T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI
AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ - MESLEKİ AÇIK ÖĞRETİM LİSESİ

SANAT TARİHİ
1
DERS NOTU

YAZAR
Tarık DENİZ

ANKARA 2014
 MEB HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ YAYINLARI
AÇIK ÖĞRETİM OKULLARI DERS NOTLARI DİZİSİ

Copyright © MEB
Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Tümü ya da bölümleri izin
alınmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

Yazar : Tarık DENİZ

Grafik : Hatice DEMİRER

Kapak : Güler ALTUNÖZ

   


 
 


&
#'

!
&
"
&

 
 
!

&


 

 
"






) 
!
( 



!


 
$

$
)
)

&
"

 
&
  
&*
! 
)
#
#
')
! 
"

*
&*& 

"

*
#
"&

 
!&
 
("

 

&*
&&
& 

%&*

  
&
 
 



!!
)
&&

!
*
&&

*
&&
)
')))*



%*

*
*
 
&&

*

$




&!







"

"
) 
#
 
"



*$

&
 $
 

 




!
#


$
&*&*
 


&
 
")
(*



*
#


!
&
"

 
)

#
'

)
$


 İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE
SANAT TARİHİNE GİRİŞ
1. SANAT VE SANAT TÜRLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12
2. SANAT TARİHİ VE DİĞER BİLİM DALLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17
3. ATATÜRK VE SANAT _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 18
4. SANAT ESERLERİNİN KORUNMASI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20
OKUMA METNİ (DÜNYANIN YEDİ HARİKASI) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 22
ÖZET _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 25
I. ÜNİTE TEST SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 26

2. ÜNİTE
TARİH ÖNCESİNDE ANADOLU’DA YAŞAM
1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
a. Paleolitik Çağda Anadolu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29
b. Mezolitik Çağda Anadolu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
c. Neolitik Çağda Anadolu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 31
ç. Kalkolitik Çağda Anadolu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 33
d. Maden Çağında Anadolu _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 33
OKUMA METNİ (ÇANAK ÇÖMLEKLİ NEOLİTİK ÇAĞ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35
ÖZET _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 36
II. ÜNİTE TEST SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37

3. ÜNİTE
İLK ÇAĞDA DOĞU AKDENİZ HAVZASI UYGARLIKLARI VE BİZANS
1. MEZOPOTAMYA SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 41
2. MISIR SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 44
3. ANADOLU UYGARLIKLARI VE SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 50
a. Hitit Sanatı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 50
 b. Frig Sanatı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 53
c. Lidya Sanatı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 54
ç. Urartu Sanatı _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 55
4. YUNAN SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 57
5. ROMA SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 66
6. ERKEN HRİSTİYANLIK VE BİZANS SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 73
OKUMA METNİ (MÜHÜRLER) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 84
ÖZET _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 85
III. ÜNİTE TEST SORULARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 87

4. ÜNİTE
AVRUPA SANATI
1. ROMAN SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 91
2. GOTİK SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 95
3. RÖNESANS SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 102
4. BAROK SANATI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 115
5. XVIII. YÜZYIL SONRASI SANAT AKIMLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 123
OKUMA METNİ (GERÇEKTE KİMDİ DA VİNCİ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 157
ÖZET _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 158
IV. ÜNİTE TEST SORULARI_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 161
CEVAP ANAHTARLARI _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 162
SÖZLÜK _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 163
KAYNAKÇA _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 171
 1. ÜNİTE
SANAT TARİHİNE GİRİŞ

Vincent Van Gogh

1.Sanat ve kültür kavramlarını araştırınız.

2. Sanat ve sanat türleri hakkında araştırma yapınız.
3. Yurdumuz üzerindeki ören yerlerini araştırınız.
SANAT TARİHİ 1

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu ünitenin sonunda;
1. Sanatın ve kültürün tanımını yapabilecek, sanat tarihinin diğer bilim dalla-
rıyla ilişkisini kavrayabilecek,
2. Sanatın çeşitlerini malzeme ve konu yönüyle de ayırdedebilecek
3. Sanat Tarihine yardımcı bilim dallarını tanıyacak ve çalışma alanlarını ayırt
edebilecek,
4. Sanat eserlerini korumanın önemini kavrayabileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Sanat Tarihi

Müzik
Müzisyen

Roman

10
 SANAT TARİHİ 1

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Sanat Tarihi niçin önemlidir?

2. Çevrenizde bulunan müzeleri gezip ne tür eserler sergilendiğini ör-
neklerle açıklayınız.

1. SANAT VE SANAT TÜRLERİ

a- SANAT NEDİR?
İnsanlık tarihinin her döneminde karşılaştığımız sanat, insanın kendini ifade
etme yollarından biridir.
Bir duygunun, tasarımın veya güzelliğin ifadesinde kullanılan yöntemlerin tü-
müdür sanat.
Kant’a göre sanatın kendi dışında hiçbir amacı yoktur.
Hegel, sanattaki güzelliğin doğadaki güzellikten üstün olduğuna dikkati çek-
tikten sonra sanatın insan aklının ürünü olduğunu söyler.
Benedetto Croce ise, sanatı sezginin ve anlatımın toplamı olarak tanımlar.
Doğa, sanatçının yorumu ile güzel olabilir ancak.
Düş gücü, yaratıcılık ve yetenek gerektiren bir etkinlik sayılan sanat, tarih ön-
cesi dönemlerden başlayarak günümüze kadar sürüp gelmiş ve zaman içinde sayı-
sız değişiklikler göstermiştir.
İlkel sanat eserlerinin çıkış noktası, amacı birtakım gereksinimleri karşılamak içindir.
Bunlar arasında özellikle mağara duvar resimlerinin altını çizmeliyiz.
Sanat anlayışı İnsanın akıl, duygu, beğeni, yetenek gibi özelliklerini çeşitli bi-
çimde ve malzemeler aracılığıyla üretmesidir.
Bu duygunun, düşüncenin altında yatan, insanın kendini ifade etmek istemesi, ruh-
sal özlemlerine ulaşmak ve başka insanlarla paylaşmak isteğinden kaynaklanmaktadır.
Bir bakıma sanat, insanda estetik duyguyu heyecana getirecek eserler meyda-
na getirmek sürecinin adıdır.

SANAT TARİHİ NEDİR?

Sanat tarihi, sanatın tarihsel gelişimini inceleyen bir bilim dalıdır. Sanatlar ara-
sındaki ilişkiyi kapsar, sanatı oluşturan ögelerin tarih içindeki dağılım değerini ve
önemini araştırır, yorumlar. Sanat tarihinin bilimsel anlamda ortaya çıkışı 19. yüzyıl-
da Almanya’ da olmuştur.
Giulio Carlo Argan, “Bir uygarlığın ya da çağın tarihini, sanatının tarihini dahil
etmeden bir bütün olarak yazmak mümkün değildir.” der.

11
SANAT TARİHİ 1

Sanat eseri; bir duygu, tasarı, güzellik vb.nin anlatımında kullanılan yöntemle-
rin bütünü veya bu anlatım sonucunda ortaya çıkan üstün yaratıcılık olarak tanım-
lanmaktadır.
Bir başka deyişle sanat eseri, yaratıcılık ve ustalık sonucu ortaya çıkan üstün ve
değerli eserlerin adıdır.
İnsanın kendi yaratıcılığının aynası sayılan sanat eserinin en önemli niteliği
deha özgünlüğü ve sadece bir tane olmasıdır. Ne kadar mükemmel görünürse gö-
rünsün daha önceleri yapılmış, taklit edilmiş bir ürün, sanat eseri olarak tanımlan-
mamakta ve kabul edilmemektedir. Örneğin, fabrika ürünleri sanat eserleri içinde
yer almamaktadır.
İnsanların kimi gereksinimlerini karşılamak için yapılan aşçılık, marangozluk,
duvarcılık veya dokumacılık gibi çalışmalara pratik sanatlar (zanaat) adı verilir.
Sanatçı güzel sanatların herhangi bir dalında yaratıcılık becerisi olan ve yete-
neğini yaptığı eserlerle ortaya koyan kişidir.

b. SANATIN TÜRLERİ
Sanatın birçok türü vardır. Bunların açıklanabilmesi, eğitim sürecinde değer-
lendirilmesi ve gerektiğince faydalanılabilmesi için belli sınıflandırma içerisinde tür-
lere ayırmak gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu sınıflama yapılırken malzeme ve teknik
özelliklerde göz önüne alınmıştır.
Plastik sanatlar (görsel biçimsel)
Resim
Heykel
Mimari
Fonetik sanatlar ( sessel)
Müzik
Edebiyat
Dramatik ve ritmik sanatlar
Dans
Tiyatro
Opera
Bale

PLASTİK SANATLAR
Plastik sanatlar, kalıplanabilen veya şekil verilebilen plastik niteliğe sahip
boya, kil, alçı gibi malzemelerin uygulanmasıyla oluşturulan resim, heykel, çizim vb.
sanatların tümüne verilen genel addır. Daha kapsayıcı ve günümüze daha uygun bir
terim olarak görsel kültür kullanımı da yaygınlaşmaktadır.

12
 SANAT TARİHİ 1

Resim: Yüzey üzerine renklerle, zihinsel eylemin ifadesi olan estetik bir görü-
nüm oluşturmaktır.
Resim, görsel sanatlarda çizimden farklı olarak saydam olan ya da saydam ol-
mayan boyalarla bir veya birden çok renkle bir yüzeyde leke ya da çizgilerle imge
oluşturma sanatı olarak da tanımlanabilir.
Bugüne kadar bulunmuş ilk resimler, mağara duvarlarına çizilmiş hayvan re-
simleri, av sahneleri ve yine mağara duvarlarına basılmış el izleridir. Teknoloji ilerle-
dikçe resim yapmakta kullanılan malzemeler de gelişmiş ve değişim göstermiştir.
Bitki yağlarıyla elde edilen ve öylece kullanılan pigmentlerin yerini sentetik pig-
mentlerle yapılmış, sağlığa daha az zararlı, daha kalıcı, kullanımı daha kolay boya-
lar almıştır. Tarih boyunca duvarlara, taşa, tahtaya, deriye, metale, kumaşa, kanvasa,
kağıda, cama, sentetik malzemelere resim yapılmıştır. Günümüzde en yaygın resim
tekniği, yağlı boyadır. Bunun dışında tempara, sulu boya, guvaş ve akrilik resim sa-
natının ana gereçlerini oluşturur.
Heykel: Taş, tunç, bakır, kil, alçı vb maddelerden yontularak, kalıba dökülerek
veya yoğurulup pişirilerek biçimlendirilen üç boyutlu eserlerdir (Resim 01.01).

Resim. 01.01: Heykel,

Mimari: İnsanların kişisel, toplumsal, kültürel, ekonomik gereksinimlerine

karşılık verecek nitelikteki yaşam ortamları ile uygun mekanlar yaratma sanatı ve
tekniğidir. İnsanlık tarihinin her döneminde önemli ve evrensel bir meslek olan mi-
marlık, mekan tasarlama işidir.

13
SANAT TARİHİ 1

Mimari: Binaları ( ev, saray, cami, köprü, kale vb. ) ve diğer fiziki yapıları ta-
sarlama ve kurma sanatı ve bilimidir (Resim 01.02). Roman, Gotik, Rönesans gibi
gruplara ayrılabilir.

Resim. 01.02: Mimari

FONETİK SANATLAR
Güzel sanatlar yönünden işitme duygusuna seslenen müzik, edebiyat gibi sa-
natlar, fonetik sanatlar adını alır.
Müzik: Güzel sanatların bir
kolu olan müzik, duygu ve düşünce-
leri ifade eden seslerin düzenlenmesi
sanatıdır (Resim 01.03). Müzik, ilkel
insanın doğadaki sesleri taklit etme-
siyle başlamış; günümüzdeki modern
şeklini alana kadar uzun bir süreçten
geçmiştir.
Kültürlere göre değişiklikler
gösteren müzik, bütün dünyada ev-
rensel bir dil olarak benimsenmiştir

Resim. 01.03: Müzik

14
 SANAT TARİHİ 1

Edebiyat: Olay, düşünce, duygu ve

hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı
olarak biçimlendirilmesi sanatıdır (Resim
01.04). Düşünce ve duyguları etkili bir bi-
çimde anlatma sanatı olarak tanımlanabilir.
Şiir, deneme, roman, öykü gibi türleri vardır.

RİTMİK (DRAMATİK)
SANATLAR
İnsanın kendini veya bir olayı anlattığı
sanatlardır. Tiyatro, opera, müzikal oyunlar
gibi sahne sanatları; sinema, gölge oyunu
gibi türleri dramatik sanatlara örnek göste-
rilebilir.
Dans: En eski sanatlardan olan dans,
müzik temposuna uyularak yapılan ve este- Resim. 01.04: James Joyce / ULYSSES
tik değer taşıyan düzenli vücut hareketleri-
dir (Resim 01.05) Dans sanatı sürekli gelişen
ve çok geniş boyutları içine alan evrensel bir sanattır.

Resim. 01.05: Bale

Opera: Genellikle tarihi veya mitolojik konulu bir drama eşliğinde ortaya ko-
nulan, sözlerinin bütünü veya çoğu şarkılı olarak söylenen müzikli tiyatro sanatıdır.

15
SANAT TARİHİ 1

Operet ise eğlenceli hafif konular

üzerine bestelenmiştir. Olaylar gülünç ve
toplumsal, siyasal yergi öğeleri içererek
anlatan müzikal sahne oyunudur. (Resim
01.06)
Tiyatro: Bir sahnede, seyirciler
önünde oyuncuların sergilemesi amacıy-
la yazılmış edebi türdür.
Genel bir deyişle tiyatro; insanı in-
sanla, insanca anlatma sanatıdır. Tiyatro
kavramı içinde oyunculuk, sahne düze-
ni, ışıklandırma, dekor, kostüm ve müzik
gibi ögeler söz konusudur.
Tiyatro eserleri müziksiz (trajedi,
komedi, dram) ve müzikli (opera, operet,
müzikal, pandomima, bale, revü, skeç)
olmak üzere iki başlık altında toplanır.
Edebi türler içinde yaşama en yakın tür, Resim. 01.06: Operet
tiyatrodur.

KÜLTÜR/SANAT İLİŞKİSİ
Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi birikimlerinin tümüdür.
Bir toplumun uygarlığı, eğitimi, üretimi ve sanatı o toplumun kültürüdür. Kül-
tür, hayatın ögeleri ile ilişkilidir. Bu nedenle sanat ve kültürü birbirinden ayrı tuta-
mayız. İnsan kendi kültürel mirasını, birikimini öğrenir, yaşatır ve kendisinden sonra
gelen kuşaklara aktarır. Böylece toplumun kültürü, sanatı, eserleri gelişerek geçmiş-
le gelecek arasında bir köprü işlevi olma özelliğini sürdürürler.

SANAT/TOPLUM İLİŞKİSİ
Sanatçı, içinde yaşadığı toplumdan etkilenir ve ürettiği eserlerle de toplumun
aynası olur. Sanatçı ile toplum arasında karşılıklı ve sürekli bir ilişki ve etkilenme söz
konusudur.
Sanatçının ortaya koyduğu eserler, toplumun kendisini ve çevresini daha iyi
tanımasını, farklı düşüncelerle tanışmasını sağlayıp gelişmelerine önemli katkılarda
bulunur.
Toplum, tarih çağları boyunca sanat ve sanatçıyı kendine özgü yapısı ve değer
anlayışına göre yargılamış, sanatçı toplumsal yaşantısı ve bunun getirdikleri doğrul-
tusunda eser gerçekleştirmiştir.
Günümüzün sanatçısı geçmiş dönemlerin sanatçılarından farklı olarak eser-
lerini daha özgür bir ortamda hazırlamaktadır. Özellikle yeni buluşlar, uzayın keşfi
sanatta yeni ufuklar açmıştır.

16
 SANAT TARİHİ 1

Dünyamızda insanları başka ülkeleri gezmeye görmeye yönelten faktörlerin

başında diğer toplumların eserlerini görme ve tanıma tutkusu çok önemli bir yer
tutmaktadır.

2. SANAT TARİHİNİN DİGER BİLİM DALLARIYLA İLİŞKİSİ

Sanat tarihi aşağıdaki bilim dallarından faydalanır: Tarih, Coğrafya, Arkeoloji,
Arkeometri, Antropoloji, Paleografya, Epigrafi, Numizmatik, Kronoloji, Etnografya
Tarih
Tarih, insan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültür ve uygarlıklarını,
sosyo-ekonomik yapılarını neden-sonuç ilişkisi içinde yer ve zaman göstererek in-
celeyip topladığı bulguları, belgelere dayanarak objektif bir şekilde açıklayan sosyal
bir bilimdir. İlk insanlara ait av ve el aletleri, mağara resimleri (Resim :01.07/ 08 ) ilk
sanat ürünleri olarak karşımıza çıkar.

Resim. 01.07: Mağara resimleri,Altamira Resim. 01.08: Chauvet Mağarası

Sanat, insanlığın tarihi kadar eskidir. Bu yüzden sanat faaliyetlerinin geçmişini

inceleyen sanat tarihi ortaya çıkmıştır.
Coğrafya
Coğrafya, insanın yaşadığı doğal çevre ile ilişkilerini konu edinen bir bilimdir.
İnsanın doğal çevre ile ilişkilerini bitki örtüsü, iklim, yeryüzü şekilleri, mimari
eserlerin görünüşlerini de belirler. Örneğin, soğuk iklim koşullarında yer alan mima-
ri eserlerin küçük pencereli olması gibi.
Arkeoloji
Arkeoloji, geçmişte yaşayan insanların elinden çıkan, yarattığı her türlü eseri
keşfeden, bilimsel yöntemlerle ortaya çıkarıp inceleyen bilim dalıdır. Sanat tarihi ile
yakın ilişkisi olan arkeoloji, su ve toprak altında kalan eserlerin ortaya çıkarılması
sırasında bu bilimin yöntemleri kullanılır.

17
SANAT TARİHİ 1

Arkeometri
Arkeoloji buluntuların tespit edilmesi ve ne zaman yapıldıklarının belirlenme-
sinde çeşitli doğa bilimlerinin matematiksel ölçüm ve analiz yöntemlerini kullanan
bir bilim dalıdır. Sanat eserlerinin tarihlendirilmesinde arkeometriden faydalanıl-
maktadır.
Antropoloji
İnsanların yaşayış biçimlerinin dününü ve bugününü araştıran bilim dalıdır.
Örneğin, buzul çağında yaşamış insanların kullandıkları araç ve gereçlerin değer-
lendirilmesi gibi.
Paleografi
Antik Çağ ve Orta Çağ yazılı metinlerirıin yazı karakterlerini ele alarak yazının
evrimini inceleyen, bütün yazıları ve yazı yöntemlerini içeren bir bilim dalıdır.
Epigrafi
Günümüze ulaşan bir sanat eserinin zamanını ve niçin yapıldığını araştıran
epigrafı; taş, metal, tahta, mermer, seramik gibi kalıcı ve sert maddeler üzerine yazı-
lan yazılarla uğraşan bir bilim dalıdır.
Nümizmatik
Sikke ve madalyonların tarihi ve tanımıyla uğraşan bilim dalının adıdır. Nümiz-
matik, sikke ve madalyonlarda kullanılan alaşımları ve ağırlıklarını, paraların yeryü-
zünde dağılımını ortaya koyarak sanat tarihine katkı sağlamaktadır.
Kronoloji
Tarihi olayların yer ve zamanlarını belirleyip oluş sırasını düzenleyen bilim dalı
ve zaman bilimidir. Bulunan eserlerin ne zaman ve niçin yapıldığını araştırır.
Etnografya
Belli bir insan topluluğunun yaşam biçimini, oluşturduğu maddi ve manevi
kültür ögelerini betimleyici bir yaklaşımla inceleyen toplum bilimi dalıdır. Etnograf-
yanın konusu olan toplumların ev eşyaları, giyim kuşamları, el sanatları ve kültürleri
sanat tarihi konuları içinde yer alır.
Sanat tarihi; saydığımız bilim dalları dışında turizm, din, politika, sosyoloji, mi-
toloji, edebiyat, psikoloji, felsefe ve estetik ile de yakın ilişki içindedir.

3. ATATÜRK VE SANAT
ATATÜRK’ÜN SANAT ANLAYIŞI VE SANATÇIYA BAKIŞI
Yaratıcı bir düşünür ve kalbi insan sevgisine açık olan Atatürk’ün yeni Türkiye’yi
geliştirmesinde egemen olan duygu ve düşünce, sanat düşüncesi gibi, evrensel et-
kidir. Ulusal bilinci yerleştirme çabaları ve çağdaş bir devletin gerektirdiği toplumsal
ve kültürel kurumları oluşturma çalışmaları bir bakıma Türk sanatçısının yolunu ay-
dınlatmıştır. Atatürk’ün başlattığı aydınlanma olgusuna bilim ışığının yanı sıra sana-

18
 SANAT TARİHİ 1

tın estetik ve duygusal güzelliği de olumlu katkı sağlamıştır. Atatürk, güzel sanat-
ları, eğitim, bilim ve kültür devriminin bir parçası olarak görür ve bunu her zaman
yineler. Ayrıca, güzel sanatların devrimler içindeki yerini şöyle açıklamıştır: “ Güzel
sanatlarda başarı, bütün devrimlerin başarılı olduğunun en kesin delilidir. Bunda
başarılı olamayan uluslara ne yazık ki bütün başarılarına karşın uygarlık alanında
yüksek insanlık sıfatıyla tanınmaktan her zaman yoksun kalacaklardır.”
Atatürk’e göre “Sanat güzelliğin ifadesidir. Bu ifade sözle olursa şiir, ezgi ile
olursa müzik, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltıraşlık, bina ile olur-
sa mimarlık olur.” Öte yandan, “Türkiye Cumhuriyetinin temeli kültürdür” diyen Ata-
türk, güzel sanatlar alanındaki çalışmaları kendisi yönlendirmiş ve başarılı sanatçıları
ödüllendirmiştir. Atatürk bir konuşmasında şöyle demişti: “Ulusumuzun güzel sa-
natlar sevgisini her türlü araç ve önlemlerle besleyerek geliştirmek ulusal ülkümüz-
dür.” Büyük Önder Atatürk 1 Kasım 1934 te TBMM de açılış konuşmasında “...Ulusal,
ince duyguları, düşünceleri anlatan, yüksek deyişleri, söyleyişleri toplamak, onları
bir gün önce, genel son müzik kurallarına göre işlemek gerekir. Ancak, bu güzey-
de (gölgede kalan) Türk ulusal müziği yükselebilir, evrensel müzikte yerini alabilir.
“Atatürk’ün sanatçıya verdiği önemi gösteren bir anıyı aktararak yazımıza son vere-
ceğim. Devlet tiyatrosu henüz kurulmamışken İstanbul’dan Ankara’ya gelen şehir
tiyatrosu sanatçıları dönemin Türk Ocağında temsiller verir. Atatürk’ün de bulundu-
ğu bir temsil sonrasında sanatçılar Çankaya’ya davet edilirler. Ayrılma vakti gelince
bir süre Milli Eğitim Bakanlığı da yapmış olan Dr. Reşit Galip sanatçılara Atatürk’ün
elini öperek veda etmelerini söylediğinde Atatürk’ün yanıtı şu olur: “Hayır, sanatkar
el öpmez, sanatkarın eli öpülür.”
Prof. Dr. Fikri AKDENİZ, Çukurova Üniversitesi

KAYNAKLAR
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt I ve II
Nutuk (Söylev) Cilt I ve II (1999) Gazi Mustafa Kemal (Atatürk) Türk Tarih Kuru-
mu Basımevi, Ankara.

