tmmob

makine mühendisleri odası

YANGIN SÖNDÜRME
TESİSATI VE DUMAN
TAHLİYE PROJELERİ

HAZIRLAMA ESASLARI

Dr. Z. SABAHATTİN BOZBEY

Mak. Yük. Müh.

MMO İZMİR
SUNUŞ

Ülkemizde ve dünyada Yangın felaketi nedeniyle ciddi miktarlarda can ve mal

kaybı meydana gelmektedir. Yangın ne zaman ve nerede başlayacağı belli olmayan
ve ne kadar süreceği de önceden kestirilemeyen bir felakettir. Yangın da can ve mal
kaybını önlemenin 1. koşulu yangının çıkmasını önlemek ve buna uygun tedbirleri
almaktır. 2. koşulu ise yangın çıktığında erken müdahale ederek yangının
büyümesini ve yayılmasını önlemektir.
Yangının söndürülmesini sağlamak ve yangın esnasında insanların güvenli bir
şekilde binadan tahliyesi için gerekli önlemleri almak yapı sektöründe mekanik
tesisat alanına giren bir uzmanlık alanıdır.
26.07.2002 tarihinde yürürlüğe giren “Binaların Yangından Korunması
Hakkında Yönetmelik” sonucu Türkiye genelinde yangın güvenliği ile ilgili
binalarda çeşitli önlemler alınması gerekmektedir.
Makine Mühendisleri Odası, meslek alanları içerisinde yer alan her konuda
olduğu gibi mekanik tesisat alanında da hızla gelişen teknoloji ve artan bilgi
birikimi doğrultusunda, makine mühendisi üyelerinin gereksinimlerini sürekli
gündeminde tutmakta ve çok yönlü çalışmalar yapmaktadır.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik gereği Yangın
Söndürme Tesisatı ve Duman Kontrolü Projeleri ayrı çizilecektir. Mekanik tesisat
uzmanlık kapsamında yer alan Yangın Söndürme Tesisatı ve Duman Kontrolü
Proje Hazırlama Esasları kitabının Tesisat Mühendisliği alanında çalışan
meslektaşlarımızın ve üniversitelerin Makine Mühendisliği bölümünde okuyan
öğrencilerin ilgisine sunuyoruz. Kitabımızda birim sistemi olarak tüm dünyada
kabul gören SI kullanılmıştır.
Bu kitabın hazırlanmasında sekreterya çalışmalarını yürüten Makine
Mühendisleri Odası İzmir Şubesine, yayına hazırlayan Dr. Müh. Z. Sabahattin
BOZBEY’e, inceleme komisyonunda yer alan ........................................,ayrıca
kitabın çıkmasında emeği geçenlere teşekkür ederiz.

TMMOB Makine Mühendisleri Odası

Yönetim Kurulu
Haziran-2003
İÇİNDEKİLER
ÖLÇÜ BİRİMLERİ ÇEVRİM
TABLOSU...............................................................................................................................5

PROJE HAZIRLAMA
ESASLARI.............................................................................................................................10

YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE PROJELERİ

HAZIRLAMA ESASLARI...................................................................................................11

1. PROJE ÖN SAYFA DİZAYNI VE YAZIMI..........................................................12

2. BİNA TANIMI VE ANTET......................................................................................13
3. VAZİYET PLANI VE KESİT..................................................................................14
3. KAT PLANLARI.......................................................................................................15
3.1. BODRUM KAT PLANI...........................................................................................17
3.2. ZEMİN-NORMAL KAT PLANI.............................................................................18
4. YANGIN POMPA DAİRESİ 1/20 ÖLÇEKTE DETAY ÇİZİMİ.........................20
5. KOLON ŞEMASI VE BORU İZOMETRİĞİ.........................................................23
6. SABİT BORU TESİSATI.........................................................................................25
7. YANGIN DOLAPLARI SİSTEMİ...........................................................................27
8. BİNA DIŞI YANGIN HİDRANT TESİSATI SİSTEMİ........................................29
9. YANGIN SUYU DEPOSU VE TESİSATI TASARIMI.........................................31
10. YANGIN POMPALARI VE EKİPMANLARI TESİSATI TASARIMI.............33
11. OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ........................................42
11.1 BİNA YANGIN TEHLİKE SINIFLANDIRMASI...............................................42
11.2 SPRİNKLER SİSTEMİ YAPILMASI ZORUNLU BİNALAR..........................43
11.3 SPRİNKLER SİSTEM TASARIMI......................................................................44
11.4 BORU TABLOSU YÖNTEMİ...............................................................................54
11.4.1 HAFİF TEHLİKE SINIFI BİNALAR................................................................54
11.4.2 ORTA TEHLİKE SINIFI BİNALAR.................................................................54
11.4.3 YÜKSEK TEHLİKE SINIFI BİNALAR...........................................................55
11.5 HİDROLİK HESAP YÖNTEMİ............................................................................55
11.5.1 DİZAYN BOŞALTMA DEĞERİ........................................................................55
11.5.2 SPRİNKLER TASARIM ADEDİ.......................................................................56
11.5.3 BORU BOYUTLANDIRILMASI.......................................................................57
11.6 OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ PROJESİNDE
BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER........................................................................60
11.7 SPRİNKLERLERİN DİZAYN VE PERFORMANS
KARAKTERİSTİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI............................67
12.SPRİNKLER TESİSATI VE TASARIM KURALLARI........................................69
12.1 SPRİNKLER TESİSATI ELEMANLARI............................................................71
12.2 SPRİNKLER İLE DUVAR ARASI MAKSİMUM UZUNLUK.........................71
12.3 STANDART AŞAĞI VE YUKARI TİP SPRİNKLER........................................72
12.4 STANDART DUVAR TİP SPRİNKLER..............................................................74
12.5 KORUMA ALANI GENİŞLETİLMİŞ YUKARI/AŞAĞI TİP SPRİNKLER..79
 12.6 KORUMA ALANI GENİŞLETİLMİŞ DUVAR TİP SPRİNKLER..................79
12.7 ESFR TİP SPRİNKLER.........................................................................................81
12.8 BÜYÜK DAMLACIKLI SPRİNKLER VE YERLEŞİMİ..................................83
12.9 ÖZEL DURUMLAR...............................................................................................84
12.10 SPRİNKLER TESİSATININ DEPREME KARŞI KORUNMASI..................85
12.10.1 SİSMİK AYRIŞIM APARATI..........................................................................85
12.10.2 DALGALANMA KUVVETLENDİRİCİ İŞLEMLER...................................86
12.11 SPRİNKLER SİSTEMİ TEST VE DRENAJI....................................................92
ÖRNEKLER...........................................................................................................94
13. DUMAN KONTROL VE YÖNETİM SİSTEM TASARIMI...............................93
13.1 MUTFAK EGZOS SİSTEMİ................................................................................110
13.2 KAPALI OTOPARK EGZOS SİSTEMİ.............................................................110
13.3 SIĞINAK EGZOS SİSTEMİ................................................................................110
14. ATRİUMLARDA DUMAN KONTROLÜ VE EGZOS SİSTEMİ.....................112
14. MERDİVEN BASINÇLANDIRMASI..................................................................115
15.1 MERDİVEN KOVASI BASINÇ DEĞİŞİMİ......................................................115
15.2 MERDİVEN KOVALARINA HAVA BESLEME ŞEKİLLERİ......................118
15.2.1 TEK KADEMELİ VE İKİ KADEMELİ BASINÇLANDIRMA...................118
15.2.2 TEKLİ VE ÇOKLU BESLEME.......................................................................119
15.2.3 MERDİVEN BÖLMELENDİRMESİ...............................................................121
15.3 BASINÇLANDIRMA YÖNTEMLERİ...............................................................121
15.3.1 SABİT BESLEMELİ, DIŞ KAPI KONTROLLU SİSTEMLER...................121
15.3.2 SABİT BESLEMELİ BAROMETRİK DAMPERLİ SİSTEMLER..............122
15.3.3 BESLEME HAVASININ DEĞİŞKEN OLDUĞU SİSTEMLER..................122
15.3.4 YANGIN KATINDA HAVALANDIRMA VE EGZOS YAPILAN
SİSTEMLER..................................................................................................................122
15.3.5 BASINÇLANDIRMA SİSTEM TASARIMI...................................................122
16. MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEMİ............................................125
16.1 MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEM DİZAYNI..........................125
17. SPRİNKLER TİPLERİ VE K FAKTÖRLERİ....................................................129
18. KAYNAKÇA............................................................................................................147
 PROJE HAZIRLAMA ESASLARI

Mekanik Tesisat Proje Tasarımı Tesisat Mühendisliğinin özünü içerir. Bir

yapının tasarımının tekniğine uygun olarak yapılabilmesi için Kanun, Yönetmelik,
Standartlar ve teknolojiyi yakından takip edip, çok yönü ve doğru bir şekilde
tasarımı gerçekleme yeteneğine sahip olmalıdır. Proje düzenlenir iken; rapor ve
hesaplar bir arada, kat planı, kolon şemaları ve boru izometriğinin bir arada olması
esastır. Yangından korunma ve söndürme projeleri diğer tesisat projelerinin rapor
ve hesaplarından ayrı hazırlanacak, projelerde diğer tesisat projelerinden ayrı
düzenlenecektir. Ancak iklimlendirme ve havalandırma tesisatı ile birlikte
yapılacak duman kontrolünde duman kontrolü projeleri de yangından korunma ve
söndürme projelerine ilave edilecektir. Rapor ve hesaplar, asgari üçer (3) nüsha
olarak düzenlenecektir. Proje ön sayfasının düzeni A4 formunda hazırlanacak, ilk
sayfa şu şekilde olacaktır.
• Birinci sayfa
-4708 sayılı kanun uygulanan illerde: Sol taraf proje sorumlusu, sağ taraf
denetim uzmanının onayına ayrılır.
-4708 sayılı kanun dışında kalan yerler için: Sol taraf proje sorumlusu,
Sağ taraf TUS onayı için ayrılır.
-Birinci sayfa ikinci satır sol tarafı MMO (vize) onayı, sağ tarafı
Belediye onayına ayrılır.
• Orta kısım proje sorumlusunun, firma, adres, telefon ve vergi numarası ile
mekanik tesisat projesinin cinsi bilgileri yazılacaktır.
• Alt kısım arsanın ortak mesleki denetim esaslarına göre bilgileri ve
mekanik tesisat projesinin proje sorumlusu ve TUS ya da denetim sorumlusunun
adı, soyadı, oda sicil numarası, büro tescil numarası ve imza bölümleri
düzenlenmiştir.
• İkinci sayfada ise 1/500 ölçekli bina vaziyet planı, kesit planı ve yön
bulunacaktır.
Yangından korunma ve söndürme projesi tasarımı onaylı mimari projeye
yapılacaktır.yangından korunma ve söndürme projesi yapılmadan önce mimar,
müteahhit ve mal sahibinden yangın tahliye projesi ve yangın güvenli bölgeler ile
pasif koruma bilgileri alınacak.
Projede gösterilen cihazların ve boruların, MMO çizim tekniğine uygunluğu
aranacaktır.
Pis Su Boruları 0.8-1.0 mm
Yangın Suyu Boruları 0.4 mm
Soğuk Su-Sıcak Su Boruları 0.3 mm
Cihazlar 0.4-0.5 mm
Mimari Proje 0.12-0.2 mm
YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE
PROJELERİ HAZIRLAMA ESASLARI

YANGIN SÖNDÜRME TESİSATI VE DUMAN TAHLİYE

PROJELERİ HAZIRLAMA ESASLARI AKIŞ ŞEMASI

1. Proje ön sayfa dizaynı ve yazımı

2. Vaziyet planı ve kesit
3. Kat planları
3.1 Bodrum kat
3.2 Zemin kat- Normal kat
4. Kolon şeması ve boru izometriği
5. Sabit boru tesisatı tasarımı
6. Yangın dolapları tesisatı tasarımı ve hesabı
7. Bina dışı yangın hidrant tesisatı tasarımı
8. Otomatik sulu yangın söndürme tesisatı tasarımı, hesabı ve çizimi
9. Yangın suyu deposu ve tesisatı tasarımı
10.Yangın pompa dairesi 1/20 ölçekte detay çizimi
11.Duman kontrol ve yönetim sistemi tasarımı ve hesabı
12.Merdiven basınçlandırma tasarımı ve hesabı
13.Mutfak davlumbaz söndürme tesisatı tasarımı ve hesabı
1.PROJE ÖN SAYFA DİZAYNI VE YAZIMI

• Proje ön sayfasının düzeni A4 formunda hazırlanacaktır.

• Yazı standardı 0,4 mm olacaktır.
• Proje ön sayfa tasarımı standart olacaktır.
• Birinci sayfa:
-4708 sayılı kanun uygulanan illerde: Sol taraf proje sorumlusu, sağ
taraf denetim uzmanının onayına ayrılır.
-4708 sayılı kanun dışında kalan yerler için: Sol taraf proje
sorumlusu, Sağ taraf TUS onayı için ayrılır.
-Birinci sayfa ikinci satır sol tarafı MMO (vize) onayı, sağ tarafı
Belediye onayına ayrılır.
•Orta kısım proje sorumlusunun, firma, adres, telefon ve vergi numarası
ile mekanik tesisat projesinin cinsi bilgileri yazılacaktır.
• Alt kısım arsanın ortak mesleki denetim esaslarına göre bilgileri
ve mekanik tesisat projesinin proje sorumlusu ve TUS ya da denetim
sorumlusunun adı, soyadı, oda sicil numarası, büro tescil numarası ve
imza bölümleri düzenlenmiştir.
• Yapının özellikleri bölümüne binanın tehlike sınıfı ve binaya en
yakın itfaiye birimi yazılacaktır.
• Bilgiler eksiksiz ve tam olarak doldurulup imzalanacaktır.
2. VAZİYET PLANI VE KESİT

• Vaziyet planı sayfa düzeni A4 formunda hazırlanacaktır.

• Vaziyet planında yön belirtilecektir.
• Vaziyet planı çizgi kalınlığı 0,2 mm olacaktır.
• Yazı standartı 0,3 mm olacaktır.
• Yapının 1/500 ölçekli plan veya büyük ve yaygın yapılarda uygun bir
ölçekte olması ve kat sayısını belirten kesit çizilmesi gereklidir.
• Birden fazla yapı olması durumunda bliklar arası boru bağlantısı, zon
vana yerleri, bina dışı hidrant yerleri ve pompa dairesi yeri gösterilecek.
• Yangın suyu deposu ve itfaiye bağlantı ağzı yeri gösterilecek.
• İtfaiye teşkilatı şehir hidrantı ölçek dahilinde ise vaziyet planında
gösterilecektir.
 3. KAT PLANLARI
3.1 BODRUM KAT

• Ölçek 1/50 olacak.

• Bodrum kat planı onaylı mimariden 0,2 mm çizgi kalınlığı ile çizilecek.
• Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (Kapı, pencere, merdiven,
duvar, bina boyut ölçüleri ile kapılar çizilmeyecek)
• Yangın pompa dairesi 1/50 ölçekte kat planında gösterilecektir.
• Hidrolik hesaplarda veya hesap tablosundan belirlenen boru çapları projede
gösterilecektir.
• Yangın dolapları, zon vanaları, check-valf, akış anahtarları, test ve drenaj
vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası, drenaj bağlantısı projede
gösterilecektir.
• Bodrum kat tavanında yapılacak boru hattında hareketli kelepçe ve sabit
konsollar olacak, depreme karşı önlem olacaktır.
• Proje tasarımında boru güzergahı belirlenir iken, mimardan istenecek kolon
ve kiriş detayına göre tasarımın gerçeklenmesi gerekmektedir.
• Kolon boruları yerleri belirlenip numaralanacak, daire içinde (YG1, YG2,...)
gibi yazı standartı 4 mm olacaktır.
• Test ve drenaj vanası en yakın pis su hattına akış gözlenebilir şekilde
bağlanacaktır.
• Sabit boru tesisatı bodrum kata tasarlanacaktır.

3.2 ZEMİN-NORMAL KAT

• Ölçek 1/50 olacak.

• Zemin kat ve normal kat planı onaylı mimariden 0,2 mm çizgi kalınlığı ile
çizilecek.
• Kolon veya perde betonların mekanik tesisat projesinde gösterimi 0,8 mm
çizgi kalınlığında olacaktır.
• Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (Kapı, pencere, merdiven,
duvar, bina boyut ölçüleri ile kapılar çizilmeyecek)
• Kat planında ki mahallerin adları (Banyo, hol, mutfak, oda, salon v.s.) 0,3
mm ile yazılacak.
• Hidrolik hesaplarda veya hesap tablosundan belirlenen boru çapları projede
gösterilecektir.
• Yangın dolapları, zon vanaları, check-valf, akış anahtarları, test ve drenaj
vanası ve izleme anahtarlı hat kesme vanası, drenaj bağlantısı projede
gösterilecektir.
• Yangın boru sabitlemeleri yangına dayanıklı ve kolon tesisatında da depreme
karşı önlem olacaktır.
• Proje tasarımında boru güzergahı belirlenir iken, mimardan istenecek kolon
ve kiriş detayına göre tasarımın gerçeklenmesi gerekmektedir.
• Kolon boruları yerleri belirlenip numaralanacak, her kat planında daire
içinde (YG1, YG2,...) gibi 4 mm yazı standartında olacaktır.
• Test ve drenaj vanası en yakın pis su hattına akış gözlenebilir şekilde
bağlanacaktır.
• Sabit boru tesisatı , sprinkler tesisatı ve yangın dolapları zemin ve kat
planında gösterilecek ve boru çapları yazılacaktır.
• Duvar, döşeme ve perde geçişlerinde “yangın sızdırmazlığı sağlanmalıdır”
ibaresi yer alacaktır.
• Yangından korunma ve söndürme projelerinde her paftada alttaki bilgiler
(projeye göre) yer alacaktır.
1. Tasarım standartı
2. Bina tehlike sınıfı
3. Sistem türü
4. Sistem su talebi (debi,basınç)
5. Sprinkler özellikleri
6. Sprinkler koruma alanı
7. Toplam koruma alanı
8. Su uygulama süresi
9. Olası yangın sınıfı
 4.YANGIN POMPA DAİRESİ 1/20 ÖLÇEKTE DETAY
ÇİZİMİ

• Ölçek 1/20 olacak.

• Pompa dairesi kat planı onaylı mimariden aydingere 0,2 mm çizgi
kalınlığında çizilecek.
• Boru çap ölçüleri mm olacak ve 2 mm şablonla yazılacaktır.
• Diğer yazılar 4 mm olacaktır.
• Mimari projeyi ilgilendiren detaylar çizilmeyecek. (kaçış yerleri
gösterilecek)
• Yangın pompa dairesi cihaz iç tasarımı yapılacak. Cihaz çizgi kalınlığı
0,4 mm olacaktır.
• Dizel pompa ekzost borusu 0,3 mm olacaktır.
• Yangın pompa tesisat boru donanımı çizilecek, boru donanımı çizgi
kalınlığı aşağıdaki gibi olacaktır.

