीयः दे
वनीया दे
वनीयम्  should be shine 
िदश् े े े े
 to point out दशनीय दशनीयः दशनीया दशनीयम्  should be point out 
दुह् to milk दोहनीय दोहनीयः दोहनीया दोहनीयम्  should be milk 
दू to lament दोनीय दोनीयः दोनीया दोनीयम्  should be lament 
श्  to see दशनीय दशनीयः दशनीया दशनीयम्  should be see 
आ+ (ि ) to honour आदरणीय आदरणीयः आदरणीया आदरणीयम्  should be
honour 
प्  to be proud दपणीय दपणीयः दपणीया दपणीयम्  should be proud 
दीप्  to shine दे पनीय दे
पनीयः दे
पनीया दे
पनीयम्  should be shine 
दी  to consecrate देणीय देणीयः देणीया देणीयम्  should be consecrate 
ह्
ु  to rebellion  ोहणीय  ोहणीयः  ोहणीया  ोहणीयम्  should be rebellion 
त्
ु  to shine  ोतनीय  ोतनीयः  ोतनीया  ोतनीयम्  should be shine 
धा to bear up धानीय धानीयः धानीया धानीयम्  should be bear up 
मा to exhale  मानीय  मानीयः  मानीया  मानीयम्  should be exhale 
धाव्  to run धावनीय धावनीयः धावनीया धावनीयम्  should be run 
वन्  to sound  वननीय  वननीयः  वननीया  वननीयम्  should be sound 
धू to burn धो णीय धो णीयः धो णीया धो णीयम्  should be burn 
धू प् to heat धोपनीय धोपनीयः धोपनीया धोपनीयम्  should be heat 
यै  to meditate  यानीय  यानीयः  यानीया  यानीयम्  should be meditate 
नद्  to sound नदनीय नदनीयः नदनीया नदनीयम्  should be sound 
नम्  to bow to नमनीय नमनीयः नमनीया नमनीयम्  should be bow to 
नश्  to be lost नशनीय नशनीयः नशनीया नशनीयम्  should be be lost 
न द्  to please न दनीय न दनीयः न दनीया न दनीयम्  should be please 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 3/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

नद्  to roar नदणीय नदणीयः नदणीया नदणीयम्  should be roar 


िन द्  to censure िन दनीय िन दनीयः िन दनीया िन दनीयम्  should be censure 
नी to lead नमनीय नमनीयः नमनीया नमनीयम्  should be lead 
नुद ् to push नोदनीय नोदनीयः नोदनीया नोदनीयम्  should be push 
नृत्  to dance नत नीय नत नीयः नत नीया नत नीयम्  should be dance 
पच्  to cook पचनीय पचनीयः पचनीया पचनीयम्  should be cook 
पठ्  to read पठनीय पठनीयः पठनीया पठनीयम्  should be read 
पत्  to fall पतनीय पतनीयः पतनीया पतनीयम्  should be fall 
थ्  to spread  थनीय  थनीयः  थनीया पतनीयम्  should be spread 
छ्  to ask  छनीय  छनीयः  छनीया  छनीयम्  should be ask 
पाल्  to protect पालनीय पालनीयः पालनीया पालनीयम्  should be protect 
पा to drink पानीय पानीयः पानीया पानीयम्  should be drink 
पद्  to go पदनीय पदनीयः पदनीया पदनीयम्  should be go 
पीड्  to give pain पीडनीय पीडनीयः पीडनीया पीडनीयम्  should be give pain 
फल्  to bear fruit फलनीय फलनीयः फलनीया फलनीयम्  should be bear fruit 
बाध्  to hurt बाधनीय बाधनीयः बाधनीया बाधनीयम्  should be hurt 
बध्  to bind बधनीय बधनीयः बधनीया बधनीयम्  should be bind 

 to speak वचनीय वचनीयः वचनीया वचनीयम्  should be speak 
भज्  to worship भजनीय भजनीयः भजनीया भजनीयम्  should be worship 
िभद्  to divide भे दनीय भे
दनीयः भे
दनीया भेदनीयम्  should be divide 
भुज्  to eat भोजनीय भोजनीयः भोजनीया भोजनीयम्  should be eat 
भू to be भवनीय भवनीयः भवनीया भवनीयम्  should be 
म्  to wander  मणीय  मणीयः  मणीया  मणीयम्  should be wander 
भण्  to speak भणनीय भणनीयः भणनीया भणनीयम्  should be speak 
भष्  to roar भषणीय भषणीयः भषणीया भषणीयम्  should be roar 
भ  to eat भ णीय भ णीयः भ णीया भ णीयम्  should be eat 
भ स्  to abuse भ सनीय भ सनीयः भ सनीया भ सनीयम्  should be abuse 
िभ  to beg िभ णीय िभ णीयः िभ णीया िभ णीयम्  should be beg 
भी to fear भयनीय भयनीयः भयनीया भयनीयम्  should be fear 
भृ to nourish भरणीय भरणीयः भरणीया भरणीयम्  should be nourish 
भा to shine भानीय भानीयः भानीया भानीयम्  should be shine 
म ्  to consult म णीय म णीयः म णीया म णीयम्  should be consult 
मन्  to be proud माननीय माननीयः माननीया माननीयम्  should be proud 
मा to measure मानीय मानीयः मानीया मानीयम्  should be measure 
माग्  to find मागनीय मागनीयः मागनीया मागनीयम्  should be find 
िम ्  to mingle िम णीय िम णीयः िम णीया िम णीयम्  should be mingle 
िमल्  to meet मेलनीय मे लनीयः मे
लनीया मेलनीयम्  should be meet 
मुद ् to please मोदनीय मोदनीयः मोदनीया मोदनीयम्  should be please 
मुष्  to steal मोषणीय मोषणीयः मोहणीया मोषणीयम्  should be steal 
मुह्  to faint मोहनीय मोहनीयः मोहनीया मोहनीयम्  should be faint 
मृ छ्  to swoon मू छणीय मूछणीयः मू छणीया मू छणीयम्  should be swoon 
मृ to die मरणीय मरणीयः मरणीया मरणीयम्  should be die 
मृष्  to touch मोषणीय मोषणीयः मोषणीया मोषणीयम्  should be touch 
म ज्  to bathe म जनीय म जनीयः म जनीया म जनीयम्  should be bathe 
लै  to fade away  लानीय  लानीयः  लानीया  लानीयम्  should be fade away 
यत्  to please यतनीय यतनीयः यतनीया यतनीयम्  should be please 
यज्  to worship यजनीय यजनीयः यजनीया यजनीयम्  should be worship 
यम्  to restrain यमनीय यमनीयः यमनीया यमनीयम्  should be restrain 
या to go यानीय यानीयः यानीया यानीयम्  should be go 
याप्  to spend time यापनीय यापनीयः यापनीया यापनीयम्  should be spend time 
याच्  to beg याचनीय याचनीयः याचनीया याचनीयम्  should be beg 
युज्  to join योजनीय योजनीयः योजनीया योजनीयम्  should be join 
युध्  to fight योधनीय योधनीयः योधनीया योधनीयम्  should be fight 
र  to protect र णीय र णीयः र णीया र णीयम्  should be protect 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 4/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