19
SANAT TARİHİ 1

4. SANAT ESERLERİNİN KORUNMASININ ÖNEMİ

İnsanlığın binlerce yıl içinde geçirdiği aşamalar, gelenek ve görenekler, yaşam
biçimleri kısacası kültürü bizim için en büyük kültür mirası içinde yer almaktadır. Sa-
nat eserleri sayesinde geçmişimiz hakkında bilgi edinebiliyoruz. Günümüze kadar
gelmiş sanat eserlerinin korunması, bizden sonraki kuşaklara sağlam biçimde ulaş-
tırılması dünyadaki bütün insanların en önemli görev ve sorumlulukları içindedir.
Antik şehirler, tiyatrolar, kervansaraylar, heykeller, limanlar, hanlar, kitabeler, el
yazmaları, resimler geçmişten izler taşımaktadır.
Günümüzde ülkeler doğal güzelliklerinin yanı sıra geçmişten geleceğe köprü
olan sanat eserleri ile ilgi odağı olmaktadırlar.
Sanat eserlerinin ko-
runmasının bir başka bo-
yutu da, çeşitli uygarlıkların
izlerini taşıyan ülkemizin bu
konuda hayli zengin bir ko-
numda olmasıdır. Müzeleri-
mizle, ören yerlerimizle, antik
kentlerimizle dünyanın ilgisi-
ni çekmeyi sürdüren ülkemi-
zin bu benzersiz zenginliğini
bütün dünyaya anlatırken
uzmanlardan yararlanmalı-
Resim. 01.09: Zeugma mozaiği, Gaziantep
yız. En büyük sorunların ba-
şında gelen eserlere zarar
verilmemesi ve yurt dışına
kaçırılmaması için gereken bütün önlemleri almak ve özellikle yeni yetişen kuşakla-
rın bu konuda duyarlı olması sağlanmalıdır (Resim 01.09)

TÜRKİYE’DE TARİHSEL VE KÜLTÜREL ÇEVRELERİ KORUMA

OLGUSU
Türkiye, binlerce yıllık bir geçmişe dayanan zengin uygarlıkların yaşadığı bir
ülke olarak insanlığın kültürel mirasının korunması konusunda evrensel sorumlu-
lukları yüksek olan ülkelerin başında gelmektedir. Kültür mirasının korunmasındaki
önemi, sadece geçmiş değerlendirmelerimizi gelecek kuşaklara tanıtabilmek ama-
cıyla sınırlandırılamaz. Geçmiş birikimin geleceğin yaratılmasında en önemli kaynak
olarak değerlendirilmesi, yaşamsal bir zorunluluktur. Kişilikli bir toplum olarak ge-
lişebilmek için ulusların kültürel kimliklerini yeni yaşam çevreleriyle birleştirmeleri
önem kazanmaktadır. Farklı kültürlerin mirasını aynı dikkat ve saygınlık içinde koru-
mak, globalleşen dünyada barış ve kardeşlik duygularının kökleşmesini sağlayacak,

20
 SANAT TARİHİ 1

hem de farklı kültürlerin birbirlerine olan etkileşimi ile zengin ve çok renkli bir kül-
türel mozaiğinin gelişmesinde itici bir güç olacaktır.
UNESCO’ya üye ülkelerle birlikte ülkemizin de 1983 yılında benimsediği “Dün-
ya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi” hükümlerine göre taraf dev-
letler toprakları dâhilindeki kültür ve doğa varlıklarının korunmasını üstlenmiştir.
Ülkemizden de Pamukkale, Kapadokya, İstanbul, Boğazköy, Nemrut Dağı, Patara ve
Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası kültürel miras olarak Dünya Kültürel Miras Listesi ‘ne
alınmıştır.
SANAT ESERLERİNİ NASIL KORUMALIYIZ?
Her konuda olduğu gibi sanat eserlerinin korunmasında da öncelikli bilinçli
olunması gerekir.
Bu konuda eğitilmiş, belli bir bilgi birikimine sahip olan insanlar sanat eserle-
rinin “niçin” ve “nasıl” korunacağını bilirler. Gerekli fedakârlıktan kaçınmadıkları gibi,
çevresindeki insanları da bilinçlendirirler.
Sanat eseri, tarihi ve sosyal çevre bütünlüğünün bir parçasıdır. Koruma konu-
sunda “bütüncü” yaklaşım gerekir. Yani herhangi bir sanat eseri, içinde bulunduğu
doğal ve tarihi konumdan ayrı tutulmamalıdır.
Korumacılıkta eserlerin doğru tanımlanması, tespiti ve belgelenmesi şarttır.
Bu belge ve bilgiler halka tanıtılarak “koruma kültürü” oluşturulur. Sanat eserlerine
karşı ilgi ve merak uyandırılır.
Koruma, değerlendirme ve tanıtma işinde haberleşme araçlarının kullanılması
gerekir. Dünyada bu konularda yapılan çalışmalar izlenmelidir. Ne gibi problemlerle
karşı karşıya olunduğu, problemleri çözmek için ne tür öneriler geliştirilebileceği ve
uygulamaların nasıl olacağı anlaşılmalıdır.
Koruma, bakım-onarım, değerlendirme ve tanıtma işleriyle ilgilenen resmi ya
da özel kuruluşlar bulunmaktadır. Başta Kültür Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve bunlara
bağlı kuruluşlar, belediyeler, vakıflar, dernekler olmak üzere çeşitli bilim adamları,
sanatçılar, konuya duyarlı olan tüm kişiler yaptıkları çalışmalarda ortak hareket ede-
bilmelidirler.
Koruma konusunda çıkarılan yasal tedbirlerin neler olduğu bilinmelidir. Bun-
ların uygulanması sağlanmalı, ülkede yaşayan herkesi kurum ya da yasalara yardım-
cı olmalıdır.
Her insan mutlaka bir çevre içerisinde yaşamaktadır. Bu çevrede yaşayan her
insanın; halkının sanat zevkinin gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak, daha hu-
zurlu ve güzel bir dünya içinde yaşamak için kendi imkânlarıyla yapabileceği çok şey
olduğu unutulmamalıdır.

21
SANAT TARİHİ 1

OKUMA METNİ

DÜNYANIN YEDİ YENİ HARİKASI

1. PETRA ANTİK KENTİ

Ürdün’ün en görkemli tarihi
ve turistik mekânı haklı olarak dün-
ya çapında bir üne sahip. Giriş nok-
tasından başlayarak iki saati düz
yol, bir saati tırmanış olmak üzere
yaklaşık üç saatlik bir yürüyüşten
sonra dağın tepesinde karşımıza
çıkıveren Petra antik kenti binası
Nebatiler döneminden kalma bü-
tünü kayalara oyulmuş devasa anıt
yapılardır. Resim 01.10
Resim. 01.10: Petra antik kenti, Ürdün

2. ÇİN SEDDİ
Dünyanın Yedi Harikasından biri
olarak adlandırılan Çin Seddi, en uzun
geçmişe sahip ve en büyük çaplı askeri
savunma projesidir. 7 bin kilometreden
uzun olan Çin Seddi’nin yapım tarihi, M.Ö.
9. yüzyıla uzanmaktadır. Çinliler kuzeyde-
ki etnik grupların saldırılarını engellemek
için sınırlarda duman işaretlerinin verildi-
ği kule ve kaleleri birbirine setlerle bağla-
yarak Çin Seddi’ni oluşturmuşlardır.
Çin Seddi’nin duvar yüksekliği yak-
laşık 1O metre, genişliği 4 - 5 metre ara-
sındadır. Dört atın yan yana yürüyebildiği
bu genişlik, askerlerin hareketlerine, tahıl
ve silahların nakliyesine de elverişliydi.
(Resim 01.11), Resim. 01.11: Çin Seddi, Çin
Günümüzde, Çin Seddi’nin askeri
işlevi kalmamasına rağmen, kendine özgü mimari güzelliği, herkes tarafından hay-
ranlıkla karşılanmaktadır. Yakından bakıldığında, görkemli kuleleri, dimdik merdi-
venleri ve dağ sırtında uzanan dalga şeklindeki yüksek duvarlarıyla büyük bir sanat-
sal çekicilik sergilemektedir.

22
 SANAT TARİHİ 1

3. KURTANCI İSA HEYKELİ

Rio de Janeiro şehrine tepeden bakan heykel
38 metre yüksekliğindedir. Paul Landowski’nin beş
yılda yaptığı dünyanın en çok tanınan anıtlarından
olan heykelin açılışı 1931 yılında gerçekleştirilmiştir.
Ziyaretçileri kollarını açarak karşılayan heykel
Rio de Janeiro’nun ve Brezilya’nın sembolü haline
gelmiştir. (Resim 01.12)
4. MACHU PİCCHU ANTİK SEHRİ
İnka İmparatoru Pachacutec’in 15. yüzyılda
Machu Picchu olarak bilinen dağda bulutlar içinde
bir şehir inşa ettirmiştir. İspanyolların İnka İmpara-
torluğunu ele geçirmelerinden sonra şehir, üç yüz
Resim. 01.12: Kurtarıcı İsa Heykeli,
yıl boyunca kayıp olarak kalmış ve 1911’ de Hiram
Rio de Janeiro

Bingham tarafından yeniden bulun-

muştur. Bugüne kadar çok iyi korun-
muş bu İnka antik kenti 2007 tarihin-
de Dünyanın Yeni Yedi Harikası’ndan
biri olarak seçilmiştir.
And Dağlarının 2360 metre
yüksekliğinde 1450’de kurulan şe-
hir İspanyol istilacılar tarafından fark
edilmediği için zarar görmemiştir.
(Resim. 01.13) Resim. 01.13: Machu Picchu Antik sehri

5.CHİCHEN İTZA PİRAMİDİ

Chichen İtza Piramidi, Maya uy-
garlığının ekonomik ve politik mer-
kezi olarak hizmet vermiş en meşhur
Maya tapınak sitesidir. Piramit, Maya
tapınaklarının en sonuncusu ve en
büyüğüdür. Burada en dikkati çeken
bina El Castillo’daki dokuz katlı ve dört
Resim. 01.14: Chichen İtza, Peru tarafından 91 basamakla yükselen
piramittir. Piramitte yılın günleri ve
ayları basamakların ve terasların sayısı ile temsil edilmektedir. Dört yöne yönelik mer-
divenlerin ilkbahar ve sonbahar gündönümleri ile ilgili bir rol oynadığı tahmin edil-
mektedir. Kentin bilinmeyen bir nedenle terk edildiği sanılmaktadır. (Resim. 01.14)

23
SANAT TARİHİ 1

6. COLOSSEUM
Roma’nın simgesi hali-
ne gelmiş bir amfitiyatro olan
Colosseum’un inşaatı İmparator
Vespanianus döneminde başla-
tılmış, 82 yılında Titus tarafından
bitirilmiştir.
Elips şeklindeki amfitiyat-
ro dört katlı olup, yüksekliği 50
metredir. 50 - 55.000 kişi alabilen
Colosseum’un dört ana giriş dı- Resim. 01.15: Colosseum,Roma
şında 80 adet girişi daha vardır.
Yapı içindeki bu kalabalığı beş dakikada boşaltabilecek şekilde tasarlanmıştır. Tra-
verten, tüf ve tuğla kullanılan amfitiyatro arena, podyum ve mahzen bölümlerinden
oluşmaktadır. (Resim. 01.15)
19. yüzyıla kadar dünyanın en büyük amfitiyatrosu olan Colosseum Roma
İmparatorluğu döneminde sirk oyunları, araba yarışları ve gladyatör gösterileri için
kullanılıyordu.
7. TAÇ MAHAL,
Hint İmparatoru Şah Cihan’ın ölen çok
sevdiği karısının hatırasına yaptırdığı Taç Ma-
hal, Hindistan’da Müslüman sanatının en gör-
kemli eseridir.
Beyaz mermerden yapılan Taç Mahal gü-
neşin doğmasıyla birlikte belli bir süre ve her
açıdan bakıldığında yarısı beyaz yarısı pembe
bir görünüşe bürünmektedir. 1653 yılında ta-
Resim. 01.16: Taç Mahal, Hindistan
mamlanan zarif ve görkemli bu mezar yapısı-
nı çokgen biçimindeki planı ve kubbesi erken
dönem İslam geleneğinden etkilenmiştir. Saf beyaz mermer üzerine kakılmış siyah
taşlardan motifli süslemeler ve Kur’an’dan ayetler içermektedir.
Saray olarak bilinen bu ünlü anıt aslında bir anıt mezardır. Begüm, Şah
Cihan’dan ölüm döşeğinde öncelikle evlenmemesini çocuklarına hem babalık hem
annelik yapmasını ve son olarak da aşklarını gelecek zamanlarda da hatırlatacak bir
anıt yaptırmasını ister. Yapımı 22 yıl süren Taç Mahal Shiraz’dan gelen İshak Efendi
tarafından bitirilmiştir. Şah Cihan ise tutsak olarak tutulduğu Agra Kalesi’nde ölene
kadar hep anıtı gözlemiştir. Kitaplar Şah Cihan yaşlanıp da gözleri bozulmaya baş-
layınca dış bükey devasa bir ayna aracılığıyla bu eşsiz ve gizemli anıtı seyretmeyi
sürdürdüğünü yazmaktadır. (Resim 01.16/01.17)

24
 SANAT TARİHİ 1

Resim. 01.17: Taç Mahal, Hindistan

ÖZET
Sanat bir duygunun, düşüncenin, tasarının veya güzelliğin anlatımındaki üs-
tün yaratıcılıktır. Plastik sanatlar: resim, heykel, mimari; fonetik sanatlar: müzik, ede-
biyat; dramatik ve ritmik sanatlar ise dans, opera, tiyatro ve baledir.
Sanat tarihi, tarihsel süreçte plastik sanatlar olarak da adlandırılan mimari,
heykel, resim ve çeşitli süsleme sanatlarının ortaya çıkışı, bu sanatların gelişimini,
kendi içlerinde ve toplumla ilişkilerini inceleyen bir bilim dalıdır.
Kültür, bir toplumun sahip olduğu maddi ve manevi değerlerin tümünün adı-
dır. Bunların sanat eserlerine yansımasıyla kültürel varlıkların sürekliliği ve gelişmesi
sağlanır. Kültür ile sanat birbirinden ayrılmayan bir bütündür.
Toplumla sanat sürekli bir etkileşim içindedir. Toplumdaki ekonomik, kültürel,
politik etkenler ve değişimler sanata yansır.
Sanat tarihi kimi bilim dallarıyla sürekli ilişki içindedir. Bu bilim dalları tarih,
coğrafya, arkeoloji, arkeometri, antropoloji, paleografi, epigrafi, numizmatik, krono-
loji ve etnografyadır.
İnsanlığın ortak kültür varlığı olarak kabul edilen tarihi eserler günümüzün
önemli zenginlik kaynaklarındandır. Bu eserler sayesinde geçmişimiz aydınlatılmak-
tadır. Bu nedenle geçmişimizdeki kültürlerle ilişkimizi canlı tutabilmek için sanat
eserlerini büyük bir özenle korumalıyız.
Geçmişle gelecek arasında köprü kuran, bir dönemin, bir toplumun özellikle-
rini taşıyan sanat eserleri gelecek kuşaklar için de korunmalıdır.

25
SANAT TARİHİ 1

TEST I

1. Aşağıdaki sanat türlerinden hangisi güzel sanatlar içinde yer alır?

A. Dokumacılık
B. Kuyumculuk
C. Tiyatro
D. Kunduracılık

2. Sanat tarihinin aşağıdaki hangi bilim dalıyla ilişkisi yoktur?

A. İktisat
B. Tarih
C. Arkeoloji
D. Numizmatik

3. İnsanların yaşayış biçimlerini, geçmişini ve bugününü araştıran bilim dalı

aşağıdakilerden hangisidir?
A. Kronoloji
B. Antropoloji
C. Epigrafi
D. Arkeoloji

4. Aşağıdakilerden hangisi dramatik sanatlar içinde yer almaz?

A. Müzik
B. Dans
C. Opera
D. Bale

5. Aşağıdakilerden hangisi toprak veya su altında kalmış geçmiş uygarlıklara ait

olan kalıntıları ve eserleri tespit ederek ortaya çıkaran bilim dalıdır?
A. Paleografi
B. Arkeoloji
C. Kronoloji
D. Etnografya

26
 2. ÜNİTE
TARİH ÖNCESİNDE ANADOLU’DA YAŞAM

Stilize Çatalhöyük duvarı

SANAT TARİHİ 1

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu ünitenin sonunda;
1. Tarih öncesi çağları öğrenebilecek, ilk çağlarda Anadolu’da kurulan uygar-
lıklarını tanıyabilecek,
2. İlk çağlarda Anadolu’da kurulan uygarlıkların yerleşim merkezlerini ve sa-
natını tanıyabileceksiniz,
3. Çağlara göre Anadolu’da kurulan önemli yerleşim merkezlerinin;
Paleolitik Çağ’da: İstanbul; Yarımburgaz, Antalya; Karain, Beldibi, Gaziantep;
Dülük Şarklı Mağarası,
Mezolitik Çağ’da : Samsun; Tekkeköy , Şanlıurfa; Söğüt Tarlası, Burdur ;
Baradız Mağarası,
Neolitik Çağ’da: Şanlıurfa; Göbekli Tepe, Batman Halan Çemi, Konya, Çatal-
höyük, Aşıklı,
Diyarbakır; Çayönü, Malatya; Cafer Höyük , Burdur; Hacılar,
Kalkolitik Çağ’da: Mersin; Yumuk Tepe, Malatya; Değirmendere, Karaman;
Canhasan,
Burdur; Hacılar, Yozgat; Alişar,
Maden Çağında: Çanakkale; Troya, Çorum; Alacahöyük, Kayseri; Kültepe,
Samsun; İkiztepe olduğunu öğrenebileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Höyük

İdol Megaron

Dehliz Ana Tanrıça

28
 SANAT TARİHİ 1

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Anadolu’da tarih öncesi çağlarda eserlerin nerelerde, nasıl sergilendi-

ğini araştırınız.
2. Anadolu topraklarında birçok medeniyetin kurulmasının nedenlerini
açıklayınız.

1. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE YERLEŞİM YERLERİ

Tarihçiler yazının
keşfi ile başlayan dö-
nemleri tarihi çağlar,
yazının bilinmediği dö-
nemleri de tarih öncesi
çağlar olarak tanımla-
maktadırlar.
İlk yazının Mezo-
potamya ve Mısır’da
MÖ. 3. binin başlarında
kullanıldığını biliyoruz.
Buluşlar, önemli olaylar,
Resim. 02.01: Çatalhöyük büyük göçler, sosyal ve
siyasal değişimlerden
yola çıkılarak tarih öncesi ve tarih çağları belirlenmiştir.
Tarih öncesi Anadolu’da yaşayan uygarlıkları Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Kal-
kolitik ve Maden Çağı olarak beş bölümde inceleyebiliriz. (Resim. 02.01)

PALEOLİTİK ÇAĞ (Eski Taş Çağ/MÖ 600.000-10.000)

Tarih öncesi uygarlığının gelişme süresinde kültürel dönemlerin en uzunudur.
İnsanlığın ilk ortaya çıkışından, MÖ yaklaşık 10.000 yıl öncesine kadar süren arkeolojik
çağdır. Bilim adamları bu dönemi “besin toplayıcılığı dönemi” ve “yabanıllık dönemi”
olarak da adlandırmaktadırlar.
Paleolitik kültürü, Buzul Çağı’nda genellikle aletlerini/ silahlarını yontma taş-
tan yapan avcı, toplayıcı, göçebe insan toplulukları oluşturmuştur. Bu dönemde
çakmaktaşı, hayvan kemikleri ve ağaç gibi doğal maddelerden yapılan ilk aletlerin
kullanılmaya başlandığı ve insanların mağara, kaya sığınağı gibi yerlerde büyük
gruplar biçiminde yaşadıkları bilinmektedir.
İlk alet yapan, aletlerin kullanıldığı kemik ve boynuz aletlerin yaygınlaştığı bu
dönemde sanat ortaya çıkmıştır.

29
SANAT TARİHİ 1

Paleolitik Çağ denilen Eski Taş Çağı’nda ayrıca idol adı verilen heykelcikler,
mağara duvarlarına yaptıkları resimler avcılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdürme
savaşı veren bu dönem insanını anlatan önemli buluntulardır.

Resim. 02.02: Mağara resmi Lascaux, Fransa

Fransa’da Lascaux, (Resim 02.02), İspanya’da Altamira mağaralarındaki duvar

resimleri Paleolitik Çağ’a ait çok önemli buluntulardır.
İlk aletlerin kullanıldığı yaygınlaştığı bu dönemde sanat ortaya çıkmıştır.
Paleolitik Çağ denilen Eski Taş Çağı ‘nda ayrıca idol adı verilen heykelcikler
mağara duvarlarına yaptıkları resimler avcılık ve toplayıcılıkla yaşamlarını sürdürme
savaşı veren bu dönem insanını anlatan önemli buluntulardır.
Bu döneme ait ve günümüze ulaşabilen Willendorf (Vilendort) Venüsü; yakla-
şık MÖ. 30.000’de kireçtaşından yapılmış bir kadın heykelciğidir.
a . PALEOLİTİK ÇAĞDA ANADOLU
Dünyada uygarlığın ilk geliştiği bölgeler içinde Anadolu yer almaktadır. Ül-
kemizin farklı yörelerinde yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkarılan buluntular bu
gerçeği ortaya çıkarmıştır.
Anadolu’da bu çağ, Antalya’da Karain, Beldibi, Öküzini, Kumbucağı mağarala-
rı; İstanbul’da Yarımburgaz; Ankara Dudumlu ve Çubuk Çayı şekilleri; Adıyaman’da
Şehramuz Tepesi; Gaziantep’te Dülük Saklı Mağarası’nda yapılan araştırmalar sonu-
cunda aydınlatılmıştır.
Karain Mağarası: Türkiye’nin en büyük doğal mağaralarından olan Karain’de
ele geçirilen Anadolu’da bilinen en eski insan kalıntılarının yanı sıra mağarada orta-
ya çıkarılan taşınabilir sanat ürünleri Anadolu sanatının ilk ürünleridir.
Karain Mağarası’nda iki taraflı taş baltalar, kemiklerden yapılmış kesici-delici
aletler, takılar, mızrak uçları, oklar bulunmuştur. Kemikten yapılmış kimi eşyaların

30
 SANAT TARİHİ 1

üzerinde şematik imza ve hayvan figürleri bulunmaktadır.