Yangın Borusu Aralıklı Y yazılı düz çizgi 0,4 mm çizgi kalınlığında

Yakıt gidiş ağır yakıt Aralıklı FG yazılı düz çizgi 0,3 mm çizgi kalınlığında
Borusu
Yakıt gidiş mazot borusu Aralıklı MG yazılı düz çizgi 0,3 mm çizgi kalınlığında

Yakıt dönüş ağır yakıt Aralıklı MD yazılı düz çizgi 0,2 mm çizgi kalınlığında
Borusu
Yakıt dönüş ağır yakıt Aralıklı FD yazılı düz çizgi 0,2 mm çizgi kalınlığında
Borusu
Basınç Rahatlatma Borusu Düz çizgi 0,6 mm çizgi kalınlığında
Ve basınç hissetme yazılı olacak
Basınç Hissetme Hattı Kesikli noktalı çizgi 0,6 mm çizgi kalınlığında
Ve basınç hissetme yazılı olacak
Su borusu Düz çizgi 0,2 mm çizgi kalınlığında
• Pompa-boru tesisat armatürleri 0,3 mm çizgi kalınlığında olacaktır.
• Yangın pompa dairesi diğer tesisattan ayrı bir bölümde olmalı ve
tehlike sınıfına göre minimum 60 dakika yangına dayanıklı olmalıdır.
• Yangın pompa dairesinde +4 C’nin üzerinde sıcaklığın sürekli
sağlanabilmesi için uygun gereçler kullanılacaktır.
• Yangın pompa dairesinde servis, muayene ve ayar gerektiren cihazların
çalışma alanı etrafında acil aydınlatma sağlanacaktır.
• Zemin yeterli bir drenaj için eğimli olarak hazırlanarak pompa, sürücü
ve kontrol panosu gibi kritik cihazlardan suyun uzaklaştırılması
sağlanacaktır. Gerekirse pis su çukur, pis su pompa ve tesisatı
tasarlanmalıdır.
• Dizel pompa imalatçısının değerlerine göre yeterli havalandırma
yapılacaktır.
• Otomatik yangın algılama ve uyarı sistemi yapılacaktır.
• Yangın pompa dairesine en az iki adet 6 kg’lık ABC türü taşınabilir
söndürücü konulacaktır.
• Yangın pompa dairesinde ulaşılabilecek 150 lt/dk kapasiteli yangın
dolabı ve en fazla 140 m2’de çalışacak, 6 lt/dk/m2 su debisi
sağlayabilen sprinkler sistemi yapılacaktır.
• Yangın pompa dairesi yüksekliği en az 2.10 m olacaktır. Kapı girişi
minimum 61 cm x 2m olacaktır.
• Yangın pompa dairesindeki cihazlara servis, muayene ve ayar
yapılabilmesi için minimum 75 cm çalışma alanı olacaktır.
• Pompa ağırlığını taşıyabilecek minimum 40 cm yüksekliğinde (altında
tireşim sönümleyici plaka olan) pompa şasesinden 15-20 cm daha uzun
beton kaide yapılacaktır.
• Yangın pompa dairesi cihaz ve ekipmanların montaj ve demontajını
yapabilecek şekilde tasarımı yapılacaktır.
5.KOLON ŞEMASI VE BORU İZOMETRİĞİ
• Kolon şeması, kat planında tasarımı yapılıp çizilen mekanik tesisat proje
çiziminin dikey kesitte çizilmesidir.
• Kolon şemasında cihazların yerden yüksekliği bir tablo halinde
belirtilecektir.
• Yangın dolapları, sabit boru tesisatı ve sprinkler zon hatları kolon şemasına
çizilecek.
• Sprinkler projesi boru izometriği olarak çizilecektir.
• Kolon şemaları aynı paftada çizilebilir. Boru izometriği ise ayrı paftada
çizilmelidir.
• Kolon şeması 1/50 ölçekli olacaktır.
• Kolon şemasında bilinmesi gerekenler sırası ile ; net kat yüksekliği, kat adedi
(bodrum, zemin kat, 1.kat, 2.kat, 3.kat,...), taban döşeme kalınlığı, döşeme
kalınlığı, su basmandan itibaren katların kotları mimari projeden alınacak.
• Döşeme-tavan 0,2 mm çizgi kalınlığında paralel iki çizgi olarak çizilecek.
• Kolon şeması tasarımı kat planı ile koordineli olacaktır. Bütün cihaz ve
ekipmanlar ve boru dağılımının kat planları ve kolon şemasında aynı olması
gerekmektedir.
• Tasarım tamamlandıktan sonra kritik devre seçimi yapılacaktır.
• Kritik devre seçiminde dikkat edilecek en önemli nokta kat planı kolon
şemasının çok iyi etüd edilmesidir.
• Yatay planda en uzak, düşey planda en yüksek sprinkler boru hattı kritik
devre olarak seçilecektir. Ancak proje tasarımına yangın dolabı ve sabit boru
tesisatı da tetkik edilmeli, toplam debi pompa seçiminde ve ana dağıtımda
dikkate alınmalıdır.
• Kritik devre en uzak ve yüksek noktadan yangın pompası (dahil) na olan
yangın tesisat boru sistemidir.
• Kolon şeması 1/50 ölçekli yangın pompası ve ekipmanları çizilecektir.
• Branşman kolon hattı boru çapı, kat yüksekliği boyunca her bölüme
yazılacaktır.
• Boru çapları boru izometriğine yazılacaktır.
• Kolon şemasında yangın dolabı tipi, adedi, ve su talebi ile basınç değerleri
yazılacaktır.
• Boru izometriğin de boru çapları yazılacak ve altta ki bilgiler tablo halinde
belirtilecektir.

• Tasarım standardı
• Bina tehlike sınıfı
• Sistem türü
• Sistem su talebi (debi,basınç)
• Sprinkler özellikleri
• Sprinkler koruma alanı
• Toplam koruma alanı
• Sprinkler adedi
• Su uygulama süresi
• Olası yangın sınıfı

1/2"
22 6

2"
3" 3" 3" N
3"
3"

16.20 kotu

3"

3"
C
8.40 kotu 3" 3"

0.00 kotu 4" K Ü R ESEL V A N A

8.40 ve 16.20 K O T U Y A N G IN D O L A PL A R I
İZ O M E TR İĞ İ

İzometrik çizim örneği

6. SABİT BORU TESİSATI

6.1 Sabit boru tesisatı sistem tasarımı

Sabit boru tesisatı sistem tasarımı 5 türlü yapılabilir.

1. Islak sabit boru sistemi: Bu sistemde su kaynağı ile sistem arasındaki vana
açık olup , devrede her an basınçlı su bulunmaktadır. Şayet sistem sprinkler
olarak tasarlanmış ise uyarı sıcaklığında sprinklerlerin açılması ile su
püskürtme yapılacaktır. Yangın sisteminin kapatma , besleme vanası yardımı
ile olacaktır.
2. Otomatik beslenen sabit boru sistemi: Bu sistem tasarımında normal halde
donma tehlikesine karşı borular hava ile doldurulur. Vana açıldığında veya
sprinkler uyarı sıcaklığında açılırsa boru devresindeki hava basıncı düşerek
sistem otomatik olarak su ile beslenir.
3. El ile çalışan sabit boru sistemi: Bu sistemde her yangın hortum dolabında
bulunan el ile kumandalı bir şalterin açılması ile suyun devreye girmesi
sağlanır.
4. Kuru sabit boru sistemi: Bu sistemde devrede su yoktur. Islak boru sistemine
yardımcı tesisattır. İtfaiye teşkilatı tarafından yapılan bağlantı ile su sağlanır.
5. Kendiliğinden kapanan tekrarlamalı söndürme sistemi: Yanmaz kablolu ve
dedektörlü algılama yolu ile çalışır. Yangın söndüğünde otomatik olarak
kapanır. Tasarım müzeler, arşivler, değerli eşya depoları ve endüstriyel
tesisler için yapılacaktır.
Sabit boru tesisatı itfaiye ve eğitilmiş personelin kullanımına olanak sağlayan her
katta bağlantı ağızları bırakılmalı ve bu bağlantı ağızları yangın merdiveni veya
yangın güvenlik hacmi gibi korunmuş mekanlarda olmalıdır.
Bağlantı ağızları yapının sprinkler ve yangın dolapları sistemine de suyu sağlayan
sabit boru tesisatında bırakılması durumunda , bu bağlantılar ana kolonlar
üzerinden yapılacaktır.
Sabit boru tesisatı bina dışına çıkarılacak ve itfaiye bağlantı ağzı olacaktır

6.1.1 Kuru boru çapı hesabı

Kuru sabit boru sistemi, yüksekliği 22 metreye kadar olan 7 kat ve daha alçak
binalarda düşey ve yatay borularda 2”, yüksekliği 22 metreden daha yüksek
yapılarda kuru yangın tesisat düşey borusu 21/2” branşman 2” olacaktır.
Kuru yangın tesisat borusu yapı girişi ve her kat merdiven sahanlığında tasarlanıp
itfaiye araçlarının bağlantı yapabilmeleri için ağızlar O 110 mm AR (Alman
Rekoru) olacaktır.
Yüksek yapılarda boru çaplarının belirlenmesinde 21/2” den az olmamak üzere
boru çapı hesabı yapılacaktır.

6.1.2 SABİT BORU TESİSATI DETAY VE ÇİZİMİ

Yerden 130 cm

2" 2" 2" 2"

O110 itfaiye bağlantı rakoru
8.40 kotu

2" 2" 2" 2"

2" 2" 2" 2"

4.20 kotu

2" 2" 2" 2"

2" 2" 2" 2"

0.00 kotu

Sabit Boru Tesisatı Proje Örneği

7. YANGIN DOLAPLARI SİSTEMİ

7.1YANGIN DOLAPLARI TESİSAT SİSTEM TASARIMI

7.1.1 Yüksek yapılar, çarşılar, toplanma amaçlı binalar, konaklama ve sağlık

amaçlı yapılar, kapalı kullanım alanı 2000 m2 den büyük olan bütün
binalar, 1000 m2 den büyük imalathane ve atölyelere yangın dolabı
yapılacaktır.
7.1.2 Yangın dolapları her katta ve yangın duvarları ile ayrılmış her bölümde
aralarındaki uzaklık 30 m'den fazla olmayacak şekilde düzenlenecektir.
7.1.3 Yangın dolapları mümkün olduğu kadar koridor çıkışı ve merdiven
sahanlığı yakınına kolaylıkla görülebilecek şekilde yerleştirilecektir.
Binanın sprinkler sistemi ile korunması ve katlara itfaiye bağlantı ağzı
bırakılması durumunda yangın dolapları arasındaki uzaklık 45 m'ye
kadar çıkarılabilir.
7.1.4 Hortumların saklandığı dolap ve kabinler gerekli cihazların döşenmesine
izin verecek büyüklükte olacaktır. Bunlar yangın sırasında hortum ve
cihazların kullanılmasını zorlaştırmayacak şekilde tasarlanacak ve
sadece yangın söndürme amacı için kullanılacaktır.
7.1.5 Hortumlar, serme ve bağlama gibi becerilere sahip eğitilmiş personel
veya itfaiye görevlisi olmayan yapılarda, yuvarlak yarı-sert hortumlu
yangın dolapları TS EN 671-1'e uygun olmalıdır. Hortum, yuvarlak yarı-
sert TS EN 694 normuna uygun, çapı 25 mm olmalı ve hortum uzunluğu
30 m'yi aşmamalıdır. Nozul (lüle) veya lansı kapama, püskürtme ve/veya
fiskiye yapabilmelidir.
7.1.6 İtfaiye bağlantısı olmayan yuvarlak hortumlu yangın dolap dizayn debisi
100 1/dak ve lans girişindeki basınç 400 kPa olmalıdır. Basıncın 700
kPa'ı geçmesi durumunda basınç düşürücüler kullanılmalıdır.
7.1.7 Yetişmiş yangın söndürme görevlisi bulundurmak zorunda olan
yapılarda kullanılabilecek yassı hortumlu yangın dolapları TS EN 671-2
nolu standartlara uygun olmalıdır. Yassı hortum anma çapı 50 mm'yi ve
hortum uzunluğu 20 m'yi geçmemelidir. Nozul (lüle) veya lansı kapama,
püskürtme ve/veya fiskiye yapabilmelidir. Dolap dizayn debisi 400 l/dak
ve lans girişindeki basıncı 600 kPa olmalıdır. Basınç 900 kPa'ı geçmesi
durumunda basınç düşürücü kullanılmalıdır.
7.1.8 Yangın dolap yerleşiminde yangın dolap hortumunun bütün alanlara
ulaşabileceği dikkate alınmalıdır.
7.1.1 Yapı içerisinde sprinkler sistemi olmadığı durumlarda yangın dolabı ana
boruları alttaki gibi alınabilir.

2 Yangın dolabı için DN50

3 Yangın dolabı için DN65
4 ve daha fazla Y.D. için DN80

Şekil 1 Gömme Tip TSE EN 671-1 Yangın Dolabı (Tüplü)

 8 BİNA DIŞI YANGIN HİDRANT TESİSATI SİSTEMİ
Yapıların yangından korunmasında, ilk müdahalede söndürülemeyen
yangınlara dışarıdan müdahale edebilmek için mümkün olduğunca yapının veya
binanın tüm çevresini kapsayacak şekilde tesis edilecek hidrant sistemi bünyesinde
yerleştirilecek hidrantlar, itfaiye ve araçlarının kolay yanaşabileceği ve bağlantı
yapabileceği şekilde düzenlenmelidir.
Hidrant sistemi dizayn debisi en az 1900 l/dak olmalı ve debi yapının risk
sınıfına göre arttırılmalıdır. Hidrant çıkışında 700 kPa basınç olmalıdır.
Hidrantlar arası uzaklık çok riskli bölgelerde 50 m, riskli bölgelerde 100 m,
orta riskli bölgelerde 125 m, az riskli bölgelerde 150 m alınmalıdır.
Yangın hidrantları mümkün mertebe köşe başlarına ve tepe noktalarına
gelecek şekilde tasarlanmalı, yangından büyük zarar görecek binaların civarında
daha sık yerleştirilmelidir. Yangın hidrantlarının trafik kazalarında az etkilenmesini
sağlamak için hidrantlar kuytu yerlere ve kaldırım taşından takriben 60 cm iç tarafa
konulmalıdır.
Normal şartlarda hidrantlar korunan binalardan ortalama 5-15 m kadar uzağa
yerleştirilmelidir.
Hidrant üzerindeki hortum bağlantı yerleri yerden en az 40 cm yükseklikte
olmalı ve 110 cm ‘den yüksekte kalmamalıdır.
Hidrant sistemine suyu sağlayan boru donanımında ring sistemi mevcut
değilse kullanılabilecek en düşük boru çapı 150 mm olmalıdır.
Sistemde kullanılacak hidrantlar yer üstü yangın hidrantı olmalı ve TS 2821
nolu standarda uygun olacaktır.
Hidrant sisteminde, hidrant yenilenmesini ve bakım işlemlerinin yapılmasını
kolaylaştıracak uygun noktalarda ve yerlerde yer altı ve/veya yer üstü hat kesme
vanaları temin ve tesis projelendirilecektir.
Sorumluluk bölgelerinde hizmette bulunan araçların giremeyeceği ya da
manevra yapamayacağı İkinci Kısım Birinci Bölümde öngörülen hususlara uygun
ulaşım imkanı olmayan yerleşim mahalleri olan belediyeler buralarda meydana
gelebilecek yangınlara etkili bir müdahale bakımından bu yerleşim yerlerinin
uygun yerlerine yerüstü yangın hidrantları veya pompa ile teçhiz edilmiş yeterli
kapasitede yangın havuzları ve sarnıçları yaptırmak zorundadırlar.
Şekil 2 Yer Üstü Yangın Hidrantı
 9. YANGIN SUYU DEPOSU VE TESİSATI TASARIMI

Sulu söndürme Sistemlerinde en az bir güvenilir su kaynağı bulunmalıdır.

Sulu söndürme sistemleri için kullanılacak su depolarının yangın rezervi olarak
ayrılmış bölümleri başka amaçlar için kullanılmayacak, depo tesisatı sadece
söndürme sistemlerine hizmet verecek şekilde düzenlenecektir.
Yapıda sulu söndürme sistemi olarak sadece yangın dolapları sistemi mevcut
ise su kapasitesi en az 200 litre debiyi 60 dakika süre ile karşılayacak şekilde en az
12 m3 olacaktır.
Yapıda sprinkler sistemi bulunması durumunda, su deposu kapasitesi yapının
risk sınıfına bağlı olarak en az Tablo 1'de belirtilen süreyi sağlayacak kapasitede
seçilecektir.

Tablo 1: Sprinkler söndürme sistemleri için su ihtiyacı.

Debi (lt/dak) Süre (dak)

Düşük tehlike Sınıfı

1000 45

Orta tehlike sınıfı 2000 60

Yüksek tehlike sınıfı Hidrolik hesaplar ile belirlenir

Hidrolik hesaplar ile belirlenir
Yüksek binalar

Sprinkler söndürme sistemi yanında yapı içi yangın dolapları ve yapı dışı
hidrant sistemi mevcut ise bu durumda sprinkler söndürme suyu debisine Tablo
2'de belirtilen değerler ilave edilerek su depo kapasitesi belirlenmelidir.

Tablo 2: Yangın dolapları ve hidrant sistemi için ilave edilecek su ihtiyaçları

Yangın Dolabı Hidrant Debisi Süre

Debisi ( Litre/dakika) (dak)
(lt/dak)
Düşük tehlike Sınıfı 400
100 45
1000
Orta tehlike sınıfı 100 60
1500
Yüksek tehlike sınıfı 200 90
 Yapıda sadece çevre hidrant sistemi bulunması durumunda su ihtiyacı en az
1900 litre debiyi 90 dakika süre ile karşılayacak kapasitede olmak üzere yapının
risk sınıfına göre yapılacak hidrolik hesaplar ile belirlenecektir.

Şekil 3 Yangın Suyu Deposu Elemanları

Şekil 4 Depo Seviyeleri

 10. YANGIN POMPALARI VE EKİPMANLARI
TESİSATI TASARIMI

Yangın Pompaları: Sulu söndürme sistemlerine basınçlı su sağlayan, anma

debi ve anma basınç değeri ile ifade edilen pompalardır. Pompalar, kapalı vana
(sıfır debi) basma yüksekliği anma basma yüksekliği değerinin en fazla %140'ı
kadar olmalı ve %150 debideki basma yüksekliği, anma basma yüksekliğinin
%65'inden daha küçük olmamalıdır. Bu tür pompalar, istenen basınç değerini
karşılamak koşuluyla, anma debi değerlerinin %130'u kapasitedeki sistem talepleri
için kullanılabilir.

Şekil 5 Yangın Pompası Karakteristik Eğrisi

Sistemde bir pompa kullanılması halinde aynı kapasitede yedek pompa

olmalıdır. Birden fazla pompa olması halinde toplam kapasitenin en az %50'si
yedeklenmek şartıyla yeterli sayıda yedek pompa kullanılacaktır.
Pompanın çevrilmesi elektrik motoru yanı sıra içten yanmalı motorlar veya
türbinler ile olabilir.
Yedek diesel pompa kullanılmadığı takdirde yangın pompalarının enerji
beslemesi güvenilir kaynaktan sağlanarak, yapının genel elektrik sisteminden
bağımsız beslenecektir.
Yangın pompalarının, otomatik hava boşaltma valfı, sirkülasyon rahatlama
valfı gibi yardımcı elemanlar bulunmalıdır.
Her pompanın ayrı bir kumanda panosu olmalıdır. Pano kilitli olmalıdır.
Elektrik kumanda panosu, faz hatası, faz sırası hatası, kumanda fazı hatası, bilgi
ışıklarıyla donatılmalıdır. Açma kapama şalterine pano kilidi açılmadan
erişilememelidir.
Her pompanın ayrı bir kumanda basınç anahtarı olmalıdır. Basınç anahtarları,
kumanda panosunun içine yerleştirilmiş, su basıncını boru bağlantısıyla hisseden,
su darbelerine karşı korumalı, alt ve üst değerler ayrı ayrı ve bağımsız olarak
ayarlanabilir ve ayarlandıktan sonra kilitlenebilir olmalıdır.
 Pompa kontrolü basınç kumandalı tam (otomatik başla-otomatik dur) veya yarı
otomatik (otomatik başla-elle dur) olabilir.
Yangın pompalarının basma yüksekliği sprinkler tesisatı olmaması durumunda
aşağıdakilerin cebirsel toplamı olarak hesaplanır.
• Hizmet verilen zon veya sistemin üst noktasında gerek duyulan basınç
değeri (mSS)
• Pompadan en yüksekteki hortum vanasına kadar olan yükseklik (m)
• Pompa ile en yüksekteki hortum vanası arasındaki sürtünme kaybı.

Bu yükseklikler toplamından ; minimum emre amade emme basıncı

çıkartılır. Yapıda sprinkler tesisatı olması durumunda sprinkler sistemi basınç talebi
bulunur. Pompa dairesi basınç kayıpları ilave edilerek en yüksek basınç değeri
pompanın basma yüksekliği olarak alınır.
Tek zonlu bir sistemde basınç kaybı hesaplanırken, bina girişindeki
bağlantıları ve/veya yangın ana borusundan; çatıdaki manifoldu besleyen en üstteki
hortum vanasına kadar; tüm debinin geçtiği varsayılmalıdır.
Çok zonlu bir sistemde aşağıdaki zonda ortaya çıkan basınç kaybını
hesaplarken, girişteki bağlantı borusundan, üstte ikiye ayrılan kolonlardan ve ara
kattaki bağlantı borusundan tüm debinin geçtiği varsayılır.
İki zonlu bir sistemde üst zondaki basınç kaybı, tek zonlu bir sisteminki
gibi hesaplanır.
İkiden fazla zon bulunan sistemlerde, üst zondaki basınç kaybı tek zonlu bir
sistemlerdeki gibi alt zonlarda ki basınç kaybı ise iki zonlu bir sistemin alt
zonundaki gibi hesaplanır.
Emniyet vanasının ayarlanması için ve gerekli pompa gövde basıncını
hesaplamak için, pompa dururken üzerindeki yüksekliğe ( akışsız durumdaki
yükseklik olup; pompayı karakterize eden basma yüksekliği değildir), olası emme
basıncı eklenir. Bu pompanın (akışsız koşullardaki) maksimum basma basıncını
verir.
Kaçak giderme pompası için gerekli basma yüksekliği, küçük akış
miktarlarının dışında; yangın pompasının ki gibi hesaplanır. Sulu yangın söndürme
sisteminin gerektirdiği en düşük basınçtan daha düşük basınç değerinde
olmamalıdır.
Kaçak giderme pompa debisi en az 1 gpm kapasitede veya izin verilebilir
bir kaçağı 10 dakika içinde karşılayarak basıncı gerekli düzeye getirebilecek
kapasitede olmalıdır.
Yangın pompaları emme ve basma hat kapama vanaları yükselen milli
türde olacaktır ve gerektiğinde vana izleme anahtarlarıyla kumanda ünitelerine
bağlantı sağlanacaktır.
Pompa emme flanşıyla emme borusunun çaplarının farklı olması
durumunda eksantrik redüksiyon kullanılmalıdır.
Pompa basma flanşıyla basma borusunun çaplarının farklı olması
durumunda konsantrik redüksiyon kullanılmalıdır.
 Diesel pompa yedeklenmesi durumunda diesel motorlar güvenilir, birinci
sınıf ve yangın söndürme sistemleri için tasarlanmış olmalıdır.
Haftada en az 30 dakika çalıştırılabilmesi için gerekli düzenekli
donatılmalıdır.
Motor gücü, gerekli maksimum mil gücünden en az %10 fazla güce sahip
olmalıdır.
Motor devrini , kapalı basma basıncı ve maksimum yük koşullarında bile
%10 aralığında sabit tutacak otomatik gaz mekanizması olmalıdır.
Ana ve yedek olmak üzere iki akü grubu olmalıdır.
Emiş borusu çaplandırılmasında, en yüksek 4,5 m/sn su hızı geçilmeyecek
biçimde çaplandırılmalıdır. Basma hattı ise 3 m/sn’yi geçmemelidir.

