\mm-m

tmmob
makina mühendisleri odası

MÜHENDiSLiĞi ARALIK 1994

Hava Kirliliği Açısından

Isı Yalıtımının Önemi
leperkan, F. Bâloğlu, Orhan Turan
araban
A Y G A Z M E R K E Z Î E N E R J İ

B A N Y O D A M U T F A K T A I S I N M A D A

Şimdi yaşama kolaylık ve konfor getiren doğa dostu bir enerji kaynağı var... Aygaz Merkezi Enerji...
Aygaz Merkezi Enerji konutların ısınma, mutfak ve sıcak su ihtiyaçlarını
tek bir kaynaktan sağlıyor. Doğaya zarar vermeyen tek bir yakıtla
(LPG-Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) dolu Aygaz LPG tankı mekanlara
ekonomikliği, kullanım kolaylığını ve güvenliği birlikte getiriyor.

Mimarlar, mühendisler, doğayla ilgili sorumluluk taşıyanlar,

mekanlara doğa dostu bu enerji kaynağını kazandırın.
Daha çok yeşil ve daha güzel bir yaşam için elele.

Aygaz
Büyükdere Cad. No: 145/1 Aygaz Han 80300 Zincirlikuyu-İstonbul Tel: 274 30 00 Fax: 288 39 63
 Doğalgazda Alarko Standardı

Çelik Kazan!
Türkiye'de doğalgazın lideri Alarko, kapasiteleri g ü v e n i l i r ve v e r i m l e r i

bugün doğalgazlı ürünler gamını yüksektir. Yanma hücresinin mükemmel

b ü t ü n ü y l e yerli imalatla yapısı, yakıtın yüksek verimle

tamamlayarak, yanmasını sağlamakta ve

l i d e r l i ğ i n i bir kez duman boruları i ç e r i s i n e

daha kanıtlıyor. yerleştirilen ö/el

Alarko, uluslararası türbülatörler sayesinde

standardlara uygun yakılan yakıttan suya

o l a r a k imal edilen maksimum düzeyde ısı

doğalgazlı çelik k a t ı l a r a k b ü y ü k oranda

k a z a n l a r ı n ı yakıttan tasarruf

hizmetinize sunuyor. s a ğ l a n m a k t a d ı r .İ ş l e t m e

V i l l a l a r d a n sitelere basınçları standart olarak

kadar d e ğ i ş i k k a p a s i t e l e r e c e v a p 4 Atü olup, daha yüksek basınçlardaki

verecek şekilde 2 seride, 23 d e ğ i ş i k kazanlar özel siparişle imal

model ve kapasitede imal edilen bu edilmektedir. Ayrıca t ü m ü y l e A l a r k o

kazanlar emniyetli, uzun ömürlü, güvencesi altında...

D o ğ a l g a z ı n doğal l i d e r i
A N K A R A : Sedat S i m a v i Sok. No: 48 06550 Ç a n k a y a

ALARKO
T e l : ( 0 3 1 2 ) 4 4 0 79 10 P B X F a x : ( 0 3 1 2 ) 4 4 0 79 30
İ S T A N B U L : N e c a t i b c y C a d . N o : 84 8 0 0 3 0 K a r a k ö y
Tel: (0212) 251 81 55 PBX F a x : ( 0 2 1 2 ) 2 5 2 6 6 59
D O Ğ A L G A Z
 E D İ T Ö R D E N

Değerli Okurlarımız,

1994 yılının son sayısında sizlerle birlikte olmaktan mutluluk duyduğumuzu

belirterek, yeni yılınızın sağlık, mutluluk başarı dolu olmasını dileriz.

Ülkemizde bina ısıtılmasında kullanılan kömür, fuel-oil, motorin gibi birincil

enerji kaynaklarına 90'lı yıllarda doğal gaz da eklenmiş bulunuyor. İstanbul
ve büyük şehirlerimizde kış ayları ile birlikte yeniden gündeme gelen hava
kirliliğine okurlarımızın dikkatini bir kez daha çekmek amacıyla bu sayımızı
da geçen sayımız gibi doğal gaz ve hava kirliliğine ayırmayı uygun bulduk.

Bilindiği gibi doğal gaz hidrokarbonlar arasında karbon/hidrojerı oranı en

düşük yakıt olması nedeniyle birim güç başına karbondioksit (atmosferde
nem etkileri yaratmaktadır) emisyonu en az olanıdır. Ayrıca kükürt ve kül
içermesi bakımından kükürt dioksit ve partikül kirlenmesi de yaratmaz, an-
cak azot oksitleri yönünden son derece tehlikeli bir yakıttır. Azot oksitleri
kükürt dioksit ve toz gibi duyu organlarımızla fazla farkına varamadığımız
gibi oluşturduğu nitrik asit canlı organizmalar için daha da zararlıdır. Bu-
gün Almanya ve Amerika'da kükürt dioksit önlendiği halde azot oksitlerinin
yarattığı asit yağmurlarının azaltılması konusunda güçlükler devam etmek-
tedir. Bu nedenle doğal gazın uygun cihazlarda, kontrollü olarak yakılması
gerekmektedir. Türkiye'de ithalat ve üretim teknolojik açıdan yeterince de-
netlenmediği için piyasada her türlü cihaz rahatça satılmaktadır. Bu konuda
görev ne yazıkki yine tüketiciye düşmektedir.

Bu sayımızda doğal gaz ve hava kirliliği ile ilgili yazılar yanında, enerji ta-
sarrufu yoluyla daha az yakıt kullanarak hava kirliliğini azaltıcı fonksiyonu
nedeniyle de yalıtım konusunda yazılara yer verildi. Geçtiğimiz Kasım-Ara-
lık ayları sektör etkinlikleri, açısından oldukça yoğun aylar oldu. 1995 yılı
ise daha da dolu bir yıl olacak .Dolayısı ile dergimizi haber ve duyuru açı-
sından daha zenginleşmiş bulacaksınız.

"İyi doğal gaz kazanı" konulu sektörden temsilcilerin ve bilim adamlarının

katıldığı yuvarlak masa toplantısının ikinci bölümünü bu sayımızda yayınlı-
yoruz.

Bu sayımıza katkıda bulunan sayın Mustafa Aral'a, sayın Metin Atalay'a,

sayın Fatih Baloğlu'na, Prof Dr. Alpin Kemal Dağsöz'e, sayın Prof. Dr. Ha-
luk Karadoğan'a, sayın Ahmet Karahan'a, Kamil Kayaalp'e ve sayın Uğur
Köktürk'e teşekkür ederiz.

Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 '',,WÎ ı,v,mtwı'r' ı ,,'(

İ Ç İ N D E K İ L E R

tmmob 6 Haberler
makina mühendisleri odası
10 Odadan
Doğal Gaz İç Tesisat Yönetmeliği ve
Mühendislik

11 Yuvarlak Masa Toplantısı:

İyi Bir Doğal Gaz Kazanı Nasıl Olmalıdır?
Aralık 1994
Cilt: 2 Sayı: 17 17 Türkiye'de Doğal Gazın Geleceği ve
Elektrik Üretiminde Kullanılması
MMO Adına Sahibi (Mustafa Aral)
Murat ÖNDER
21 Doğal Gaz Yakan Kazanlarda Kayıplar
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ve Kazan Verimi
Ercüment ŞEVLE (Metin Bilgiç)

Editör 23 Hava Kirliliği Açısından Isı Yalıtımı

Hasan HEPERKAN ve Enerji Tasarrufunun Önemi
(Orhan Turan)
Yayın Sekreteri
Fatma MAZMANOĞLU 26 Ulusal Enerji Tasarrufu Politikası
(Prof. Dr. Alpin Kemal Dağsöz)
Yayın Görevlisi
Sevil GÜMRÜKÇÜ 29 Duyuru
l. Uluslararası Doğal Gaz Kongresi
Yayın Kurulu
ve Sergisi
Ahmet ARISOY
Ayhan GÜLER 31 Hava Kirliliğini Önlemede Doğal Gaz
Kani KORKMAZ Yeterli mi ?
Coşkun ÖZBAŞ (Metin Atalay)
Macit TOKSOY
33 İçme Suyu Şebekelerinin İşletme
Reklam Yönetmeni Felsefesi
Dilek İĞCİOĞLU (Prof. Dr. Haluk Karadoğan)

Dizgi - Baskı 36 Modern Isıtma Sistemleri

YAPIM TANITIM & YAYINCILIK (Dr. Hasan Heperkan, Fatih Baloğlu,
Tel: 274 55 49 Fax:288 48 53 Ahmet Karahan)

MMO İstanbul Şubesi 40 Radyant Isıtma Sistemlerinin Sanayideki

İstiklal Cad. No: 99 Ankara İşhanı Uygulamaları
Kat: 4 Beyoğlu - İSTANBUL (Kamil Kayaalp)
Tel : 245 03 63 - 64
45 Doğal Gazlı İklimlendirme Tesislerinin
252 95 00 - 01 Yararları -Örnek Tesisatın Tamtımı-
Fax : 249 86 74 (Uğur Köktürk)

Baskı Sayısı 5.000 Adet 50 Duyurular

Fiyatı 30.000 TL.
Yıllık Abone 300.000 TL. 62 Tanıtım

Tesisat Mühendisliği Dergisinde yayınlanan yazı ve çizimlerin her hakkı saklıdır, izin alınmadan yayınlanamaz.
ISSN 1300-3399
 NİÇİN MUSLUKLARINIZA
R.C. Mannesmann AĞ
SU REGÜLATÖRLERİ KOYMUYORSUNUZ?

R. C. Mannesmann AĞ

GELİN SUYUMUZU BOŞA

HARCAMAYALIM
YARIN ÇOCUKLARIMIZIN DAHA
FAZLA SUYA İHTİYACI OLACAK
R/C MANNESMAN
SU REGÜLATÖRLERİ, su hattındaki
basınç değişimlerinden gelen gereksiz su
akışını önler. Basınç değişimi ne şekilde
olursa, olsun suyun sabit debi ile akmasını
sağlar. Bu da su harcammda
Typ IVIK 22 büyük ekonomi demektir Typ IVIK 24
Hava karışımlı sabit debili 4 kişilik bir'ailenin günlük soğuk, sıcak su Hava karışımlı sabit debili
harcamı: 500 litre/gündür
Yıllık su harcamı:
500 litre x 365 gün= 182.500 litre
M/K MANNESMANN
SU REGÜLATÖRLERİ ile sağlanan
tasarruf % 60'tır.
(Resmi test ve tatbiki neticelere göre):
182.500 litre x %60= 109.500 litre Neticede
4 kişilik bir ailenin
yıllık su tasarrufu: 100 tondur.
Suyun ne kadar kıymetli ve pahalı olduğu
düşünülürse, sağlanan
ekonominin boyutu ortaya çıkar. Tüm ile'rı
ülkeler OTEL, OKUL, HASTAHANE,
FABRİKA ve EV lerinde artık
R/C MANNESMAN SU REGÜLATÖLERİNİ
kullanmaya başlamışlardır.

M/K MANNESMANN SU
REGÜLATÖRLERİ İSVİÇRE patentlidir.
Typ DW NETİCE ŞAŞIRTICIDIR.
Typ SR
Araya bağlanır sabit debili Kendi kendine temizlemeli hava karışımlı

Kullanma Örnekleri: M/K su regülatörü - DW tipinin

M/K 22 Regülatörünün el ve duvar duşuna montajı
Standart bataryaya montajı

Bataryanın süzgecini çıkartınız. Yerine M/K Su regülatörünü takınız

Her tip ve montajı çok

İstanbul Merkez Tel: 245 18 06-245 46 43 Fax:2496461 . Kartal Şube: Tel: 389 69 10 11 Fax:35327 13
endüstri malzemeleri sanayi ve ticaret Itrj ştı Ankara Şube Tel: 310 14 35 Fax:310 43 05. • Bursa Şube: Tel: 220 79 17 F a x : 2 2 l 4 5 4 5
 Hem doğalgazda, hem sıvı yakıtta

Türkiye'nin tercih ettiği ısıtma sistemi:

ÖZKÖSEOĞLU
KAZAN+BRÜLÖR+BACA ÜÇLÜSÜ

ÖZKÖSEOĞLU
"ısıda güvence"
ÖZKÖSEOĞLU ISI SANAYii VE TİCARET A.Ş.
Eski Büyükdere Cad. Özen iş Merkezi 29, 80670 Maslak - istanbul
Tel: 285 02 47 (l 3 hat] 285 l 8 27 (4 hat) Faks: 285 08 l l

Seminer ve Sergi:
1. ATIKSU ARITMA PANEL, SEMİNER VE SERGİSİ
}MA s»iî«ı»«sieıı» «w 8*
* -1AMA ŞUBESi-
TMMOB Makina Mühendisleri Odası birimleri 1994
y ı l ı n ı n son 4 ayında, ÇEVRE konusunda, ses getiren
çalışmalar yaptı. İstanbul Şubesi hava kirliliği ve İs-
tanbul'un su sorunu konusunda yoğun bir çalışma için-
deyken, Antalya Şubesi hava kirliliği ile doğrudan iliş-
kisi olan yalıtım ve enerji tasarrufu konusunda etkin-
likler düzenledi.
Adana Şubesinin düzenlediği 1. ATIKSU ARITMA
PANEL, SEMİNER ve SERGİSİ ise 6-9 Aralık 1994
tarihleri arasında gerçekleştirildi.
Basının ve kamuoyunun büyük ilgi gösterdiği seminer
ve paneli çok sayıda makina mühendisi izledi. Basın-
da; " Adana'da Çevre Etkinlikleri", "MMO'dan Çevre
Atağı", "Teberik Yaraya Parmak Bastı", "Alıksuların
Ekolojiye Etkileri Tartışıldı", " Atıksu büyük sorun",
"Suçlu Artık Alık Sular", " Atıksu Arıtma Paneli Ya-
pıldı" gibi başlıklarla çok geniş bir biçimde yeralan et-
k i n l i k l e r i n birinci günü yapılan panelde; "Evsel ve En-
düstriyel Atıksular ve Çevreye Etkileri" tartışıldı.
Seminer de ise; su k i r l i l i ğ i ve atıksularla ilgili yönet-
melikler ile fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma ve
endüstriyel atıklada ilen arıtma teknikleri gibi konu-
larda a y r ı n t ı l ı bilgiler verildi. Oluşturulan bildiriler
kitabı M MÖ üyelerinin ve ilgililerin yararına sunuldu.
Adana Şube Başkanı Mahmul Tcbcrik'in konu ile ilgili
basın açıklamasını aynen yayınlıyoruz.
" Yaşadığımız çağda, dünyamız bir yandan tarihinin
en ileri teknolojik ve bilimsel gelişimini yaşarken, di-
ğer yandan canlı yaşamının temeli olan ekolojik den-
_ H_AJBJ R L E R
genin bozulması tehlikesi ile karşı karşıya gelmiştir.
Tehlikenin kökeninde büyük orandı ı teknoloji ve sa-
nayileşme kaynaklı çevre kirlenmesinin yattığı artık
bir gerçektir. Gelişmiş ülkelerin. s'/nayiL-şmeye pa-
ralel olarak gerçekleştirdikleri altyapı sistemleri ile
konuya gereken önemi vermeyişi, plansız ve gerekli
bilgi birikiminden yoksun hareket edilmesi v.b. ne-
denlerle çevre sorunu gündemdeki serini korumakta-
dır.
Ülkemiz, sahip olduğu kaynakları, (lort mersini turiz-
me uygun iklimi, tarihsel ve kültün l zenginlikleri ile
dünyanın en güzel köşelerinden biridir. Bu güzel köşe
son yıllarda hızla gelişen sanayileşme ve turizm sek-
törüyle acımasızca tahrip edilmektedir. "Arıtması:
Sanayi ve Turizm Tesisleri" "Altyapısı bulunmayan
sadece mevsimlik amaçlar için kullcmılan ikinci konu!
yerleşim alanları" ve " denetimsiz kullanılan doğal
kaynaklar" v.b. birçok konu planlı ve bilimsel yakla-
şımdan uzak günlük çözümlerle ele (ılınmakladır.
Yukarıda dikkat çektiğimiz tehlike bölgemiz içinde
geçerlidir. Bu anlamda bölgemiz :çin kapsamlı bir
çevre planı hazırlanmasını ve plana titizlikle uyulma-
sını talep ediyoruz.
Bölgemizde çevre kirliliğine etki ecıen faktörlerin ba-
şında atıksu kirliliği gelmektedir. Sorunun çözümü,
hiç kuşkusuz Arıtma Tesislerinin kurulması ve işletil-
mesinden geçmektedir. Günümüzde "Çevre Teknolo-
jisi" yeni bir teknoloji olarak ülkemize giriyor. Her
teknoloji gibi "Çevre Teknolojisi" de bilinçli bir se-
çimi, uygulamayı ve kullanımı geı ektiriyor. Burada
ülkemizin "Arıtmayan Arıtma Tesisleri" ile dolması-
nın tehlikelerine dikkat çekmek istiyoruz.
TMMOB Makina Mühendisleri Oaası Adana Şubesi
olarak, değerli öğretim üyeleri ve uzmanların katıl-
masıyla l. Atıksu Arıtma Panel, Seminer ve Sergisini
düzenlemiş bulunuyoruz. Amacımız, bu konudaki bil-
gi birikimini arttırmak, konunun de ğişik boyutlarıyla
ve bir bütün olarak ele alınmasını işletmecilerin ve
her meslekten insanların "Arıtma Sistem!eri"rıi kur-
ma ve işletme çabalarına yardımcı olmaktadır.
Yaptığımız etkinliklerin bölgemiz ve ülkemiz çevre so-
rununun çözümüne yardımcı olması en büyük dileği-
mizdir".
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

Konferans: ISI -SES-SU YALITIM MALZEMELERİNDE
YENİLİKLER VE UYGULAMALAR
TMMOB Makina Mühensislcri Odası Antalya Şube
si ile ÖDE Mühendislik Gurubu
Antalya Şubesi SANTİM Ltd.
Şii'nin ortaklaşa düzenledikleri
konferans 2 Kasım 1994 tarihin-
de Antalya Otel Turem'de yapıl-
dı.
Öde Mühendislik Grubu'nun ülke
çapında başlattığı tanıtım konfe-
ranslarının üçüncüsü olan konfe-
ransa kamu ve özel sektörden yo-
ğun bir katılım oldu. Mimar İnşa-
at ve Makina Mühendisleri ile
Müteahhitlerden oluşan izleyici-
ler yapılan konuşmaları ve sıayt
gösterisini ilgiyle izlediler.
Seminer: KIZGIN SU VE BUHAR SİSTEMLERİ
TMMOB Makina Mühensisleri Odası İstanbul Şube-
sı'nin 1994 yılı GÜZ DÖNE-
Mİ Meslek İçi Eğitim Semi-
nerleri kapsamında yer alan
Kızgın Su ve Buhar Sistemle-
ri semineri 8-11 Kasım tarih-
leri arasında Suat Sezai Gürü
Eğitim Merkezinde yapıldı.
Seminer'c konuşmacı olarak
İTÜ Makina Fakültesi'nden
Prof Dr. Ahmet ARISOY,
Ünivcrsal Makina Sanayii'n-
dcn Metin Bilgiç, Klinger Ya-
kacık Valf San ve Tic. AŞ'den
Cafer Ünlü, Gaz Teknik Isı
San ve Tic. AŞ'den İhsan
Bayraklı, A l i m Kimya Meta-
l ü r j i San ve Tic Ltd. Şti'den
Recep Özgan, EMO Teknik
Malzeme Tic. ve San. Ltd.
IZOCAM'DAN YENİ BÎR YATIRIM
İzocam A.Ş'nin, izolasyonda kullanılan "Haddeden
Çekilmiş Polistiren Levha (Extruded Polystyrene)" te-
sislerinin temeli Aralık ayında İzocam Gebze Dilovası
Tesisleri'nde atıldı. Geçtiğimiz Haziran'da ABD fir-
ması UÇ Industries Inc. (Ohio) ile "Hydrovac Techno-
logy" üzerine yapılan lisans anlaşmasıyla daha önce it-
Tesisat Mühendisliği Dereisi, Aralık 1994
H A B E R L E R
Açılış konuşmasını MMO Antalya Şube Başkanı Sü-
leyman Evcilmen'in yaptığı konfe-
ransta; ÖDE Genel Müdürü Orhan
Turan, Genci scklrctcri olduğu İZO-
DER (Isı -Ses-Su Yahtımcılar Derne-
ği) hakkında bilgi verdikten sonra
"Hava Kirliliği Açısından Isı Y a l ı t ı -
mı ve Enerji Tasarrufu'nun Önemi"
konusunda bir konuşma yaptı.
Konferans; Öde Mühendislik'ten Le-
vent Yaşmul , Santim Ltd. 'den İlha-
mi Özkan ile Metin Akdaş'm y a l ı t ı m
malzemelerinin özellikleri, y e n i l i k l e r
ve u y g u l a m a örneklerini içeren ko-
nuşma ve slayt gösterileri ile devam
ederek akşam yemeği ile sona erdi.
Şti'den Cumhur Altınoğlu, Hacı Ayvaz AŞ'den Hasan
Özübcrk ile TEK Ambarlı ter-
mik Santralı'ndan Hasan Sınar
katıldılar.
Kızgın Su ve Buhar Sistemleri
ile ilgili ayrıntılı bilgilerin veril-
diği seminerde katılımcılara ka-
tılım belgesi ve seminer notlan
verildi. Seminerin son günü olan
11 Kasım öğleden sonra TEK
Ambarlı Termik Santralı'na tek-
nik gezi düzenlendi. Gezide, ka-
tılımcılara Hasan Sınar rehberlik
ederek tesis hakkında b i l g i l e r
verdi. Bakım-Onarım nedeni ile
açık olan buhar ve gaz türbinle-
rini inceleme fırsatı bulan katı-
lımcılar kumanda merkezi hak-
kında da bilgi aldılar.
hal edilen ürün, bundan sonra Türkiye'de üretilebile-
cek. İzocam, bu yatırımla yılda 94.000 m3 polistrcn
levha üreterek yalıtım pazarındaki yerini daha da ge-
liştirmeyi hedefliyor. Kendine özgü üretim prosesi
olan UCI firmasının ABD'de değişik bölgelerde kuru-
lu l milyon m3 kapasiteli 3 fabrikası bulunuyor.
 H A B E R L E R

YTONG YETKİLİ SATICILAR TOPLANTISI YAPILDI.

24. Türk Y t o n g Y e t k i l i Satıcılar Toplantısı 04-06 Ka-
sım tarihleri arasında Conrad Motel, İstanbul'da yapıl-
dı.

T ü r k i y e çapında 64 Y e t k i l i Satıcısı bulunan

YTONG'ıın toplanı ısında, inşaat sektörünün durumu,
1994 çalışmaları ve 1995 bedelleri tartışıldı.

Ç e ş i t l i konularda başarılı olan Yetkili Satıcılara başarı

p l a k e t l e r i v e r i l d i . Bunun yanında kotasını en yüksek
oranda asan Adana Y e t k i l i Satıcısı Ziya DEĞER-eşi
ile birlikte l halta Avrupa, Başarılı Yetkili Satıcılar
arasında çekilen kurada, İstanbul-Aksaray Yetkili satı-
cısı Naci YARGICI eşi ile birlikte l hafta KIBRIS se-
yahati ile ödüllendirildi.

31. YIL TÜRK YTONG

KURULUŞ YILDÖNÜMÜNÜ
KUTLADI
Türk YTONG 3 1 . K u r u l u ş y ı l ı n ı Pendik Şirket Mcr-
kc/.indc ve Milton Motel İstanbul'da düzenlenen tören- CÜRDAL MÜHENDİSLİK
lerle k u t l a d ı .
VE MÜŞAVİRLİK
HİZMETLERİ A.Ş
Y a p ı l a n törenlerde 5,10, 15, 20, 30 yıldır çalışan işçi
ve memurlar i l e başarılı işçi ve memurlara plaket ve
ödülleri verildi. HİZMETLER:
14 Aralık 1963'te kurulan Türk YTONG'un Pendik ve • Etüd ve Proje
Gcb/c'dc iki fabrikası bulunuyor. • Kontrollük
• Danışmanlık
Yüksek ısı y a l ı t ı m gücü ile YTONG Yapı Malzeme
ve Elemanları bugüne kadar enerji tasarrufu sağlaya-
rak Türk e k o n o m i s i n e l m i l y a r doları aşan katkıda UZMANLIK KONULARI:
bulunmuştur. • Havalandırma ve Klima
• Isıtma ve Soğutma
• Yangın Söndürme
• Sıhhi Tesisat
• Yüzme Havuzu
• Isı Geri Kazanımı
• Endüstriyel Tesisat

Abide-i Hürriyet Cad. No: 129

K: 1 D: 1 80270 Şişli-İSTANfiUL
Tel: (212)241 7246-231 65 77
Fax: (212) 225 98 27

Basan ve kıdem ö d ü l ü alan YTONG Personeli **.*##.*##*#####***#****#** (!#*** **#*

Yönelim Kurulu üyeleri ile birlikte toplu hakle.

Tesisat Mühendisliği Dorgisi, Aralık 1994


6. ENERJİ KONGRESİ
Türkiye 6. Enerji Kongresi 17-22 Ekim 1994 tarihleri
arasında İzmir'de yapıldı. DÜnya Enerji Konseyi Türk
Milli Komitesi ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlı-
ğı tarafından düzenlenen kongreye ayrıca Türkiye
Elektrik Üretim-İletim A.Ş., Türkiye Petrolleri Ano-
nim Ortaklığı, Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş.,
Elektrik İsleri Etüd İdaresi, Türkiye Elektrik Dağıtım
A.Ş., Devlet Su İşleri, Karadeniz Bakır İşletmeleri,
Petrol Ofisi, Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş., Kayseri
ve Civar Elektrik Türk A.Ş., Türkiye Taşkömürü Ku-
rumu, Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Türkiye Kömür
İşletmeleri Kurumu ve Etibank finansal destek verdi.
Kongrenin açılış konuşmalarını Dünya Enerji Konseyi
Türk Milli Komitesi Yönetim Kurulu Başkanı Hüye-
sin Arabul, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Bur-
han Ozatura, İzmir Valisi Kutlu Aktaş ve Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanı Dr. Veysel Atasoy yaptılar.
Daha sonra Fuarın Amerikan Pavyonu binasında
l . Uluslararası Enerji Fuarı açıldı.
17 Ekim Pazartesi günü öğleden sonra başlayan Enerji
Kaynaklan (5 olurum); Elektrik Santralları; Elektrik
Santrallar-Enerji ve Çevre; Enerjide Özelleştirme, Ya-
pılanma, Yasa ve Finansman Sorunları; Türkiye Enerji
Politikası (2. Oturum); Doğalgaz ve Kömür Teknoloji-
si; Enerjide Yerli Sanayi-Enerji Üretimi, İletimi ve
Dağıtımında k u l l a n ı l a n Teçhizatta Kalite ve Standar-
dizasyon; Enerji ve Çevre (2 olurum); Enerjide Bölge-
sel ve Uluslararası İlişkiler-Enerji Tasarrufu ve Ve-
rimlilik; Enerji Tasarrufu ve Verimlilik Oturumları ve
Nükleer Enerji paneli Perşembe günü'ne kadar devam
etti.
20 Ekim Perşembe günü Türkiye Enerji Günü olarak
düzenlenmişti. Bu güne Cumhurbaşkanı Süleyman
Demirci ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Dr.
Veysel Alasoy da kaiıldı ve birer konuşma yaplılar.
Cumhurbaşkanı Demirci nükleer enerji konusunda geç
kalındığını, Türkiye'nin enerji açığının kapatılması ve
2000' li yıllara geçilmesinde mutlaka nükleer enerji-
den faydalanılması gerektiğini, nükleer kirlilik tehlike-
sinin komşularımız nedeniyle zaten varolduğunu vur-
guladı ve en geç 2005 yılında ilk nükleer santralın
devreye girmesi için çalışmaların hızlandırılmasını is-
ledi.
Türkiye ve Türkiye'nin Enerji Sektörü ile ilgili multi-
vizyon göslerisini takiben TEAŞ, BOTAŞ, POAŞ,
TÜPRAŞ. TPAO, TTK,TKI,DSI, MTA kuruluşlarının
yöneticileri kurumlarının faaliyetlerini ve projelerini
H A B E R L E R
tanıttılar. Öğleden sonra ise Enerji Sektörü'ndc Ya-
bancı Ortakla Özelleştirme konusu işlenerek tartışıldı.
6. Enerji Kongresi 21 Ekim Cuma günü düzenlenen
Orhan Ersen, Ali Türkcan, Sami Sevinç, Üzcyir Garih
ve Hamit Özkan'ın katıldığı, Hüseyin Arabul'un baş-
kanlığını yaptığı Enerji Sektöründe Yerli İmalat Sana-
yii Paneli ile son buldu.
Üzeyir Garih Türkiye'nin kalkınabilmesi için taklitçi-
lik ve kopyacılıklan mutlaka kendi vazgeçerek tekno-
lojisini kendisinin üretmesi gerektiğini, bunun içinde
sanayi-üniversite işbirliğinin şart olduğunu ve araştır-
ma geliştirmeye önem verilmesini savundu ve i l k
adım olarak da üniversite döner sermaye sisteminde
reform yapılmasını önerdi.
Cumartesi günü ise teknik ve turislik gezilere ayrıl-
mıştı.
İTÜ MAKİNA FAKÜLTESİNİN
50. YILI
1774 yılında Hendese Okulu olarak kurulan ve
1776'da "Mühendishane-i Bahr-i Hümayun", 1795'dc
"Mühendishane-i Berri Hümayun'adı altında gelişerek
eğilimini Yüksek Mühendislik Okulu olarak sürdürür-
ken 1944 yılında kanunla, "İstanbul Teknik Üniversi-
tesi" adını almış, Makina Bölümü ise bağımsız bir fa-
külte haline gelmiştir.
Bugün İTÜ Makina Fakültesi, 180 öğretim elemanı,
109 teknisyen ve memuru, yaklaşık 1600 öğrencisi ile
Dünya teknolojisine uygun, çağdaş bir eğitim ve araş-
tırma kurumu olarak Türkiye'nin en geniş araştırma
laboraluvarlarına sahip olup ülke çapında en iyi maki-
na ve tekstil mühendisliği eğitimi veren kurumlardan
biri olmanın gururunu taşımakladır.
15-23 Aralık 1994 tarihleri arasında İ. T. Ü. Makina
Fakültesi'nin kuruluşunun 50. yılı nedeniyle; panel,
konferans, video, film gösterileri, konser, spor müsa-
bakaları tertip edilmiş olup ayrıca 15-18 Aralık 1994
tarihlerinde de gelişmesine katkıda bulunan değerli
firmalar ürünlerini ve teknolojilerini sergilemiş olup
fuar, öğrenciler ve çok sayıda izleyici tarafından be-
ğeni ile gezilmiştir.
Ayrıca, Büyükçekmece-Tepecik mevkiinde "İTÜ Ma-
kina Fakültesi 50. yıl Ormanı 2000 adet fidan dikile-
rek başlatılmıştır.

DOGALGAZ İÇ TESİSAT
YÖNETMELİĞİ VE MÜHENDİSLİK
Doğal Gaz'ın Türkiye Gündemi'nc girdiği 1980'li yıl-
larda konu t a r t ı ş ı l m a y a bile fırsat bulamadan Doğal
gaz tesisatları yapılmaya başlanmıştır.
İlgili kurum ve uzman kişilerin görüş ve önerilerinin
değerlendirilemediği bu süreçte ilk kez Ankara'da bina
içi tesisatları yapılmaya ve dolayısıyla sorunla yaşan-
maya başlandı. Yani yaparak öğrenme, standart geliş-
lirmc gibi yanlış bir yöntem gelişti.
İstanbul'da ise, İstanbul Büyükşehir Belediye Mecli-
si'nin 15 Ocak 1988 tarih ve 9 numaralı kararı ile "Do-
ğal Gaz için Düzenlenmiş Şekli ile Gaz Tesisatı Yö-
netmeliği" yürürlüğe girdi. Doğal gaz'ın ülke ekono-
misi içindeki enerji politikaları açısından yerinin tartı-
şılması bir yana, mühendislik tekniği ve hukuk yönün-
den aykırılıklar taşıyan yönetmelik maalesef 6 yıldır
yalnız usul yönünden meşru olan yönetmelik olarak
geçerliliğini korudu. Ulusal boyutta yönetmelik ve
şartnamelerin olmaması, günü kurtarmak amaçlı çalış-
malarla yönetmelik ve şartname hazırlıkları yerel kal-
manın yanısıra bu alanda mühendislik mesleğinin icra-
sında da sorunların ve yetki karmaşalarının yaşanma-
sına neden oldu.
Bu olumsuz gelişmeler karşısında, Oda'mız 10.5.1993
tarihinde hukuka ve yasaya aykırı Doğal Gaz İç tesisat
Yönetmeliği'nin 5,7,8,10. maddelerinin iptali ve yürüt-
menin durdurulması talebi ile İdari Mahkeme'ye baş-
vuruda bulundu. Makina Mühendisleri Odası'nın üye-
sine ve topluma karşı sorumlulukları bu talebin özünü
oluşturmaktadır.
Anayasa ve yasalar, mesleğin genel esaslarını belirle-
mede, mesleğin, mesleki kurallara ve toplumsal gerek-
lere göre yürütülmesini gözetme yetkisi, makina mü-
hendisleri tarafından yapılmış bulunan projelerin mes-
leki gereklere uygunluğunun denetimini Makina Mü-
hendisleri Odası'nın yetkisine vermiş ve ona göre ta-
nımlamıştır.
B u n u n yanısıra Serbest Mühendislik Müşavirlik
(SMM) tescil belgesi verme yetkisi MMO'na aittir ve
örneğin doğal gaz tesisatı proje ve tatbikatını yapma
yetkisi SMM belgesi almış (gerekli yükümlülükleri
yerine getiren ) makina mühendislerinin yetkisindedir.
Dolayısıyla tescilin İGDAŞ taralından yapılacağı esası
yanlışlık içermektedir.
Doğal gaz tesisatı proje ve uygulamalarında Makina
Mühendisleri yetkilidir. Bu yetki, mühendisin Oda'ya
kaydı ve SMM tescili yapılmasından itibaren hiç bir
şarla bağlı olmaksızın kullanılır. İGDAŞ tarafından 40
ODADAN
saatlik bir eğitimden geçirilen mühendislerin yetkilen-
dirilmesi (İGDAŞ tarafından) ayrı oir yanlışlık olarak
ilgili yönetmelik kapsamında ifade edilmektedir.
Üniversiteden mezun olan mühendislerin sicilini tutan
kuruluş, Oda'dır. Oda'ya üyelik başvurusunda bulun-
mayan, dolayısıyla mühendis olup olmadığı bile belli
olmayan kişilerin doğal gaz tesisaıı projelendirme ve
uygulama işlerini yapma olasılığı lıer zaman mümkün
olabilecektir. Böyle bir olasılık mesleğimizin icrasın-
da ve toplumun sağlığı konusunda endişelerin ortaya
çıkmasına neden olmaktadır. Mesleğin kötü icrasın-
dan dolayı üyesini takip ederek o>.la tüzük ve yönet-
meliklerinde ifade edilen cezalan uygulayan Makina
Mühendisleri Odası'nın böylesi biı belirsizlikle taraf-
sız olması mümkün değildir.
Ayrıca, Makina mühendisliği mesleği kapsamında bu-
lunan işlerin teknik uygulama s o r u m l u l u ğ u Oda'ya
kayıt olmuş, SMM tescillerini yaptırmış makina mü-
hendislerine aittir. Doğal gaz işi yapan mühendisler-
den taahhütname alınması Oda'ya kayıt yapan ve
SMM tescili ile kazanılan hakkın olmadığı sonucuna
götürmektedir. Bunun yanında uygulamayı yapan m ü -
hendisin imzası ile üstlenilen TUS'un daha ötesinde
sorumluluklar (tesisatın işletilmesi ile i l g i l i ) bu taah-
hütname ile mühendisin sorumluhığuna yüklenilmek-
tedir. bu taahhütname ile. İstanbul sınırları içinde
mühendisin doğal gaz işi yapıp yapamayacağı yargısı
ve yetkisi İGDAŞ'a (Anonim Şirket) verilmekte, oy-
sa meslekten kısmen veya tam ımen men yetkisi
Oda'nın ilgili kurullarına ve mahkemelere aittir.
Oda'mız, yardımcı teknik persone in (usla) eğitilme-
sine karşı çıkmazken, "tesisatçı" olarak yetiştirilen ve
belgelendirilen bu yardımcı personele uygulama so-
rumluluğu verilmesi konusunda ilgili yönetmelikte
makina mühendisi ile usta kavramlarının birbirine ka-
rıştırılması en önemli yanlışlığı ifade etmektedir.
Özü itibariyle mahkemeden talep edilenler bunlar
olurken, ayrıca mahkeme yürütmeyi durdurma talebi
mizi reddetmiştir. Anayasa'nınl35. maddesi, 6235 sa-
yılı yasa ile tanımlanan MMO'nırı yekti ve sorumlu-
lukları, ve ayrıca mühendislik ve mimarlık hakkında
ki.... nolu yasanın kapsamında karşılığım bulan talep-
lerimizin haklılığına ve mahkemenin bağımsız hukuk
kurallarına göre işleyişine inançlınızla mahkemenin
son kararını vermesini bekliyoruz.
Doğal gaz işi yapan SMM'lerin (üyelerimizin) bu ge-
lişmeleri takip ettiğini ve bu amaçla b i l g i verilmesi
gerekliliği nedeniyle, bundan sonraki gelişmeler ve
bağımsız yargının kararı duyurulac aktır.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
 fit/* h ff

İYİ BİR D O A L GAZ KAZANI

NASIL OLMALIDIR ?
II. Bölüm
MMO İstanbul Şubesinin 13 Ekim 1994 tarihinde İTÜ Vakfı Sosyal Tesislerinde gerçekleş-
tirdiği İYİ BİR DOĞAL GAZ KAZANI NASIL OLMALIDIR? konulu yuvarlak masa Top-
lantısının birinci bölümü geçen sayımızda yayınlanmıştı.

