BİR EŞLİK FİGÜRÜNÜN PSİKOLOJİK VARYASYONLARI:

Schnittke’nin Piyano ve Yaylılar için Konçerto’sunda Alberti Bası Kullanımı

Ferhat Çaylı
Hacettepe Üniversitesi Ankara Devlet Konservatuvarı Müzik Teorileri Anabilim Dalı.
ferhatcayli@hacettepe.edu.tr

Bu çalışmada, Alfred Schnittke’nin Piyano ve Yaylılar için Konçerto başlıklı eserinde yer alan
“Alberti bası” kullanımları mercek altına alınacak; bu yolla, “sabit bir motif”in, “algısal” olarak
nasıl varyasyona uğratıldığı incelenecektir.

Genellikle klavsen ve piyano gibi klavyeli çalgılarda bir “sol el eşlik figürü” olarak kullanılan Alberti
bası, üç sesten oluşan herhangi bir akorun sırasıyla kalın-ince-orta-ince seslerinin duyurulduğu,
aynı süre değerine sahip dört notadan oluşan özel bir arpej çeşididir [1, 2]. On sekizinci yüzyıla ait
eserlerde sıklıkla karşılaşılan bu eşlik figürü, Schnittke’nin polistilizm1 tekniği ile bestelediği söz
konusu Konçerto’sunda da “tarihsel bir gönderme” olarak sıkça kullanılmaktadır [3].

Alberti bası, 18. yüzyıl müziğini çağrıştıran bir simge olmasının yanı sıra, müzik psikolojisi
açısından da bazı özelliklere sahiptir. Literatürde, Alberti bası ve benzeri yapıların, doğaları gereği
düzenli ve süreğen bir ritmik zemin sağlamaları nedeniyle, algısal açıdan dinleme edimini
kolaylaştırdıkları; ayrıca, bu tür yapılar genellikle eserlerdeki karakteristik pasajların
başlangıçlarında kullanıldığı için, Alberti basının duyulmaya başlanmasıyla birlikte, dinleyicide,
bu noktadan itibaren - bir süreliğine de olsa - kararlı/istikrarlı bir müzik kesiti dinleyeceği
beklentisinin ortaya çıkacağı belirtilmektedir [4].

Aslen Klasik dönem müziğine ait stilistik bir unsur olan Alberti bası, Schnittke’nin ellerinde 20.
yüzyıl müziğinin kakışımlı ses uygulamalarıyla harmanlanmakta; eser içinde bazen ana melodik
malzeme olarak, bazen geri planda bir dekor olarak, bazen de işiterek ayırt etmenin mümkün
olmadığı gizli bir bileşen olarak bolca kullanılmaktır. Tüm bu kullanımları incelediğimizde, söz
konusu figürün motifik yapısının eser boyunca sabit kaldığı, fakat “farklı bir varyasyon anlayışı” 2
üzerinden söz konusu figürün algısal niteliğinin çeşitli şekillerde manipüle edildiği ortaya
çıkmaktadır.

Alberti basının eser içindeki kullanımlarının incelenmesi, hem Polisitilistik bestecilik tekniğine,
hem de eser içindeki varyasyon kullanımlarına örnek olması açısından ilginç bir konudur. Bunun

1
Polisitilizm, bir müzik eseri içinde farklı dönemlere, farklı türlere ait stlistik unsurların alıntı, uyarlama veya ima
yoluyla harmanlanmasıdır [5]. Schnittke, literatürde polistilizm akımının kurucusu sayılmaktadır.

2
Bestecinin yakın arkadaşı ve biyografisinin yazarı olan Ivashkin, eserin orijinal adının “Variations not on the theme”
olduğunu belirtmektedir [6].
yanı sıra, inceleyeceğimiz Konçerto, literatürde bir “travma anlatısı” olarak değerlendirildiği için
[3], söz konusu varyasyonların bu anlatı içindeki psikolojik anlamları üzerinde de durulacaktır.

Anahtar Sözcükler: Schnittke, Concerto for Piano and Strings, Alberti bası, Varyasyon.