Tablo 3 Pompa çevre elemanları tablosu

Anma Emme Basma Emniyet Emniyet Vanası Akış Deneme Vana Deneme Vanaları
Debisi Boru Boru Vanası Gider Borusu Çapı Metre Sayısı-Çapı Kollektör Çapı
L/Dak Çapı** Çapı*** Çapı DN Çapı DN DN
DN DN DN DN
95 25 25 15 15 32 1-40 25
189 40 32 32 40 50 1-40 40
379 50 40 40 50 65 1-65 65
568 65 50 50 65 80 1-65 65
757 80 50 50 65 80 1-65 65
946 100 50 50 65 100 1-65 80
1.136 100 65 65 100 100 1-65 80
1.514 100 80 80 125 100 2-65 100
1.703 125 80 80 125 100 2-65 100
1.892 125 80 80 125 125 2-65 100
2.839 150 100 100 150 125 3-65 150
3.785 200 100 100 200 150 4-65 150
4.731 200 150 150 200 150 6-65 200
5.677 200 150 150 200 200 6-65 200
7.570 250 150 150 250 200 6-65 200
9.462 250 150 150 250 200 8-65 250
11.35 300 200 200 300 200 12-65 250
5
13.24 300 300 200 300 250 12-65 300
7
15.41 350 300 200 350 250 16-65 300
0
17.03 400 350 200 350 250 16-64 300
2
18.92 400 350 200 350 250 20-65 300
5

* NFPA 20-1996 Tablo 2-20’ye göre 31/2” yerine 4” kullanılarak

hazırlanmıştır.
** Emişden önceki 10 çap uzunluğundaki bölüm için geçerlidir.
*** Pompa flanşları boru çapından farklı olabilir.

1. Zemin üstü su deposu 5. Esnek bağlantı

2. Emme dirseği ve plakası
3. Emme borusu
4. Isı izolasyonlu plaka
8. Emiş hattı basınç (vakum)
göstergesi
9. Ayrılabilir gövdeli yangın
pompası
10.Otomatik hava atıcı
11.Basma hattı basınç göstergesi
12.Redüksiyon Te
13.Basma hattı çek vanası
6. Emme hattı vanası
7. Eksantrik redüksiyon
14.Basınç emniyet vanası
(gerekirse)
15.Yangın korunma sistemi için
şebeke vd. bağlantı
16.Boşaltma vanası
17.Hidrant ve/veya yangın dolabı
vanaları
18.Boru destek elemanları
19.İzleme anahtarlı kelebek vana

Şekil.6 Ayrılabilir gövdeli yangın pompası bağlantı ekipmanları

Şekil 7 Dizel Yakıt Deposu
Şekil 8 Yangın pompası basınç hissetme hattı

Şekil 9 Yangın pompa gövde tipleri

38
Şekil 10 Pompa bağlantı şeması

39
 Duvar Genişliği: 2X
X:Yükseklik
veya genişlik,
hangisi
büyükse

Şekil 11 Diesel motor radyatör kanal bağlantısı

Doğru Yanlış

Dirsekli bağlantı yapılmalı ve Bu bağlantı yapılmamalıdır.

türbülansı önlemek için dirsekte Türbülans yeterli hava akışını
yönlendirici kanatçık kullanılmalıdır. sağlamayacaktır.

Taze hava Soğuk hava

dönüş kanalı
pancuru
Esnek
Sıcaklık bağlantı
kontrollu Egzos havası
Damper pancuru
Atış
kan
Damper

Şekil 12 Su soğutmalı diesel motor radyatör kanal bağlantısı

40
Şekil 13 Diesel pompa ve ekipmanları bağlantı izometri örneği

Şekil 14 Yangın pompa dairesi akış şeması

41
 11. OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ

11.1 BİNA YANGIN TEHLİKE SINIFLANDIRILMASI

Bina veya bir bölümünün tehlikesi; yangının başlama ve yayılması, yangın

esnasında ortaya çıkan duman ve gazlar, patlama tehlikesi gibi bina veya yapıda
bulunanların yaşamları ve emniyetleri için potansiyel tehlike oluşturan
faktörlerin izafi tehlike dereceleri anlamındadır.
Bina veya bir bölümünün tehlike sınıfı, binanın özelliklerine ve binada
yürütülen işlem ve operasyonların niteliğine bağlı olarak saptanır. Eğer bir
binanın çeşitli bölümlerinde değişik tehlike sınıflarına sahip maddeler
bulunuyorsa en yüksek tehlike sınıflandırmasına göre uygulama yapılır.
Otomatik sulu yangın söndürme sistemi tasarımında binaları veya bir
bölümünü altta tanımlanan şekilde düşük, orta ve yüksek tehlike sınıfı olarak
sınıflandırılır.
a-) Düşük Tehlike Sınıfı binalar bünyesinde kendi kendine yayılan bir
yangının oluşmasına imkan vermeyecek şekilde düşük yanabilirliğe sahip
malzemelerden oluşur. Bunlardan bazıları
Konutlar,
İbadethaneler,
Hastaneler,
Okullar,
Eğitim kurumlar,
Kulüpler,
Kütüphaneler, (geniş depo alanları hariç)
Müzeler,
Bürolar,
Restoran oturma alanları,
Tiyatro,
Oditoryum,
Kullanılmayan çatı katları, dam, saçak altı mahaller ... ve benzeri yerlerdir.

b) Orta Tehlike Sınıfı binalar orta hızla ve önemli miktarda duman

çıkararak yanma olasılığı bulunan malzemelerden oluşur.
Otomobil park sahası,
Fırınlar,
İçecek üretim tesisleri,
Mandıralar,
Elektronik üretim tesisleri,
Cam ve cam ürünleri üretim tesisleri,
Çamaşırhane,
Restoran servis alanları,

42
 Kuru temizleme tesisleri,
Deri üretim yerleri,
Kağıt üretim yerleri,
Postane,
Yayın evi,
Matbaa,
Kütüphanelerin geniş depo sahaları,
Otomobil tamirhaneleri,
Tekstil üretimi,
Lastik üretimi,
Marangozhane ve benzeri yerler orta tehlike sınıfı kapsamındadır.

c) Yüksek tehlike sınıfı binalar çok hızlı olarak yanma olasılığı bulunan
veya patlama tehlikesi bulunan malzemelerden oluşur.
Uçak hangarları,
Dökümhaneler,
Metal çekme tesisleri,
Kontraplak ve sunta üretim yerleri,
Tutuşma sıcaklığı 38øC dan düşük yanıcı madde kullanılan yerler,
Lastik düzeltme,birleştirme kurutma tesisleri,
Bıçkı fabrikaları,
Tekstil hammadde işleme fabrikaları,
Köpüklü kumaş kaplama tesisleri,
Asfalt doldurma tesisleri,
Yanıcı sıvı ve gazların üretildiği, depolandığı ve dağıtıldığı yerler,
Plastik, plastik köpük ve benzeri madde üretim yerleri,
Vernikleme ve boyama tesisleri,
Solvent temizleme tesisleri,
Modüler binalar,
Yanıcı sıvı spreyleme yapan tesisler .... ve benzeri yerler yüksek tehlike
sınıfı kapsamındadır.

11.2 SPRİNKLER SİSTEMİ YAPILMASI ZORUNLU

YAPILAR
Aşağıda belirtilen yerler 26.07.2002 tarih ve 24827 sayılı resmi gazete de
yayınlanan “BİNALARIN YANGINDAN KORUNMASI HAKKINDA
YÖNETMELİĞİNE” göre tam veya kısmi otomatik sprinkler sistemi ile
korunmak zorundadır.
a) Büro ve konut haricindeki bütün yüksek binalar,
b) Yapı yüksekliği 30.50 m'den fazla olan büro binaları,

43
 c) Yapı yüksekliği 51.50 m'yi geçen apartmanlar,
d) Araç kapasitesi 20 den fazla olan veya birden fazla bodrum katı kullanan
kapalı otoparklarda,
e) Yatak sayısı 200'ü geçen otel, pansiyon ve misafirhanelerde,
f) Toplam kullanım alanı 2000 m2 nin üzerinde olan katlı mağazalar,
alışveriş, ticaret, eğlence ve toplanma yerleri otomatik sprinkler sistemi ile
korunacaktır.

11.3 SPRİNKLER SİSTEM TASARIMI

Sprinkler sistemlerine suyu sağlayan sabit boru tesisatı çapı yapılacak

hidrolik hesaplara göre belirlenmelidir.
Deprem tehlikesi bulunan bölgelerde, sismik hareketlere karşı ana
kolonların her hangi bir yöne sürüklenmemesi için dört yollu destek kullanılmalı
ve 63 mm veya daha büyük çaplı branşman borularda esnek bağlantılar
kullanılarak boruların kırılması önlenmelidir.
Sprinkler sistemi ana besleme borusu birden fazla yangın zonuna hitap
ediyorsa; her bir zon veya kolon hattına akış anahtarları, test ve drenaj vanası ve
izleme anahtarlı hat kesme vanası konulmalıdır.
Sprinkler sistemini besleyen borular üzerinde kesme vanaları bulunmalıdır.
Boru hatlarında bulunan vanaların, bölgesel kontrol vanalarının ve su kaynağı
ile sprinkler sistemi arasında bulunan tüm vanaların devamlı açık kalmasını
sağlayacak önlemler alınmalıdır.
Sistemde basınç düşürücü vana kullanılması durumunda, her bir basınç
düşürücü vananın önüne ve arkasına birer adet manometre konulmalıdır.
Bina ve tesisler, kullanım amaçlarına ve içerdikleri-depoladıkları
malzemeler açısından düşük tehlike sınıfı, orta tehlike sınıfı ve yüksek tehlike
sınıfı olarak ayrıldıkları risk gruplarına göre projelendirilmelidir.
Tesis ve yapının yangın risk sınıfına bağlı olarak sprinkler sisteminin
herhangi bir besleme kolonuna bağlanan sprinklerin koruduğu birim kat için en
büyük korunma alanı;
Düşük ve orta tehlike sınıfı için en fazla 4800 m2
Yüksek tehlike sınıfı için en fazla 2300 m2 olacaktır.
Sprinkler tesisatında her zon için en az birer adet test ve drenaj vanası
projelendirilecektir ve gideri yağmur suyu veya en yakın pis su giderine
bağlanacaktır. Test ve drenaj vanası su akışı gözlenebilir olmalıdır.
Tehlike sınıfı, düşük tehlike ve orta tehlike olan binalarda boru tablosu
yöntemine göre boru çapları belirlenir. Proje tasarımında çapların tabloya göre
belirlenmesinden sonra hidrolik hesap yapılır.

44
 Sprinkler projesi altta açıklandığı gibi hazırlanır.
1. Bina yangın sınıfı tespit edilir. (şekil 15)
2. Debi/Uygulama Alanı Grafiğinden yangın yüküne göre su debisi
alınır. (Şekil 16)
3. Branşman sayısı hesaplanır, branşmanlar arası uzunluk belirlenir.
4. Sprinklerler arası max mesafe ile sprinkler sayısı bulunur.
5. Uygulama alanı ve uygulama alanında ki sprinkler sayısı belirlenir.
6. Sprinklerden istenen minimum akış hesaplanır.
7. Sprinklerde olması gereken minimum basınç hesaplanır.
8. Boru çapları tayin edilir.
9. Basınç düşümü hesaplanır.

1. Hidrolik Hesaplarda Dikkate Alınacak Bina Yangın Sınıfı Tespiti

Binanın kullanım amacına yönelik olarak kullanılan malzemeler farklı

yangın yükü su debisi gerektirirler. Çok çeşitli materyaller yangın esnasında
farklı ısı enerjisi verirler. Binanın içerdiği malzemenin iyi bilinmesi, kullanım
amacı değişen veya değişebilir binaların doğru tespit edilmesi ve bunlar
sonucunda da yangın sınıfı şekil 15’ ten seçilmelidir.

Şekil 15

45
 2. Yangın Yüküne Göre Su Debisi Belirlenmesi

Binanın yangın tehlike sınıfı tespit edilir ve Debi/Uygulama Alanı

(şekil 16) grafiğinden yangın yüküne göre yangın anında birim alanda verilmesi
gereken su miktarı belirlenir. Yangın sınıfı dikkatlice belirlendikten sonra
uygulama alanı dikkate alınarak (139 m2 – 232 m2 ) şekil 6-14 de yatayda su
debisi tehlike sınıfına göre tespit edilir. Örneğin düşük tehlike sınıfında 139 m2
uygulama alanında 4,1 lt/dak.m2, orta tehlikede 6,5 lt/dak.m2 ile 8,1 lt/dak.m2
alınabilir.

Şekil 16

3. Branşman Sayısı Hesaplanması

Branşman sayısı hesaplanır iken binanın tavan yapısı, tavanda bulunan

kiriş ve benzeri engeller dikkate alınmalıdır. Düz bir tavan da branşman
sayısının hesaplanması yapının duvarları arası uzaklığın sprinklerler arası
maximum uzaklığa bölünmesi ile yapılır. Yapı duvarları olarak kiriş gibi
engeller bulunması durumunda branşmanların kirişlere paralel olacağı dikkate
alınmalıdır. Eğer yapılan hesaplamalarda tam sayı çıkmaz ise en yakın tam
sayıya yuvarlanmalıdır.

Branşman Sayısı = Duvar Genişliği (dikkate alınan) / Lmax

Alanı (12 x 97,5) 1170 m2 olan bir yapının branşman sayısı hesaplanması;
Lmax= 4 mt olursa
BS = 12 / 4
BS = 3 , Branşman sayısı 3 olacaktır.

46
 Branşmanlar arası uzaklık hesaplanmasında (dikkate alınan yapı
genişliğinin) yapı genişliğinin branşman tam sayısına bölünmesi ile elde edilen
mesafedir.
L= Kısa Kenar Genişliği/ Branşman Sayısı
L= 12 / 3 = 4 metre olacaktır.

Branşman hattının yan duvardan uzaklığının hesaplanmasında ½ (L)

ölçüsü de dikkate alınmalıdır.

Şekil 17

4. Sprinklerler Arası Maximum Mesafe ve Sprinkler Sayısı

47
 Sprinklerler arası maximum mesafeler sprinklerler tipi ve tehlike sınıfına
göre belirlenerek hesaplanacaktır.
Örneğimizde orta tehlike sınıfı bina dikkate alınmaktadır. Sprinkler
uygulama alanı 12 m2 dir.
Sprinkler uygulama alanının iki branşman arası uzaklığa bölünmesi ile
sprinklerler arası mesafe bulunur.

S= A / L S= 12/4 =3 mt

Branşman hattın da sprinklerler arası maximum uzaklık 3 metre

olacaktır.

Branşman hattında sprinkler sayısı , branşman hattına paralel duvar

uzunluğunun sprinklerler arası maximum uzaklığa bölünmesi ile bulunur.

SS=97,5 / 3 = 32,5 , tam sayıya tamamlanarak branşman

hattında 33 adet sprinkler olacaktır.
Yapılacak tasarım sonucunda sprinklerler arası gerçek mesafe ve
sprinklerler adedi hesaplanır. Branşman hattı başlangıcında ve sonunda
sprinklerin duvara uzaklığı 1/2S olmalıdır.

5. Uygulama alanı ve uygulama alanında ki sprinkler sayısı belirlenir.

Tablo 4 Sprinkler uygulama alanı tablosu

Sistem Tipi En fazla koruma alanı İki sprinkler arası en fazla mesafe
Hafif tehlike 21 m2 4,6 m
Orta tehlike 12,1 m2 3,7 m
Yüksek tehlike 9,3 m2 3,0 m

Sprinkler uygulama alanı hesaplanmasında ;

• Hafif ve orta tehlike sınıfı binalarda 139 m2,
• Yüksek tehlike sınıfı binalarda 232 m2,
alanları dikkate alınacaktır.

Sprinkler sistemi uygulama alanı belirlenmesinde alttaki şekil örnek olarak

verilmiştir. B noktası olarak branşmanda dikkate alınacak bir adet sprinkler
olduğunda ana dağıtım borusuna yakın olan sprinkler seçilmelidir.

48
 Şekil 18 Sprinkler uygulama alanı ve sprinkler adedi hesabı

Uygulama alanı ve uygulama alanında olması gerekli sprinkler adedi:

Orta tehlike sınıfı bir bina da 139 m2 toplam alanda her bir tanesi 12.1 m2
alanı etkileyen sprinkler kullanıldığı kabul edilir.

Toplam Sprinkler Sayısı=Uygulama alanı/Bir adet sprinklerin koruduğu alan

TSS= 139/12,1 =11,48 adet sprinkler hesaplanır. Burada 12 adet sprinkler

olacaktır.
Uygulama alanı uzunluğunun hesaplanması:
Sprinkler uygulama alanının belirlenmesi sonucu, alan (örneğin 139 m 2)
dikdörtgen kabul edilir ve dikdörtgenin uzun kenarı branşman hattına paralel
hesaplanmalıdır. Şekil 19 de gösterilen uygulama alanı minimum uzunluğu;

L = ( 1/2 ) * A1/2

Olarak hesaplanır.

Şekil 19 Uygulama alanı uzunluğu

49
Uygulama alanı branşman hattında sprinkler sayısının hesaplanması;

Branşman hattında sprinkler sayısı=1.2 * A1/2 /S

A: Sprinkler uygulama alanı

S: Branşman hattında sprinklerler arası uzaklık

BSS=1.2 *139½/3,65 = 3.88 düzeltme yapılarak branşman hattında 4 adet

sprinkler hesaplanır.

şekil 20

6. Sprinklerden İstenen Minimum Su Akışı

Sprinklerden uygulama anında su akışının etkili olabilmesi için dizayn

debisi, sprinklerin uygulama alanı ve sprinklerin boşaltma karakteristiği dikkate
alınmalıdır. Hidrolik hesap yapılan projelerde sprinklerin uygulama alanı ve
debi/uygulama alanı grafiğinden alınacak debi çarpılarak sprinklerde olması
gereken minimum akış hesaplanacaktır.

Q = (d) x As

d= dizayn debisi (lt/dk m2) şekil ...... den

As = Bir adet sprinklerin uygulama alanı (m2)

50
 Örneğin orta tehlike sınıfı bir yapıda debi/uygulama alanı grafiğinden
(6.1 lt/dk m2) alınarak;
Q= 6,1 x 12,1 = 73,81 (lt/dk) minimum akış olması
gerektiği hesaplanır.

7. Sprinklerde Akma Esnasında Olması Gereken Minimum Basınç

Sprinkler başlığında su akışı altta ki formül ile hesaplanır;

Qm=Km P1/2
Qm : Debi (lt/dak)
Pm : Basınç (bar)
Km : K Faktörü – Metrik (Birimsiz) K=5.6 Km=80
Sprinklerdeki akış , sprinklerdeki basıncın karekökü ile K sabitinin
çarpımıyla elde edilir. K sabiti test edilmiş ve onaylı her bir sprinklerin orifis
sabitidir. Minimum basınç hesaplanmasından önce kullanılacak sprinklerin
seçilmesi gereklidir. Nominal orifisi ½” olan sprinklerin K sabiti yaklaşık
Km=80 dir.

Üsteki örnekte verilen sprinkler Km=80 olarak seçilmiştir. Uygulama

alanı su debisi 73,81 lt/dk dır.

P =(Qm/Km ) 2

P = (73,81 / 80)2 = 0,85 Bar

Kritik devrede ki en uç ve en yüksekteki sprinklerin 73,81 lt/dk ve
0.85 Bar akma ve basınç değerlerinde sağlanması gerekir. Sprinklerde minimum
basınç (konutlarda) 0,5 Bar olmalıdır. Basıncın daha düşük çıkması durumunda
K sabiti değişik sprinkler seçilmelidir.

8. Boru Çapları Belirlenmesi

Bölüm 12.4 den itibaren boru çapı tablosu yöntemi ve hidrolik hesap ile
boru çapları belirlenmesi yer almaktadır.

9. Basınç Düşümü Hesabı

Bölüm 12.5 den itibaren hidrolik hesaplar olarak anlatılmaktadır.

51
Şekil 21 Hidrolik hesaplamada esas alınan sprinkler sistemleri uygulama alanı
örnekleri

52
Şekil 22 Hidrolik hesaplama da esas alınan sprinkler sistemleri uygulama alanı
örnekleri (looped sistem)

53
11.4 BORU TABLOSU YÖNTEMİ

11.4.1 Hafif tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 5 ‘e göre belirlenir.

Tablo 5
Boru Çapı Çelik Bakır
1” 2 2
11/4” 3 3
11/2” 5 5
2” 10 12
21/2” 30 40
3” 60 65
31/2” 100 115

11.4.2 Orta tehlike sınıfı binalarda sprinkler boru çapı tablo 6’e göre belirlenir.

Tablo 6
Boru çapı Çelik Bakır
1” 2 2
11/4” 3 3
11/2” 5 5
2” 10 12
21/2” 20 25
3” 40 45
31/2” 65 75
4” 100 115
5” 160 180
6” 275 300
8”

Ana borudan alınan branşman hattında en fazla 8 adet sprinkler olacaktır.

Ancak son sprinkler borusu 1” ondan önceki 11/4” olur ise branmşman
hattında 9 adet sprinkler yapılabilir. Branşman hattına 10 adet sprinkler de
projelendirilebilir fakat yine 2.sprinkler borusu 11/4” olmalı ve 10 adet
sprinkler ana boruya 21/2” boru ile bağlanmalıdır.

54
 11.4.3 Yüksek tehlike sınıfı bina veya tesislerde boru çapları hidrolik hesap
ile belirlenir.