Karain Mağarası’ndaki buluntular hemen yakınındaki Karain Müzesi, Antalya
Müzesi ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.

b. MEZOLİTİK ÇAĞDA ANADOLU (Orta Taş Çağı/MÖ 10.000-8000)

Orta Taş Çağı da denen Mezolitik Çağ, MÖ 10. binde Buzul Çağı’nın sona er-
mesi ve daha yumuşak yeni iklim koşullarına geçilirken başlar. Bu çağda köpek ev-
cilleştirilmiş, yontma taştan küçük boyutlarda delgi aletleri yapılmıştır. Balta, havan,
havan eli, ezme ve öğütme taşları gibi sürtme taştan ilk aletlerin ortaya çıkması, ok
ve yayın yoğun kullanılması da bu çağa rastlar. Ayrıca Mezolitik Çağ’da sanat, ma-
ğaraların iç duvarlarından çıkıp dış kaya yüzeylerine yayılmıştır. Bir önceki döneme
göre daha çeşitli ve daha kullanışlı olan çakmak taşlarından yapılma küçük aletler
olan mikrolit, bu dönemin en özgün eseridir.
Bu dönemde Karain, Beldibi ve Belbaşı mağaralarında yerleşimler görülmüştür.
Beldibi Mağarası: Antalya’daki mağaranın duvarlarında şematize insan, dağ
keçisi ve hayvan figürleri ilgi çekicidir. Mağaradaki buluntular arasında deniz hay-
vanı kabukları, iyi fırınlanmamış çanak çömlek parçaları, dar ağızlı kaplar, çakmak
taşından mikro kalemler, saplı uçlar, bıçaklar, ok uçları ve orak-bıçak dikkat çekicidir.
Ortaya çıkarılan buluntular burada yaşamış insan topluluklarının avcı ve toplayıcı
olduklarını göstermektedir.

c. NEOLİTİK ÇAĞDA ANADOLU (Cilalı Taş Çağ/MÖ 8000-5500)

Neolitik Çağ, insan topluluklarının göçebe, yoğun toplayıcı ve avcı, tüketici
yaşam biçimi yerine yerleşik düzene, tarıma ve hayvan besiciliğine dayalı yaşam bi-
çimine geçtikleri dönemdir. İlk köy yaşamına geçilmesi, sürtme taş aletlerin cilalan-
ması, çanak çömlek yapımının başlaması bu çağda gercekleştirilmiştir.
Bu dönemde yerleşim için verimli ovalar, su kenarları, zengin bitki örtülü alan-
lar seçilmiştir. Buğday, arpa, mercimek gibi tahıllar yetiştirilmeye başlanmıştır. Un
elde etmek için öğütme taşları, yiyecekleri saklamak ve pişirmek amacıyla keramik
denilen kil çanak çömlekler kullanılmıştır. Ayrıca koyun ve keçi evcilleştirilmeye baş-
lanmıştır. Neolitik Çağ’ın en önemli göstergelerinden biri de kalıcı yerleşim yerleri-
nin kurulmuş olmasıdır. Köyler ve şehirler oluşmaya başlamıştır.
Höyük
Höyük, değişik uygarlıklara ait yerleşimlerin üst üste zaman içinde yığılmasıyla
topraktan meydana gelen yassı büyük tepelere verilen addır.
Takas yoluyla yapılan ticaretin gelişim gösterdiği Neolitik Çağ’ın en değerli ti-
caret eşyası cama benzeyen obsidiyendir. Diğer ticaret malları arasında dokumalar,
süslü çömlekler, nazar, büyü ve kötülüklere karşı koruyucu etkisi olduğuna inanılan

31
SANAT TARİHİ 1

takıları sayabiliriz.
Anadolu’daki Neolitik Çağ’a ait yerleşim merkezleri Çayönü (Diyarbakır), Ça-
talhöyük (Konya), Canhasan (Karaman), Gözlükule (Tarsus), Söğüt Tarlası (Şanlıurfa),
Hacılar (Burdur), Köşkhöyük (Niğde)’ tür.
Çayönü: Diyarbakır’ın Ergani ilçesindeki Çayönü antik kenti Cilalı Taş Devri’ne
yani günümüzden yaklaşık 9000 yıl öncesine dayanmaktadır. Burası ilk yerleşik
hayata geçilen yerlerdendir. Çayönü’nden çıkartılan öğütme taşları, çakmak taşı,
kemikten ve bakırdan yapılan çeşitli aletler, kilden kadın heykelcikleri, Çayönü
Höyüğü’nde oturan insanlar Anadolu’nun en eski çiftçileridir. Buğday yetiştirmeyi,
hasatı ve öğütmeyi bildikleri, kazılardaki buluntular kanıtlamaktadır. Bu buluntular
Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Çatalhöyük: Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarında bulunan, Neolitik Çağ’a ait
bilinen en büyük yerleşim merkezlerinden biridir. Yerleşim, birbirine bitişik olarak
yapılmış, aralarında sokak bulunmayan, çok sayıdaki evin oluşturduğu, büyük ma-
halleler biçiminde düzenlenmiştir. Mahalleler arasında dar yollar bırakılmış ve evlere
ayrı giriş verilmemiştir.
Bu nedenle mahalle içindeki geçişlerin, birbirine bitişik evlerin damları üze-
rinden sağlandığı anlaşılmaktadır. Birkaç odadan oluşan Çatalhöyük evleri kerpiç-
ten yapılıp duvarlar beyaz kille sıvanmıştır. Yapıların duvarlarında panolar halinde
resimler, kabartmalar yer alır. Duvar resimleri beyaz sıva üstüne kırmızı, sarı, siyah
ve yeşille yapılmıştır. Tanrıça ve insan figürlerinin yanı sıra boğa, geyik, pars gibi
hayvanlarla akbaba türü kuşlar da görülür. Diğer bir duvar resminde ise Çatalhöyük
yakınlarındaki Hasan Dağı ve eteklerinde yer alan köy, şematik bir biçimde yansı-
tılmıştır. Çatalhöyük’ün simgesi haline gelmiş iki heykelcikten birinde iki yanında
parslarıyla oturan bir ana tanrıça, ötekindeyse kucağında pars yavrusu tutan tanrıça
canlandırılmıştır. Evlerin iç kısımlarında kerpiçten yapılma sekiler, kubbeli fırınlar,
ocaklar ve yiyeceklerin saklandığı kiler bulunmaktadır (Resim 02.03).
Ayrıca buluntular arasında
tarım aletleri, obsidiyen aynalar,
dokumacılıkta kullanılan tarak-
lar, tezgah ağırlıkları, çömlek
parçaları, renkli taşlardan yapıl-
mış takı ve süs eşyalarına rast-
lanmaktadır.
Çatalhöyük’ten çıkarılan
eserlerin büyük bir bölümü An-
kara Anadolu Medeniyetleri Mü-
zesi’nde bulunmaktadır.
Resim. 02.03: Çatalhöyük evi, detay

32
 SANAT TARİHİ 1

ç. KALKOLİTİK ÇAĞDA ANADOLU (Taş-Bakır Çağı/MÖ 5500-3000)

Neolitik Çağ ilk köy topluluklarının geliştiği, avcılığın eski önemini yitirdiği dö-
nemdir. Maden aletlerin yanı sıra taş aletlerin de kullanılması nedeniyle bu döneme
taş ve maden dönemi anlamına gelen Kalkolitik Çağ denilmektedir.
Bu dönemde tahıl alım satımıyla birlikte ticaretin üretime yönelmesi, toplum-
sal yapıda da köklü değişikliklere yol açmıştır.
Kalkolitik Çağ’da yerleşimlerin çevresi surlarla güvenlik altına alınmıştır.
Genellikle üstleri geometrik bezemeli kaplar yaygın olarak kullanılmış, bere-
keti simgeleyen kadın figürleri, idoller, damga mühürler bu dönemin buluntuları
arasında yer almıştır.
Neolitik dönemin devamı olan Hacılar, Köşkhöyük, Canhasan Kalkolitik Çağ’ın
en önemli yerleşimleri sayılmaktadır.
Hacılar: Burdur civarında yerleşimde yapılan kazılarda mermer kaplar, balta-
lar, keskiler, öğütme taşları, obsidiyen aletler, orak sapları, taş boncuklar, fosilleşmiş
deniz kabuklarından bilezikler, damga mühürler, bereketi simgeleyen çekik gözlü
ana tanrıça heykelcikleri ile silahlar bulunmuştur. Ayrıca evlerde buğday, arpa, mer-
cimek, keçi, koyun, köpek ve büyükbaş hayvan kalıntılarına rastlanmıştır.
d. MADEN ÇAĞINDA ANADOLU (MÖ 3000-2000)
Bu dönemde taş aletler yerini parlak perdahlı, yüzleri, kulpları, yiv biçimindeki
bezemeleriyle madeni kapların taklit edildiği çanak çömleklere bırakmıştır.
Kalay ve bakırın karıştırılmasından elde edilen tunç, bu çağa damgasını vur-
muştur. Maden Çağı’nın simgesi olan tunçtan, silah, heykel ve mühürler yapılmıştır.
Bu dönem yapılarında dikdörtgen bir yapı şekli olan megaron plan uygulan-
mıştır. Yapılar önü açık yarımada şeklindeki girişi ile ortasında ocak bulunan büyük
bir odadan meydana gelmiştir.
Bu çağın en önemli yerleşim birimleri Orta Anadolu’da Alacahöyük (Çorum),
Alişar (Yozgat), Kültepe (Kayseri), Karahöyük (Konya), Boğazköy (Çorum), Ahlatlıbel,
Gordion (Ankara) ve Truva (Çanakkale)’dir.
Alacahöyük: Hititlerin baş-
kenti Hattuşaş’a çok yakın olan
Alacahöyük’te surlar, sokaklar, su
kanalları, kaldırımlar, fırınlar, tapı-
nak ve saraylardan arta kalanlar
gelişmiş bir uygarlığın tanıklarıdır.
Altından çeşitli buluntular, tunç iğ-
neler, ok ucu, mızrak ucu, hançer,
kama, bıçak gibi tunçtan silahlar
güçlü bir madenciliğin işaretleridir.
Resim. 02.04: Alacahöyük Mezar içine bırakılan armağanlar

33
SANAT TARİHİ 1

içinde güneş kursları en başta gelenlerdendir. (Resim 02.04)

Truva: Homeros’un yazdığı İlyada Destanı’nda anlatılan Troya Savaşı’nın geç-
tiği Çanakkale’deki antik kenttir. (Resim: 02.05)
Kazılardaki buluntular höyüğün birinci ve ikinci katlarında Tunç Çağı’nda yer-
leşim gördüğünü göstermektedir.
Etrafı surlarla çevrili Truva’daki evler, tapınaklar ve saraylar megaron planlıdır.
19. yüzyılda Alman Arkeolog Heinrich Schliemann (Haynrih Şiliman)’ın kazdığı
höyüğün ikinci katında surlar içinde gizlenmiş üç altın taç, birçok altın iğne ve takı,
küpe, vazolar, çok sayıda idol, altın yüzük ve saç tokalarından meydana gelen büyük
bir hazine bulunmuştur.

Resim. 02.05:Truva Antik kenti

II.Dünya Savaşı’nda bu büyük hazine Almanya’dan Rusya’ya götürülmüştür.

Yurdumuzda kalan kimi eserler ise Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmek-
tedir.
Kültepe: Anadolu’ya gelen Hititlerin kurduğu ilk şehir olan Kültepe, Kayseri
sınırları içindedir. Kazılarda çivi yazısıyla yazılmış çeşitli tabletler bulunmuştur.
Bu dönemin buluntuları arasında kerpiç evler, depolar, mezarlarda ölü arma-
ğanları olarak değerli taş ve metallerden takılar, tunç silahlar, kaplar, fildişi tanrıça
figürlerine rastlanmıştır. Silindir mühürlerde mitolojik savaş sahneleri; damga mü-
hürlerdeyse geometrik şekiller ve hayvan figürleri (Resim: 02.06) yer almaktadır.

34
 SANAT TARİHİ 1

OKUMA METNİ

Resim. 02.06:Kültepe

ÇANAK ÇÖMLEKLİ NEOLİTİK ÇAĞ

Genel olarak çiftçiliğe dayalı yaşamın bu dönemde Anadolu’da görüldüğünü-
söyleyebiliriz. Evcil hayvanlar, koyun, keçi, sığır ile özellikle birkaç cins buğday ve
arpa, burçak, mercimekgiller, bakla ve keten tarımının yapıldığı görülür. Ancak yine
de Çatalhöyük’te avcılık ve balıkçılık beslenmede önemli bir yer tutmuştur. Av hay-
vanları arasında özellikle bu günkü sığırdan çok daha büyük olan yaban sığırı, yaban
koyunu, yaban eşeği, geyik ve karacanın yanı sıra ayı, tilki, kurt gibi türler ile çeşitli
kuş ve balıkların başta badem, çitlembik olmak üzere çeşitli yemişlerin beslenmede
önemli bir yer tutuğu anlaşılır.
Çatalhöyük kazı buluntularıyla ortaya çıkan duvar betimlemeleri ve heykel
özelliği taşımaya başlayan kil ya da taştan yapılma küçük heykelcikler, bilmediğimiz
bir sanatın ortaya koyulmasının ötesinde o dönemin soyutlama ve dinsel inançlarını
öğrenmemiz açısından da önemli bir katkı sağlamaktadır..
Çatalhöyük duvarlarında görülen betimlemeler bu sanatın arkasında köklü
bir geçmişin olduğunu gösterir. Özellikle av sahnelerinde geyiklere verilen hareket,
ayrıntıların mükemmelliği ve bunları yakalamaya çalışan insanların konumu son de-
rece başarılı görsel kompozisyonlar oluşturur.
Çatalhöyük’te bulunan heykelciklerin her biri ayrı kimliği olan ve durağan bir
figürden çok belirli bir hareketi, işi anlatmaya özen gösteren figürlerdir.
Bazı insan betimlemelerinde harekete öne çıkmış ve tanımsız bir yüz ifadesi
verilmişken özellikle taştan yapılanlarda soyut bir gövdenin üzerinde kişiliği olan
anlamlı bir yüz gösterilir. Bazı figürlerin üzerinde dövme ya da boyayla yapıldığı an-
laşılan bezemeler, kiminde basit kiminde daha gelişkin giysiler bazılarının da hay-
van postuna büründüğü görülür. Orta Anadolu Neolitiğinde olduğu kadar hiçbir
tarih öncesi toplulukta bu denli bir çeşitlemeye ve anlatım zenginliğine rastlamak
mümkün değildir.
Prof. Dr. Mehmet ÖZDOĞRU/Arkeo-Atlas,2004

35
SANAT TARİHİ 1

ÖZET
Tarih öncesi çağlardan günümüze Anadolu sürekli olarak çeşitli uygarlıklara
ev sahipliği yapmıştır.
Tarihçiler yazının bulunmasıyla başlayan dönemleri Tarihi Çağlar, yazının bu-
lunmadığı dönemleri de Tarih Öncesi Çağlar olarak tanımlamaktadır.
Tarih Öncesi Çağlar Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Maden Çağı ol-
mak üzere beş ana başlık altında toplanmaktadır.
1. Paleolitik Çağ (MÖ 600.000-10.000): Kültürel dönemlerin en uzun olan çağı,
“besin toplayıcılığı dönemi” olarak adlandırılmaktadır. Sanatın ortaya çıktığı bu dö-
nemde mağara duvarlarındaki resimler bu dönem insanı hakkında bilgi vermekte-
dir. Anadolu’da Karain, Beldibi, Öküzini, Yarımburgaz vb mağaraları Paleolitik dö-
nemden izler taşımaktadır.
2. Mezolitik Çağ (MÖ 10.000-8000): Bu çağ Buzul Çağı’nın sona ermesi sonu-
cunda yumuşak bir iklime geçilirken başlar. İlk aletler ortaya çıkar. Ok ve yay kul-
lanılır. Anadolu’da Mezolitik döneme örnek olarak Karain ve Beldibi mağaralarını
gösterebiliriz.
3. Neolitik Çağ (MÖ 8000-5500): İnsanların yerleşik düzene, tarıma ve hayvan-
cılığa yöneldiği bir dönemdir. Aletlerin cilalanması, çanak çömlek yapımına başla-
nılması bu çağa rastlar. Tahıl yetiştirilmiş, koyun ve keçi evcilleştirilmiştir. Köyler ve
şehirler kurulmaya başlanır. Çayönü ve Çatalhöyük yerleşimleri bu dönem içinde yer
almaktadır.
4. Kalkolitik Çağ (MÖ 5500-3000): Bu dönemde ticaret canlanmış, yerleşim
yerleri surlarla çevrilmiş, geometrik bezeli kaplar, kadın figürleri, idoller, damga mü-
hürler ortaya çıkmıştır. Hacılar, Köşkhöyük, Canhasan bu dönemin önemli yerleşim-
leridir.
5. Maden Çağı ( MÖ 3000-2000): Maden Çağı’na damgasını vuran tunçtur. Bu
dönemde yapılarda megaron plan tipi uygulanmıştır. Bu dönemin en önemli yerle-
şim yerleri arasında Alacahöyük, Alişar, Kültepe, Boğazköy, Gordion ve Truva bulun-
maktadır.

36
 SANAT TARİHİ 1

TEST II

1. Yazının kullanılmadığı dönemlere ne ad verilir?

A. Neolitik Çağ
B. Paleolitik Çağ
C. Tarih Öncesi Çağlar
D. Tarihi Çağlar

2. Tarih Öncesi Çağlar’a ait zengin koleksiyonu bulunan Ankara’daki müze

aşağıdakilerden hangisidir?
A. MTA Müzesi
B. Anadolu Medeniyetleri Müzesi
C. Etnografya Müzesi
D. Devlet Resim ve Heykel Müzesi

3. Kalkolitik Çağ’ın en önemli yerleşimi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Truva
B. Alacahöyük
C. Canhasan
D. Gordion

4. Taş ve maden dönemi anlamına gelen çağ, aşağıdakilerden hangisidir?

A. Paleolitik Çağ
B. Mezolitik Çağ
C. Neolitik Çağ
D. Kalkolitik Çağ

5. Homeros destanlarında da adı geçen Batı Anadolu’da Tunç Çağı’nın en önemli

yerleşim merkezi hangisidir?
A. Çatalhöyük
B. Truva
C. Alacahöyük
D. Göbeklitepe

37
 3. ÜNİTE
İLK ÇAĞDA DOĞU AKDENİZ HAVZASI
UYGARLIKLARI VE BİZANS

Adak Steli , Sümer

SANAT TARİHİ 1

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu ünitenin sonunda;
1. Kabartma, sfenks, orthostat, mastaba, ziggurat, piramit, tapınak terimle-
rinin tanımını yapabilecek,
2. Anadolu’da ve Doğu Akdeniz havzasında İlk Çağ’da kurulan uygarlıkların
adlarını, merkezlerini, tarihlerini söyleyebilecek ve sanat eserlerini tanıya-
bilecek,
3. Yunan, Roma ve Bizans Sanatı örneklerini birbirinden ayırabileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Tapınak

Portik Dor

Sella İyon

Korint

40
 SANAT TARİHİ 1

1. MEZOPOTAMYA SANATI
Giriş
Eski Yunanlıların “Irmaklar arasındaki ülke” anlamında verdiği isimle Mezopo-
tamya “uygarlıklar beşiği” olarak tanımlanmıştır.
Yakın Doğu sanatına damgasını vuran Mezopotamya, Fırat ve Dicle nehirleri-
nin Anadolu’yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki nehrin birleşerek Basra Körfezi’ne
döküldüğü noktaya kadar uzanan alanı kapsar.
Nehir taşmaları sonucu bataklık bir bölge olan Mezopotamya bereketi nede-
niyle bölgede çok eskiden beri yaşam vardır. Bölge zaman zaman istilalara sahne
olmuş, Sümerler, Akadlar, Kasitler, Elamlar, Babiller ve Asur krallıklarına ev sahipliği
yapmıştır.
Gökyüzündeki yıldızların hareketlerini izleyen Sümerler, burçları bulmuşlar;
bir yılı 365 gün olarak hesaplamışlar, haftayı yedi gün, bir yılı 12 ay olarak kabul
etmişlerdir, Matematik ve geometrinin temellerini atmışlar; çarpma ve bölme işlem-
lerini basitleştirmek amacıyla cetveller hazırlamışlardır. Uzunluk, alan, ağırlık ve ha-
cim ölçülerini bulan, dairenin çevresini 360 o’ ye bölen de Sümerler olmuştur. Bazı
bitkilerden ilaç yaptıkları da bilinmektedir.

a. Sümer Mimarisi
Mezopotamya’da ilk sanat eserlerini meydana ge-
tirenler, Orta Asya’dan MÖ 4000’li yıllarda göçlerle gele-
rek yerleşen Sümerlerdir. Yerleştikleri bölgede Ur (Resim
03.01), Uruk, Eridu, Lagaş, Nippur, Kiş ve Umma adım taşı-
yan şehir devletlerini kurmuşlardır.
Sümerler yaklaşık MÖ 3200 yıllarında yazıyı bu-
larak uygarlığa ilk adımlarını atmışlardır. Bu yazı üç köşeli
kalemle kil tabletler üzerine yazıldığı ve çiviye benzediği
için çivi yazısı adını almıştır. (Resim 03.02)
Sümer ül- Resim. 03.01: Ur şehir
kesinde taş bu- arması
lunmadığından
yapılarını güneşte kuruttukları kerpiç tuğla-
lardan inşa etmişlerdir. Bu kerpiç malzeme
ile Sümerler, etrafını kalın surlarla çevirdikleri
şehirler içinde tanrılar için tapınaklar, krallar
için saraylar ve inşa etmişlerdir.