KAYNAKLAR

[1] Fuller, D. (2001). “Alberti Bass”. Grove Music Online. Oxford University Press. Erişim:
https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.00447

[2] Marshall, R. L. (2003). Eighteenth-Century Keyboard Music. New York: Routledge. (s. 215)

[3] Cizmic, M. (2011). Performing Pain: Music and Trauma in Eastern Europe. New York: Oxford
University Press. (s. 30-66)

[4] Levy, J. M. (1982). Texture as a Sign in Classic and Early Romantic Music. Journal of the
American Musicological Society, 35(3), 482-531.

[5] Schnittke, A. (2002). Polystylistic Tendencies in Modern Music (c.1971). A Schnittke Reader
(A. Ivashkin, Ed.). Bloomington: Indiana University Press. (s. 87-90)

[6] Ivashkin, A. (1997). Alfred Schnittke: Piano Concerto / Requiem. [CD kitapçığı]. Chandos,
CHA9564. Erişim: https://www.chandos.net/chanimages/Booklets/CH9564.pdf
 Perceptual Variations on an Accompaniment Figure:
“Alberti Bass” in Schnittke’s Concerto for Piano and Strings
Ferhat Çaylı
Department of Music Theory, Ankara State Conservatoire, Hacettepe University, Turkey.
ferhatcayli@hacettepe.edu.tr

This study examines the usage of “Alberti bass” in Alfred Schnittke’s Concerto for Piano and
Strings, and discusses that how a strict motive (Alberti bass) can be variated in a perceptual
manner.

The Alberti bass is a left-hand accompaniment figure in keyboard music. It is a particular four-
note arrangement outlining a triad or seventh chord whose notes are played in the order: lowest,
highest, middle, highest [1, 2]. Schnittke widely used this figure in his polystylist Concerto, as a
stylistic quotation from the eighteenth century [3].

In addition to being a "symbol" referring to the 18th century, this accompaniment figure has a
particular effect in terms of music psychology:

“There is a kind of double psychic economy provided by our recognition of this

kind of textural sign. First, we are ‘told’, by the appearance of the Alberti or other
familiar pattern, that stability is likely to reign –at least until closure or other signs
contravene this one. […] Second, some of the perceptual work is, so to speak,
done for us. The Alberti bass (or other regular) pattern provides a kind of palpable
motor action that measures or marks off time regularly for us; the palpability of
meter is in inverse proportion to the amount of effort the performer/listener
must expend.” [4]

In the Concerto for Piano and Strings, Alberti bass was sometimes used as the primary melodic
material, sometimes as an accompaniment on the background, and sometimes as a hidden
component which is not possible to notice by hearing. Schnittke juxtaposes the Alberti bass figure
(as a reference to the Classical era) with the 20th century’s dissonant, atonal, and even twelve-
tone compositional strategies. When we examine all these uses, it turns out that the motivic
structure of this figure remains constant throughout the work; however, the perceptual nature
of the figure is manipulated in various ways through a "different understanding of variation
technique" 1.

The uses of Alberti bass can be regarded both as an polystylistic element and as an example of
the “variation material”. Moreover, it can be considered also as a narrative tool for performing
“trauma” 2. This study additionally contains an interpretation of this variations as a psychological
component of the musical narrative.

Keywords: Schnittke, Concerto for Piano and Strings, Alberti bass, Variation.
REFERENCES

[1] Fuller, D. (2001). “Alberti Bass”. Grove Music Online. Oxford University Press. Retrieved from
https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.00447

[2] Marshall, R. L. (2003). Eighteenth-Century Keyboard Music. New York: Routledge. (p. 215)

[3] Cizmic, M. (2011). Performing Pain: Music and Trauma in Eastern Europe. New York: Oxford
University Press. (p. 30-66.)

[4] Levy, J. M. (1982). Texture as a Sign in Classic and Early Romantic Music. Journal of the
American Musicological Society, 35(3), 482-531.

[5] Schnittke, A. (2002). Polystylistic Tendencies in Modern Music (c.1971). A Schnittke Reader
(A. Ivashkin, Ed.). Bloomington: Indiana University Press. (p. 87-90)

[6] Ivashkin, A. (1997). Alfred Schnittke: Piano Concerto/Requiem. [CD Booklet]. Chandos,
CHA9564. Retrieved from: https://www.chandos.net/chanimages/Booklets/CH9564.pdf

1
The original subtitle of the work was ‘Variations not on the theme.’ [6]
2
The Concerto for Piano and Strings is considered as a musical analogy to the “traumatic memory” [3].