11.5 HİDROLİK HESAP YÖNTEMİ

11.5.1 Dizayn boşaltma değeri;

Bir ve iki katlı konutlarda
Bir adet sprinkler çalışması dikkate alınırsa boşaltma debisi 68 (l/dak)’ dan
az olamaz. Birden fazla sprinklerin su boşaltacağı kabul edildiğinde bir
sprinklerin 49 (l/dak) debiden daha az alınamaz. İkamet amaçlı konutlarda
minimum sprinkler çalışma basıncı 0,5 bar’dır.

55
 HİDROLİK HESAPLAR BİLGİ TABLOSU

Müşteri Adı:..................................................
...................................................
....................................................

Sözleşme No:
Tarih:

Dizayn değerleri :...........................................................

Yapı Tehlike Sınıfı: ...........................................................

Debi : ...........................................................

Uygulama alanı : ...........................................................

Bir Sprinklerin Etki Alanı: ...............................................

Hesaplanan Sprinkler Alanı: ............................................

Hortum Debisi : ...........................................................

Toplam Debi : ...........................................................

(Yangın dolabı dahil)

Müteahhit Firma : ...........................................................

Dizayn Yapanın Adı Soyadı : ............................................

Adres : ...........................................................

Tasdik Makamı.

11.5.2 Sprinkler Tasarım Adedi;

Sprinkler tasarım adedi olarak tek bir zonda ve aynı bölümde tavan altı,
tavan içi ve duvar tipi sprinklerin toplamı kabul edilir. Bir adet sprinkler
çalışması ve birden çok sprinkler çalışmasına göre hesap yapılır.

56
 11.5.3 Boru Boyutlandırması

Boru boyutlandırılmasında NFPA13 kriterleri dikkate alınmıştır.Boru

hatlarında bakır, CPVC veya PE borusu kullanıldığında en küçük çap ¾”
olacaktır. Çelik borularda ise en küçük çap 1” yapılacak, sprinkler takıldığı uç
noktada 1”-1/2” redüksiyon kullanılacaktır.
Ülkemizde şebeke suyunun 24 kesintisiz olmasında yaşanan problemler
nedeniyle sprinkler sistemi kurulan tesislerde yangın suyu deposu ve yangın
pompa seti projelendirilecektir.

Boru boyutlandırılmasında boru basınç kayıpları 8 no’lu tablolardan

alınacak değerler ile hesaplanacaktır.

Tablo 8 Boru sürtünme kaybı katsayıları

Boru Türü Sürtünme Kaybı

Katsayısı C
Döküm Boru 100
Duktil Boru 100
Siyah Çelik Boru 100
(Kuru ve ön tepkili sis.)
Siyah Çelik Boru 120
(Islak ve Baskın Sistem.)
Galvanize Boru 120
Beton Boru 140
PE Boru 150
CPVC Boru 150
Bakır Boru 150
Paslanmaz Çelik Boru 150

57
 Tablo 9 C Düzeltme katsayıları

Sürtünme Kaybı Düzeltme

Katsayısı C Çarpanı

100 0.713
120 1.00
130 1.16
140 1.33
150 1.51

Tablo 10 Tesisat elemanları eşdeğer uzunlukları

Anma 90 İstavroz Kelebe Sürgülü Çek Vana Alarm

Çapı Dirsek (m) k Vana (çalparalı) Vanası
(İnch) (m) Vana (m) (m)
(mm) (m)
1 25 0.6 1.5 - - 1.5 -
11/4 32 0.9 1.8 - - 2.1 -
11/2 40 1.2 2.4 - - 2.8 -
2 50 1.5 3.1 1.8 0.3 3.4 -
21/2 65 1.8 3.7 2.1 0.3 4.3 -
3 80 2.1 4.6 3.1 0.3 4.9 -
4 10 3.1 6.1 3.7 0.6 6.7 8.5
0
5 12 3.7 7.62 2.7 0.6 8.2 -
5
6 15 4.3 9.2 3.1 0.9 9.8 9.2
0
8 20 5.5 10.7 3.7 1.2 13.7 12.5
0
10 25 6.7 15.2 5.8 1.5 16.8 -
0
12 30 8.2 18.3 6.4 1.8 19.8 -
0

58
 Tablo 11 Çelik boru fiziksel özellikleri

Anma Çapı Dış Çap Et KAlınlığı İç Çap

inch mm mm mm mm
1 25 33.7 3.25 27.2
11/4 32 42.4 3.25 35.9
11/2 40 48.3 3.25 41.8
2 50 60.3 3.65 53.0
21/2 65 76.1 3.65 68.8
3 80 88.9 4.05 80.8
4 100 114.3 4.50 105.3
5 125 139.7 5.00 129.7
6 150 165.1 5.00 155.1
8 200 219.1 6.00 207.1
10 250 273.0 6.30 260.4
12 300 323.9 7.10 309.7

Tablo.12 Polietilen boru özellikleri (PE100) PN16

Anma Çapı Dış Çap Et Kalınlığı İç Çap

inch mm mm mm mm
2 63 63 5.8 51.4
21/2 75 75 6.8 61.4
3 90 90 8.2 73.6
4 110 110 10 90.0
5 160 160 14.6 130.8
6 180 180 16.4 147.2
8 200 200 18.2 163.6

59
11.6 YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİNDE SUYUN
ÖZELLİKLERİ VE BASINÇ DÜŞÜMÜ HESABI

11.6.1 Suyun Avantajları

1. Su şaşırtıcı derece de etkili bir yangın söndürücü malzemedir. Yangın
üçgeninde ki oksijen , ısı ve yakıtı yangın üçgeninden ayırma da alttaki
özellikleri nedeniyle su oldukça etkilidir.
2. Su ekonomik bir çözümdür. Diğer yangın söndürücü malzemelerden
daha ucuzdur.
3. Su hazır bir söndürücüdür, şebekeden veya su deposundan kolayca
temin edilir. Kesintisiz yeterli basınç ve debi şebeke tesisatında var ise
ilave pompa tesisatına da gerek yoktur.
4. Suyun kimyasal özellikleri bilinmektedir.
a-) Su 0o C de donar.
b-) Su 100oC de kaynar.
c-) Suyun 1 m3’ü 1000 kg’dır.
d-) Su 100oC de kaynadığında buhara dönüşür. 1:1600 oranında
genleşir. 3,785 litre su 6,3 m3 buhara dönüşür. Su yangında 9330
Btu/pound ısıyı absorbe eder.

11.6.2. Hidrostatik
Statik durumda suyun çalışmasına hidrostatik denilir. Akışın ve de su da bir
hareketin olmadığı durumda gerek depoda ve gerek ise zeminden daha üst
noktalarda (katlı binalarda) suyun tutulması için gerekli şartlardır.
Statik yükseklik basınç kaybı hesabında hesaplanan nokta ile zemin arası
(kritik mesafe) yükseklik 0,098 ile çarpılarak, yükseklik basınç kaybı bar olarak
bulunur.

60
 Pst= h x 0,098

h = Zemin kotu ile basıncı hesaplanmak istenen yükseklik (m)

Pst= Basınç (Bar)

11.6.3. Hidrokinetik

Suyun hızının sıfır olduğu durum hidrostatik olarak açıklanır. Hidrokinetik

ise suyun hareket halinde ki çalışmasıdır. Suyun boru içerisindeki hareketi debi
ve hız ile açıklanır. Boru içerisinde ki akış borunun iç kesit alanı ile suyun
hızının bir fonksiyonudur.

Q=Axv

A = Borunun iç kesit alanı (m2) = 3,1416 x r2

V = Suyun hızı (m/s)
Q = Suyun debisi (m3/s)

11.6.4 Sürtünme Kaybı

Suyun ağırlığı ile olan basınç kaybı yanında hidrolik hesaplamalarda diğer
bir önemli basınç kaybı sürtünme kaybıdır. Borunun iç yüzeyinin suya karşı
göstermiş olduğu sürtünme direncinden kaynaklanan kayıptır.
Yangın sulu söndürme sistemleri hidrolik hesaplamalarında sürtünme
basınç kaybını hesaplamak için Hazen-Williams formülü en çok kullanılan
standart bir formüldür.
Antoine de Chezzy’nin 1775 yılında yaptığı çalışmasından yararlanarak
1905 yılında Allen Hazen ve Gardner S. Williams çeşitli testler ve çalışmalar
yaparak Hazen-Willams sürtünme kaybı formülünü bulmuşlardır.

Hazen-Williams Formülü

Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105

Pm= Birim uzunluk borudaki sürtünme direnci (bar/m)

Qm= akış (lt/dk)
C= Sürtünme Kaybı Katsayısı
dm= boru iç çapı (mm)

C sürtünme kaybı katsayısı Hazen ve Williams tarafından geliştirilen boru

iç yüzeyinin malzeme , üretim ve ortam şartlarında karşılaştırılarak oluşturulan

61
boru iç yüzeyinin pürüzlülük durumunu gösteren bir katsayıdır. C sürtünme
kaybı katsayısı büyüdükçe boru iç yüzeyi daha pürüzsüzdür.

Örnek Hesap;
2” çapında galvanizli boruda 200 lt/dk debi ile aktığında birim boyda ki
sürtünme kaybı nedir?
2” borunun iç çapı 53 (mm) dir,
C= 120 Galvanizli boru,
Q= 200 (lt/dk)

Pm=6.05 [(Qm 1,85)/C1,85 dm4,87] *105

Pm=6.05 [(200 1,85)/1201,85 534,87] *105

Pm= 0,0062 (bar/m)

Toplam sürtünme kaybını hesaplamak için boru boyu ile Pm çarpılır.
Boru iç çapı Hazen-Willams formülünde 4,87 kuvveti ile yer almaktadır.
Bu formülde görüldüğü gibi boru çapı sürtünme kaybının çok önemli bir
fonksiyonudur. Boru çapı büyüdükçe sürtünme kaybı azalmakta, boru çapı
küçüldükçe sürtünme kaybı artmaktadır.

Bir yangın söndürme projesinin hidrolik hesabını yapar iken boru

çaplarını değiştirerek sprinkler boru çaplarını değiştirebilirsiniz, ancak
minimum debi, minimum basınç ile ekonomik olmayan, uygulama da ve
işletme anında problemler oluşturabilecek durumları da dikkate
almalısınız.

11.6.5 Sürtünme Kaybı Azaltılması

Aynı malzemeden yapılmış uygulamada boru çapını daha büyük seçerek

sürtünme kaybı azaltılır.
2” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0062 bar/m dir.
3” galvanizli boruda, 200 lt/dk debide Pm=0,0008 bar/m olur.

11.6.6 Basit Çevrimlerde Sürtünme Kaybı

Yer altı boru tesisatlarında özellikle şehir şebekelerinde çevrim ve ızgara

sistemi yapılmaktadır. Çevrim sisteminde suyun her iki taraftan ulaştırılması
nedeniyle hidrolik avantaj bulunmaktadır.

62
 Şekil 23
Aynı sistem sprinkler sisteminde de çok etkili olarak uygulanmaktadır.

Basit çevrimlerde sürtünme kaybı

P1=6.05 [(Qm1 1,85)/C11,85 dm14,87] *105 L1

P2=6.05 [(Qm2 1,85)/C21,85 dm24,87] *105 L2

P1 = 1 no’lu borunun sürtünme kaybı

P2 = 2 no’lu borunun sürtünme kaybı

A noktasında akış ikiye ayrılmaktadır. Boru çapları ile malzemenin aynı

olduğu , dikkate alındığında ve doğada, uzayda, vb. aynı noktada farklı bir
basınç olamayacağından P1 ve P2 birbirine eşit olacaktır.
Üstteki formülü birbirine eşitlediğimizde basit çevrimlerde çok kullanışlı
bir formül elde edilir. Ayrılma formülü ;

Q1 = Qt / [1+( L1 / L2 )0,54]

Q1 = 1 numaralı boruda ki su debisi (lt/dk)

Qt = Toplam su debisi Q1 + Q2 = Qt (lt/dk)
L1 = 1 numaralı boru boyu (m)
L2 = 2 numaralı boru boyu (m)

Örnek Hesap;

63
 Şekil 6-12 de 500 lt/dk debide su A noktasına gelmektedir ve iki hatta
ayrılmaktadır. Her iki boru çapı 3” ve C=120 dir. 1 numaralı boru 30 metredir.
2 numaralı boru 20 metredir.

Q1 = Qt / [1+( L1 / L2 )0,54]

Verilenler Qt = 500
L1 = 30 m L2 = 20 m

Şekil 24

Q1 = 500 / [1+( 30 / 20 )0,54]

Q1 = 222,74 lt/dk

Q1 + Q2 = Qt

Q2 = 277,26 lt/dk

11.6.7 Basit Çevrimlerde Eşdeğer Uzunluk

Basit çevrimlerde üstte açıklanan ayrılma formülü boru çapının aynı

olması, boru özelliklerinin aynı olması durumunda geçerlidir. Ancak bazı
uygulamalarda çap farklı olabilir, çapların farklı olması durumunda eşdeğer
uzunluk hesaplanması gerekir.
Eşdeğer uzunluk bir borunun sürtünme kaybının farklı çapta eşit sürtünme
kaybını sağlayan uzunluktur. Eşdeğer uzunluk formulü ;

Le = (L1) x (De / D1)4,87 x (Ce/C1)1,85

Le = Eşdeğer uzunluk (m)

64
 L1 = Orijinal uzunluk (m)
D1 = Orijinal çap (mm)
De = Yeni eşdeğer uzunluğun çapı (mm)
C1 = Orijinal C sürtünme kaybı katsayısı
Ce = Yeni eşdeğer uzunluklu borunun C sürtünme kaybı katsayısı

Eşdeğer uzunluk için örnek;

Verilenler;
L1 = 500 m
D1 = 80,8 (mm)
De = 53 (mm)
C1 = 120
Ce = 120

Le = 500 x (53 / 80,8)4,87 x (120/120)1,85

= 500 x 0,128 x 1
= 64,13 m

Ayrılma formülünde farklı çapların eşdeğer uzunluğu kullanılarak debi

hesabı yapılır.

Hız basınç formülü

Pv=0,001123 Q2/D4 SI birim sistemine çevirmek için

1 inch= 25,4 mm
Pv=Hız basıncı (psi)
1 gpm=3,785 litre/dak
Q= akış (gpm)
1 psi= 0,0689 bar
D= Boru iç çapı (inch)

Hesaplamalarda Düzeltme tablosu

Proje hesaplarında tablo13 deki düzeltmeler yapılmalıdır.

Tablo13 Hidrolik hesaplamalarda düzeltme

Özellik Birimi Düzeltme
Uzunluk m 0,01
Yükseklik m 0,01
Eşdeğer uzunluk m 0,01
Debi l/dak 1,0

65
Basınç Kaybı mbar/m 1,0
Basınç mbar 1,0
Hız M/s 0,1
Alan M2 0,01

Tablo13 Boru sürtünme kaybı hesap tablosu

66
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2
SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m2
Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K=5.5
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe: q:12*65:78
1 1 Te T= Pf: Pt:k1(q/k)2
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

67
 11.7 OTOMATİK SULU YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ
PROJESİNDE BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER

1. Tehlike sınıfı
2. Sistem su talebi (debi,basınç)
3. Sprinkler özellikleri
4. Sprinkler yerleri
5. Borulama planı
6. Boru izometriği
7. Alarm vanası ve yeri
8. Sprinkler adedi
9. Boru ve boru bağlantı türü

11.8 SPRİNKLERLERİN DİZAYN VE PERFORMANS

KARAKTERİSTİKLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI

sSprisnkler
Sprinklerler
s

Konvansiyonel Konut Tipi Sprey Büyük Damlacıklı ESFR Özel

Standart Etkili Çabuk Etkili Genişletilmiş Çabuk Tepkili

Etkili Koruma Alanı
Genişletilmiş

• ESFR Sprinkler : Özel ve spesifik yüksek riskli yangın alanlarında,

yangın su ile baskılama (boğma) yeteneği ile listelenmiş hızlı tepkili tür
sprinklerdir. Tavan yüksekliği fazla depolarda kullanılan debisi yüksek,
erken patlayan sprinkler türüdür.Sadece ıslak borulu sistemlerde ve tavan
veya çatı eğimi 158 mm/m den az olan binalarda kullanılır.
• Koruma Alanı Genişletilmiş Sprinkler: NFPA 13, bölüm 4’de belirlenmiş
daha geniş alanlardaki yangını söndürmek için kullanılan su püskürtme
sprinkleridir.
• Büyük damlacıklı sprinkler: Büyük su damlacıklarını deflektör
karakteristiği gereği oluşturabilen ve spesifik yüksek riskli yangın alanları

68
 için yangın kontrol yeteneğine sahip bir sprinklerdir. Islak, kuru ve ön
tepkili sistemlerde kullanılır. Ön tepkili ve kuru borulu sistemlerde
borular galvaniz veya bakır olmalıdır. Galvaniz olmayan bağlantı
(fittings) elemanları kullanılabilir.
• Nozul: Özel su boşaltma modeli istenen uygulamalarda, doğrudan
püskürtme veya diğer az rastlanır su boşaltma karakteristiğine sahip bir
elemandır.
• Konvansiyonel tip sprinkler: Orifisinden geçen toplam su debisinin %40
ile %60’nı aşağı doğru püskürten ve deflektörü yukarı veya aşağı olacak
şekilde monte edilen sprinklerdir.
• Açık tip sprinkler: Sprinklerin belli sıcaklıkta açılmasını sağlayan tahrik
ünitesinin veya ısı duyarlı elemanının olmadığı veya çıkarılmış olduğu
sprinklerdir.Yüksek yangın riski olan veya patlama tehlikesi olan özel
uygulamalarda kullanılır.
• Çabuk Tepkili (QR) sprinkler: Kullanım yerine göre listelenmiş ve çabuk
tepki verebilme yeteneği olan bir sprinklerdir.
• Çabuk Tepkili erken baskılı (QRES) sprinkler: Spesifik yangın
alanlarında yangın baskılaması sağlayabilen ve çabuk tepkili sprinkler
kriterlerine haiz bir sprinklerdir.
• Çabuk tepkili koruma alanı genişletilmiş (QREC) sprinkler: NFPA 13,
bölüm 4’de belirlenmiş koruma alanı özelliklerine haiz, çabuk tepki
verebilme yeteneğinde olan sprinklerdir.
• Konut tip sprinkler: Konut oda veya koridorlarında oluşabilecek
yangınları söndürebilme yeteneğine sahip ve bu tür uygulamalar için
listelenmiş ve test edilmiş hızlı tepkili sprinklerdir.
• Özel sprinkler: NFPA 13, bölüm 4-4.9’a göre listelenmiş ve test edilmiş
sprinklerdir.
• Sprey sprinkler: yangın uygulamalarının geniş bir bölümü için yangın
kontrolu sağlayabilme yeteneği için listelenmiş ve test edilmiş bir
sprinklerdir.

69
12. SPRİNKLER TESİSATI VE TASARIM KURALLARI

Değişik orifis çapına göre sprinkler su deşarj karakteristiği sprinklerlerin K

faktörü ve tanımları Tablo15’de belirtilmektedir.

Sprinkler tesisatı projelendirilmesinde ilk olarak yangın pompa dairesine en

uzak ve yüksekteki sprinklerin minimum debi ve olması gereken minimum su
basıncına göre seçimi yapılır. Bu da altta ki formülde ki gibidir;
Qm=Km P1/2
Qm : Debi (lt/dak)
Pm : Basınç (bar)
Km : K Faktörü – Metrik (Birimsiz) K=5.6 Km=80

Tablo 15 Sprinkler su boşaltma karakteristiği nominal orifis ölçüsü

Nominal Nominal Orifis

Nominal Orifis Ölçüsü K Dişli Bağlantı
Boşaltma İğneli Çapı gövdede
İnch mm Faktörü Türü
Oranı ½” İşaretli mi?
¼ 6.4 1.3-1.5 25 ½ “ NPT Evet Evet
5/16 8.0 1.8-2.0 33.3 ½ “ NPT Evet Evet
3/8 9.5 2.6-2.9 50 ½ “ NPT Evet Evet
7/16 11.0 4.0-4.4 75 ½ “ NPT Evet Evet
½ 12.7 5.3-5.8 100 ½ “ NPT Hayır Hayır
17/32 13.5 7.4-8.2 140 ¾” NPT veya Hayır Hayır
½ “ NPT Evet Evet
5/8 15.9 11.0-11.5 200 ¾” NPT veya Evet Evet
½ “ NPT Evet Evet
3/4 19.0 13.5-14.5 250
¾” NPT Evet Evet

70
 Sprinkler Basınç-Debi Karakteristiği Grafiği (K imperial)

Tablo 16 Sıcaklık oranları, sınıflandırma ve renk kodları

Sıcaklık
Max. Tavan Cam Tüp
Aralığı Sıcaklık Sınıfı Renk Kodu
C Renkleri
C
Renksiz ya da Portakal ya da
38 57-77 Sıradan
Siyah Kırmızı
66 79-107 Orta Beyaz Sarı ya da yeşil
107 121-149 Yüksek Mavi Mavi
149 163-191 Aşırı Yüksek Kırmızı Mor
191 204-246 Çok Aşırı Yüksek Yeşil Siyah
246 260-302 Ultra Yüksek Portakal Siyah
329 343 Ultra Yüksek Portakal Siyah

71
12.1 Sprinkler Tesisatı Elemanları

Şekil.25 Sprinkler tesisatı elemanları

1. Sprinkler 6. Ana dağıtım borusu
2. Yükseltme borusu 7. Kontrol vana seti
3. Dizayn noktası 8. Yükseltme borusu
4. Dağıtım borusu 9. Branşman boruları
5. Sprinkler bağlantı borusu 10. Düşme borusu

Sulu söndürme sistemleri projelendirilmesinde etkili bir söndürme sağlanması

için aşağıda ki sprinkler yerleşim tavsiyelerine uyulmalıdır.