Kazan seçimi konusunda, serbest müşavir mühendislik yapan makina mühendislerine, halta
tüketicilere rehber olabilecek somut kriterler oluşturabilmek amacı ile düzenlenen toplantıyı,
Yıldız Teknik Üniversitesinden Prof. Dr. Doğan Özgür yönetti. Konuşmacı olarak ise; İTÜ
Makina Fakültesinden Prof. Dr. Ahmet Ansoy, Erensan Isı San. A.Ş. adına Ali Eren, Özköse-
oğlu Isı San. A.Ş. adına Mustafa Taşkın, Türk Demirdöküm adına Mehmet Tenıur, Isısan Te-
sisat ve Isı San. A.Ş. adına Gökhan Özbek katıldı.

Toplantının birinci bölümünde konunun ilkesel boyutları tartışıldı ve bu bölüm Ekim-Kasım

sayımızda yayınlandı. İkinci bölüm de ise; kazanların kalitesini belirleyecek olan kriterlerin
tek tek değerlendirilmesine geçildi. Bu kriterler: l- Fiat, 2- Brülörün kazanla beraber olup
olmaması, 3- Yakıt ve işletme giderleri, 4- Kazanın ağırlığı, 5- Kazan Isıl verimi, 6- Gaz ta-
rafı direnci, 7- Estetik ve İşçilik, 8- Güvenlik, 9- Ses seviyesi, 10- Kapasite aralığı, 11- Hava
kirliliğine etkisi, 12- Elektrik sarfiyatı, 13-Servis giderleri, 14- Kalite belgesi olup olmadığı,
15- Ön hacmi, 16- Taşıma ve yerleştirme kolaylığı, 17- Temizliğin kolay yapılıp yapılmaması,
18- Su hacmi, 19- Basınca dayanım 20- Değiştirmenin veya ısıtma yüzey arttınmının müm-
kün olup olmadığı, 21-Otomatik kontrol fonksiyonunun olup olmaması, 22- Su tarafı direnci,
23-Ömür
olarak belirlenmişti.

Bu sayımızda; bu kriterlerin tek tek tartışıldığı toplantının ikinci bölümünü yayınlıyoruz.

Prof. Dr. Doğan Özgür: Sayın konuşmacılar; top-
l a n t ı m ı z ı n birinci bölümünde, kazanlarla ilgili puanla-
maya geçmeden önce, kriterlerin neler olması gerekti-
ği konusunda fikir birliğine varıldı. Bu bölümde bu
kriterleri lek tek tartışacağız. Bu bölüme de Ahmet
beyle başlayalım. Buyrun elendim.
Prof. ur. Ahmet Arısoy: Birinci bölümde saydığı-
mız 23 kriteri tek tek gözden geçirirsek; bunların bi-
rincisi olan i'iyatı karşılaştırma dışı bırakmıştık.
ikincisi; brülörün birlikte verilmesi konusu. Burada
kazanla brülörün uyumu konusunu somut bir şekilde
tarif etmemiz lazım.
Prof. Dr. Doğan Özgür: O zaman bir soru sormak
gerekiyor; kazanla brülör uyum sağlamazsa, ka/.an ça-
lışır mı?
Ali Eren: Çalışmasına çalışır da verimsiz çalışır.
Bence o, brülörcülerin görevi. Kazan işini brülörden
ayırmak lazım, Avrupa'da da bu böyle. Hiç bir kazan-
cı brülör üretmez. Yalnız İtalya bize benzediği i ç i n
bazı örnekleri var.
Diyorlar ki; kazanı yaparım, rekabete açıktır, b ü t ü n
brülör firmaları benim kazanıma göre brülör üretmeye
mecburdur. Her brülör firmasına birer kazan gönderi-
yorsunuz, onlar testlerini yapıyorlar ve diyorlar ki; se-
nin şu tip kazanına benim bu tip brülörüm u y g u n d u r

Tesisat Mühendisliği Dergisi. Aralık 1994 11

ve garantisini veriyorlar. Dolayısı ile, tesisat mühendi-
si doğru seçim yapabilmek için brülör ve kazan firma-
sından gerekli bilgiyi alacak.
Mehmet Temur: Ben burada bir şey söylemek istiyo-
rum; biz geçmişte kazan-brülör uyumsuzluğundan çok
çektik, kazanımıza uyan brülörü artık tarif ediyoruz.
Diyoruz ki; A firmasının şu, B firmasının şu brülörü
şu kazanımıza uygundur.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Mustafa Bey, siz ne diyorsu-
nuz bu konuda?
Mustafa Taşkın: Efendim, brülörün kazana uyumu
çok önemli, özellikle de karşı basınç açısından. Çünkü
brülörlerin kataloglarındaki karşı basınç bilgilen ger-
çek durumu göstermiyor. Yarın öbür gün bir problem
olduğu zaman, kazancı ile brülörcü arasında sürtüşme-
ler doğuyor. O yüzden-zatcn şu anda test stantları da
oluşturuldu-brülörlerin kazanlara uygunluğu kesin ola-
rak belirlenmeli. Eğer kazan imalatçısı firma brülör
üretmiyorsa, hangi tip brülörün kendi kazanına uygun
olduğunu belirtmeli.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: O zaman burada bir karşı-
laştırma konusu daha belirlemiş oluyoruz; kazan-brü-
lör uyumu. Burada bakacağımız şey; kazan firması,
kazanı ile beraber -bir brülör tarif etmiş mi etmemiş
mi? Ettiyse ona puan veriyoruz, etmediyse vermiyo-
ruz.
Üçüncü konu, ömür. Omurun belirlenmesi ile ilişkili
olarak bu konu nasıl ele alınmalıdır, onu belirleyelim.
Döküm ve çelik kazanları ayırırsak-bu çok önemli- bu
konuda nasıl bir kriter getirebiliriz?
Örneğin çelik kazanları ele alırsak; çok kalitesiz ka-
zanlar var, buna karşılık ömrün uzun olması açısından
dünyanın yatırımını yapan- iyi kalite dediğimiz-çok
kaliteli, çok uzun ömürlü kazanlar da var. Dolayısı ile
bana göre, omurun belirlenmesi için mutlak bir çalış-
ma yapılması gerekiyor. Bu çalışmayı bence, özellikle
üretici veya temsilci firmalardan gelecek önerilere gö-
re yapmamız gerekiyor. Yani ömür konusu, değerlen-
dirilmesi gereken konulardan biri bence.
Prof. Br. Doğan Özgür: Bu kez Sayın Ali Eren'den
başlayalım. Ali bey, siz ömür konusuna nasıl bakıyor-
sunuz?
Ali Eren: Ben genelde şundan yanayım; çok objektif,
çok sayısal olarak ve lam olarak tarif edilebilecek kri-
terleri alıp diğerlerini atalım.
Örneğin; döküm kazanın ömrü uzun deniyor ama,
A,B,C kazanlarından hangisinin daha uzun ömürlü ol-
duğunu tespit etmek mümkün değil. Ayrıca ömür baş-
ka parametlcre de bağlı olarak gelişiyor; yatırım mali-
12
yeti ve ömür. Tabii ki işletme şartlmna da bağlı bir
şey. Onu objektif olarak tespit etme imkanı yok, bu
nedenle atmak lazım.
Diyelim ki; 20 sene ömürlü olanın birisi 100 lira, di-
ğeri 300 lira. Amortismanı, 100 Iha olanın senede 3
lira, 300 lira olanın 15 lira. Dolayısıyla fiyat kriterle-
riyle de bağlantılı. Ben döküm radyatör olıp 30 sene
kullanacağıma, 1/3 fiyatına panel radyatör alıp 20 se-
ne sonra değiştiririm, daha ucuza gelir bana.
Dolayısıyla başka kriterlerle de çakıştığından bence
ömür konusunu bu çalışmaya katın ık doğru değil. O,
piyasada belirlenecek, bazı çelik kazanlar döküm ka-
zanlardan çok daha uzun ömürlü çıkacak.
Mehmet Temur: Ben omurun değerlendirme konusu
yapılmasından yanayım. Bu değerlendirmenin de da-
ha agresif olması gereken çelik kazancılar tarafından
önerilmesi fikrindeyim.
Gökhan Özbek: Ben de Mehmet Bey'e katılıyorum.
Çelik kazanlar için ömrü etkileyen faktörler nedir,
çünkü çok değişik kazanlar var. Belki o değerlendir-
me yapılmalı farklı olarak. Çünkü ömür, kazanın
konstrüksiyonuna ve kullanılan malzemenin spesifi-
kasyonlarına bağlı.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Farklı çelik kazanlar var de-
diniz. Ben çelik kazanı farklı üretenler okluğunu sanı-
yorum. Yoksa normlara uygun ürcliliyorsa hepsinin
aynı kalitede olması lazım. Ben dökümcülere bir şey
sormak istiyorum. Bir döküm kazanın ömür testi için,
ne kadar sürede bir takım değerler 11de edebileceğini-
zi tahmin ediyorsunuz?
Mehmet Temur: Evladiyelik diye bir şey var döküm
kazan için. Dökme demir dediğimiz malzemede ko-
rozyon nedeniyle, mekanik bir aşındırma olmadığın-
da, kazanın ömür açısından bir handikapı yok.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Burada modern bilimsel bir
takım kriterler koymaya çalışıyoruz, o zaman müsaa-
de ederseniz bir parça açmam gerekiyor.
Döküm kazanlar ve çelik kazanlar için çalışmanın ay-
rı ayrı yapılmasını önerdim. Burada olay çok boyutlu;
bir çelik kazanın iyiliği kötülüğü-aynı şey döküm ka-
zanda da var- bir takım katkılar \ .s., ikincisi kons-
trüksiyonda veya dizaynda alınan b i r takım önlemlere
bağlı. Mesela döküm kazan sözkonusu olduğunda,
termal şoka karşı kazan konstrüksiyonuııda alınmış
bir takım önlemler olabilir. Dolayısıyla biz bunları
madde madde tanımlayabilirsek, buradan bir ömür ta-
rifine gidebiliriz. Yani örneğin, çelik kazansa, malze-
me olarak kullanılan saç standart bir saç veya özel bir
saçtır, kriter belirlenirken tarifi yapılır. İkincisi, kons-
trüksiyonda alınmış bir takım önlemler olabilir.
Tesisat Mühendisliği Di rgisi, Aralık 1994
Örneğin bir ısı cşanjörü ile giriş yapıyordur veya baş-
ka bir takım konstrükül' tedbirler alınmıştır, çift kal-
manlı yüzey kullanılmıştır örneğin. Bunlar ömrü art-
tırmayla ilgili bir takım önlemler, dolayısıyla bunları
tek tek belirleyip bir ömür tahminine gitmek mümkün
olabilir diye düşünüyorum.
Mustafa Taşkın: Şimdi efendim, eğer bir süre veril-
mcyecckse, ömrü maksimum yapabilecek tebdirlerin
kazan üzerinde alınıp alınmadığına bakmak gerekir.
Çelik kazanda nedir ömrü kısaltan? İşte efendim kar-
bonik asit oluşumu, cloğalgaz kullanımında su buharı-
nın fazlalığıdır. Çiğ noktasının altına düşmesinin ön-
lenmesi gibi önlemler alınabilir bu konuda.
Bununla verildiği takdirde kazanın ömrünün maksi-
mum olabileceği vurgulanabilir.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Ama yani bir takım firmalar
bir takım önlemler alıyorlar. Örneğin çift tabakalı ka-
zan yapmak gibi. Yoğuşma olmayacak şekilde, düşük
olduğu noktalarda sıcaklığı yükseltecek bir takım ön-
lemler alıyorlar. Şimdi bu firma eğer bunu yaptıysa
buna belirli bir puan verilmeli, bir biçimde değerlendi-
rilmeli. O açıdan çalışalım , bu noktaları belirleyelim.
Üzerinde çalışmaya değer, pozitif bir nokta gibi geli-
yor bana.
Dördüncü kritere geçebiliriz sanıyorum; estetik işçilik
ve üretim kalitesi.
Burada; kazanda kullanılan malzemeden başlayarak
işçilik kalitesini ve daha sonra da estetiği veya kazan
kalitesini oluşturan bir takım mükemmelliğe götürücü
unsurları kastediyorum.
Dolayısı ile bu kriter pozitif olarak değerlendirilebilir
ve bunun kıstaslarını üretici firmalar çok daha net ola-
rak koyabilir. Çalışılmaya değer bir konu bu bence.
Prof Dr. Doğan Özgür: Mustafa bey, sizin bu konu-
daki görüşleriniz nedir?
Mustafa Taşkın: Ahmet Beyle genelde aynı düşünü-
yorum. Yalnız bu estetik işçilik göreceli olduğundan
muhakkak bir standarda dayandırılmalı. Yani işte kay-
nak yapılacaksa ilgili DÎN normuna uygun yapılmalı
veya TS 497'de doğalgazda istenen bir takım özellik-
leri ele almalı. Veya işle boya konusu. Boyaya bir
standart getirilmeli. Boya önemliyse nasıl ölçülecek,
nasıl iyi denecek? Bu bir standarda dayandırılmalı.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Aynı fikirde misiniz Meh-
met Bey?
Mehmet Tenıur: Tabii tabii. Eğer ölçülebilir, büyük-
lükler ekle edelebilirse doğrudur. Ama estetik, arka-
daşların da dediği gibi, öyle göreceli bir konu ki. Ör-
Tosisat Miilıpmiislipi Dpram A r a l ı k
nek olarak rengi ele alalım; biri siyahı beğenir, diğeri
beyazı. Bunun için, nasıl ölçülendirileceği belirlenme-
li.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Estetik derken ben burada;
üretime gösterilen özeni kastediyorum. Örneğin sa-
ğında çapak, öbür tarafta fazlalığı var, böyle şeyleri
kastediyorum.
Mehmet Temur: Ama aslında estetiğin de, bir payı
var. Hele şimdi endüstriyel tasarım iyice önemli oldu.
Kat kaloriferi ve kombide bu daha da öne çıktı. Este-
tik, bazı kullanım özelliklerini de beraberinde getiri-
yor.
Ama belki de bunu imalat kalitesi olarak adlandırmak
lazım. Estetik başka yönlere de gider çünkü.
Ali Eren: Standarda uygun imalat yapan firmalar açı-
sından tabii önemli. Ama burada hadiseyi hakikaten
objektif koymak lazım. Tabii ki standart olmayan
imalat, işçilik kalitesi bozuk olacaktır. Ama o kalite-
nin bir müşterisi var, o adam da ona satabilsin. Örne-
ğin Toyota'nın, Fiat'ın estetiğine de işçiliğine de tüke-
tici karar veriyor. Taksi şoförü diyor ki; "ağabey Şa-
hin arabanın bir kapı aralığı l mm, öbürü 2 mm . Ona
lastik koydum hala hava kaçırıyor." Y a n i artık tüketi-
ci bunu değerlcndirebiliyor. Bunun gibi birçok kriter-
de de aynı şey var.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Ama kriter olarak koyalım
yine, tüketici neyi çek edeceğini bilsin.
Ali Eren: Bakın mesela, ısıl verim sayısal bir değer.
Isıl verim koyulur, verim 90 ise 90'la çarpılır, 85 ise
85'lc çarpılır.Hava kirliliği koyıılabilecek bir kriter,
işle şu kadar ppm/Nm 3 denilebilir. Gaz direnci önemli
bir kriter midir bilemiyorum ama-koyulabilir.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Efendim islerseniz sırasıyla
gidelim. Bütün o kriterleri tek tek değerlendireceğiz.
Mustafa Bey siz esteliğin kriter olmasını kabul ediyor
musunuz?
Mustafa Taşkın: Kabul ediyorum.
Gökhan Özbek: Ben birşey söylemek isliyorum. Bu-
rada sanıyorum kastedilen estetik değil, estetiği de-
ğerlendirmek te mümkün değildir. Estetik ancak ka-
muoyu araştırmasıyla tespit edilebilir, onda da deği-
şim gösterir. Burada kastedilen sanıyorum imalatın
kalitesi değil de; finish'i nasıl, boya nasıl, gözle konl-
rolda kalite nasıl, kullanılan vidası-civatası siyah ci-
vata mıdır, krom kaplı mıdır, paslanmaz mıdır? Boya
kalitesi sanıyorum ölçülebilir bir değerdir. Diğerleri
de cihazın dış görünüşündeki malzemenin kalitesi i l e
ilgilidir ve bunlar ölçülebilir. Bu nedenle de değerlen-
dirmeye girmesinde bir sakınca görmüyorum.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Kazanı arlık yalnızca ısı de-
ğiştirgeci olarak görmek yerine biraz ev eşyası gibi
görmek sözkonusuysa estetiği de değerlendirmek ge-
rekir. Türkiye'de belki nasıl olsa satılabilir ama, yurt-
dışına da satılacak gibi şartnameler hazırlamak lazım.
Ahmet bey devam edebiliriz.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Beşinci kriterimiz, güven-
lik. Doğalgaz sözkonusu olduğunda güvenlik son de-
rece önemli. Burada kastettiğim, en başta da belirtti-
ğim, kazanın sızdırmazlığına ve güvenlikle ilgili dona-
nımlara puan verilmesi.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Bence mukayeseye alınacak
kazanların hepsinin bu şartları sağlaması lazım. Diğer-
lerini kazan kabul etmeyelim bence.
Turhan Onur: Güvenlik konusunda ben bir şey söy-
leyebilir miyim?
Güvenlik önemli ve aslında güvenliği standartlar sağ-
lıyor. Arna kazanı üreten firmanın kazanla beraber bir
nüfus kağıdı vermesi lazım; bu kazan TS 497'ye veya
TS 377'yc göre imal edilmiştir diye.
Bu belgede de, müessesenin sahibinden başka, sorum-
lu makina mühendisinin imzasının da bulunması la-
zım. Sonra; her yıl, bunun periyodik testlerinin yapıl-
ması ve saklanması lazım. İlerde bir patlama olduğun-
da savcının; " Gelir şu nüfus kağıdını bakalım, bu ka-
zanın testleri yapılmış mı? Bakımı yapılmış mı?" de-
mesi lazım. Bu, Avrupa ülkelerinde var, Türkiye'de
yok. İşte benim MMO'na söylediğim bu, basınçlı kap
olan kızgın su ihtiva eden ve gaz kullanan; zehirli, pat-
layıcı, yakıcı olan bir kazanda bir kontrol mekanizma-
sı yok bugün Türkiye'de. Bunu sağlayalım.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Teşekkür ederiz, evet, bence
güvenliği sağlamayan, o belgeleri getirmeyen firma
tartışmaya alınmasın. Ahmet Bey, devam edebiliriz.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Ses konusuna geliyorum,
altıncı kriter olarak. Herhalde bu konuda herkes hem
fikir.
Mehmet Temur: Ama yine de standartlarının belir-
lenmesi lazım. Nedir, nercde-nasıl ölçülebilir, ne de-
ğer elde edilmelidir? Bunların belirlenmesi lazım.
Ali Eren: Ses dediğimiz zaman zaten brülöre bağlı bir
özelliktir. Onun için bu değerlendirmelerde kazanın
dışında kalan paramctlere bağlı olan kriterleri atmak
lazım.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Yalnız bu ses kriterini, doğ-
rudan doğruya kazanla ilişkili olarak koyduk. Kazan;
atmosferik veya üflemeli brülörlü ise, alçak basınçlı
üflemeli brülörlü veya yüksek basınçlı üflemeli brü-
14
lörlü olma durumuna bağlı olarak avantajlı veya deza-
vantajlı olabilecektir. Bir de ses yulucu bir kaset kul-
lanılıyor ınu kullanılmıyor mu diye bakmak gerekir,
burada sayısal değerler konulabilir.
Mehmet Temur: Atmosferik brülörlü kazan aşikar
ki avantajlı olacaktır. O zaman üflemeli brülörlülere
bir standart kaymak lazım, eğer o standardı sağlıyorsa
o zaman atmosferik brülörlü ile eşdeğer sayılması la-
zım.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Gürültü olayını herhalde
herkes kabul ediyor, Ahmet Bey de\ am ediyor.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Şimdi herkesin kabul ede-
ceği hacim konusu var. Yani küçük hacimli bir kazan
avantaj sağlıyor. Bir sonraki konu: ağırlık. Bu, dö-
küm kazanlar için önemli. Çelik kabanların ağırlığını
tartışmanın çok mantığı yok. Ama döküm kazanlarda;
kazan ne kadar ağırsa kullanılan malzemenin o kadar
fazla olduğunu; et kalınlıkları dolayısıyla mukaveme-
tinin o kadar fazla olduğunu, içerideki kanatların ona
göre düşünüldüğünü ve tabii ki dah ı ağır bir kazanda
daha yüksek bir verim olduğunu anlamamız mümkün.
Bu bakımdan döküm kazanları değerlendirirken, ağır-
lığın bir biçimde dikkate alınması gerektiğini söyleye-
biliriz.
Mehmet Temur: Ben buna katılmıyorum. Bir kazan
ağırdır, pahalıdır, bu nedenle iyi ka/an demek değildir
katiyyen. Mühendislik açısından doğru bir şey değil-
dir.
Gökhan Özbek: Burada önemli olan şey şu, kazan
neden ağır? Bunun irdelenmesi gerekir. İki tane dö-
küm kazanı aldık; ikisi de aynı verime sahip, neden
birisi daha ağır? Et kalınlığı, cidar kalınlığı fazla ola-
bilir ki bu bir avantajdır. Artı, bir takım konstrüktif
tedbirler alınmıştır, birtakım kanalcıklar oluşturul-
muştur, bunların getirdiği ağırlıklar vardır. Bu , veri-
mi yükseltmeye veya diğer avantajlar sağlamaya yö-
neliktir. Bu nedenle ağırlığın dikkat..' alınmasında ben
fayda görüyorum.
Mehmet Temur: Gelişime ters bir şey bu. Öyle bir
geometrik şekil bulunabilir ki; 5 mm et kalınlığında, 6
veya 7 mm et kalınlığıyla aynı mukavemeti sağlayan
ve diğer etkenleri de ondan daha iyi olabilen bir tasa-
rım yapılabilir. Üstelik dökme demir malzemede, bir
tasarımda, malzemenin akıcılığı açısından, yapısının
değişmemesi beyaz dökme demir sınıfına geçmemesi
için zaten belirli et kalınlığı vermek durumundasınız.
Dizayn ettiğiniz geometrik şekil 8 mm et kalınlığı ge-
rektiriyordur ama, aynı hidrostatik basınca dayanacak,
aynı ısı transferini verecek öyle biı kanat formu di-
zayn edilebilir ki, ısı transferi açısından kanadı maksi-
mum verimde çalıştırır ama bunun et kalınlığı daha
Tesisat Mühendisliği Dergisi, A r a l ı k 1994
incedir. Ki mühendislik zalen oradadır. 5 mm yerine 7
mm imal ediyorsam/ bu o kadar iyi bir şey değil, 7
mm döküyorsa onun tasarımından dolayı zorunluluğu
vardır.
Onun için; ka/.an daha ağırsa, daha iyidir lespiti kesin-
likle doğru değil.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Şimdi tabii bu biraz pratik-
teki uygulamalarla da ilişkili. Yani aynı kapasitede iki
kazandan biri 3 misli daha hafii'se, bu tabii sizin dedi-
ğiniz, gelişme yönünde bir noktayı göstermiyor, hali l
olan kazanda bir takını soru işaretleri doğuruyor. Ama
% 10-%20 daha ağır daha hafif, ona katılırım.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Ömür ağırlıkla bağlantılı ve-
ya bağlantısız olabilir. Bu gün için şöyle yapalım; Ka-
zancılar Dcrneği'nin de katkısıyla bir komisyon kurul-
sun. Bir loplandlı daha rica edelim MMO'dan, orada
yeniden tartışılsın. Ama gündeme alalım, fikirler gel-
diğinde gereksiz diye de değerlendirilebilir. Ağırlık,
pozitif ya da negatif olarak ta değerlendirilebilir. Ne-
gatif olabilir; diyelim ki d i l i m değiştireceksiniz, küçük
bir yuvadan 300 kg indireceksiniz, burada ağırlık de-
zavantajdır.
Bence a ğ ı r l ı ğ ı k o y a l ı m , pozitif veya negatif olduğuna
sonra karar veririz. Devam edelim isterseniz, buyrun
Ahmet Bey.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Dokuzuncu kriterimiz olan
su hacmi, döküm kazanlar için önemli bir faktör. Ama
çelik kazanlar açısından da, çok büyük veya çok kü-
çük h a c i m l i kazanlar olabiliyor. Bu açıdan su hacmi,
genişleme kabının belirlenmesi v.s'de önemli bir fak-
tör. Katsayısı küçük bir faktör olarak kalabilir diye dü-
şünüyorum.
Mehmet Temur: Çok ta büyük bir etkenliği yok ben-
ce. Çünkü k a z a n ı n su hacmi tesisatın su hacmi yanın-
da çok küçük bir değer bence. Ama zaten katsayısı da
çok küçük olduğu için kalıp kalmaması pek te önemli
değil bence.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Ben Türkiye şartlarında su
hacminin ısınma tekniği yönünden üç y o l l u vanayla
beraber k u l l a n ı l m a s ı n d a , brülörün devreye girme sayı-
sı bakımından önemli olduğu görüşündeyim. Yani yal-
nız genleşme kabı değil önemli olan, bence su hacmi
önemli bir faktördür ısıtma tekniğinde. Bu açıdan de-
ğerlendirmeye girmesi taraftarıyım.
Mehmet Temur: Su hacmi fazlaysa iyi mi diyeceksi-
niz kötü mü?
Prof. Dr. A h m e t Arısoy: Genleşme deposu hesabı
açısından dezavantaj.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
Prof. Dr. Doğan Özgür: Ama brülörün devreye gir-
me sayısı bakımından avantaj.
Mehmet Temur: Şimdi moda düşük sıcaklıklı ı s ı t m a
sistemleri; ya 75/55 ya da 55/45. Burada büyük bir
enerji tasarrufu var. Buna geçtiğiniz zaman tüm tesi-
satta su hacmini büyütmek zorundasınız. Dolayısıyla
o yönden de negatif olarak gelir.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Mehmet Bey size bir soru
sorabilirmiyim? 45 °C'de kazan suyunu ısıtıyorsunuz
ve duman gazınız 60°C'de çıkıyor. İçinde de O2 fazla
katsayınız var. Islak yüzeyde bir Oı tabakasıyla karşı-
laşılan tabakada dökümün ömrü ne olur korozyon açı-
sından?
Mehmet Temur: Biz İngiltere'de korozyon testleri
yaptırdık. Serbest, kuma dökülmüş ve üzerinde her-
hangi bir talaş kaldırılmamış parçada korozyondan
dolayı her hangi bir şey yok. Ancak herhangi bir se-
beple üstündeki tabakayı mekanik olarak kaldırdığı-
nızda o zaman problem var, açıkça söylüyorum. Ama
normal şartlar allında en düşük sıcaklıkta bile dökme
demir malzemeye serbest oksijen ne olursa olsun bir
etkisi yok. Dökme demir malzemenin zaten b i l i m s e l
özelliği bu. Kuma serbest -1450 °C'de -bir demir-kar-
bon alaşımı döküldüğü zaman belli bir katılaşma süre-
sinden sonra soğuması ve kumdan çıkarılması sonu-
cunda ıncydana getirdiği yüzeydeki tabaka, korozyo-
na karşı son derece dayanıklıdır.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Bir sır tabakası gibi yani.
Teşekkür ederim.
Ali Eren: Su hacmini ben de bir kriter olarak görmü-
yorum. Genleşme tankı hesabında da toplam tesisat
hacmi içerisinde önemsiz ve kazan dışı parametreler-
den biri olduğu için değerlendirmeye alınması tarafta-
rı değilim. Tablodaki hacim de b u n u n l a bağlantılı. Su
hacmi büyükse kazan hacmi de büyük olacaktır.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Doğru, bunu çıkartalım de-
ğerlcnirmedcn.
Şimdi yine döküm kazanlar açısından önemli bir fak-
tör; aynı seride kapasite aralığı. Yani diyelim ki; A
serisi kazanlar 1000 kcal'den veya 100 dilimden başlı-
yor, biz onu dilim ilave ederek kaça kadar götürebili-
riz? Aynı seride bunun belirli bir katsayıyı geçmemesi
gerekir. Aksi takdirde alev ocağı vs. açısından çok
büyük dezavantajlar getirmektedir. Dolayısı ile aynı
seride alt kapasite ile üst kapasite arasındaki oran
mümkün olduğu kadar küçük olmalı. Bunu, döküm
kazanlar açısından değerlendirmeye almamız gereki-
yor diye düşünüyorum. Çelik kazanlar açısından ise;
kapasite aralığı şu açıdan önemli o l a b i l i r ; bir firma
kendi üretimi içerisinde ne kadar çok kapasite aralığı
vermiş? Tüketici eğer 110.000 kcal'lik kazana ihtiyaç
duyuyorsa; firmanın kataloglarında biri 50.000, diğeri
15
200.000'dc kalıyorsa çok büyük bir aralıkta seçim yap-
mak /orunda kalır. Halbuki bir firma; 100-110-120-
130... bin kcal'lik kazanlar üretiyorsa bu bir avantajdır
diye değerlendirilebilir. Bence kapasite aralığı önemli
bir faktördür.
Prof. Dr. Doğan Ö/gür: Bu konuda tek tek görüşleri
alalım; ne diyorsunuz Mustafa Bey?
Mustafa Taşkın: Bence kapasite aralığı ısı kaybına
ne kadar yakın olursa kazanın ömrü de o kadar uzun
olur. O açıdan önemli bir faktör. Çünkü durup kalk-
malar özellikle çelik kazanların ömrünü en çok belir-
leyen hususlar. Dolayısı ile brülörün devreye az girip
çıkması bu tip olumsuzlukları önleyecek. Bir de veri-
me katkısı var. Bu bakımdan bu maddenin kalması ta-
raftarıyım.
Ali Eren: Kapasite aralığı bence önemli bir kriter de-
ğil.
Mehmet Temur: Kapasite aralığından ben şunu anlı-
yorum. 10 Kw'la 1000 Kw arasında 5 tip veya 3 tip ka-
zan olabilir. Şimdi 5 tip kazan varsa ona bir priın tanı-
yorsunuz.
Prof. Dr. Ahmet Arısoy: Bakın, döküm kazan için
şunu söylüyorum; A serisi kazan, o kazanın l dilimi-
nin boyutları belli. Bunları yan yana koyarak l dilim-
den 12 dilime kadar getirdiğimizde eğer kapasite
50.000'den 400.000'e kadar değişiyorsa bu bana göre
dezavantajdır. Ama aynı seride 50.000'den 100.000'e
kadar değişip ondan sonra bir başka seriye geçiyorsa
bu bir avantajdır.
Sizin kazan katalogunu açtığımızda; A serisi, B serisi,
C serisi kazanlarınız var. A serisi kazanların minimum
kapasitesi katalogda 100.000 olarak verilmiş, ondan
sonra B serisi 200.000'den 360.000'e kadar gidiyor. C
serisi ise 350.000'den 700.000'e kadar gidiyor. Yani
aynı serideki kazanların kapasiteleri 2'ye l oranında
oluyor.
Bir başka fi mı a ise A serisi kazanı 100 binden 400 bi-
ne kadar, B serisini 400 binden 80'' bine kadar üret-
miş. Burada birinci firmanın üreli>:,ı daha iyidir. O fir-
manın kazanlarını kullanacak ulursam herhangi bir
problem yaratmaksızın brülör kullanabilirim, daha ka-
liteli bir kazandır bu.
Mehmet Temur: Bunun bilimsel bir gerekçesi ola-
maz ki. Şimdi seri yaptığınızda minimum-maksimum
güçlerdeki durumu gözönüne almak zorundasınız
* Konu ile ikinci toplantı Şubat ayında yapılacak ve takip eden sayımızda toplantı içeriği yayınlanacaktır.
16
Bunu bazı firmalar 4-5 seri yapıyorlar. Mesela 50
Kw'la 1000 Kw arasında; bir firma 5 ayrı tip, diğer
firma 3 tip kazan yapıyor. O geçiş noktalarında kaza-
nın direk maliyetlerine de, tesir ediyor. Çünkü seriyi
uzattıkça en alttaki kazan pahalılaşmaya başlıyor.
Siz bir eğri çizeceksiniz, rekabet durumuna bakacak-
sınız. Düşük serilerde yaptığınız bu kazan acaba o se-
ride rekabet edebilecek mi? Bakıyordunuz ki olmuyor,
öbür firma 5 seri yapmış, sizinkinden daha düşük bo-
yutlarda ve daha ucuz. O zaman diyorsunuz ki 50 ile
100 bin arası bir tip koyayım.
O zaman değişik bir seriye geçiyorsunuz. Birisi 50 ile
150 bin kcal arasında bir seri yapmış, diğeri 50 ile
100 bin arasında bir seri daha iyidir diye teknik açı-
dan bilimsel bir gerekçe söylenemez.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Ben bir şey sorabilir mi-
yim? Burada verimle ilgili bir fakkir koyduk, ikinci
çok önemli bir faktör olarak kazan vo brülör uyumunu
koyduk ki bu uyum yalnız bir tip için geçerli değil,
bütün seri için geçerli olacaktır. Dolayısı ile bundan
sonra artık tiplerin sayısının artma -ı ve eksilmesi o
firmanın yükümlülüğünde olması kızım gibi geliyor.
Siz ne diyorsunuz Gökhan Bey?
Gökhan Özbek: Bence bu konu tarıışılmalıdır. Belki
bunların sınırlar nedir asıl tartışma orada olmalı. Yok-
sa tren gibi uzatıp çok uzun döküm kazanlar yapmak
mümkün. Bunun da ne kadar sakıncalı olduğunu hepi-
miz biliyoruz. Burada önemli olan konu; bu oranın ne
olması gerektiği. Bunun değerlendirmeye alınmasını
istiyorum ben.
Mehmet Temur: Bakın, tren gibi çok uzun kazanlar
yapamazsınız. Orada teknik problemler çıkar ortaya.
Ama yapıldıktan sonra deklare ettiğiniz değerleri tul-
turuyorsanuz, bu kazan kötüdür diyemezsiniz.
Prof. Dr. Doğan Özgür: Efendim, görünen o ki, bu
tartışma sürecek. Konu, bir toplantıda sonuçlandırıla-
mayacak kadar önemli. Süremiz di: bitli. Şimdi bu
toplantılara, sanayicilerin de desteği ile, Oda'nın de-
vam etmesini rica ederek bu günkü toplanı iyi burada
bitirelim. Yapılacak toplantıda çıkacak sonuçların ka-
mu oyuna duyurulmasında da büyük yarar görüyo-
rum.
Bu toplantıyı hazırladığı için Oda'yiu izlediğiniz için
sizlere ve çok değerli konuşmacılara saygılar sunarak
teşekkür ediyorum.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
 TÜRKİYE'DE
DOĞAL GAZIN GELECEĞİ VE
ELEKTRİK ÜRETİMİNDE
KULLANIMI
Mustafa ARAL 3. DOĞAL GAZIN BEDELİ
TMMOB Makina Mühendisleri Odası Türkiye'de elektrik üretiminde DG'ın %47'sinin tüke-
istanbul Şubesi Başkanı tilmesinin ön görülmüş olmasını, DG bedelinin
%70'inin dış satım ve müteahhitlik hizmetleriyle
1. GİRİŞ ödenmesinin planlanmış olması açıklamaktadır. Çün-
Doğal gaz kullanılarak elektrik üretilmesi ülkemizde kü DG, ülkemize temiz bir yakıt olduğu için değil, bu
1985 yılında başlamıştır. Trakya, Hamitabat'ta dış satımın ve müteahhitlik hizmetlerinin sürekliliği-
1971'den beri çıkarılmakta olan DG, bu tarihten başla- nin sağlanmasının garantisi olarak girmiştir. Sabit
yarak aynı bölgedeki DG santralında elektrik üreti- miktarlar üzerinden sözleşme yapılmış olmasının an-
minde kullanılmaya başlanmıştır. lamı da budur.