Resim. 03.02: Kil tablet

Yapılarının gücünü artırmak için payan-
da denilen destek duvarlar yapmışlardır.

41
SANAT TARİHİ 1

Mezopotamya mimarisinde saraylar ve tapınaklar önde gelen eserlerdendir. Sü-

mer mimarisinin en önemli eserleri çok katlı ve kule şeklinde inşa ettikleri zigguratlar-
dır (Resim 03.03) . Bunların en üst katında kutsal eşyaların bulunduğu bir oda vardır.

Resim. 03.03: Ziggurat

Kutsal oda içinde bir de tanrılara sunulan adak ve armağanların yer aldığı bir
sunak yer almaktadır.
Nehir taşmalarına önlem olarak yüksek setler üzerinde yapılmış saraylar ve ta-
pınaklar dikdörtgen şeklindeki bir avlunun etrafına dizilmiş odalar ve koridordan
ibarettir.
Dışa kapalı inşa edilmiş Sümer evleri ise, bir avlunun üç yanını kuşatan odalar-
dan meydana gelir. Evler, saray planlarının küçültülmüş şeklindedirler.
Sümer mimarisinde duvarlar oldukça kalındır. Pencere bulunmayan duvarla-
rın cepheleri sırlı tuğla ve mozaikle kaplıdır.
b. Sümer Heykel ve Kabartma Sanatı:
M.Ö 3000’den daha eskiye giden Sümer heykel sa-
natında kireç taşı, mermer ve işlenmesi oldukça zor ve
sert bir taş olan diyorit kullanılmıştır.
Günümüze kadar gelen heykellerin çoğunun bel-
den yukarısı çıplak ve vücutların duruşu frontaldir. Başlar
dik, eller göğse kavuşturulmuş ve gözler iri yapılmıştır.
Gözlerin belirgin olması ve renkli taşların kullanılması
heykeldeki ifade gücünü artırmıştır.
Heykel sanatının özelliklerini yansıtan, sert taştan
yapılmış Kral Gudea heykelinde kralı dimdik ayakta durur
yahut otururken, ya da kenarları püsküllü mantoya bü-
Resim. 03.04: Kral Gudea
rünmüş, ellerini göğsüne kavuşturmuş olarak betimlen-

42
 SANAT TARİHİ 1

miştir. Basık bir boyun üzerinde oturan başı,

dolgun çehresi, canlı bakışlarıyla bu heykel,
Sümer portre sanatının bir şaheseridir. (Re-
sim 03.04) Sümer kabartmalarında konular
genellikle kral ve tanrı figürleri, dini törenler,
savaşlar, zaferler ve kralın günlük hayatından
sahnelerdir.
Sümer kabartmaları arasında en tanın-
mışı Sümer ordusunun yendiği düşman asker-
lerinin akbabalar tarafından parçalanmasının
işlendiği Lagaş’da bulunan Akbabalar Steli’dir
(Resim 03.05). Stel’in arka yüzünde ise Sümer Resim. 03.05: Akbabalar Steli
tanrısının ağ içinde kalan düşmanlarının kafa-
larına sopayla vuruşu gösterilmektedir.
Küçük sanat eserleri arasında çivi yazılı kil tabletler ve kireç taşından yapılmış
silindir mühürler vardır.
Ur kral mezarlarında bulunmuş hançerler, sofra ve süs eşyaları, levhalar, müzik
aletleri, ileri bir uygarlığın işaretleridir.
Sümer saray avlularını süsleyen resimlerde dini törenler, ağaçlar, kuşlar, çiçek-
lerle dolu bahçeler, kanatlı aslanlar, insan, hayvan ve bitkiler yer almaktadır. (Resim
03.06)
Keramik kaplar, stilize edilmiş hayvan figürleri ve geometrik motiflerle süslenmiştir.

Resim. 03.06: Sümer resmi

43
SANAT TARİHİ 1

2. MISIR SANATI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Mısır piramitlerinin nasıl inşa edildiklerini araştırınız.

2. Mısır ve Mezopotamya mimarisinde kullanılan malzeme türlerini
araştırınız.

Giriş
Afrika’nın kuzeydoğusunda bulunan Mısır, Tarih Öncesi Çağlar’dan başlayarak
büyük bir kültür süreci yaşamıştır. Yaşamlarında sanatın önemli bir yer tuttuğu Mı-
sırlılar verimli bir coğrafyada yaşıyorlardı. Mısır’da insanlar Yontma Taş döneminden
başlayarak Nil Vadisi’nde ilk önce taş, sonra da madenleri kullanarak sayısız kültürler
meydana getirmişlerdir.
İlk uygarlık izlerinin MÖ 4500’e kadar indiği Mısır tarihi Eski İmparatorluk, Orta
İmparatorluk ve Yeni İmparatorluk başlıkları altında üç ana dönemde incelenir.
a. Mısır Mimarisi (Mezar, Tapınak, Saray)
Günümüz yaklaşık 6 bin yıl önce, Nil ırmağı boyunca uzanan vadilerde yeni
bir uygarlık görülmeye başlanmıştır. Bu yeni uygarlık tarımsal düzeni, kent kültürü-
nü, kara ve deniz ticaretini, su kaynaklarından faydalanmayı, hiyeroglif başta olmak
üzere çeşitli yazı türlerini kullanmayı biliyordu. Mısır için su her zaman çok önemli
olmuştur. Ticaret, balıkçılık ve çeşitli ulaşım türleri Nil Nehri üzerinde yapılıyordu.

Mezar Anıtları
Mısırlılar, inanışları gereği ölümden sonra
yaşamaya devam edebilmek için sonsuza de-
ğin vücudun korunabilmesi gerekiyordu. Bu
nedenle inşa edilen mezarların zamana daya-
nabilmesi için taş malzeme kullanılıyordu.
Piramitlere geçişin ilk adımı olan masta-
balar, dikdörtgen biçiminde kerpiç ve taştan
yapılmıştır. Üç bölümden oluşan bu mezar
tipinde dua bölümü, ziyaret yeri ve yer altın-
da ölünün bulunduğu bölüm vardır. Mısır’da
yüksek düzeydeki devlet çalışanları, rahipler
ve bürokratlar için yapılan mastabalar, kaya
Resim. 03.07: Mastaba duvarlarında yer
ve toprak içine oyulmuş mezarların üzerine
alan resim örneği
kurulmuştur. Mastaba duvarlarında yer alan
resimlerde tohum ekme, balık ve kuş avı sahneleri vardır. (Resim: 03.07),
Mısır piramitleri yeryüzündeki anıt kabirlerin en eskisi en büyükleridir. Bunla-
rın içinde Keops piramidi dış görünüşü ile de dünyanın en görkemli eserleri arasın-

44
 SANAT TARİHİ 1

da yer almaktadır.
Çoğu Eski Krallık döneminden Orta Krallık dönemine kadar firavun mezarı ola-
rak inşa edilen yüzden fazla piramit içinde ilk biçimleri olan basamaklı tipe en eski
örnek Sakkara’daki Firavun Coser (Zoser)’in piramididir.
Piramitler, firavun mumyası ile eşsiz sanat eserlerini, kral-kraliçe heykellerini
de içinde saklıyordu. Piramitlerin en eski şekilleri üst üste oturtulmuş taraçalardan
oluşuyordu (basamaklı piramitler). Coser’in Sakkara’daki piramidinde firavun, kapısı
süslü bir mezar odasında yatmaktadır.
Beş basamaklı pirami-
din kuzeyinde avlulu, küçük
odaları dar girişleri olan bir
tapınak vardır. Tapınağın içine
Firavun Coser’in heykeli konul-
muştur. Mumyalanmış ölüsü
sağlığında kullandığı, kıymetli
eşyalarıyla birlikte mezar oda-
sında bulunmaktadır.
Mısır’daki piramitler
içinde en görkemlilerine ör-
nek olarak Gize kentindeki
Resim. 03.08: Gize Piramitleri
Keops, Kefren ve Mikerinos’un
piramitleri gösterilebilir (Re-
sim 03.08).
Piramit gövdelerinin ana malzemesi dışta üzeri levhalarla kaplı blok taşlardır.
İçte ise uzun koridorların sonunda içinde lahitin bulunduğu mezar odası bulunur.
Gize piramitlerinin hemen yanında Firavun Kefren’i insan başlı, aslan gövdeli gös-
teren sfenks bulunmaktadır. Bu sfenks doğal bir kaya kütlesine oyularak yapılmıştır.
Gize piramitlerinin etrafında firavun yakınlarının ve dönemin ileri gelenlerinin tuğla
ve taştan yapılmış mezar anıtları yer almaktadır.
Orta ve Yeni Krallık Dönemi’nde mastabalar ve kaya mezarlarının yapımı da
sürdürülmüştür.
Mastabaların yanında kayalara oyularak yapılan geniş mağara odaları olup
duvarları resimlenmiştir. Papirüs başlıklı sütunların üzerinde tavan yer alır. Bu tür
yapılara örnek olarak Ben-i Hasan kaya mezarları gösterilmektedir.
Tapınaklar
Tapınaklar, eski Mısır mimarisinin en önemli yapılarındandır. Eski Krallığın son-
larında özgün örnekler ortaya konmuş, Orta Krallık döneminde gelişerek en olgun
biçimlerine ise Yeni Krallık zamanında erişmişlerdir.
Çok sayıda ve büyük ölçekli yapılan tapınakların uzunlukları genişliklerinin iki

45
SANAT TARİHİ 1

katıdır. Bu tapınaklara iki tarafı sfenk-

slerle süslenmiş bir yoldan varılır. Gi-
riş bölümünde pilon adı verilen iki
yüksek kule kapısı bulunur . Birbirine
eşit aralıklı sütunların taşıdığı bir çatı
ile örtülü hipostil adı verilen büyük
salonların gerisinde ise tanrı heykel-
leriyle hazinelerin bulunduğu odalar
vardır.
Kesme taştan yapılan duvarlar
ve sütunlar kabartma resimler, oy-
malar, yazılar ve çeşitli şekillerle süs-
lenmiştir. Tebai yakınındaki Karnak
(Resim 03.09). ve Luksor tapınakları
bu üslubun en iyi sayılan örnekleri
arasındadır. 18. ve 20. Hanedanlık dö-
neminde Yeni Krallık’ın firavunları ve
güçlü asilleri için inşa edilen mezarlar
Krallar Vadisi’nde bulunmaktadır.
Dağ yamaçlarına ve kayalara
oyularak yapılmış tapınaklar da var- Resim. 03.09: Karnak
dır. Kraliçe Hatshepsut’un ‘un Deyr -el
Bahri’de inşa ettirdiği tapınak bir kayalığın eteğinde kademeli biçimde yükselmek-
tedir. (Resim 03.10) Eser üç taraça ve en tepedeki taraçada bulunan asıl tapınaktan
oluşmuştur. Tapınağın duvarları Kraliçe Haçepsut’un Punt ülkesine (Somali) yaptığı
seferleri gösteren boyalı kabartmalarla süslenmiştir.

Resim. 03.10: Haçepsut’un Deyr-el Bahri’de inşa ettirdiği tapınak

46
 SANAT TARİHİ 1

Mısır’da kayalara oyularak yapılmış tapınaklara en güzel örnek, girişinde

yükseklikleri 20 metrelik dört büyük firavun heykeli bulunan II. Ramses ve karısı
Nefertiti’nin Nil kıyısındaki Abu Simbel Tapınağı’dır.
Kraliçe Nefertiti’ye adanan tapınağın yapılma gerekçeleri arasında II. Ramses’in
ülkesi Mısır’ın ne kadar güçlü olduğunu gösterme düşüncesi de bulunmaktadır.
Abu Simbel’in duvarlarında ve heykellerin kaidelerinde II. Ramses’in kazandığı
zaferler ve özelliklerinin anlatıldığı hiyegrolif yazıları bulunmaktadır.
Assuan Barajı’nın yapımında Abu Simbel Tapınağı sular altında kalacağından
tapınak, bulunduğu yerden şimdiki bölgeye taşınmıştır. Yekpare kayalar kesilip, son-
ra yeniden bir araya getirilmiştir.
Saraylar
Mısır sarayları düzensiz bir plan ve dayanıklı olmayan malzemelerle inşa edil-
diğinden günümüze kadar gelememiştir.
Ahşap, kerpiç ve tuğladan yapılmış saraylar hakkındaki bilgiler dönemin resim
ve kabartmalarında yer alan tasvirlerden edinilmektedir.
Saraylar, kral ve ailesinin konut olarak kullandığı, saray görevlilerinin evleri, tanrı-
lar ve kralın tanrılarına adanmış tapınakları içine alan ise yapılardan meydana gelmiştir.
III. Amenofis’in Malkatta’da, IV. Amenofis’in Akhenaton sarayları Mısır uygarlı-
ğının sivil mimari örneklerindendir.
c. Mısır Heykel ve Resim Sanatı
Dini inançlara bağlı olarak ortaya çıkan Mısır heykelleri, tapınak, saray ve me-
zar anıtlarının cephelerinde ve iç kısımlarda bulunuyordu. Taş, kemik, maden ve
ağaçtan yapılan bu heykellerin yüzlerinde durgun bir ifade egemendir..
Mısır’da heykeller oturur
(Resim 03.11) ya da ayakta du-
rurken yapılmıştır. Oturan hey-
kellerde koltuk ya da taht masif
bir taş blok şeklinde olup, insan
figürü bu blokla kaynaşmış ve
hareketsizdir. Baş omuzlar üze-
rinde dikey olarak durmakta,
öne bakmaktadır. Eller dizler
üzerine konulmuş, sağ el yum-
ruk şeklinde sıkılıdır. Bazen bir
elin göğüs üzerine konulduğu
da görülür. Bacaklar birbirine
Resim. 03.11: Mısır Heykeli paraleldir. Ayaklar bütün taban
ile yere basmaktadır.

47
SANAT TARİHİ 1

Ayakta duran heykeller dimdiktir ve öne bakmaktadır. Vücudun ağırlığı her iki
bacağa eşit olarak dağıtılmıştır.
Bu simetrik duruşa sanat tarihinde frontal duruş adı verilir. Sol ayak bir adım
öndedir.
Kollar vücuda yapışık ve düz bir biçimde aşağı sarkıtılmıştır. Eller yumruk şek-
lindedir.
Mezara konulacak heykelin sahip-
lerine benzemeleri gerekli olduğundan
Mısır heykeltıraşlığında oldukça erken bir
portre sanatı başlamıştır.
Firavun heykellerinde hareketsizlik
ve durgun bir yüz ifadesi egemendir.
Yüzler gerçekçi bir şekilde yansıtıl-
mış, kimi zaman da bir gülümseme eklen-
miştir.
Eski Krallığın en ünlü kral portreleri
arasında yer alan Kefren’ in heykelleri Gi-
ze’deki piramidinin yanında duran sfenk-
stir. Heykeltıraş burada doğal bir kaya
parçasını, kralın başını, aslan vücudu ile
birleştirerek bir sanat eseri ortaya koy-
muştur.
Sert
taş ve de-
ğerli ma-
Resim. 03.12: Nefertiti
denlerden
yapılan heykeller krallara özgüdür. Bunların dışında
rahip ya da memur heykelleri de vardır. Bunlar arasın-
da en ünlüsü Kahire Müzesi’ndeki tahtadan yapılmış
rahip heykeli gösterilebilir.
Yeni Krallık Dönemi’nde heykellerin yüzlerinde
karakteristik özelliklerin öne çıktığı görülür. Mısır’da
gelişen büst sanatına güzel bir örnek de Kraliçe Nefer-
titi büstüdür (Resim 03.12).
Ayrıca kralların tapınak duvarlarına yaptırdıkları
kabartmalarda savaş sahneleri dikkat çekicidir. Bunlar
arasında 1. Sati, II. Ramses ve III. Ramses’in yaptıkları
savaşlar gerçekçi bir biçimde canlandırılmıştır
Resim. 03.13: Fresko
Kabartmalarda yer alan tanrı ve kral figürlerinin

48
 SANAT TARİHİ 1

ölçüleri büyük tutulmuştur. Kabartmalarda en çok kullanılan renkler kırmızı, sarı, ye-
şil ve mavidir.
Resim Sanatı: Mısır resim sanatı örnekleri içinde rastlanan fresko, yaş sıva
üzerine yapılan duvar resimleridir (Resim 03.13) .
Figürlerin yüz ve bacakları yandan (profilden), gövdeleri ise önden görüldüğü
haliyle çizilmiştir. Fresko (duvarı örten alçı tabakası yaş haldeyken ve madeni boya-
larla yapılan resimler) resimlerde canlı renkler, insan, bitki ve hayvan figürleri dikkat
çekici görünümdedir.
Mezar duvarla-
rındaki resimlerin (Re-
sim 03.14). konuları ise
tanrılar, dinsel törenler
ve günlük hayat sahne-
leridir. Ayrıca çeşitli hay-
vanların da resmedildiği
görülmektedir.
IV. Amenhotep’in
yaptırdığı Tep-el Amar-
na şehrindeki mezar
anıtlarında görülen
freskler insanı, bitki ve
Resim. 03.14: Mezar duvar resmi Nebamun için bir ziyafet hayvan dünyası içinde
canlı ve doğal bir şekil-
de yansıtmaktadır.
Kitap ya da papirüsler ve mumya tabutlar üzerine yapılan resimler de Mısır
resim sanatı örnekleri içinde yer almaktadır.
Mısırlıların sahip oldukları büyük uygarlık ve yaşadıkları olaylar hakkındaki bil-
gileri eski Mısır yazısı olan hiyerogliflerden öğreniyoruz.
Eski Mısır hiyeroglifi 1779’da Rosetta Taşı adı verilen, MÖ 196 tarihine ait bir
kitabenin bulunmasıyla çözülmüştür.
Gizemli, bilinmeyenli çizgiler, taslaklar, resimler, şifreler, işaretler, insanlar, hay-
vanlar, masal yaratıkları, bitkiler, meyveler, araçlar, silahlar, geometrik şekiller, tahta-
lar, taşlar ve sayısız papirüsler üzerinde bulunurlar.
Birbirinden kolaylıkla ayırt edilebilen Mısır hiyeroglif yazısı yüzlerce sembol-
den oluşmuştur. Her işaretin belli bir sesi veya nesneyi simgelediği bu yazı soldan
sağa, sağdan sola ya da yukarıdan aşağıya yazılabiliyordu. Hiyeroglif yazısı daha çok
tapınak duvarlarında ve mezarlarda görülüyordu.

49
SANAT TARİHİ 1

3. ANADOLU UYGARLIKLARI VE SANATI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Anadolu’da İlk Çağ’da kurulan devletleri ve yerleşim merkezlerini gös-

teren haritada Hitit, Frigya, Lidya, Urartu devletlerinin yerleşimlerini
işaretleyiniz.
2. İlk Çağ’da Anadolu’da hangi devletler kurulmuştur?
3. İlk Çağ’da Anadolu’da Hitit, Frigya, Lidya ve Urartu devletleri kurul-
muştur.

a. HİTİT SANATI (MÖ 2000-700)

Hititler Orta Anadolu’da
Kültepe, Alişar, Alacahöyük,
Karahöyük, Acemhöyük,
Eskiyapar, Boğazköy, (Re-
sim 03.15) Frigyalılar İç Batı
Anadolu’da Gordion, Afyon,
Eskişehir; Lidyalılar Gediz ve
Küçük Menderes nehirleri ara-
sındaki bölgeyi; Urartular ise
Van Gölü ve çevresini yerle-
şim alanı olarak seçmişlerdir.
MÖ 2000’de Anadolu’ya
göç eden ve 1650’lerde bir
devlet kurup MÖ 1200’deki Resim. 03.15: Hattuşa Boğazköy
yıkılışlarına değin siyasi güç-
lerini sürdüren Hititlerin başkenti Çorum yakınlarında ünümüzdeki adı Boğazköy
olan Hattuşaş’tır.
Boğazköy başta olmak üzere Kültepe, Acemhöyük, Karahöyük, Oluzhöyük,
Aslantepe’de yapılan kazılarda bulunan çok sayıdaki tabletin okunması sonucu Hi-
titlerin tarihi, yaşam tarzları din ve hukuk gibi konularda ayrıntılı bilgi edinilmiştir.
Hitit devleti MÖ 700’lü yıllarda yıkılarak kaçak şehir devletleri ortaya çıkmıştır.
Bunlar arasında Aslantepe (Malatya), Zincirli (Maraş), Sakçagözü (Gaziantep), Karga-
mış, İvriz (Konya) gibi yerleşim alanlarında bir süre daha yaşamlarını sürdürmüşler-
dir.

50
 SANAT TARİHİ 1

Mimari:
Kendine özgü bir mimari gelişim gösteren Hitit mimarisi sur duvarları, baskın,
saldırı merdivenleri ve yeraltı tünelleriyle donatılmıştır.
Hattuşaş (Boğazköy)’ta bulunan çok sayıda mimari yapı en güzel Hitit eserleri-
dir. Hitit yerleşimleri sur duvarları ile çevrilidir. Surlarda; burçlar, merdivenler, yer altı
tünelleri (protern) yer alır.
Kente girişleri sağlayan kapılar savunma sistemi içinde önemli bir yere sahip-
tir. Sur kapılarına, kenti koruduğuna inanılan sfenks (insan başlı, genellikle aslan ya
da boğa vücutlu yaratık) ve aslan heykelleri dikilmiştir.
Kapılar, iki yanında yer alan kabartmalara göre; Aslanlı Kapı, Sfenksli Kapı, ve
Yer Kapı olarak adlandırılmıştır. İki yanı dik eğimli uzun ve geniş bir yamaç üzerinde
kurulmuş Hitit başkenti Boğazköy’de yedi büyük, çok sayıda küçük tapınak bulun-
muştur. Kentin büyük tapınağının dış yüzünde bütün duvar boyunca yükselen bü-
yük pencereler bulunmaktadır.
Hitit mimarisinde tapınaklar önemli yer tutar. İçinde yönetim ve arşiv bölüm-
lerinin de bulunduğu tapınaklar avlu ortasında inşa edilmiştir.
Altmış üç tanrıça ka-
bartma (rölyef ) larıyla süslü
Yazılıkaya, bir kayaya yaslan-
mış açık hava tapınağıdır.
Tapınak ve surlarda beş
metreyi geçen taş bloklardan
(Resim 03.16) oluşan orthos-
tatlı (duvarların alt ön yüzün-
de üzerinde kabartmalar bulu
nan taş bloklar) duvarlar var-
dır.
Hitit mimarisinde tapı-
nakların, sarayların ve evlerin Resim. 03.16: Ortostat
temellerinde iri taşlar, ahşap
destekli duvarlarda kerpiç tuğlalar, çatılarda ise ahşap malzeme kullanılmıştır.
Hitit mimarlığının en belirgin özelliği yapıların herhangi bir sıralamaya bağlı
olmayışıdır.
Hititler tapınakların, sarayların ve evlerin temellerinde iri taşlar, ahşap destekli
duvarlarda kerpiç tuğlalar, çatılarda ise ahşap malzeme kullanmışlardır.
Alacahöyük kent kapısı ve kulelerin kaidelerindeki kabartmalarda av sahnele-
ri, kralın katıldığı dini törenler betimlenmiştir.