12.2 Sprinkler ile Duvar Arası Maksimum Uzunluk

Sprinkler ile duvar arası en fazla uzaklık, sprinkler arası verilen uzaklığın
yarısından fazla olmamalıdır.Uzaklık alınırken sprinkler ile duvar veya
sprinklerler arasının dik açı yapacak şekilde olmalıdır.
Sprinkler yerleştirilmesinde sprinklerin su püskürtme modeline de dikkat
edilmelidir. Tipik bir standart sprinkler su püskürtme modeli şekil.... verilmiştir.
Sprinkler deflektörü altında 457 mm’den daha yakın devamlı veya
devamsız herhangi bir engel var ise sprinklerin performansı etkilenecektir.
609 mm büyüklüğüne kadar olan engellerde (Boru, kiriş, kolon gibi),
sprinkler öyle bir şekilde konulmalı ki sprinklerle engel arasındaki mesafe
engelin 3 katı büyüklüğünde olmalıdır. Doğrudan 75 mm’den daha az mesafe de
boruya bağlanan yukarı bakan sprinkler veya doğrudan boruya bağlanan aşağı
bakan sprinkler uygulaması bunun dışında tutulur.

72
 Sprinklerler, genişliği 1.2 m den büyük olan sabit engellyiciler
(havalandırma kanalı, çatı yanağı, kesme tablaları, açılma kapakları vb.) altına
monte edilebilir.

Şekil 26 Standart sprinklerin tipik su püskürtme modeli

12.3 Standart aşağı ve yukarı tip sprinkler

Bir sprinklerin maksimum koruma alanı 21 m2’den büyük olamaz.

Sprinkler yerleşimi için tablo 17 bakınız.
Kolon aralıkları 7.6 m genişlikte olan yüksek tehlike sınıfında ki yerlerde
ve yüksek depolarda, 3.6 m yerleşime müsaade edilir. Ayrıca 10,2 l/dak m2 ‘den
az debilerde, 4,6 m mesafede sprinkler yerleştirilebilir.
Sprinkler ile duvar arasında ki mesafe Tablo 18’de tanımlı sprinklerler
arasında ki mesafenin yarısını geçemez.Köşeli veya düzgün olmayan

73
 duvarlarda; sprinkler ile duvarın herhangi bir noktası arasındaki maksimum
yatay mesafe, sprinklerler arası mesafenin 0.75 ini geçemez.
Sprinkler ve duvar arası minimum uzaklık 102 mm’dir. Genel olarak iki
sprinkler arası minimum uzaklık merkezden merkeze 1.8 m olmalıdır.
Düz tavanlı binalarda sprinkler deflektörü ile tavan arası maksimum 305
mm, minimum 25,4 mm’e olacak şekilde yerleştirilmelidir.
.

Tablo 17 Sprinkler Koruma Alanları ve Maksimum Yerleşimi

Düşük Tehlike Orta Tehlike Yüksek Tehlike

Yüksek depo
Sınıfı Sınıfı Sınıfı
Koruma Mesafe Koruma Mesafe Koruma Mesafe Koruma Mesafe
Yapının Tipi Alanı (max) Alanı (max) Alanı (max) Alanı (max)
M2 m2 m2 m2 m2 m2 M2 m2
Yanıcı olmayan
engelsiz
Veya engelli tavanlı; 20.9 4.6 12 4.6 9.3 3.6 9.3 3.6
Yanıcı engelsiz
tavanlı
Yanıcı engelli tavanlı 15.6 4.6 12 4.6 9.3 3.6 9.3 3.6

Tavanda engeller var ise (kiriş,hava kanalı vs. )sprinkler deflektörü ile
tavan engeli arası minimum 25,4 mm’den –152 mm’ye , ve tavan çatısına
maksimum 559 mm olacak şekilde konumlandırılmalıdır.

Şekil 27 Tepe noktalı çatılarda sprinkler yerleşimi

Tavan veya çatı tepe noktası altına veya yakınına konacak sprinkler, çatı
tepe noktasının maksimum 0.9 m altına konmalıdır.

74
 Standart aşağı bakan tip veya yukarı bakan tip sprinklerin engellere karşı
konumlandırılması için Tablo 18’ye bakınız. Asma tavan var ise Tablo 19’a
bakınız.

Tablo 18 Sprinklerin engellerden etkilenmemeleri için tavsiye edilen

pozisyonlar

Tablo 19 Asma tavan ya da döşemeden kaynaklanan engeller

Yatay Mesafe (a) cm Deflektörün

Altında olması
Gereken minimum
Dikey mesafe (b)
cm
15-23 10
23-30.4 15
30.4-38 20
38-45.7 24
45.7-61 32
61-76 39.4
76cm’den büyük 45.7

12.4 Standart Duvar Tip sprinkler

Standart duvar tip sprinkler maksimum koruma alanı 59.7 m2’den büyük
olmamalıdır. Standart duvar tip sprinklerler arası maksimum uzaklık ; eğer boru
eğimli ise eğik boru üzerinde sprinkler merkezinden diğer sprinkler merkezine
kadar olan uzaklıktır ve tablo 20’de belirtilmiştir.

75
 Tablo 20 Koruma alanı ve sprinkler yerleşimi

Yanıcı Yanmayan Dekorasyon Yanıcı Yanmayan Dekorasyon

Dekorasyon Malzemesi veya Dekorasyon Malzemeli veya
Malzemesi Kısmen Yanıcı Malzemeli Kısmen Yanıcı
Duvar boyunca
Olan max. Uzunluk (S) 4.2 m 4.2 m 3m 3m

Max. Oda genişliği (L) 3.6 m 4.2 m 3m 3m

Max. Koruma alanı 11 m2 18.2 m2 7.5 m2 9.3 m2

Standart duvar tip sprinklerin duvardan maksimum uzaklığı tabloda

belirtilen uzaklığının yarısından fazla veya 152 mm daha fazla olamaz. Standart
duvar tip sprinklerler arası uzaklık ise 1.8 m’den küçük alınmamalıdır. Standart
duvar tip sprinklerler duvardan 102mm’den daha yakına konulmamalıdır.
Duvar tip sprinkler deflektörü (dikey tip) tavandan maksimum 152 mm ve
minimum 102 mm olacak şekilde konumlandırılmalıdır. Standart duvar tip
sprinkler performans değerinin efektif olabilmesi için tablo21’e uygun
yerleştirilmelidir.
910 mm büyüklüğe kadar olan daimi veya kesintili bir engel (kiriş, kolon,
konstrüksiyon gibi) varsa sprinkler engel büyüklüğünün 4 katı kadar uzaklığa
konulmalıdır.
Genişliği 1.2 m’ye kadar olan sabit engellerin (hava kanalları) altına
konulabilir.
Ara bölme veya asma tavan olan bölümlerde uygulanması gereken sprinkler
yerleşimi tablo22 verilmiştir.
Standart duvar tip sprinkler elektrik lambasına 2.3 m’den daha yakına
yerleştirilmemelidir. Zorunlu durumlarda tablo 20 ve tablo 21, tablo 22
kullanılır.
Daimi kesintili herhangi bir engel standart duvar tip sprinklerden 460 mm
daha aşağıda ise sprinklerin çalışması engellenecektir.

76
Tablo 21 Sprinklerin engellerden etkilenmemesi için tavsiye edilen pozisyonlar

Sprinklerin Deflektörün
eng engelden
elin Müsaade
Kenarından edilebilen
olan Max.
Uzaklık (a) Mesafesi (b)
cm cm
120 cm’den 0
küçük 2.5
120-150 5
150-165 7.5
165-180 10
180-195 15
195-210 17.5
210-225 22.5
225-240 27.5
240-255 35
255 cm‘den
büyük

600 mm büyüklüğe kadar olan herhangi daimi veya kesintili bir engeli var
ise standart duvar tip sprinkler bu nesnenin büyüklüğünün 3 katı kadar uzağa
konulmalıdır. Stok ile standart duvar tip sprinkler arası uzaklık maksimum 460
mm veya daha fazla olmalıdır.
Genişliği 1.2 m ve büyük olan engellerin (hava kanalı gibi) altına sprinkler
konulabilir. Ara bölme veya asma tavan uygulamasında, standart duvar tip
sprinkler ile ara bölme veya özel perde gibi yerlerde sprinkler tablo 22’a göre
yerleştirilir.

77
 Tablo 22 Asma tavan ya da döşemeden kaynaklanan engeller

Deflektörün altında
Yatay mesafe Olması gereken min.
(a) cm Dikey mesafe (b)
cm
15 cm’den küçük 8
15-20 10
20-30 15
30-40 20
40-45 24
45-60 32
60-75 40
75 cm’den büyük 45

Standart duvar tip sprinklerin duvarlarda ki kiriş veya herhangi bir engele olması
gereken mesafeler tablo 23’daki gibidir.

78
 Tablo 23 Standart duvar tip sprinklerin kirişlerdeki engellere karşı
konumlandırılması
Kirişin altı
Sprinklerle
İle deflektörün
kiriş
Arasında müsaade
Arasındaki
Edilebilen max.
Mesafe (a) cm
Mesafe (b) cm
15 cm’den küçük 2.5
15-30 5
30-45 7.5
45-60 11.2
60-75 14
75-90 17.5
90-105 20
105-120 23
120-135 25
135-150 29
150-165 32
165-180 35
180-195 35
195-210 40
210-225 44

79
 12.5 Koruma Alanı Genişletilmiş Yukarı/Aşağı tip Sprinkler

Bir sprinklerin maksimum koruma alanlarını bulmak için aşağıdaki tabloya

bakınız. Yukarı ve aşağı tip sprinkler için uygulanan tüm kurallar geçerli olup,
buna ilaveten aşağıdakiler yapılmalıdır.
Koruma alanı genişletilmiş sprinkler performans değerlerini yakalamak için
tablo 24’ye uygun yerleştirilmelidir.

Tablo 24 Sprinklerin kirişlerdeki engellere karşı konumlandırılması

Düşük Tehlike Orta Tehlike Yüksek Tehlike
Depo Alanları
Sınıfı Sınıfı Sınıfı
Koruma Koruma Koruma Koruma
Mesafe Mesafe Mesafe Mesafe
Yapının Tipi Alanı Alanı Alanı Alanı
m m m m
m2 m2 m2 m2
40 6
30 5.5
37 6 24 5
30 5.5 18 4.2 18 4.2 18 4.2
Engelsiz 24 5 14 3.6 14 3.6 14 3.6
40 6
Engelli 30 5.5

80
Yanıcı olmayan 37 6 24 5
30 5.5 18 4.2 18 4.2 18 4.2
Engelli ve yanıcı 24 5 14 3.6 14 3.6 14 3.6

12.6 Koruma Alanı Genişletilmiş Duvar Tip Sprinkler

Duvar tip sprinkler için geçerli olan tüm yerleşim detayları koruma alanı
genişletilmiş duvar tip sprinkler içinde geçerlidir. İlave olarak aşağıdaki kurallar
uygulanmalıdır.
Maksimum koruma alanı ve boru üzerindeki uzaklıklar tablo 25’de belirtilmiş
olup; duvar ile sprinkler arasındaki maksimum uzaklık tablo 26’de belirtilen
uzaklığın yarısından daha fazla ve 100 mm’den daha az olmamalıdır.

Tablo 25 Maksimum koruma alanı ve boru üzerindeki uzaklıklar

Sprinkler ile Kirişin altı ile deflketör

engelin Arasında müsaade
Kenarı edilebilen
arasındaki Max. Mesafe (b) cm
Mesafe (a) cm
30 den az 0
30-45 0
45-60 2.5
60-75 2.5
75-90 2.5
90-105 7.5
105-120 7.5
120-135 12.5
135-150 17.5
150-165 17.5
165-180 17.5
180-195 22.5
195-210 27.5
210 den büyük 35

Tablo 26 Maksimum koruma alanı

Düşük Tehlike Sınıfı Orta Tehlike Sınıfı
Yapının Tipi Koruma Alanı Mesafe m Koruma Alanı Mesafe m

81
 m2 m2
Engelsiz ve
düz 37 8.5 37 8.5
alanlar

Tablo27 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması

Sprinklerle Krişin altı ile deflektör
engelin arasında müsaade
kenarı edilebilen
arasındaki max. Mesafe (b) cm
mesafe (a) cm
240-300 2.5
300-330 5.0
330-360 7.5
360-390 10
390-420 15
420-450 17.5
450-480 22.5
480-510 27.5
510 35

Koruma alanı genişletilmiş duvar tip sprinkler tavandan 100 mm’den daha
az ve 150 mm’den daha fazla olmayacak şekilde yerleştirilmelidir. Duvardan
uzaklığı ise 230 mm’den daha fazla ve 102 mm’den daha az olmayacak şekilde
yerleştirilmelidir.

Koruma alanı genişletilmiş duvar tip sprinkler elektrik lambası veya buna
benzer bir engele 2.3 m’den daha yakına konulmamalıdır. Sprinklerin
engellerden hangi mesafede konulacağı tablo 27’de gösterilmiştir.

12.7 ESFR TİP SPRİNKLER

Sadece sulu sprinkler sistemlerinde kullanılabilen bu tip sprinklerin koruma

alanları ve uzaklıkları tablo 28’e göre belirlenmeli ve hiçbir zaman maksimum
alan 9.3 m2 ‘den büyük, 7.4 m2’ den küçük olmamalıdır.

Tablo 28 Koruma alanları ve sprinkler arası mesafe

ESFR Sprinkleri 9m yüksekliğe ESFR Sprinkleri 12m yüksekliğe

kadar kadar
Yapının Tipi
Koruma alanları Mesafeler Koruma alanları Mesafeler
(m2) (m) (m2) (m)
Yanıcı olmayan ve 9.3 3.7 9.3 3

82
 Engelsiz
Yanıcı olmayan 9.3 3.7 9.3 3
Engelli Yanıcı,Engelsiz 9.3 3.7 9.3 3
Yanıcı, Engelli N/A N/A N/A N/A

İki sprinkler arası mesafe merkezden merkeze maksimum 3.7 m’dir. Monte
edilmiş sprinklerin yüksekliği 7.6m veya tavan yüksekliğinin 9.1m olan yerlerde
sprinkler arası mesafe 3m2yi geçemez. Sprinkler arası mesafe minimum 2.4
m’dir.
ESFR sprinklerin duvara olan maksimum mesafesi tabloda belirtilen
uzaklığın yarısından fazla ve 102 mm’den daha az olmamalıdır.
Pendent tip ESFR sprinkler deflektörü ile tavan arası mesafe 356mm’den
daha fazla ve 152mm’den daha az olmamalıdır.Yukarı tip ESFR sprinkler
deflektörü ise 76.2mm’den 127 mm’ye kadar konumlandırılmalıdır. ESFR
sprinkler çatı veya tavan konstrüksiyonuna her zaman paralel gitmek zorundadır.
ESFR sprinkler öyle bir konumlandırılmalı ki sprinkler ile engel (boru,kiriş,
kolon veya herhangi bir sabitleyici eleman ) arası uzaklık, bu engel
büyüklüğünün üç katı kadar uzaklığa yerleştirilmelidir. Sprinklerin engellere
karşı konumlandırılması tablo29’da gösterilmiştir.

Tablo 29 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması

Sprinkler ile engelin kenarı Kirişin altı ile deflektörün arasında

arasındaki mesafe (a) cm müsaade edilen max. Mesafe (b) cm
30cm’den küçük 0
30-45 4
45-60 7.5
60-75 14
75-90 20
90-105 25
105-120 30
120-135 37.5
135-150 45
150-165 55
165-180 65
180 üzeri 77.5

83
 12.8 Büyük Damlacıklı Sprinkler ve Yerleşimi

Büyük damlacıklı sprinklerin koruma alanı 12.9 m2 ve minimum koruma

alanı 7.4 m2’dir.
İki sprinkler arası mesafe merkezden merkeze maksimum 3.7m’dir. Yanıcı
malzeme ve engelleyici bulunan yerlerde sprinkler arası mesafe 3 m’yi geçemez.
Sprinkler arası mesafe minimum 2.4 m’dir.
Duvar ile büyük damlacıklı sprinkler arası maksimum arası uzaklık, tabloda
belirlenen uzaklığın yarısından daha fazla ve 102mm’den daha az olmamalıdır.
Düz tavan ile büyük damlacıklı sprinkler arası uzaklık maksimum 203mm ve
152mm’den daha az olmamalıdır. Engelli tavan ile büyük damlacıklı sprinkler
deflektörü arası maksimum 305mm ve minimum 152mm olmalıdır. Sprinkler
deflektörleri her zaman tavan veya çatı konstrüksiyonuna paralel devam
etmelidir. Sprinkler performansının optimum çalışabilmesi için tablo 30’a uygun
konumlandırılmalıdır.

84
 Tablo.30 Sprinklerin engellere karşı konumlandırılması

Sprinkler ile engelin kenarı Kirişin altı ile deflektör arasında

arasındaki mesafe (a) cm müsaade edilen max mesafe (b) cm
0 cm’den küçük 0
30-45 4
45-60 7.5
60-75 14
75-90 20
90-105 25
105-120 30
120-135 38
135-150 45
150-165 55
165-180 65
180 üzeri 78

Sprinkler deflektöründen 915 mm aşağıda bulunan herhangi sürekli veya

kesintili bir engel sprinklerin çalışmasını etkileyecektir. Sprinkler öyle bir
konumlandırılmalıdır ki sprinkler ile engel (boru, kiriş,kolon vb.) arası uzaklık,
bu engel büyüklüğünün üç katı kadar olsun. Sprinkler aydınlatma elemanı, hava
kanalı veya 610mm’den daha geniş bir engelin kenarına tablo 31’e göre
konulmalıdır.

Tablo 31 Sprinklerin altındaki engel

Kirişin altı ile deflektör Sprinkler ile engel
arasındaki mesafe (a) cm arasındaki max. Mesafe (b) cm
15 cm’den küçük 4
15-30 7.5
30-45 10
45-60 12.5
60-75 13.8
75-90 15

Sprinkler deflektöründen 600mm veya daha aşağıda bir engel var ise, engel
sprinklerin tam ortasında kalacak şekilde ayarlanmalı ve engelin genişliği
maksimum 610 mm olmalıdır. Sprinkler ile stoklayıcı veya kabin üstü
yüksekliği arası uzaklık minimum 914 mm veya daha fazla olmalıdır.

12.9 Özel Durumlar

85
 Kısmi yada tamamıyla yanıcı malzeme ihtiva eden tesisat şaftları ,merdiven
gibi gizli mahallerde koruması yapılması faydalıdır. Düşey şaftlarda , şaftın en
üst noktasına bir adet sprinkler konulmasında yarar vardır. Fakat tutuşmayan
veya kısmı yanıcı ve ulaşılmaz mekanik veya elektrik şaftına konulmayabilir.
Eğer düşey şaftta yanıcı yüzeyler var ise şaşırtmalı olarak her bir katta bir adet
sprinkler kullanılmalıdır. Ulaşılabilir ve yanıcı yüzeyleri bulunmayan şaftların
en alt noktasına bir adet sprinkler konulmalıdır. Yanıcı malzemeler ihtiva eden
tüm merdivenlerde sprinkler koruması yapılmalıdır.
Su kaynaklarından gelebilecek pisliklerin boru içerisinde çökelmesi
sonucunda aşağı tip sprinkler bağlantısı şekil 21 deki gibi borunun üstünden
yapılmalıdır.
Asma tavan uygulamaları için aşağıdaki resimlere bakınız.

Şekil 27 Sprinkler boru bağlantısı

12.10 Sprinkler Tesisatının Depreme Karşı Korunması

Deprem tehlikesi bulunan bölgelerde veya sismik hareketlere karşı, boru

hatları esnek kaplin veya bağlantı elemanları ile birleştirilmelidir. Şekil 22’de
bağlantı noktaları gösterilmiştir.
Tüm kolon hatlarının alttan ve üstten 610mm uzağına birer adet esnek
bağlantı konulmalıdır. Kolon uzunluğu 0.9m’den kısa ise esnek bağlantı
kullanılması gerekmez. Ayrıca kolon uzunluğu 0.9m-2.1m arasında ise bir adet
esnek bağlantı kullanılmak yeterlidir. Duvar veya taş yüzeydeki esnek bağlantı
montajı, duvardan 0.9m uzak olacak şekilde yapılmalıdır. Raf içi sprinkler, asma
tavan tepesinde veya yangın dolabı için branşman alınan yerin üstünde, 610mm
uzağa esnek bağlantı konulmamalıdır. Boru çapından bağımsız olarak şağı inen
ve birden fazla sprinkler besleyen ve uzunluğu 4.6m’yi aşan hatların tepesinde,
610mm’de esnek bağlantı kullanılmalıdır.