1 986 yılında 25 yıllık sabit miktarlar üzerinden sözleş- 1989 yılında SSCB'den alınacak DG miktarı, sözleş-
me yapılmış ve 1993-2010 yılları arasında yıllık 6 mil- me gereği olarak 3 milyar metreküp iken, bu tüketim
yar metreküp DG tüketimi öngörülmüştür [1]. hedefine tüm zorlamalara karşın ulaşılamayacağı an-
laşıldığından, Kasım 88'de yapılmış olan TC-SSCB
Tüketilen DG'ın bedelinin ise; %45 mal dış satımı, 11. Dönem Karma Ekonomik Komisyon toplantısında
%25 müteahhitlik hizmetleri ve %30 döviz ödenmesi 89 için bu rakam 2,4 milyar metreküpe indirilmiş ve
planlanmıştır. tüketilemeyen kısım için ise Türk Eximbank'ın
SSCB'ye 150 milyon dolar kredi açması karara bağ-
2. DOĞAL GAZIN KULLANIM ALANLARI lanmıştır. SSCB'de etkinlik gösteren Türk Müteahhit-
DG'ın Avrupa ülkelerinde ve ülkemizde kullanım lik şirketlerinin parası böylece, doğal gaz satarak
alanlarına göre tüketim oranları Tablo l.'de verilmiştir SSCB yerine, Türk Hükümeti tarafından ödenmiştir.
Açılan kredi miktarı 89 yılında 300 m i l y o n dolara
ulaşmıştır.
Bu tabloda ülkemize ilişkin değerler, 1986 yılında ya-
pılmış tahminler ve elektrik üretimindeki %47 oranı 4. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE DOĞALGAZ
1989 yılında BOTAŞ tarafından %40'a düşürülmüştür. 4.1. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE DOĞAL GAZ
Bunun irdelenmesi ayrıca yapılacaktır, ancak hemen KULLANIM ORANLARI
görülmektedir ki, %40 rakamı daha elektrik üretimi DG'ın tüketim planlarında yapılmış olan yanlışlıklar
için çok büyük rakamdır. Fiyatı, petrol fiyatına en- sonucunda, ön görülmüş tüketim miktarlarına ulaşıla-
deksli olan DG'ın elektrik üretiminde kullanılması, pa- mamış ve DG tüketilemese de, parasının ödeniyor
halı elektrik üretimi anlamına gelmektedir ve Türki- olunması, bir yandan DG çekiminin düşürülmesine
ye'den daha zengin olan Avrupa ülkelerinde dahi yeğ- yol açarken, diğer yandan elektrik üretiminde kullanı-
lenmemektedir. Ay- lan oran da 89 başında %
rıca DG kombine İTALYA ALMANYA İNGİLTERE FRANSA HOLLANDA TÜRKİYE 40'a düşürülmüştür.
çevrim santralların- KONUT
da en yüksek veri- VE TİCARİ 41 43 67 51 47 22
Bu tabloyu aşmanın yoılu
min % 52-53'lerde DG'ın daha çok tüketilece-
kalması, DG'ın daha ği alanların yaratılması ol-
verimli tüketilebile-
ENDÜSTRİ 39 39 31 46 28 31n muştur. Bunun sonucunda
ceği alanlarda kulla- 89 sonunda DG elektrik
ELEKTRiK
nılmasını ön plana ÜRETİM 20 18 1 3 25 47
üretiminde kullanım oranı
çıkartmaktadır. % 80'lere çıkmıştır. Şekil

* Gübre üretimi dahildir.

Tablo.l: Doğal gazın bazı ülkelerde kullanım alanlarına bağlı olarak tüketim oranlan (%)

Tesisat Mühendisliği Dereisi. Aralık 1994 17

 l ve Şekil 2'yc bakıldığında 1989 yılındaki bu zoraki
sıçrama açıkça görülmektedir. 1988 yılı elektrik ener-
jisi üretiminde %7 olan DG tüketimi, 89'da %18'e fır-
lamıştır. Kurulu güç açısından bakıldığında 87'de %6
olan oran 88'de %11 ve 89'da %13 olmuştur. Elektrik
üretiminde DG kullanımının körüklenmesi, 94 yılına
geldiğimizde yıllık çekilen DG miktarının tüketimi
karşılayamaması sonucunu doğurmuştur. 1994 yılında
RUSYA ile ek l ,5 milyar metreküplük DG anlaşması
peşine düşülmüştür.
4.2. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE BİRİNCİL
KAYNAK KULLANIMI
Ülkemizin ulusal enerji kaynakları linyit ve hidrolik-
tir. Şekil l ve Şekil 2 incelendiğinde, bu iki kaynağın
ancak birbirini ikame edebildiği (1986 ve 1988 yılları-
na bakınız) görülmektedir. Linyit ve hidrolik enerjiye
bağlı olarak üretilen elektrik enerjisi payı ortalama
%74 dolayındadır. Diğer kaynaklar dikkate alınmazsa,
DG ancak, fuel-oü'i ikame edebilmektedir. Yani bir it-
hal kaynak olan DG, yalnızca başka bir ithal kaynağın
yerine düşünülebilir. Burada seçim belki yalnızca çev-
re etkileri ve temin kolaylıkları açısından yapılabilir.
Ancak, çevre etkisi ön plana çıkarılarak körüklenen
DG kullanımı, santral kurmaya ayrılan kaynakların
DG ve ithal kömür sanlralları kurulmasında tüketilme-
si, ulusal kaynağımız olan linyitlerin değerlendirilme-
sinde teknoloji geliştirme fırsatının kaçırılmasına ne-
den olmuştur. Bu teknoloji akışkan yakıt teknolojisidir
ve 1985-86 yıllarında üniversitelerde üzerinde yoğun
olarak çalışılmaya başlanmış olan bu teknolojide, lin-
yit kömürünü NOX ve SO2 oluşumuna neden olmadan
yakmak olanaklıdır.
DG'ın Türkiye'ye girmesi ileri bir linyit yakma tekno-
lojisi olan akışkan yatak teknolojisinin geliştirilmesini
engellemiş, bu açıdan bakıldığında önemli bir fırsat
şimdilik kaçırılmıştır.
4.3. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE DOĞAL GAZ
KULLANIMININ GELECEĞİ
Ülkemizdeki kuruluşlar tarafından yapılan tüm enerji
işlem öngörüleri on yıllık süreçlerde yüzde yüze varan
sapmalar gösterebilmektedir.
Örneğin; 1985 yılı enerji tüketimi; 1973 yılı Genel
Enerji Raporunda yer alan birincil enerji kaynaklan
tüketim t a h m i n i n e göre %50, 1977 Genel Enerji Özel
İhtisas Komisyonu Raporu tüketim tahminine göre
%41, 1978 Genel Enerji Planı tüketim tahminine göre
%50 ve 1975 Genel Enerji Raporu tüketim tahminine
göre %51 daha az gerçekleşmiştir [3].
Bu durum gerçekleşen enerji tüketimlerinin yarısında
kaldığını göstermektedir. Dolayısıyla sağlıklı tahmin-
lerde bulıınamadan bir planlama yapılması, bugüne
kadar olduğu gibi, ülkemizin kaynaklarının ziyan edil-
18
mesine yol açmaktadır. DG'ın 2010 y ı l ı tüketimi
28.3 milyar metreküp olarak tahmin edilmiştir [4]. Bu
tahminde kurulacağı söylenen 27 )eni DG santralın-
da tüketilmesi planlanan DG miktarı etkilidir [5]. Var
olan hidrolik, linyit ve yenilenebilir enerji kaynakları-
mızı değerlendirmeden dışa bağımlı bir enerji kaynağı
üzerinde enerji üretimini geliştirmek yanlış bir politi-
kadır ve ulusal çıkarlarımıza hizmet etme/.
5. EVSEL KULLANIMDA DOĞAL GAZ
5.1- EVSEL KULLANIMINDA DOĞAL GAZ
ORANLARI
Doğal gazın ilk yaygın evsel k u l l a n ı m ı Ankara'da
başlamıştır. Projede DG'ın evsel kullanımda payı
1991 itibarıyla 250.000 konut olarak hedeflenmiştir.
Bugün ise Ankara'da abone sayısı (Eylül 1994 itiba-
rıyla) ancak 160.000 konuttur. İstanbul'da ise DG alt
yapı çalışmasının tamamlanması için 1989 yılı öngö-
rülmüş ancak alt yapı çalışmaları 1993'te tamamlan-
mıştır. İstanbul'da doğal gaza dönüştürülecek konut
sayısı 600.000 adet olarak planlanmıştır. Bu sayı top-
lam konutların % 30'udur. Bu güne kadar yapılan dö-
nüşüm ise ancak hedeflenenin ;7o 25'ı (yaklaşık
200.000 abone) olmuştur.
İstanbul'un büyüme hızı dikkate alındığında ise bu
oranın önümüzdeki yıllarda dönüşümler tamamlansa
dahi, DG kullanım oranı %20'lere dıişüccklir.
Bu tabloya bakıldığında, hava kirliliği açısından çö-
züm olarak bakılan DG'ın belirleyici bir rolü olmaya-
cağı açıktır.
5.2. ISINMA AMAÇLI KULLANILAN
YAKITLAR
Kentlerdeki kaçak yapılaşmaya bajıh çarpıklık gözö-
nüne alındığında, DG alt yapısına sahip olsa da büyük
kentlerdeki gecekondulaşma, DG kullanımının yay-
gınlaşmasında engeldir. Bu durum ısınma amaçlı ya-
kıt olarak kömürü belirleyici duruma getirmektedir.
Ayrıca Türkiye'nin sahip olduğu linyit rezervleri, kö-
mürden vazgeçmemeyi ancak nitelikli kömür üretimi-
ni zorunlu kılmaktadır. Uzun vadede ise kömür yak-
ma teknolojilerini geliştirerek merkezi ısılnıa sistem-
leriyle, çevreye zarar vermeksizin ısınma sorununun
halledilmesinin şimdiden planlanmasının zorunluluğu
açıkça görülebilmektedir.
5.3. DG'IN EVSEL KULLANIMINDA
SORUNLAR
DG uygulamalarındaki sorunların başında, Türkiye
genelinde uygulanacak bir DG İç Tesisat Yönetmeli-
ğinin halen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tara-
fından yayınlanmamış olmasıdır. Bu durum sonucun-
da Ankara'da EGO, MMO'nun görüşlerini de dikkate
alarak bir yönetmelik oluşturmuş, istanbul'da ise İG-
DAŞ bu konuda yasalara da aykırı keyfi tutumlarını
sürdürmüştür. Bursa'da ise Botaş k>:ndi yönetmeliğini
Tesisat Mühendisliği Dı-rgisi, Aralık 1994
uygulamak istemektedir. Bu karmaşa ise DG kullanım
risklerini arttırmaktadır. DG fiyatlandırma politikaları
ise bir başka önemli sorunu oluşturmaktadır. DG fiyat-
landınlmasında MMO'nun görüş ve önerilerini ısrarla
dikkate almayan yetkililer, sonuçta geri adım atma
noktasına gelmiştir. Başlangıçta fiyat sıralamasında
en ucuz yakıt gibi gözüken DG, pazar oluştuktan son-
raki fiyat politikaları yüzünden bu avantajını yitirmeye
başlamıştır.
6. SONUÇ
Elektrik enerjisi üretiminde ana kaynaklarımız olan
hidrolik ve linyit potansiyelimiz üzerine bir enerji po-
litikası geliştirilmeli, DG, FO gibi ithal kaynaklara
bağlı olarak üretilen pahalı elektrik üretimi, bu alanda,
özellikle hidrolik kaynaklarda mevsimlik olarak oluşa-
bilecek istikrarsızlıkları dengelemek amacıyla kulla-
nılmalıdır. Bugün elektrik üretiminde %16'yı, kurulu
güç olarak %14'ü geçmiş olan DG payı, daha fazla bü-
yütülmemelidir. DG santrallarından, yalnızca çevreye
olan etkisi ve hızlı derveye girebilme özellikleriyle
yararlanılmalıdır.
Yapılan çalışmalardan şu anda ülkemizde tasarruf
edilebilir enerji miktarının %18 dolayında olduğu an-
laşılmaktadır [6]. Bu açıdan bakıldığında %16'lık DG
payı genel enerji üretimi içinde tasarruf edilebilirlik
sınırında kalmaktadır. Unutulmamalıdır ki, en ucuz
enerji tasarruf edilen enerjidir.
Evsel kullanımda ise yanlış politikalar DG'ın planla-
nan kullanım hedeflerine ulaşmasına engel olmuştur.
Ayrıca kentsel enerji tüketimleri dikkate alındığında
DG'ın belirleyici bir konuma gelme şansı bulunma-
maktadır. Bu durumda ısınma sorununun çözümünde
belirleyici konumda olan yakıtlar üzerinde bir politika
geliştirilmesi zorunluluğu vardır.

TÜRKiYE ELEKTRİK ÜRETİMİNİN BİRlNClL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE GELİŞİMİ

10000.U _ —-

TÜRKİYE ELEKTRiK ÜRETiMiNiN BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE

ORANSAL GELiŞiMi

SEKİL l TÜRKiYE ELEKTRİK ENERJiSi ÜRETiMiNiN BİRİNCİL ENERJi K A Y N A K L A R I M A (iOf-it- r,r l r,l|.ıı

Tesisat Mühendisliği Dergisi. Aralık 1994 19

 TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE GELİŞİMİ
[MW]

TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE ORANSAL

GELİŞİMİ

OT oı cn

ŞEKİL 2: TÜRKİYE KURULU GÜCÜNÜN BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARINA GÖRE GELİŞİMİ

7. KAYNAKLAR
1. AKSOY, Nurhan; "Doğal Gaz Sisteminin Genel 4. " 1992 Enerji Raporu", Dünya Enerji Konferansı
Tanımı", Uluslararası Doğal Gaz Sempozyumu Bildi- Türk Milli Komitesi, Aralık 1993, Ankara
rileri, 24-26 Ekim 1988, TMMOB KMO, Ankara
5." 27 Doğal Gaz Santralı Yapılacak", Milliyet Gaze-
2. KMO Doğal Gaz Komisyonu; "Türkiye'de Doğal tesi, 21 Mart 1994, İstanbul
Gaz", Uluslararası Doğal Gaz Sempozyumu Bildirile-
ri, 24-26 Ekim 1988, TMMOB KMO, Ankara 6. " Türkiye'de Enerji Tasarrufu Çalışmalarından Biı
Kesit", Dünya Enerji Konferansı Tiırk Milli Komitesi.
3. "Türkiye'nin Bugünkü ve Gelecekteki Enerji Duru- Türkiye 5. Enerji Kongresi, 22-26 Ekim 1990, Ankara
mu", Dünya Enerji Konferansı Türk Milli Komitesi,
Türkiye 4. Enerji Kongresi, 1986. İzmir

20 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 DOĞAL GAZ YAKAN KAZANLARDA
KAYIPLAR VE KAZAN VERİMİ
Metin BİLGİÇ
1965 yılında Yıldız Teknik Üniversitesinden M akına
Mühendisi olarak mezun oldu. Öğrencilik yılları da-
hil 1963 yılından beri tesisat, ısı cihazları üretimi,
yakıtlar ve yakma teknikleri konularında çalışmakta-
dır. Halen Üniversal firması yöneticiliğini yapmakta-
dır.
ÖZET: Kazanlarda doğal gaz yakınımda en büyük
kayıp; bacaya atılan duman gazmdaki su buharının se-
beb olduğu kayıptır. Bunu takiben baca gazı sıcaklığı-
na ve baca gazı bünyesindeki O2 miktarına (dolayısı
ile kazan yanma hücresine verilen yakma havası mik-
tarına) bağlı olan kayıptır. Bunun ardından da radyas-
yon kaybı gelir ki; bu da kazan dış yüzeylerinin bü-
yüklüğüne, dış yüzeylerdeki izolasyonun ve refrakler
kaplamaların mükemmelliğine (ısı kaybetme özellikle-
rine) bağlı kayıplardır. Yanmamış yakıt kaybı ise; ya-
kıt/hava oranı iyi ayarlanmış bir brülörde ihmal edile-
cek değerlerde olur.
DOĞAL GAZ YAKAN KAZANLARDA
KAYIPLAR VE KAZAN VERİMİ:
30
c 25 Toplam verini kayıpları
Duman gazmdaki su buharı kaybı
O oluşabilecek yoğuşma neticesi teşekkül eden asit ka-
O 20 40 60 80 100 Kazan kapasitesi 9!
Sekili. Doğal gaz yakan 6 Tl h kapasiteli bir buhar
kazanında verim kayıpları.
Aynı kazanda kapasite değişimlerinde verim
kayıplarında meydana gelen değişme/er.
Teshiller üst ısıl değere göre \aptlnııştır.
Tesisat Mtihonrlklipi DpraUi Aralık
Toplam verim k a y ı p l a r ı
Duman gazmdaki su buharı kaybı
Sıcak gaz kayıpları^
Radyasyon k a y ı p l a r ı
Yanmamış yakıt kaybı (Co)
0 1 2 3 4 5 Oı'
Kazanı terk eden duman gazlaı ındaki Oı miktarının
değişmesi ile baca kayıplarındaki değişmeler
Şekil 2. Doğal gaz yakan 6 T l h kapasiteli buhar
kazanında duman gazlanndaki O2 miktarının
değişmesi ile verim kayıplarında meydana gelen
değişmeler.
1- BACADAN ATILAN SICAK GAZ KAYIPLA-
RI (Duyulur Isı Kaybı)
Baca gazı sıcaklığının artması ve yakma havasındaki
hava fazlalığının (dolayısı ile duman gazlarındaki
O, 'in ) artması ile bu kayıplar artar.
2- DUMAN GAZLARINDA BULUNAN SU BU-
HARININ TAŞIDIĞI ISIDAN DOLAYI MEYDA-
NA GELEN KAYIPLAR: (Gizli Isı Kaybı)
Su buharı; doğal gazın bünyesinde bulunan H, 'nin;
yanma neticesi su buharına dönüşmesi ve yakma ha-
vası ile duman gazlarına katılan nemden oluşur.
Doğal gaz yakınımda duman gazlarında teşekkül eden
su buharı miktarı diğer katı ve sıvı yakıtlara göre fazla
olur.Normal şartlarda bacaya giden duman gazlarının
sıcaklığı 120 °C nin altına düşürülmez. Aksi taktirde
rakterli (PH değeri 3-r7 arasında) su, korozyona sebeb
olur.
Ayrıca baca gazı sıcaklıkları çok aşağılara düşürüldü-
ğünde bunun doğal çekişle bacadan atılması da zorla-
şır. Devreye bir aspiratör koymak gerekebilir. Ancak
ısı transfer şartları clveriyorsa ve yoğuşma bölge-
sinde korozyona (aside) dayanıklı malzeme (316 L
paslanmaz çelik ve benzeri) kullanılması ve duman
gazlarının cebri olarak bacadan atılması da gözönüne
alınarak duman gazlan sıcaklıkları aşağılara çekilerek
su buharının sebeb olduğu kayıplar azaltılabilir.
Normal şartlarda azaltılması mümkün değildir.
3-YANMAMIŞ YAKIT KAYBI: (CO Kaybı)
Kazandan çıkan duman gazlarında yanmamış halde
bulunan (C,CO,Cm H,,) yakıt partiküllerinin sebeb ol-
duğu kayıplardır. Yetersiz yakma havası bu kaybı art-
tırır.
Duman gazlarında ölçülen CO miktarı ile belirlenir.
4-KAZAN DIŞ YÜZEYLERİNDEN
MEYDANA GELEN ISIL KAYIPLAR
(Radyasyon kayıpları)
Bu kayıplar kazan dış yüzey sıcaklıklarına , kazan da-
ire sıcaklığına, kazan dairesindeki hava akımlarına
bağlı olmak üzere kazan dış yüzeylerinden kaybedilen
ısıyı ifade eder.
Kötü yapılmış kazan dış yüzey izolasyonu ve kötü ya-
pılmış rcfraktör kaplamalar bu kayıpları arttırır.
Bu kayıplar küçük kazanlarda %3-4;
büyük kazanlarda % l mertebesindedir.
Aynı kazanda yapılan kapasite değişikliklerinde bu
kayıp (ısıl değer olarak) değişmez.
5- İLK HAREKET KAYIPLARI:
Kazanın su hacmi ile ilgili bir kayıptır.
Kazanı ilk devreye alırken rejim sıcaklığına çıkarmak
için harcanan ısıyı ifade eder.
Muhtelif yakma kapasitelerinde; yüksek kazan verimi
duman gazındaki O2 miktarının mümkün olduğu ka-
dar azaltılması ile elde edilir.
Şekilde görüldüğü gibi max. verim O2 değerinin %0,5
olduğu zaman elde edilmiştir. O2 değeri daha aşağı
düşürüldüğünde yanmamış yakıt kaybı (CO) süratle
arttığından toplam kayıplar süratle artar, verim düşer.
Tespitler üst ısıl değere göre yapılmıştır.
Doğal gaz yakan kazanlarda Kazan randımanının en
direk metotla tespiti
Kazan verimi = 100 - Verim kayıpları
= 100- (qa+ Radrasyon kayıpları)
Kazan duman sandığından sonra bir delik açılarak bu-
radan pirometre ile baca gazı sıcaklığı, sonda ile bir
miktar duman gazı emilerek orsat cihazında veya bri-
gon cihazında veya elektro-kimyasay aygıtlarda
(elektro-kimyasal cihazların kalibre edildiği çok iyi
kontrol edilmelidir) muhtelif zaman aralıklarında
22
CO2,CO,O2 değerleri ölçülür. Ölçülen değerlerin orta-
laması alınır.
Baca kayıpları:
A,
veya
B)(t d -t i )
CO2m
Veya
Siegert formülü ile
co,2m
qa = baca kayıplar
A, = 0,3t (Sabit doğalgaz için)
A2 = 0,66 (Sabit doğalgaz için)
B =0
td = duman gaz sıcaklığı °C
tj = kazan dairesi sıcaklığı °C
f = yakıt cinsine bağlı bir
sabit doğalgaz için 0,4
motorin için 0,5
fuel-oil için 0,6
6. SONUÇ:
Kazanlarda doğalgaz yakınımda iyi neticeler elde et-
mek için; kapasitenin %80-rlOO'ü değerlerinde çalışıl-
malı, Brülörde yakıt/hava oranının behemehal baca
gazı analizörü ile yapılan ölçmelere göre ayarlanmalı
(baca gazındaki O2 miktarı %0. 5-^2 mertebesinde ol-
malı); daha ideali, bilhassa büyük tesislerde baca ga-
zındaki oksijen miktarını kontrol eden bir duyargaya
bağlı olarak yakıt/hava oranını ayarlayan bir otomatik
kontrol sistemini haiz brülör kullanılmalıdır.
Kazan dizayn ederken ilk hareket kayıplarının ve rad-
yasyon kayıplarının az olması için su hacmi ufak,
ebatları ufak (dış yüzeyleri küçültülmüş), dış yüzeyle-
ri iyi izole edilmiş konstrüksiyonlar düşünülmelidir.
Buhar kazanlarında; şartlar elveriyorsa bacaya atılan
duman gazlarındaki su buharının ısısındanda istifade
edilmek üzere ve duman gazındaki yoğuşma problem-
lerini de göz önüne alarak kazan arkasına bir ekono-
mizer veya hava ısıtıcısı ilave edilebilir.
KAYNAKLAR
Energy Saving By Increaring Boiler efficicncy
L.H Yaverbaum
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
 HAVA K R L L
ISI YALITIMI VE ENERJİ
TASARRUFUNUN ÖNEMİ
Orhan TURAN
1958 yılında doğdu. 1981 yılında Yıldız Üniversitesi
Makina Mühendisliği Bölümü'nden mezun oldu.
Marmara Universisesi'nde işletme yüksek lisansı
yaptı. İki yıllık kontrol Mühendisliğinden sonra 1984
yılında ÖDE Mühendislik LTD. ŞTI.' ni kurdu. Halen
bu firmanın yöneticisi olan Turan kuruluşunda büyük
emeği olan İZODER'in Genel Sekreterliğini de yap-
maktadır.
1. GİRİŞ
1970 yıllarında başgöstercn büyük petrol krizinden
sonra birdenbire çok artmış olan enerji fiyatları, bir-
çok ülkede "Enerji Tasarrufu" programları yapılarak
nispeten zararsız bir şekilde gcçiştirilirken, konuya
gerekli önemi vermeyen ülkelerde, bu arada ülkemiz-
dc de yeterince önlemler alınmadı veya alınan cılız
önlemler uygulanamayarak, enerji savurganlığına de-
vam edildi. Bu savurganlık hala devam etmektedir,
ülkemizde ısı yalıtımı ve enerji tasarrufuna yeterli de-
recede önem verilmemesi, büyük miktarlarda enerji
kaybına neden olduğu gibi maddi kayıplara ve diğer
taraftan hava kirliliğine de yol açmaktadır.
Türkiye'deki mevcut ısı yalıtımı yönetmelikleri geliş-
miş ülkelerle kıyaslandığında oldukça eksik olduğu
görülmektedir. Ancak bu haliyle bile uygulanmamak-
ta, bu konuya resmi kurumlar ve halkımız duyarsız
davranmaktadır. Bir konut sahibi olunmak istendiğin-
de çoğu kimsenin baktığı ve önem verdiği şeyler
gözle görülen vitril'iye, armatür, seramik vs., hiçkim-
se konut alırken: "Burada ısı yalıtımı mevcut mu? Ses
problemi var mı? Teras veya çatısının su yalıtımı ya-
pılmış mı?" diye sormaz. Burada da tüketicinin bu
konuda bilinçsiz okluğunu görmekteyiz.
Türkiye'de ısı yalıtımına yeteri kadar önem verilme-
AÇISINDAN
diği için büyük oranlarda enerji kaybı meydana gel-
mektedir.Günümüzde sınırlı enerji kaynaklarının ve
enerji üretiminin yanısıra, bu enerjinin verimli ve
ekonomik kullanılması da önemlidir. Türkiye ısı ya-
lıtım yoluyla enerji tasarrufu konusunda bir çok Av-
rupa ülkesinin çok gerisindedir. İsveç gibi soğuk bir
ülkede yaşayan bir kişi Antalya'da yaşayan bir kişi
kadar yakıt harcayarak ısınma ihtiyacını karşılamak-
ladır. Isı y a l ı t ı m ı n ı n yeterli seviyeye getirilmesinin
hava kirliliğinin azaltılması açısından da önemi bü-
yüktür.
2. STANDARTLAR VE UYGULAMA
Türkiye'nin 1950 yılında enerji i h t i y a c ı n ı n %100'ii
yurt içinde karşılanmaktaydı. 1970 yılında bu oran %
77'yc, 1993 yılında ise %44'e düşmüştür. Yapılan he-
saplara göre 2010 yılında %38'lerc düşecektir. Bu so-
nuçlar enerji kaynaklan bakımından dışa bağımlılığı-
mızın artacağını göstermektedir. Bu bağımlılığın mi-
nimize edilmesi için en kolay yol da ısı yalıtımıdır.
Mevcut ısı yalıtımı yönetmeliği dünya standartları se-
viyesinde değildir. Ancak bu yönetmelik noksan ol-
masına rağmen uygulanmamakla, bu noksan h a l i y l e
bile uygulandığı takdirde önemli faydalar sağlayacağı
düşünülmektedir. Yönetmeliğin mevcut şekilde aynı
şartlarda 100 m 2 konul baz alınarak uygulanması ha-
linde Fransa'ya göre yüzde 46, Almanya'ya göre yüz-
de 25, İngiltere'ye göre yüzde 27, İsveç'e göre yüzde
230 daha az yarar sağlamakladır. Ancak bu mevcut
yönetmeliğin de uygulanmadığı ve bu nedenle kaybe-
dilen enerji kaybının hangi boyutlarda olduğunu her-
kes tahmin edebilir.
Makina Mühendisleri Odası'nın İstanbul'da ruhsatlı
yapılarda yaptığı bir araştırmada aşağıdaki sonuçların
çıkması ülkemizde yalıtım bilincinin ve uygulanması-
nın nasıl olduğunu göstermektedir.
Tamamen ısı yalıtımı uygulayanlar
Dış duvar ve çatı yalıtımı yapanlar %20
Sadece dış duvar yalılımı yapanlar %40
Hiç yalılım yapmayanlar %30
%100
Ruhsalsız olanları da düşünürsek en gelişmiş bir şeh-
rimizdeki ısı y a l ı t ı m ı seviyesini rahatlıkla görmüş
oluruz.
1990 yılında özel bir araştırma şirketi tarafından İs- Bazı ülkelerin kişi başına enerji tüketimi ile kişi başı-
tanbul, İzmir, Ankara, Bursa ve Kocaeli'nde 1981 yı- na izolasyon malzemesi tüketimleri Tablo l'de veril-
lında devreye giren yönetmelikten sonra inşa edilmiş miştir.
15.600 ruhsatlı bina üzerinde bir araştırma yapılmış-
tır. Bu araştırmanın sonuçlarına göre. 3. HAVA KİRLİLİĞİ VE ISI YALITIMI
Hava kirliliğinin canlılar ve insan saflığı üzerinde bü-
İstanbul'da %53 yük olumsuz etkileri vardır. Dünya Sağlık Örgütü'nün
Ankara'da %24 3
belirlemiş olduğu l m havada olması gereken SO1
İzmir'de %84 oranı maksimum 400 mikrogranıdır. Hıfzısıhha
Kocaeli'nde %84 Merkezinin 1994 Ocak-Şubat-Mari aylarında İstan-
Bursa'da %84 bul'un değişik semtlerinde yaptığı ölçümlere göre;
oranında ısı yalıtımı uygulanmamıştır.
1
7 Ocak Göztepe 1033 m g/m- SO2
Yeni binalarda yönetmeliğe uyulmadığı tespit edil- 12 Ocak Göztepe 1041 m g/m
3
so,
miştir. Bu tablodan, Ankara'nın biraz daha iyi bir du- 31 Aralık Eminönü 1063 m g/m
3
SOj
rumda olduğu görülmektedir. Bu farkın nedeni; An- 6 Ocak Bağcılar 1032 m g/m
3
S02
kara'nın başkent olması ve resmi binaların çoğunlukta 7 OcakG.O.Paşa 1039 m g/m
3
SOj
olmasıdır. Bundan şu sonucu çıkartmak mümkün; 7 Ocak Şişli 1000 m g/m
3
SO2
resmi binalarda mevcut yönetmelik çerçevesinde yalı- tespit edilmiştir.
tım uygulanmaktadır.
Bu ölçüm sonuçlan göstermektedir ki, İstanbul'un ha-
Türkiye'de tüketilen enerjinin sektörel dağılımı 1989 va kirliliğinin boyutları, Dünya Sağlık Örgütü sınır
verilerine göre şöyledir. değerlerinin iki buçuk katını aşmıştıı .Bu durum nede-
niyle İstanbul'daki yabancılara "hava kirliliği" tazmi-
Konut natı ödenmektedir. ABD, Japonya, İngiltere başta ol-
Sanayi %33 mak üzere, konsolosluk görevlileri ve yabancı okul
Ulaştırma %20 öğretmenlerine ek tazminat ödenmeye başlanmıştır.
Tarım % 15
Diğer % l Dünya Sağlık Örgütü'nün belirlediği sınırları aştığı
takdirde, konsolosluklar İstanbul'da çalışan görevlile-
Burada görüleceği gibi konut ve sanayi %75'i oluştur- rine "riskli bölgelerde çalışan personel tazminatı"
maktadır. ödüyor. İngiliz diplomatlara İstanbul'un kirli havasın-
dan kurtulabilmeleri için yılda 5-6 kez lalil parası
Bölge Ülke Enerji İzol. Mal.
ödeniyor. "Nefes alma seyahati" acıı altında ödenen
Tüketimi Tüke.
bu tazminatlar İngiltere'ye gidiş-dönüş masrafını kar-
kep/kişi m3 / kişi
Kuzey Fin Finlandiya 3985 1.13 şılayabiliyor.
Avrupa İsveç 3503 1.03
Danimarka 3742 0.99 Uzman hekimlerden gelen sinyaller, durumun ciddi-
Norveç 4748 0.95 yetini ortaya koymaktadır. Hekimler, çok sık olarak,
Kuzey Kanada 6941 0.78 solunum yolu ve kalp hastalıklarındaki artışı dile ge-
Amerika A.B.D 6679 0.49 tirmekte ve ameliyatlarda, pembe renkli akciğerin gri
Almanya 3936 0.33 çıktığını vurgulamaktadır.
Orta İsviçre 2656 0.33
Avrupa Fransa 2604 0.28 Bilim adamları bu boyutta hava kirliliğinin insan sağ-
Avusturya 2813 0.25
lığı üzerindeki olumsuz etkilerininin neler olabilece-
Hollanda 5084 0.22
ğini araştırmakta ve insanların solunum yolu hastalık-
Belçika 3892 0.21
İngiltere 3575 0.16 larından astıma, nefes darlığından bronşite, stresten
italya 2499 0.08 öfkeye çok çeşitli hastalık ile lenf, karaciğer, akciğer,
Akdeniz İspanya 1474 0.05 kan, beyin, dalak, yağ dokusu gibi her tür kansere ko-
Ülkeleri Yunanistan 1716 0.05 laylıkla yakalanabileceklerini belirtmektedirler.
Türkiye 782 0.02
Tropik Avustralya 4792 0.17 Hava kirliliğine çözüm olarak yetkililer ise;
Ülkeler Kuveyt 6434 0.12 -Kalorifer veya ısınma araçlarının söndürülmesine,
Japonya 2619 0.09 -Yaşlıların veya hastaların sokağa çıkmamalarına,
Arjantin 1338 0.02 - Okulların veya işyerlerinin çalışmamalarına... tü-
Güney Afril a 1971 0.016
ründen bir dizi açıklamalar yapmakladır.
Brezilya 537 0.008

Tcıhlo l: Ban ülkelerde kişi hasına enerji ve izolasyon malzemesi tüketimi

24 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

4. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Yapılacak iş, bu sorunu köktenci önlemlerle çözmek-
tir. Hava kirliliğinin önlenmesi ve enerji tasarrufu için
aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
1- Mevcut yapıların ısı yalıtım önlemleri almaları sağ-
lanmalıdır,
2- Yeni yapıların gerçek anlamda ısı yalıtımı yapmala-
rı sağlanmalıdır,
3- Kentleşme, yapı dokuları oluşumunda fiziksel çevre
etkilerini gözönüne alan imar planlan oluşturulmalı-
dır,
17- Yeşil alanlar çoğaltılmalıdır,
18- Merkezi ısıtma sistemi geliştirilmeli ve şehirleş-
me planlamaya konulmalıdır.
19- Alternatif enerji kaynakları (özellikle de güneş ve
biogaz) İstanbul gibi kirlilik sorunu olan kentler açı-
sından mutlaka ele alınmalıdır.
20- Ülkemizin özkaynaklarından olan linyit mutlaka
değerlendirilmeli ancak; iyileştirilmesi ve zenginleşti-
rilmesi yanında yeni teknolojiler kullanılarak (akış-
kan yataklı sistemler v.s.) yakılması sağlanmalıdır.

4- Isınma kaynaklarını sağlıklı hale getirmelidir,
5- Araçların atıkgaz denetimi yapılmalıdır,
6- İlgili kamu ve özel kuruluşlar arasında bir koordi-
nasyon kurulu oluşturulmalı ve süratle çalışmalara
başlamalıdır,
7- Mevcut ısı yalıtım yönetmelikleri kesinlikle taviz
verilmeden uygulanmalı ve kontrol mekanizması sıkı
tutulup, uygulamalardan yararlanılmalıdır,
8- Kamu öncülüğünde tüm ülkede ısı yalıtımı yaygın-
laştırılmalı, bunun için diğer gelişmiş ülkelerdeki uy-
gulamalardan yararlanılmalıdır,
21- Enerji geri kazanım sistemleri ve kojenerasyon
yaygınlaştırılmalı ve teşvik edilmelidir.
5.SONUÇ
Sonuç olarak, hava kirliliğini önleme ve enerji tasar-
rufu yapmamız için, Batı Ülkelerinin 20-25 y ı l d ı r uy-
gulayıp sonuç aldıkları bu önlemleri, içinde bulundu-
ğumuz şu zor ekonomik koşullar nedeniyle mutlaka
almamız gerekmektedir.
6. KAYNAKÇA
1- Türkiye 6. Enerji Kongresi (17-22 Ekim, 94 İ z m i r )
2- TMMOB MMO Tesisat Mühendisliği Dergileri
3- Öde Mühendislik Çalışmaları.