रम् to play रमणीय रमणीयः रमणीया रमणीयम्  should be play 
रच् to make रचनीय रचनीयः रचनीया रचनीयम्  should be make 
आ+रभ्  to begin आरभनीय आरभनीयः आरभनीया आरभनीयम्  should be begin 
द् to cry रोदनीय रोदनीयः रोदनीया रोदनीयम्  should be cry 
च्  to please रोचनीय रोचनीयः रोचनीया रोचनीयम्  should be please 
ध्  to stop रोधनीय रोधनीयः रोधनीया रोधनीयम्  should be stop 
लप्  to chatter लपनीय लपनीयः लपनीया लपनीयम्  should be chatter 
लभ्  to get ल भनीय ल भनीयः ल भनीया ल भनीयम्  should be get 
ल  to see ल णीय ल णीयः ल णीया ल णीयम्  should be see 
लंघ्  to transgress ल नीय ल नीयः ल नीया ल नीयम्  should be transgress 
लष्  to wish लषणीय लषणीयः लषणीया लषणीयम्  should be wish 
ल ज्  to be ashamed ल जनीय ल जनीयः ल जनीया ल जनीयम्  should be
ashamed 
लड् (लाड् ) to love लाडनीय लाडनीयः लाडनीया लाडनीयम्  should be love 
लह्  to lick ले हनीय लेहनीयः लेहनीया लेहनीयम्  should be lick 
लख्  to write ले खनीय ले खनीयः ले खनीया ले खनीयम्  should be write 
ल प्  to anoint ले पनीय ले पनीयः ले पनीया ले पनीयम्  should be anoint 
लुप् to vanish लोपनीय लोपनीयः लोपनीया लोपनीयम्  should be vanish 
लुभ्  to convet लोभनीय लोभनीयः लोभनीया लोभनीयम्  should be convet 
अव+लोक्  to see अवलोकनीय अवलोकनीयः अवलोकनी अवलोकनीयम्  should be
see 
लोच्  to see लोचनीय लोचनीयः लोचनीया लोचनीयम्  should be see 
वच्  to speak वचनीय वचनीयः वचनीया वचनीयम्  should be speak 
वद् to speak वदनीय वदनीयः वदनीया वदनीयम्  should be speak 
वस्  to live वसनीय वसनीयः वसनीया वसनीयम्  should be live 
वह् to bear वहनीय वहनीयः वहनीया वहनीयम्  should be bear 
वम् to vomit वमनीय वमनीयः वमनीया वमनीयम्  should be vomit 
वप् to show वपनीय वपनीयः वपनीया वपनीयम्  should be show 
वा to blow वानीय वानीयः वानीया वानीयम्  should be blow 
व द्  to praise व दनीय व दनीयः व दनीया व दनीयम्  should be praise 
वा छ्  to desire वा छनीय वा छनीयः वा छनीया वा छनीयम्  should be desire 
वे  to shake वे
प् पनीय वे
पनीयः वेपनीया वे
पनीयम्  should be shake 
वेञ्  to knit वयनीय वयनीयः वयनीया वयनीयम्  should be knit 
वृध् to grow वधनीय वधनीयः वधनीया वधनीयम्  should be grow 
वृत् to be वत नीय वत नीयः वत नीया वत नीयम्  should be 
ज्  to go  जनीय  जनीयः  जनीया  जनीयम्  should be go 
+िवश्  to enter  वे शनीय  वे शनीयः  वेशनीया  वे शनीयम्  should be enter 
यथ्  to be vexed  यथनीय  यथनीयः  यथनीया  यथनीयम्  should be vexed 
यध्  to hurt वे धनीय वेधनीयः वेधनीया वे
धनीयम्  should be hurt 
यय्  to be loss  ययनीय  ययनीयः  ययनीया  ययनीयम्  should be loss 
वण्  to describe वणनीय वणनीयः वणनीया वणनीयम्  should be describe 
िवद्  to know वे दनीय वेदनीयः वे
दनीया वे
दनीयम्  should be know 
शक्  to be able शकनीय शकनीयः शकनीया शकनीयम्  should be able 
शंक्  to doubt शं कनीय शं कनीयः शंकनीया शं कनीयम्  should be doubt 
शम्  to calm शमनीय शमनीयः शमनीया शमनीयम्  should be calm 
+शं स्  to praise  शं सनीय  शं सनीयः  शंसनीया  शं सनीयम्  should be praise 
वस्  to breathe  वसनीय  वसनीयः  वसनीया  वसनीयम्  should be breathe 
िश  to learn िश णीय िश णीयः िश णीया िश णीयम्  should be learn 
शी to sleep शयनीय शयनीयः शयनीया शयनीयम्  should be sleep 
शुभ्  to look beautiful शोभनीय शोभनीयः शोभनीया शोभनीयम्  should be look
beautiful 
शुच्  to be sorrow शोचनीय शोचनीयः शोचनीया शोचनीयम्  should be be sorrow 
शुष् to become dry शोषणीय शोषणीयः शोषणीया शोषणीयम्  should be become dry 
शुध्  to become pure शोधनीय शोधनीयः शोधनीया शोधनीयम्  should be become