12.10.1 Sismik Ayrışım Aparatı

86
 Bu aparatlar ; esnek bağlantı elemanları ile birlikte boru çapından bağımsız
olarak sprinkler borulamasının bulunduğu yerlerde, bu hatların binanın sismik
ayrışım bağlantılarından geçmesi durumunda kullanılır.
Tabandan, duvardan, platformdan ve benzeri yerlerden geçen her türlü boru
hattı (ana sprinkler hattı, drenaj hattı, yangın departman bağlantı hattı vb.)
etrafında belli bir aralık bırakılmalıdır. Hattın tüm çevresinde bırakılması
gereken minimum aralık DN25 ile DN90 boru çapları için 25.4mm; DN100 ve
üstü çaptaki borular için 51mm olmalıdır. Bu aralığın bir boru kelepçesi yada
benzeri aparat ile sağlandığı durumlarda DN25’den DN90’a kadar olan boru
çaplarında 51mm veya daha fazla çaplı kelepçeler kullanılabilir. Aynı şartlar
altında DN100 boru çapı için nominal çapı DN100’den daha fazla olan boru
kelepçeleri kullanılabilir.
Yangın dayanım değeri olmayan alçı taşı yada kırılabilir konstrüksiyon
elemanlarının içinden geçirilirse; veya esnek bağlantılar duvarın yada
platformun her iki yanında 0.31m mesafede yerleştirilmişse aralık bırakmaya
gerek yoktur. Gerekli olduğu durumlarda bırakılan bu boşluklar mastik yada
benzeri elastik malzeme ile doldurulabilir.

Bina 1

Bina 2
A: Düşey doğrultuda Dört yönlü bağlantı
B: Yanal gergi
C: Yanal gergi
D: Short drop
E: Duvar geçişinde kaplin
F: Uzunlamasına gergi

Şekil 28 Sprinkler boru tesisatının depremden korunması

12.10.2 Dalgalanma Kuvvetlendirici İşlemler

87
 Sistemdeki borular yatay ve düşey yükleri alabilmek için, titreşim alıcı
desteklerle korunmalıdır. Destekler, çekme ve basma kuvvetlerine karşı
dayanıklı olmalıdır. Hem yatay hem de boyuna gelebilecek kuvvetlere göre
tablo 24.30 uygun destek kullanılmalıdır. Bu tablo FP =0.5 Wp olarak göz önüne
alınarak hazırlanmıştır. Burada FP yatay kuvvet faktörü ve Wp ise su dolu boru
ağırlığıdır.Tablo yerine yatay ve yan yük analizleri hesaplanmak suretiyle de
destek konstrüksiyonu tesbit edilebilir. Dalgalanma kuvvetlendiriciler su dolu
boruların ağırlığının yarısını taşıyabilecek şekilde dizayn edilmelidir. Yan
sarsıntılar için (branşman hatları eksenel yüke maruz kalmadığı taktirde) yük
olarak tüm branşman hatları ve ana hatlar göz önüne alınmalıdır. Eksenel
sarsıntılar içinse tüm ana hatlar göz önüne alınmalıdır.

Tablo 32 Tanımlı yük tablosu(su dolu boru ağırlığının yarısına göre)

Yanal güç faktörü FP Çarpım katsayısı
0.2 Wp 0.4
0.4 Wp 0.8
0.6 Wp 1.2
0.8 Wp 1.6
1.0 Wp 2.0
1.2 Wp 2.4

Sarsıntıcı önleyiciler sıkı ve konsantre olmalıdır. Sarsıntı kuvvetlendirici

sistemin tüm ekipmanları (bağlayıcılar,fittingsler vb.) eksantrik kuvvetlerin
önlenmesi amacıyla mümkün mertebe düz bir hat boyunca yerleştirilmelidir.
Sadece eksenel kuvvetlendiriciler, ilgili bölümde belirtilen şartlar dahilinde boru
hattına kaynaklanan bir askılıktan ibaret olabilir. Kısmi kuvvetlendicilerde
narinlik yarı çapı (l/r) 300 değerinden fazla olmamalıdır. Burada l
kuvvetlendirici uzunluğu, r ise en az jirasyon yarı çapıdır. Tablo 32’ye göre
belirlenmiş kuvvetlendiriciler üzerindeki yük değerleri tablo 33’de belirtilen
maksimum değerleri aşmamalıdır.

Tablo 33 Tanımlı yük tablosu (su dolu boru ağırlığının yarısına göre)

Yanal Açısal Desteklenecek boru çapları için tanımlı yükler (lb)

Desteklerin Desteklerin

88
Yerleşimi Yerleşimi
2” 21/2” 3” 4” 5” 6” 8”
(ft) (ft)
10 20 380 395 410 435 470 655 915
20 40 760 785 815 870 940 1305 1830
25 50 950 980 1020 1090 1175 1630 2290
30 60 1140 1180 1225 1305 1410 1960 2745
40 80 1515 1570 1630 1740 1880 2610 3660
50 1895 1965 2035 2175 2350 3260 4575
SI birimleri için: 1”=25.4mm; 1ft=0.3048; 1 lb=0.45 kg

Yatay kuvvet faktörünün 0.5Wp’yi geçtiği ve taşıyıcı-sarsıntı

kuvvetlendirici açısının dikey eksenden 45o’den daha az açıda olduğu
durumlarda veya yatay kuvvet faktörünün 1.0Wp’yi geçtiği taşıyıcı-sarsıntı
kuvvetlendirici açısının dikey eksenden 60o’den daha az açıda olduğu
durumlarda; sarsıntı kuvvetlendirici, yatay yüklerin oluşturacağı net dikey
direnci karşılayabilecek şekilde seçilmelidir.
Sprinkler ana besleme ve ara besleme boru hatlarında 24m’de bir eksenel
destek olunmalıdır. 152mm’den daha kısa rodlarla bağlanan hatlarda ayrı
eksenel destek kullanmaya gerek yoktur.
Kolonların üst kısımlarının herhangi bir yöne sürüklenmemesi için dört
yollu destek kullanılmalıdır.

89
 Şekil 29 Sismik ayrışma bağlantıları
Sprinkler ana besleme ve ara besleme boru hatlarında 12’m de bri yan
sarsıntı kuvvetlendirici destek olmalıdır. 152 mm’den daha kısa rodlarla
bağlanan hatlarda ayrı olarak yan sarsıntı kuvvetlendirici destek kullanmaya
gerek yoktur. Ana besleme hatlarını taşıyan U tipi taşıyıcılar da yan sarsıntı
destekleyicileri için dikeyden 300 açıyla kıvrılmış olan ayakların kullanılmasına
ilgili tablo 34’deki şartlar karşılanmak kaydıyla müsaade edilebilir. Borulama da
flexible bağlantı kullanılmış ise, yan sarsıntı destekleri her bir bağlantıdan
610mm öteye yerleştirilmelidir. Ancak bunlar merkezden 12 m’den daha öteye
yerleştirilmemelidir. Binanın birincil konstrüktif elemanlarının merkezden
itibaren 12 m’yi aşması halinde yan sarsıntı destekleri 15.2 m ara ile
yerleştirilebilir.
Tablo 34 Değişik tip yapılar için maksimum yükler, yapılardaki değişik tip bağlayıcılar
için maksimum yükler
Boru Tip ve Ölçü Maksimum Yatay yük (lb) Maksimum Dikeye Dikeye Dikeye

90
 Göre Göre Göre
Dairenin Radyüsü Uzunluk
30 -44 450-590 600-900
0 0

Boru (Çelik) L/r=200 için

1” .42 7’ 1767 2500 3061
11/4” .54 9’ 2393 3385 4145
11/2” .623 10’4” 2858 4043 4955
2” .787 13’1” 3828 5414 6630
Açılar L/r=200 için
11/2x11/2x1/4” .292 4’10” 2461 3481 4263
2x2x1/4” .391 6’6” 3356 4746 5813
21/2x2x1/4” .424 7’ 3792 5363 6569
21/2x21/2x1/4” .491 8’2” 4257 6021 7374
3x21/2x1/4” .528 8’10” 4687 6628 8118
3x3x1/4” .592 9’10” 5152 7286 8923
Askılar L/r=200
3/8” .094 1’6” 395 559 685
½” .125 2’6” 702 993 1217
5/8” .156 2’7” 1087 1537 1883
¾” .188 3’1” 1580 2235 2737
7/8” .219 3’7” 2151 3043 3726
Yatay=0.29h (h değeri iki yan ölçüden küçük ise) L/r=200
11/2x1/4” .0725 1’2” 1118 1581 1936
2x1/4” .0725 1’2” 1789 2530 3098
2x3/8” 0.109 1’9” 2683 3795 4648
Boru (Çelik) L/r=100 için
1” .42 3’6” 7068 9996 12242
11/4” .54 4’6” 9567 13530 16570
11/2” .623 5’2” 11441 16181 19817
2” .787 6’6” 15377 21746 26634
Askılar L/r=100 için
3/8” .094 0’9” 1580 2234 2737
½” .125 1’ 2809 3972 4865
5/8” .156 1’3” 4390 6209 7605
¾” .188 1’6” 6322 8941 10951
7/8” .219 1’9” 8675 12169 14904
Boru (Çelik) L/r=300 için
1” .42 10’6” 786 1111 1360
11/4” .54 13’6” 1063 1503 1841
11/2” .623 15’7” 1272 1798 2202
2” .787 19’8” 1666 2355 2885
Askılar L/r=300 için
3/8” .094 2’4” 176 248 304
½” .125 3’1” 312 441 540
5/8” .156 3’11” 488 690 845
¾” .188 4’8” 702 993 1217
7/8” .219 5’6” 956 1352 1656

91
 Yatay kuvvetlerin düşey ağırlığın (0.5Wp’nin) üzerinde olması durumunda
destek açısı 450 den az olmalıdır. Yatay kuvvet 1.0Wp’nin üzerinde olduğu
zaman destek açısı 600 den daha az olmalıdır.
Yapının birbirine göreceli olarak diferansiyel büyüklükte hareket edebilen
kısımlarına boru destek elemanları konulmamalıdır. Ana besleme ve ara besleme
boru hatlarının son parçası yan sarsıntı destekleriyle kuvvetlendirilmelidir.
Ayrıca bu yan destekler 610mm’de bir yerleştirildikleri taktirde eksenel destek
elemanı olarak ta görev yapabilmelidir. Branşman hatları için; hatta bağlı son
sprinklerin hareketinin sınırlandırılması veya DN65 den büyük branşmanların
yan desteklerle desteklenmesi istisna olmak kaydı ile sarsıntı desteklerine
ihtiyaç yoktur. Sprinklerin yukarı yada yana doğru hareketi bina yapısına, asma
tavana ters bir etki yapacak olursa branşman hatları 9 m’yi aşmayan aralıklarla
U kancaları ile desteklenmelidir. Bu mümkün değilse Tablo 34 ‘ye uygun eğimli
sismik desteklerle desteklenmelidir. Bu destekler dikey düzleme 450 açı ile
boruya sabitlenmelidir. Bu destekler askılıkların 610mm yanında bulunmalıdır.
Bu eğimli desteklere en yakın olan askılıklar branşman hattının yukarı doğru en
fazla oynamasına dayanıklı olmalıdır.
Sertifikalı olsun veya olmasın tüm destekleyiciler için maksimum mümkün
olabilecek yatay yükler; emniyet faktörü ile hesaplanmış ve imal edilmiş
destekleyicinin en zayıf noktası elemanı ile bağlantılıdır. Üretici firmaların
sertifikalı 30-440, 45-590 ve 60-900 açılı destekleyicilerinin maksimum mümkün
olabilen yatay yük değerleri tablo 34’deki müsaade edilebilir maksimum yük
değerlerinden az olamaz. Sertifikalı mümkün olabilir yatay yükler, destekleyici
malzemesinin muhtemel kırılma kuvvetine karşı minimum 1.5 emniyet faktörü
içermelidir.

Şekil 30 Boru bağlantı örneği

92
 Şekil 31 Boru askı detayı

Şekil 32 Değişik tip yapılar için Maksimum yükler, yapılardaki değişik tip
bağlayıcılar için maksimum yükler

93
 12.11 Sprinkler Sistemi Test ve Drenajı
Tüm sprinkler sistemindeki boru ve fittingsler; sistemdeki suyun kolayca
boşaltılabilmesini sağlayacak şekilde tasarlanmalı ve monte edilmelidir.
Kuru borulu veya ön tepkili sistemlerde, suyun boru içerisinde kalıp
donmaması için borular eğimli olmalıdır. Branşman boruları her 4mm/m de ve
ana hatlar 2mm/m olacak şekilde eğimlendirilmelidir. Soğuk depo vb yerlerdeki
uygulamalarda ana hatlar 4mm/m eğimlendirilmelidir. Sistem, kollektör,
bölgesel vanalar, yer kontrol vanaları veya belli bir bölgenin suyunun
boşaltılmasında tablo 35’de gösterilen boyutlarda drenaj bağlantısı bulunmalıdır.
Basınç düşürücü vanaların drenaj kısımları sistemin maksimum kapasite ile
çalıştığı durumda drenaj ihtiyacına cevap verebilecek şekilde seçilmelidir. Boru
güzergahlarında oluşan yön değiştirmelerin ana drenaj vanasının çalışmasını
engellediği durumlarda, yardımcı drenaj hatları kullanılmalıdır.
Tablo 35 Boşaltma bağlantısı çapları
Kolon veya ana hat Boşaltma bağlantısı çapı
çapı
DN50’ye kadar DN20 veya daha büyük
DN65, DN80 DN40 veya daha büyük
DN100 ve üstü Sadece DN50
Sprinkler drenaj hattı ile kanalizasyon hattı arasında bağlantı yapılmamalı
ve drenaj boruları yer altına konulursa korozyona dayanıklı borular
kullanılmalıdır. Atmosferle temasta olduğu taktirde drenaj hatları bir dirsek ile
aşağı döndürülmelidir. Drenaj bina içinde kör noktalarda bitirilmemeli ve
sprinkler sisteminin herhangi bir bölümünü donmaya maruz bırakmayacak
şekilde düzenlemelidir.

Şekil 33 Sistem kolon drenajı ve Islak sprinkler sistemi test ve drenaj

bağlantısı

94
 Islak borulu sprinkler sistemlerinde kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9
lt’den daha az ise çapı DN15’den küçük olmamak şartı ile yardımcı drenaj
ekipmanları konulmalıdır. Tek bir aşağı tip sprinklerin çıkarılması ile drenaj
edilebilen sistemlerde yardımcı drenaja ihtiyaç yoktur.
Islak borulu sprinkler sistemlerinde kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9
lt’den fazla189lt’den az olduğu durumlarda DN20 veya daha büyük çaplı
yardımcı drenaja ihtiyaç vardır. Sistemin hacmi 189lt veya daha fazla ise
DN25’den küçük olmayacak yardımcı drenaj konulmalıdır.
Kuru borulu sistemlerde veya donma tehlikesi oluşabilecek ön tepkili
sistemlerde; sistemlerin kıvrımlı kısımların kapasitesi 18.9 lt’den daha az ise
çapı DN15’den küçük olmamak şartı ile yardımcı drenaj ekipmanları
konulmalıdır. Tek bir aşağı tip sprinklerin çıkarılması ile drenaj edilebilen
sistemlerde yardımcı drenaja ihtiyaç yoktur. Sistemlerin kıvrımlı kısımların
kapasitesi 18.9 lt’den fazla ise iki adet DN25 drenaj vanası ve iki adet 50mm’ye
305 mm boyutlarında yoğuşturma nipeline ihtiyaç vardır.

Şekil 34 Katlarda uygulanması gerekli test ve drenaj boru düzeneği

Şekil 35 Kuru sistem drenajı

95
 Örnekler:
Kitapta kullanılan hidrolik hesaplar , tablolar ve formüller SI birim
sistemine göredir. Konunun uygulamasının görülebilmesi için çeşitli yangın
söndürme proje örnekleri verilmiştir. Birinci örnek NFPA13’ten alınmış olup
hesap tekniğini belirtmek için konulmuştur. Bu örnek, görüldüğü gibi metrik
birim sistemi değildir. Dolayısı ile kullanılan formüller ve katsayılar farklıdır.
Hidrolik hesaplamalarda metrik birim sistemi için çevrilmiş Hazen-Williams
formülü kullanılacaktır.
Örnek 1

Şekil.36 Örnek hidrolik hesap projesi (NFPA13’ten)

96
Şekil 37 Örnek proje kesit görünüşü (NFPA13’ten)

Tablo 36 Örnek 38 hidrolik hesap tablosu (NFPA13’ten)

97
Şekil 39 Örnek proje 2 uygulama alanı
Şekil 40 Örnek garaj projesi 2

98
99
 Tablo 37 Örnek 2 garaj sprinkler hesab
GARAJ YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: m2
DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2
SPRİNKLER SAYISI: 11 C=120
Parça Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu(m) Sürt. Basınç (bar) D=6,5
ve Kaybı lt/dak.m2
No No (") Cihazlar (bar/m) K=5.5
q Düz boru L= 68,62 0,0036 Pt: 1,74
Q 899,09 90 dirsek 1 F= 6,10 Pe:
13 13 4 Te 1 T= 74,72 Pf: 0,27
q Düz boru L= 45,00 0,0005 Pt: 2,01
Q 899,09 90 dirsek F= 47,90 Pe:
14 14 6 Te 1 T= 92,80 Pf: 0,04
q Düz boru L= Pt: 2,05
Q 90 dirsek 1 F= Pe: 1,20
Te T= 3,25
q Düz boru L= 10% 0,33
Q 90 dirsek F=
Te 1 T= top 3,58
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek 1 F= Pe:
Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek 1 F= Pe:
Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 Te T= Pf:
Uç noktadaki yangındolabı Pakma:4 Bar ilaveedilirek
ToplamBasınç=.......7,58...........<12.1 Bar

100
101
 Şekil 41 Örnek 3

Şekil 42 Örnek 3 Uygulama alanı

102
Şekil 42.1 Örnek 3 Numaralandırma Planı

103
 Tablo38 Örnek 3 sprinkler hesabı
OFİSLER YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI:139 m2
DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2
SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120
Pa Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu Sürt. Basınç (bar) D=6,5
rç ve Kaybı lt/dak.m2
No a (") Cihazlar (m) (bar/m) K=5.5
q Düz boru L= 3,84 0,0280 Pt: 0,95
Q 78 90 dirsek 1 F= 0,60 Pe: q:12*65:78
1 1 1 Te T= 4,44 Pf: 0,12 Pt:k1(q/k)2
q 82,03 Düz boru L= 3,64 0,1060 Pt: 1,07
Q 160,03 90 dirsek F= 1,50 Pe: 82,03
2 2 1 Te 1 T= 5,14 Pf: 0,55
q 100,94 Düz boru L= 3,64 0,0700 Pt: 1,62
Q 260,97 90 dirsek F= 1,80 Pe: 100,94
3 3 Te1 T= 5,44 Pf: 0,37
q 112,89 Düz boru L= 0,30 0,0600 Pt: 1,99
Q 363,86 90 dirsek 1 F= 3,60 Pe: 112,89
4 4 Te1 T= 3,90 Pf: 0,23
q Düz boru L= 3,82 0,0600 Pt: 2,22
Q 363,86 90 dirsek F= Pe: k:16,94
5 5 Te T= 3,82 Pf: 0,23
q 382,32 Düz boru L= 1,78 0,0700 Pt: 2,45
Q 746,18 90 dirsek F= 3,10 Pe : 382,32
6 6 2 Te1 T= 4,88 Pf: 0,17 2,62
q Düz boru L= 4,02 0,0280 Pt: 0,95
Q 78 90 dirsek 1 F= 0,60 Pe : q:12*65:78
7 7 1 Te T= 4,62 Pf: 0,13 Pt:k1(q/k)2
q 82,41 Düz boru L= 1,56 0,1070 Pt: 1,08
Q 160,41 90 dirsek F= 1,50 Pe: 82,41
8 8 1 Te 1 T= 3,06 Pf: 0,33
q Düz boru L= 3,62 0,0005 Pt: 1,41
Q 160,41 90 dirsek F= 4,60 Pe : k:9,37
9 9 3 Te1 T= 8,22 Pf: 0,004
q 160,43 Düz boru L= 2,83 0,0131 Pt: 2,62
Q 906,61 90 dirsek F= 4,60 Pe : 160,43
10 10 3 Te1 T= 7,43 Pf: 0,097 2,71
q Düz boru L= 4,00 0,0280 Pt: 0,95
Q 78 90 dirsek F= 0,60 Pe : 78,00
11 11 1 Te 1 T= 4,60 Pf: 0,13
q 82,41 Düz boru L= 1,75 0,1070 Pt: 1,08
Q 160,41 90 dirsek F= 1,50 Pe : 82,41
12 12 1 Te T= 3,25 Pf: 0,35

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

104
 OFİSLER YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI:139 m2
DEBİ: 6.5 lt/dak.m2 SPRİNKLER KORUMA ALANI:12 m2
SPRİNKLER SAYISI: 12 C=120
Parça Debi (lt/dk) Çap Fittings BoruBoyu(m) Sürt. Basınç (bar) D=6,5
ve Kaybı lt/dak.m2
No No (") Cihazlar (bar/m) K=5.5
q Düz boru L= 42,76 0,0177 Pt: 2,71
Q 1067,02 90 dirsek 1 F= 4,60 Pe:
13 13 3 Te1 T= 47,76 Pf: 0,85
q Düz boru L= 61,00 0,0049 Pt: 3,56
Q 1067,02 90 dirsek F= 3,10 Pe:
14 14 4 Te 1 T= 64,10 Pf: 0,31
q Düz boru L= 45,00 0,0015 Pt: 3,87
Q 1067,02 90 dirsek 1 F= Pe:
15 15 5 Te T= 45,00 Pf: 0,07
q Düz boru L= 63,30 0,0006 Pt: 3,94
Q 1067,02 90 dirsek F= 47,90 Pe:
16 16 6 Te1 T= 111,20 Pf: 0,07
q Düz boru L= Pt: 4,01
Q 90 dirsek F= Pe: 1,00
Te 1 T= Ptop: 5,01
q Düz boru L= 10% 0,50
Q 90 dirsek 1 F= P: 5,51
Te T=
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek 1 F= Pe:
Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
Te 1 T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 Te T= Pf:
Uç noktadaki yangındolabı Pakma:4 Bar ilaveedilerek
ToplamBasınç=.......9,5...........<12.1 Bar

105
 13.DUMAN KONTROL VE YÖNETİM SİSTEM
TASARIMI

Yangın esnasında ölümlerin %90’ından fazlasının duman zehirlenmesinden

olduğu tespit edilmiştir. Binalarda dumanın yayılmasının önlenmesi ve
hacimlerin dumandan arındırılması hem can güvenliği bakımından, hem diğer
bölümlere dumanın verdiği maddi zararın azaltılması ve hem de yangına kolay
müdahale edilebilmesi bakımından yangın güvenliğinde son derece önemli bir
önlemdir.
Duman bariyerleri, kapılar ve duman tahliye bacaları ve bir hacimden diğer
hacimlere geçişinin önlenmesi için duman damperleri veya perdeleri ve bir
hacime dumanın girmemesi için basınçlandırma sistemleri ile dumanın
yayılması önlenir.
Doğal duman tahliyesi için duman çekiş bacaları ve bölmeleri ile alev
yönlendirme bacaları kullanılacaktır. Mekanik duman tahliye sistemleri olarak
iklimlendirme sistemleri özel düzenlemeler yapılarak kullanılacak veya ayrı
mekanik duman tahliye sistemleri kullanılacaktır.
Modern mimari de, galeri ve endüstri yapılarında, kapalı çarşı dizaynında
kullanılan atrium, mall gibi yapılarda en üst noktaya duman bacaları veya
duman atış aspiratörleri gibi duman tahliye sistemleri projelendirilmelidir.
Duman baca ağızları daima açık olabileceği gibi yangın vukuunda elle
kolaylıkla açılabilen mekanik düzenlerle de çalıştırılabilirler.
Yapılarda ki yangınlarda, duman yangının olduğu yerden çok uzaktaki
noktalara kadar ulaşır ve buralarda ölümlere ve maddi zarara yol açarlar. Ayrıca
merdivenler ve asansörler dumanla dolarak kaçış yolları tıkanır. Bu nedenle
dumanın en kısa sürede ve yoldan dışarı atılması gerekir. Duman kontrol
yöntemlerinden birisi ve günümüzde en çok uygulananı yangının basınç
sandiviçi altına alınmasıdır. Bu da bölge kontrolu ile mümkündür.
Burada yapılması istenen şekil 36 de görüldüğü gibi yangın anında binayı
basınç bölgelerine ayırarak dumanı kontrol etmektir.
Mekanik havalandırma sistemi yardımı ile yangın olan bölgeden duman
emilerek dışarı atılır iken, diğer bölgelere taze hava verilir. Yangının olduğu kat
veya bölge negatif basınçta tutulur ve diğer bölümler ise pozitif basınçta
tutularak dumanın yangın bölgesinden yada katından diğer alanlara geçmesi
önlenir. Bu tür duman kontrolü veya yönlendirmenin başarılı olabilmesi için
bölgeler arasında hava sızmalarının ve geçişlerinin önlenmesi gerekir.