51
SANAT TARİHİ 1

b.Heykel ve Kabartma:
Hitit mimarisinde mimariye paralel gelişme heykel ve kabartmalarda da görü-
lür. Alacahöyük’teki sfenksli kapı kabartmaları, Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı’ndaki
kabartmalar ve Yerkapı sfenksleri önemli örnekler arasında yer almaktadır.
Hititlerde mimari ve kabartma sanatının en güzel örneklerinden biri orthos-
tatlardır. Fildişi, tunç ve taştan heykelcik ve kabartmalar önemli bir yer tutarlar.
Anadolu’da öteden beri yüksek düzeyde olan maden işçiliğini Hititler daha da geliş-
tirmişlerdir. Hitit kabartma sanatı, küçük sanat eserleri arasında yer alan mühürler-
de de görülür. Silindir veya düğme biçiminde yapılan mühürlerin üzerinde insan ve
hayvan figürleri ayrıntılı bir biçimde işlenmiştir.
Hitit keramikleri (çanak çömlekler) genellikle kırmızı renkli, düzgün yüzeyli ve
bezemesiz kaplardır. Bilinen biçimlerin yanı sıra çift başlı ördek, antilop, boğa, kuş
gibi hayvan şekilli kaplar da yapmışlardır. Ryton (ritın) adı verilen bu eserler dini tö-
renler sırasında içki kabı olarak kullanılan kutsal eşyalar arasında yer alıyordu.
Eski dönemlerin kaya kabartması geleneği, Genç Hitit Dönemi’nde de sür-
müştür. Bunların içinde en anıtsal örnek, Konya yöresindeki İvriz’dedir (Resim 03.17)
Kral Varpalavas’ın karşısında bir elinde başak demeti ve diğer elinde üzüm salkımı
tutan bereket tanrısı durmaktadır. (Çizim 03.01)

Resim. 03.17: İvriz kaya kabartmaları Çizim. 03.01: İvriz kaya kabartmaları

Her iki figürün arasında bulunan, hiyeroglif yazıda: “ Ben hakim ve kahraman
Tuvana Kralı Varpalavas; sarayda bir prens iken, bu asmaları diktim, Tarhundas onla-
ra bereket ve bolluk versin” yazılıdır.

52
 SANAT TARİHİ 1

b. FRİGYA SANATI (MÖ 750-300)

Frigya, Batı Anadolu’nun MÖ 1000 yıllarındaki adıdır. Frigler, Ege göçleri sıra-
sında Trakya üzerinden Anadolu’ya gelerek siyasi birliklerini kurmuşlardır. Friglerin
bilinen ilk kralları ülkenin başkenti Gordion (Yassıhöyük)’a adını veren Gordias’tır.
Frigler, en parlak dönemi ise Kral Midas zamanında yaşamışlardır.
Ankyra (Ankara), Pazarlı Höyüğü (Çorum), Pessinus (Eskişehir-Ballıhisar), Siv-
rihisar gibi önemli yerleşim mekanlarının dışında eski Frig yerleşimleri olan Gavur-
kale, Boğazköy, Alişar (Yozgat) ve Kültepe’de (Kayseri) Hitit uygarlığının izleri vardır.

a. Mimari:
Yapı malzemesi olarak kerpiç, ahşap ve taş kullanılan Frig mimarisinde Gor-
dion’daki bütün yapılar megaron planlı olarak inşa edilmiştir. Yapıların bazılarının
tabanları çakıl taşı mozaiklerle döşenmiş, duvarlar ise geometrik bir desen oluştura-
cak şekilde pişmiş levhalarla süslenmiştir. Damların üstüne boynuz şekilli çıkıntılar,
kapılara ise oyma süsleri yapılmıştır.
Friglerin kaya mezarı ve Tümülüs adı verilen mezar yapıları önemli buluntular ara-
sında sayılmaktadır. Tümülüsler, soylular ve yöneticiler için yapılmış mezar anıtlarıdır.
Tümülüs ağaç gövdeleri, taş ve molozlarla yapılmış, üzeri toprakla örtülmüş
büyük mezar odasıdır. Bunlar içinde en büyüğü Gordion’daki Kral Midas’ın olduğu
sanılan mezar odasıdır. Mazar odasında gümüş ve tunçtan yapılmış kaplar, geomet-
rik motiflerle süslü ahşap masa ve sehpalar bulunmuştur.
Frig Tümülüsleri Eskişehir’in güneydoğusundaki kayalık ve dağlık bölgelerde
bulunmaktadır.
Kayalara oyularak yapılan ve Ana Tanrıça (Kybele)’ya adanan anıtkaya mezar-
lar beşik çatılı ve dikdörtgen cephelidir.

Heykel ve Kabartma
Frig heykellerinden günümüze kalanlarda Yunan, Asur ve Geç Hitit Dönemi
etkileri vardır. Kireç taşı, fildişi, ağaç gibi malzemelerden yapılmışlardır. İçlerindeki
en güzelleri toprağın, bereketin ve kentlerin tek hakimi ana tanrıça Kybele (Kibele)
adına yapılmış olanlardır. Boğazköy’de bulunmuş Kybele heykeli, başında yüksek bir
başlık taşıyan, etek giymiş, elinde bereket simgesi olan narla görülmektedir. Yanın-
daki çocukları ise ellerinde lir ve flüt tutmaktadırlar.
Kybele heykeli Ankara’da Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir.
Geç Hitit ve Asur sanatının etkilediği Frig kabartmalarında, ortostat şeklinde yapıl-
mış sfenks, boğa ve at figürleri işlenmiştir. En güzel örnekleri Ankara civarında bu-
lunmuş olanlarıdır.

Küçük Sanat Eserleri

Madencilik ve ağaç oymacılığında usta olan Friglerin tümülüslerinden çıkan

53
SANAT TARİHİ 1

ağaç masa takımları, en güzel mobilya

ürünleri olarak kabul edilmektedir. Kıy-
metli madenlerden kemer tokaları, özellik-
le Frig kilimleri dönemin ticari mallarıydı.
Frig seramiği tek renkli ve çok renkli
olarak ikiye ayrılmaktadır. Siyah ya da gri
renk astarlı ve tek renkliler, madeni kapla-
rın etkisinde kalınması sonucu üretilmiş-
lerdir. Bunlar geometrik şekiller ve çeşitli
hayvan motifleriyle süslüdür.
Altın, gümüş veya tunçtan yapıl-
mış, giysilerde kumaş parçalarını birbiri-
ne tutturmak ya da süs eşyası olarak kul- Resim. 03.18: Fibula
lanılan fibula (Resim 03.18) denilen süslü
çengelli iğneler tapınaklara ve mezarlara
adak eşyası olarak konuluyordu.

c. LİDYA SANATI
Görkemin, zenginliğin ve kültürel etkinliğin doruğa çıktığı bir uygarlık olan
Lidya, günümüzde Gediz ile Küçük Menderes nehirleri arasında kalan bölgenin İlk
Çağ’daki adıdır. Lidya uygarlığı MÖ 7. yüzyılda kurulmuştur.
Yapılan kazılarda Sardes (Sard/Salihli)’te Lidyalılardan önce Kalkolitik Çağ’dan
beri süren bir yerleşimin bulunduğu tespit edilmiştir. Lidya uygarlığının en önemli
taraflarından biri parayı bulmuş ve kullanıma sokmuş olmalarıdır. Lidya son kralla-
rı Kroissos (Krezüs) zamanında en parlak dönemini yaşamış, başkent Sardes’in Kral
Yolu üzerinde bulunması da bu dönemin en zengin devleti olmasını sağlamıştır.
Anadolu sanat geleneğini sürdüren Lidyalılar, daha sonra gelen Pers sanatına, özel-
likle mimarlık alanında yol göstermişlerdir.

Mimari
Başkent Sardes’te yapılan kazılarda özenle yapılmış taş ve mermer yapılar bu-
lunmuştur. Başkentte resmi daireler, saraylar, pazar yerleri, içinde sunak bulunan al-
tın işleme atölyelerinin ortaya çıkarılmasıyla kentin güçlü ekonomisinin mimariye
yansıdığı görülmektedir.
Bir veya iki odalı bitişik düzen Lidya evlerinde malzeme olarak taş, kerpiç, saz
kullanılmıştır. Evlerin tabanlarında sıkıştırılmış kil vardır.
Ana tanrıça Kybele adına yapılmış tapınaklara Sardes’teki Kybele tapınağı bili-
nen en güzel örnek olarak kabul edilmektedir.
Lidyalılar ölülerini Frigler gibi tümülüslere gömmüşlerdir. Lidya mimarisinden
taştan yapılı ayrı bir mezar odası ve buraya ulaşılan yollar bulunan tümülüslerde ol-

54
 SANAT TARİHİ 1

dukça zengin ölü hediyeleri bulunmuştur.

Lidya’nın başkenti Sardes (Resim
3.19) yöresinde Bintepe’de yüze yakın tü-
mülüs mezarı vardır. Bintepe’de bulunan
Kral Alyattes (Alyates), Gygeis (Giges) ve
Ardys’e ait tümülüsler en güzel örnekler
içinde yer alır.
Halka ait mezarlar ise kayalar oyul-
muş odalardan ibarettir. Mezar odalarının
giriş bölümlerine küçük taş levhalar (stel)
Resim. 03.19: Sardes yerleştirilmiştir.
Küçük Sanat Eserleri
Lidyalılar parayı icat ederek insanlık tarihinin en önemli buluşlarından birini
gerçekleştirmişlerdir. Lidya’nın İlk Çağ dünyasının en zengin ülkesi olmasının bir ne-
deni de, başkentleri Sardes’ten geçen ırmağın alüvyonları içindeki altın olmuştur.
Alyattes’in ölümünden sonra Lidya tahtına geçen Kroisos, akıl almaz zenginliği ile
“Karun kadar zengin” deyimini günümüze kadar taşımıştır. Tarihin ilk parası altın ve
gümüş karışımından elde edilen elektron denilen madenden basılmıştır. Bu parala-
rın üzerlerinde hayvan kabartmaları yer alıyordu.
Toptepe, İkiztepe ve Aktepe’den çıkarılarak kaçırılan, Karun hazineleri olarak
adlandırılan Lidya maden sanatının benzersiz örnekleri olan altın, gümüş kaplar, ta-
kılar, mühürler önemli bir yer tutar.
Lidya uygarlığında gelişmiş bir heykel sanatı vardır. Lidya tümülüslerin-
de bulunan mermer heykellerde Doğu ve Batı etkilerinin kaynaştığı görülüp Batı
Anadolu’da yuvarlak motifler yerlerini köşelilere bıraktığı “geometrik dönem” başlar.
Bu dönemi seramikte Doğu stili (oryantalizm) ile siyah ve kırmızı figür tekniklerinin
uygulandığı dönem izler.
Uşak Müzesi’ndeki Lidya hazinesinde koltuk dayanağı olan sfenks heykelleri
süs eşyası olarak kullanılan ayakta duran kadın, uzanmış keçi ve insan başı heykelleri
Lidya heykel sanatının dikkat çekici örneklerindendir.
Sardes’te bulunan mermer tapınak modeli, kabartmalarla süslü olup o dönem
heykel sanatının önemli örnekleri arasında yer almaktadır. Bu küçük tapınağın cep-
hesinde ana tanrıça Kybele ve dans eden genç kız figürleri görülmektedir.

ç. URARTU SANATI (MÖ 900-600)

Urartu Devleti, Hazar Denizi, Malatya, Erzurum, Musul ve Halep arasındaki
bölgede oturan Asya kökenli Huri kabileleri tarafından MÖ 9. yüzyılda Van Gölü ve
çevresinde kurulmuştur.
Urartuların başkenti Tuşpa (Van)’dır.
Bu bölge içinde kalan Çavuştepe, Toprakkale (Van), Altıntepe (Erzurum), Girikte-

55
SANAT TARİHİ 1

pe, Patnos (Ağrı), Kayalıdere,

Adilcevaz (Bitlis) Urartuların
önemli yerleşim mekanlarıdır.
Urartu Devleti MÖ
600’lü yıllarda Med saldırıları
sonucunda yıkılmıştır.
Urartular çivi yazısı ile
bir çeşit resimli yazı (hiyerog-
lif ) kullanıyorlardı.
Urartuların kitabele-
ri, taş levhaların, yapıların ve
kayaların üzerine yazılmıştır.
Kitabelerde Urartu krallarının
kazandıkları zaferler ve imar Resim. 03.20: Urartu freskosu
çalışmaları anlatılmaktadır.
Urartuların mimariye getirdikleri yenilik apadana denilen sütunlu kabul salon-
larıdır. Çiçek ve geometrik motiflerle oluşturulan kompozisyonlar, kutsal ağacın iki
yanındaki kanatlı cinler, kanatlı sfenksler, hayvanlar arasındaki mücadeleler en çok
sevilen konulardır. Duvar resimlerinde (fresko) mavi, beyaz; kırmızı, siyah gibi renk-
ler çok kullanılmıştır. (Resim 03.20)
Urartu sarayları taş temel malzeme üzerine kerpiç kullanılarak yapılmıştır. İçin-
de taht veya kabul salonu, mutfak odaları, koridorlar ve odalar vardır.
Kesme taşların kullanıldığı oda mezarlar eve benzemektedir. Bu yapılar anıtsal
mimari özellikleri göstermektedir. Urartu mezarları bırakılan ölü hediyeleri yönün-
den çok önemlidir.

b.Küçük Sanat Eserleri

Urartu maden sanatının kendine has heykelciklerle süslü tunç kazanları Frig-
ya, Yunanistan ve İtalya’ya ihraç edliyordu. Tunç işleme sanatında önemli bir yeri
olan Urartu sanatında kemerler, miğferler, kalkanlar, adak levhaları, koşum takımları
ve okdanlıklar yapılıyordu.
Urartu küçük sanat eserleri arasında silindir ve damga mühürler de önemli bir
yer tutmaktadır.
Mühürler üzerinde genellikle hayvanlar ve bitkisel motifler bulunmaktadır.
Urartuların dikkat çekici bir özelliği de çoğu mobilyalara ait fildişi işçiliği gele-
neğini sürdürmüş olmalarıdır. Eserler arasında baş ve kanatları kartal, gövdesi aslan
biçimle grifonlar, insan yüzleri, geyik kabartmaları, aslan heykelcikleri sayılabilir.
Anadolu Medeniyetleri Müzesi Erzincan-Altıntepe, Ağrı-Patnos, Van-
Toprakkale, Muş-Kayalıdere ve Adilcevaz’daki kazılarda çıkarılan eserlerle zengin bir
Urartu koleksiyonuna sahiptir.

56
 SANAT TARİHİ 1

4. YUNAN SANATI
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Anadolu ‘da Yunan, Roma ve Bizans dönemi şehirlerinde hangi tür ya-
pıların bulunduğunu öğreniniz.
2. Yaşadığınız yerde antik eserler varsa bunların hangi uygarlıklardan
kalma olduğunu araştırımız.

Dor istilasından sonra Akhaların büyük bir bölümü Ege adalarına ve Anadolu
kıyılarına göç etmiş, bu yerlerde eskisinden daha güçlü koloniler kurmuşlardır.
Bu göçler sonucunda Sultanhisar, Pitane (Çandarlı), Lesbos (Midilli Adası), Te-
nedos (Bozcaada), Ephesos (Efes), Miletos (Milet), Priene Symrna (İzmir), Phokaia
(Foça), Lebedos (Ürkmez), Halikarnossos (Bodrum) ve Knidos (Datça) gibi yerleşim
yerlerini kurmuşlardır.

a. Mimari:
Yunan tarihinde şehir devletlerine polis deniyordu. Şehrin ortasında yüksek
bir tepeye kalın surlarla çevrili olarak yapılan yerlere ise akropolis adı verilirdi.
Kentlerde birbirine paralel ve dik sokaklar arasındaki kare ya da dikdörtgen
yapı alanlarından (adalardan) oluşan kent planına ızgara plan adı veriliyordu. Bu uy-
gulamada, yapılar birbirine paralel ve dik kesen caddeler arasında yapılmıştır. Bu
plan tipi, Miletoslu Hipodamus’un mimari çalışması, Miletos (Milet), Priene (Priye-
ne), Knidos gibi kentlerde yaşama geçirilmiştir.

b. Tapınaklar
Kentlerin merkezi alanında tapınaklar, pazar yerleri (agora), müzik evleri (ode-
ion) ve kütüphaneler vardı. Ayrıca stadium (stadyum), gymnasium (qmnasyum),
nymphaeum (nimfeum) gibi yapı türlerine de rastlanıyordu. Tepe yamaçlarına inşa
edilen tiyatrolar Yunan kentlerinin vazgeçilmez yapılarıydı. MÖ 4. yüzyıldan sonra
taştan yapılan tiyatrolarda orta kısımda orkestra ve bunu çevreleyen taş basamaklar
bulunuyordu. Bunlar İlk Çağ’daki megaron tipli yapıların zaman içinde gelişen ör-
nekleridir. En eski tapınakların temelleri taştan, duvarları tahta ve kerpiçten, çatılar
ise tahtadandır. Daha sonraları ise yapıya büyük bir anıtsallık kazandırmak için etrafı
sütunlarla çevrilmiştir.
Tapınaklar basamakla çıkılan bir zemin üzerine yapılmış sütunlu bir giriş (por-
tik) ve buraya açılan kutsal oda (sella)dan meydana gelmiştir.
Tapınaklarda kullanılan sütun ve cephe sistemlerinden yola çıkılarak Dor (Çi-
zim 03.02), İyon (Çizim 03.03), ve Korent (Çizim 03.04), nizamı olarak adlandırılan üç
tapınak tipi ortaya çıkmıştır.

57
SANAT TARİHİ 1

Çizim. 03.02: Dor Nizamı Çizim. 03.03: İyon Nizamı Çizim. 03.04: Korint Nizamı

DOR NİZAMI
Örneklerine MÖ 7-5. yüzyılda Yunanistan, Güney İtalya, Sicilya ve Anadolu’da
rastlanır.
Tapınağın alt döşeme tabanına, çoğunlukla üç basamaklı merdivenle çıkılır.
(krepis) Dor nizamında sütunların kaidesi olmadığı için doğrudan döşeme tabanına
oturtulmuştur. (stilobat)
Sütun başlığı yuvarlak bir yastık (ekhinos) ile üzerindeki dört köşe plakadan
(abakus) oluşmuştur. Sütun başlıkları birbirine arşitrav dediğimiz düz taş bloklarla
bağlanmıştır. Arşitravın üzerinde aralık olarak sıralanmış üç düşey yiv (triglif ) ve üze-
ri kare kabartmalarla süslü boşluklar (metop) yer alır. Tapınağın kısa kenarlarındaki
üçgen alınlıklar heykel ve kabartmalarla süslenmiştir. Sütunlar belli bir oran içinde
en alttan en üste doğru giderek incelir. Çatının kenarlarında su olukları (sirna) vardır.
Dor tapınakları basık ve ağır görünümlüdür. Frizin üzerinde uzanan korniş, ya-
pının saçak görevini üstlenmiştir.
Çatı, tapınağın iki cephesinde birer alınlık meydana getirecek şekilde meyilli
olarak yapılmıştır. Alınlıkların tepe ve köşelerine heykeller yerleştirilmiştir.
5. yüzyılın en güzel Dor tapınağı, içinde heykeltıraş Fidyas’ın yaptığı yüksekliği
12 metreyi bulan Athena heykelinin bulunduğu Atina Akropol’ündeki Parthenon
Tapınağı (Resim 03.21)’dır. Korfu Adası’ndaki Artemis Tapınağı ile Assos (Behramka-

58
 SANAT TARİHİ 1

le) Athena Tapınağı Anadolu’da Dor nizamına örnektir.

Resim. 03.21: Parthenon Tapınağı

İYON NİZAMI
Anadolu ‘nun batı ve güney kıyılarında ortaya çıkıp gelişmiştir. İyon nizamının
ilk örneklerine MÖ 6. yüzyılda rastlanır. En güzel örneği iki Giritli mimar tarafından
yapılan Efes ‘teki Artemis Tapınağı’ dır.
Tapınaklar basamaklı bir zemin üzerinde bulunur. İyon nizamı daha ince ve
zariftir. İyon sütunları döşeme düzeyine yerleştirilen kaideler üzerine oturtulmuştur.
Gövdeleri ince yivlerle süslüdür.
Önden bakıldığında sütun başlıklarının iki yanında volüt adı verilen helezonik
iki kıvrımın arasında zarif bezemeler vardır.
İyon tapınakları Dor nizamındaki tapınaklara göre daha ince ve yüksektir. Ar-
şitrav tek bloktan oluşmuştur.
Dor nizamındakine göre Abaküs daha incedir.
Frizin üstünde süslü ikinci bir friz daha bulunur. Efes’teki Artemis Tapınağı’ndan
başka ülkemizde MÖ 5. Yüzyıl ve Helenistik dönemde İyon nizanunda yapılan Priene
(Güllübahçe), Athena Tapınağı, Milet yakınlarında ki Didim-Apollon Tapınağı (Resim:
03.22), Teos (İzmir), Dionysos, Sard Artemis Tapınağı örnek gösterilebilir.

59
SANAT TARİHİ 1

Resim. 03.22: Didim-Apollon Tapınağı

Halikarnassos’taki (Bodrum) Mou-

soleium (Resim: 03.23) ise İyon niza-
mında inşa edilmiş mezar anıtlardandır.
Anıtta çatının üzerinde dört atın çektiği
bir arabada Mousollos (Mauzülos) ile eşi
Artemisia (Artemizya)’nın heykelleri yer
almaktadır.

KORİNT NİZAMI
MÖ 5. Yüzyılda Dor ve İyon üslu-
bunun görüldüğü bölgelerde karşımıza
çıkar.
Resim. 03.23: Halikarnassos’taki (Bodrum) Dor ve İyon nizamlarından daha
Mousoleium geç bir dönemde ortaya çıkmıştır. İyon
nizamıyla karşılaştırıldığında en büyük
fark sütun kaidesinde ve başlığında görülür.
Korint sütun kaideleri daha çok, daha ince işlenmiştir. Süsleme ögelerinden
bir başkası da kenger yaprağıdır. Korint nizamı, önceleri yapıların iç kısımlarında kul-
lanılırken, sonradan dışarıda da kullanılmaya başlanmıştır.
Silifke yakınlarındaki Uzuncaburç- Zeus Tapınağı (Resim 03.24) Atina’daki Zeus
Olimpos Tapmağı bu nizamın örnekleri arasında yer almaktadır.