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 5/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

pure 
लष्  to hug  ले षणीय  लेषणीयः  लेषणीया  ले षणीयम्  should be hug 
 to have recourse to  यणीय  यणीयः  यणीया  यणीयम्  should be have
recourse to 
म्  to tired  मणीय  मणीयः  मणीया  मणीयम्  should be tired 
 to hear  वणीय  वणीयः  वणीया  वणीयम्
ु  should be hear 
तु  to praise  तवनीय  तवनीयः  तवनीया  तवनीयम्  should be praise 
सह्  to bear सहनीय सहनीयः सहनीया सहनीयम्  should be bear 
साध्  to accomplish साधनीय साधनीयः साधनीया साधनीयम्  should be accomplish 
वप्  to sleep  वपनीय  वपनीयः  वपनीया  वपनीयम्  should be sleep 
था to exist  थानीय  थानीयः  थानीया  थानीयम्  should be exist 
मृ  to remember  मरणीय  मरणीयः  मरणीया  मरणीयम्  should be remember 
प द्  to throb  प दनीय  प दनीयः  प दनीया  प दनीयम्  should be throb 
खल्  to stumble  खलनीय  खलनीयः  खलनीया  खलनीयम्  should be stumble 
य द्  to drop  य दनीय  य दनीयः  य दनीया  य दनीयम्  should be drop 
नह्  to love  ने हनीय  नेहनीयः  नेहनीया  नेहनीयम्  should be love 
वद्  to sweat  वे दनीय  वे
दनीयः  वेदनीया  वे दनीयम्  should be sweat 
स ्  to sprinkle से चनीय सेचनीयः सेचनीया से चनीयम्  should be sprinkle 
सू च्  to suggest सू चनीय सूचनीयः सूचनीया सू चनीयम्  should be suggest 
पृह्  to desire  पृ हणीय  पृहणीयः  पृहणीया  पृ हणीयम्  should be desire 
सृ ज्  to create सजनीय सजनीयः सजनीया सजनीयम्  should be create 
सु  to possess power सवनीय सवनीयः सवनीया सवनीयम्  should be possess
power 
सा व्  to conciliation सा वनीय सा वनीयः सा वनीया सा वनीयम्  should be
conciliation 
हन्  to kill हननीय हननीयः हननीया हननीयम्  should be kill 
हस्  to laugh हसनीय हसनीयः हसनीया हसनीयम्  should be laugh 
िहंस्  to hurt िहं सनीय िहं सनीयः िहं
सनीया िहंसनीयम्  should be hurt 
ह to offer an oblation हवनीय हवनीयः हवनीया हवनीयम्  should be offer an
oblation 
 to steal हरणीय हरणीयः हरणीया हरणीयम्  should be steal 
ष्  to please हषणीय हषणीयः हषणीया हषणीयम्  should be please 

 to call  यनीय  यनीयः  यनीया  यनीयम्  should be call 

ति त ययाः 

The word 'ति त' means ­ 'ते यः  योगेयः िहताः इित ति ताः' . It means


Taddhita are the those affixes which have various usability and which become
conjoined with the noun, pronoun, adjectives etc. change the meaning of a
word. As for example ­ 'वसु दे
व+अण्  (वसुदेव य अप यः पु मान् दे
)= वासुव' .
प्
Taddhita affixes are of various types, but in our only included ­ मतु, ठक्, इन्
,
व and  वल् . 

1. मतुप्
 (मत्, वत्) : The Matup affixes are added with the संा or name. It is
added in the sense of 'it has that or that is in it (तद या य मि ित मतु
प्
) ' . To
express thus meanings the Matup affixes are added with noun, pronoun,
adjectives etc. As for example, गु ण+मतु प्=गु णवान्  . 

i. The म्
 of the termination मत्
 is changed into व when added to words ending
पधाया च मतो
in अ and आ or having either for their penultimate (मादु
व ऽयवािद यः). For example : 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 6/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

प+मतु
प्
= पवत्,  पवान् ,  पवती 
दया+मतु
प्
=दयावत्
, दयावान् , दयावती 
मिहमन्
+मतु
प्
=मिहमवत् , मिहमवान् , मिहमवती 

प्
ii. Exception : यव+मतु= यवमत्
, यवमान्
, यवमती 

The मत्  also becomes वत्  when added to words ending in any of the first four


letters of a class. As for example : 
िव ु त्+मतु प्
=िव ु वत् 
म त् +मतु प्=म वत्  

iii. The मत्
 is not changed when added to words ending in इ, ई, उ, ऋ and
consonants. as for example : 

अि +मतु प्=अि मत्  


ी+मतु
प्= ीमत्  
हनु+मतु
प्=हनु मत्  
वधू+मतुप्
=वधू मत्  
मातृ+मतुप्=मातृ
मत्  
धनुष्
+मतु प्
=धनु मत्  

श द  यय मू
ल  प पु
ि ं
ग  ी लं
ग नपु
सक लं
ं ग 

गुण गुण+मतुप् गु णवत्  गु णवान्  गु णवती गु णवत्  


फल फल+मतु प्  फलवत्  फलवान्  फलवती फलवत्  
धन धन+मतु प्  धनवत्  धनवान्  धनवती धनवत्  
रस रस+मतु प् रसवत्  रसवान्  रसवती रसवत्  
ान  ान+मतु प्   ानवत्   ानवान्   ानवती  ानवत्  
अथ अथ+मतु प्  अथवत्  अथवान्  अथवती अथवत्  
बल बल+मतु प्  बलवत्  बलवान्  बलवती बलवत्  
ग ध ग ध+मतु प्  ग धवत्  ग धवान्  ग धवती ग धवत्  
ग ध ग ध+मतु प्  सो यवत्  सो यवान्  सो यवती सो यवत्  
सदाचार सदाचार+मतु प्  सदाचारवत्  सदाचारवान्  सदाचारवती सदाचारवत्  
जल जल+मतु प्  जलवत्  जलवान्  जलवती जलवत्  
कठोर कठोर+मतु प्  कठोरवत्  कठोरवान्  कठोरवती कठोरवत्  
शील शील+मतु प्  शीलवत्  शीलवान्  शीलवती शीलवत्  
प  प+मतु प्   पवत्   पवान्   पवती  पवत्  
िव  िव +मतु प्  िव वत्  िव वान्  िव वती िव वत्  
भा य भा य+मतु प्  भा यवत्  भा यवान्  भा यवती भा यवत्  
सूय सू य+मतुप्  सू यवत्  सू यवान्  सू यवती सू यवत्  
वण वण+मतु प् वणवत्  वणवान्  वणवती वणवत्  
परा म परा म+मतु प् परा मवत्  परा मवान्  परा मवती परा मवत्  
ऐ वय ऐ वय+मतु प्  ऐ वयवत्  ऐ वयवान्  ऐ वयवती ऐ वयवत्  
पश  पश+मतु प्   पशवत्   पशवान्   पशवती  पशवत्  
वीय वीय+मतु प्  वीयवत्  वीयवान्  वीयवती वीयवत्  
नेह  ने
ह+मतु प्   ने हवत्   ने हवान्   नेहवती  ने हवत्  
िवशाल िवशाल+मतु प् िवशालवत्  िवशालवान्  िवशालवती िवशालवत्  
भग भग+मतु प् भगवत्  भगवान्  भगवती भगवत्  
साहस साहस+मतु प्  साहसवत्  साहसवान्  साहसवती साहसवत्  
ि य  ि य+मतु प्   ि यवत्   ि यवान्   ि यवती  ि यवत्  
यान  यान+मतु प्   यानवत्   यानवान्   यानवती  यानवत्  
श द श द+मतु प्  श दवत्  श दवान्  श दवती श दवत्  
िववेक िववे
क+मतु प्  िववे कवत्  िववे कवान्  िववे
कवती िववे कवत्  