9- Havayı en az kirleten doğalgaz hızlandırılmalı ve BİRİNCİL ENERJİ ÜRETİM TÜKETİM ENDEKSİ

daha rantabl kullanılmalıdır,
YILLAR ÜRETİM İTHALAT İHRACAT TÜKETİM
10- Isı yalıtım malzemesi üreten tesisler şiddetle teş- 1970 77 25 2 100
vik edilmelidir, 1971 72 31 1 100
1972 68 39 4 100
11- Isı yalıtım malzemelerinin satışında ve bu malze- 1973 64 41 3 100
melerin tanıtımı için yapılacak faaliyetlerden alınan 1974 64 43 3 100
KDV oranlan indirilmelidir, 1975 60 41 2 100
1976 56 47 1 100
12-Her bina için yıllık yakıt ihtiyacı hesaplanmalı, bu- 1977 52 48 0 100
lunan değerin akaryakıt, kömür ve doğalgaz cinsinden 1978 55 48 0 100
eşdeğer miktarını gösteren "Bina Isı Çizelgesi" satış 1979 57 43 0 100
ve kiralama işlemlerinde ilgililere gösterilmelidir. 1980 54 47 1 100
1981 54 47 1 100
13- Enerji Bakanlığı'na bağlı "Enerji Tasarrufu Danış- 1982 56 49 5 100
ma Merkezi" oluşturulmalıdır, 1983 54 50 3 100
1984 54 51 5 100
14- Hava tahmin raporları ile birlikte ve bunlardan ha- 1985 56 50 4 100
reketle hava kirliliği tahmin raporları da verilmelidir. 1986 56 50 4 100
Böylece bölge sorumlularınca alınacak önlemler ile 1987 54 55 5 100
hava kirliliğinin azalması sağlanabilecektir. 1988 52 60 9 100
1989 51 54 5 100
15- Özellikle sanayi kesimi olmak üzere büyük bina- 1990 49 58 4 100
larda baca gazları arıtılmalıdır. 1991 47 54 5 100
1992 48 55 4 lı >)
16- Kalorifer kazanları verimli hale getirilmeli, yakma 1993 44 59 4 100
ve kurma sistemleri eğitimle düzeltilmelidir.
Tablo 2: Birincil Enerji üretiın-tükelim endel v/

Tesisat Mühendisliği Derpişi. Aralık


ULUSAL ENERJITASARRUFU
POLİTİKASI
- ÜLKEMİZDE ENERJİ TASARRUFU SORUNUMUZ-
o
ât*
Prof. Dr. Alpın Kemal DAGSÖZ
1935 yılında Antalya'da doğdu. Antalya'da ilkokulu
Niğde'de ortaokulu, Adana Erkek Lisesini 1958' de
İ.T.Ü. Makina Fakültesini bitirdi. 1966'da Dr. Müh.
1971'de Doçent ve 1976'da Profesör oldu. 20'nin
üzerinde kitabı, 27 yabancı dilde, 30'un üzerinde
Türkçe makalesi ve raporu yayınlandı, 42 konferans
verdi.
İleri Isı Geçişi, Sıcaklık Ölçmeleri, Proses Tekniği
Kurutma Tekniği, Sanayide Isı Ekonomisi ,Güneş
Enerjisi, Isı Pompaları, Isı Enerjisi Uygulamaları, Isı
Geçişinde Özel Konular ile Doğal Gaz derslerinin
verilmesini önerdi ve verdi. Et veBalık Kurumu
Darmstadt TU, Beifort IUT, Fahr AĞ, Sıılzer AĞ,
Brown B över i Cie ile Daimler Benz' de kısa ve uzun
süre/er çalıştı.
Son 20 yıl içinde uluslararası olayların ve siyasetin so-
nucu olarak üç kez yaşadığımız krizi sonucu ülkemi-
zin karşılaştığı ekonomik sıkıntılar hatırımızdadır. Za-
man zaman petrol ürünlerine, doğal gaza, kömüre ya-
pılan zamların senelik ortalaması ise %60 civadında
oynuyor.
Senelik petrol ithalatımız 20 milyon tonu geçmiş olup,
doğal gaz yanında kömür ithalatı da döviz giderlerimi-
zin yükselmesine sebep oluyor.
Aşağıda daha geniş özetlemeğe çalıştığımız gibi, ülke-
mizde ULUSAL ENERJİ TASARRUF POLİTİKASI
belirlenmesi ve titizlikle uygulanması sonucunda ilk 5
yılda petrol ithalatımızı %25 oranında azaltacağımıza,
yeni iş sahaları açılacağına, hava kirliliğine temelden
çözüm bulunulacağına inanıyoruz.
26
UZMAN G Ö R Ü Ş Ü
Hele sanayi ve ekonomisi hızla gelişmekle olan ülke-
mizde,
* Avrupa Topluluğu'na girme isteğimiz,
* Sanayi ve gıda ürünleri dış satımında diğer ülkelerle
rekabette ucuzluk faktörü,
* Petrol ürünleri, kömür ve elektrik fiatlanndaki yük-
selmelerin enflasyonu arttırma etkisi vb. yönlerden de
ENERJİ TASARRUFU'nun önemi çok belirgin hale
gelmiştir.
2000 yıllarının gözde meslekleri olarak robotik elekt-
ronik yanında enerjinin yer alması herhalde tesadüf
değildir.
1989 yılındaki enerji harcamalarımı /in:
%41 konutlarda
%33 sanayide
%20 ulaşımda
%5 tarımda
olduğunu görüyoruz.
1973'de litresi 40 kuruş olan fuel-oil fiyatlarının 1985
'de 105, 1990'da 957 1993'de ise 2000 TL. na yüksel-
mesini hatırlayalım.
İstanbul'da 1989 da 1.163.000 ton fuel-oil, 1.2 62.000
ton kömür harcanmış olup 7.606 582 (on CO2 ve
116.200 SO2 gazları havaya atılmışta.
Ülkemizde Antalya'da bile yaşanmağa başlanan hava
kirliliği sorunu gözardı edilmemelidir.
Yukarıda verdiğimiz değerler bizleri, sorumluları,
ENERJİ TASARRUFU konusunda jyaraaeak ve yön-
lendirecek niteliktedir. Bazı yetkililerimiz "Doğal gaz
kullanılmağa başlamasıyla hava kiıliliği a/alacaktır"
şeklindeki görüşleri yerinde olmakk beraber esaslı bir
çözüm olmadığını da özellikle vurg.ılamalıyız. Doğal
gazı ithal etmiyormuyuz? İlerde çıkacak b i r uluslara-
rası sorun neticesinde ithalatımız aksar mı? Bir eko-
nomik kriz doğar mı? sorularının cevaplan, bizleri
Doğal gazı da ekonomik kullanmamız sonucuna gö-
türdüğünü görüyoruz.
1
Yukarıda kısaca özetlediğimiz huşu. lar, diğer ülkeler-
de olduğu gibi ülkemizde de ULUSAL ENERJİ TA-
SARRUF politikasın in belirlenmesi ve t i l i / l i k l e uygu-
Tesisat Mühendisliği Dergisi, A r a l ı k 1994
 ISINMADA ENERJİ TASARRUFU VE HAVA KİRLİLİĞİ
|

BİLİME SAYGI
1
UZUN SÜRELİ ÖNLEMLER
1 1 1 1 1
DOĞAL GAZ. YENİ ATIK ŞEHİR BİLİNÇLİ
HİDROJEN SİSTEMLER ENERJİ ISITMASI KENTLEŞME

* Kombine * Isı-Kuvvet YENİ ISI YALITIM

* Isı Pomp. santralleri KURALLARI
* Güneş En. * Atık En.
* Jeotermal En. * Çöp En.

KISA SURELİ ÖNLEMLER

l
MERKEZÎ VE YEREL İDARELER ISITMA SİSTEMLERİ
l l l 1 1
ISI YALITIM ÖLÇME H A V A TAHMİN KAZANLAR BACALAR ÇATI, D U V A R PENCERE
KURALLARININ KONTROL RAPORLARINDAN
UYGULANMASI EKİPLERİ YARARLANMA
* İyi Seçim * Filitre * Çatı Y a l ı t ı m ı * İyi Sızctırmazlık
* İyi yakıt * Uygun boyut * Dış Duvar * Cilt Cam
;i:
* İyi Yanma * Uygun malzeme * Radyatör Panjur
* İyi Ayar Soba arkalan * İyi Kasa
* İyi Yalıtım * Açıkta * Perdeler
* İyi Devre Radyatör
;
Uygun mal/.eme

SORUMLULARIN, VATANDAŞIN BİLİNÇLENMESİ

T T l l
ÖĞRETİM BASIN TV RADYO KONFERANS AFİŞ
BROŞÜR

SANAYİDE ENERJİ TASARRUFU, HAVA KİRLİLİĞİ

T~
BİLİME SAYGI

ÜRETİM VE Ü. YAPILAN BİNALAR İDARİ VE SOSYAL BİNALAR BİLİNÇLENME

l l l l l l
UYGUN ELEKTRİK ATIK ENERJİ ATIK MADDi; İDARE REVİR YEMEKHANE SPOR KREŞ LOJMAN
PROSES MOTORLARI GERİ GERİ SALONU
POMPALAR KAZANMA KAZANMA

ENERJİ ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ

KAZAN BACA BORU DEVRESİ KOMPRESÖR AYDINLATMA SOĞUTMA

KULELERİ

İyi Seçim * İyi Boyut * Boru Y a l ı t ı m ı

'• İyi Yakıl * İyi Malzeme * Vana Yalıtımı
* İyi Yanma * f-'laıı^ Y a l ı t ı m ı
-;; İyi Ayar * Kaçaklar
* Isı Aküleri * Buhar Kapanları

Tpcicaf Miilıı-nrlkliiM Dorpisi. Aralık 1994 27

lanması zorunluluğunu ortaya koyuyor.
Diğer ülkeler ne yapıyor?
Sanayileşmiş ülkelerin ilk 1973 pelrol krizinden sonra
yaptıkları çalışmaları şu şekilde toplayabiliriz.
1- Milli enerji politikaları tesbit edilmi; ve bu politika-
larında enerji tasarrufuna da ağırlık verilmiştir.
2- Araştırma ve geliştirmeye önem verilmiştir. Güneş,
jcotermal ve rüzgar enerjileri yanında hidrojen enerjisi
çalışmaları desteklenmiştir.
3- Kuvvet-ısı santralleri yoluyla şehir ısıtmalarına
ağırlık verilmiştir.
4- Yapılardaki ısı yalıtım kuralları yenileştirilmiş, ver-
gi indirimi, ucuz kredi, parasal yardım yanında uygu-
lamaya titizlikle dikkat edilmiş, kesin hükümler .geti-
rilmiştir.
5- Yapılarda ısı iletim katsayısı düşük yapı elemanla-
rının kullanılması, yaygınlaştırılmıştır.
6- Sanayide enerji tasarrufu yöntemlerine ve enerjinin
geri kazanılmasına önem verilmiştir.
7- Toplumun, televizyon programlan, gazetelerdeki
enerji köşeleri, özel sayıları gibi yayın ve broşürlerle
bilinçlendirilmesi sağlanmıştır.
Ülkemizdeki durum ve ne yapmalıyız?
Ülkemizdeki enerji tasarrufu ve hava kirliliği çalışma-
larının yeterli olduğu söylenemez.
l- Noksanlarına rağmen yürürlükte olan yapılardaki
ısı yalıtım yönetmeliğini titizlikle uygulamalıyız. Üzü-
lerek belirtelim ki, mevcut yönetmeliğe yapının inşaat
safhasında değil, proje safhasında bile yeterince uyul-
madığı da gerçektir. Üç katlı binaların bile gecekondu
adı altında her türlü proje ve kontroldan uzak olarak
senelerdir yapıldığı gözöniine alınınca, bu tutumla
enerji tasarrufu ve hava kirliliğinin önlenmesinde
umutsuzluğa düşüyoruz. Mevcut yönetmelik ideal uy-
gulansa dahi, aynı şartlarda ve büyüklükteki bir konut
için yönetmeliklere ve Doç. Dr. F. Özgüç bey ile yap-
tığımız çalışmalara göre Ülkemizde Fransa'ya nazaran
%46-53 Almanya'ya nazaran %25, İngiltere'ye naza-
ran %27, İsveç'e nazaran % 230 daha fazla yakıt sar-
fedilmektedir.
2- Sanayide enerji tasarrufu önlemleri de,detaylı ve
bilimsel bir yönetmelikte gündeme gelmelidir.
3- Bilime ve uzmanlaşmaya önem verilmelidir. Bir
zabıta memurunun kömür kazanlarının nasıl yakılaca-
ğını televizyonda açıklaması hafızalarımızdan silin-
memiştir.
4- Yürürlükteki yönetmeliğin noksanlarının gideril-
mesi yanında, köy ve orman evleri gibi kırsal kesim
de nazara alınarak örneğin iki bölümde olacak şekilde
yeniden düzenlenmesi faydalı olacaktır. Unutmayalım
ki halen odun, tezek yakılan yerleşin; merkezlerimiz
mevcuttur.
5- Ülkemizde hava tahmin raporları yanında hava kir-
liliği muhtemel bölgelerin de birkaç g ü n önceden ve-
rilmesi mümkündür. Böylece bölge sorumlularınca
alınacak önlemler ile hava kirliliğinin azaltılması sağ
ğanabilecektir.
6- Sorumluların, vatandaşın bilinçlendirilmesine
önem verilmelidir.
Enerji tasarrufu nasıl yapılacaktır?
Yukarıda verdiğimiz değerlere göre, enerji tasarrufu:
* Konutların ısıtılmasında enerji tasarı ufu
* Sanayide enerji tasarrufu
* Ulaşımda enerji tasarrufu
olmak üzere üç grupta toplanabilir.
Aşağıdaki tablolarda her üç gruptaki enerji tasarrufu
yöntemleri ayrı belirtilmiştir. İlerideki yazılarımızda
bu yöntemleri ayrı ayrı işlemeğe ve açıklamağa çalı-
şacağız.

ISE/H
ÇİFT CİDARLI DOĞAL GAZ BACA SİSTEMİ
ALÜMİNYUM / GALVANİZ

ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.

Bağdat Cad. No: 262/3 81060 Caddebostan/İST. Tel: (216) 358 03 79 - 385 03 85 Fax: (216) 385 03 86

ISE/H TESİSATTA ÇAĞDAŞ UYGULAMA ../

Radyatör tesisatı (ISEM-term) ve Sıhhi tesisat (ISEM-san ) Bağlantı Ekipmanları;

PPR-C ve VPE özel üretim plastik kılıflı borular, fittingleri, kollektörleri ve diğer ekipmanları

ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.

Bağdat Cad. No: 262/3 81060 Caddebostan/İST. Tel: (216) 358 03 79-385 03 85 Fax: (216) 3 8 5 0 3 8 6

28 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994


I.ULUSLARARASI DOĞAL GAZ
KONGRESİ VE SERGİSİ
KONGRENİNIN AMACI:
3
Bu gün yıllık doğal gaz talebi 6 milyar m olan Türki-
ye'de, doğal gaz talebinin 2000 yılında 19.9 milyar m
3
3
e, 2010 yılında ise 30.6 milyar m 'e ulaşması öngürül-
mektedir.
Dünya ölçeğinde doğal gazla ilgilenen kuruluşlar ara-
sında Türkiye'nin önemi, hızla büyüyen bir doğal gaz
tüketicisi olmasının yanısıra , Türki Cumhuriyetleri ve
İran'daki doğal gaz kaynaklarının Avrupa'ya iletimini
öngören Avrasya Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri için
bir kavşak , iletim ve terminal noktası olması potansi-
yeliyle daha da artmaktadır.
Uluslararası Doğal Gaz Kongresi, Türkiye'de planla-
nan doğal gazla ilgili uluslararası ve ulusal düzeydeki
yatırımların ve uygulamaların, konuyla ilgili tüm ta-
rafların katılacağı bir platformda, ülke, kamu ve mes-
lek çıkarları doğrultusunda objektif bir biçimde değer-
lendirilmesini amaçlamaktadır.
Kongre'de aşağıda belirtilen konuların ele alınması ön-
görülmekledir.
KONGRENİN GÜNDEMİ:
1. DÜNYA DOĞAL GAZ ARZ VE TEMİN POLİ-
TİKALARI İÇİNDE TÜRKİYE'NİN MİSYONU
1. l Dünya doğal gaz rezervleri , arz ve talebinin de-
ğerlendirilmesi ve bu tablo içinde Türkiye'nin tüke-
tim, iletim , dağıtım ve terminal noktalan olarak po-
tansiyelleri
1.2.Türkiye'nin önümüzdeki 15 yıl için doğal gaz te-
min stratejisi ve politikaları açısından, başta Kazakis-
tan, Türkmenistan vb. Türki Cumhuriyetler, İran, Ni-
jerya, Mısır vb. kaynaklardan gaz teminine yönelik gi-
rişimleri ve stratejilerin değerlendirilmesi.
1.3. Türkiye'den geçmesi öngörülen Avrasya gaz ile-
tim hatları projelerinin ilgili ülkeler ve Türkiye açısın-
dan değerlendirilmesi ve bu projelerde Türkiye'nin ile-
tim güzergahı, tüketim noktası, terminal alanı olarak
işlevleri
2. TÜRKİYE'DE MEVCUT VE PLANLANAN
DOĞAL GAZ İLETİM VE DAĞITIM HATLARI
2.1.Mevcut, yatırımı süren ve proje aşamasında olan
Tesisat Mühendisliği Dergisi. Aralık 1994
D U Y U R U
üretim-dağıtım hatlarının tasarım ve uygulama değer-
leri, gazın hangi noktalarda ne miktarlarda arzına im-
kan verdiğinin değerlendirilmesi
2.2. Karacabey-İzmir, Ankara-Güney hatlarının yapı-
mının neden ve nasıl hızlandırılmasının tartışılması
2.3.Yatırımı başlamış ve planlanan doğal gaza dayalı
termik santrallerin doğal gaz temin politikalarının de-
ğerlendirilmesi
2.4. LNG tcrminallarinin doğal gaza dayalı enerji
santrallarının yanısıra, bölgesel gaz ihtiyaçlarını kar-
şılamaya yönelik misyonlarının değerlendirilmesi
2.5. Mevcut, yapımı süren ve projelendirilmiş olup
ihale aşamasında olan doğal gaz iletim-dağıtım hatları
dışında Türkiye'de hangi bölgelerde, hangi eksenlerde
yeni iletim ve dağıtım hatları planlanmasının tartışıl-
ması
3. DOĞAL GAZIN KULLANIM VE SEKTÖREL
ÖNCELİKLERİ
3.1. Türkiye enerji politikaları içinde doğal gazın yeri
ve doğal gazın sektörel kullanımının değerlendirilme-
si ve tartışılması
3.2. Doğal gazın elektrik enerjisi enerjisi üretiminde
kullanılması politikalarının değerlendirilmesi
3.3. Doğal gazın alternatif kullanım alanları
3.4. Doğal gaz kullanımının enerji tasarrufuna katkı-
ları
3.5. Doğal gaza dayalı ko-jenerasyon projelerinin tek-
nik ve ticari boyutlarda değerlendirilmesi
4.DOĞAL GAZ YATIRIMLARINDA
FİNANSMAN KAYNAKLARI VE MODELLERİ
4.1. Türkiye'de sıkça başvurulan "anahtar teslimi, kre-
dili" ihale yönteminin Ankara, İstanbul, Bursa vb. so-
mut örnekler gözönüne alınarak değerlendirilmesi
4.2. Doğal gaz yatırımlarına, uluslararası kuruluşlar-
dan (Dünya Bankası, IFC, Avrupa Yatırım Bankası,
Avrupa İmar Bankası, İslam Kalkınma Bankası vb..)
finansman sağlanması imkanları
29
4.3. Bankaların doğal gaz sektörüne yönelik kredi po-
litikaları
5.DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE SORUNLAR VE
ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
5.1. Doğal gaz sektöründe kurumsal örgütlenme mo-
delleri, BOTAŞ, yerel gaz kuruluşları ve kullanıcılar
arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesi
5.2. Doğal gaz sektörünün danışma organı olarak çalı-
şacak, Doğal GİY/. Enstilüsü'nün; amacı, kuruluş ve ça-
lışma ilkeleri nasıl olmalıdır?
5.3. Doğal gazla ilgili ürün ve uygulama standartları-
nın değerlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik
politikalar
5.4. Gaz kuruluşlarının, başta TMMOB Makina Mü-
hendisleri Odası olmak üzere, meslek kuruluşlarıyla
ilişkilerinin değerlendirilmesi ve bu ilişkilerin gelişti-
rilmesine yönelik önerilerin tartışılması
5.5. BOTAŞ'ın gaz tekelinin değerlendirilmesi, Doğal
gaz ithal, dağıtım, satış tekelinin kaldırılmasına yöne-
lik önerilerin tartışılması
5.6. 397 sayılı K.H.K.'nin değerlendirilmesi ve nasıl
bir içerikle yeniden düzenlenmesinin tartışılması
5.7. Doğal gaz sektöründe yurtiçi üretim olanakları,
kapasiteleri ve potansiyelleri
5.8. Doğal gaz sektöründe eğitim uygulamaları ve do-
ğal gaz sektöründe eleman yetiştirmeye yönelik eğitim
politikalarının tartışılması
5.9. Doğal gaz sektöründe güvenlik, emniyet ve dene-
tim politikaları
GENEL BİLGİLER
Tarih: l-4 Kasım 1995
Yer: Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi.
(TEDAŞ) Konferans Solonu, İsmet İnönü Bulvarı
No.27 Bahçelievlcr/ANKARA
Dil: Kongrenin resmi dili İngilizce ve Türkçe olup,
kongre sırasında simültane çeviri yapılacaktır.
Sergi: Kongre'yi tamamlayıcı nitelikte bir sergi, Kon-
ferans Salonunun Fuaye'sinde düzenlenecektir. Sergi
ile ilgilenen kişiler yazışma adresinden detaylı bilgi
alabilirler.
Kayıt: Kongre'yc katılım ücretine delege kiti, Bildiri-
ler Kitabı, Öğle Yemeği, Çay-Kahve arası ile Açılış ve
Kapanış Kokteylleri dahildir. Kayıt ücretleri l Ağus-
tos 1995'e kadar;
30
Özel Kuruluş Çalışanları 6.000.000.-TL.
Kumu kurumları ve Üniversiteler 2.000.000.-TL
Öğrenciler (Kokteyi ve yemek hariç) 500.000.-TL
l Ağustos 1995'tcn sonra % 25 geç kayıt harcı uygu-
(
lanır. Yazılı başvurularda 15 Ekim l >95'c kadar kayıt
iptalleri olasıdır. Delegelerde isim değişikliği her za-
man yapılabilir.
Konaklama: Konaklama masrafları katılımcıya ait
olup, yazışma adresine başvurulduğunda seçenekler
sunulacaktır.
Yazışma Adresi: Dr. Serhat Alten, Makina Mühen-
disleri Odası, Sümer Sokak No.36/1-A 06440-Dcmir-
tepe /ANKARA
BİLDİRİ KOŞULLARI
GENEL
* Bildiri Özetleri için son gönderme tarihi
l Nisan 1995'dir.
* Bildiriler Kitabı'na girecek ve bunların arasından
Kongre'de sunulacak olan bildirileri Düzenleme
Kurulu'nun atayacağı Yazı Değerlendirme
komisyonu seçer.
* Bildirilerin sorumluluğu bildiri sahibine aittir.
* Bildiriler için son gönderme tarihi
l Ağustos 1995'dir.
* Bildiri dili İngilizce veya Türkçe'dir . Türkçe
bildirilerde İngilizce özet zorunludur.
* Bildiriler biri asıl üç kopya halinde yazışına
adresine gönderilmelidir. Microsoit Word veya
Word Perfect ile hazırlanmış yazıların 3.5 inçlik
diskette ek bir kopyası verildiği takdirde disket
kongre sırasında iade edilecektir.
* Bildirilerle birlikte yazarın kısa bir özgeçmişi ile
bildiri sunulurken gerekecek olan tepegöz, slayt
vb. gibi teknik cihaz talebi de sunulmalıdır.
TEKNİK
* Bildiriler A4 kağıda tek taraflı, 16x24 cm'lik alana
tek satır aralıklı yazılır.
* Bildiri başlığı 14 punto BÜYÜK H ARF'lcrle
yazılır ve sayfaya ortalanır.
* Yazar adı veya adları ile çalıştıkları kurum veya
işyerleri başlığın 2 satır altına, 2 satır halinde ,
12 punto ile yazılır ve sayfaya ortalanır.
* Yazının ana başlıkları 12 punto BÜYÜK HARF
yazılır ve 1.-2. şeklinde numaralanır.
* Yazının ara başlıkları 12 punto Küçük Harf yazılır
ve 1.1.- 1.2. şeklinde numaralanır.
* Metin 10 punto ile yazılır.
* Tüm yazılar eğer mümkünse Times New Roman
karakterinde yazılmalıdır.
* Bilgisayarda hazırlanmadığı takdirde , şekil ve
grafikler aydıngere siyah çini kalern ile çizilmeli,
ayrıca arkalarına kurşunkalem ile yazarın adı ve
ilgili sayfa numarası yazılmalıdır.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
 İ t) b # ttt
HAVA KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEDE
DOĞAL GAZ YETERLİ Mİ ?
Mak. Yük. Müh.
M etin ATALAY
Demko Dış Tic. ve San. Ltd. Şti.
Atmosferde giderek artan hava kirliliğinin kaynakla-
rından biri molurlu araçlardır. İster dizel, ister benzin-
li, veya LPG (sıvılaştırılmış petrol gazı), veyahut LNG
(sıvılaştırılmış doğal gaz) motorla çalışsın, tüm bu tür
içten yanmalı motor egzoz gazlarının hava kirliliğine
az veya çok, şu ya da bu şekilde katkısı bulunmakta-
dır. Bilindiği gibi araç egzozlarından dışarı atılan za-
rarlı emisyonlar arasında önem sırasına göre:
Karbonınonoksil (CO), Azot oksitler (NOx), Hidro-
karbonlar (CH), kükürt oksitler (SOx), Kurşunlu bile-
şikler (kurşunlu benzin kullanan motorlarda) ön sıra-
larda yer almakladır.
Bunların insan, hayvan ve bitkiler üzerindeki olumsuz
etkileri her geçen gün daha bir ciddiyet kazanmakta-
dır.
Araştırmalar göstermektedir ki benzin, dizel yakıtı ve
LPG y a k ı t ı n a oranla araçlarda LNG (doğalgaz) kulla-
nımı gerek hava kirliliğine etkisinin nispeten azlığı,
gerekse nispeten ekonomik oluşu nedeniyle avantaj
sağlamakladır. Aneak, acaba araç motorlarının LNG
ile çalışır hale getirilmesiyle bu araçların yarattığı ha-
va k i r l i l i ğ i yeterince önlenmiş oluyor mu?
Test sonuçlan göstermektedir ki dizel motorlarında
doğal gazın kullanımı gözle görülür egzoz emisyonla-
rının, ve yanma basınç ve sıcaklığını düşürerek NOx
emisyonlarının bir ölçüde azalmasına yardımcı olmak-
tadır. Aneak LNG kritik egzoz emisyonları NOx'ten
ibaret olmayıp neşredilenler arasında yer alan CO da
son derece önemli bir zehirli gazdır. Hava yakıt karışı-
mı ve ateşleme zamanını düzenlemek suretiyle bu iki
önemli gazın neşir miktarları ile oynamak mümkün-
dür. Şöyle ki:
1) Hava miktarı artırılarak hava/yakıt oranı yükseltil-
diğinde (fakir karışım) yanma sıcaklığı da düşmekte
ve:
NOx neşri azalmakla, CO neşri artmaktadır.
2) Hava miktarı azaltılarak hava/yakıt oranı düşürül-
düğünde (zengin karışım):
NOx neşri artmakta, CO neşri azalmaktadır.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
~,s.,jL?jyj> 11 R.
Görüldüğü gibi bir zararlı gaz azaltılırken diğeri yük-
selmekte, veya diğerini düşürücü tedbire yönelindi-
ğinde ise ilki artmaktadır.
Ve ek bir tedbir alınmaksızın araç motorunun doğal-
gazla çalışır duruma getirilmesi tek başına KESİN
ÇÖZÜM GETİRMEMEKTEDİR.
Doğalgazla çalışan fabrika ve konutlarda durum bun-
dan farklı mıdır? Tabii ki değil. Özellikle periyodik
aralıklarla baea gazlarının analizini yapan ve çevre
kirliliği konusunda aşırı duyarlı bazı fabrikaları rahat-
sız eden en önemli konulardan birisi, mevcut doğal-
gaz yanma ünitelerinin CO'ları CO2'e çevirememcsi
sonucu baca gazındaki zehirli CO miktarının tehlike
sınırlarını hayli aşan değerlere ulaşmasıdır. Doğalgaz
kullanıldığı için bu tesislerin baca gazlarının artık teh-
likesiz olduğu kanısındaki denelim kuruluşlarının zor-
lamaları söz konusu değilken bile bu aşırı duyarlı fab-
rikalar kendi imkanlarıyla ölçüm yapmakta, ve aldık-
ları sonuçları hiç tc tatmin edici bulmamaktadırlar.
Örneğin bacanın çeşitli noktalarında yapılan ölçüm-
lerde CO değerinin %3 O 2 için 1500 m g/m-' değerleri-
ne ulaştığı gözlemlenmekle, gerçekte 50 veya azami
100 mg/ın 3 değerini aşmaması gereken bu miktar ilgi-
li fabrika çevre mühendislerini rahatsız etmekle, çare-
sizlik içinde bırakmaktadır.
BU DURUMDA NE YAPILABİLİR?
Öncelikle toplu taşım araçlarını gözönünc alırsak, Do-
ğalgaz'la çalışır duruma getirilmiş otobüs dizel motor-
larında egzoz çıkışına takılacak metalik petekli bir ka-
talitik egzoz gaz temizleyicisi ile özellikle fakir kan-
şım'a ayarlanmış motorun egzoz gaz emisyonları
önemli ölçüde düşürülebilmektedir.
Seramik değil de metalik peteğe ihtiyaç duyulmasının
sebebi ise, seramik peteklerin gerek mekanik darbe ve
şoklara dayanıklı olmaması, gerekse ağır şartlar altın-
da çalışan özellikle toplu taşım araçlarının motor sı-
caklıklarının zaman zaman seramik peteklerin dayan-
ma sıcaklıklarının üzerine çıkarak veya ısı şokları ne-
deniyle petek çatlamalarına ve filtrenin iş görmez hale
gelmesine neden olmasıdır.
31
Platin (veya Palladium) ve Rhodium temel elemanla-
rından özel bir formüllü üretilen katalizör maddesiyle
kaplanmış bu metalik petekli egzoz gaz filtreleri, kim-
yasal reaksiyon sonucu, doğalgazla çalışan motorun
egzozundan neşredilen Karbonmonoksitte %90, Non-
Methanc Hidrokarbonlarda %80, Opasite'de ise %30-
40 mertebelerinde bir azalmaya imkan tanımakta, neş-
redilen Metan gazının ise önemli bir bölümünü yok et-
mekledir.
SONUÇTA, hava kirliliğini azaltmada nispeten etkin
gibi görünen araç dizel motorlarının doğalgazla çalışır
duruma getirilmesi, gerçekte tek başına kesin ve yeter-
li bir çözüm olmamakta, sistemin etkinliğini arttırmak
için bir ilave unsura gerek duyulmaktadır ve bugün
için görünen EN ETKİN ÇÖZÜM;
BU TÜR TADİLATLI MOTORLARIN EGZOZ ÇI-
KIŞINA PLATİN KATALİZÖRLÜ METALİK PE-
TEKLİ BİR KATALİTİK FİLTRE TAKILMASI SU-
RETİYLE ZEHİRLİ EGZOZ EMİSYONLARININ
HAYLİ YÜKSEK RANDIMANLI KONTROL AL-
TINA ALINMASIDIR.
Motorlu araçların yarattığı hava kirliliğini azaltmada
DAHA EKONOMİK BİR ÇÖZÜM ise, Şili Santiago
Belediyesinin muhtelif uluslararası uzman kuruluşla-
rın da yardım ve desteği ile 10 yılı aşkın bir süredir
yürüttüğü araştırma ve pilot çalışmalar sonucunda (ki
bu çalışmalarda LNG dahil muhtelif alternatifler de-
nenmiştir) vardığı kararda olduğu gibi (Santiago Bele-
diyesi çalışan 3000 dizelli otobüsüne metalik petekli
katalitik filtre taktırma kararı vermiştir):
OTOBÜS DİZEL MOTORLARINDA DOĞ ALG AZ
TADİLATI YAPILMAKSIZIN MOTOR EGZOZ ÇI-
KIŞLARINA ÖZEL DİZAYN METALİK KATALİ-
TİK FİLTRE TAKILMASIDIR.
Doğalgaz baca gazları'ndaki özellikle aşırı CO gazı-
nın kontrol altına alınması için esası yine yukarıda
bahsedilen sisteme dayanan değişik katalizör formüllü
ve DAHA EKONOMİK özel katalitik filtreler gelişti-
rilmiştir. Bacagazı uygulamaları dizel motor egzoz
sistemi uygulamalarına göre bazı farklı hususların da
gözönüne alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle
ayrıntı gibi gözükmesine rağmen bunlar gerekli filtre
maliyetini etkilemektedir. Bu hususlar arasında: baca
boyutları, uzunluğu, kesit geometrisi (dairesel, kare,
dikdörtgen gibi) ve ölçüleri, filtre flanşlarının bacaya
montaj kolaylıkları, bağlantı flanşlarının malzemesi,
monte edilecek filtre üzerine bir yük binip binmeye-
ceği, geri basınç ve akış karakteristikleri gibi fiziksel
sınırlamalar, baca gazında herhangi bir partikül mev-
cudiyeti, bacanın tabii veya cebri emişli olması, cebri
emişli olması durumunda yerleştirilen fan'ın bacadaki
yerleşim noktası, bacanın üst ve alt noktalarındaki
azami ve asgari sıcaklık değerleri, debi değerleri (teo-
rik ve gerçek ölçülmüş değerler) sayılabilir. SONUÇ
OLARAK, gerek araç (ve hatta jeneratör, kompresör
gibi dizel, veya doğalgaz/ dizel motorlu yardımcı
ekipman, iş makinası, tünel ekipmanları), gerekse do-
ğalgaz bacalarındaki egzoz emisyonlarını EN VE-
RİMLİ ve EKONOMİK şekilde kontrol altına alarak
çevreye EN AZ ZARAR verecek hale getirmek SA-
DECE VE SADECE özel katalizör formüllü META-
LİK PETEKLİ KATALİTİK EGZOZ GAZ FİLTRE-
LERİ ile mümkündür.

ISE/H ISITMADA YENİ BOYUT..!