60
 SANAT TARİHİ 1

Resim. 03.24: Uzuncaburç- Zeus Tapınağı, Silifke

Belirtilen üç nizamın yanı sıra, merkezi Bergama olan Eol(Aiol) nizamı bulun-
maktadır. İyona yakın olan bu nizam dışında Karyatit nizamı da vardır (Resim 03.25).

Resim. 03.25: Karyatit nizamı

b. Heykel ve Kabartma Sanatı

Yunanlılar ilk zamanlarda kil, taş, kemik, fildişi ve tunç gibi maddelerden hey-
kelcikler yapmışlar; MÖ VII. Yüzyıldan başlayarak tapınaklar yapılması, bunların
süslenmesi, sellaların içine tanrı heykellerinin konulması, yarışmalarda galip gelen

61
SANAT TARİHİ 1

atletler için heykel dikilme geleneğinin başlatılması anıtsal heykeltıraşlığın ortaya

çıkmasına neden olmuştur.
Yunan heykel ve kabartma sanatı üç dönem içinde ele alınır:
İ. Arkaik Dönem ( MÖ 7. yy -6.yy)
2. Klasik Dönem ( MÖ 5. yy- 4. yy)
3. Helenistik Dönem (MÖ 4. yy- ı. yy)
İ.Arkaik Dönem
Arkaik, sanat tarihinde bir uygarlık sanatının ilk evresi, başlangıç dönemidir.
MÖ 7. yy ve 6. yy heykelleri üçe ayrılır:

a.Girit-Pelopennessos Ekolü
Bu ekolün en bilinen örnekleri çıplak erkek (kuros) ve genç kız (kore) heykel-
leridir. Sanatçılar; iri yapılı, kuvvetli ve adaleli çıplak erkek vücutları üzerinde yoğun-
laşmaktadırlar. Bu ekolde, Mısır’ın etkisi altında, ayakta duran genç erkek tipinin en
karakteristik örneklerinden birisi atlet heykelidir. Heykeldeki genç frontal olarak
dimdik ayakta durmakta; sol bacak bir adım ileride ve kollar aşağıya sarkmaktadır.
Eller bacakla birleşmiş durumdadır. Göğüs şişkin, karın adaleleri ise çizgilerle belir-
tilmiştir. İri baş, saçlarla çevrelenmiş basık bir alın, uçları yukarıya kalkık dudaklar ve
kuvvetli bir çene dikkati çeker.
b.İyonya Ekolü
Anadolu’nun batısında ve Ege adalarında görülen İyonya ekolündeki heykel-
ler ağırlıklı olarak tapınaklara giden caddelerin iki yanında ayakta ya da oturur şekil-
de yer almaktadırlar.
Delfi’de bulunan “İki Delikanlı Heykeli” bu ekolün özgün örnekleri arasındadır.
Sisam ‘da bulunmuş iki kat elbise taşıyan heykel yukarıdan aşağı doğru incelmekte
olup belden aşağı kısımları ise bir sütun gövdesi gibi yuvarlaktır.

c. Atina Ekolü
İki ekolün etkilerine MÖ 7. ve 6. yy’da Atina’da rastlanır. Formların daha yumu-
şak ve yuvarlak şekilde işlendiği, çıplak, genç kadın heykelleri yapılmıştır. Formların
daha yumuşak ve yuvarlak olarak işlendiği bu boyalı heykellerin yüzlerinde gülüm-
seme ifadesi vardır.
Klasik Dönem (MÖ 450-400)
Yunan Klasik Dönem heykel sanatında ölçü, denge, kompozisyon ve uyum
bir disiplin içinde yürütülmüştür. Heykellerde sadelik ön planda tutulmuştur. Bu
dönemde erkek heykelleri tanrı heykelleri olduğu zaman da çıplaklıklarını korur-
lar. Ancak bütün bunlara karşın erkek heykelleri, yerlerini bu dönemde giyinik er-

62
 SANAT TARİHİ 1

kek tanrılara ve atletlere bırakmaya başlarlar. Kadın heykellerindeki elbiseler daha

gerçekçidir. Vücutlar son derece doğal, rahat bir duruş içindedir. Heykeldeki frontal
duruş değişerek, bacakların biri sağlam olarak yere basarken diğeri ise yalnız yere
konulmuştur. Bu, duruşa doğallık ve hareket katmıştır.
Heykeltıraşların özgün eserler meydana getirdiği bu dönemde vücut anato-
misi mükemmel biçimde işlenirken ciddi yüz ifadesine yer verilmiştir.

Klasik Dönem Heykeltıraşları

Miron: Bu dönemin ünlü sanatçısı Miron, Disk Atan Atlet Heykeli (Resim 03.26)
ile tanınmaktadır. Bu heykelde atletin vücudunun eğri bir çizgi oluşturması, kolun
arkaya doğru çekilişi, başın sağa doğru döndürülmesi ve birbirine ters iki hareket
arasında sessizlik hali büyük bir ustalıkla yansıtılmıştır. Ünlü heykeltıraş Miron’un di-
ğer önemli çalışmaları arasında Marsiyas ve Athena heykelleri bulunmaktadır.

Resim. 03.26: Disk Atan Atlet Heykeli

Phidias (Fidyas): Parthenon Tapınağı’nın kutsal bölümündeki Athena Heykeli
ve tavan süslemelerindeki sağ elinde zafer tanrıçası Nike’yi, sol elinde kalkanını taşı-
yan kabartmalarını yapmıştır.
Olimpia’daki Zeus heykeli de Phidias’ın eserleri arasında yer almaktadır.
Polykletios (Polikletos): “Kanon” adlı kitabında vücut oranlarını anlatan sa-
natçı, insan vücudunu ideal ölçülere bağlamıştır. Ona göre ideal insanın boyu, baş
yüksekliğinin yedi katıdır. Bu ölçüyü “Mızraklı Atlet” heykelinde uygulamıştır.
Praksiteles: İnsan vücudunu en güzel anlatan heykeltıraşlardan Praksiteles’in
ünlü heykelleri arasında “Çocuk Diyonizos’u Kolunda Taşıyan Hermes”i örnek verile-

63
SANAT TARİHİ 1

bilir. Hermes heykeli her yönüyle doğal, kusursuz bir orana göre yapılmıştır. Heykel-
lerinde mitolojik konular, tanrı ve tanrıçalar öne çıkar.
Lysippos (Lisipos): Portre heykel-
ciliğinin Yunanistan’daki en önde gelen
sanatçısı Lysippos’tur. Büyük İskender’in
portreleri dışında tunç atlet heykelleri de
vardır. Eserlerinde, kişileri kendisine gö-
ründükleri gibi betimleyerek, heykele 1/8
oranını getirmiştir. Önemli eserleri arasın-
da demir bir aletle vücudunu temizleyen
Atlet Heykeli bulunmaktadır. Lysippos’un
yaptığı İskender Büstü (Resim 03.27) İs-
tanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmek-
tedir.

Helenistik Dönem (üslup) M.Ö ve 3.yy

Resim. 03.27: İskender büstü
Kabartma Sanatı
Resim. 03.28: Ağlayan Kadınlar Lahdi
MÖ 1. ve 3. yüzyılda Rodos’ta sürdü-
rülmüştür. Bu döneme ait bir örnek de La-
okoon Heykel Grubu’dur. Etrafları yılanlar
tarafından sarılan Laokoon ve oğullarının
ölüm karşısındaki savaşları anlatılmakta-
dır. Roma’da Vatikan Müzesi’ndeki eserde
anatomi, ayrıntılarıyla işlenmiştir.
Çoğu boyalı eski
Yunan kabartmaları ara-
sında “Ağlayan Kadınlar
Lahdi”nde (Resim 03.28)
ölünün ardından ağlayan
kadınlar canlandırılmış-
tır. Lahdin kapağında da
küçük ölçekli atlı araba
kabartmaları vardır.
Bergama’daki Zeus
sunağı hakkında bilgi
veren Romalı yazar Am-
pelius “Dünya Harikaları”
adlı eserinde Bergama’da
mermerden kule ayak
yüksekliğinde, görkem-
li kabartmalarla süslü

64
 SANAT TARİHİ 1

büyük bir sunak vardır(Resim 03.29). Tanrılarla toprak devlerinin (gigant) savaşını
göstermektedir.” demektedir. Sunağın doğu yönünde ilk olarak Zeus ve Athena ka-
bartmaları görülür. Frizin bu tarafında ışık tanrıları Apollon, Artemis ve Leto betim-
lenmiştir.

Resim. 03.29: Bergama Zeus Sunağı kabartmasından bir ayrıntı

Sunağın tamamı Almanya’da Pergamon Müzesi’nde sergilenmektedir (Resim 03.29).

İstanbul Arkeoloji Müzesi ‘ndeki “İskender Lahdi” İskender’in ölümünden sonra
Fenike’de kendini İskender gibi göstermek isteyen yerel krallardan biri tarafından yaptı-
rılmıştır. Lahitte Makedonya-Pers savaşları, İskender’in aslan avı sahnesi işlenmiştir (Re-
sim 03.30).

Resim. 03.30: İskender lahdi

65
SANAT TARİHİ 1

5. ROMA SANATI
Roma sanatının kökleri Etrüsk ve Helenistik döneme kadar gitmektedir. He-
lenistik çağın bitmesi sonucu sanatın yeni merkezi Batı Anadolu ve Yunanistan’dan
Roma’ya kaymıştır.
Roma tarihi, Cumhuriyet Dönemi (MÖ 509-31) ve İmparatorluk Dönemi (MÖ
31-MS 476) olmak üzere iki dönemdir. Birinci dönem genişleme, devleti güçlendirme
ve fethedilen ülke kültürlerinin, sanat eserlerinin Roma’ya getirilme dönemidir. İmpa-
ratorluğun büyümesi, Mısır’ın alınması, Yunan klasik sanatının benimsenmesi, Yunan
heykel ve resimlerinin kopya edilmesi ise, ikinci dönemin en belirgin özellikleridir”.
Roma’nın temellerini attığı Cumhuriyet Dönemi 500 yıla yakın sürdü ve sınırla-
rı Atlas Okyanusu’ndan, doğuda Fırat Nehri’ne kadar bütün Akdeniz ülkelerini kap-
sıyordu. MÖ 395 yılında ikiye ayrıldı. Batı Roma MS 476, Doğu Roma (Bizans) 1453
yılında Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u Osmanlı topraklarına katmasıyla tarih sah-
nesinden çekildi.

a. Mimari
Roma sanatı kendini öncelikle mimari alanında gösterir. Romalı mimarlar ke-
merli, tonozlu ve kubbeli yapı tekniğini geliştirerek mekana önem kazandırmışlar;
anıtsal yapı tarzında bir üslup ortaya koymuşlardır. Yapı malzemelerinde kireç har-
cının taş ya da tuğlalar bağlamadan kullanmaları büyük yapıların gelişmesinde çok
büyük rol oynamamıştır. Anıtsal mimaride dikkati çeken kemer ve yapı tekniğinin
gelişmesidir. Taş ve tuğla malzeme kireçle birlikte kullanılarak geniş mekânların üst-
lerinin kapanması problemi de çözülmüştür.
Sağlam, ağır görüntülü ve çok çeşitli Roma yapı tiplerinde tapınaklar, tiyatrolar,
amfitiyatrolar, stadionlar, hipodromlar, forumlar, bazilikalar, hamamlar, su kemerleri,
kent kapıları, taklar, sütunlu (direkli) caddeler, saraylar, evler, kütüphaneler yer alır.
1. Tapınaklar: Planları
bakımından Yunan tapınak-
larına benzeyen Roma tapı-
nakları yüksek bir kaide (pa-
dium) üzerinde dikdörtgen
sella ile önündeki merdiven-
li portikten meydana gelir.
Sütunlar yüksektir. Sütun
başlıkları ve taşıdıkları sa-
çaklar korint nizamındadır.
İlk Roma tapınaklarına
örnek olarak Nimes Tapına-
ğı (Güney Fransa) (Resim
03.31) verilebilir.
Resim. 03.31: Nimes Tapınağı

66
 SANAT TARİHİ 1

Yuvarlak planlı tapınakların özelliği iki bölümden meydana gelmiş olmalarıdır.

Önde Korint nizamında yapılmış üçgen alınlık, portik, arkasında da yuvarlak planlı
ve üstü kubbe ile örtülü sella bulunur. Vesta Tapınağı (Roma) ve Pantheon (Panteon)
Tapınağı (Roma) bu türün en önde gelen görkemli örnekleridir.
Kubbe tekniğinin en güzel örneği Pantheon’da görülür. Kubbenin ortasında
yer alan yuvarlak bir açıklıktan gökyüzü görülür.
Anadolu’daki Roma tapınak örnekleri Ankara Augustus Tapınağı, Aizanoi
(Çavdarhisar- Kütahya), Zeus Tapınağı, Truva Athena Tapınağı, Efes Hadrionus, Side
Athena ve Apollon tapınaklarıdır.
2. Tiyatrolar: Roma tiyatroları Yunan tiyatroları gibi sahne (scene), yarım dai-
re şeklinde basamaklı oturma yerleri (cavea) ve yarım daire meydan (orkestra) Roma
tiyatrolarında bu üç bölüm ayrı düşünülmeyerek bir bütün olarak yapılmıştır. Sahne
çok geliştirilerek oturma basamaklarıyla birleştirilmiş, böylece mimari bir bütünlük
kazandırılmıştır. Bu tür tiyatroların en iyi örneği Antalya - Aspendos Tiyatrosu ‘dur
(Resim 03.32). Gelişen temel ve tonoz sayesinde oturma basamakları kemerli me-
kanlar üzerine oturtulabilmekteydi. Böylece Side’deki gibi düz bir arazide de tiyatro
yapılabilmekteydi.

Resim. 03.32: Aspendos Tiyatrosu, Antalya

Yunan tiyatrolarındaki sahne ve oturma basamaklarındaki boşluk Roma tiyat-
rolarında yoktur. Side, Efes, Milet, Bergama, Hioropolis (Denizli) ve Antalya Aspen-
dos Tiyatrosu, Anadolu’daki Roma tiyatro örnekleridir.
3. Amfitiyatrolar: 189 x 156m ölçülerindeki yapının dış duvarlarının yüksekliği
ise 48m’dir. Collesseum gladyatör, vahşi hayvan dövüşleri, tarihi savaşların sahneye
koyulması, avcılık yarışmaları gibi etkinliklerin de yapıldığı mekanlardandır. Roma
mimarisine özgü yapı tipleridir. İki bölümden oluşan amfitiyatroların birinci bölümü
arena adı verilen kumla kaplı, elips şeklinde bir alan, ikinci bölümü bu alanı kat kat

67
SANAT TARİHİ 1

basamaklarla kuşatan cavea (basamaklı oturma yerleri)’dır. Romalılar amfıtiyatrolarda

gladyatör dövüşleri, av törenleri gibi kanlı gösteriler düzenlemişlerdir. En eski taş örnek
Pompei Amfitiyatrosu’ dur. En çarpıcı örnek ise Roma’ daki Colesseum (Koleseum)’dur
(Resim 03.33). Katlar arasında bulunan merdivenler sayesinde yapı kısa bir zaman için-
de boşaltılabilme özelliğine sahiptir. İmparator Vespasian zamanında yapımına başla-
nan ve imparator Titus zamanında tamamlanan 50.000 kişilik bir yapıdır.

Resim. 03.33: Colesseum Roma İtalya

4. Forumlar: Roma kentinde kamu ve özel işlerin, sorunların çözüldüğü, hal-

kın toplandığı alanlar ve meydanlardır. Yunan mimarisindeki Pazar yeri agoranın
Roma mimarisindeki karşılığı forum olarak adlandırılmaktadır. Portikler, tapınaklar,
yapılarla çevrili forumların içinde en eski örnek Forum Romanum ve Forum Emperi-
um (İmperyum)’dur.
5. Bazilikalar:
Roma mimarlığının
oluşturduğu bir yapı
türü olan bazilikalar
dikdörtgen planlı
olup içinde birçok
sütun dizileri ile bir-
birinden ayrılmış me-
kanlardan meydana
gelmiştir. Bazilikalar
halkın işleri ile ilgi-
li olarak kullanılan,
alışverişin yapıldığı
Resim. 03.34: Trainus Bazilikası, Roma

68
 SANAT TARİHİ 1

çarşılar ve mahkemelerin de bulunduğu yapılar toplamıdır. Önemli bazilikalar Kons-

tantin Bazilikası (Roma), Trainus Ulpia Bazilikası (Resim 3.34) ve Julia Bazilikası’dır.
Anadolu’da Bergama, Aspendos ve İzmir’dekiler önemli bazilikalar arasında
yer alırlar.
6.Stadiumlar: İçinde atletik oyunlar ve yarışmalar yapılan anfitiyatro şeklin-
deki yapılardır. Özellikle koşu yarışmaları için inşa edilmişlerdir. Anadolu’da Helenis-
tik dönemde yapılan stadionlar Bergama ve Milet’tedir. Efes, Afrodisias, Perge, Nysa
(Nisa) (Sultanhisar) stadionları Roma dönemine aittirler. İçlerinde en iyi korunmuş
olan 30 bin kişilik Afrodisias Stadionu’ dur.
7. Hamamlar: Roma hamam-
ları içinde gymnasium (jimnas-
yum), kütüphane gibi yapıların da
bir araya toplandığı, halkın ortak
kullanımına açık anıtsal yapılardır.
Hamamlar soyunma, beden eğiti-
mi, terleme, sıcak-soğuk yıkanma
odaları ve buhar banyosu bölüm-
lerinden oluşuyordu. Fırınlardan
gelen sıcak hava, yükseltilmiş zemi-
nin altından ya da duvarların içine
yerleştirilmiş borulardan geçerek
mekanları ısıtıyordu.
Roma’da Caracalla (Karakal-
la) Diokletianus, Titus hamamla-
rı önemli örnekler içinde yer alır.
Anadolu’da ise, Ankara’daki Roma
Hamamı (Resim 03.35), Milet’teki Resim. 03.35: Roma Hamamı, Ankara
Faustina Ha-marnı’dır.
8.Su Kemerleri: Romalılar suya çok önem vermişler ve uzak bölgelerden şe-
hirlerine ve hamamlarına kemerlerle su getirmişlerdir.
Anadolu’daki en güzel su kemerleri Aspendos, Phaselis, Efes, Bergama, İstan-
bul Valens (Bozdoğan)’dır.
9. Evler, Saraylar: İtalya’daki ilk evler megaron planlıdır. Roma evleri atrium
adı verilen avluya açılan odalardan oluşmaktadır. Atrium’un ortasında bir havuz,
yanlarında ise yemek ve yatak, arkada ise bir bahçe olup zemin mozaik ile döşen-
miştir. Efes’te çok odalı ve avlulu Yamaç Evleri (Resim: 03.36/37) ortaya çıkarılmıştır.

69
SANAT TARİHİ 1

Resim. 03.36: Yamaç Evleri, Efes

Gösterişli, mermer kaplı, büyük boyut-

lu, freskolarla bezeli imparator saraylarına
örnek olarak Roma Palatin Tepesi ‘nde İm-
paratorlar Sarayı ve Spalato’ da Diocletianus
(Diyokletiyanus) Sarayı gösterilebilir.

Resim. 03.37: Yamaç Evleri (ayrıntı), Efes

10. Zafer Takları ve Kent Kapı-

ları: Roma mimarisinin ortaya koyduğu
yapı tiplerinden biri olan zafer takları
zafer kazanmış imparator ve komutan-
lar için ya da önemli tarihsel olayların
anısı için kent girişine yerleştirilen anıt-
sal görünümlü yapılardır. Genellikle bir
tonozla birbirine bağlanmış, dikdört-
gen iki büyük ayak ile bu ayaklar üzerine
tonozu çevreleyen saçaklarla birbirine
bağlanmış sütunlar eklenmiştir. İçlerin-
de en eskisi, Roma forumunun girişin-
deki zafer takıdır. Önemli örnekler Titus
Resim. 03.60:Titus Zafer Takı, Roma
Zafer Takı (Roma) (Resim. 03.38), Trainus

70
 SANAT TARİHİ 1

Takı’dır. Anadolu’daki örnekler arasında Korykos, Side, Efes,Tarsus, Hieropolis (Resim:

03.39), taklarıdır.

Resim. 03.39: Zafer Takı, Tarsus

11. Sütunlu Caddeler: Roma’daki sütunlu caddelerin orta kısmında kaldırım,

onun sağında ve solunda portikler daha geride de dükkanlar bulunurdu. Roma
kentlerinin girişlerinde anıtsal kapılar vardı. Bu kapıların önlerindeki meydandan iki
tarafı revaklı yollarla, limana, akropole veya kentin başka önemli yerlerine gitmek
mümkündü. Milet ve Perge dışında Side ve Efes (Resim: 03.40) gibi kentler sözünü
ettiğimiz yapı türlerinin hepsini içine alan yerleşme merkezleridir.

Resim. 03.40: Sütunlu cadde, Efes

71
SANAT TARİHİ 1

b. Heykel ve Kabartma Sanatı

Romalılar heykelcilikte Yunanlıları taklit etmişlerdir. Heykeller önceleri Ro-
malılar için bahçelerini güzelleştiren bir öge olarak düşünülmüştür. Bu amaçla
Yunanistan’dan heykel getirilip kopyalan çoğaltma yöntemi benimsenmiştir. Özel-
likle imparatorluk döneminde mimari cepheler için heykeller tasarlanmıştır.
Yunan heykellerinde ağırlıklı olarak mitolojik konular öne çıkarken, Romalıla-
rın heykellerinde günlük yaşam içindeki kişiler yer almıştır.
Roma heykel sanatı iki kolda ilerlemiştir. Bunlar portreler ve tarihi kabartma-
lardır.
Roma’daki Traianus Sütunu’nda (Resim 03.41) Romalıların Daçyalılarla savaşla-
rını konun edinen kabartmalar bulunmaktadır. İmparatorun kazandığı zaferler yu-
karı doğru eğimli bir perspektifle betimlenmiştir. 30 metrelik sütunun içinde spiral
bir merdiven vardır. (Resim 03.42)

Resim. 03.41: Traianus Sütunu, Roma Resim. 03.42: Traianus Sütunu (Detay)

Portrelerde ağırlıklı olarak taşın yanı sıra bronz, altın, gümüş madenleri de kul-
lanılmıştır. Ölünün yüzünden yaptıkları maskeleri portre sanatının daha da ilerleme-
sini sağlamıştır. Roma heykellerinde imparatorların tanrılaştırılması öne çıkmıştır.
Augustus heykeli bunu gösteren önemli bir eserdir.
Türkiye müzeleri Roma heykelleri yönünden bir hayli zengin bir koleksiyona
sahiptir. Bergama, Efes, Sardes, Afrodisyas ve İstanbul kazılarında bulunan eserler

72
 SANAT TARİHİ 1

Roma heykelciliğine ışık tut-

maktadır.
İnsan figürünün öne
çıktığı Roma resminde ge-
nellikle konular mitolojiye
aittir. Efes’te ve Urfa-Birecik
yakınlarındaki Zeugma’da
gün ışığına çıkarılan çok sa-
yıda mozaik resimde günlük
yaşamdan alınma sahneler
karşımıza çıkmaktadır.