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 7/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

धम धम+मतु प् धमवत्  धमवान् धमवती धमवत्  


अ धकार अ धकार+मतु प्
 अ धकारवत्  अ धकारवान् अ धकारवती अ धकारवत्
 
िवकार िवकार+मतु प्
 िवकारवत्  िवकारवान्
 िवकारवती िवकारवत्
 
वृ वृ+मतु प्
 वृवत्  वृवान् वृवती वृवत्  
लोभ लोभ+मतु प्
 लोभवत्  लोभवान् लोभवती लोभवत् 

अपवाद 
Examples of the words ended with आ (आकार त श द) : 

दया दया+मतुप् दयावत्  दयावान्  दयावती दयावत्  


कृपा कृपा+मतु
प्  कृ पावत्  कृ पावान्  कृपावती कृ पावत्  
ि या ि या+मतु प्  ि यावत्  ि यावान्  ि यावती ि यावत्  
आशा आशा+मतु प्  आशावत्  आशावान्  आशावती आशावत्  
मिहमा मिहमा+मतु प्  मिहमावत्  मिहमावान्  मिहमावती मिहमावत्  
मा  मा+मतुप्  मावत्   मावान्   मावती  मावत्  
र ा र ा+मतुप् र ावत्  र ावान्  र ावती र ावत्  
िव ा िव ा+मतु प्  िव ावत्  िव ावान्  िव ावती िव ावत्  
माला माला+मतु प्  मालावत्  मालावान्  मालावती मालावत्  
धारा धारा+मतुप्  धारावत्  धारावान्  धारावती धारावत्  
ल जा ल जा+मतु प्  ल जावत्  ल जावान्  ल जावती ल जावत्  
शोभा शोभा+मतु प्  शोभावत्  शोभावान्  शोभावती शोभावत्  
िशखा िशखा+मतु प्  िशखावत्  िशखावान्  िशखावती िशखावत्  
मेघा मे
घा+मतुप् मे घावत्  मेघावान्  मेघावती मे घावत् 
कला कला+मतु प्  कलावत्  कलावान्  कलावती कलावत्  
भा  भा+मतुप्  भावत्   भावान्   भावती  भावत्  
लीला लीला+मतु प्  लीलावत्  लीलावान्  लीलावती लीलावत्  

examples of the words ended with इ and ई (इकारा त श द) : 

बु
ि  बु ि +मतु प्
 बु ि मत्  बुि मान्  बु ि मती बु ि मत्  
मित मित मितमत्  मितमान्  मितमती मितमत्  
शि  शि  शि मत्  शि मान्  शि मती शि मत्  
भि  भि  भि मत्  भि मान्  भि मती भि मत्  
अि  अि  अि मत्  अि मान्  अि मती अि मत्  
गित गित गितमत्  गितमान्  गितमती गितमत्  
विन  विन  विनमत्   विनमान्   विनमती  विनमत्  
धृित धृ ित धृ ितमत्  धृ ितमान्  धृ ितमती धृ ितमत्  
दीि  दीि  दीि मत्  दीि मान्  दीि मती दीि मत्  
ीित  ीित  ीितमत्   ीितमान्   ीितमती  ीितमत्  
वि  वि  वि मत्  वि मान्  वि मती वि मत्  
ित  ु
ु ित  ु ितमत्   ु ितमान्   ु ितमती  ु ितमत्  
मृ ित  मृ ित  मृ ितमत्   मृितमान्   मृ ितमती  मृ ितमत्  
ि   ि   ि मत्   ि मान्   ि मती  ि मत्  
कृ ित कृ ित कृ ितमत्  कृ ितमान्  कृ ितमती कृ ितमत्  
भीित भीित भीितमत्  भीितमान्  भीितमती भीितमत्  
उिम उिम उिममत्  उिममान्  उिममती उिममत्  
भूिम भूिम भू िममत्  भू िममान्  भू िममती भू िममत्  
कृ िम कृ िम कृ िममत्  कृ िममान्  कृ िममती कृ िममत्  
धी धी धीमत्  धीमान्  धीमती धीमत्  
ी  ी  ीमत्   ीमान्   ीमती  ीमत्  
ी  ी  ीमत्   ीमान्   ीमती  ीमत्  
नदी नदी नदीमत्  नदीमान्  नदीमती नदीमत्  

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 8/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

अपवाद (exception) 

ल मी ल मी+मतु
प्
 ल मीवत्
 ल मीवान्
 ल मीवती ल मीवत्
 

Examples of the words ended wih उ (उकारा त श द) : 

भानु  भानु+मतु प्  भानुमत्  भानु मान् भानुमती भानु मत्  


मधु  मधु +मतुप्  मधु मत्  मधु मान्  मधु मती मधुमत्  
अंशु  अंशु+मतु प्  अंशुमत्  अंशु मान् अंशुमती अं शु मत्  
सानु  सानु
+मतु प्  सानुमत्  सानु मान् सानुमती सानु मत्  
हनु हनु +मतुप् हनु मत् हनु मान् हनुमती हनु मत् 
इ ु इ ु +मतुप्  इ ु मत् इ ु मान् इ ु मती इ ुमत्  
वसु  वसु +मतुप्  वसु मत्  वसु मान्  वसु मती वसुमत्  
िवधु  िवधु+मतु प्  िवधुमत्  िवधुमान्  िवधुमती िवधु मत्  