106
Şekil 43 Duman kontrol bölgelerinin düzenlenmesi

107
 Bu sistemde yangın bölgesinden dumanın egzost edilmesi, ısıl genleşme
nedeniyle yangın bölgesindeki aşırı basınç artışlarını da önler.
Dumanın egzost edilmesi dış duvarlardaki açıklıklarla, duman şaftları ile
veya mekanik havalandırma sistemi ile gerçekleştirilebilir. Besleme havası da
mekanik havalandırma ile sağlanır.Yapının havalandırma sistemi, yangın anında
kumanda merkezinden kumanda edilmek suretiyle yukarıda öngörülen biçimde
çalışacak şekilde dizayn edilmelidir.
Şekil 44 da bu çalışmaya örnek bir bina kesiti verilmektedir. Yangın
algılandıktan sonra sistem aşağıdaki gibi çalışır.
1. Yangın ve duman olan bölgedeki besleme kanalındaki duman
damperleri kapanır.
2. Dumandan korunması gereken bölgelerdeki dönüş kanallarında
bulunan damperleri kapanır.
3. Dönüş ile besleme santrallarını bağlayan resirkülasyon hattı
üzerindeki duman damperi kapanır. Böylece besleme santralı %100
dış hava ile çalışma konumuna geçer.

108
Şekil 44 Bina duman bölgeleri ve dumanın dışarı atılması

109
 Yangın güvenli bölge oluşturulması durumunda bu bölgenin ve yangın
kaçış koridorlarının da pozitif basınçta tutulacak şekilde dizayn edilmelidir.
Duman tahliye kanalları yangın merdivenlerinden ve yangın güvenlik
hacimlerinden geçmemelidir. Elde olmayan nedenlerden dolayı, kanalın bu
bölümünden geçmesi durumunda geçtiği bölümün yapısal olarak yangına
dayanım süresi olarak yangına dayanıklı malzeme ile kaplanmalıdır. Kanal bir
duvarı geçerek bölüm içerisine giriyorsa, duvar geçişlerinde yangın damperi
kullanılmalıdır.
Aynı hava santralı ile birden fazla mahallin havalandırılması ya da
iklimlendirilmesi yapılıyorsa, mahaller arası geçişlerde, dönüş ve toplama
kanallarında yangın damperi kullanılmalıdır. Topluma açık özel önlem isteyen
yapılarda havalandırma kanalı içine damperlere kumanda eden kanal tipi duman
dedektörleri konulmalıdır.
Duman tahliye kanalları yangın zonu duvarlarını delmemelidir. Kanalın bir
yangın zonu duvarını veya katını geçmesi durumunda, kanal üzerine yangın
zonu duvarını veya katını geçtiği yerde yangın damperi konulmalıdır. Eğer ,
havalandırma kanalı korunmuş bir şaft içinden geçiyorsa şafta giriş ve çıkışta
yangın damperi kullanılmalıdır.
Basınçlandırma sistemine ait kanallarda yangın damperi kullanılmaz.
Diesel pompa ve acil durum jeneratörünü çalıştırabilmek için mekanik
havalandırmanın gerekli olduğu yerlerde, bu bölümlerin duman tahliye
sistemleri diğer bölümlere hizmet veren sistemlerden bağımsız olarak dizayn
edilmeli, hava doğrudan dışarıdan ve herhangi bir egzos çıkış noktasından 5
metre uzaktan alınmalı ve mahallin egzos çıkışı da doğrudan dışarıya ve
herhangi bir hava girişi noktasından en az 5 metre uzağa atılmalıdır.
Duman tahliye sistemlerinde insanların güvenli bir şekilde kaçışının
sağlanması için dumansız bölge yüksekliği
• kaçış yollarında 3 m,
• Konut, hastane, alışveriş merkezi ve bu gibi yerlerde 2.5 m,
• Tavanı yüksek olmayan mahallerde 2 m,
• Tavanı 2.5 m’nin altında olan yerlerde tavan yüksekliğinin %80’i
olmalıdır.
Duman kontrol ve yönetim sistemi elle veya otomatik çalıştırılabilir. Ancak
duman algılama sisteminin ve yangın kontrol panelli otomatik sistemlerde
otomatik devreye girmelidir.Duman kontrol sisteminde herhangi bir yangın
anında
1. Fanlar 60 saniye de çalışmalıdır.
2. Duman kotrol sisteminde ki yangın ve duman damperleri de 75
saniye de yangın senaryosuna göre açılmalı veya kapanmalıdırlar.
Duman kontrol sistemi ;
a) Duman dedektörlerinden,
b) Kiriş tip dedektörlerden,
c) Otomatik sprinkler sistemi su akış anahtarından,

110
 d) Bina da tesis edilmiş diğer dedektörlerden,
e) Üstte ki yangından korunma veya algılama sistemlerinin
kombinasyonundan
Otomatik olarak aktive edilebilir.

13.1 Mutfak Egzos Sistemi;

Bir otel, restoran, kafeterya benzeri yerlerin mutfaklarındaki pişirme

alanlarının mekanik egzoz sistemi binanın diğer bölümlerine hizmet veren
sistemlerden bağımsız olmalı ve egzoz kanalları korunmamış yanabilir
malzemelerden en az 500 mm açıktan geçmeli, egzoz doğrudan dışarıya atılmalı
ve herhangi bir hava giriş açıklığından en az 5 metre uzakta olmalıdır, mutfak
dışından geçen egzoz kanalı geçtiği bölümün veya mutfak bölümünün yapısal
olarak yangına dayanma süresi kadar bir malzeme ile kaplanmalı, eğer kanal bir
tuğla şaftı içerisinden geçiyorsa şaftın diğer bölümlerinden ve diğer kanallardan
veya servis elemanlarından ayrılmalıdır. Mutfak egzoz kanallarına yangın
damperi konulmamalıdır.
Mutfak duman kontrolü için en az 15 değişim yapılmalıdır.

13.2 Kapalı Otopark Egzos Sistemi;

Toplam alanı 1900 m2 yi aşan bodrumlardaki otomobil park alanları için

mekanik duman tahliye sistemi zorunludur. Duman tahliye sistemi binanın diğer
bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olmalı ve saatte en az 9 defa
hava değişimi sağlamalıdır.

13.3 Sığınak Egzos Sistemi;

Sığınaklarda mekanik duman tahliye sistemi yapılmalıdır. Duman tahliye

sistemi binanın diğer bölümlerine hizmet veren sistemlerden bağımsız olmalı ve
saatte en az 15 değişim sağlanmalıdır.

111
Şekil 45 Bina iklimlendirme sisteminde duman kontrolü

112
 14.ATRİUMLARDA DUMAN KONTROLÜ VE EGZOS
SİSTEMİ

Atrium gibi yapılarda duman kontrolünde yöntem dumanın üst seviyelerden

egzos edilmesine dayanır. Böylece alt bölgelerde dumansız bir kaçış zonu
yaratılır. Ancak atriumun geometrisine, boyutlarına, kullanım biçimine,
yerleşime ve yangın büyüklüğü ve yerine göre egzos sistemi çok farklıdır. Bu
nedenle dizayn esnasında alttaki kriterler dikkate alınmalıdır.

1. Egzos sisteminin kapasitesi, esas olarak üretilen duman miktarının

karşılayacak büyüklükte olmalıdır. Burada söz konusu olan duman, yanma
ürünlerinden çok daha fazla oranda çevreden yanma ürünlerine karışan havayı
içerir.
Şekil 39 da görülen atrium tabanındaki bir yangından yükselen simetrik
duman geometrisi için, üretilen normal şartlarda ki duman hacim Şekil 40’de
grafik olarak verilmiştir. Bu grafikte parametre olarak olarak görülen yangın
büyüklüğü, E değeri için kabul edilebilecek en küçük değer 1,1 MW olarak
belirlenmiştir. Buna göre 20 metre net dumansız yükseklik istenen bir atrium da
üretilen ve aynı zaman da egzos edilmesi gereken minimum duman miktarı 180
m3/s mertebesindedir. Egzos fanı debisi= 180 m3/s gibi çok yüksek değerlerde
olmalıdır.
2. Duman egzost ağızlarının yeri üst seviyelerde olmalıdır. Bu ağızlar
Şekli.... da öngörülen yatay duman tabakasının alt sınırını belirleyen Z
yüksekliğinin üstünde olmalıdır.
3. Eğer atrium yüksekliği 18 m’den daha az ise doğal havalandırma
yapılabilir. Ancak yangın halinde atrium üstünden açılan kapaklarla
dumanın egzost edilmesi sağlanmalıdır. Özellikle yüksek tavanlı fabrika
hacimleri duman tahliyesi için geliştirilen bu otomatik kapakların,
seçimi ve yerleştirilmesi imalatçı firma kataloglarından alınabilir.
4. Mekanik egzost yapılan atrium hacmine, mekanik olarak aynı
zamanda hava beslenmelidir. Beslenen bu hava temiz olmalı ve
duman tabakasının altındaki kotlardan üflenmelidir. Üfleme havası
düşük olmalı ve yükselen duman sütununu rahatsız etmemelidir.
(yaklaşık 1 m/s)
5. Besleme havası debisi mutlaka egzost havası debisinden daha az
olmalıdır.

113
 Şekil 46 Simetrik duman sütunu

Şekil 47 Eksenel Simetrik Duman Sütunlarında Üretim Hızı

114
 Şekil 48 .Atrium duman bacası

Hava girişinden 6m veya daha

Her bir duman yakına monte edilmeli,200C de 60
hücresine bir aspiratör dak. çalışacak, hız_< 5m/s olmalıdır

Duman Duman engeli

Dumanın binadan
çıkışına engel
olmamalı

Şekil 49 Duman egsoz sisteminde bazı değerler

115
 15. MERDİVEN BASINÇLANDIRMASI

Yangın merdivenlerine dumanın girişinin engellenerek insanların

tahliyesinin dumansız bir ortamda yapılabilmesi ve itfaiyecilere yangına
müdahale amacı ile uygun ulaşım yolu sağlanması için basınçlandırma yapılır.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre alttaki binalarda
basınçlandırma zorunludur.
• Yapı yüksekliği 21,50 metreyi geçen bütün binalarda kapalı
merdivenler basınçlandırılmalıdır.
• Konutlarda yükseklik 51,50 metreyi geçmesi durumunda kapalı
merdivenlerin basınçlandırma zorunluluğu vardır.
• Bodrum kat sayısı 4’den fazla olan binalarda yangın merdiveni
basınçlandırması zorunludur.
• Yangın anında acil durum asansör kuyularının yangın etkisi altında
kalmaması için acil durum asansör kuyuları basınçlandırılmalıdır.

Merdiven içerisinde oluşacak aşırı basınç artışlarını bertaraf edecek aşırı

basınç damperi, frekans kontrollü fan gibi sistemler düşünülmelidir.
Basınçlandırma havası doğrudan dışardan alınmalı ve egzoz çıkış
noktalarından en az 5 m uzakta olmalıdır.
Basınçlandırma fanının dışardan hava emişine dedektör konulmalı, duman
algılanması durumunda fan otomatik olarak durdurulmalıdır.
Basınçlandırma sistemi bina yangın alarm sistemi tarafından otomatik
olarak çalıştırılmalıdır.
Yangın merdivenlerinde pozitif basınçlandırma yapılmamış ise;
Merdiven bölümünde açılabilir pencere veya her merdivenin üzerinde
devamlı havalandırmayı sağlayacak tepe penceresi bulunacaktır. Ayrıca,
dumanın boşalabilmesi için, merdivenlerde uygun aralıklarla delikler
bırakılacaktır. Bu merdivenlere, her kattan kısmen veya tamamen mekanik
havalandırma sağlanmış hollerden-kaçış yollarından geçilmesi zorunludur.

15.1Merdiven Kovası Basınç değişimi

Merdiven kovasındaki basınç değişimleri daha çok merdiven kovası

yüksekliği fonksiyonudur. Yükseklik arttıkça alt ve üst seviye arasındaki basınç
farkı artar. Buna bağlı olarak duman hareketi de değişir. Genel olarak dumanın
hareketine , baca etkisi, sıcak dumanın genleşerek yükselmesi, rüzgar, sıcaklık
farkı, havalandırma kanalları ve açıklıklar neden olur. Bu faktörlerin değişimi
ise binanın konumuna, basınçlandırma durumuna bağlıdır.
Merdiven kovası, asansör kovası ve şaftlarda ki sıcaklık, dış hava
sıcaklığından farklı ise, hava alt ve üst noktalarda ki yoğunluk nedeniyle hareket
eder. İçerideki sıcaklık dışarıdaki sıcaklıktan daha büyükse alt kısımlardan girer

116
ve üst kısımlardan çıkar, buna baca etkisi ve tersi ise yani dış sıcaklık büyük ise
tersi bir hava girişi olur, buna da ters baca etkisi adı verilir.

Şekil 50 Merdiven Kovası, İç Hacim ve Dış Ortamda Basınçlar

Genelde merdiven şaftındaki akışlarda sürtünmeler ihmal edilebilecek

derecede küçüktür.Özellikle kapıları kapalı basit merdiven kovası sistemleri için
sürtünmeler ihmal edilebilir mertebededir. Dolayısı ile merdiven kovasındaki
basınç hidrosatatik kabul edilerek ,
ρ (kg/m3) merdiven kovası içindeki hava yoğunluğu,
Psa (Pa) merdiven kovasının tabanındaki mutlak hava basıncı,
g (m/s2) yerçekimi ivmesi olmak üzere,
merdiven kovasında tabandan itibaren z(m) yüksekliğinde ki mutlak hava
basıncı Ps;

Ps=Psa-g.ρs.z şeklinde yazılabilir.

Rüzgar hızı ihmal edilirse dışarıda z yüksekliğinde basınç, hidrostatik

basınç alınabilir ve merdiven kovası dışındaki basınç farkı benzer şekilde, bina
dışında alt seviyede ki basınç Poa (Pa), hava yoğunluğu qo (kg/m3) olmak üzere
bina dışındaki z (m) yüksekliğindeki basınç

Po= Poa-g.ρo.z

Ve merdiven kovası ile dışarısı arasındaki basınç farkı

Pso=Ps-Po= Psoa+g.z.(ρo-ρs)

117
yazılabilir. Yoğunluğun değişmediği ve yükseklikle basıncın az değiştiği kabulü
yapılarak, P=qRT mükemmel gaz denkleminden yararlanarak

Pso= Psoa+Ks [1/To-1/Ts]z

elde edilir. Burada ;

To (K) dış hava sıcaklığı,
Ts (K) merdiven kovası sıcaklığıdır,
R mükemmel gaz sabiti
Ks 3460 (1/K) değeridir.

Dış basınç , şaft basıncı ve bina içerisindeki basınç yükseklik arttıkça azalır
(Şekil 44). Basınç farkları ise, kış şartlarında şaft basıncı ile dış ortam arasındaki
basınç farkı yükseklikle artar. Bina içerisindeki basınç ile dış ortam arasındaki
basınç farkı da benzer değişim gösterir.

Şekil 51 Merdiven yuvası basınç değişimi

Yangın çıkan binada, eğer duman nötr düzlemin (basınç farkının sıfır
olduğu düzlem) altında ise şaftlara girer ve yükselir, nötr düzlemin üstünde ise
şaftlardan çıkar ve binaya yayılır veya dışarı gider.
Şekil 45’da baca etkisinin yükseklik ve iç sıcaklıkla değişimi
görülmektedir.
Şekilde görülen değişim sızıntı olmayan şaftlar için ve nötr düzlemden
ölçülen yükseklikler için geçerlidir. Dış sıcaklığın bina içi sıcaklıktan büyük
olduğu yaz şartlarında ters baca etkisi nedeniyle duman aşağı doğru hareket
eder. Nötr düzlemin altında duman içeriye girmeye ve üstündeki katlarda dışarı
çıkmaya çalışır.
Bununla beraber, dış sıcaklığın yüksek olduğu duruma kısa süre rastlanır.
İçerideki yangın nedeniyle iç sıcaklık kısa sürede dış sıcaklığın üzerine çıkar ve
kış şartlarındaki duruma dönülür. İç sıcaklığın yükselmesinin yanında sıcak

118
duman gazlarının yükselme eğilimi de ters baca etkisini azaltır ve çoğu zaman
ortadan kaldırır.

Şekil 52 Baca etkisinin yükseklik ve sıcaklıkla değişimi

Gazların yükselmesi sıcaklık ve yoğunluk farkı nedeniyle olur. Gaz

sıcaklığı Tg (K) olmak üzere gazların kaldırma basıncı

Pg= Ks[1/To-1/Tg]z

Şeklinde yazılabilir. Gaz sıcaklığı arttıkça gazlarda oluşan basınç farkı artar
ve duman kontrolü zorlaşır. Gazların sıcak olduğu yangın katına yakın yerlerde
hızlı olarak yükselen duman üst katlarda soğumaya ve hızını kaybetmeye başlar.

15.2 Merdiven Kovalarına Hava Besleme Şekilleri

15.2.1 Tek kademeli ve İki Kademeli Basınçlandırma

Tek kademeli sistemde basınçlandırma sistemi yalnız acil durumlarda
devreye girer. Basınçlandırma için ayrı bir fan kullanılabileceği gibi, normal
havalandırma sistemi fanından da yararlanmak mümkündür. Normal
havalandırma sistemi aynı zamanda acil durum basınçlandırılması için
düşünülmüşse, fanlar iki kademeli seçilmelidir. Fan kapasitesi birinci kademede
normal havalandırma yapacak değerdedir. İkinci kademede ise basınçlandırılan
yerin özelliğine göre kapasitesi %50 ile %300 arasında arttırılır.