Resim. 03.43: Antakya Mozaik Müzesi’, Antakya

Antakya Moza-
ik Müzesi’ndeki (Resim:
03.43/44) mitoloji konulu
yer mozaikleri Geç Roma
sanatının Anadolu’daki
önemli örnekleridir.

Resim. 03.44: Antakya Mozaik Müzesi’, Antakya

6. ERKEN HRİSTİYANLIK VE BİZANS SANATI

Erken Hristiyan Sanatı
Roma İmparatorluğu’nun çeşitli bölgelerinde, Hıristiyanların MS ilk üç yüzyıl
içinde meydana getirdikleri sanata “İlk” ya da “Erken Hristiyan Sanatı” denilmektedir.
a. Mimari
Putperest Romalıların baskısından kaçan ilk Hristiyanlar gittikleri yerlerde top-
rağı oyarak katakomp denilen yer altı mağaraları ve mezarları yaparak dinlerini giz-
lice yaymaya çalışmışlardır.
Ayrıca katakompların duvarlarına balık, güvercin, çiçekli bahçe, koyun çobanı
gibi Doğu kaynaklı sembolik resimler yapmışlardır.

73
SANAT TARİHİ 1

Anadolu’da örneklerine daha çok Kapadokya bölgesindeki Kayseri, Niğde,

Aksaray arasındaki volkanik arazide tüf kayaların oyulmasıyla yapılmış yer altı şe-
hirlerine rastlanılır. En güzel yer altı şehirleri örneklerini Kaymaklı ve Derinkuyu ‘da
görebiliriz.. Söz konusu şehirlerde yapılan kiliselerinden bazıları Tokalı Kilise (Resim:
03.45) Karanlık Kilise (Resim: 03.46), Elmalı Kilise (Resim: 03.47 )

Resim. 03.45: Tokalı Kilise içi, Kapadokya

Ihlara vadisinde bulunan Zelve, Çavuşin, Avanos, Göreme, Ürgüp, Avcılar, Uç-
hisar ve Ortahisar’daki çok sayıda kilise ve manastırlar MS 7. Yüzyıldan itibaren baş-
layan Hristiyan göçleri sonucunda Kapadokya’da zengin bir Hristiyan mimarisinin
geliştiğini göstermektedir. Manastırların duvarları tavanları İncil’den alınan sahnele-
rin resmedildiği freskolarla bezenmiştir.

Resim. 03.46: Karanlık Kilise, Kapadokya Resim. 03.47: Elmalı Kilise, Kapadokya

74
 SANAT TARİHİ 1

b. Erken Hristiyanlık Dönemi Resim Sanatı

İlk resimlerin yapıldığı yerler katakompların kapı üstlerindeki boşluklar tonoz-
lu tavanlar, duvarlardır. Bu resimler 1. ve 3. yüzyıl arasında yapılmıştır. Duyguların
sembollerle anlatıldığı bu mistik resimlerde en çok balık, güvercin iyi çoban, haç,
İsa’nın çarmıha gerilmesi, ölümü ve cennet sahneleri yer alır. Bu dönemdeki derinlik
görülmeyen resimlerde günlük hayat sahnelerine de yer verilmiştir. (Çizim 03.05)

Çizim. 03.05: Ayasofya, İstanbul

Bizans Sanatı
Bizans sanatı MS 395 yılında ikiye bölünen Roma İmparatorluğu’nun doğu
parçası olan ve Osmanlılar tarafından 1453 yılında tarih sahnesinden silinen Bizans
Devleti’nin sanatıdır. Bizans adı İstanbul (Konstantinapolis)’un eski adı olan Byzan-
tium ‘dan gelmedir. Roma İmparatorluğu’nun tek merkezden yönetilmesindeki so-
runlar nedeniyle 3. yüzyıldan başlayarak İmparator Konstantin, İstanbul’u imar et-
miş ve başkent yapmıştır.
Bizans İmparatorluğu Trakya, Balkanlar, Makedonya, Sırbistan, Yunanistan,
Kuzey İtalya, Suriye, Filistin, Mısır, Afrika’nın kuzey i ve İspanya’nın doğu kıyılarında
hüküm sürmüştür.
1 2 3 4
Erken Bizans İkonoklazma Orta Bizans Son Dönem
Dönemi (527-726) Dönemi (726-842) Dönemi (843-1203) (1261-1453)

75
SANAT TARİHİ 1

a. Mimari
Doğu mimarlığının etkisi altında kalıp gelişen Bizans mimarisi bir tuğla mima-
risi olarak tanımlanır. Tuğlanın yanı sıra malzeme olarak taş, kimi zaman da taş ve
tuğla bir arada (almaşık) kullanılmıştır. Bizans mimarisi dini, sivil, ve askeri mimari
başlıkları altında üç bölümde incelenebilir:

I. Dini Mimari
Çeşitli plan tiplerinin uygulandığı kiliselerde en çok uygulanan bazilikal plan,
merkezi plan, haç plan ve kubbeli plandır.
Bazilikal Planlı Kiliseler: Bizans imparatorluğu içinde ilk kilise, bazilikal plan-
lıdır. Bazilika Helenistik ve Roma döneminde açık pazarı ve mahkemesi bulunan bü-
yük salonlara verilen addır. Uzunlamasına dikdörtgen bir mekan olan bazilikalar sü-
tunlarla nef adı verilen bölümlere ayrılmıştır. Yapının batı yönünde narteks denilen
giriş bölümü yer alır. Narteksten sonra portikli bir avlu (atrium), doğu tarafında ise
apsis adı verilen yuvarlak bir çıkıntı bulunmaktadır.
Anadolu’da bulunan örnekleri arasında İstanbul Studios Manastır Kilisesi, De-
nire Aziz Nikolaus Kilisesi, Karaman Binbir Kilise, Efes Meryem Ana Bazilikası’nı saya-
biliriz.
Merkezi Planlı Kiliseler: îlk Çağ mimarisinde yuvarlak bir mekân oluşturacak
biçimde kurulan yapıların üstünü kaplayan bir kubbe ile örtülüdür. Bu plan tipi-
nin güzel bir örneği İstanbul’da Küçük Ayasofya adını taşıyan eski Segios Bacchos
Kilisesi’nde karşımıza çıkar.
Haç Planlı Kiliseler:
Orta mekanın üzeri dört pa-
yenin taşıdığı bir kubbe ile ör-
tülüdür. Kubbenin dört yanın-
da yer alan tonozlarla örtülü
birbirine eşit mekânlar haç
kollarını oluştururlar. Latin ve
Yunan haçı olmak üzere iki
tipte yapılmış dini yapılardır.
Latin haç planının pek görül-
mediği Anadolu’daki en güzel
örnek Efes St. Jean Kilisesi’dir
(Çizim 03.06)
Yunan Haçı Plan: Orta
Bizans dönemindeki kilise pla- Çizim. 03.06: Efes St. Jean Kilisesi
nıdır.
8. yüzyıldan başlayarak yapılan bu kiliseler, kare planlı olup karenin ortasın-

76
 SANAT TARİHİ 1

da dört fil ayağı üzerine bir kubbe

oturtulmuştur. Bu kubbe ve kemer
sistemi sayesinde dört kolu birbiri-
ne eşit bir Yunan haçı meydana gel-
mektedir.
Haç planlı kiliseler başta İstan-
bul olmak üzere Anadolu ‘nun bir-
çok yerinde yapılmıştır. İstanbul’da
Hagia Eirene (Aya İrini) (Resim
03.48), Kariye Camii (Khara Manastı-
Resim. 03.48: Hagia Eirene (Aya İrini), İstanbul rı) (Resim 03.49), Atik Mustafa Paşa
(Hagia Thekla), Kalenderhane (Mer-
yem Diakonissa) ve Gül (Hagia Theodosia) kiliseleridir.

Resim. 03.49: Kariye Camii (Khara Manastın), İstanbul

Kubbeli Bazilikalar:
Üstlerinin bir bölümü kub-
be ile örtülüdür. Bu yapı ti-
pine en güzel örnek İstan-
bul’daki Ayasofya (Hagia
Sophia)’dır (Resim 03.50).
Ayasofya:Justin-
yanus’un Nika Ayaklama-
sı’nın Ardından (537)’de
dönemin ünlü mimarları
Aydınlı Anthemios ve Mi-
letoslu İsodoros’a yap-
tırdığı Ayasofya, Bizans
Resim. 03.50: Ayasofya (Hagia Sophia), İstanbul mimarlığının başeseridir.

77
SANAT TARİHİ 1

İmparatorluk saygınlığının önemli bir

simgesi olan masif kubbeli yapı, Roma
İmparatorluğu’nu hatırlatan ölçülerde
inşa edilmiştir. İmparatorluk gücünün si-
linmez bir ifadesi olan Ayasofya, bazilika
planı ile merkezi planın birlikte uygulan-
dığı, kubbeli bazilika tipinde bir yapıdır
(Plan 03.01). Kubbe geçişi ve taşıyıcı sis-
tem özellikleriyle mimarlık tarihinde bir
dönüm noktasıdır. Bu çağdaşlarından bü-
yük övgü kazanmış inanılmaz bir teknik
başarıdır.
Orta nefin yarısını örten ana kubbe Plan 03.01: Ayasofya, plan
doğu ve batısına eklenen yarım kubbeler-
le genişletilmiştir. Doğu tarafında yarım bir apsis yer almıştır. Yan nefler ve narteks bö-
lümü iki katlı yapının inşaatında taş, tuğla ve mermer kullanılmıştır. Yapıda Mısır’dan
devşirme sütunlar getirilmiştir.
1453 yılında Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u feth etmesiyle camiye çevrilen
yapıya Yavuz Sultan Selim zamanında Mimar Sinan tarafından payandalar yapılmış-
tır. Sultan Abdülmecid’in girişimiyle 1847-49 yılları arasında Gaspare ve Giuseppe
Fossati adlı mimar kardeşlerin liderliğinde 800 kişinin çalıştığı bir restorasyon ger-
çekleştirilmiştir. Bu benzersiz yapı 1935 yılında modern Türkiye’nin kurucusu Musta-
fa Kemal Atatürk tarafından müzeye dönüştürülmüştür.
Bizans mimarlığının başyapıtı olan Ayasofya mozaiklerinin yapımında altının
yanı sıra gümüş, renkli cam, pişmiş toprak ve renkli taş parçaları kullanılmıştır.
Ayasofya’nın için-
de yer alan mozaik re-
simlerde İsa, Meryem
Ana, havariler, impara-
tor ve imparatoriçe ler,
melekler yer almaktadır.
Ana kubbenin
ağırlığını azaltmak ve
iç mekanı aydınlatmak
amacıyla kırk pence-
re açılmıştır. (Resim
03.51) Duvarlardaki
boş taş çerçevelerde
Bizans dönemine ait
İkonalar bulunuyordu.
Resim. 03.51: Ayasofya’nın içten görünümü, İstanbul
Ayrıca imparatoriçe lo-

78
 SANAT TARİHİ 1

casının ilerisindeki mermer bloklarda yaşam ağacı, balık gibi sembolleri içeren kü-
çük kabartmalar vardır.
Anadolu’da çok tanrılı dinlere ait tapınaklar bazilikaya çevrilmiştir. Bunlara
örnek olarak Apollon Tapınağı Didim, Zeus Tapınağı (Uzuncaburç), Side Bazilikası,
Demre Aziz Nikolaos (Noel Baba), Dereağzı Kiliseleri, Antalya Kesik Minare, Perge ve
Side kentlerindeki Bizans kiliseleri, Binbir Kilise (Karaman) gösterilebilir.

Resim. 03.52: Sümela Manastırı, Maçka

T r a b z o n - M a ç k a ’d a
Karadağ’ın eteklerinde sarp
bir kayalığa Meryem Ana adı-
na kurulmuş Sümela Manas-
tır’ının (Resim 03.52) başlıca
bölümleri ana kayalar kilisesi,
şapel, mutfak, öğrenci odala-
rı, misafirhane, kütüphane ile
kutsal ayazmadan oluşmak-
tadır. Günümüzde müze olan
Sümela Manastır’ındaki fresk-
lerde işlenen başlıca konular
Resim. 03.53: Sümela Manastırı, fresko detayı İncil’den alınmış sahneler, Hz.
İsa ve Meryem Ana’nın yaşa-
mıyla ilgili tasvirlerdir (Resim 03.53, Sümela Manastırı).
II. Sivil Mimari
Antik uygarlığın izleyicisi olan Bizans kentlerinde meydanlar, agoralar, su ke-
merleri, çeşmeler, anayollar, sütunlu caddeler, zafer takları, dikili taşlar yer almakta-
dır. Bizans sivil mimarisinin en iyi görüldüğü yer başkent İstanbul’dur. U biçimindeki
sahada bulunan Hipodrom, kentin eğlence ve siyaset merkeziydi. Burada yer alan

79
SANAT TARİHİ 1

kabartmalarla ve hiyeroglif süslü Dikilitaş (Obe-

lisk) Mısır’dan getirilmiş, Yılanlı Sütun, önemli
anıtlar arasında bulunmaktadır.
Sultanahmet Meydanı’ndaki I. Theodosi-
us Obeliski’nde bulunan kabartmalarda (Resim
03.54) Mısır firavunlarından III. Tutmosis’in za-
ferlerinin betimlendiği granit obeliskin yerleş-
tirildiği taşın dikilişi, oyunları izleyen İmparator
I. Theodosius ve iki oğlu, İmparator II. Valentini-
anus gösterilmiştir.

Resim. 03.54: Theodosius Obeliski

kabartmaları, İstanbul

Bizans’tan günümüze ulaşa-

bilen Tekfur Sarayı (Resim 03.55)
surlarla bitişik olarak inşa edilmiş-
tir. Bugün saraydan geriye cephe
kalıntıları ile avlusundaki bir parça
mozaik kalmıştır. Taç giyme ve tah-
ta çıkma törenlerinin yapıldığı Tek-
fur Sarayı taş ve tuğladan yapılmış
olup, üç katlı ve kubbelidir.
Resim. 03.55: Tekfur Sarayı, İstanbul
Su Kemerleri:Roma
İmparatorluğu’nun devamı
olan Bizans’ta su mimarisine
çok önem verilmiştir. Yerleşim
merkezlerine yakın yerler-
deki kaynaklardan getirilen
sular sarnıçlarda toplanmış,
çeşmeler aracılığıyla da halka
ulaştırılmıştır. Yerebatan Sara-
yı (Resim 03.56), Binbir Direk
Sarnıcı, Zeyrek Sarnıcı’ dır.

Resim. 03.56:Yere Batan Sarayı, İstanbul Suyu taşıyıp şehre ge-

tiren kemerlerin en güzeli İs-

80
 SANAT TARİHİ 1

tanbul’daki Valens (Bozdoğan) Su Kemeri’dir.

Bunların dışında ise Trakya’da Gümüşpınar ve Keçigerme su kemerleri bulun-
maktadır.
Surlar ve Kaleler: İstanbul ve Anadolu’nun birçok yerleşim yerinde surlar ve
kaleler inşa edilmiştir. Bunların büyük bir bölümü Roma döneminde yapılmış, Bizans
döneminde onarılmıştır. İstanbul ve İznik kent surları bunlara örnektir. İstanbul’da-
ki surlar 5. yüzyılda yapılmıştır. Kenti bütünüyle çevreleyen bu surlar kara ve deniz
surlarıdır. Surların üzerinde yer alan kapıların içinde en önemlisi Yaldızlı Kapı ya da
Altın Kapı olarak adlandırılan kapıdır. Diğerleri ise, Belgrad, Silivri, Mevlana, Suluku-
le, Edirne ve Topkapı’dır. İznik surları Bizans döneminde büyük onarımlar geçirerek
yenilenmiştir.

b. Resim Sanatı (Fresko ve mozaik)

Bizans resminde fresko ve mozaik tekniği ile yapılan resimler önemli bir yer
tutmaktadır. Bunların dışında Bizans dünyasında ikonalar, dinsel kitap resimleri,
minyatürler ve kumaş resimleri de bulunmaktadır.
Bizans sanatında çok önemli bir yer tutan yaş sıva üzerine toprak boyalarla
yapılan duvar resmi olan fresko ile birçok dinsel yapının içi süslenmiştir.
Küçük, birbirinden farklı, üç boyutlu parçaları bir yüzey üzerinde yan yana ge-
tirmek suretiyle resim oluşturma tekniği olan ve ilk kez beş bin yıl önce Sümerlilerin
kullandığı mozaik tekniğini Bizanslılar daha da ileri götürmüşlerdir.
Erken Bizans Dönemi’nde (5-6. yy) daha çok Hıristiyanlıkla ilgili konular işlen-
miştir. Bu dönem eserleri arasında Ayasofya, Aya İrini, Küçük Ayasofya önemli örnek-
lerdir. Fakat 726-842 yılları arasındaki ikonoklast akımlar sırasında bu dönem resim-
lerinin yok edilmesi nedeniyle fazla bir bilgi günümüze ulaşamamıştır.
İstanbul’da bu dönemden kalma
tek örnek Kalenderhane Camii’nde or-
taya çıkarılan “Meryem ve Çocuk İsa”
(Resim 03.57) konulu mozaik resimdir.
İkonoklazma Dönemi ‘nde (725-
843) Bizans İmparatorluğu ‘nda İko-
noklast adı verilen, tasvire karşı bir
hareketin doğmasının nedenleri ara-
sında şunları sayabiliriz: Anadolu insa-
nının resmi, tapınma aracı olarak gör-
memesi, kutsal tasvirlerden uzak bir
din olan Museviliğin etkisi. 7. yüzyılda
Resim. 03.57: “Meryem ve Çocuk İsa” İslamiyet’in Anadolu’nun güneyindeki
bölgelerde yayılışı ve etkili olmasıdır.
İkonoklast akımlar sonunda Bizans ‘ta çok sayıda resim ve fresko yok edilmiştir. Bu
dönemde kilise duvarlarına balık, üzüm, horoz resimleri ve haç şekilleri yapılmıştır.

81
SANAT TARİHİ 1

Orta Bizans Dönemi’nde (843-1204) 843’te ikonoklast akımlarının sona erme-

siyle İstanbul ve Kapadokya yeni dönem Bizans resim sanatının en önemli yeri ol-
muştur. Bu dönemde kilisenin getirdiği değişiklikler resim sanatında etkili olmuştur.
En önemli plan tipi olan kapalı Yunan haçına uygun olarak inşa edilen kiliselerde re-
simleme kurala bağlanmıştır.
İstanbul Ayasofya Kilisesi’nin mozaik resimleri, Orta Bizans Dönemi’ne ait olup
9-12. yüzyıllar arasındaki Bizans mozaik sanatındaki gelişmeleri simgelemektedir.
Orta Bizans çağının resim örnekler; Kapa-
dokya (Nevşehir- Ürgüp- Göreme) bölgesinde
yer alır, tüf kayaları içine oyularak yapılan kili-
selerdeki resimlerin konuları arasında benzerlik
olmakla beraber renk anlayışları farklılıklar gös-
termektedir. Resimler genelde basit bir üsluba
sahip olup derin bir dinsel coşku taşımaktadır.
Kapadokya’daki Tokalı, Çarıklı, Elmalı ve
Karanlık Kilisesi (Resim 03.58) önemli örnekler
arasındadır.
Son Bizans Dönemi’nde (1261-1453) re-
sim sanatında önemli değişiklikler olmuştur. Bu
değişikliklerin başında kilisenin koyduğu katı
uygulamaların son bulmasıdır. Bu da yapılan
eserlere canlı ve hareketli bir anlatım kazan-
dırmıştır. Değişikliklerin bir başka nedeni de
Resim. 03.58: Karanlık Kilise,
Latin istilasının sanatçılara etkisi yanında Doğu
Kapadokya
ve Batı anlatım tarzlarının Bizans sanatı içinde
gerekli ortamı bulabilmesidir.
Dönemin en önemli ör-
nekleri İstanbul Kariye Camii
‘nde bulunmaktadır. Yapıdaki
mozaik ve freskler 14. yüzyıla
tarihlenmektedir. Nartekste
Meryem ve çocuk İsa, İsa’nın
doğumu ve mucizeleri sahne-
leri vardır. Diriliş ve Meryem’in
Ölümü sahnelerinde zengin,
göz alıcı renkler kullanılmıştır.
Kariye Camisi ‘nin ek ya-
pısında ise apsis içinde Anas-
Resim. 03.59: Kariye Camisi, Anastasis (Diriliş) freskosu, tasis (Resim 03.59), tonozda
İstanbul

82
 SANAT TARİHİ 1

Son Yargılama, kilise adamları, savaşçı aziz resimleri fresko tekniğiyle yapılmıştır.
Dönemin resim örnek-
lerinin bulunduğu diğer ya-
pılar ise İstanbul’da Fethiye
Camii (Resim 03.60), Vefa Kili-
sesi, Trabzon Ayasofya Kilisesi
(Resim 03.61) ve çok geç bir
dönemde yeniden yapılan
freskolanyla Trabzon Sümela
Manastırı’dır.
İkonalar: Hz. İsa, Mer-
yem Ana, azizler ve onların
yaşamlarının canlandınldığı
Resim. 03.60: Fethiye Camii, İstanbul taşınabilir özelliği olan resim
levhalarıdır. İkona yapımın-
da en yaygın kullanılan malzeme ahşap-
tır. Ahşap dışında mermer, fildişi, metal,
mine ve mozaik türü malzemeler de kul-
lanılmıştır. İkonalar genellikle dikdörtgen
ahşap levhalardan oluşur. 5. yüzyıldan
itibaren gelişme gösteren ikona sanatı
12. yüzyıldan sonra çeşitli ülkelere yayıl-
mıştır. Koruyucu özelliğine inanıldığı için
atölye, dükkân gibi birçok yere asılmıştır
(Resim 03.62).