Examples of the words ended with ऊ (ऊकारा त श द) : 

वधू
 वधू
+मतु
प्
 वधू
मत्
 वधू
मान्
 वधू
मती वधू
मत्
 

Examples of the words ended with ऋ (ऋकारा त श द) : 

िपतृ िपतृ +मतुप् िपतृ मत् िपतृ मान्


 िपतृमती िपतृमत् 
मातृ मातृ +मतुप्  मातृमत्  मातृमान् मातृमती मातृमत्  
ातृ  ातृ+मतु प्   ातृमत्   ातृमान्  ातृमती  ातृमत्  
जामातृ  जामातृ+मतु प् जामातृ मत् जामातृ मान्
 जामातृ मती जामातृ
मत्
 
वसृ   वसृ+मतु प्  वसृमत्   वसृमान्  वसृमती  वसृ मत्
 

Examples of the words ended with ओ (ओकारा त श द) : 

गो गो+मतु
प्
 गोमत्
 गोमान्
 गोमती गोमत्
 

Examples of the words ended with consonant (हल त श द) : 

आयुष्
 आयु
ष्
+मतु प्
 आयुमत्
 आयु मान्
 आयु मती आयु मत्
 
धनु
ष्
 धनु
ष्
+मतु
प्
 धनु मत्
 धनु
मान्
 धनु मती धनुमत् 
ग त्
 ग त्
+मतु
प् ग मत् ग मान्
 ग मती ग मत्  

In some words ended with consonant, when 'अ' becomes the उपधा
(penultimate) of these words, the 'म' becomes 'व' of the Matup affix and thus
used 'वत्' : 

नभस्  नभस् +मतु प् नभ वत्  नभ वान्  नभ वती नभ वत्  
यशस्  यशस्  यश वत्  यश वान्  यश वती यश वत्  
पयस् पयस्  पय वत्  पय वान्  पय वती पय वत्  
िव ु
त्  िव ुत्  िव ु वत्  िव ु वान्  िव ु वती िव ु वत् 
सरस् सरस्  सर वत्  सर वान्  सर वती सर वत्  
मनस् मनस्  मन वत्  मन वान्  मन वती मन वत्  
ओजस्  ओजस्  ओज वत्  ओज वान्  ओज वती ओज वत्  
वचस् वचस्  वच वत्  वच वान्  वच वती वच वत्  
म त् म त्  म वत्  म वान्  म वती म वत्  
आ मन्  आ मन्  आ म वत्  आ म वान्  आ म वती आ म वत्  
भास्
 भास्  भा वत्  भा वान्  भा वती भा वत्  

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 9/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

)  यय 
2. इिन (इन्

श द  यय मू
ल प पु
ि ं
ग  ी लं
ग नपु
सक लं
ं ग 

धन धन+इन्  धिनन्  धनी धिननी धिन 


ान  ान+इन्   ािनन्   ानी  ािननी  ािन 
कर कर+इन्  क रन्  करी क रणी क र 
प  प+इन्   िपन्   पी  िपणी  िप 
फल फल+इन्  फ लन्  फली फ लनी फ ल 
ह त ह त+इन्  ह तन्  ह ती ह तनी ह त 
यान  यान+इन्   यािनन्   यानी  यािननी  यािन 
िपनाक िपनाक+इन्  िपनािकन्  िपनाक  िपनािकनी िपनािक 
मान मान+इन्  मािनन्  मानी मािननी मािन 
वाद वाद+इन्  वािदन्  वादी वािदनी वािद 
द ड द ड+इन्  द डन्  द डी द डनी द ड 
ह त ह त+इन्  ह तन्  ह ती ह तनी ह त 
बल बल+इन्  ब लन्  बली ब लनी ब ल 
िववे क िववे
क+इन्  िववे िकन्  िववे क  िववे िकनी िववे
िक 
गुण गुण+इन्  गु िणन्  गु णी गु िणनी गु िण 
साहस साहस+इन्  साह सन्  साहसी साह सनी साह स 
अथ अथ+इन्  अ थन्  अथ  अ थनी अ थ 
अ धकार अ धकार+इन्  अ धका रन्  अ धकारी अ धका रणी अ धका र 
गृह गृह+इन् गृ िहन्  गॄ ही गॄ िहणी गृ िह 
याग  याग+इन्   यािगन्   यागी  यािगनी  यािग 
दुःख दु ःख+इन्  दु ः खन्  दुःखी दु ः खनी दु ः ख 
सु ख सु ख+इन्  सु खन्  सु खी सु खनी सु ख 
द त द त+इन्  द तन्  द ती द तनी द त 
ाण  ाण+इन्   ािणन्   ाणी  ािणनी  ािण 
पाप पाप+इन्  पािपन्  पापी पािपनी पािप 
प  प +इन्  पि न्  प ी पि नी पि  
भाग भाग+इन्  भािगन्  भागी भािगनी भािग 
भोग भोग+इन्  भोिगन्  भोगी भोिगनी भोिग 
म  म +इन्  म न्  म ी म णी म  
योग योग+इन्  योिगन्  योगी योिगनी योिग 
रोग रोग+इन्  रोिगन्  रोगी रोिगनी रोिग 
राग राग+इन्  रािगन्  रागी रािगनी रािग 
वैर वै  वै
र+इन् रन्  वै री वै रणी वै र 
िवकार िवकार+इन्  िवका रन्  िवकारी िवका रनी िवका र 
यवहार  यवहार+इन्   यवहा रन्   यवहारी  यवहा रणी  यवहा र 
शू ल शूल+इन्  शू लन्  शू ली शू लनी शू ल 
सं सार संसार+इन्  सं सा रन्  सं सारी सं सा रणी संसा र 
ष  े
े ष+इन्   े िषन्   े षी  े िषणी  े िष 
दोष दोष+इन्  दोिषन्  दोषी दोिषनी दोिष 
कम कम+इन्  किमन्  कम  किमनी किम 
धम धम+इन्  धिमन्  धम  धिमनी धिम 
तट तट+इन्  तिटन्  तटी तिटनी तिट 
माद  माद+इन्   मािदन्   मादी  मािदनी  मािद 
वास वास+इन्  वा सन्  वासी वा सनी वा स 
हल हल+इन्  ह लन्  हली ह लनी ह ल 
उ ास उ ास+इन्  उ ा सन्  उ ासी उ ा सनी उ ा स 
छ  छ +इन्  छि न्  छ ी छि णी छि  
उदर उदर+इन्  उद रन्  उदरी उद रणी उद र 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 10/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