YER KALORİFERİ SİSTEMİ;
* PPR-C Isıtma borusu ve tüm sistem ekipmanları,
* Anahtar teslimi sistem montajı,
* Teknik Danışmanlık Hizmetleri; kısa sürede detaylı ve alternatifli çözümler içeren teklifler tarafımızdan
ücretsiz hazırlanmaktadır.
ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.
Bağdat Cad. No: 262/3 81060 Caddebostan/İST. Tel: (216) 358 03 79 - 385 03 85 Fax: (216) 385 03 86

PLAN, PROJE MÜŞAVİRLİKve MAKİNA İMALATI

BORU RAKOR VANA
AISI 304-316 Cr. DİRSEK MANŞON ÇUBUK
Ni MALZEMELERİ YAKA REAKTÖRLER SAÇ
DİREKT İMALATÇI ve SATICI
Merkez : Tersane Cad. No: 45 karaköy - İSTANBUL
KOMPLE POLYESTER,
Tel: (O 212) 237 62 82 - 255 52 27 - 237 69 95 Teleax: (O 212) 237 62 97
TUTKAL TESİSLERİ Atelye : Demirciler Sit. 8 Yol No: 36 Zeytinburnu-İST. TelO (O 212) 547 70 66

32 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994


İÇME SUYU ŞEBEKELERİNİN
İŞLETME FELSEFESİ*
*MMO İstanbul Şubesinin düzenlediği,
19 Ekim 1994 tarihinde İTÜ Makina Fakültesi'nde yapılan
"BİR ÇÖZÜMSÜZLÜK ÖRNEĞİ YA DA İSTANBUL'UN SU SORUNU"
konulu panelden İTÜ Mak. Fak. Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Haluk
Karadoğan'm konuşmasından özetlenmiştir.
Prof Dr. Haluk Karadoğan
İTÜ Mak. Fak.
Sayın Başkan, değerli konuklar; Diğer konuşmacıla-
rın da dile getirdiği gibi İSTANBUL'UN SU SORU-
NU basit bir olay değil. Konuyu tanımlayabilmek için
arkadaşlarımın anlattığı sorunlara değinmek istiyo-
rum; ayrıntısına girmeyeceğim.
Sorunun temelinde, yatırım olayı var, uzun vadeli bir
özelliğe sahip bu. Havza koruma problemi var, hızlı
talep artışı var (göç vs. nedeni ile), tüketicinin bilinç-
sizliği var, servis bölgelerinin çok büyük olması
problemi var. Sistem çok büyük. Boru hattı olarak
düşünecek olursak; yedi bin km'nin üzerinde isale ve
şebeke hattı yani getirme ve dağıtma boruları var. 170
küsur pompa, 150'nin üzerinde depo var. Şu anda bir
milyon altıyüzbin abone var fakat yanılmıyorsam he-
deflenen abone sayısı 3,5 milyon. Söylemek istedi-
ğim şey şu; sistem gayet karmaşık. Böyle bir sistemi
işletmek için klasik yöntemler, bilinen yöntemler ye-
tersiz kalmış durumdr 1
Ben burada bir makina mühendisi gözüyle ve teknik
olarak bazı şeylerin yapılması gerektiğini söylüyo-
rum.
Şu anda özellikle barajlar boş olduğu için veya mini-
mumlara indiği için sorun hep, suyu temin etmek ola-
rak karşımıza çıkıyor. Şunu rahatlıkla söyleyebilirim
ki; bu gün bütün barajlar dolu olsaydı, enerji proble-
mimiz olmasaydı, en ideal bakımı yapabiliyor olsay-
dık, her şey yolunda gitse dahi dağıtabileceğimiz su-
yun kapasitesi 1,7-1,8 milyon m 3 /gün'dür.
Şu anda verilen miktar da 1,2 milyon nvVgün civarın-
da, zaman zaman azalır, artar. Benim vurgulamak is-
tediğim nokta burada, baraj dolu olsa dahi, bunu da-
ğıtamayacaksınız.
İstanbul'un su talebi tahmininin yapıldığı; yani tüketi-
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
UZMAN GÖRÜŞÜ
min, üretimin, dağıtımın, pompa istasyonları ve depo-
ların modellendiği bir bilgisayar programı çalışıyor
şu anda İSKİ'de. Bir matematik model bu. Bu modeli
tam kapasite ile çalıştıracağınız zaman, bütün havza-
ları sonsuz büyüklükte ve suyla dolu kabul e t t i ğ i n i z
zaman, modelden yapacağınız besleme, bütün aşırı
hızlara, bütün aşırı basınçlara rağmen 1.8 milyon
m 3 /gün olacaktır. Kalibre edilmekte olan bir model,
yani sonuçlar artı-eksi %5 hassasiyet civarında.
Benim vurgulamak istediğim şey; gündem hep yeni
yatırımlara, yeni yatırımlar da suyu getirmeye yöne-
lik. Oysa bunların hepsi olsaydı, bunu dağıtamaya-
caktınız.
Dolayısı ile ben olaya başka bir açıdan bakmak isti-
yorum. Suyun geldiği yerleri tekrar sayısal olarak ve-
recek olursak; Melen Projesi İstanbul'a 150 km'den su
getirmeyi hedefliyor, Darlık 90 km, Ömerli 40 km
uzakta. Yani 7000 km'lik bir boru hattı yardımıyla
bu suyu getireceksiniz ve şehrin içine dağıtacaksınız.
Birkaç fiziksel özellik daha vermek istiyorum; İstan-
bul eskiden yedi tepenin üzerine kurulu olduğu söyle-
nen bir şehirdi, şimdi kaç tepe olduğunu bilmiyorum
ama deniz seviyesi ile 250 m hatta onun üstünde olan
noktaları var. 0-250 m arasında bir servis bölgesine
sahip bir yer. Dolayısı ile suyun dengeli dağıtılması
ya da regülasyon ayarlaması çok önemli bir olay.
Bir de kaçaklardan daha doğrusu faturalanmayan su-
dan söz etmek istiyorum. Net ürettiğiniz yani debi-
metrelerden ölçülen, şehre verilen arıtılmış su ile tü-
keticinin sayaçlarından gelen bilgileri oranladığınız
zaman bu aradaki suya faturalanmayan su diyoruz.
Bu suyun değeri İstanbul'da %50 civarında, Türkiye
ortalaması da %54 civarında (Bu oran dünya ortala-
malarında %20 mertebelerinde). Yalnız bu suyun bir
kısmı fiziksel kaçaklarsa, bir krsmı sayaç hataları.Bu-
33
racla l'iziksel kayıp yani borudan sızma şeklinde olan
kayıp, benim tahminlerime göre %30-35'ler civarın-
da.
Bütün bunları söylememin nedeni şu; biz suyu kul-
lanmıyoruz gerçekte, harcıyoruz.
Geçmişte bu nedenlerle Alman Kredi Fonu'ndan bü-
yük bir kredi alındı, boru yenileme çalışması yapıldı
İstanbul'da ve eski borular çıkartılmadan yenileri dö-
şendi pek çok yerde. Fakat regülasyon iyileştirilmesi
için bu oran aynen kendisini koruyor. Yani boruyu
yenilemek bir çözüm değil tek başına. Burada servis
bölgelerinin mümkün olduğu kadar birbirinden ba-
ğımsız ve de kaçak kullanımı engelleyecek biçimde
işletilmesi lazım.
Şunu söylemek istiyorum; İSKİ'nin en büyük proble-
mi, işletme problemi aslında. Yani yatırımlardan daha
önceki problemi. Eski yasalar bunları kurma görevini
DSİ'ye veriyordu. İSKİ'nin görevi ise; bunun işletil-
mesi, parasının tahsil edilmesi, bakımının yapılması,
olabilecek kadar enerji tasarrufu yapılması v.s. idi.
Sonra projelerin hızlı gitmesi amacı ile yatırımların
bir kısmını İSKİ üstlendi (örneğin Darlık Barajı). O
model de çok iyi çalışmadı.
Ben asıl problemin işletmede olduğunu düşünüyo-
rum. Sistemi işletirken bilinçli davranmak lazım, bi-
linçli davranmak için iyi niyet yetmez; Modern yön-
temleri kullanmak lazım. Örneğin isale hatlarının iş-
letilmesi için merkezi yönetim sistemlerinin olması
gerekir. 1987 yıllarında İSKİ aslında çok güzel, gün-
celi yakalayan bir projeye başladı ve SKADA projesi-
ni bitirdi. Oturduğu bir kumanda odasından 40 km
uzaktaki bir vanayı açıp kapatabiliyor; bir pompayı
durdurup çalıştırabiliyor. BİF kaçak olduğu zaman,
anormal bir basınç düşüşü veya yükselmesi ve debi
değişmeleri durumunda bu bilgileri alabiliyor. Ama
bir kumanda sistemi yalnız bilgi toplamakla olmaz,
bu bilgileri değerlendirip karar üretme meselesidir.
Burada işle İSKİ'nin bir açığı var; ana istasyonlar, ana
depolar, ana pompa istasyonları, ana borular vs. açı-
sından bir işletme felsefesinin, işletme anlayışının
yerleşmesi lazım. Bu konuda bir bütünlük sağlanması
amacıyla (ki benim konuşma amacım asıl buydu) bir
matematik model geliştirilmiş, bu proje de yeni bit-
miştir. Ancak bu da henüz kullanıma geçmiş değil.
Buraya iyi bir işletme felsefesinin getirin ı.^ı lazım.
İşletme felsefesi derken; şu anda örneğin işletmeci
olarak çalışan kişilere bakıyorum, genellikle su işinde
(neden böyle geliştiğini anlayamıyorum) inşaat .çev-
re, elektrik mühendisleri çalışıyor, makina mühendis-
leri azınlıkta. Bir pompa istasyonunu ele alalım; 10
MW gücü var ve işletmeciler elektrik mühendisi. Oy-
sa bir pompanın boyu 30 m, gücü 3 MW, makina mü-
hendisleri kenarda olayı izlemekte, bir iki sınırlı ko-
34
nuda devreye giriyor. Oysa bir pompanın isletilmesi
başlı başına bir uzmanlık meselesi, eskisi gibi şaltere
basma meselesi değil. Bugün gayet modern yöntem-
ler var pompa işletmesinde kullanılan. Bir zamanlar
pompalarla ilgili olarak; uyarıcı bakjm, spektrum ana-
lizi ve model analizi yapmak gibi bi • esinti geçti, son-
ra eski tas eski hamam, herşey eskiyi geri döndü.
Bunları işletmek için makina mühendislerinin bilinçli
girmesi lazım. Sadece pompa istasyonlarından söz et-
tim, depolar sorunu var. 170 adet hatırladığım kada-
rıyla İstanbul dağıtım sisteminde . Bunların yanılmı-
yorsam 120 küsuru by-pass edilmiş durumda. Halbu-
ki depolar, bildiğinz gibi, sistemdeki talebin dalgalan-
malarını karşılamak üzere yapılmıştır. Hem yatırım
yapılıyor hem kullanılmıyor.
Gelelim ana borulara; gerçekten sö} lendiği gibi hav-
zalar arasında bir entegrasyon yoktur. Yani birinin
yerine diğerini ikame edemiyorsunuz. Yani, Kadı-
köy'de su sıkıntısı yaşandı geçmişte Elmalı suyu ve-
rildi o zamanlar. Terkosta sıkıntı yaşandı, Ömerli su-
yu Feriköy depolarına çıkarıldı. Veya Büyükçekmc-
ce'de sıkıntı yaşandı, Kağıthane ve Ömerli suyu orayı
besledi. Yani alternatifler koyamıyor İstanbul, biraz
bunlar konabilse, biraz entegre olabilse sistem, darbo-
ğazlar aşılacak. Ama bunlar uzun vadeli projeler. Ben
tekrar günümüze gelmek istiyorum.
Kısa vadede yapılacak birşey yok imajı veriliyor.
Ben buna kesinlikle karşıyım. Kısa \adede, yapılacak
şey, bu işletme anlayışının mühendislik bilimleri yar-
dımıyla desteklenmesi, yani skada sisteminin tam ka-
pasitede kullanılması, işletme felsefesinin çıkarılma-
sı. Bunlar matematik modellemelcrie yapılan şeyler
ve burada uzman elemanlar çalıştırmak lazım. Ama
biliyorsunuz 657'ye bağlı veya ben/cer kuruluşlarda
mühendis istihdamı çok zor, alınsa bile 3-5 yıl sonra
kaçması söz konusu. İkincisi, şebeke anlayışı. Yanlış
hatırlamıyorsam İSKİ'de 8-10 bin civarında personel
çalışıyor sistemi çalıştırmak için. Bu oldukça büyük
bir rakam ve büyük bir bilgi akışı eksikliği var. Yatı-
rımların işletmeden çok fazla haber olmuyor, işlet-
melerin şebekeden, şebekelerin mali kaynaklardan
haberi olmuyor. Organizasyon büyüdüğü zaman bazı
tehlikeler söz konusu.
Eskiden bunların bir kısmı bağımsız su birlikleriydi,
çok eleştirildi. Kartal Su Birliği İSKİ'ye bağlandı.
Halbuki birazcık merkeziyetçi yapıdan uzaklaşıp hiç
değilse şebeke bazında bazı şeylerin işletmelerini
ayırmakta yarar görünüyor.
Çünkü şöyle problemler var; İSKİ'de şu anda diyelim
ki A bölgesine su vermiyorsunuz deniyor, ama skala
debimetresinden bakıyorsunuz kişi başına günde 300-
350 litre su düşüyor. B bölgesine bakıyorsunuz; 35
litre adam başına düşen su.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
İSKİ verilerine göre 1.4 m 3 su dağıtılıyor. İstanbul'da
nüfusu 10 milyon kabul edersek, kişi başına günde
200 litre su düşüyor demektir. %50 kayıp olduğunu
düşünseniz, bu kişi başına günde 100 litre demektir.
Benim deneyim ve ölçümlerime göre, içinde bulaşık
makinası, çamaşır makinası ve her türlü banyo imka-
nı olan konforlu bir evde 70 litre su yeterli. Yani 100
l i t r e su veriliyorsa, bu hesaplara göre hepimizin ye-
terli suyu var demektir. Oysa insanlar susuzluktan kı-
rılıyor.
İşte bu işletme problemidir, şebeke sistemi işletilemi-
yor. Ama b u n u n y a l n ı z İSKİ'den kaynaklandığını
söylemek istemiyorum kesinlikle.
Tüketici bilinci sıfır. Tuvalet sifonlarının büyük ço-
ğunluğu kaçırır durumda ve bir konutta su tüketimi-
nin %41'i tuvalette meydana gelir.
Örneğin bu binanın (İTÜ Mak. Fak.) geçmişle bir öl-
çümünü yaptırdık, gerekenin 2,5 katı su giriyor bu bi-
naya, fakat gidin herhangi bir tuvalete, su bulamazsı-
nız.
İstanbul'da su sorunu var ama mühendislik çerçeve-
sinde çözümler de var. Benim önereceğim şu;
l-Böylesine dev bir sistemi kesinlikle u/man kadro-
larla işletebilirsiniz. Çok ciddi mühendislik gerekiyor.
2-Çağdaş su idarelerinde kullanılan yöntemler var;
bunlardan biri SKADA sistemi. Bu sistemin %100
kapasiteyle işletilmesi gerek. Şu anda sistem işletili-
yor ama yüzdesi konusunda ciddi endişelerim var.
3- O'dan 250 m'ye servis bölgesi olduğunu söyledim.
Bütün su mühendisleri bilirler ki; servis bölgeleri
Ticaret Ltd. Şti
böyle bir yerde; 0-50, 50-100, 100-150, 150-200,
200-250 m'lik bağımsız bölgelere ayrılmak zorunda-
dır.
Şu anda sebep ne olursa olsun İstanbul'da sistem arap
saçına dönmüş durumdadır. Ama su vardır İstan-
bul'da, yoktur lafına kesinlikle k a t ı l m ı y o r u m . Ama
dağıtımda çok büyük dengesizlik vardır. Ama bu kişi-
sel niyetten falan kaynaklanmıyor. Bu konudaki öne-
rimiz, defalarca söylediğimiz; tüketici bilincini art l ır-
mak ama işletmeci bilincini de arttırmak.
Gazetede okudum. İSKİ eğitim seminerlerine başla-
mış çok sevindim. Çünkü 1989'dan beri; bir Su Ensti-
tüsü kurulsun, üniversiteler bu işin içinde olsun diyo-
ruz. Yerel yönetimlere destek vermeyecek bir üniver-
site veya kuruluş düşünemiyorum. Ama nedense her-
kes kendi kulesine çekilmiş, bu bağlantı k u r u l a m ı -
yor.
Son olarak şunu söylemek istiyorum; kısa dönem için
baraja ihtiyaç yok bence. %10 tasarruf yapsanız, bu
Büyükçekmccc Barajı kadardır ki, bu oran r a h a t l ı k l a
%20-30'lara çıkarılabilir. Ama ciddi olarak uzman bir
ekibin 5-6 aylık, l senelik çalışmaya girmesi gerekir.
Son eleştirim de şu; master planlar yapılıyor, ondan
sonra yapılması gereken bir mühendislik hizmeti var-
dır ki en büyük eksikliklerden biri buradadır; Bu hiz-
met ücretinden kaçınıldığı için, daha sonra , işletmeye
çok büyük maliyetler gelmektedir. Bundan k a ç ı n ı l -
ması gerekir.
Bir de şunu söylemek istiyorum; işletme a n l a y ı ş ı n ı n
değiştirilmesi için çok büyük yatırımlara da gerek
yoktur.
Teşekkür ederim.
 »'»t»»M«««WMM««««KWIM»K

MODERN ISITMA SİSTEMLERİ

II. BÖLÜM DÜŞÜK SICAKLIK KAZANLARI

Dr. Hasan Heperkan, Fatih Baloğlıı, Ahmet Karahan*

Yazımızın ilk bölümünde de vurguladığımız gibi bir

kazanın yakıt tüketiminin gerçek kriteri yıllık işletme
ısıl verimi, i]NA dır. Diğer bir ifadeyle bir yıl zarfında
faydalanılan ısının (binanın yıllık gerçek ısı ihtiyacı),
gene bir yılda kazanda yakılan yakıta oranıdır.

Kazan verimi, r)^, deney standında %100 kazan yü- ^

kündc ölçülen bir değerdir ve yüksek olmasının yıllık -g
işletme ısıl verimi üzerine olumlu etkisi şüphesiz ol- 'C
makla beraber, binadaki yakıt tüketiminin düşük ola- ^
cağı anlamına gelmez. Verimi etkiliyen faktörler ve !2
sonuçları Tablo l ' de gösterilmiştir. g

yüksek
{ düşük O 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Kazan yükü %
r-iyi
Kazan izolasyonu -l Kazan
Lkötü verimi Şekil l .Kondenazyon, Düşük sıcaklık ve Klasik (sabit
su sıcaklıktı) Kazanların işletme ısı; verimlerinin yü-
düşük ke göre değişimi.
{ yüksek
, Yıllık
jşletme Yakıt Klasik Kazanlar
Isıl tüketimi - Bir yakıttan diğer yakıta dönüştürülebilen
p kısa Verimi
- 70°C'dan yüksek sabit su sıcaklığı ile çalışan
Durma süresi
- Isı İzolasyonu yetersiz
L-uzun
- Basit on/off kumandalı
ı-iyi kazanlar söz konusudur. Bu tip kazanlarda işletme ısıl
Kazan izolasyonu Durma verimi yaklaşık %60-70 civarındadır. Yakıttan elde
Lkötü kaybı edilen enerjinin kötü kullanılmasına sadece baca gazı
kayıpları değil, yılda %15-25 arasında değişen yüzey
düşük kayıpları da neden olmaktadır. Yüzey kayıpları deni-
Kazan su sıcaklığı
{yüksek lince durma kayıpları, qB, ve radyasyon kayıpları, qs,
toplamı anlaşılmaktadır. Yüzey kajıplarının yüksek
olması tüm yıl boyunca 70 °C in üzc rinde sabit kalan
su sıcaklıkları sonucu meydana gelmektedir. Bir de
Tablo I. Yıllık İşletme Verimini Etkileyen Faktörler
bunlara su ile soğutulmayan doldurma kapıları ve te-
mizleme kapaklarının kayıplarını ilave etmek gerekir.
Bir kazanın işletme ısıl verimi sabit bir büyüklük ol-
Klasik kazanlarda maksimum işletme ısı] verimine
mayıp kazan yüküne bağlıdır. Yük,<p, ısı ihtiyacının
%100 yükte çalışıldığında ulaşılmaktadır. Bu durum-
kazan anma ısı gücüne oranıdır. Kazan en soğuk gün-
da işletme ısıl verimi, kazan ısıl verimi ile eşdeğer ol-
deki ısı ihtiyacı göz önüne alınarak seçilir. Bu neden-
maktadır. Yük azaldıkça, özellikle %30'un altındaki
le, kazan lam bina ısı ihtiyacında seçilse bile, kazan
yüklerde işletme ısıl ( verimi çok azalmaktadır (Örne-
yükü gencide ısıtmada %25-30, ısıtma+sıcak su hazır-
ğin (p= 0.20 içinr|N=0.70). Binada ısı yalıtımı vb. ön-
lamada %20-25 civarında olmaktadır. Klasik eski tip
lemler alınarak kazan yükü daha da düşürüldüğü za-
kazanlarda işletme ısıl verimi önemli oranda yüke gö-
man işletme ısıl verimi azalmaya devam etmektedir.
re belirlenmektedir (Şekil 1).

* HBK Mühendislik, Yazarlar makalenin birinci bölümünün yayınlandığı 16. sayımızda tanıtılmıştır.

Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 Klasik kazanlarda, duman gazı tarafında duman gazı-
nın, kazanın ısıtma yüzeylerinde soğuyarak konden-
zasyona uğraması sonucu oluşan korozyonun önlen-
mesi için kazan suyunun 80-90 °C sıcaklıkta tutulması
gerekmektedir. Bununla amaçlanan, özellikle kükürt
içeren yakıtların yakılmasında kazanın duman gazı ta-
rafında, duman gazının soğuk kazan çeperlerine temas
ederek yoğuşma sıcaklığının altına soğuması sonucun-
da oluşacak sülfirik asit korozyonun önlenmesidir. İs-
tenen ısıtma gidiş suyu sıcaklığı ise, kazan gidiş suyu-
na ısıtma devresi dönüş suyunun bir karışım vanası
yardımıyla karıştırılması suretiyle elde edilmektedir.
Bunun yanında tam bir yanma elde etmek ve zararlı
madde emisyonlarını mümkün olduğunca düşük tuta-
bilmek için kazanın yanma odasındaki ısıtma yüzeyle-
rinin belirli bir sıcaklığın altına inmemesi gerekmekte-
dir. Bu sürekli "yüksek sıcaklıkta" işletme tarzı kaza-
nın ısı kayıplarının önemli bir kısmının (konveksiyon
ve ışınım yoluyla oluşan yüzey kayıpları) kazan yü-
künden bağımsız olarak yüksek olması ve kazan yükü-
nün azalmasıyla da brülörün durduğu zamanlarda yan-
ma odası iç soğuma kayıplarının artması sonucunu do-
ğurmaktadır.
Kazan ihtiyaçtan ne kadar büyük seçilirse yukarıda
belirtilen ve Şekil 2 'de gösterilen işletme tarzı pratik-
teki uygulamalarda yakıt sariyatının o kadar yüksek
olması sonucunu doğurmaktadır.
•3tr\ Q?İ—
ı
u rekli yoğuşma önlenmektedir.
E -Kazanda etkin bir ısı izolasyonu uygulanmaktadır.
0.2 0.3 04. 05 1
q A Baca gazı kaybı Yük,(p
q k Soğuma kayıpları
q() Yüzey kayıpları
Şekil 2. Klasik bir kazanda, kazan işletme ısıl verimi-
nin t|N, ve yakma veriminin, r|F, kazan yüküne göre
değişimi.
Düşük Sıcaklık kazanları:
Merkezi ısıma sistemlerinin yıllık işletme ısıl verimle-
rini iyileştirebilmek amacıyla düşük değişken kazan
suyu sıcaklıklanyla işletilebilen düşük sıcaklık kazan-
ları kullanılmaya başlanmıştır. Bu güne kadar düşük
sıcaklık kazanları yaklaşık 6000 kW güce kadar uygu-
lanmış olup bu gücün üzerinde de çalışmalar devam
etmekledir.
MfiKanrlicliui Dnı-oıei AralıL 1 QQd
Düşük sıcaklık kazanlarında kazan suyu sıcaklığı
maksimum 75"C olup, dış hava sıcaklığına (yüke) gö-
re otomatik kontrol yardımıyla kendiliğinden 40°C'yc
veya daha düşük sıcaklıklara indirilebilmekte veya
maksimum 55°C'ye ayarlanmaktadır. Bu işletme tar-
zında kazan suyu sıcaklığı oldukça düşük değerlere
örneğin 40°C'ya da oda sıcaklığına kadar düşürülse
bile kazanın duman gazı tarafında sürekli yoğuşma ol-
maması için gerekli önlemler alındığı için kazan ko-
rozyona maruz kalmamaktadır (Şekil 3).
60: j
j® j-' __ ?
50- •
. : : ? ^
Şekil 3. Klasik ve Düşük Sıcaklık Kazanlarında Sı-
caklık Dağılımı
Modern, düşük sıcaklık kazanlarında işletme ısıl veri-
mi değişimi klasik kazanlara göre çok f a r k l ı d ı r
(sekili). Bu kazanlar,
- Sıvı ve gaz yakıtlar için özel olarak tasarlanmışlar-
dır. Yanma odası, alev formuna uygunluk, yeterli ha-
cim vb. özelliklere sahiptir.
-Kazan suyu sıcaklığı dış hava sıcaklığı gibi bir giriş
büyüklüğüne göre değiştirilerek düşürülebilmektedir.
Bu işletme tarzında, kazanın duman gazı tarafındaki
ısıtma yüzeyleri, kazan suyundan daha yüksek sıcak-
lıkta olacak şekilde kanatlı vb. tarzda özel olarak di-
zayn edilmektedir. Böylece duman gazı tarafında sü-
-Dijital bir kazan ve ısıtma devresi kontrolü bulun-
maktadır.
Düşük sıcaklık kazanlarında işletme ısıl verimi
%90'ın üzerindedir. Burada kazan suyu sıcaklığının
düşürülmesi yılda %2 ile 3 arasında bir yüzey kaybı
azalması sağlamaktadır. Klasik kazanlara göre kayıp-
lar 1/10 oranındadır. Modern bir kazanın durma kaybı
70°C kazan suyu sıcaklığında %1.3 iken 40°C'da
%0.4 olmaktadır. Yani klasik kazanlarda durma kaybı
sabit su sıcaklığında tüm sene boyunca sabit bir bü-
yüklük iken değişken su sıcaklıklı modern kazanlarda
sürekli değişen bir büyüklük olmakladır. Aynı şekilde
baca gazı kaybı da sürekli değişmektedir. Brülörün
çalışma süreleri arttırıldığında, baca gazı sıcaklığı ya-
vaş yavaş artmakta ve ancak çok uzun brülör çalışma
sürelerinin sonunda rejim halindeki değerlere çıkmak-
tadır. Düşük kazan suyu sıcaklıklarıyla çalışıldığında
baca gazı sıcaklığı da düşük olmaktadır. Kazan yükü
 düştükçe baca gazı kaybı azalmaktadır. Burada kazan-
daki yoğuşma durumunun yanında bacadaki yoğuşma-
nın da dikkate alınması gerekmektedir. Baca gazı sı-
caklığının düşürülmesi ile baca içinde oluşan yoğuşma
korozyona dayanıklı malzemelerin kullanılmasını kon-
densin uygun şekilde atılmasını ve nötralize edilmesi-
ni gerekli kılmaktadır. Ayrıca baca gazı sıcaklığının
bacada gerekli çekişi sağlamaya yetmediği durumlar-
da baca fanı kullanılma gerekebilmektedir.
Modern ısıtma sistemlerinde yük azaltmaları veya dü-
şümleri (örneğin geceleri odalarda uygulanan sıcaklık
düşümleri) kazanlar için tipik işletme şekilleridir. Bu
durumlarda kazan devre dışına çıktıktan sonra müm-
kün olduğunca kısa zamanda ve kayıpları az olacak
şekilde çevre sıcaklığına soğumalı va ısıtma devresin-
den bağımsız kalmalıdır.Yukarıda belirtilen baca gazı
sıcaklıklarının azaltılması, değişken düşük sıcaklıklı
işletme tarzı kazanların devre dışı kalması gibi önlem-
lerin uygulanması sonucunda modern bir kazanın kla-
sik bir kazana göre işletme davranışı oldukça farklı ol-
maktadır. Kayıplar yükün azalmasıyla önemli derece-
de düşmekte, böylece kazanın işletme ısıl verimi kısmi
yüklerde klasik kazanların tam aksine, tam yükten da-
ha yüksek olabilmekledir. Kısmı yüklerde, işletme ısıl
verimindeki bu artış sadece yükün % 10'un altına in-
mesi yani (p<0. l olması halinde azalmaya başlamakta-
dır. Şekil 4 'de 4 farklı kazan kavramı için tipik yiik-
kazan işletme ısıl verimi ilişkisi verilmiştir.
aos at 02 0,3 C405
Yük,(p
a Değişken düşük sıcaklıkla işletilen kazan
b Klasik kazan
tu İhtiyaca bağlı su sıcaklığı
•^ — !*• Doğru seçimde işletme bölgesi
•4^+- % 100 büyük seçimde işletme bölgesi
Şekil 4. Kazan işletme ısıl veriminin r|N,,
Kazan Yüküne N gzöre değişimi.
Yüzey soğuma kayıplarının azalmasının avantajı özel-
likle küçük güçteki kazanlarda daha da önemlidir. Bü-
yük kazanlarda m 2 /k W değeri azaldığından bu kayı-
parın kazan gücüne yüzdesi daha azdır.
38
Kazanlarda Alınan Yapısal Önlemler:
Düşük sıcaklık kazanlarının geliştirilmesindeki zor-
luk, kazanın duman gazı tarafındaki yoğurmaya karşı
önlemlerin alınmasıdır. Bu sayede koro/yon, uygun
malzeme veya konstrüksiyonlarm kullanılmasıyla ön-
lenebilmektedir. Kazan imalatçıları bu konuda değişik
yöntemler kullanmakladırlar.
-Kuru Yanma Odalı Kazanlar:
Silindirik yanma odası su ile temastü değildir. Çevre-
sinde kanallı, silindirik bir boru m e v c u t t u r . Yüksek
kanat sıcaklığı yoğuşmayı tam olaruk önlemekte, ya
da çok az oluşmasına izin vermektedir. Bu uzun süre-
dir uygulanan bir yapım tarzıdır. Kanallar döküm ve-
ya çelik olabilmckledi (Şekil 5-6).
, GfJ,>
4
izolasyon T Dg'n'üs
Şekil S.İndirekl Soğutmalı Yanma Odası Kullanan
Bir çelik kazan
i
Oda/£> t
Şekil 6. Kanatlı Kuru Yanma Odası
İki Tabakalı Konvektif Isıtma Yüzeyli Kazanlar:
Duman boruları iki katmanlı konvekıif ısıtma yüzeyi
olarak ya çelik/çelik veya döküm /çelik çiftlerinden
oluşturulmaktadır. İki çelik boru iç içe geçirilmekle,
ancak sürekli olarak birbirine pres geçmemekledir
(Şekil 7) . Boşluklu bölgeler vasıtasıyla düşük kazan
işletme sıcaklıklarında borunun durrum gazı taralında
yüksek sıcaklık sağlanacak şekilde kontrollü bir ısı
geçişi oluşurulmaktadır. İç tabaka (duman gazı tara-
fındaki ) kazandaki su sıcaklığından yaklaşık 15-20 K
daha yüksek sıcaklıkta olmaktadır. Boşluklarda ha-
cimlar duman gazlarının akış yönünde büyümekte,
bununla kazanın arka kısmındaki ısı geçiş katsayısı
azaltılmaktadır. Klasik kazanlarda bu arka bölgede
düşük baca gazı sıcaklıkları nedeniyk ısı akışı ve bu-
nunla metal içindeki sıcaklık düşüşü de azaldığından
duman gazı tarafındaki yüzey sıcaklıkları çok düşebil-
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
inektedir. Yukarıda bahsedilen kontrollü ısı geçişi bu
durumu önlemektedir. İki tabakalı konvektif ısıtma
yüzeyli kazanların bir ileri uygulama şekli olarak üç
tabakalı konvekti ısıtma yüzeyli kazanlar da kullanıl-
maya başlanmıştır.
Şekil 7. Kontrollü Isı Geçişi için iki Tabakalı
Konvektif Isıtma Yüzeyi Malzeme: Çelik l Çelik
İki Devreli Kazanlar:
Burada kazan su kısmı iki devreye ayrılmıştır. Primer
devrede , dış yüzünde kanatları olan yanma odası çev-
resinde yoğuşma sıcaklığının üzerindeki sıcaklıkta ka-
zan suyu, sekonder devrede ise ısıtma devresine uygun
sıcaklıkta su bulunmaktadır. Her iki devre birbirine
termostatik ventilli bir karışım odası ile bağlanmıştır.
Primer devredeki su hacminin küçük olması kazanın ,
ilk harekette daha hızlı ısınmasını sağlamakta ve yo-
ğuşma bölgesi hızla geçilmektedir.
Isıtma Yüzeyleri Kaplamalı Kazanlar:
Isıtma yüzeyleri emaye veya seramik bir sinter tabaka
ile kaplanmaktadır. Bu kazanlarda düşük yüklerde yo-
ğuşmaya izin verilmektedir. Kaplama dışında diğer
yönleriyle klasik kazanlar ile yapı tarzları aynıdır.
Sonuç
Düşük sıcaklık kazanlarının avantajlarını özetleyecek
olursak,
-Işının ve konveksiyonla meydana gelen durma kayıp-
ları azalmaktadır. Özellikle boylerle birlikte kullanı-
lan kazanlarda yaz işletmesinde (Şekil 8-9)
100- — Gelecek bölümdeki yazımızda modern ısıtma sistem-
C
c 1 Vom feuerungstechnischen Wirkungsgrad zum
20 30 40 50 60 70 80 90
Kazan suyu sıcaklığı
Şekil 8. Işının Kayıplarının Kazan Suyu Sıcaklığı ile
Değişimi
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
50 60 70 °C 80
Ortalama kazan suyu sıcaklığı
Şekil 9. Durma Kayıplarının Kazan Suyu Sıcaklığı ile
Değişimi.
-Baca gazı kayıpları düşük olmaktadır.( SekillO)
20 30 40 50 60 70"C80
Kazan suyu sıcaklığı
Şekil 10. Baca Gazı Sıcaklığının Kazan Suyu
Sıcaklığı ile Değişimi
-Kazan işletme ısıl verimi yükselmektedir.
-Kazan işletme ısıl verimi klasik kazanların aksine ,
geniş bir yük aralığında fazla değişmemektedir (aşağı
yukarı sabit kalmaktadır ). Bu önemli bir üstünlüktür
çünkü kazan bina ihityacından büyük seçilmiş olsa
bile kazanın işletme ısıl verimi aynı kalmaktadır.
Tüm düşük sıcaklık kazanlarının uygulanmasında
dikkat edilecek husus bacanın neme karşı dayanıklı
olmasıdır.
-Kazanın yıllık yakıt tüketimi klasik kazanlara göre
önemli ölçüde azalmaktadır.
lerinde kullanılan otomatik kontrol sistemleri anlatı-
lacaktır.
KAYNAKÇA
Normnutzungsgrad, Gerd Bohm, Sanitar unda Hei-
zungstechnik, Sayı: l O, 1993.
2 Reihenfolge der Massnahmen Wârmedammung
öder Heizungsmodernisierung, Hans Schneider,
Sanitar und Heizungstechnik Sayı 4,1994
3 Taschenbuch Heizung+Klima Technik , Recknagel,
Sprenger, Hönmann, 90/91.
4 Nie dertemperaturheizung, H. Bach, 1981.
39
 RADYANT ISITMA S S T E M L E R N N
SANAYİDEKİ UYGULAMALARI
Kamil KAY A ALP
1959 yılında Çorlu'da doğdu.. İlk ve orta öğrenimini
Eskişehir'de tamamladı ve 1981 yılında ODTÜ Maki-
na Mühendisliği bölümünden mezun oldu.
1983 yılına kadar EİEİ'de Sanayide Enerji Tasarrufu
konusunda çalıştı, daha sonra 1984-1993 yılları ara-
sında ALAMSAŞ Alarko'da muhtelif görevlerde bu-
lundu, en son Pazarlama Müdürlüğü görevinden ayrı-
larak ENERSİSTEM'e katıldı. Halen bu firmada Rad-
yant Isıtma Sistemleri ürün sorumlusu olarak çalış-
maktadır.
l- ÖZET
Ülkemizde Radyant Isıtma Sistemlerinin kullanımı he-
nüz çok yeni olduğundan doğal olarak bu konuda sa-
hip olunan bilgiler de çok yüzeysel . Örneğin hangi
koşullarda Radyant Isıtma Sistemlerinin hangi koşul-
larda Konvektif Isıtma Sistemlerinin kullanılmasının
uygun olacağı konusunda genel bir anlayış birliği yok.
Dolayısıyla böyle bir çalışma ile Ülkemizde Endüstri-
yel Isıtma konusunda faaliyet gösteren kişi ya da kuru-
luşlara bu konuda çok somut örneklerle bazı ipuçları
verilmeye çalışılmıştır.
2- GİRİŞ
1987-88 yıllarından itibaren mevcut ısıtma sistemleri
ile birlikte alternatif bir ısıtma sistemi olarak sözü
edilmeye başlanan Radyant Isıtma Sistemleri günü-
müzde belli bir uygulama düzeyine ulaşmış olup her
geçen gün daha fazla ilgi odağı haline gelmektedir.
Ancak, ülkemizde henüz gelişme sürecinde olan Rad-
yant Isıtma Sistemleri ile ilgili sahip olunan bilgile-
rin ve bilinç düzeyinin yeterli doyuruculukta olmayıp
çok basit soru cevapların kısır döngüsü içinde yüzey-
40
sel kaldığı inancındayız. Bu durum Radyant Isıtma
Sistemleri konusundaki gerçek teknik ve ekonomik
yaklaşımların oluşmasını önleyip doğruluktan uzak,
ya çok iyimser ya da çok çekimssr yaklaşımların
oluşmasına neden olmaktadır.
Örneğin, sistem seçiminde ve yatırını kararınızda be-
lirgin bir rol oynayacak şu sorulara alabileceğimiz ya-
nıtlar kişiden kişiye çok farklı olabilmektedir.
-Sistem seçimini belirleyecek parametreler hangileri-
dir ve neden?
- Isıtılacak mekanlardaki yalıtımın kötüleşmesi ya da
tavan yüksekliğinin artması/azalması hangi sistemi
avantajlı kılmaktadır?
- Hava değişim oranları seçilecek sis ı emi nasıl etkile-
mektedir?
- Radyant Isıtma Sistemleri hangi şartlar allında daha
ekonomik bir ısıtma sağlar?
- Değişik alternatifleri olan Radyant Isıtma Sistemle-
rinin arasından hangilerini, hangi kriterlerle seçebili-
riz?
Ancak hangi sistemin seçilmesi gerektiği konusunda
hiç bir şüphe kalmayana kadar bu tür objektif sorula-
ra devam edilmelidir.
Bu düşünce içerisinde aşağıdaki örnekler oluşturul-
muş ve oldukça objektif olduğunu düşündüğümüz ba-
zı basit ve kolay anlaşılır yaklaşımlar geliştirilmeye
çalışılmıştır.
3. ISITMA SİSTEMİNİN SEÇİMİ
Sanayi Tesislerinde kullanılacak ısıtma sistemlerini
başlıca ikiye ayırabiliriz;
-Taşınımla ısı transferi sağlayan ısıtma sistemleri
(Konvektif).
-Işınımla ısı transferi sağlayan ısıtma sistemleri (Rad-
yant).
Elbette bunların dışında da sistemler düşünülebilir an-
cak şimdi bunlar konumuz dışında bırakılmıştır.
İlk aşamada sanayi tesislerindeki ofis binalarını ele
alırsak; buralarda ileride açıklayacağımız fiziksel ne-
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
denlerle Radyant Isıtma Sistemlerinin kullanımı uy- a) Konveksiyonla ısıtma sistemi
gun değildir. Dolayısıyla buraların ısıtılması için her Bu örnekte, Ülkemizde en yaygın olarak kullanılmak-
durumda Konveksiyonla Isıtma Sistemlerinin seçil- ta olan yukarıdan aşağıya doğru sıcak hava üflemeli
mesi doğru olacaktır, ancak bazı durumlarda ve bazı fan-coil kullanılacağı varsayılmıştır.
önlemler alınarak Radyant Isıtma sistemleri kullanı-
labilir. Bu tip özel uygulamalar da burada konumuz Fi = 0.86425
dışı tutulmuştur. (Tablo A9. l, CIBSE Guide, İnterpolasyon ile)
Fa = 1.4142
Şimdi büyük atölyeleri yada fabrika binalarını ele (Tablo A9. l, CIBSE Guide, İnterpolasyon ile)
alırsak; buralarda hem Radyant Isıtma Sistemlerin
hem de Konveksiyonlu Isıtma Sistemlerin kullanımı (Ortalama iç hava sıcaklığı, CIBSE Guide)
mümkündür. Hangi sistemin seçilmesi gerektiğine, t ai = 1.4142 (16-0)+0
yukarıda bahsedildiği gibi işin ekonomikliği ve tekniği t ai = 22.63 °C
karar verecektir. l
ei =
Fl
(VtaoKo
(iç ortam sıcaklığı, CIBSE Guide)
Örneğin hiç ısı kayıp hesaplarına girmeden, eğer tesis- tei = 0.86425 (16-0)+0
te yeterli miktarda türbin kuyruk buharı ya da proses t ej = 13.83 °C
atığı buhar varsa, bu buharı direk kondenserlere gön-
dermek yerine önce tesisin ısıtılmasında kullanmak Bu durumda binanın toplam ısı kaybı;
ekonomik açıdan en doğrusu olacaktır. Dolayısıyla
eğer teknik bir neden yoksa bu tesiste Radyant Isıtma
Sisteminden bahsetmenin bir anlamı olmayacaktır. Yüzeyler Alanlar U değeri Sıcaklık farkı Isı kayıpları
(Burada Radyant Isıtma Sistemi derken orta veya yük- (mz) (W/m2K) (U-tao,°C) (W)
sek sıcaklık içeren tipler kastedilmektedir, bunun dı- Duvar 1 250.00 2.30 13.83 7,951
Duvar 2 50.00 2.30 13.83 1,590
şında buhar ya da sıcak sulu düşük sıcaklık içeren rad- Duvar 3 250.00 2.30 13.83 7,951
yant sistemler de mevcuttur ancak ülkemizde yaygın Duvar 4 50.00 2.30 13.83 1,590
olmadığından yazımızda detaylı incelenmemiştir.) Tavan 500.00 6.10 13.83 42,175
Taban 500.00 0.40 13.83 2,766

Şimdi de bir boya atölyesini ele alırsak; burada da ge-

ne yanıcı ve parlayıcı buharlardan dolayı Radyant Toplam 64,024
Isıtma Sisteminin kullanılması sakıncalı olabilir, an- Hava değişim/İnfiltrasyon 0.00
cak her boya atölyesinde olması gereken havalandır- Yükseklik arttmmı (%5) 3,201
ma mevcutsa Radyant Isıtma Sistemi güvenle kulla- Toplam ısı kaybı 67,225 W olacaktır.
nılabilir.
Aynı hesapları 1,2,3,4,5 ve 6 hava değişim katsayıları
Bu tür özel örnekler dışında kalan tesislerde hangi sis- için tekrar edersek çıkan sonuçlar aşağıdaki gibi ol-
temin kullanılacağına ancak ısı kayıp hesaplarını kar- maktadır.
şılaştırmalı bir şekilde yaparak karar verebiliriz. Şimdi
bu karşılaştırmaları nasıl yapabileceğimizi örneklerle
Hava Değişim Yüzeylerden Hava Değişimi Yükseklik Toplam Isı
açıklamaya çalışalım. Katsayısı Kayıplar kaybı Artırımı Kaybı (W)
0 64.024 0 3,201 67.225
1 L 64,024 18.856 4,144 87,024
Not: bundan sonraki örneklerde kullanılan formül ve 2 64,024 37,712 5,087 106,823
3 J 64,024 56,568 6.030 126.622
notasyonlar CIBSE Guide1 kitabından alınmıştır. 4 64,024 75,424 6,972 146,420
5 64,024 94,280 7,915 166,219
6 64,024 113,136 8.858 186,018
ÖRNEK 1:
Fabrika binasının boyutları ; Boy 50 m
En : 10 m NOTLAR l-Hava değişim kaybı için
Yük. 5m Qv=NV (tai-tao)/3 formülü kullanılmıştır.
Dış hava sıcaklığı (CIBSE Guide,V=Bina hacmi)
İstenen bina içi sıcaklığı 16°C (g 2-Yükseklik arttırımı CIBSE Guide
Isı geçiş katsayıları; Duvarlar : 2.3 W/m2K(U) Tablo A9.8' den alınmıştır.
Çatı :6.1 W/m2K(U)
Taban: : 0.4 W/m 2 K (U) b) Radyant Isıtma Sistemleri
Bu örnekte, yukarıdan aşağıya doğru radyant ısıtıcılar
Hava değişim katsayısı : O (N, Saatteki hava değişim kullanılacağı (%90 Radyant-% 10 Konvektif) varsa-
miktarı, Hava değişim miktarı hiç bir bina için O ola- yılmıştır.
maz, burada teorik bir varsayım yapılmıştır.)

Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994 41

Fi = 1.067875 (Tablo A9. l, CIBSE Guide) ketimidir. Dağıtım kayıpları olarak, kazandan çıkan
F2 = 0.803077 (Tablo A9. l ,CIBSE Guide) ve bina içine dağıtılan sıcak su veya buhar hattı ile
F l l
dönüş hattından ısı kayıpları kabul edilmekledir. Rad-
'a, = 2( c- i ,o)-H,o
(Ortalama iç hava sıcaklığı, CIBSE Guide) yant Isı Sistemine böyle bir kayıp olmazken,
ı a i = 0.803077(16-0)+0 kazan+fan coil sisteminde bu kayıpl.ır izolasyon kali-
4 = 12.85 °C tesine bağlı olarak % 10'lara kadar çıkabilmektedir.
l = F 1 1 ortam
ei ı ('cf^m)" " ™ ('? sıcaklığı, CIBSE Guide)
4 = 1.067875 (İ6-0)+O İki sistem arasında elektrik tüketimi açısından da bü-
l ei = 17.086 °C yük farklar vardır. Örneğin 38 kW'lı\ bir Radyant Isı-
tıcı sadece 150 W elektrik kullanırken aynı kapasiteki
Bu durumda binanın toplam ısı kaybı; bir fan coil ise yaklaşık 375 W elek rik kullanmakla-
dır. Son olarak birde her iki sistemin de yakıt tüketim-
leri tam olarak hesaplanmalıdır. Bu hesap yapılırken
: Yüzeyler Alanlar ] U değeri Sıcaklık farkı Isı kayıpları
(ma) l (W/m2K) (U-tao.'O (W) Brülör+Kazan verimi dikkate alınmalıdır.
| Duvar 1 250.CO 2.30 17.1 9,824
: Duvar 2 50.00 2.30 17.1 1.965 Şimdi de, dağıtım kayıpları, kazan verimi yada elekt-
i Duvar 3 250.00 230 17.1 9.824
rik tüketimi gibi etkenlerin hiçbirini dikkale almadan
i Duvar 4 5C.OO 2.30 17.1 1,965
Tavan 500.00 6.10 17.1 52,112 sadece binanın ısı yükünü dikkate alarak, Radyant
i Taban 500.00 0.40 17.1 3.417 Isıtma Sisteminin seçilmesi halinde Hava Değişim
Katsayısı'na bağlı olarak Konvektıf Sisteme... göre
elde edilecek tasarruf oranlarını bir tablo halinde ver-
Toplam 79,108 mek gerekirse;
Hava değişim/infiltrasyon O
Yükseklik artırımı (%0) O
Toplanı ısı kaybı 79,108 W olacaktır. Hava Değişim Binanın Havalandırma Tasarruf Oranı
Katsayısı Durumu
Aynı hesapları birde 1,2,3,4,5 ve 6 hava değişim kat- 0 Tamamen Yalıtılmış Önerilmiyor
sayıları için tekrar edersek çıkan sonuçlar aşağıdaki 1 iyi Yalıtılmış Önerilmiyor
'2 Yalıtılmış, kapılar sık • • b -^
gibi olmaktadır. açıp kapanıyor
3 Kapılar sık sık açık ' :, ı T; iv
kalıyor
Hava Değişim Yüzeylerden Hava Değişimi Yükseklik Toplam Isı 4 Kötü yalıtılmış yada l
; «.-j i /
Katsayısı Kalplar kavbı Artırımı ,_Kaybı 0/V) kapılar sürekli açık
0 79,108 0 0 79.108
1 80.406 10.282 0 90,688
5 Kötü yalıtılmış yada .'•/S. i

! 2 82.308 17.662 0 99,970 kapılar sürekli açık

3 L_ 82,894 24.123 0 107.017 6 Kötü yalıtılmış yada ; 3Z7
- 4 85,135 ! 29471 '. 0 114,606 kapılar sürekli açık
5 85.759 35,702 ! 0 121 461
6 87,293 37.877 0 125.170

sonuçlan elde edilmektedir.

Şimdi bu karşılaştırmayı daha çarpıcı hale getirmek

c) İki Sistemin Ekonomik Açıdan Karşılaştırılması için tüm bu değerleri bir grafik üstüne aktaralım.
Bu rakamlardan da görüleceği gibi sızdırmazlığı iyi
sağlanmış binalarda Konveksiyonla ısıtma sisteminin Konvektrf

seçilmesi, sızdırmazlığın kötü olduğu ya da pence-

re/kapıların çok sık açılıp kapandığı binalarda ise Rad-
yant Isıtma Sistemlerinin seçilmesinin işletme mali-
yetleri açısından daha ekonomik olduğu anlaşılmakta-
dır.

ISI YÜKÜ
Ancak burada şunu da vurgulamakta yarar var; çıkan
<kW)
sonuçların tamamı binanın rejime ulaşmış hali için ge-
çerlidir, eğer ısıtma sistemi çalışma saatleri dolayısıy-
la çok sık olarak kapatılıp sonra da açılıyorsa bu du-
rum Radyant Isıtma Sistemini daha da ekonomik ha

le getirecektir. 1 2 3 4 5
İki sistemin karşılaştırılmasında dikkat edilecek bir di- HAVA DEĞiŞiM KATSAYISI (N)
ğer önemli husus da dağıtım kayıpları ile elektrik tü-

42 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

Graliklen de görüleceği üzere 1.4 hava değişmincle her
iki sistemin de enerji gereksinimleri aynı olmakladır,
daha küçük hava değişimlerinde Konvcktif,daha bü-
yük hava değişimlerinde ise Radyant Isılına Sistemi
daha ekonomik olmakladır.
Örnek 2. Yukarıdaki hesaplar, bilgisayar yardımıyla
aynı binanın lavan yüksekliği 8 m'yc çıkartılarak yeni-
den yapılmış ve çıkan sonuçlar aşağıda bir grafik ha-
linde yukarıdakinc benzer bir şekilde verilmiştir.
Radyant Konvoktif
\ \
4
Karşımı/a ilginç bir sonuç çıkmakladır, ısı yalıtımının
kötüleşmesi Radyant Isıtma Sisteminin ekonomikli-
ğini azaltmakladır. Örneğin ısı y a l ı t ı m ı n ı n iyi olması
halinde 4 hava değişimi ile %34 olan tasarruf oranı
ısı yalıtımının kötü olması halinde %23'c düşmekte-
dir.
4- RADYANT SİSTEMLER İÇİNDE
SEÇENEKLER
Şimdi tüm bu analizleri yaptığımızı ve Radyant Sis-
teme karar verdiğimi/i varsayalım, burada da karşımı-
za gene seçenekler çıkmakladır. Hemen sıralarsak;
-Yüksek sıcaklıklı clcklrikli çubuk ısılıcılar
(2000 °C)

\ ı^ - Yüksek sıcaklıklı açık alevli seramik taşlı ı s ı t ı c ı l a r .

(1000°C)
g- 200 -
\ _^ L^
O \ - Orta sıcaklıklı bacasız raclyant ısıtıcılar.
_Hl— » —-1
o
^ (500-650 °C)
22 100
^ - Orta sıcaklıklı bacalı radyant ısıtıcılar
S^
50 • (500-650 °C)
^

n . - Düşük sıcaklıklı su yada buharlı radyant ısıtıcılar .

1 2 3 4 5 (110°C)
HAVA DEĞiŞiM KATSAYISI (N) şeklindeki bir genelleme doğru olacaktır.

Bu sistemleri kabaca bir tablo üzerinde karşılaştırır-

Bu grafikten de görüleceği üzere tavanın yükselmesi sak;
Radyant Sistemin ekonomikliğini arttırmaktadır. Ör-
neğin 4 hava değişimi ile 5 m'lik lavan yüksekliği ha-
Sistem Yatırım konfor Yükseklik Havalandırma Düşük"" Yüksek
linde %2l ,7 olan tasarruf oranı 8 m'lik tavan yüksek- Maliyeti Gereksinimi Enerji Enerji
Binaları Binaları
liği halinde %34'c çıkmaktadır. Çubuk Düşük" Bölge-""" 3m~~ Az
L
Hayır Evet
'sıtıcılaı sel
ı aştı Düşük Bölge- "3"-12 m""" Fazla Hayır Evet
Örnek 3. Şimdi de tavan yüksekliğini 8 m'de iut ,.ak çamlar sel
Bacasız F yi -1 li [:ı~~ V alla ~i-i:ly! t v!
ısı yalıtımını kötüleştirdiğimizde nasıl bir sonuç çıka- Radyant l loüliıl!'
'"
Isıtıcılar
cağına bakarsak; Bacalı I l.i-,.-.l-i, ; •;,! '1 1;. m
.
Az
—.
[:.,,:t"
Radyant LlyrjıhlTl
Isıtıcılar
Konvektif Radyant Düşük " Oldukça Eşit 4- 5 m Az Evet Hayır
Sıcaklıklı Yüksek Dağılım
Rad Isılı

\ \ , Notlar: Düşük Enerji Binaları derken çok iyi

K
300 •

\ yalıtılmış, hava değişimi »erekli olan ve en

JL.^
250 -
alt seviyede tutulan, kısacası ısınına enerjisi
— «--
~ 200 •
> ihtiyacı olabilecek en alt seviyedeki binalar
O kastedilmektedir. Yüksek enerji binaları da
^üf^*1
Ş 150 • bunun tanı tersi kötü yalıtılmış ve hava
« -— ^ değişimi kontrolsuz binaları içermektedir.
100
^ Açık alevli Radyanl (Seramik Taşlı) kılıcılar ülke-
50
mizde yaygın olarak kullanılmamakla beraber özellik-
n. le BÖLGESEL ısıtmalar için uygun olabilirler, ancak
1 2 3 4 5 bu clbetle alevi bozacak seviyede bir hava a k ı m ı n ı n
HAVA DEĞiŞiM KATSAYISI (N) olmadığı haller için geçerlidir.

Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994 43

Bunlardan Çubuk Isıtıcıların İşletme maliyetleri,
elektrik enerjisi kullanmaları nedeniyle çok yüksektir,
o nedenle de bu tip ısıtcılar ancak büyük mağazaların
giriş kapılarında yada benzeri yerlerde kendilerine
kullanım alanı bulabilmişlerdir.
Düşük sıcaklıklı radyant ısıtıcıların, ayrıca bir kazan
dairesi gerektirdiklerinden ilk yatırım maliyetleri ol-
dukça yüksektir. Bu tip ısıtma sistemleri ancak düşük
enerji binaları için, o da işletmede başka amaçlar için
de kullanılan bir kazan ya da atık buhar/sıcak su varsa
önerilir.
Şimdi de ülkemizde en fazla ilgi çeken ve yukarıda
sözü geçen bacalı veya bacasız Radyant Tube Isıtıcı
alternatiflerini ilk örneğimizdeki mekan için analiz et-
meye çalışalım.
Hesaplarımızda hava değişim katsayısını 2 olarak ka-
bul ettiğimizde binanın ısı ihtiyacı 99,970 W olarak
hesaplanmıştı. Bu mekan için bacasız Radyant Tube
ısıcıtıcı alternatifinde, örneğin herbirinin kapasitesi 22
kW (ER 22, U Tube) Radyant Heater, AMBI-RAD)*
olan ısıtıcalardan 5 adet kullanılması gerekecektir.
Bu 5 ısıtıcının toplam gaz tüketimleri;
Doğal Gaz için 5x2.1 = 10.5 m3/h
LPG için 5x0.85 = 4.25 m3/h
olacaktır ve dolayısıyla egzoz gazları içindeki
CO2 miktarları;
Doğal Gaz** için : 13 m3/h
LPG*** için : 14 m3/h olacaktır.
Şimdi daha kritik olan LPG alternatifine bakarsak;
14 m3/Havalandırma Miktarı= 14/5000 = 0.0028
Yani 2800 ppm'lik bir COa miktarı ile karşılaşırız ki
bu oran, insan sağlığı için kabul edilebilir CO2 üst sı-
nırının 5000 ppm'in çok altında olduğundan örneğimiz
için yanmış gazların bina içine bırakılmasında bir sa-
kınca olmayacağı anlaşılmaktadır.
44
Dolayısıyla bu mekan içi bacalı t i p Radyant Isıtma
Sistemini (Herringbone yada Continııous Sistemler
olarak tanınan) seçmek fazladan yatırım yapmak anla-
mına gelecektir ki hiç bir yatırımcının gereksiz yatı-
rım yapmak isteğeceğini sanmıyoruz, yeter ki doğru
bilgilendirilsinler.
5- SONUÇ
Sonuç olarak, ne Radyant Isıtma Sistemi ne de
Konvektif Isıtma Sistemi konusunda önyargılı olun-
mamalıdır. Yukarıdaki örneklerden de görüldüğü üze-
re iki sistemin de uygun olduğu alanlar farklı farklı-
dır.
Dolayısıyla yapılmışı gereken; teknik gereklilik, ilk
kuruluş maliyetleri ve işletme maliyetlerinin gerçek
proje için analiz edilmeleri ve elde edilen sonuçlara
göre de önce Radyant Isıtma Sistemi ile Konvektif
Isıtma Sistemi arasında seçim yapılması, daha sonra
da Radyant Isıtma Sistemi içindeki seçeneklerin in-
celenmesi ve gerek teknik gerekse ekonomik olarak
doğru sonuca ulaşılmasıdır.
Bu analizler sırasında yukarıda örneklerle açıklamaya
çalıştığımız yöntemler daha da geliştirilerek kullanıla-
bilir.
6-NOTLAR
* (İngiliz AMBI-RAD firması taıafından
üretilen bir Radyant Isıtıcı modsli.)
** (%85 CH4+%7 C2H6+%3 C3H,,+%2
C 4 H 10 +%1C 5 H 12 )
*** (%70 C3H8+%30 C4HIO)
7- KAYNAKLAR
'CIBSE Guide: " The Chartred Inslitution of Building
Services Engineers" kuruluşu taralından hazırlanmış
olan ve BS Standartları tarafından da referans olarak
kabul edilen, Binaların Isıtılması ve Soğutulmasına
Yönelik 3 ciltlik kitap.
Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994
 DOĞAL GAZLI
İKLİMLENDİRME TESİSLERNN
YARARLARI
-ÖRNEK TESİSATIN TANITIMI-
Honeywell Farm Dairy süt ürünleri işletmesinin sa-
hipleri giderek artan elektrik masrafları konusunda
hayli endişeli idiler ve enerji verimliliğinin artırılması
için çareler araştırılıyordu. Oysa oldukça etkili bir
enerji yönetim programı uygulamakta idiler ve işlet-
mede bulunan üç DİESEL gurubu ortaklaşa çalışarak
temel elektrik enerjisi gereksinimini ve temizleme iş-
lemleri için gerekli buharı karşılıyordu.

Bu yazıda açıklayacağımız yeni tesisat uygulanmadan

Uğur KÖKTÜRK
önce Honeyvvell Farms Dairy işletmesinde gerçekle-
1940 Yozgat doğumludur, ilk, Orta ve Lise öğrenimini
nen soğutma tesisatı herbiri ayrı bir elektrik moturu
bu kentte yüksek öğrenimini ise istanbul Teknik Üni-
aracılığı ile devitilen (tahrik edilen)alternatif hareketli
versitesi Makina Fakültesi'nde tamamlamıştır.
ya da pistonlu dokuz adet kompresörden oluşmaktay-
dı.
İ.T.Ü. Yapı İşleri Başkanlığı, Alarko Holding A.Ş. ve
Uzel Makina Sanayii A.Ş. kurumlarında yaptığı gö-
Bu kompresörlerden yedisi herbiri 264 [kw] = 75
revler dışında, İstanbul Teknik üniversitesinde ilkin
[ton] luk kapasiteyle çalışmak suretiyle asıl temel güç
asistan daha sonra da öğretim görevlisi olarak çahş-
gereksinimini karşılıyor, geride kalan iki kompresör
ise aynı kapasiteye sahip olmakla birlikte daha eski
olmalarından ötürü sadece yedek olarak kullanılıyor
Tesisat konularına yakın ilgisinden ötürü, özellikle bu
ve destek gücü üretimini sağlıyordu.
alanda ve makina mühendisliğinin çeşitli uzmanlık
dallarında bu zamana değin 23 cilt kitabı yayınlan-
Aşağıda açıklanan amaçların gerçekleştirilmesi ama-
mıştır, istanbul Teknik Üniversitesi'ndeki görevini
cıyla bir çalışma başlatılmıştır.
sürdürmekte, yayın çalışmalarına devam etmektedir.
1) Soğutma proseslerinin gerçeklenmesi için KOJE-
NERASYON deyimiyle tanımlanan soğukluk üretimi
Honeywell Farms Dairy Süt Ürünleri İşletmesi, New
teknolojisine geçmek.
York kenti yöresinde bulunan en büyük tesislerden
biridir. Bu tesisatta işlem gören süt New York civarın-
2) Yardımcı soğutma proseslerinin gerçeklenmesi için
daki süt üretim alanlarından her gün tankerler aracılığı
yitik ısı kazanımı yönteminin uygulanmasını sağla-
ile anılan tesisatta ulaştırılmaktadır. Queens'in Jamaica mak. ASHRAE Üyelerinden Ronald F. Amberger ile
kesiminde bulunan 90000 [ft2]= 8361 [m2] alanındaki
John A. DeFrees bu çalışmaya başlamadan önce kısa-
bu işletmeye getirilen süt pastörize edildikten sonra şi- ca NYSERDA adıyla anılan New York Eyalet Enerji
şelere doldurulmaktadır. Takriben 50 yıl önce küçük Araştırma ve Geliştirme Merkezi'nin sponsorluğu al-
çapta bir işletme olarak çalışma hayatına alılan bu ku-
tında New York yöresindeki bir bira fabrikasında bu
rum o zamandan beri gitgide büyümüş, Long Island yöntemi önceden inceleme olanağını elde etmiş bulu-
yöresinin en büyük süt işletmesi haline gelmiştir. nuyorlardı.
Süt işleme tesisleri normal olarak büyük ölçüde soğut-
3) Soğutma tesisatı tarafından tüketilen enerji masraf-
ma işlemleriyle sıcak suya gereksinim duyar. Büyük
larını azaltmak.
miktarlarda sütün depolanması, pastörize edilen ürün-
lerin tekrar soğutulması, sütün şişelere doldurulması,
4) Hem soğutma tesisatı kapasitesini, hem de buna
süt antrepolarında ve süt boşaltma depolarında soğuk
koşut olarak süt işlem kapasitesini artırmak.
ortam koşullarının sağlanması için soğutma tesisleri-
nin öngörülmesi şarttır. Bütün depolama, taşıma ve iş- 5) Soğutma düzenli yeni bir süt yükleme ambarının
lem donatım elemanlarının yıkanıp temizlenmesi için
kurulabilmesi amacıyla soğutma tesisatının kapasiteni
de büyük miktarlarda sıcak suya gerek vardır. artırmak.

MiihpnHUlipi Dprpisi. Aralık 1994

ÖRNEK TESİSATTA ÖNGÜRÜLEN
YENİLİKLER
Bu projede başarılı olduğu kanıtlanan üç yenilik uy-
gulama aşamasına konulmuştur. Bu yenilikler şunlar-
dır:
1) Soğutma gücünün sağlanması amacıyla KOJENE-
RASYON deyimiyle tanımlanan sistem tasarımının
benimsenmesi;
2) Soğulma tesisatının COP kısa adıyla anılan perfor-
mans katsayısının artırılması amacıyla ikincil derece-
de soğulma işlemlerinin yapılması için aprospsyonlu
soğutma yöntemi uygulanarak kayıp enerjilerin yeni-
den kazanılması;
3) Bir bilgisayar analiz modeli yönteminin uygulan-
ması.
Honeywcll Fanus Dia/y Sür ürünleri işletmesinde
bulunan sıvı enıişli apsorpsyonlıı soğutucuların
görünümü
Tasarlanan ilk çalışma doğal gazlı içten yanmalı bir
motorla devitilen kompresörlerden yararlanmak sure-
tiyle kayıp ısıların tekrar kazanılmasını sağlayan bir
sistem kurmaktı. Bu proje NYSERDA ile Brooklyn
Union Gas Co örgütlerinin orlak sponsorluğu altında
yürülülmekleydi. Sponsorlar doğal gaz enerjisinden
yararlanmak yoluyla gerçekten etkili bir soğutma tesi-
satının gcrçeklenebildiğinı göstermek amacıyla proje-
ye destek vermekte ve tekmil tesisatın performans kat-
sayısının artırılması için sıvı emişli apsorpsyonlu üni-
telerin k u l l a n ı m ı yoluyla soğutma yapılmasını öner-
mekleydiler.
Montajı öngörülen sistem 450 [kW]= 600 [hp] gücün-
de 12 silindirli türboşarjlı içten yanmalı bir DOĞAL
GAZ MOTORU idi. Bu motorun vidalı tip bir amon-
yak kompresörüne doğrudan doğruya bağlanması
planlanmıştı. Bu doğalgaz motorunun silindir gömle-
ğinden alınacak olan ısı herbiri 35 [kW] gücünde 10
46
[ton] kapasiteli LİTYUM BROMÜR'lü üç adet ap-
sorpsyonlu soğutma ünitesinde soğuk su üretimi ama-
cıyla kullanılacaktı. Böylece üretilen soğuk suyun bir
ısı eşanjörüne gönderilmesi ve soğutucu akışkan ola-
rak kullanılan sıvı amonyak soğutulması işinde kulla-
nılması planlanmıştı. Soğutucu akışkan olarak yarar-
lanılan SIVI AMONYAK kondaısör adıyla anılan
yoğuşturucu sisteminden ayrıldıktan sonra bu ısı
eşanjörüne gönderilerek soğutulacaktı.
Aprospsyonlu deyimiyle adlandırılan sıvı emişli bu
soğutma ünitelerinden yayımlanan ısı miktarları hava
soğutmalı bir su kulesine gönderilmekleydi. İçten
yanmalı motorun egzoz sisteminden yayman ısı 150
[kW]= 500.000 [Btu/saat] gücündeki bir kayıp ısı bu-
har jeneratörü aracılığı ile yeniden kazanılmakta, bu-
har üretimi 65 [psi] = 450'[kpa] [Kilo paskal] lık bir
basınç altında gerçeklenmekte, bu basınçtaki buhar
süt proses işlemlerinde kullanılmaktaydı.
İçten yanmalı doğal gaz moturu, kompresör ve ısı ka-
zanım donatımı hepsi birlikte yüksek verimli bir ortak
tesisat oluşturulmaladır. Bu üçlü tesisat hem vidalı
kompresörün dcvitimi için gerekli mekanik enerjinin
üretimi işini üstlenir, hem kayıp ısı boylerinden alınan
buharın sül işlem proseslerinde kullanılmasını sağlar,
hem de içlen yanmalı doğal gaz motorunun soğutma
sisteminden kazanılan ısı miktarlarının soğutucu akış-
kan sıcaklığının düşürülmesi işleminde kullanılması
görevini yerine getirir. Böylece, buharın klasik yoldan
ayrıca üretildiği ve soğutma işleminin elektrikle ger-
çeklcndiği önceki tesisala oranla çok miktarda yakıl
ve elektrik enerjisi ekonomisi yapılmış olmaktadır.
Bu yeni lesisalın bir başka avantajı da sudur: yakıl
olarak doğal gazdan yararlanılmasından ötürü hava
kirlenmemekte ve sera gazları ol-.ışumu son derece
azalmaktadır.
BİLGİSAYAR MODELLEMESİ YOLUYLA
YAPILAN SİSTEM ANALİZİ
Bu projenin başlıca amacı ekonomik olduğu bilinen
doğal gaz enerji teknolojisinden yararlanılması yoluy-
la sül ürünleri üretiminin %100'e i adar varan oranda
artırılmasının mümkün olup olamayacağı idi. Bu ama-
cın gerçekleştirilmesi için özellikle bilgisayar model-
leme tekniğine dayalı bir yaklaşım benimsenmiştir.
Toplam olarak yeniler ve eskiler arısından 16 adet te-
sisat donatımı inceleme kapsamına alınmıştır. Muka-
yese amacıyla bir temel oluşturulması ve modelleme
tekniğinin gerçeğe uygun olması için mevcut işletme-
nin enerji performansı özenle modellenrniştir. Y ı l ı n
her ayı ayrı ayrı dikkate alınmak koşuluyla gerek du-
yulan soğutma yükü, üretim günle) i ile temizlik gün-
lerinde ihtiyacı hissedilen eleklrik ve buhar miktarları
yapılan modellemenin kapsamına alınmıştı. İşletme-
nin genişletilmesinden ve tadil edilmesinden ölürü so-
ğutma yükünde gerçeklenecek olan çeşitli artımlara
ilişkin koşulların saptanması amacıyla modcllemesi
Tesisat Mühendisliği Dergisi, A r a l ı k 1994
yapılan tüketim miktarları ckslrapolasyon işlemine ta-
bi tutulmuştur. Önerilen yeni soğutma donatımının
başlıca özelliği ana güç kaynağı olarak doğal gazla ça-
lışan alternatif devinimi! bir içlen yanmalı motorun
kullanılması olmuştur. Donatım elemanları yapımcıla-
rından sağlanan performans verileri bilgisayar model-
leme sistemine eklenerek oluşturulan modelin tamam-
lanması sağlanmıştır. Her bileşenin çalışma karakte-
ristiklerini belirleyen algorilmalar bu verilerden türe-
tilmiş bulunmaktaydı. Gerekli kompresör gücü ile dış
hava sıcaklığı ve soğutma yükü gibi bu gücü etkileyen
faktörler arasındaki ilişkiler bu yolla belirlenmiştir.
Soğutma kompresörlerinin bilinen koşullar altındaki
enerji tüketiminin hesaplanabilmesi amacıyla bu algo-
ritmalar bir bilgisayar programına yüklenmiş, kompre-
sör gücünün yüke ve yoğuşma basıncına bağlı olarak
belirlenmesi için saat saat simülasyon esasına dayalı
tekrarlı bir modellcme programı uygulanmıştır. Soğut-
ma tesisatına ilişkin beş ayrı konfigürasyon modeli te-
sis edilmiş, bir temel oluşturması ve modelleme tek-
niklerinin kontrolü bakımından mevcut eski tesisat da
simülasyon programı kapsamına alınmıştır. Diğer dört
konfigürasyon modeli tesisatın aşağıda açıklanan şe-
kilde düzenlenmesi halinde ne gibi yanıtlar alınacağı-
nın anlaşılmasına yaramıştır. Bu düzenleme biçimi şu-
dur: 880 [kW] gücünde 250 [ton] kapasiteli alternatif
devinimli kompresör; 880 [kW] gücünde 250 [ton] ka-
pasiteli vidalı kompresör; 1400 [kW] gücünde 400
[ton] kapasiteli vidalı kompresör ve 2100 [kW] gücün-
de 600 [ton] kapasiteli vidalı kompresör.
Tesisatın bilgisayar modellcmesinin hazırlanması aşa-
masında normal bir iş haftası içinde üç farklı tip çalış-
ma gününden söz edilebileceği ortaya çıkmıştır.
1) Bir temizlik gününden sonra gelen üretim günleri,
2) Bir temizlik gününden önceki üretim günleri,
3) Temizleme günleri bu ayırımın öğelerini oluştur-
maktadır.
İki tip üretim günü arasında var olan en önemli fark
maksimal yük altında çalışma yapılan günün süresiy-
di. Maksimal yükün büyüklüğü ile bu yüke tekabül
eden enerji gereksinimi arasında fark olmadığı için
bilgisayar modellemesi yapılırken sadece iki tip çalış-
ma günü yani üretim günleri ile temizlik günleri dik-
kate a l ı n m ı ş t ı r .
Mevcut tesisatın mevcut işlem yüklerine göre yapılan
simülasyon ya da benzeşim modellemesi sonucunda
elde edilen bilgisayar sonuçlan saat esasına göre kay-
dedilen gerçek enerji tüketimi ile uyuşmaktadır.
Tesisatın verimliliği konusunda bilgi vermesinden
ölürü bu modelleme işletme sahipleri açısından da ya-
rarlı olmuştur. Bununla birlikte, güdülen asıl amaç te-
sisatın performansı konusunda ya da verimliliği konu-
sunda temel alınabilecek bir ekonomi modelinin oluş-
turulması idi.
Tpeıc:ıt Mı ihnnrlıclım D^raîci Amlılı
ANALİZ TEKNİĞİ
Kuru ve ıslak hava termometre sıcaklıkları için mete-
orolojik verilerden yararlanılmıştır. Islak havanın ler-
mctre sıcaklığı soğulma kuleleriyle b u h a r l a ş t ı r m a l ı
kondansatörlerin ya da yoğuşturucuların v e r i m l i l i ğ i n i
etkilemekte, kuru havanın termometre sıcaklığı ise so-
ğuk depolama yükü ile soğutma yükü üzerinde elkili
olmaktadır. Hava etkisinden ötürü yükleme özelliği
de mevsimlere bağlı olarak değişmektedir. İşlem yük-
leri ise bir günün muhtelif saatlerine göre, üretim yü-
küne göre ve iş günü tipine göre değişim göstermek-
tedir. Soğutma yüküne ilişkin tahminler işletme sahip-
lerinden sağlanan geçmiş yıllara dönük temel değerler
esas alınarak geliştirilmiştir. Böylece her saat başı
düzgün olarak enerji verileri ve parametre değerleri
toplanmış, bu verilerden hareketle de üretim ve lemiz-
lik günleri için ay be ay saatlik yük özellikleri ekle
edilmiştir. Bu özelliklerin saptanması işinde donatım
elemanı üreticilerinden alınan verim donelerinden ya-
rarlanılmıştır.
Geleceğe ilişkin yük tahminleri yapılırken isletme sa-
hiplerinin bu konudaki düşüncelerinden istifade edil-
miş, geleceğe yönelik yük artış senaryoları hazırlan-
mıştır. Mcvcul üretim tesisatının daha uzun süre çalış-
tırılması yoluyla üretimin bir miktar arttırılması müm-
kün olabilirdi. Bunun ötesinde bir üretim a r t ı ş ı n ı n
sağlanabilmesi için ek üretim kapasitesine gerek var-
dı. Yükleme özellikleri istek durumu dikkate alınarak
tahmin edilmiştir. İlkin bir saatlik maksimal soğutma
talebine ilişkin tahminler yapılmış, genel talep miktar-
ları bu yolla hesaplanmıştır. Böylece belirlenen istem
tutarları ile yeni üretim oranlan arasında uyum sağ-
lanması için gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra bu
özel senaryoya ilişkin yük tahmininin belirlenebilmesi
amacıyla düzeltilen istem tutarları daha önceki maksi-
mal istem miktarlarıyla çarpılmıştır. Bilgisayar mo-
delleme analizi işinde, donatım elemanları üreticile-
rinden elde edilen verim eğrilerinden ve verilerden
yararlanılarak türetilen denklemden istifade edilmesi
yoluyla önerilen sisteme ilişkin tüm elemanlar model-
leme kapsamına alınmıştır. Son olarak da, doğalgaz
tüketimiyle elektrik tüketimine ilişkin yıllık tutarların
elde edilmesi amacıyla üretilen yükleme senaryoları
tesisat modeline bağlanmıştır. Bir temel oluşumu ba-
kımından bu veriler mevcut tesisatın modeliyle muka-
yese edilmiştir. Tesisatın ekonomiklik özellikleri be-
lirlenirken çeşitli senaryo modelleri sonuçları dikkate
alınarak basit bir amortisman hesabının yapılmasıyla
yetinilmiştir.
SİSTEM TASARIMI
Sistem tasarımı 1400 [kW] gücünde 400 [ton] kapasi-
teli bir vidalı kompresörün seçilmesi yönünde gerçek-
lenmiştir. Sistem dizaynı yapıldıktan sonra bu siste-
min en önemli bileşenlerinin seçilmesi m ü m k ü n ol-
muştur. İşletme sahiplerinin onayı alınarak tesisat ma-
hallinin yeniden düzenlenmesi ve mevcut bazı tesisat
 Çıkif

Giriş -

90 [T]

SJ / T]
210 Ib/min

Amonyak
AÇIKLAMA çıkısı
(t vaporotöre)
BiRiM SİSTEMLERİNE iLiŞKiN
Kanatlı radyatör DÖNÜŞÜM iLiŞKiLERi

l) f 'f] Birimini [ 'C] birimine çevirmek için 32 çıkarıp 3) [Ib/min] Birimini [kg/s] birimine çevirmek için
kalanı 1,8 sayısına bölünüz. 0,00756 sayısıyla çarpınız.
Z) [gpm] Birimin! [L/s] birimine çevirmek için 0,0631 4) [psi] Birimini [kPa] birimine çevirmek için 6,89
sayısıyla çarpınız. sayısıyla çarpınız.

ŞEKİL J. İçten yanmalı doğal gaz motoru ara soğutma sistemine ilişkin prensip şeması

elemanlarının yerlerinin değiştirilmesi koşuluyla yeni
tesisat donatımının mevcut yapılardan birinin içine
monte edilmesi kararlıştırılmıştır. Sonunda derlitoplu,
verimli ve fazla yer kaplamayan bir tesisatın gerçek-
lenmesi olanağı elde edilmiştir. Sistem şeması ŞEKİL
l'de tanıtılmıştır. Yeni tesisat eski soğutma tesisatına
paralel olarak monte edilmişti. Eski soğutma tesisatı
herbiri 265 [kW] gücünde 75 [ton] kapasiteli elektrik-
le devitilen alternatif devinimli yedi adet amonyak
kompresörü ile aynı kapasiteye sahip iki yedek komp-
resörden oluşmaktaydı ve bu elemanlardan hiçbiri ser-
vis dışı bırakılmış değildi.
Kayıp ısı boyleri mevcut gaz ısıtmalı paket boylere
paralel olarak tesisatın buhar devresi üzerine bağlan-
mıştır.
2500 —,—
*C 2000 —
Doğal gaz moturu çalıştığı zaman gaz ısıtmalı boyler-
ler devreden çıkarılır. Kayıp ısı boyleri kullanılmadığı
zaman egzoz ya da çıkış debisi yönüniın değiştirilme-
si için kayıp ısı boyleri yakınına bir baypas vanası
monte edilmiştir. Motor silindir gömleklerinden ve
yağ soğutucusundan çıkan ısının uzaklaştırılması için
normal olarak sıvı emişli apsorpsyonlu üniteler çalış-
tırılır. Apsorpsyonlu ünitelerinin çalıştırılmaması du-
rumunda motor soğutma sisteminden yayman ısının
binanın yerleştirilen klasik tip bir motor radyatörün
aktarılması için gerekli önlemler alınmıştır. Böylece
tesisata maksimal düzeyde bir verimlilik ve esneklik
özelliği kazandırılmıştır. Bu özgün aıa soğutma sis-
temleri çalışmadığı zaman işlemlerin aksamadan de-
vamının sağlanması amacıyla da alternatif çözümler
üretilmiştir.
Temmuz Ayına ilişkin
Maksiınal Soğutma Yükü

Ortalama
=3
_Uj ;soo —• Soğutma Ytikü
:3
K~1
Ekim Ayına tlişkin
C- 1000 - Minimal Soğulma Yükü

500
o
~
CO
ı ı ı ı r T*
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

G ün ün Sa a deri
ŞEKİL 2. Üretim günleri için geçerli olan maksimal, minamal ve ortalama soğutma yükü eğrileri.