119
 15.2.2 Tekli ve Çoklu Besleme
Tekli besleme sistemi, besleme havasının merdiven kovasına tek bir
noktadan üflenmesi esasına dayanır. En yaygın tekli besleme tipi tepeden
yapılandır. Yüksekliğin fazla olduğu binalarda, merdiven kovasının alt ve üst
kısmından aynı anda basınçlandırma yapılabileceği gibi farklı noktalarda
besleme de yapılır. Bu sistemlerde, merdiven kapılarının mutlaka kendiliğinden
kapanan tip olması gerekir. Yüksek merdiven kovalarında, besleme noktasına
yakın olan birkaç kapı açıldığında, tekli üfleme sistemi başarılı olmaz. Tüm
basınçlandırma havası bu açık kapılardan çıkar ve uzak noktalarda pozitif basınç
sağlanamaz. Bu nedenle tekli besleme merdiven kovasının üst kısmından
yapılıyorsa kat sayısı 8’den fazla olmamalıdır. Alttan besleme yapılması
durumunda, kapıların açılması üst katlara hava geçişini fazla azaltacağından kat
sayısı en çok 6 olmalıdır. Havanın merdiven kovasına alt ve üst kısımlarından
üflendiği binalarda ise kat sayısı 12’yi geçmemelidir. Alt ve üst noktalardan
üfleme yapılan merdivenlerde fan kapasiteleri hesaplanır iken üst kısma
yerleştirilen fanın daha çok sayıda kata basınçlandırma sağlayacağı göz önünde
bulundurmalı ve daha büyük kapasitede seçilmelidir. Uygun çözüm bir şaft
aracılığı ile her katta bir besleme menfezinden merdiven kovasına hava
gönderilmesidir. Bir şaft içinden geçen kanaldan dağıtım yapılabileceği gibi şaft
doğrudan kanal gibi de kullanılabilir. Açık kapılardan havanın kaçmasını
engellemek için, çoklu üfleme sisteminde her kattan üfleme yapılır. İki katta bir
besleme yapılması da kabul edilen çözümlerdendir. Besleme noktaları
arasındaki emniyetli mesafe olarak iki üfleme menfezi arasındaki mesafenin 3
kattan fazla olması verimli olmayacaktır.

120
 Şekil 53 Çatıya ve zemine yerleştirilmiş tekli besleme ile basınçlandırma
sistemi

Şekil 54 Çatıya ve Zemine yerleştirilmiş fanla çoklu besleme

basınçlandırma sistemi

Şekil 55 Her katta menfezin bulunduğu (kanada) basınçlandırma sistemi

121
 15.2.3 Merdiven Bölmelendirmesi

Çoklu besleme sistemine bir alternatif, merdiven kovasının bölünmesidir.

Bölmeler, duvarlarla ayrılır ve bölümler arasına normal kapanan kapılar
konulur. Bu kapıların yangın kapısı olması şart değildir, sızdırmaz olmaları
yeterlidir. Her bölmede en az bir üfleme noktası vardır. Bölümlendirmenin
önemli avantajı, çok uzun olan merdiven kovalarının parçalara bölünerek yeterli
seviyede uniform basınçlandırmanın sağlanmasıdır. Dezavantajı ise merdiven
kovasını bölümlere ayıran duvar ve kapılar yüzünden daha geniş bir alana
ihtiyaç duyulmasıdır. Bölmeler arasındaki kapı açıldığında bölme etkisi yok
olur. Bu nedenle insan yoğunluğu çok olan binalar için uygun değildir.
Bölümlendirilmeli sistem maksimum açık kapı sayısı düşünülerek
uygulandığında, çok yüksek binaların merdiven kovalarının
basınçlandırılmasında kanal kesitinin küçülmesi bakımından yararlı olabilir.

15.3 Basınçlandırma Yöntemleri

Merdiven basınçlandırılmasında en önemli problem müsaade edilen alt

basınç (10 Pa) ve üst (100 Pa) basınç seviyeleri arasında basınçlandırmanın
sağlanmasıdır. Tüm kapılar kapalıyken veya bazı kapılar açıkken kabul edilebilir
basınç seviyelerinin sağlanması gerekir. Tüm kapılar kapalı iken , basınç
müsaade edilen maksimum basıncın (100 Pa) üzerine çıkabilir, ki bu durumda
merdiven kapılarının açılması zorlaşır, açık kapı sayısı fazla ise basınç müsaade
edilen minimum (100 Pa) basıncın altına düşer ki bu durumda merdiven
kovasına dumanın girmesi engellenemez. Basıncın müsaade edilen alt ve üst
sınırlar arasında kalmasını sağlamak için farklı sistemler uygulanır. Bunlar
arasında en çok uygulananları altta özet olarak verilmiştir.

15.3.1 Sabit beslemeli,Dış Kapı kontrollü sistemler

Besleme havası miktarı, fan karşısındaki basınç ile bir miktar değişebilsede
sabit kabul edilir. Basınç arttığı zaman merdiven kovası dış kapısı otomatik
açılır. Kanada sistemi olarak da bilinen bu sistemde, besleme bir noktadan veya
çok noktadan yapılabilir.

122
 Sistemin tasarımında dış kapının açık olduğu esas alınmalıdır. Sistemin
tasarımının basit ve bir dereceye kadar ucuz olmasından dolayı ihtiyaçları
karşıladığı sürece önerilir.

15.3.2 Sabit Beslemeli Barometrik Damperli Sistemler

Merdivende basınç belirli bir seviyeye gelince, bina dışına veya bina içine
açılan barometrik damperler otomatik olarak açılır. Barometrik damperler basınç
belirli bir değerin altına düştüğünde tekrar kapanır.
Dış duvardaki menfezler rüzgarın zararlı etkilerine maruz kalabileceğinden
dışa açılan damperlerde rüzgarın ters etkisini önlemek üzere rüzgar kalkanları
kullanılmalıdır. Kapılar açıldığında ise düşen basınç etkisi ile damperler tekrar
kapanmalıdır.
Bina ile merdiven kovası arasında menfez bulunan sistemlerde, menfezler
bir barometrik damperle beraber bir veya daha fazla yangın damperi de
içermelidir. Bu yangın damperleri normalde kapalıdır, ancak basınçlandırma
sistemi etkin duruma geldiğinde açılır. Böylece barometrik damperin gereksiz
yere sık sık açılıp kapanmasını önler.

15.3.3 Besleme Havasının Değişken Olduğu Sistemler

Akış miktarını değiştirmek için değişken fanları bina ile merdiven kovası
arasındaki basınç farkını hisseden bir veya daha fazla statik basınç sensörü ile
kontrol edilir. Kapılar açıldığında merdiven kovası basıncı düşer ve akan
besleme havası miktarı en az minimum tasarım basıncına kadar artırılır. Tüm
kapılar kapandığında merdiven kovası basıncı artar ve akış miktarı aşırı basınç
farkını önlemek için azaltılır.
Besleme fanına by-pass devresi kontrolu yapılarak da akış debisi
değiştirilebilir. By-pass sisteminde merdiven kovası içindeki hava miktarı by-
pass damperlerinden yararlanarak değiştirilir. Merdiven kovasındaki bir veya
birkaç statik basınç sensöründen kumanda alan oransal by-pass damperi, basınç
arttıkça by-pass devresini açarak merdivene basılan havayı azaltır.

15.3.4 Yangın Katında Havalandırma ve Egzos Yapılan

Sistemler

Diferansiyel basınç farkından kumanda alan bu egzost fanları, basınç belirli

bir değeri geçince çalışmaya başlar ve fazla havayı dışarı atar. Kontrol sistemi

123
kapılar açıldığında bu fanın çalışmaya devam ederek yangın bölgesinden
merdivene duman emmesini önler.

15.3.5 Basınçlandırma Sistem Tasarımı

Basınçlandırma sistemi tasarlanırken merdiven girişinde lobi olup
olmadığı, iç mekanlarda duman tahliyesi yapılıp yapılmadığının belirlenmesi dış
kapı konumunun çok iyi değerlendirilmesi gerekir.
Merdiven kovası basınçlandırmasında açık kapı sayısı hesaplarda dikkate
alınmalıdır.
Basınçlandırma sistemi çalıştığı zaman, bütün kapılar kapalı iken
basınçlandırılan merdiven kovası ile bina kullanım alanları arasındaki basınç
farkı en az 50 Pa olmalıdır. Açık kapı durumu için basınç farkı en az 15 Pa
olmalıdır.
Basınçlandırma sisteminin yangın güvenlik hacmine de yapılması
durumunda, merdiven tarafındaki basınç yangın güvenlik hacmi tarafındaki
basınçtan daha yüksek olacak şekilde bir basınç dağılımı oluşturulmalıdır.
Hem basınçlı havanın hem de otomatik kapı kapatıcının kapı üzerinde
yarattığı kuvveti yenerek kapıyı açmak için kapı tutamağına uygulanması
gereken kuvvet 110 Newton'u geçmemelidir.
Operasyon sırasında basınçlandırma sistemi açık bir kapıdan
basınçlandırılmış alana duman girişini engelleyecek yeterlilikte hava hızını
sağlayabilmelidir. Her hangi bir kapının tamamının açık olması durumunda
ortalama hız büyüklüğü en az 1 m/s olmalıdır.
En az bir iç kapı ve bir dışarıya tahliye kapısının açık olacağı düşünülerek
dizayn yapılmalı ve bina kat sayısına göre açık iç kapı sayısı arttırılmalıdır.
Açık kapı sayısını dış kapının açık olmasına ilaveten 10 kata kadar 1,20
kata kadar 2 ve 30 kata kadar 3 iç kapı olarak hesaplanmalıdır.
Merdiven basınçlandırmasında kat başına 0,09 m3/s hava debisi ilave
edilmelidir.
Basınçlandırma havası miktarı, sızıntı alanlarından çevreye olan hava
akışlarını karşılayacak mertebede olmalıdır.
Örneğin 8 katlı bir merdiven kovasında;
Kapı alanı yaklaşık 1.8 m2 alındığını kabul edilirse,
1.8 m2 * 1 (iç kapı+ 1 dış kapı)=3.6 m2
Açık kapı analizine göre debi;
a. m2*1m/s =3.6 m3/s , 12960 m3/h olmaktadır.
Kat ilavesi olarak 0,09*8=0,72 m3/s , 2592 m3/h
Toplam fan debisi 12960+2592=15552 m3/h olacaktır. Emniyet ilavesi
yapılarak fan debisi belirlenir.

Tablo 40 Duman kontrolünde önerilen minimum basınç değerleri

124
 Tavan Yüksekliği Dizayn Basınç Farkı
Bina Tipi
(m) (Pa)
Sprinkler var Herhangi bir değer 12.5
Sprinkler yok 2.7 25
Sprinkler yok 4.6 35
Sprinkler yok 6.4 45

16. MUTFAK DAVLUMBAZ SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

Alışveriş merkezleri ve yüksek binalar içinde bulunan mutfaklar ile bir
anda 100'den fazla kişiye hizmet veren mutfakların davlumbazlarına otomatik
söndürme sistemi yapılmalı ve ocaklarda kullanılan gazın özelliklerine göre gaz
algılama tesisatı kurulması zorunludur.
Mutfak davlumbaz söndürme sistemi su bazlı içerikte ve potasyum-tuz
solüsyonu özelliğinde bir söndürme sistemidir.
Mutfak davlumbaz söndürme sistemi aşağıdaki elemanlardan oluşur.
• Söndürücü tüp ve nikel alaşımlı valf,
• Mekanik kontrol başlığı,
• Püskürtücü nozul,
• Eriyebilir dedektör,
• Uzaktan kumanda butonu,
• Söndürücü sıvı,
• Montaj malzemesi
Söndürücü sıvı yağ yangınlarında ısınan ve yanan yüzeydeki riski bir
köpük tabakası oluşturarak yanan yağlı yüzeydeki buharı ile oksijen-hava
arasında bir bariyer oluşturacak ve yangını söndürecektir.
Sıvı söndürücülü mutfak söndürme sisteminin söndürücü sıvımım boşaltma
hattı siyah çelik boru ile tesis edilmelidir. Sistemin algılama ve uzaktan
boşaltma buton hattı ½” galvaniz boru tesisatı içinden geçirilerek tesis
edilmelidir.
Algılama germe telinin ½” galvaniz boru içindeki hareketini içi makaralı tip
dirsekler sağlamalıdır.
Söndürücü tüp 12 bar basınçta, 21 C’ta azotla basınçlandırılmış olacak,
tüpün üzerinde basınç manometresi bulunacaktır.
Sistem dizaynında yapılacak projeye uygun olarak aşağıdaki tip nozullar
kullanılacaktır.
• Baca koruma nozulu
• Davlumbaz içi koruma nozulu
• Uygulama üniteleri ve yüzeyleri koruma nozulu,
Püskürtücü nozulların gövdesi, boşalma boru hattına ¼” NPT bağlantı ile
monte edilecektir. Tüm cins nozullar nikelden mamül olacaktır.

125
 Mutfak davlumbaz söndürme sisteminde kullanılacak eriyebilir dedektör,
bir dedektör muhafaza kiti içinde bulunacaktır. Muhafaza kitinindedktör hattına
bağlantısı ½” NPT olacak, dedektörü taşıyacak tüm yardımcı (S konca, germe
teli, bağlantı pimi vs.) aksesuarı olacaktır.

Dedektör dizaynında yapılacak projeye uygun olarak aşağıdaki cinsler

içinden seçilecektir.

Eriyebilir dedektör 74 C
Eriyebilir dedektör 100 C
Eriyebilir dedektör 182 C

Şekil 56 Davlumbaz içi sigorta

16.1 Mutfak Davlumbaz Sistem Dizaynı :

Sistem tesis edilecek mutfaktaki ve restauranttaki planlara ve davlumbaz,

pişirme ünitelerinin projelerine göre dizayn edilecek ve sonrasında her bir sistem
için söndürücü sıvı boru dağıtım hattı, dedektör hattı ve davlumbaz vaziyet planı
olmak üzere 3 ayrı proje çizilecektir.
Davlumbaz uzunluğuna göre seçilecek davlumbaz içi koruma nozulu;
3048 mm uzunluğa kadar tek nozul, 6096 mm uzunluğa kadar çift nozul
kullanlılacaktır. Davlumbaz eni ise bu uzunluklarda 1290 mm olacaktır.
Davlumbaz içindeki baca sayısı ve büyüklüğüne göre seçilecek baca içi
koruma nozulu;
Baca çevresi 686 mm’ye kadar tek nozul kullanılacaktır.
Pişirme yüzeylerinin alanına göre seçilecek yüzey koruma nozulu;
762 mm*762 mm alan için tek nozul kullanılacaktır.

126
 A: Aspiratör
B: Düşey kanal üst noktasında sprinkler veya nozul
C: Kanal orta noktasında sprinkler veya nozul
D: Maksimum 1.6 metre
E: Yatay kanal sprinkleri veya nozulu
F: Maksimum 3.2 metre
G: Kanal-davlumbaz bağlantısında sprinkler veya nozul
H: Minimum 25mm, maksimum 305 mm
I: Davlumbaz içi sprinkler veya nozul,
J: Maksimum 25 mm
K: Listede ki ölçüye göre
M: Listede ki ölçüye göre
N:Pişirme ünitesi sprinkler veya nozulu
O:Pişirici ekipman üst yüksekliği
P:Üst kızartma ünitesi
Q:Kızartma ünitesi sprinkleri veya nozulu
R:Kızartma ünitesi
S: Davlumbaz

Şekil 57 Davlumbaz Söndürme sistemi sprinkler/nozul yerleşimi

127
 Şekil 58 Davlumbaz ve mutfak ekipmanı

Şekil 59 Davlumbaz söndürme sistemi algılama proje örneği

128
129
 17. Sprinkler Tipleri ve K-Faktörleri

Altta ve diğer sayfalarda sprinklerler fotoğraflı olarak konulmuşlardır.

Yangın söndürme sisteminde en uç noktada kullanılan ve yangının
yayılmasını söndürerek engelleyen sprinklerlerin K-faktörleri imperial ve
SI birim sisteminde (parantez içinde) verilmiştir.

130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
 SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ
Otel
Kullanım ve Mahal Türü İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Yatak Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Koridor Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kat Ofisi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Temizlik Ofisi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Restaurant Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Etkinlik Salonu/Disko Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Konferans Salonu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme
Davlumbazları sistemi
Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Yangın Pompa Dairesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Bina Dışı LPG Tankı Bina içi hortum sistemi Baskın su püskürtme sistemi
Baskın su püskürtme sistemi
Elektrik Pano Odası Bina içi hortum sistemi Gazlı söndürme sistemi
Otomatik sprinkler sistemi
Otomatik su sisi sistemi
Dizel Jeneratör Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
CO2 gazlı söndürme sistemi
Kapalı Hava Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Trafo Baskın su püskürtme sistemi
Açık Yağ Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Trafo Baskın su püskürtme sistemi
Çöp Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Taze Gıda Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kuru Gıda Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Eşya Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Soğuk Hava Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kapalı Otopark Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Açık Otopark Bina içi hortum sistemi
Bahçe Bina içi hortum sistemi

144
 SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ
Alış Veriş Merkezi
Kullanım ve Mahal Türü İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Alış-veriş Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Koridor Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mağazalar Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Pastane-Fırın Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis.
CO2 gazlı söndürme sistemi
Soğuk Hava Deposu Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Personel Yemekhanesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mutfak Alanı Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum sistemi Sıvı kimyasal söndürme sis.
Davlumbazları
Çamaşırhane Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Yangın Pompa Dairesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Bina Dışı LPG Tankı Bina içi hortum sistemi Baskın su püskürtme sistemi
Baskın su püskürtme sistemi
Bina İçi Mazot Tankı Bina dışı hortum sistemi Köpüklü söndürme sistemi

Bina Dışı Mazot Tankı Bina dışı hortum sistemi Köpüklü söndürme sistemi

Bina İçi Fule-Oil Tankı Bina dışı hortum sistemi Köpüklü söndürme sistemi
Bina Dışı Fuel-Oil Tankı Bina dışı hortum sistemi Köpüklü söndürme sistemi
Elektrik Pano Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
CO2 gazlı söndürme sistemi
Otomatik su sisi sistemi
Dizel Jeneratör Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
CO2 gazlı söndürme sistemi
Kapalı Hava Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Trafo Baskın su püskürtme sistemi
Açık Yağ Soğutmalı Bina içi hortum sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Trafo Baskın su püskürtme sistemi
Çöp Odası Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kapalı Depo Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Sundurma Altı Açık Saha Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Deposu
Açık Saha Deposu Bina içi hortum sistemi
Kapalı Otopark Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Açık Otopark Bina dışı hortum sistemi
Bahçe Bina dışı hortum sistemi

145
 SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ
Apartman / Konut
Kullanım ve Mahal İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Türü
Ev Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Koridor Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kazan dairesi Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Depo Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Sığınak Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Kapalı Otopark Bina içi hortum sistemi Otomatik sprinkler sistemi
Açık Otopark Bina dışı hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ

Resmi Bina
Kullanım ve Mahal İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Türü
Büro/Ofis Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Koridor Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Arşiv Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Otomatik su sisi sistemi
Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Elektrik Pano Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi CO2 gazlı söndürme sistemi
Otomatik su sisi sistemi
Asansör Makine Dairesi Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Kapalı Otopark Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ

İş Binası
Kullanım ve Mahal İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Türü
Büro / Ofis Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

146
Koridor Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Asansör Makine Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Kapalı Otopark Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ

Okul
Kullanım ve Mahal İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Türü
Derslik Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Koridor Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Spor Salonu Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Yatakhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Mutfak Alanı Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum Sıvı kimyasal söndürme sis.
Davlumbazları sistemi
Çamaşırhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Mekanik Tesisat Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

SİSTEM SEÇİM ÇİZELGESİ

Üniversite
Kullanım ve Mahal İnsanlı Sistemler Otomatik Sistemler
Türü
Derslik Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi

147
 sistemi
Koridor Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Spor Salonu Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Yatakhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Bilgisayar Merkezi Bina içi hortum Temiz gazlı söndürme sistemi
sistemi
Mutfak Alanı Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Mutfak Pişirme Alanı ve Bina içi hortum Sıvı kimyasal söndürme sis.
Davlumbazları sistemi
Çamaşırhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Oto Tamirhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Marangozhane Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Isı Merkezi Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi
Yağ Soğutmalı Trafo Bina içi hortum Baskın su püskürtme sistemi
sistemi
Yangın Pompa Odası Bina içi hortum Otomatik sprinkler sistemi
sistemi

18. KAYNAKÇA

1. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/300, Yangın

Söndürme Sistemleri

148
2. TTMD Yayın No:10, Yangın Söndürme Sistemleri ve Duman Kontrolü
3. TSE,EN Normları,
4. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik,
5. ISISAN ÇALIŞMALARI NO:158 , Klima –Havalandırma Tesisatı Kitabı
6. ISISAN ÇALIŞMALARI NO:272, Sıhhi Tesisat Kitabı
7. ISISAN ÇALIŞMALARI NO: 238, Mimarın Tesisat El Kitabı
8. TTMD Yayın No: , Tesisat Mühendisliği Uygulama Kitabı
9. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/259-2,
Kalorifer Tesisatı Proje Hazırlama Esasları
10.TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No:MMO/2002/260-2, Sıhhi
Tesisat Proje Hazırlama Esasları
11.TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayın No122, Sıhhi Tesisat Proje
Hazırlama Esasları
12.Hava Kanalları Hesabı ve Konstrüksiyonu, Dipl. –Ing O. H. Brandi
13.Design of Water Based Fire Protection Systems, Robert M. Gaugnon

149
150
151
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

152
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

153
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

154
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

155
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

156
 ................... YANGIN SÖNDÜRME SPRİNKLER SİSTEMİ HESABI
BİNA ADI: UYGULAMA HESAP ALANI: 139 m2
DEBİ: SPRİNKLER KORUMA ALANI:
SPRİNKLER SAYISI: C=120
Parça Debi Boru Fittings Eşdeğer Boru Basınç. ToplamBasınç D=6,5 lt/dak.m
2

Çapı ve Kaybı
No No (lt/dk) (") Cihazlar Boyu(m) (bar/m) (bar) K m=80
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
1 1 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
2 2 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
3 3 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
4 4 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
5 5 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
6 6 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
7 7 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
8 8 Te T= Pf:
q Dü z boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
9 9 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
10 10 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
11 11 Te T= Pf:
q Düz boru L= Pt:
Q 90 dirsek F= Pe:
12 12 Te T= Pf:

ToplamBasınç=..................<12.1 Bar

157
158