वह वह+इन्  विहन्  वह  विहणी विह 


अ भोज अ भोज+इन्  अ भो जन्  अ भोजी अ भ जनी अ भो ज 
जप जप+इन्  जिपन्  जपी जिपनी जिप 
कुटुब कुटु ब+इन्  कु टुबन्  कुटु बी कु
टुबनी कु टुब 
केसर केसर+इन्  के स रन्  के सरी केस रणी केस र 
उ पाद उ पाद+इन्  उ पािदन्  उ पादी उ पािदनी उ पािद 
वाद वाद+इन्  वािदन्  वादी वािदनी वािद 
नाद नाद+इन्  नािदन्  नादी नािदनी नािद 
अथ अथ+इन्  अ थन्  अथ  अ थनी अ थ 
िव य िव य+इन्  िव ियन्  िव यी िव ियणी िव िय 
शाला शाला+इन्  शा लन्  शाली शा लनी शा ल 
माया माया+इन्  माियन्  मायी माियनी मािय 
िशखा िशखा+इन्  िश खन्  िशखी िश खनी िश ख 

ग. ठक्  (इक्
)  यया : Expressing a meaning different from the noun words
ended with अ, the ठक्  and ठञ्  affixes are added. Here in these affixes only ठ
remains. By the sutra 'ठ ये कः' the 'इक् ' becomes substitute or आदेश in the
place of ठ . The first accent of the word becomes वृ ि  because of िकत्  and
िङत् . For example, ई becomes ऎ, उ and ऊ becomes औ, and ऋ becomes आर्

धम+ठक्=धािमकः 
इितहास+ठक्=ऐितहा सकः 
उषस्+ठक्=औषसु कः 
वृ+ठक् =वा कः 

(क) In the sense of अप य or son : 

रे
वती+ठक्(इक्)=रैवितकः 
अ वपाली+ठक् (इक् )=आ वपा लकः 
ारपाली+ठक्(इक्)= ारपा लकः 

(ख) In the sense of संकृ
तम्
 : 

म रच+ठक्(इक्)=मा रिचकः 
द ध+ठक्(इक्)=दा धकम् 

(ग) In the sense of चरित or going : 

ह ती+ठक्
=हा तकः 
शकट+ठक्=शाकिटकः 

(घ) In the sense of करोित or doing : 

श द+ठक्
=शा दकः 
ददु
र+ठक् रकः 
=दादु

(ङ) In the sense of उ छित or electing : 

बदरी+ठक्
=बाद रकः 

(च) In the sense of र ित or protecting : 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 11/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

समाज+ठक्
=सामा जकः 

(छ) In the sense of चरित or performer of religious act : 

धम+ठक्
=धािमकः 
अधम+ठक्=अधािमकः 

(ज) In the sense of ह त or to kill : 

प ी+ठक् =पाि कः 


शकु न+ठक्=शाकु िनकः 
मयुर+ठक्=मायू रकः 
म य+ठक् =मा यकः 
मीन+ठक् िनकः 
=मै
शाकु ल+ठक्=शाकु लकः 
मृ
ग+ठक् =मािगकः 
ह रण+ठक् =हा रिणकः 
प ी+ठक् =पाि कः 
सारंग+ठक्=सारंिगकः 

(झ) In the sense of "इित मितः य य" or one who believes : 

अ त+ठक् =आ तकः (अ त परलोकः इित एवं


 मितः य य सः) 
ना त+ठक्=ना तकः 
= दै
िद +ठक् ि कः 

(ञ) In the sense of िनयु or added with : 

आकर+ठक्
=आक रकः 

(ट) In the sense of वसित or near by : 

िनकट+ठक् किटकः 
=नै

(ठ) In the sense of ग छित or to go : 

परदारा+ठक्
=पारदा रकः 
गुत प+ठक् =गौ त पकः 

 or study and वे
(ड़) In the sense of अधीते द or to know : 

याय+ठक्
=नैयाियकः 
वृ+ठक् =वा कः 
वे
द+ठक्=वै
िदकः 
पु
राण+ठक्=पौरािणकः 

(ढ़) In the sense of र म्
 : 

ला ा+ठक्=लाि कः 
रोचना+ठक्=रोचिनकः 
शकल+ठक् =शाक लकः 
कदम+ठक् =कादिमकः 

(ण) In the sense of  त or buy : 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 12/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

स ित+ठक्
=साि कः 

Some more examples : 

श द+ठक्  शा दकः one who makes sound 


य +ठक्  या कः one who performes sacrifice 
धम+ठक्  धािमकः one who performes religious acts 
अधम+ठक्  अधािमकः one who doesnot perform religious acts 
समाज+ठक्  सामा जकः one who protects the society 
प +ठक्  पाि कः occurs in a paksha or fortnight 
अ +ठक्  आि कः playing nearby 
शकट+ठक्  शाकिटकः travel by car 
मयू र+ठक्  मायू रकः one who kills peacock 
ददुर+ठक्  दादु रकः one who makes sound 
दशन+ठक्  दाशिनकः one who teaches philosophy 
शत+ठक्  शाितकः buy in 100 rupees 
नगर+ठक्  नाग रकः lives in a town 
अ या मन् +ठक्  आ या मकः long for spirituality 
भाव+ठक्  भािवकः relates with feelings 
मास+ठक्  मा सकः occurs in a month 
शकु न+ठक्  शाकु िनकः killer of the birds 
वष+ठक्  वािषकः occurs in a year 
स ाह+ठक्  सा ािहकः occurs in a week 
शरीर+ठक्  शारी रकः occurs in a body 
सं सार+ठक्  सां सा रकः occurs in the world 
थ+ठक्   ा थकम्  buy in pound 
ह रण+ठक्  हा रिणकः killer of the deer 
परलोक+ठक्  पारलौिककः occurs in afterworld 
पण+ठक्  पािणकम्  buy in one Pani 
मनस् +ठक्  मान सकः occurs in the mind 
अ त+ठक्  आ तकः believer of God 
प रवार+ठक्  पा रवा रकः occurs in a family 
अ वपाली+ठक्  आ वपा लकः the son of Aswapali 
द ध+ठक्  दा धकः mixed with curd 
कृित+ठक्   ाकृ ितकः according to nature 
परदारा+ठक्  पारदा रकः going to others wife 
मा रच+ठक्  मा रिचकः mixed with chilly 
ला ा+ठक्  लाि कः daub with wax 
ना त+ठक्  ना तकः atheist 
माण+ठक्   ामािणकः one who gives evidence 
काया+ठक्  काियकः happens in a body 
सािह य+ठक्  सािह यकः one who knows literature 
ारपाल+ठक्   ारपा लकः son of the gatekeeper 
देश+ठक्   ादे िशकः relates with a state 
आ मन् +ठक्  आ मकः one who knows about the soul 
इह+ठक्  ऐिहकः happens in this world 
तक+ठक्  तािककः doiing somthing with determination 
िदन+ठक्  दै िनकः occurs in a day 
इितहास+ठक्  ऐितहा सकः one who knows the history 
िवशे ष+ठक्  वै शे िषकः one who knows the special 
समय+ठक्  सामियकः doing at time 
िवधान+ठक्  वै धािनक knower of acts 
मीन+ठक्  मै िनक one who kills fish 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 13/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