48 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

SOĞUTMA YÜKLERİ
ŞEKİL 2'de tipik üretim günlerinde geçerli olan 24 sa-
atlik rnaksimal ve minimal soğutma yük profilleri ile
ortalama yük profili tanıtılmıştır. Üretim kapasitesi ile
hava koşullarının değişmesinden ötürü soğutma yükle-
rinin mevsime göre değiştiği gözlenmektedir. Süt üre-
timinin yapılmadığı günlere ilişkin yük eğrilerinden
bir hayli farklıdır. Gerçekten de EKİM ayı eğrisinin
TEMMUZ ayı eğrisinin hayli altında olduğu görül-
mektedir.
Süt üretiminin yapılmadığı günlere ilişkin yük eğrileri
bir hayli basıktır. Bu eğrilerin genliği mevsime bağlı
olarak 100 ila 200 [ ton] veya 350 ile 700 [kW] arasın-
da değişim gösterir.
Motor/kompresör sistemi arlık temel soğutma yükü-
nün karşılanmasında kullanılmaktadır. Diğer ara so-
ğutma sistemiyle birlikte kullanıldığı zaman mo-
tor/kompresör sisteminin gücü gerekli soğutma kapa-
sitesinin %80 oranından daha fazlasına karşılayabile-
cek bir düzeye erişmektedir.
Bu ara soğutma sistemi soğutma yükü ne olursa olsun
tesisatın verimini ya da performans katsayısını %6
oranında artırmakta, verim artışı enerji tüketimi üzeri-
ne de yansıtarak bu tüketimi azaltmaktadır. Doğal gaz
moturu ve kompresör sisteminden yararlanılması so-
nucunda elektrik gereksiniminin hemen hemen %50
oranında azaldığına elektrik enerjisi tüketiminde ise
%75 oranında bir düşüş gözlendiğine tanık olunmuş-
tur.
Ara soğutma sisteminin gücü fazla büyük tutulmamış,
bu sistem motor/kompresör gurubu tam yükün altında
bir yükte çalışırken tam kapasitesini verebilecek bir
şekilde boyutlandırılmıştır. Ekonomik bakımdan uy-
gun görüldüğü zaman, ileriki bir tarihte ara soğutma
sisteminin gücünün artırılması mümkün olabilecekti,.
İŞLETME VE BAKIM ÖZELLİKLERİ
Soğutma tesisatı 1991 yılı başından beri sürekli olarak
çalışmaktadır. Yıllarca elektrikli bir soğulma tesisatını
çalıştırmış olan işletme sahipleri bu yeni doğal gaz
motoru ve ısı kazanım boyleri sisteminin bakım mas-
raflar: ve işletme karakteristikleri açısından eski tesis-
lerinden farklı olmadığını görmekten hoşnutturlar.
On yıldır çalışmış olan ve bakımının hayli masraflı ol-
duğu anlaşılan yedili bir alternatif devinimli komp-
mresör gurubunun yerini tek bir vidalı kompresör al-
mıştır. Yeni kurulan sıvı emişli apsorpsyonlu soğulma
tesisatı için 1991 yılından bugüne kadar bakım yapıl-
ması gerekmemiştir.
Öngörülen doğal gazlı bu soğutma tesisatının parasal
avantajı hayli önemlidir. Bu tesisata ilişkin enerji mas-
Tesisat Mühendisliği Demişi. Aralık 1994
rafları ile tümü elektrikle çalışan bir tesisata ilişkin
tahmini enerji masrafları arasındaki fark 1992 yılı
Mayıs ayı ile aynı yılın Ekim ayını kapsayan dönem-
de 40.000 dolar olarak hesaplanmıştır. Yani altı aylık
bir dönem boyunca 40.000 dolarlık bir enerji tasarru-
fu sağlanmıştır.
Elektrik fiyallarındaki mevsimsel değişiklikler dikka-
te alındığı zaman yıllık tasarrufun 70.000 dolar düze-
yinde olacağı tahmin edilmektedir. Sadece ara soğut-
ma sisteminin yıllık enerji tasarrufu 14.000 dolar dü-
zeyindedir. Bu ise ara soğutma sisteminin dörl yıl
içinde kendini amorti edeceği anlamını taşır.
ÇEVREYE İLİŞKİN YARAR ÖZELLİKLERİ
Doğal gaz moloru/ vidalı kompresör soğukluk üretimi
tesisatının birçok yararı vardır. Bu projenin asıl amacı
çevrenin korunması olmamakla birlikte gerçeklenen
soğutma tesisatının çevre için çok yararlı olduğunu
bilmekteyiz.
Herşeyden önce, kullanılan soğutucu akışkanlar yani
ana sistemdeki amonyak ile apsorpsyonlu sistemdeki
su çevreye zarar vermeyen ürünlerdir. Motor/kompre-
sör sisteminin verimi birbirlerinden ayrı çalışan so-
ğutma tesisatı ile buhar tesisatının veriminden bir
hayli yüksek olduğu için çevre daha az kirlenmekte,
doğal kaynaklar daha iyi korunmaktadır.
New York Belediyesi bu tesisalın havayı temizleyici
özellikte olduğunu tescil etmiştir. Doğal gaz moto-
ru/vidalı kompresör ortak tesisatı merkezi bir elektrik
üretim santraline oranla CO2 y a y ı n ı m ı n ı n %23 ora-
nında azalmasını sağlamaktadır.
SON SÖZ
Kurulan soğutma tesisalı fabrika sahiplerine büyük
oranda tasarruf yapmaları olanağını vermiştir. Doğal
gaz motoru ve kompresör sisteminin ortak çalışması
esasına dayanan bu tip soğutma tesislerinin ekonomik
özellikleri çok uygundur.
Ara soğutma sisteminden yararlanılması tesisatının
ekonomik yararlanılması tesisatın ekonomik yararları-
nın daha da artmasını sağlar. Nedeni de şudur: ara so-
ğutma sistemi kayıp ısı miktarlarından yararlanarak
bunun yerine eşdeğer miktarda mekanik enerjinin el-
de edilmesine olanak verir. Gerek elektrik enerjisi yü-
kü gerekse elektrik enerjisi talebi azaldığı için ara so-
ğutma prosesinin uygulanması son derece avantajlı-
dır.
Bir soğutma veya hava koşullardırma yükünün mev-
cut olması halinde ara soğutma işleminin elektrikle
beslenen soğutma tesislerinde uygulanması da olanak-
lıdır. Yüksek basınçlı buhar üretimi için motorun eg-
zoz donanımından yararlanılır.
49
 D U Y U R U

Sayın Üyemiz,
27 Aralık 1994 tarih ve 22154 Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Tebliğ'de
Mühendisler, Şehir Plancıları, Jeologlar, Yetkili Tekniker ve benzerleri tara-
fından düzenlenen plan, proje, resim ve hesaplar, tevhid ve ifraz beyannamele-
ri, jeoloji ve fizibilite raporları ile benzeri belgelerde yer alacak asgari bilgileri
içeren formun 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 149. maddesinin
Maliye Bakanlığı'na verdiği yetkiye dayanılarak adı geçen meslek mensupla-
rınca düzenlenerek yetkili kurumlarca tasdik edilmesi şartı getirilmiştir.
Bu uygulama 01.01.1995 tarihinden itibaren geçerli olacaktır. Bu uygulama ile
ilgili form ektedir.

HER TÜRLÜ PLAN, PROJE, RESİM VE HESAPLARLA İLGİLİ OLA-

RAK MÜHENDİSLER, MİMARLAR, ŞEHİR PLANCILARI VE YET-
KİLİ TEKNİKERLER TARAFINDAN DÜZENLENEREK, BU BELGE-
LERİ TASDİK EDEN KAMU KURUM VE KURULUŞLARI TARAFIN-
DAN MALİYE BAKANLIĞINA GÖNDERİLECEK BİLGİ FORMU

A ve B Bölümleri proje, plan v.b. belgelerin mükellifleri tarafından doldurulacaktır

A PLAN, PROJE, RESİM VE HESAPLARI YAPANLARIN B PLAN, PROJE, RESİM VE HESAPLARI Y A P T I R A N L A R I N

1 VERGİ DAİRESİ * 11 VERGİ DAİRESİ *

7 12 SİCİL NO
SİCİL NO

3 SOYADI (Unvanı) 13 SOYADI (Unvanı)

4 ADI 14 ADI

5 BABA ADI A 15 Mahalle veya Semi

6 DOĞUM TARİHİ D 16 Cadde veya Sokak

7 DOĞUM İL R 17 Kapı Numarası

YERİ İLÇE E 18 Daire Numarası

8 MESLEĞİ S 19 İL *

8 BAĞLI OLDUĞU ODA İ 20 İLÇE *

10 ODA SİCİL NO C YAPILAN İŞİN

21 ÇEŞİDİ
Plan, proje, resim ve hesaplan yapanın:
Adı Soyadı 22 ODA PROJE K A Y I T NO
imzası
23 ADA NO 24 PARSEL NO

(Bu bölüm bilgi formunu onaylayan kurum tarafından doldurulacaktır) Yukarıda yer alan bilgiler projeye uygun ve doğrudur.
* .... / /199
25 KURUM ADI
Tasdik eden kurum yeıkilisi
26 PROJE K A Y I T NO
İmza K. işe
27 PROJE ONAY TARİHİ
28 İLGİLİ DÖNEM

50 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 •,, * '

* ^ D U Y U R U
•
ı ••••• v u
^T IH^B ••Tl ^Pfc l^k «-»M-»SW.™^.:.•.:.:-;.:.»:.:-:.;.•.:.:. , , . ,

makîna mühendisleri odası

ILULUSAL ıı l¥l

TESİSATMÜHENDİSLİĞİ
KONGRESİ ı ı

VE SERGİSİ
KATKIDA BULUNAN KURULUŞLAR
Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı

Tesisat Mühendisleri 10-14 EKİM

Derneği
1995 İZMİR
*. V f Ege Soğutma Sanayi ve
İş Adamları Derneği BÜYÜK EFES OTELİ
CONVENTION CENTER
Isıtma Soğutma Klima
İmalatçıları Derneği

Dokuz Eylül
Üniversitesi
İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI
DR. BURHAN ÖZFATURA'NIN
İZFAŞ KATKILARIYLA

TMMOB Makina Mühendisleri Odası izmir Şubesi

Atatürk Caddesi No: 422 Kat: 5 35210 Alsancak - İZMİR
Tel: (232) 463 55 54 - 422 08 11 - 463 41 98 Faks: (232) 422 60 39

Tockaf MiihpnHUliöi Rprcıki Aralık 1 QQ4

 . II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ.

SAYIN YETKİLİ,

II. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi TMMOB Makina Mühendisleri Odası

t a r a f ı n d a n 10-14 Ekim 1995 t a r i h l e r i arasında Büyük Efes Oteli'ı de
düzenlenecektir. B i r i n c i s i 600 fes isa l M ü h e n d i s i n i n k a t ı l ı m ı y l a 15-17 Nisan 1V93
t a r i h l e r i a r a s ı n d a y i n e i z m i r ' d e d ü z e n l e n e n h u kongre; Tesisat M ü h e n d i s l i ğ i
alanında gelişini?; ülkelerde pek çok örneği görülen ancak ülkemize henüz girmemiş,
yada yeni yeni k u l l a n ı l m a y a haşlanmış h i l g i ve teknolojinin yaygınlaştırılması
temel a m a c ı n ı t a ş ı m a k t a d ı r .

Kongre a y n ı z a m a n d a Tesisat M ü h e n d i s l i ğ i ' n i n s o r u n l a r ı , e ğ i l i m i v e d i ğ e r

e t k i l e ş i m l e r i n i n y a n ı sıra h u a l a n d a k i i m a l a t ç ı , tasarımcı, u y g u l a y ı c ı i l i ş k i l e r i n i n
tartışılacağı platformları, panelleri ele içermektedir.

Kongreye yukarıda h e l i r l i l e n temel amaç; çerçevesinde seçilmiş konuların pek

çoğunda u z m a n l a ş m ı ş , örnek u y g u l a m a l a r g e r ç e k l e ş t i r m i ş , çağdaş h i l g i v e
deneyime s a h i p değerli m ü h e n d i s l e r v e h i i i ı n a d a m l a r ı n ı n ç a ğ r ı l ı k o n u ş m a c ı l a r
olarak k a t k ı l a r ı sağlanmıştır.

Ç a ğ r ı l ı k o n u ş m a c ı l a r ı n y a n ı ş ı n ı kongreye yine y u k a r ı d a h c l i r t i l e n amaç

doğrultusunda pek çok değerli mühendis ve h i l i m adamı h i l d i r i sunmak amacı i l e
haşvıırmuş hulunmakıadır.

Ülkemizde i k i n c i kez y a p ı l a c a k olan ve Tesisat Mühendisliği a l a n ı n d a k i en öneı i l i

toplantı olan II. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi'ne T ü r k i y e ' d e
hu alanda deneyim kazanmış, e d i n d i k l e r i teknolojiyi geliştirme hccerisi elde e t n ı i ş ,
çalışmalarıyla Tesisat Mühendisliği'nin gelişmesine katkıda hulunan kuruluşla: in
k a t ı l ı m ı önemli destek sağlayacaktır. Birincisinden daha üst düzeyde hir k a t ı l ı m ı n
gerçekleşeceği hu kongre kamu ve özel sektör y e t k i l i l e r i , ü n i v e r s i t e çevresi, uzm in
mühendisler i l e hu sekti irde ürün hizmet veren k u r u l u ş l a r ı n i l e t i ş i m otlağı olacak ir.
N i t e l i k l i h i r t a n ı t ı m o l a n a ğ ı n ı n sağlanacağı II. U l u s a l Tesisat M ü h e n d i s l i ğ i
Kongresi ve Sergisi'ne i l g i , k a t k ı ve k a t ı l ı m ı n ı z ı diler, ç a l ı ş m a l a r ı n ı z d a haşan ar
dileriz.

Saygılarımızla...

II. ULUSAL TESiSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

Atatürk Bulvarı No: 122/5 Alsancak-İZMİR Tel: (0.232) 422 0811 - 463 41 98 Fax: 422 60 39 - 463 55 54

52 Tesisat Mühendisliği Dergisi, A r a l ı k 1994

 -II. ULUSAL TESiSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ.

II. ULUSAL TIiSİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ

SIİRC;İ ŞARTNAMESİ
1. II. Ulusal Tesisat Mühendisliği Sergisi 10-14 Ekim 1995 tarihlerinde TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI taralından ay-
nı tarihlerde gerçekleştirilecek olan II. Ulusal Tesisat Mühendisliği kongresi ile birlikte düzenlenmektedir.

2. SERGİ YERİ: Büyük Efes Otoli Convenlion Genler.

3. SERGİ TARİHLERİ: 10-1-1 ükirn 19S5

4. SERGİYE KATILAN KURULUŞLARA SUNULACAK HİZMETLER:

4.1. Sergi alanının koordinasyonu 4.2. Standların hazırlanması
4.3. Elektrik tesisatının kurulması 4.4. Standların alınlıklarına kuruluş isimlerinin tek tip yazılması
4.5. Standlara bir masa ve bir sandalye verilmesi

5. SERGİ KATALOGU: Sergiye kalılan kuruluşların tanıtımının yapılacağı sergi kataloguna katılım ücretsiz olacaktır. Kuruluşların
sergi katalogunda yer alabilmek sergi katalogu şartnamesinde belirtilen yükümlükleri yerine getirmelidirler.
Kataloga ayrıca reklam vermek isteyen kuruluşlar reklam filmlerini ODA'ya bir ay önce iletmelidirler.
Katalog reklam ücretleri aşağıda verilmiştir.

YERLEŞME VE TOPLANMA
Standlar sergiye katılan kuruluşlara 8 Ekim 1995 tarihinde saal 12.00'de teslim edilecektir. Standlar 15 Ekim 1995 talihinde saat
18.00'e kadar boşaltılacaktır.

STAND ZİYARET SAATLERİ

Hergün saat 9.00-19.00 arası

6. KATILIM ESASLARI
6.1. Oda Katılımcı Kuruluşların haklarını gözeterek, hizmetlerde gerekli gördüğü değişiklikleri yapabilir ve sözleşmeyi yorumlayabilir.
6.2 Oda, Katılımcı Kuruluşların bu şartnamede belirtilenler dışında ek hizmet talepleıinin reddine ya da kabulü yetkisine haizdir.
Oda'nın kabul edeceği hizmetlerin ve uygulamaların masrafları, talep edilen ek sergi malzemelerinin kiralama bedelini Katılımcı
Kuruluş ödeyecektir.
6.3. Standların iç düzenlemesi Katılımcı Kuruluşa aittir. Oda genel sergi düzenini korumak durumunda olduğu için ek dekor, öznl ay
dınlatma vb. gibi işleklerde Katılımcı Kuruluş ODA'ya bilgi verir ve onay alır.
6.4. Oda Katılımcı Kuruluş'a bedeli ödenen sergi alanını ve belirtilen hizmetleri vermekle yükümlüdür.
6.5. Katılımcı Kuruluş kendisine teslim edilen stand malzemelerine gerekli özeni göstermek, stand yüzeyinin çizilip delinmesine neden
olacak malzeme kullanmamak, tersi durumunda zararı nakden ödemekle yükümlü olmak durumundadır. Bu sorumluluğu yerine ge
tirmedikçe ürünlerini sergi alanı dışına çıkaramayacaktır.
6.6. Katılımcı Kuruluş bu şartnamede sağlanan hakların bir başka kişi ya da kuruluşa kiralayamaz ve devredemez.
6.7. Oda sergi alanının genel güvenliğini sağlar, ancak ürünlerin sigorta sorumluluğu Katılımcı Kuruluşa ait olacaktır. Katılımcı Kruluş
Sergi süresince kullandığı elektriğin bedelini TEK'in belirlediği tarifeden ODA'ya ÖDER. Bu bedel Katılımcı Kuruluşa ODA
tarafından fatura edilir.
6.8. Odanın elinde olmayan doğal afet vb. gibi nedenlerle SERGİ'nin açılmaması, ertelenmesi ya da başka bir alanda düzenlenmesi
durumunda, tarafların yükümlülükleri olduğu gibi devam edecektir.

7. SÖZLEŞMENİN AKDİ VE MALİ KOŞULLAR

7.1. Sözleşme en geç 1 Eylül 1995 tarihine kadar imzalanarak aşağıda belirtilen adrese gönderilecektir.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ SERGİSİ DÜZENLEME KURULU
Atatürk Cad. No: 422/5 Alsancak-İZMİR

7.2 Katılımcı Kuruluş, sergi katılım bedelinin % 50'sini sözleşmenin imzalanmasıyla birlikte naklen öder. Kalan % 50'sini
ise Türk Lirası taksitlendirmede; sözleşme tarihi başlangıç sayılmak koşuluyla, en geç 3 ay içerisinde (14-Ekim 1995 son ödeme
tarihidir) üç eşit taksitle çek vererek öder. Kalan %50'sini döviz olarak ödeme durumunda ise üç eşit taksitle (14 Ekim 1995 son
ödeme tarihidir) çek vererek öder. Katılımcı Kuruluş, SERGİ Katılım Bedelinin tümünü ödemedikçe hiçbir hak
talebinde bulunamaz.
7.3 Katılımcı Kuruluş'un 24 Haziran 1995 tarihine kadar yapacağı iptalde sözleşme bedelinin % 15'i, 7 Ağustos 1995'e kadar
yapacağı iptalde ise % 30'u iptal bedeli olarak alıkonur. Peşin ödemenin kalanı 10 Ekim 1995'de Katılımcı Kuruluş'a geri
ödenir.
7.4. Katılımcı Kuruluş, SERGİ Katılım Bedelini Türk Lirası ödemeler için: TMMOB Makina Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Ziraat Ban
kası Alsancak Şubesi 30440/20051 -6 No'lu hesaba, döviz ödemeleri için ise anılan bankanın 30103/8546-2 numaralı hesabına ya-
tırır. Çekler TMMOB Makina Mühendisleri Odası izmir Şubesi adına kesilir. Ödenen bedellere karşılık ODA, Katılımcı Kuruluş'a fa-
tura verir.

8. DİĞER KOŞULLAR
8.1. Sözleşme ve Sergi planı bu şartnemenin ekidir.
8.2 Uyuşmazlıkların çözümünde izmir Mahkemeleri ve icra Daireleri yetkilidir.

II. ULUSAL TESiSAT MÜHENDiSLiĞi KONGRESi VE SERGİSİ

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

Atatürk Bulvarı No: 422/5 Alsancak-İZMİR Tel: (0.232) 422 0811-463 41 98 Fax: 422 60 39 - 463 55 54

Tesisat Mühendisliği Dereisi, Aralık 1994 53

re
ö.

r
U9

4.KAT

OTURUM SALONU

ı , «. • • • •
2.KAT KAFETERYA

5.KAT
II. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi
Sergi Yerleşim Planı
 II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ SERGİSİ
SÖZLEŞMESİ

KURULUSUN ADI :

KURULUŞUN YETKİLİSİNİN ADI ve GÖREVİ :

ADRES :

TELEFON: TELEFAX:

VERGİ DAİRESİ, VERGİ NO :

KURULUŞUN ÇALIŞMA ALANI :

STANDA YAZILACAK KISA KURULUŞ ADI :

SERGİLENECEK MALZEMENİN CİNSİ :

KİRALANAN STANDIN

SI AND NO. MODÜL SAYISI BEDELİ ($) 'BEDELİ (TL l 10PLAM BEDEL (TL/S)

*Sözleşme günündeki Ziraat Bankası efektif satış kuru esas almaca <tır. 1 US $ = TL

STAND BEDELİ (Bir Modül içi ı)

0-20 Modül için: 200 $ 20-30 Modül için: 190 $ 30 Modül ve yukarısı için: 180 $

*ÖDEME PLANI TARİH BEDELİ (TL/$) AÇIKLAMA

NAKİT ÖDEME

ÇEK İLE ÖDEME

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ SERGİSİ ŞARTNAMESİ'nde belirtilen koşulları ve sergiye katılım bedeli olan
TL7$'ı
ödemeyi kabul ve taahhüt ediyoruz.

Tarih, imza ve kaşe

* Sergi katılım bedelinin % 50'sinin başvuru tarihinde Türk Lirası karşılığı ödemeler için Makina Mühendisleri Odası
izmir Şubesi'nin Ziraat Bankası Alsancak Şubesi 30440/20051-6 numaralı hesabına, döviz karşılığı ödemeler için ise
anılan bankanın 30103/8546-2 numaralı hesabına yatırılması, % 50'sinin ise ödeme planı bölüntünde belirtilen
tarihlerdeki çek ile ödenmesi gerekmekledir.

II. ULUSAL TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ VE SERGİSİ

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

Atatürk Bulvarı No: 422/5 Alsancak-İZMİR Tel: (0.232) 422 0811- 463 41 98 Fax: 422 6ü 39 - 463 55 54

54 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 DUYURU
ETKİNLİKLER
ETKİNLİK TARİH YER İLETİŞİM

Mühendis, Mimarların Özlük Yıldız Üniversitesi TMMOB Mak. Müh. Odası İsi. Şb.
Haklan ve Sendikalaşma - PANEL 4 Şubat 1995 Oditoryumu 0.212-2524500

II. Hava Kirlenmesi Modellemesi İTÜ Uçak ve Uza y B i l i m l e r i Fab.

ve Kontrolü Sempozyumla '95 22.24 Mart 1995 İstanbul 0.2122524100

Trafikte Çağdaş Uygulamalar Yunus Emre TMMOB Mak. Müh. Odası İst. Şb.
PANEL 5 Nisan 1995 Kültür Merkezi 0.212-2524500

TMMOB Mak. Müh. Odası İst. Şb.

11 Trafik Sempozyumu 28-30 Nisan 1995 İstanbul 0.212-2524500

TMMOB Mak. Müh. Odası İst. Şb.

Su Kongresi 2 1-23 Haziran 1995 İstanbul 0.212-2524500

ECOS'95 Verim Maliyet ODTÜ

Optimizasyon Simulasyon ve Enerji 11-14 Temmuz 1995 İstanbul 0.31221 1000/9536
Sistemlerinin Çevreye Etkileri

7. Ulusal Makina Teorisi Y.T.Ü. Mak. Böl.

Sempozyumu (MTS'95) 20-22 Eylül 1995 İstanbul 0.2122529500

Oda Eskişehir Şb.

I. Ölçübilim Kongresi Eylül 1995 Eskişehir 0.222231 3854

TMMOB Mak. Müh. Odası İst. Şb.

Otomotiv Sempozyumu 4-6 Eylül 1995 İstanbul 0.212-2524500

III. Ulusal Makina Mühendisliği TMMOB Mak. Müh. Odası İst. Şb.
ve Eğitim Sempozyumu 26-28 Ekim 1995 İstanbul 0.212-2524500

11. Ulusal Tesisat Mühendisliği TMMOB Mak. Müh. Odası İzmir Şb.
Kongresi ve Sergisi 10- 14 Ekim 1995 İzmir 0.23246341 98

I. Uluslararası Doğal Gaz TMMOB Mak. M İh. Odası

Kongresi ve Sergisi Kasım 1995 Ankara 0.312-231 31 59

TMMOB Mak. M İh. Odası İst. Şb.

Mühendislik Kurultayı 13- 17 Kasım 1995 İstanbul 0.212-2524500

TMMOB Mak. Müh. Odası

Sanayi Kongresi 23-25 Aralık 1995 Ankara 0.312-231 31 59

SERBEST MÜHENDİSLİK MÜŞAVİRLİK ALINACAK ÜCRETLER

HİZMETİ VEREN FİRMALARIN 15.2.1995 1. ilk Tescil Kendi Adına 2.000.000.-
TARİHİNE KADAR TESCİLLERİNİ 2. İlk Tescil Üye Sigortalı 3.000.000.-
3. ilk Tescil Sermaye Şirketi 5.000.000.-
YENİLEMELERİ GEREKMEKTEDİR.
4. Tescil Yenileme 1.400.000.-
İSTENEN BELGELER: 5. Tescil Vize 1.200.000.-
1. Tescil Belgesi Başvuru Formu 6. Tam gün çalışan bir üyenin dışındaki
2. Eski Tescil Belgesi (Kayıp ise dilekçe) ek her Mak. Müh. için 1.000.000.-
3. Adres değişikliği var ise; Vergi Levhası ve Kira Sözleş- 7. Adres, isim değişikliği, kayıp
mesi veya Tapu belgesi Fotokopisi . Şirketlerde Tica- nedeniyle yenilemelerde 1.400.000.-
ret Sicil Gazetesi adres değişikliği ilanı.
4. Çalışan mühendis firma sahibi ise: yeni tarihli Bağ-Kur
TESCİL YENİLEME'DE 15.2.1995 TARİHİNDEN SONRA
prim makbuzu veya Bağ-kur kaydının devam ettiğine
dair yazı. ALINACAK ÜCRETLER %50 ZAMLI OLACAKTIR.
5. Çalışan mühendis SSK'lı ise; son 4 aylık pirim bordro-
su. Ücretli çalışan mühendis yeni işe girmiş ise SSK Yeni SMM Tescil ve Mesleki Denetim Yönetmeliği'ne göre
İşe Giriş Bildirgesi, İmza Sirküleri, 1 yıllık Hizmet Söz- Tescil Belgeleri veriliş tarihini takiben üo yıl süreyle Şube-
leşmesi (Sigorta pirimlerinin asgari 12.000.000.- TL'den lerce Vizelenecek, bu sayede SMM'ler Belgelerini daha ça-
ödeneceği belirtilecek), firmadan ayrılan mühendisin buk alabilecekler. Vize uygulaması 1995 yılından itibaren
işten ayrıldığına dair dilekçe. başlayacaktır.

56 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994

 DUYURU
T.C.
EGE ÜNİVERSİTESİ
GÜNEŞ ENERJİSİ ENSTİTÜSÜ
MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜH. BÖLÜMÜ
ve
TÜRK-ALMAN KÜLTÜR MERKEZİ
TMMOB
MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İzmir Şubesi
ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI İzmir Şubesi
Katkılarıyla
TÜRK-ALMAN ENERJİ SEMPOZYUMU
"GÜNEŞ ENERJİSİ ve DİĞER
YENİLENEBİLİR ENERJİ
UYGULAMALARINDAKİ GELİŞMELER11
19-21 Nisan 1995
Ege Üniversitesi Atatürk Kültür Merkezi
Konak-İZMİR
DÜZENLEME KURULU: 9. Rüzgar Enerjisi ve Uygulamaları,
Prof. Dr. Mehmet AYDIN ( Ege Ü.) 10. Biomas Enerjisi ve Uygulamaları,
Prof. Dr. Gürbüz ATAGÜNDÜZ ( Ege Ü.) 11. Enerji Planlaması, Ekonomisi ve işletmeciliği,
Doç. Dr. Metin ÇOLAK ( Ege Ü.) 12. Jeotermal Enerji ve Uygulamaları,
Doç. Dr. Ali GÜNGÖR ( Ege Ü.) 13. Sanayide G.E. ile Sıcak Su ve Buhar Üretimi,
Doç. Dr. Necdet ÖZBALTA ( Ege Ü.) 14. Enerji ve Çevre Sorunları,
Dr. Eleonore RAMİMİ ( TAKM ) 15. Diğer Yenilenebilir Enerji Kaynakları
Hakan BULGUN ( MMO İzmir Şubesi)
Musa ÖZTUFAN ( EMO İzmir Şubesi) PANO ve ÜRÜN SERGİSİ:
Sempozyum esnasında bir pano ve ürün sergisi
AMAÇ: düzenlenecektir. Sergiden, firma ve kuruluşların
Sempozyumun amacı, güneş enerjisi ve diğer ye- ürün ve sergisine katılma koşulları Ege Üniversi-
nilenebilir enerji uygulamaları üzerindeki son ge- tesi Güneş Enerjisi Enstitüsü Sekreterliği 5.
lişmeleri, bu konuda yapılan çalışmaları toplamak TÜRK ALMAN ENERJİ SEMPOZYUMU 35100
ve duyurmak, sorunlar ve gelişmeler konusunda Bornova/İZMİR adresinden alınabilir.
tartışma ortamı yaratmak, ilgili kişi ve kuruluşları
bir araya getirmek, böylece bilgi alışverişi, yakın- SEMPOZYUM KATILIM ÜCRETİ:
laşma ve uluslararası işbirliği ortamını sağlamak Sempozyum katılım ücreti SOO.OOO.TL.'dir. Bildiri-
ve geliştirmektir. yi sunan kişiden yarı ücret alınacaktır. Katılmak
isteyenler, katılım ücretini 15 Mart 1995 tarihine
KAPSAM: kadar, yukarıda verilen banka hesap numarasına
1. Güneş Enerjisi toplayıcıları, yatırmaları gerekmektedir. Bu tarihten sonra katıl-
2. Akti ve Pasif Isıtma/Soğutma Sistemleri, mak isteyen bildiri sahipleri tam ücret ödemek zo-
3. Fotovoltaik ve Fotokimyasal Güneş Pilleri ile rundadırlar.
Uygulamaları,
4. Enerji Depolama, BAŞVURU ADRESİ :
5. Güneş Enerjisiyle Damıtma, 5. Türk-Alman enerji sempozyumu
6. G.E, ile Hidrojen Üretimi ve Uygulamaları, 18-21 Nisan 1995
7. Güneş Enerjisi Tarımda Kullanımı, Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü
8. G.E.Ii Sistemlerde Ölçme ve Kontrol Teknikleri 35100 Bornova/İZMİR

Tesisat Mühondisliği DPI-PİSİ. Aralık 1994

 makina mühendisleri odası

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ

REKLAM ŞARTNAMESİ

ILAIİ ŞARTNAMESİ
1. TANIMLAR
Bu şartnamede TMMOB Makina Mühendisleri Odası istanbul Şubesi "ODA", ODA süreli yayını Tesisat Mühendisliği Dergisi 'DERGİ"
ve dergiye ilan veren kuruluşa "FİRMA" denir.

2. KAPSAM
Şartnamenin kapsamı ODA' nm yayınladığı DERGİ' de üretim ve hizmetlerini tanıtmak ve duyurmak isteyen FİRMA' l^rca belirtilen koşul-
larda ilan verilmesi işleridir.

3. İLAN KOŞULLARI
3.1. DERGİ' nin sayfa boyutları 20x27 cm' dir. Reklamlar 16x23.5 cm boyutlarında pozitif ofset film olarak gönderilir
3.2. ilan bedelleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Bu bedellere KDV eklenecektir.
3.3. Film gönderilmemesi halinde film bedeli FİRMA tarafından ödenir.
3.4. ODA gerektiğinde ilan bedellerini ve koşullarını değiştirebilir, sözleşme yapan firmalar bu durumdan etkilenmez

4. ÖDEME KOŞULLARI
4.1. DERGİ yayınlandıktan sonra 2 adet DERGİ, FİRMA' nın bu DERGİ' de yayınlanan reklamların tutarını belirten ODA' nm acık faturası
ile birlikte FİRMA' ya gönderilir.
4.2. Reklam bedeli fatura tarihinden başlayarak en geç 15 gün içerisinde nakit olarak aşağıda verilen ODA hesabın ı yatırılır veya 15 gü-
nü geçmeyecek vade ile çek düzenlenebilir. ODA gerektiğinde tahsilat için eleman yollayabilir.
4.3. FİRMA yapılan ödemelerde, ödeme ile ilgili ODA faturasının tarih ve numarası ile reklamın yayınlandığı DERGİ sayısını belirtir.
4.4. Fatura bedelinin sözleşmede belirtilen opsiyondan sonra ödenmesi durumunda aylık %8 gecikme farkı alınır.
4.5. Süresinde yapılmayan ödemelerde ODA tek taraflı olarak sözleşmeyi fesh etmek hakkına sahiptir. Bu gibi duru nlarda P RMA'ya ön-
ceki faturalarda yapılan indirimler, ek bir fatura kesilerek geri alınır.

5. DİĞER KOŞULLAR
5.1. Şartname konusu işlerin yürütülmesinde FİRMA'nın adresine yapılacak bildirim aynı gün FİRMA'ya yapılmış sayılacaktır
5.2. Uyuşmazlıklar ve Oltaya çıkacak yeni durumların görüşmeler yoluyla çözülmesi esastır. Çözümlenemeyen uyu: mazlıkla- için Ankara
Mahkemeleri ve icra Daireleri yetkilidir.
5.3. Bu şartname, 1 Ocak 1994 tarihinden itibaren geçerli olup 5 madde olarak düzenlenmiştir.

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ 1994 YILI İLAN BEDELLERİ

1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 11 12

SAYI SAYI SAYI SAYI SAYI SAYI

ARKA KAPAK
19.200.000 18.240.000 17.280.000 16.320.000 15.360.000 14/00.000
RENKLİ
ON İÇ KAPAK
15.200.000 14.440.000 13.680.000 12.920.000 12.160.000 11/00.000
RENKLİ
ARKA İÇ KAPAK
14.400.000 13.680.000 12.960.000 12.240.000 11.520.000 800.000
RENKLİ
İKİNCİ KAPAKLAR'
12.000.000 11.400.000 10.800.000 10.200.000 9.600.000 000.000
RENKLİ
İÇ SAYFALAR
9.600.000 9.120.000 8.640.000 8.160.000 7.680.000 ?00.000
RENKLİ
İÇ SAYFALAR
6.400.000 6.080.000 5.760.000 5.440.000 5.120.000 600.000
SİYAH-BEYAZ
1/2 SAYFALAR 4.760.000
5.600.000 5.320.000 5.040.000 4.480.000 •00.000
RENKLİ
1/2 SAYFALAR
4.000.000 3.800.000 3.600.000 3.400.000 3.200.000 coo.ooo
SİYAH-BEYAZ
1/4 SAYFALAR
3.200.000 3.040.000 2.880.000 2.720.000 2.560.000 400.000
RENKLİ
1/4 SAYFALAR 2.160.000 2.040.000
2.400.000 2.280.000 1.920.000 800.000
SİYAH-BEYAZ
İÇ TANITIM "
19.200.000 18.240.000 17.280.000 16.320.000 15.360.000 400.000
BÖLÜMÜ

Peşin Ödeme: ilan bedelinin tamamının Sözleşme imzalandığında nakit olarak ODA'nın banka hesap numarasına yatıulması iurumunda
DERGİ'de yayınlanacak ilanlara ayrıca %20 indirim uygulanır.
* İkinci Kapak: Ön kapaktan hemen sonra gelen sayfalar.
" iç Tanıtım Bölümü: Derginin tam ortasında yer alan 4 sayfadır(2'si karşılıklı)

58 Tesisat Mühendisliği Dergis , Aralık 1994

 TMMOB MMO TESİSAT MÜHENDiSLiĞi DERGİSİ
1994 YILI KÜÇÜK İLANLAR ŞARTNAMESİ
1. TANIMLAR
Bu şartnamede TMMOB Makina Mühendisleri Odası Tesisat Mühendisliği Dergisi" ı MD", küçük ilan vtncn \
firmalar "FİRMA" olarak anılacaktır.

2. KAPSAM
Şartnamenin kapsamı TMD'de üretim ve/veya hizmetlerini tanıtmak ve duyurmak isteyen FİRMA'larca belirtilen
koşullarda reklam ve ilan verilmesi işleridir.

3. TMD'NİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ ;

3.1. Dergi Boyutu 20x27 cm'dir. i
3.2. Küçük ilanlar için ayrılan baskı alanı 16x23,5 cm'dir. j
3.3. TMD'nin baskı sayısı 5000 adettir.
3.4. Küçük ilanlar sadece siyah/beyaz olarak kullanılabilir.
3.5. Renkli kullanılmak istendiğinde ek ücret ödenir.