नीित+ठक्  नै ितक one who knows rules 


उषस् +ठक्  औष सक one who travells at dawn 
पुराण+ठक्  पौरािणक one who knows Purana 
लोक+ठक्  लौिकक happens in people 
उडु प+ठक्  औडु िपक relates with swimming 
भूिम+ठक्  भौिमक relates with land 
भूगोल+ठक्  भौगो लक relates with land 
सु ख­सयन+ठक्  सौखसायिनकः 
देह+ठक्  दैिहक relates with body 
देव+ठक्  दैिवक knower of fortune 
वेद+ठक्  वैिदक one who knows the vedas 
अ य तर+ठक्  आ य त रक one who knows the inner situation 
खे त ी+ठक्  खै ितक the son Kheti 
त काल+ठक्  ता का लक immediately 
वेत न+ठक्  वै त िनक one who lives upon wages 
मुख+ठक्  मौ खक oral 
इ छा+ठक्  ऐ छक optional 
वृ+ठक्  वा क one who knows Vritti 
यवसाय+ठक्   यावसाियक relates with business 
लोक+ठक्  लौिकक occurs in public 
वेत न+ठक्  वै त िनक one who lives upon wages 
रोचना+ठक्  रौचिनक daub with oil 
ह ती+ठक्  हा तक one who rides an Elephant 
नीित+ठक्  नै ितक one who knows rules 
नौ+ठक्  नािवक one who rides a boat 
िव ान+ठक्  वैािनक one who knows Science 
याय+ठक्  नै याियक one who knows Nyaya 
इ जाल+ठक्  ऐ जा लकः a magician 
स ित+ठक्  साि क happened in a week 
मंगल+ठक्  मां ग लक relate with the auspicious work 
अशीित+ठक्  आशीितक buy in 80 rupees 
ार भ+ठक्   ार भक in the starting 
नवित+ठक्  नावितक buy in 90 rupees 
शत+ठक्  शाितक buy in 100 rupees 
यवहार+ठक्   यावहा रक one who knows behaviour 
से ना+ठक्  सै िनक admit in the soldiers 
समु+ठक्  सामु ि क occurs in the sea 
घ.  व तल्   ययाः : To make abstract nouns the  व and तल्  affixes are used ­
'त य भाव  व तलौ'. When  व affix is added after a word, then the word
becomes in singular number of neuter gender. For example ­ लघु + व=लघु वम्
लघोः भावः इित. Accordingly when तल्  affix is added the word becomes in
faminine gender. In तल्  affix the ल्
 becomes elided and only त remains and
added with आ it becomes ता. For example ­ लघु  
+तल् =लघु त ा . 

अ ल+ व अ ल वम्  अ ल+तल्  अ लता 


असुर+ व असुर वम्  असुर+तल्  असु रता 
अमर+ व अमर वम्  अमर+तल्  अमरता 
अनुकूल+ व अनुकू ल वम्  अनुकू ल+तल्  अनु
कूलता 
आ मीय+ व आ मीय वम्  आ मीय+तल्  आ मीयता 
ई वर+ व ई वर वम्  ई वर+तल्  ई वरता 
उ ण+ व उ ण वम्  उ ण+तल्  उ णता 
उ च+ व उ च वम्  उ च+तल्  उ चता 
ऋजु + व ऋजुवम् ऋजु +तल् ऋजु त ा 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 14/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

कटु + व कटु वम्  कटु +तल्  कटु ता 


एक+ व एक वम्  एक+तल्  एकता 
कु शल+ व कु शल वम्  कु शल+तल्  कु शलता 
कोमल+ व कोमल वम्  कोमल+तल्  कोमलता 
कषाय+ व कषाय वम्  कषाय+तल्  कषायता 
कठोर+ व कठोर वम्  कठोर+तल्  कठोरता 
किव+ व किव वम्  किव+तल्  किवता 
कुप+ व कुप वम्  कुप+तल्  कुपता 
कृ श+ व कृ श वम्  कृ श+तल्  कृ शता 
कृण+ व कृण वम्  कृण+तल्  कृणता 
ूर+ व  ूर वम्   ू र+तल्   ू रता 
कृ पण+ व कृ पण वम्  कृ पण+तल्  कृ पणता 
किन + व किन वम्  किन +तल्  किन ता 
दास+ व दास वम्  दास+तल्  दासता 
ख + व  ख वम्   ख +तल्   ख ता 
गु+ व गुवम्  गु+तल्  गुता 
गो+ व गो वम्  गो+तल्  गोता 
चा + व चा वम्  चा +तल्  चा ता 
िच + व िच वम्  िच +तल्  िच ता 
चपल+ व चपल वम्  चपल+तल्  चपलता 
चंचल+ व चं चल वम्  चं चल+तल्  चं चलता 
िछ + व िछ वम्  िछ +तल्  िछ ता 
छल+ व छल वम्  छल+तल्  छलता 
जड+ व जड वम्  जड+तल्  जडता 
जातीय+ व जातीय वम्  जातीय+तल्  जातीयता 
दुजन+ व दु जन वम्  दु जन+तल्  दु जनता 
दु + व दुवम्  दु +तल्  दु ता 
दुलभ+ व दु लभ वम्  दु लभ+तल्  दु लभता 
दीघ+ व दीघ वम्  दीघ+तल्  दीघता 
िद य+ व िद य वम्  िद य+तल्  िद यता 
ढ+ व  ढ वम्   ढ+तल्   ढता 
दीन+ व दीन वम्  दीन+तल्  दीनता 
देव+ व देव वम्  दे व+तल्  दे वता 
द + व द वम्  द +तल्  द ता 
िनज+ व िनज वम्  िनज+तल्  िनजता 
नीच+ व नीच वम्  नीच+तल्  नीचता 
पृ+ व पृवम्  पृ+तल्  पृता 
पटु + व पटुवम्  पटु +तल्  पटु ता 
पीन+ व पीन वम्  पीन+तल्  पीनता 
पुष+ व पुष वम्  पुष+तल्  पुषता 
वीण+ व  वीण वम्   वीण+तल्   वीणता 
पूण+ व पूण वम्  पू ण+तल्  पू णता 
पर+ व पर वम्  पर+तल्  परता 
पृथु+ व पृ
थु वम्  पृ थु +तल्  पृ थु त ा 
िपशाच+ व िपशाच वम्  िपशाच+तल्  िपशाचता 
स + व  स वम्   स +तल्   स ता 
ि य+ व ि य वम्  ि य+तल्  ि यता 
पशु + व पशु वम्  पशु +तल्  पशु त ा 
फल+ व फल वम्  फल+तल्  फलता 
ब धु + व ब धु वम्  ब धु +तल्  ब धु त ा 
ा ण+ व  ा ण वम्   ा ण+तल्   ा णता 
ब धर+ व ब धर वम्  ब धर+तल्  ब धरता 
भी + व भी वम्  भी +तल्  भी ता 
िभ + व िभ वम्  िभ +तल्  िभ ता 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 15/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

िम + व िम वम्  िम +तल्  िम ता 


मनु य+ व मनु य वम्  मनु य+तल्  मनु यता 
मानव+ व मानव वम्  मानव+तल्  मानवता 
महत् + व मह वम्  महत् +तल्  मह ा 
मृद+ुव मृ दु वम्  मृ द+ ु तल्  मृ दत ुा 
मु ध+ व मु ध वम्  मु ध+तल्  मु धता 
मूख+ व मू ख वम्  मू ख+तल्  मू खता 
रस+ व रस वम्  रस+तल्  रसता 
+ व  वम्   +तल्   ता 
रपु+ व  रपु वम्   रपु +तल्   रपु त ा 
लघु + व लघु वम्  लघु +तल्  लघु त ा 
वै य+ व वै य वम्  वै य+तल्  वै यता 
िव स् + व िव वम्  िव स् +तल्  िव ता 
वीर+ व वीर वम्  वीर+तल्  वीरता 
िवशाल+ व िवशाल वम्  िवशाल+तल्  िवशालता 
िवषाद+ व िवषाद वम्  िवषाद+तल्  िवषादता 
िवष ण+ व िवष ण वम्  िवष ण+तल्  िवष णता 
यि + व  यि वम्   यि +तल्   यि ता 
व + व व वम्  व +तल्  व ता 
िवपुल+ व िवपु ल वम्  िवपु ल+तल्  िवपु लता 
शूर+ व शू र वम्  शू र+तल्  शू रता 
श ु + व श ु वम्  श ु +तल्  श ु त ा 
शू+ व शूवम्  शू+तल्  शूता 
िशशु + व िशशु वम्  िशशु +तल्  िशशु त ा 
शु क+ व शु क वम्  शु क+तल्  शु कता 
शू य+ व शू य वम्  शू य+तल्  शू यता 
शीतल+ व शीतल वम्  शीतल+तल्  शीतलता 
शु+ व शुवम्  शु+तल्  शुता 
शुभ+ व शु भ वम्  शु भ+तल्  शु भता 
शुल+ व शुल वम्  शुल+तल्  शुलता 
सहाय+ व सहाय वम्  सहाय+तल्  सहायता 
सु दर+ व सु दर वम्  सु दर+तल्  सु दरता 
साधु + व साधु वम्  साधु +तल्  साधु त ा 
व+ व  व वम्   व+तल्   वता 
वाधीन+ व  वाधीन वम्   वाधीन+तल्   वाधीनता 
न ध+ व  न ध वम्   न ध+तल्   न धता 
स जन+ व स जन वम्  स जन+तल्  स जनता 
सौ य+ व सौ य वम्  सौ य+तल्  सौ यता 
सम+ व सम वम्  सम+तल्  समता 
समान+ व समान वम्  समान+तल्  समानता 
थर+ व  थर वम्   थर+तल्   थरता 
हीन+ व हीन वम्  हीन+तल्  हीनता 

ति त  यया त श दानां


 वा य  योगाः : 

1.  ावान्  नरः सव  स मानं   ा नोित । 


The knowledgious person is respected in every place. 
2. धीमता सह  थात यम्  । 
Should be stay with intelligent person. 
ि मती आसीत्
3. गाग  बु  । 
Gargi was intelligent. 
4. नरः  पवान् आसीत्  । 
The person was beautiful. 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 16/17
9/8/16 sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html

5. िव ावान्  लभते यशः । 


The scholar gains fame. 
6. भि म तः दे वालयं  ग छ त । 
The devotees are going to the temple. 
7. बलव तः िनबलान्  पीडय त । 
The cogent person afflicits the weak ones. 
8. हली हलं  कषित । 
The cultivator cultivates with plough. 
9. करी करे ण जलं  िपबित । 
The Elephant drink water with his trunk. 
10. के सरी वने  गजित । 
The tiger roars in the forest. 
11. अ  सा ािहक  परी ा अ त । 
Today there is the unit test. 
12. इयम्  ऐितहा सक  घटना अ त । 
This is a historical matter. 
13. आ तकः जनः म दरं  ग छित । 
The orthodox person is going to the temple. 
14. स जनता न कदािप  यजनीया । 
Amenity never be absolved. 
15. िववेकान द य िव वम्  अपू वम्
 आसीत् । 
The scholarcy of vivekananda was remarkable. 

sanskrit.jnu.ac.in/elearning/pratyay.html 17/17

You might also like