4. REKLAM KOŞULLARI
4.1. Reklam metinlerinin boyutları; genişlik en az 7,5 cm., en fazla 16 cm., yükseklik FIRMA'arın tercihine göre
değişir veya en fazla 9cm. olabilir. (Dikey bant ilan: 5cm. x 23,5cm. ebadir,r;-ı)
! 4.2. Reklam bedeli (genişlik x yükseklik x birim fiyat) + KDV olarak hesap!a<:ac:-^;!r.
Birim fiyat st. x cm. üzerinden alınacaktır.
Birim fiyat (siyah-beyaz)= 16.000 TL'dir.
Birim fiyat (renkli)= 26.000 TL'dir.

5. ÖDEME KOŞULLARI
5.1. Reklam bedeli, sözleşme tarihinde nak't olarak ödenecektir.
5.2. Ödemeler TMMOB Makina Mühendisleri Odası istanbul Şubesi'nin T.iş. Bankası Galatasaray Şubesi
623683'nolu hesabına yatırılabilir.
5.3. TMD'nin reklam faturaları ve iki adet dergi, yayınlandıktan hemen sonra gönderilecektir.

6. DİĞER KOŞULLAR
6.1. Şartname konusu işlerin yürütülmesinde FİRMA'nm adresine yapılacak bildirim aynı gün FİRMA'nın kanuni
adresine yapılmış sayılacaktır.
6.2. Uyuşmazlıklar durumunda Ankara Mahkemeleri ve icra Daireleri yetkilidir. i
6.3. Bu şartname, sözleşme imzalandığı tarihten başlayarak geçerli olup 6 madde olarak düzenlenmiştir.

TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

TESİSAJ MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ
1994 YILI KÜÇÜK İLANLAR SÖZLEŞMESİ
TMMOB Makina Mühendisleri Odası istanbul Şubesi, istiklal Cad. Ankara İşhanı No: 99 Kat: 4 Beyoğlu/İST.
Tel: (0-212) 245 03 63 - 64 / 252 95 00 - 01 Fax: 249 86 74

FİRMA ADI
Firma Yetkilisi Adı-Soyadı
Adres

Telefon: Fax: Vergi Dairesi ve No.su:

YAYINLANACAK İLANIN
| Ebadı (genişlik x yükseklik) :
| Kaç sayıda yayınlanacak :
Tasarım : ( ) Firma tarafından
; ( ) Oda tarafından

A .._l.l, -ınn/ı
59
 T E S İ S A T MÜ HEND İSL İĞİ Y A Y I N DAN ŞM A K UR U LU
Mak. Müh Hasan AKALIN Prof. Dr. Neşet KADIRGAN
Mak. Müh.Gürhan AKDOĞAN Prof. Dr. Haluk KARADOĞAN
Mak. Müh. Hulki AKSOY Doç.Dr.Abdurahman KkIÇ
Mak. Yük. Müh. Bülent ALTAN Dr. Müh. Erdoğan KİBARER
Prof. Dr. Ahmet ARISOY Mak. Müh. Kani KORKMAZ
Mak. Müh.. Suat ARZIK Yük. Müh. Uğur KÖKTÜ RK
Mak. Yük. Müh.Erdoğan ATAKAR Mak. Müh. Ferruh S. KUDUOĞLU
Mak. Yük.. Müh. Tuncay AYHAN Mak. Yük. Müh. Rüknettin KÜÇÜKÇALI
Mak. Yük. Müh.Güralp BASIM Mak. Yük. Müh. Celal OKUTAN
Doç. Dr. Düriye BİLGE Prof. Dr. Kemal ONAT
Dr. Müh. Mustafa BİLGE Mak. Müh. Coşkun ÖZBAŞ
Mak. Müh. Metin BİLGİÇ Doç. Dr. Salim ÖZÇELEIÎİ
Mak. Müh. Sami BÖLÜKBAŞIOĞLU Prof. Dr. Doğan ÖZGÜR
Mak. Müh. Remzi ÇELİK Prof. Dr. Eralp ÖZİL
Mak. Yük.Müh.Kevork ÇİLİNGİROĞLU Mak. Yük. Müh. Nuri Ö/!KOL
Prof. Dr. Alpin Kemal DAĞSÖZ Prof. Dr. Aksel ÖZTÜRK
Doç. Dr. Onur DEVRES Prof. Dr. Mehmet PALA
Prof. Dr. Talha DİNİBÜTÜN Doç. Dr. Cem PARMAK' IZOĞLU
Mak. Yük. Müh. Metin DURUK Mak. Yük. Müh. Naci SİVRİ
Prof. Dr. Nilüfer EĞRİCAN Doç. Dr. Oğuz SOYLU
Prof. Dr. Ekrem EKİNCİ Mak. Yük. Müh. Baycan 5UNAÇ
Mak. Müh. Mustafa ERHAN Mak. Müh. Arif ŞAHİN
Mak. Yük. Müh Timur EROL Prof. Dr.Macit TOKSOY
Mak. Yük. Müh. Nuri ERTOKAT Mak. Müh. Erol TULPAR
Prof. Dr. Osman GENCELİ Mak. Müh. Orhan TURAN
Mak. Müh. Ahmet GÖKŞİN Mak. Müh. Gazanfer UĞURAL
Doç. Dr. İhsan GÜLFERİ Mak. Müh. Üzeyir ULUDAĞ
Mak. Yük. Müh. Ersin GÜRDAL Mak. Yük. Müh. Dinçalp UYSALF.R
Mak. Yük. Müh. Muharrem GÜVENÇ Doç. Dr. Hüseyin VURAL
Doç. Dr. Hasan HEPERKAN Mak. Müh. Erol YAŞA
Kimya Müh. Tomurcuk HİMMETOĞLU Mak. Müh. Metin YÜCEL

YAZI VE KATKI BEDELLERİ

Özgün ve Derleme Makale
Yazarın kendi bilgi ve birikimleri, bu bilgi ve birikimleri ile vardığı sonuçları içeren /azılardır.
Bedeli: 1.500.000.-TL / makale

Çeviri Makale
Yazarın kendi seçimiyle yada Dergi Yayın Kurulu ve Yayın Danışma Kurullarından binnin belirlediği,
yabancı dilde yazılmış bir tek makale ya da makaleler bileşiminin tanımlanan formata Türkçe'ye
kazandırılması.
Bedeli: 750.000.-TL. / makale

Makale İncelemesi
Özgün, derleme ve çeviri makalelerin, yazı değerlendirme esaslarına uygun olarak incelenmesi işidir.
Bedeli: 200.000.-TL. / makale

Sayfa Hazırlama
Dergide her sayıda yada belli aralıklarla hazırlanması düşünülen, bir ya da daha fazla sayfadan oluşan
bölümlerin yayına hazırlanması işi ve sorumluluğunun üstlenilmesi.
Bedeli: 1.500.000.-TL. / makale

Yabancı Teknik Süreli Yayın Sorumluluğu

Tesisat Mühendisliği ile ilgili alanlarda yayınlanan yabancı süreli teknik yayınlardan bnnin
sorumluluğunu alarak; incelenmesi, raporlandırılması ve Yayın Kuruluna öneriler sunulması.
Bedeli: 1 .OOO.OOO.-TL. / makale

NOT: Sipariş makale ve yazılar, Yayın Danışma Kurulundan yayınlanabilir kararı alındığı taktirde,
yayınlanamasa bile, bedeli ödenir. Diğer makale ve yazıların bedeli, yayınlandığında ödenir.

60 Tesisat Mühendisliği Derjjisi, Aralık 1994

 TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ YAZI DEĞERLENDİRME ESASLARI

1. TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ dergisinde yayınlanmak üzere gönderilen teknik yazılar

(özgün,derleme,çeviri) konunun uzmanı en az iki Y a y ı n Danışma Kurulu üyesi tarafından olumlu
görüş belirtilmeden yayınlanmaz.

2. Y a z ı l a r , yazarları gizli tutularak incelemeye gönderilir. Birbiri ile çelişen raporlarda üçüncü bir
üyenin görüşüne başvurulur.

Yayınlanmaz kararları ,gerekçesi ile birlikte, söz konusu makalenin yazarına gerekçeli olarak
bildirilir. Yayınlanmaz kararına yazarın itiraz etmesi durumunda, yazı Yayın Danışma Kurulu
içinden yada dışından belirlenen yeni uzmanlara inceletilir. Bu son karar kesindir .
Olumlu yada olumsuz , yazara iletilir .

Yazıların değerlendirilmesi ile ilgili raporların sahipleri yazara bildirilmez.

3. Dergide yer alacak haber, tanıtım, sunuş, köşe yazısı, röportaj gibi teknik makale olmayan
yazılara; bu esasların yalnızca biçimsel esasları uygulanır.

Bu tür yazıların değerlendirilmesini Yayın Kurulu yapar.

4. Yayın Danışma Kurulu üyeleri yazıları değerlendirirken derginin, tesisat alanında çalışan
üyelerimize uzmanlık ve güncel bilgi aktarma amacını göz önönde bulundurur.

5. Yayın Danışma Kurulu üyeleri teknik makaleleri değerlendirirken, ekteki değerlendirme

formunu doldururlar. Yazıya ilişkin genel değerlendirme ve yazara öneriler, raporda
mutlaka yer almalıdır.

Yazardan düzeltmeler isteniyorsa, istenen düzeltme ve öneriler net olarak belirtilmeli ve

açıklanmalıdır.

6. Öneri ve düzeltmeler, yazara Yayın Kurulu tarafından iletilir.

7. Yayın Danışma Kurulu Üyeleri kanaatlerini;

• yayınlanabilir,
• düzeltilerek yayınlanabilir.
• yaymlanamaz biçimde net olarak belirteceklerdir.

8. İncelemek üzere Yayın Danışma Kurulu üyelerine iletilen yazıların incelenmesi en geç
on gün içinde tamamlanıp, Yayın Kuruluna iade edilecektir.

9. Derleme ve çeviri eserler Yayın Danışma Kurulu üyelerine asılları ile birlikte gönderilir.

10. Telif eserler Yayın Danışma Kurulu üyelerine kaynakçaların asılları ile birlikte gönderilir.

11. Yazıların yazım formatma uygunluğu Yayın Kurulu tarafından denetlenir ve uygunsuzluk
durumunda düzeltilmek üzere yazarına iade edilir.

Tesisat Mühendisliği Dergisi, Aralık 1994 61

 T A N I T I M
N» 558

Yayının Adı CHAUD-FROID-PLOMBERIE

İsteme Adresi LEŞ E'DITIONS
P L O M B E R l E
PARISIENNESS.A.
4,rueCharle<-Divry75014
PARİS
Tel (1)45.40.9x99
Fax (1)45.41.02.30
Yayın Dili Fransızca
Yayın Peryodu Aylık Teknik Dergi

• fBANCOCüM 94: tes morchâs de t'environnement • A Slrasbourg: venlilotion do l 800 m1 de halis

Abonman Bedeli : 980 FF
ındustııels • Leş phsnofnetîes d'smbouage de; reseou» de ctıauffaee 0 Leş gtaces ceramique deş
[obınete sanilaiıes • Cdcul deş flebiK en dishıbulıoı d'eau • Lo legulation de la ventitolıon • Sommoiıe
detaıHe poges 5 eU •

LEŞ E'DITIONS PARISIENNES yayınevi tarafın- ğumuz yöre kaymakamlığı nezd nde girişimde bulu-
dan yayınlanan bu dergi, Tesisat alanında Avrupa'nın narak bir ayrıcalık talebi yapmanız doğru olur. Paris
önde gelen pcriyodiklerindendir. Sağlık Koruma Araştırma Ve Mühendislik Müdürlü-
Isıtma, soğutma, havalandırma, iklimlendirme ve sıhhi ğü ile temasa geçmeniz de de yarar umuyoruz. Adres:
tesisat konularında gerek teoriye gerekse uygulamaya 2 rue Crillon, 75004-Paris olan bu müdürlüğün tele-
dönük makaleler yanında Avrupa'dan aktüel haberler, fon numarası (1) 42.71.36.26 dır.
söyleşiler, firma ve ürün tanıtımları, fuar ve toplantı
duyurulan dergide yer almaktadır. SORU: Karton üretiminde bulun.in bir fabrikada piil-
verisazyonlu nemlendirme tesisleri kurulması konu-
Aşağıda; derginin Mayıs 1994 tarihli 558'incı sayısın- sunda kısıtlama ve sınırlamaların bulunup bulunmadı-
da yer alan konularla ilgili açıklamalar ile belli başlı ğı konusunda beni aydınlatabilir misiniz?
makalelerin özetlerini bulacaksınız. M.G.-Montingny-sur-Loing

OKUYUCU MEKTUPLARI YANIT: Bu tip tesisler konusunda kısıtlama getiren

bir yönetmelik hükmüne rastlamadık. Ancak, kağı-
SORU: Doğal ortamdan alınan kaynak suyunu kulla- dın neme karşı çok duyarlı olmasından ölürü suyun
nan bir ISI POMPASI tesisatı kurduk. Çok iyi kaliteli veya buharın pülverizasyonu işlemi kağıt bobinlerinin
olan bu su 365 gün boyunca her gün kanalizasyon sis- çok yakınında yapılmamalıdır. İşletme sahibinin nem-
temine atılmaktadır. Bu suyu tuvaletlerin ve pisuarla- lendirme tesisleri altında kağıt stoku bulundurulma-
nn def veya şaş şebekelerinde kullanılmak amacıyla ması yolunda uyarılması da gerct ir. Özel bazı tesisler
yeniden kazanmak arzusundayız? için uygulanan ayrıcalıklı haller dışında bu tip fabri-
kalarda gerçeklenmesi gereken uçaklık ve nemlilik
Böylece, tuvaletlerde ısı pompasının atık suyunu kul- dereceleri genellikle 23 + 2 [°C] /c 50 ±, 5 [%] düze-
lanmak yoluyla yılda 60000 [m3] düzeyinde bir içme yindedir. Burada söz konusu ola ı mutlak değil bağıl
suyu tasarrufu yapabileceğimizi düşünmekteyiz. Isı nemlilik derecesidir.
pompası tesisatı atık suyunun tuvaletlerde kullanımı
yönetmelikler bakımından olanaklı mıdır- SORU: Elektrikli bir su ısıtıcısı üzerinde öngörülen
güvenlik donanımı belirli kurallara bağlanmış mıdır?
YANIT: Ne yazık ki değildir. Sıhhi Tesisat yönetmeli- R.A.-Gien
ği bu konuda çok sıkıdır. Bu yönetmeliğe göre tuvalet-
ler ayrı bir su şebekesi aracılığı ile beslense bile bu su- YANIT: Kural altına alınmış olan şey bu tip ısıtıcılar
yun içilebilir özellikte olması gerekir. Bununla birlik- üzerinde güvenlik donanımı öngörülmesi zorunlulu-
te, bahsettiğimi/, tesisatın büyüklüğü ve gerçeklenmesi ğudur.
muhtemel tasarrufun önemi dikkate alınırsa, bulundu-

62 Tesisat Mühendisliği (Dergisi, Aralık 1994

Genellikle tek parçalı monoblok bir yapıya sahip olan
böyle bir güvenlik donanımı soğuk su girişi üzerine
monte edilir. Bu donanımda bir kapama musluğu , çek
valf deyimiyle andığımı/, tek yönlü bir tersime/, klape,
bir genleşme supabı ve debisi ayarlanabilen bir boşalt-
ma düzeni bulunur. Küçük güçlü su ısıtıcılarında bu
güvenlik donanımı genellikle soğuk su giriş borusu ile
birlikte doğrudan doğruya ı s ı t ı c ı n ı n altına bağlanır.
Böyle bir sistemin sakıncası şudur: bu güvenlik dona-
nımı bölgesinde bulunan su değinim veya temas etki-
siyle yani kondüksyon yolu ile ısınır. Genişleme veya
genleşme supabının çökelti oluşumu yoluyla zamanla
tıkanması sö/, konusu olabileceği için, güvenlik dona-
nımı iş görme/, bir duruma düşebilir. İsviçre ve Al-
manya o r i j i n l i bazı elektrikli su ısıtıcılarında bir çö-
züm yolu bulunduğunu görmekteyiz. Gerçekten de,
güvenlik donanımı ısıtıcının altına değil üst kesimde
öngörülen ölü bir branşman üzerine yerleştirilmekte-
dir. Güvenlik d o n a n ı m ı n ı n ısıtıcının üstüne monte
edilmesi iki bakımdan yararlıdır. Bir kere genleşme
supabının sürekli şekilde soğuk su ile temas halinde
olmasından ötürü bu supabın tıkanması söz konusu ol-
mayacak, öle yandan da özellikle büyük kapasiteli te-
sislerde güvenlik donanımının bakımı yapılırken su
deposunun boşaltılması gerekmeyecektir.
SORU: Alüminyum radyatörlerle ilgili özel korozyon
sorunları var mıdır? îsviçrede bu konuya ilişkin bilgi
edinebilme olanağı bulamadım. Ayrıca, donmaya da-
yanıklı su kullanılmasını gerektiren bir iklimimiz var.
Böyle bir su sorun yaratır mı?
J. SAGNUL-Sivirıez (İSVİÇRE)
Genellikle yoktur diyebiliriz. Ancak, alüminyum ala-
şımından üretilen radyatörlerde hidrojen oluşumunun
diğer radyatörlere oranla daha önemli olduğunu bili-
yoruz.
Tehlikeli olmasa da bu bir gerçektir. Öte yandan, su
içinde dolaşım yapan bu hidrojen kabarcıkları bir gü-
rültü kaynağı işlevini görür. Radyatör üreticilerinin
soruna bakış açıları farklıdır. Bir kısmı suyun tretma-
nına gerek olmadığını, radyatörlerin otomatik pürjör-
lerlc donatılmasının yeterli olacağını söylemekte, bir
kısım üretici de radyatör iç yüzeyinin korunması için
suyun mutlaka işlemlerden geçirilmesi gerektiğini be-
lirtmektedir. Bazı radyatörlerde bu sorun kökünden
halledilmiştir. Bu tip radyatörler fabrikada FOSFAK-
ROMATİZASYON adı verilen bir işlemden geçiril-
mekte, iç yüzeyler koruyucu nitelikte ince bir kat-
manla kaplanmakla, bu katmanın etkisiyle alüminyum
alaşımı ile tesisalla dolaşım yapan su arasında lemas
olması kesinlikle önlenmektedir.
Tesisat suyuna kattığınız donmayı önleyici maddelere
gelince, bu gibi ürünlerin alüminyum alaşımlı radya-
törler üzerinde esas olarak hiçbir etkisi o l m a d ı ğ ı n ı
söyleyebiliriz. Ancak yine de radyatör yapımcısı fir-
maya başvurmanızda yarar var. Onlardan isin doğru-
sunu öğrenebilirsiniz.Belki de size özel bir marka da
tavsiye edebilirler.
MAKALELER:
ISITMA ŞEBEKELERİNDE ÇÖKELTİ
OLUŞUMUNA İLİŞKİN SORUNLAR
Isıtma tesislerinde su dağılımı dengesinin sağlanması
için birçok gayret sarfedilmesinc karşın, su dağılımın-
da denkliğin sağlanmasından önce tüm şebeke içinde
oluşan çökeltilerin ortadan kaldırılması işlemi genel-
likle ihmal edilmektedir. Ancak, ısıtma şebekeleri
içinde çökelti oluşumunun engellenemeyeceği görüşü
adeta yaygınlık kazanmıştır. Bununla birlikte, gelişti-
rilen bazı yeni yöntemler sayesinde bu sorunun etkin
bir çözüme kavuşturulması olanaklıdır. Yazımızın ko-
nusu bu yeni yöntemlerin tanıtılmasıdır.
SICAK VE SOĞUK SU TESİSLERİNDE
ANMA DEBİLERİNİN HESABI
Bu yazıda bir yapı içinde gerçeklenen sıcak kullanma
suyu ile soğuk su tesislerinde anma debilerinin pratik
yoldan nasıl hesaplanabileceği anlatılmaktadır. Bir
tek konutla ilgili olan bireysel ya da münferit tesisler-
den başlamak koşulu ile merkezi veya toplu tesislerle
oteller vb. gibi yapılarda gerçeklenen tesisler yazının
kapsamı içindedir.
******************************************
KAT KALORİFERLERİ
BUHAR KAZANLARI
BRÜLÖRLER
RADYATÖRLER
KALORİFER KAZANLARI VE
TÜM KALORİFER TESİSATI
İŞLERİNİZDE HİZMETİNİZDEYİZ.
PEMİRES,
^TESİSAT
Mak. Yük Müh. Halit DEMİREL-Mak. Müh. Elif DEMIREL
• Tel: 213 544 - 213 188 • Fax: 223 410
Yeni Cuma Tahsin Marmara Sok. No. 4 İZMİT
 Endüstriyel-Ticari Mekan Isıtmada

RADYANT ISITMA
Enerji, işgücü, Zaman, Mekan ve Para Tasarrufu için

TAM ÇÖZÜM!
VERİMLİ YANMA HEDEFİNİZ İSE,
• II II

BACA GAZI ÂNALİZÖRU

ecom yada OPTIFUEL
OLMAZSA OLMAZ.!

• >'t£.'**n

DOĞAL GAZ / LPG

ALARM CİHAZLARI
İLE DOĞAL GAZIN KEYFİNİ
GÜVENLE YAŞAYIN.

enersistem
MÜHENDİSLİK DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.
İSTANBUL
Kuşdili Cad. 47/17
81310 Kadıköy
Tel: 0216 418 0142
Fax.02163458H2
ANKARA
Boyabat Sok. 15/5
06670 G.O.P.
Tel: 03124467466
Fax:03124467466
bratiA'95-I ISDHA'95-II
8.ULUSLARARASI TESİSAT, ISITMA
8. U L U S L A R A R A S I S O Ğ U T M A
H A V A L A N D I R M A VE KLİMA FUARI VE DOĞALGAZ TEKNOLOJİSİ FUARI

•19-22 Ocak» •20-23 Nisan»

İSTANBUL SERGİ SARAYI İSTANBUL SERGİ SARAYI
Tepebaşı - İstanbul Tepebaşı - İstanbul

IŞOHA'95 daha profesyonel
hizmet için ihtisas konularına
göre iki bölüme ayrıldı.
ISOHA'95-I, sanayici,
müteahhit, teknisyen,
ithalatçı, pazarlamacı ve
akademisyenler ve tüm
ihtiyaç sahiplerinden oluşan
büyük bir ziyaretçi kitlesi
tarafından gezilecek.
ISOHA'95-l'de klima ve
soğutma tesislerinden,
izolasyon, su filtreleme ve
şartlandırma tekniklerine,
kompresörler, aspiratörler,
hava filtreleri, ısı geri kazanım
tesisleri ile proje ve
mühendislik hizmetlerine
kadar pekçok ürün
sergilenecek.
AFEKS, sizi sektördeki bu
büyük buluşmanın
avantajlarını paylaşmaya
davet ediyor.
ISOHA'95-l'de buluşalım.
ISOHA'95, bu yıl yoğun
katılımcı ve ziyaretçilere
daha profesyonel hizmet için
ihtisas konularına göre iki
bölüme ayrıldı. ISOHA'95-II,
sanayiciden teknisyene,
ithalatçıdan pazarlamacıya
ve akademisyenlerden tüm
ihtiyaç sahiplerine uzanan
büyük bir ziyaretçi kitlesi
tarafından gezilecek.
ISOHA'95-H'de doğalgaz ve
ısıtma teknolojisinden,
otomatik kontrol ve ölçüm
cihazlarına, pompalar,
borular, ve yakıt tasarruf
sistemlerine kadar pek çok
ürün sergilenecek. Sektördeki
gelişimini izlemeniz için, bu
büyük organizasyonda bir an
önce yerinizi alın.
ISOHA'95-ll'de buluşalım.

'95-I «gAFEKS & ISDHA 95-H «g AFEKS

11. ULUSLARARASI İŞ MAKİNELERİ VE İNŞAAT TEKNOLOJİLİ FUARI

•23-28 M a y ı s
Abdi İpekçi Spor Salonu
Topkapı-İSTANBÜİ; '

JÖıttye'nin en büyük fuarı olan ANKOMAK'95, ANKOMAtC95'te iş makinelerinden inşaat makhe,

müteahitler, taşeronlar, üreticiler, mümessiller,
satıcılar ve kamu kuruluştan ile belediye
yetkilerinden oluşan 50.000'in üzerinde bir
', ziyaretçi kitlesi tarafından gezilecek.
araç ve gereçlerine, kaldırma sistemlerinden
prefabrike yapılar, kalıp sistemleri, kamyonlar,
vinçler ve eskavatörlere kadar yüzlerce ürün yer
alacak.
Siz de, Türkiye'nin bu en büyük fuarında
ürünlerinizi sergileme fırsatını kaçırmayın.
ANKOMAK'95'te buluşmak üzere....

FEKS
Birliği • Dünya'nın mudur. t>eri UFİ üyesi olan
450 başarılı, u
Makinanızda
kaçağa taviz
vermeyin.
Vana, pompa ve karıştırıcılarınızın
sızdırmazlığında Burgmann yumuşak sal-
mastralar kullanılır.
Yalnız her salmastra salmastra de-
ğildir. Doğru seçimi, tecrübe, malzeme
kalitesi ve üretim teknolojisi yönlendirir.
Sızdırmazlık teknolojisinde 100 yıl-
lık deneyime sahip Burgmann'ın salma-
strasına güvenin.
Onaylanmış kalite (DÎN ISO 9001'e
uygunluk), dört dörtlük mühendislik, yay-
gın servis ağımız ve deneyimimiz işinin
ehli bir ortaktan beklediğinizdir. Başlan-
gıçta doğru seçim.
Yeşil bir doğa temiz bir
çevre için.
BURCMANN
Endüstriyel Sızdırmazlık
Elemanları Paz. Ltd. Şti.
Kasap Sok.
Eser Apt. A Blok Ma. 16/53
TR-80280Esentepe/lstanbul
Tel.: 212/2 72 25 66
Telefax:212/2720094
 Sirkülasyon pompasında da
Demirdöküm 1 numara!
Bir pompanın üç ayrı kapasitede kullanımı sağlayan hız kontrolü

Elektrik sarfiyatından büyük tasarruf

+ 15 ile + l 20 C ısıtıcı akışkan sıcaklıklarında kullanım özelliği

Aşırı yüke karşı kendinden korumalı elektrik motoru

Geniş mamul gamıyla ihtiyacınız olan debi ve

basınca kesin çözüm.

• Sessiz ve yüksek verimli Demirdöküm-Grundfos

sirkülasyon pompaları; ısıtma, soğutma,

iklimlendirme sistemlerinde endüstriyel ve

domestik yapılar için en ideal çözüm. Mühendislerin aradığı dünya markası şimdi

Demirdöküm'ün yaygın satış ve servis güvencesiyle Türkiye'de.

(ffi Demirdöküm GRUNDFOS

P O M P A S I

G e n e l M ü d ü r l ü k : Mürbasan Sok. Koza iş Merkezi C Blok Kat: l I - I 2 Balmumcu-istanbul T« l: (l) ;75 36 66

(10 Hat) Faks: (l) 275 59 63 P a z a r l a m a ve S a t ı ş Grubu:Talat Paşa Cad. Harmancı Sok. Darüşşafaka
Tozan iş Hanı No: 3 Levent-istanbul Tel: 279 27 20 (7 Hat) Faks: 279 27 29 A n k a r a Bölge M ü d ü r l ü ğ ü :
izmir Cad. Koç Han No: 25/3 Yenışehır-Ankara Tel: (4) 425 43 20-425 43 22-418 21 00 Faks (4) 4 I 8 70 44
Boruları iz para
musluğu
bağlı?
izocam, ısıtma, soğutma ve soğuk su borularında ısı kaybını önleyebilmeniz için çok pratik, çok
hesaplı yepyeni bir ürün daha sunuyor size : Bindirme Payı Yapışkan Bantlı Alüminyum
Folyo Kaplı Prefabrik Boru izocam. Alü-Folyo kaplı prefabrik boru İzocam,
borularınızın ısı izolasyonu için yüksek birim ağırlıkta camyününden üretilir. Alüminyum folyonun
buhar kesici özelliği sayesinde izolasyon özellikleri korunur, buhar difüzyonu kontrol altına alınır.

Alü-Folyo Kaplı Prefabrik Boru İzocam kendinden yapışkanlı bandıyl>ta

uygulamayı kolaylaştırır, hızlı montaj
imkânı sağlar. Ayrıca boyuna ek yeri
için alüminyum bant gerektirmediğinden
işçilik, zaman ve maliyetten kazandırır.
Siz de borularınızın izolasyonunu
Alü-Folyo Kaplı Prefabrik
Boru izocam la yapın, enerji tasarrufu
sağlayarak paranızın boşa gitmesini
önleyin, maliyetlerinizi asgariye indirin.

Kullanım alanları:
• Sanayi boruları
• Kalorifer tesisatları
• Merkezi ısıtma tesisatları
• Soğuk su borularında ısınmaya karşı
• Güneş enerjisi tesisatları
• Boruların terlemeye karşı korunması
• Yüksek basınçlı su borularında titreşime ve sese karsı
• Boruların donmaya karşı korunması

İZOCAM TİCARET VE SANAYİ A.Ş. DANIŞMA MERKEZLERİ

İZOCAM ürünleri
Türk Standarttan Enftitüsü • İSTANBUL: Büyükdere Cad No: / J l TEV-Kocabas Ishanı Kal: 6 Gayrettepe 80300 İSTANBUL
Kalite Belgeline sahiptir.
Tel 12121 275 72 22 18 hail Faks 12121 266 97 69 Teleks: 28355 icam l,
m ANKARA : Atatürk Bulvar, No 58 Kat: 9 Kızılay 06440 ANKARA
Tel- 13121 4186667-418 30 32 Faks 1312142505 15
m İZMİR : Hürriyet Cad. Niyazı Ersoy Ishanı No 8 Kat 7/707 Pasaport 35030 iZMiR
Tel- 1232) 484 57 85 -48431 78 Faks: I232J 489 00 52
m ADANA : Özler Cad. No: 67 Kat 6 Kuruköprü Ishanı 01060 ADANA
Tel 1322) 352 29 80 Faks 1322) 352 02 54
m BURSA : Fevzi Çakmak Cad Bey Han No 69 Kat l Daire. 28, 16020 BURSA
Tel: 12241 253 95 35 Faks: (2241 255 60 13

İZOCAM • ELAZIĞ : Şehit ilhanlar Cad Vali Muharrem Göktayoğlu iş Merk Kat: 3 No: 307, 23100 ELAZIĞ
Tel: 1424) 2186600 Faks: {424} 2186600
M ANTALYA : Analartalar Cad Cennet Apt No 14 Kat: l Daire 4, 07040 ANTALYA
Tel 12421241 19 50 Faks [242] 242 39 84
m SAMSUN : Cumhuriyet Meydanı Kaplanağa Sok No: 6 Kat: 4, 55030 SAMSUN
Tel 1362) 432 63 51 Faks (362} 435 15 63

Prefabrik Boru izocam

 Isınma, su ve sıcak

Üstün
nitelikli
cihazlarıyl

SUPERMATI
verimli.
Süpermatik'in ileri teknolojinin doruğunda gerçekleştir-
diği konfor ürünleri, bugün ülkemizin her yanında
güvenle kullanılıyor...
Ankaralıların doğalgaza geçişteki tercihi Süpermatik oldu... Doğalgaza geçişte, Uzel Makina gibi büyük sana
kuruluşları, Ankara Hilton gibi ülkemizin önde gelen işletmeleri Süpermatik'i seçti... Süpermatik, daima dar
iyisini üretmek ilkesiyle Türkiye için yepyeni bir kalorifer kazanı olan Çift Metal'i üretti...
Bugün, bir çok yapı, Süpermatik ürünleriyle ısınıyc

güvenli.
suya ve sıcak suya kavuşuyor.

Her dönemde, her dönemin en ekonomik fiyatlarıy

sunulan Süpermatik ürünlerinden si/ de yararlanma
konfora kavuşmalısınız.

çok ekonomik*
Süpermatik, 7x24 (7 gün-24 saat) Hızır Acil Servisi'y le ve yetkin servis elemanlarıyla da ber zamaı
hizmette... Hızır Acil Servis çağrı numaralan: (133) (512) 257 72 73 - 258 08 65
Süpermatik bir PASlNER Kuruluşudur.
 a konforu yaşayın

o 000

Süpermatik kat Süpermatik hidroforlar

kaloriferi ve kombi Türkiye'nin ilk ve tek paslanmaz çelik gövdeli ve en çok satılan su taşıma
Doğalgaz, tüpgaz ve mazotla tam uyumlu, yüksek cihazları. Sessiz çalışır, bakım gerektirmez, az yer kaplar, kolay taşınırlar...
verimle çalışan yer ve duvar tipi kat kaloriferleri... Tek kattan apartmanlara ve tatil köylerine kadar, bir çok mekânda tam verim
Tümü, sıcak su üreten kombine sisteme sahip. sağlayan 50 değişik tip ve kapasite seçeneğıyle sunulurlar.

Süpermatik brülörler Süpermatik pompalar

Doğalgaz, tüpgaz, fuel oil ve mazot yakabilen tek yakıtlı;
doğalgaz/mazot, doğalgaz/fuel oil yakabilen çift yakıtlı
3delleriyle, 30.000-15.000.000 Kcal/h arası kapasitelerde 50
çenekle, konutlardan endüstriyel kuruluşlara kadar, aklınıza
gelebilecek her alanda mutlaka bir çözüm sunarlar.
Her türlü akışkan için, tamamen paslanmaz çelikten üretilen santrifüj pompalar...
Zirai sulamadan, genel su ihtiyaçlarına kadar tüm ihtiyaçların karşılanmasında
güvenli ve pratik çözümler sunarlar. Derin kuyulardan su çeken dalgıç
pompalardan, pis su ve foseptik için drenaj pompalarına, kalorifer tesisatında
kullanılan sirkülasyon pompalarına kadar çok yönlü seçeneklere sahiptirler.

SÜPERMATİK
B i l i n ç l i S e ç i m "
l•• Genel Müdürlük: Necatibey Cad. 68 Karaköy-islanbul Tel: (212) 252 98 46 (PBX) Fax: (212) 293 94 13
Bölge Müdürlüğü: Hoşdere Cad. 60/2 Y.Ayrancı-Ankara Tel: (312) 468 15 73 - 427 55 35-36 Fax: (312) 427 82 26
 Efonomik sirkülasyon
için ileri teknoloji
WILO

Gerçekten de, tesisatlardaki sorunlara ciddi olarak eğilenler, Wilo adın ı

iyi bilirler. Çünkü Wilo sirkülasyon pompalan;
Aşın yüke karşı motor koruma sistemi,
Elle ayarlanabilen 3 değişik hız kademesi,
Dönüş yönü kontrol sinyali,
İşletim ve arıza sinyali,
Flanşlarda hidrometre bağlantı delikleri,
Pompa gövdesinde ısı izolasyonu
özellikleri ile kullanıcılara ileri teknolojiyi sunmaktadır.
Bizim önerimiz, tesisatımzdaki sorunsuz
sirkülasyon için pompanız, mutlaka
Wilo olmalı..

Wilo Pompa Sistemleri San.ve Tic. A.S,

Ethemefendi Cad. No: 110 81080
Tel: (0216) 386 71 24 Fax: (0216) 386 73 55
|WILO
Mükemmel pompa
 bir kalite geleneği
Sürekli gelişen teknolojik donanım.

Kullanım özellikleri mükemmelleşen

ve dayanıklılığı artan ürünler.

Genişleyen üretim yelpazesi.

Üretimin her aşamasında yoğunlaşan

kalite kontrolü.

Satış sonrası hizmette müşteri

memnuniyetini hedefleyen yapılanma.

Duyar Vana 30 yıldır

sürekli gelişti ve değişti.

Yalnız kalite anlayışı aynı kaldı.

Duyar Vana ilk günden bu yana

ülkemize kaliteli ürünler sunuyor...

0-Ring Sistemli,

sızdırma sorunu olmayan

ve bakım gerektirmeyen vanalar,

satış öncesi ve sonrası

teknik hizmet ve destek,

geniş ürün yelpazesiyle

Duyar Vana inşaat ve sanayi

sektörünün tercihi oldu.

DUYAR PAZARLAMA VE TiCARET LTD. ŞTl.

ıkoratılar Cad. No: 13-15 80030 Karoköy/lstonbul Tel: O (212) 255 27 78 - 79 • 235 39 31 - 32 Faks: O (212) 255 59 61 DUYAR
';RKE' MffKE, J FABRİKA ANKARA İZMİR ADANA BURSA
• ı C !. ,ıhıa l in? ı Sok. llo:3 Ankara Asfaltı Strazburg Çal Gaziler Cad. Abidinpaşa Cad. Ulu C id.
r
81 )Ü-ı<i)Zyalağı- ÎT Kartal-istanbul No: 32/3 Yenişehir iş Merkezi Bakır iş Hanı Mavi Han
el: (0-216)-110 8. Ol (10 Ha ) Tel: (0-2 16) 377 09 95- i Sıhhiye-Ankara No: 478 Kal: 3 D: 314 Kal: 2 No: 202 No: i'.l Kat: 4
Fax:(0-;i6)4108MO Fax: (0-2 "i) 377 28 62 Tel: (0-31 2) 230 23 75 Yenişehir-izmir Adana D: 26 Bursa
(0-312);'304636 Tel: (0-232) 459 00 55 Tel: (0-322)3520307 Tel (0-224)254 1496
Fax '0-312) '31 14?'! Fax: (0-23?) 457 59 22 Fax:(0322)3592269 Fax: " -224)251 39 '-1