Resim. 03.61: Ayasofya Kilisesi, Trabzon

Minyatürler: El yazmalarına metni açıkla-

mak amacıyla yerleştirilen açıklayıcı resimlerdir.
Minyatürlerin genellikle papirüs ve parşömen
üzerine yapıldığı görülmektedir. Bizans minya-
türlerinde hareketlerin ve giysilerin ayrıntılarıyla
işlenmiş olması Bizans minyatürlerinde sanatının
kendine özgü üslubunu yansıtmaktadır.
Minyatürler, dini ve din dışı kitapları resim-
lemek için yapılmıştır.

Resim. 03.62: İkona

83
SANAT TARİHİ 1

OKUMA METNİ

Urartu mühür örneği

MÜHÜRLER
Hitit uygarlığından günümüze ulaşan belgeler içinde mühürlerin özel bir yeri
vardır. Mühürler üzerinde sadece Hitit memurlarının veya herhangi bir unvana sa-
hip olmayan erkek ve kadınların adlarının yazıldığı hiyeroglif işaretleri değil deko-
ratif malzeme olarak, insan ve hayvan tasvirleri bulunur. Bunların Hititlerin ürettiği
heykelcikler ve kabartmalar dışında görsel sanat ürünlerinin en güzel ve en fazla
sayıdaki örneklerini oluşturur. Ayrıca, Hitit yazılı belgelerinde okuduğumuz birçok
dini ritüelin resim olarak anlatımlarını içerirler. Bu sahnelerde metinlerden sadece
adlarını bildiğimiz birçok kült eşyasının, mobilyanın giysinin ve çanak çömlek türü-
nün, bazı bitki ve hatta ekmek cinsinin yer alması sayesinde Hitit maddi kültürüne
ait bilgilerin bir kısmını da mühürlerden öğreniyoruz.
Güvenlik garantisi işlevine sahip mühürler yazılı belgeden çok bir kap, bir pa-
ket ya da bir mekanın içeriğinin güvenliği anlamına gelir. Bu uygulama, kurşun pos-
ta mühürleri ile günümüze kadar sürmüştür.
Kil tabletlerin üzerine çivi yazısı ile yazılmış belgelerin mühürlenmesi, bunla-
rın üzerine mühür batırılması sonucu, mühür yüzeyine kazınmış işaretlerin ya da bit-
kisel, geometrik süslerin tablet üzerine kabartma olarak aktarılması anlamına gelir.
Hitit mühürleri çivi yazısı ve hiyeroglif ile yazılıyordu. Ancak çivi yazısı kullanı-
mının sadece kral, kraliçe ve bazı kral ailesi üyelerinin mühürlerine özgü bir ayrıcalık
olduğu anlaşılır. Genel olarak memur ve halk mühürlerinde sadece hiyeroglif yazısı
yer almaktaydı. Unvanlı ve unvansız kişilerin mühürlerinde sadece hiyeroglif kulla-
nılması ve böyle mühürler içeren bullaların tahta tabletlere bağlanmış olması halka
açık yerlerdeki anıtlar üzerinde de yalnızca hiyeroglif yazıtların bulunması Hititler
döneminde yaygın olan yazı sisteminin uygulandığını ortaya koyar. Çivi yazısı ve
Hititçenin resmi yazı ve dil halinde kaldığı görülür.
Arkeo Atlas 2004 Prof. Dr. Ali DİNÇOL

84
 SANAT TARİHİ 1

ÖZET
İlk Çağ’da Anadolu’da Hitit, Frig, Lidya ve Urartu devletleri kurulmuştur.
Hititler Orta Anadolu, Frigler ise Van Gölü çevresine yerleşmişlerdir.
Başkentleri Hattuşaş olan Friglerde surlar, kapılar, sfenksler, tapınaklar ilk göze
çarpan mimari eserlerdir. Hitit mimarisinde tapınaklar çok önemli bir yer tutar. Ta-
pınak ve surlarda taş bloklardan oluşan orthostatlı duvarlar bulunur. Yapılarda iri
taşlar, kerpiç tuğlalar, çatılarda ise ahşap malzeme kullanılmıştır. Alacahöyük’teki
sfenksli kapı, Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı’ndaki kabartmalar Hitit heykel ve kabart-
ma sanatında önemli eserler arasında sayılmaktadır. Maden işçiliği çok ilerlemiştir.
Mühürler, keramikler, hayvan şekilli kaplar Hitit sanatının önde gelen sanat eserleri-
dir. Kaya kabartma sanatı geleneğinin en anıtsal örneği İvriz’deki kabartmadır.
En parlak dönemini Kral Midas döneminde yaşayan Frigler, başkentleri
Gordion’u megaron planlı olarak inşa etmişlerdir. Friglerin tümülüs adı verilen me-
zar odaları arasında en büyüğü Gordion’daki “Büyük Tümülüs”tür. Frig heykelleri ki-
reçtaşı, fildişi ve ağaçtan yapılmıştır. Bunların içinde en güzelleri ana tanrıça Kybele
adına yapılmış olanıdır. Tümülüslerden çıkan mobilyalar, kemer tokaları, kilimler dö-
nemin ticari malları arasında yer almaktadır. Seramikler ise geometrik şekiller ve çe-
şitli hayvan figürleriyle süslüdür. Fibula adı verilen süslü çengelli iğneler tapınaklara
ve mezarlara adak eşyası olarak konulmaktadır.
Lidya uygarlığının en büyük özelliği ilk kez parayı kullanıma sokmuş olmaları-
dır. Başkentleri Sardes’ta resmi daireler, saraylar, pazar yerleri şehrin güçlü ekonomi-
sinin mimariye yansımasının göstergeleridir.
Sardes’taki Kybele tapınağı bilinen en güzel örneklerden biri olarak kabul edil-
mektedir. Lidya tümülüslerinde zengin ölü hediyeleri bulunmuştur. Lidya maden sa-
natının benzersiz örnekleri içinde altın, gümüş kaplar, takılar ve mühürler önemli
bir yer tutmaktadır. Tümülüslerdeki heykellerde Doğu ve Batı etkilerinin kaynaştığı
görülmektedir. Uşak Müzesi’ndeki sfenks heykelleri, ayakta duran kadın, uzanmış
keçi ve insan başı heykelleri Lidya heykel sanatının dikkat çekici örneklerindendir.
Urartu sanatı ise, çok sütunlu “apadana” adı verilen kabul salonları ile yüksek
kalelerle özdeşleşmiştir. Urartularda tunç işçiliği gelişmiştir. Eserler arasında kanat-
ları kartal, gövdesi aslan biçimli grifonlar, geyik kabartmaları, aslan heykelcikleri sa-
yılabilir.
Hitit, Frig, Lidya ve Urartu devletlerine ait sanat eserlerini kazı yerlerinde ve
müzelerimizde görebiliriz.
Yunanlılar Batı Anadolu’da Efes, Milet, Foça, Bergama ve İzmir gibi kentlerde;
Romalılar Yunan uygarlığının yaşam alanı seçtiği yerlerde; Bizanslılar ise, daha çok
sayıda olmak üzere İstanbul, Kapadokya bölgesi ve Anadolu’nun çeşitli yerlerinde

85
SANAT TARİHİ 1

kendi kültürlerini yansıtan yapılar inşa etmişlerdir.

Yunan mimarisinde polis denilen kentler birbirine paralel ve dik sokaklardan
oluşan ızgara planla yapılmıştır. Yunan kentlerinin merkezinde megaron yapılı tapı-
naklar, Pazar yerleri (agora), müzik evleri (odeon), kütüphaneler, stadyumlar (stadi-
um), spor yapılan yerler (gimnasium), çeşmeler (nymphaeum) bulunuyordu. Tepe
yamaçlarına inşa edilen taş tiyatrolar kentlerin vazgeçilmez mimari eserleri arasın-
daydı.
Yunan mimarisinde yapı tipleri içinde önemli yeri olan tapınak mimarisinin
bütün özelliklerini Anadolu’da görmekteyiz.
Dor nizamındaki en önemli örnek Assos’taki (Behramkale) Athena Tapınağı’dır.
İyon nizamının en bilinen örneği Efes Artemis Tapınağı’dır.
Dünyanın yedi harikasından biri olan Halikarnasos’taki (Bodrum) Mousolos
(Movzolos) İyon nizamında yapılmıştır. Korent nizamında ise Silifke Uzuncaburç’taki
Zeus Tapınağı Anadolu’daki en önemli örnekler içinde yer almaktadır.
Yunan kabartma ve heykel sanatı; Arkaik dönem, Klasik dönem ve Helenistik
dönemler içinde incelenmektedir. Anıtsal heykel sanatının ortaya çıktığı dönem ola-
rak adlandırılan Arkaik dönemde özgün eserler yapılmış, vücut anatomisi mükem-
mel biçimde işlenmiştir. Klasik dönemde Miron (Disk Atan Atlet heykeli), Fidyas (At-
hena heykeli), Praksiteles (Çocuk Diyonizos’u Kolunda Taşıyan Hermes) Polykleitos
(Mızraklı Atlet) Leachares (Belvedere Apollon’u), Skopas (Mouseleum’daki heykel ve
kabartmalar) en önemli sanatçılardır.
Gerçekçi karakter portrelerinin görüldüğü Helenistik dönemde Bergama
Okulu’nun etkileri vardır. Lysippos (Atlet Heykeli) ve Laokoon Heykel Grubu bu dö-
neme ait ünlü eserlerdir.
Mimari eserlerin alınlıklarında, metoplarında, frizlerinde kabartmalara yer ve-
rilmesi bu sanatın önemli bir yere sahip olduğunun göstergesidir. Ağlayan Kadınlar
Lahdi önemli örnekler arasında sayılmaktadır.
Kendini öncelikli olarak mimaride gösteren Roma sanatı, kemer ve kubbe tek-
niğinin geliştiği tapınak, tiyatro, stadyum, hipodrom, forum, bazilika, su kemeri, tak,
sütunlu cadde, saray, arena, ev ve kütüphanelerden oluşmaktadır.

86
 SANAT TARİHİ 1

TEST III

1. Aşağıdaki mezar yapılarından hangisi Mısır uygarlığına ait değildir?

A. Mastaba
B. Düz piramit
C. Ziggurat
D. Basamaklı piramit

2. Üst üste oturtulmuş kerpiç taraçalardan oluşan kule şeklindeki Sümer

tapınaklarına ne ad verilir?
A. Piramit
B. Kaya tapınağı
C. Ziggurat
D. Mastaba

3. Sümer kabartması Akbabalar Steli’nin konusu aşağıdakilerden hangisidir?

A. Keşif yolculuğu
B. Savaş
C. Göç
D. Barış antlaşması

4. Yazılıkaya Açık Hava Tapınağı aşağıdaki yerleşim yerlerinden hangisindedir?

A. Boğazköy
B. Alacahöyük
C. İvriz
D. Sardes

5. Yunan mimari örneklerinden olan İyon nizamında inşa edilmiş, dünyanın yedi
harikasından sayılan eser, aşağıdakilerden hangisidir?
A. Mausoleium (Bodrum)
B. Athena Tapınağı(Behramkale)
C. Artemis Tapınağı (Efes)
D. Apollon Tapınağı(Didim)

87
 4. ÜNİTE
AVRUPA SANATI

Pisa Katedrali
SANAT TARİHİ 1

NELER ÖĞRENECEĞİZ?

Bu ünitenin sonunda;
1. 10 ve 13. yüzyıllar arasında doğan Avrupa sanatını tanıyabilecek,
2. 10 ve 13. yüzyıllar arasında Avrupa mimarisinin gelişme sürecini, özellikle-
rini, dinî ve sivil mimari örnekleriyle birlikte izleyebilecek,
3. Avrupa sanatının Gotik, Roman, Rönesans ve Barok sanatı örneklerini kar-
şılaştırabileceksiniz.

ANAHTAR KAVRAMLAR

Katedral
kripta rozet

koro portal

tonoz vitray
kemer

90
 SANAT TARİHİ 1

1. ROMAN SANATI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Toplumsal ve siyasal dönüşümlerin Orta Çağ’da sanat üzerinde etki-

lerini araştırınız.
2. Roman sanatının doğuşunu hazırlayan etkenleri araştırınız.
3. Rönesans dönemi toplum ve düşünce yapısı sanatı nasıl yönlendir-
miştir?

Roman sanatı 10
ve 13. yüzyıllar arasın-
da Fransa’da doğmuş
ve Almanya, İspanya,
İngiltere’de yayılmış
Orta Çağ sanatıdır. (Re-
sim 04.01)
Orta Çağ boyunca
sanat, kilisenin önemini
artıran bir etken olduğu
için bu dönemde kilise,
devlet, din adamları ve
soylular, krallar kilise
Resim. 04.01: Notre Dame le Grande Katedrali, Fransa
yapımına yoğun bir bi-
çimde ağırlık vererek
anıtsal bir mimari üslubunun yaratılmasına neden olmuşlardır. Bu görkemli eserler
arasında kiliseler, manastırlar ve katedraller inşa edilmiştir. (Resim 04.02)
Bu yüzden Roman sanatı ve dini mimari birbiriyle ilişkilidir.

Genel Özellikler:
Roman mimarisi tonoz ve kubbe mimarlığıdır.
Kubbe ve tonozların ağırlığa dayanabilmesi amacıyla pencereler küçük tutul-
muş, duvarlar kalın yapılmıştır.
Yapılarda eski dönemdeki bazilika planı tercih edilmiş, Roman mimarisinde
özenle işlenmiş kesme taş kullanılmıştır.
Yapılarda karşılaşılan önemli bir özellik de içte ve dışta yuvarlak kemerlerin
kullanılmış olmasıdır.

91
SANAT TARİHİ 1

Girişi oluşturan Batı kıs-

mında kuleli bir cephe göze
çarpar. Küp biçimli sütun
başlıkları, koro bölümünün
altına kripta denilen yer altı
mezarlarının yerleştirilmesi,
orta nefin yükseltilmesi, ta-
vanların tonozlarla örtülmesi
yapılan yenilikler arasındadır.
Bu dönemde kiliselerin cep-
heleri heykel ve resimlerle be-
zenmeye başlanması heykel
sanatının daha da ilerlemesini
sağlamıştır.

Resim. 04.02: Modena Katedrali, İtalya

Bezemeye geometrik ve
bitkisel ögeler egemendir. Bitki,
hayvan, insan figürleri (Resim
04.03) ve kutsal simgeler Roman
sanatının bütün dallarına konu
olmuştur.
Erken Hristiyan bazilikala-
rında görülen ince sütunlar yer-
lerini kalın payelere bırakmıştır.
Kilise yapılarına yüksek çan kule-
leri eklenmiştir.
Roman kiliseleri üç neflidir.
Orta nef yan neflere göre daha
geniş ve yüksek tutulmuştur. Resim. 04.03:Vazelay Kilisesi, Fransa

Avrupa’da Roman mima-

risinin yaygın olduğu ülkeler ve tanınmış Roman tarzı eserleri aşağıdadır:
Fransa’da Roman Sanatı: 10. yüzyıl ortalarından başlayarak Roman sanatının
ortaya çıktığı Fransa’da Normandiya orta nefin üzeri kaburgalı çapraz tonozla örtül-
düğü ilk bölgedir.

92
 SANAT TARİHİ 1

Vazelay Sainte Madele-

ine (Santa Madlen) Kilisesi:
Bazilikal planlı, kaburgalı tonoz-
ludur. 12. yüzyıl başında inşa
edilen kilisenin iç mekanı ya-
lındır. Orta nef yandaki neflere
göre daha yüksektir. Bağlayıcı
kemerler renkli taştandır. Apsis
ise çok zengin görünümlüdür
(Resim 04.04).
Cluny (Kulini) Kilisesi, Not-
re Dame de la Grande, St. Etien-
ne (Sen Et yen) Kilisesi önemli
eserler arasındadır.
Almanya’da Roman Sa- Resim. 04.04:Vazelay Sainte Madeleine Kilisesi, Fransa
natı: Roman mimarlığı ilk ör-
neklerini Almanya’da vermiştir. En önemli yapı Speyer (Spayer) Katedrali’dir (Resim
04.05). Almanya’da Roman mimarisinin getirdiği özelliklerden en önemlisi sayılan
çift apsis uygulamasıdır.

Resim. 04.05: Speyer Katedrali. Almanya Resim. 04.06: St. Michael Kilisesi, Hildesheim
Almanya
St. Michael (Sent Mişel) Kilisesi: 1010 - 1013 yılları arasında inşa edilen çift ko-
rolu, çift apsisli, çift transeptlidir. Duvarları kesme taştan düz ve masiftir (Resim 04.06).
Trier (Triye), Köln, Worms, Mainz (Mayns) Kiliseleri Roman üslubunun başlıca
örnekleridir.
İtalya’da Roman Sanatı: Roman mimarisinin İtalya’ya gelişi Almanya’dan olmuştur.
Roman üslubu İtalya’da antik geleneklerini sürdürmüştür.

93
SANAT TARİHİ 1

Pisa Katedrali: Eğri

çan kulesi ve vaftizhanesi ile
dünyanın gözde yapılarından
biridir. 2. yüzyılda bazilika
planında yapılmıştır. Kulenin
eğriliği inşaatın ileri bir safha-
sında zemindeki çökmeden
oluşmuştur. Eser, katedral ve
vaftizhane ile büyük bir uyum
içindedir (Resim 04.07).

Resim. 04.07: Pisa Katedrali, İtalya

İspanya’da Roman Sanatı: Çeşitli bölgelerin etkilerinin görüldüğü İspanya’da

Fransız ve Lombart etkileri vardır. Kiliselerde yalınlık ve güçlü biçimleme ağırlık ka-
zanmıştır. İspanya Roman mimarisinde en önemli yapı, 1492’de inşa edilen Santiago
del Compostella (Santiago del Kompestella)’dır (Resim 04.08).
İngiltere’de Roman Sanatı: St Albans Katedrali İngiltere’deki Roman sanatı
örneklerindendir (Resim 04.09).

Resim. 04.08: Santiago del Compostella Resim. 04.09: St Albans Katedrali, İngiltere
Kilisesi, İspanya

94
 SANAT TARİHİ 1

2. GOTİK SANATI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Gotik sanat eserlerinin dönemlerinde kullanım amaçlarını araştırınız.

2. Gotik sanat eserleri içinde en çok öne çıkanları hangileridir?

12. yüzyılın ilk yarısında Fransa’da ortaya çıkan ve yüz yıl içinde bütün Avrupa’ya
yayılan Gotik sanat akımı Orta Çağ sanat gelişiminin son büyük dönemidir. Bu sanat
akımı Fransa’da doğduktan sonra hızla Almanya, İngiltere, İspanya ve Flemenk ülke-
lerine yayılmıştır.
Merkezi krallık yönetiminin güçlenmesi, ulaşımın gelişmesi, komşu bölgelerin
birbirini daha iyi tanımaları nedeniyle bilgilerin ve yapım yöntemlerinin yaygınlık
kazanması, ticaretle zenginleşmiş yeni bir sınıfın ortaya çıkışı Gotik üslubun doğuş
nedenleri arasındadır. Ayrıca varlıklı kişiler katedrallerin yapımına büyük katkı sağ-
lamışlardır.

Genel Özellikler:
Gotik mimaride ortada kesişen
kemerler örüldükten sonra araları dol-
durularak sivri çapraz tonozlar yapma
yöntemi bulunmuştur.
Tonozları taşıyan paye sıraları-
nın araları pencerelerle ve renkli cam-
larla kaplanarak kiliselerin içi, dış dün-
yaya açılmıştır (Resim 04.10).
Böylece gökyüzüne yükselen
sivri tonozlar, sivri kemerler ve sütun-
lardan oluşan zarif ve görkemli Gotik
Resim. 04.10: Gotik Pencere kiliseler doğmuştur.
Kiliselerin portallerinin çevresi
Tevrat ve İncil’den alınmış konuları anlatan heykel ve kabartmalarla süslüdür.
Çift kuleli cephe uygulaması sürdürülmüştür. Sütun başlıkları bitkisel süsle-
melerle bezenmiştir.
Fransa’da Gotik Sanatı: Roman mimarisinde ayrı ayrı görülen sivri kemer,
kaburgalı tonoz ve uçan payandaların birleştirilmesi farklı bir üslubu oluşturmuştur.
Gotik mimarisinin en önemli eseri Paris’teki Notre-Dame Katedrali’dir (Resim 04.11).

95
SANAT TARİHİ 1

Resim. 04.11: Notre-Dame Resim. 04.12: Notre-Dame Katedrali,

Katedrali, Paris Gül pencere
Yapının ön cephesinde zengin dekorasyonuyla üç portal, heykeller ve bir gül
pencere (Resim 04.12) bulunmaktadır. Cephe portali içleri plastik figürlerle dolu şe-
ritlerle süslüdür. İç mekanda Korint başlıklı sütunlar ve aydınlatıcı pencereler yer
almaktadır.

Chartres (Şartır) Katedrali: (Fran-

sa); İki yanında yükselen güçlü kuleleriyle
görkemli bir görüntü sergileyen katedral,
eski bir Roman kilisesinin üzerine 1194 -
1220 yılları arasında yapılmıştır. Duvarların
içine oyularak yapılmış, heykellerle süslen-
miş yan kapılar, payanda ayakları ve ke-
merler yapının dikkat çeken özellikleridir.
(Resim 04.13).

Resim. 04.13: Chartres Katedrali, Fransa

96
 SANAT TARİHİ 1

Reims (Rems) Katedrali: (Fransa) Yapımına 1211 yılında başlanan katedral

1290’da bitirilmiştir. Fransız kralların taç giyme kilisesi olan Reims Katedrali (Resim
04.14-15) üç netli bazilikadır. Yapının etrafı ince işlemeli payandalarla çevrelenmiştir.

Resim. 04.14: Reims Katedrali, Fransa Resim. 04.15: Reims Katedrali,F ransa

Amiens (Amiyens)
Katedrali: (Fransa) 1220 -
1269 yılları arasında inşa
edilen keskin çizgilerle do-
natılmış Amiens Katedrali
üç nefli bazilikadır. Koro bö-
lümü beş neflidir. Pencere
düzeninde önemli ilerleme-
ler sağlanan katedralde bü-
tün pencereler kendi içinde
bağımsız tek bir birim ola-
rak ele alınmıştır. Amiens
Katedrali’nin cephesinde
dantel gibi işlemede üç
anıtsal portal, galeri, krallar
Resim. 04.16: Amiens Katedrali, ana giriş galerisi ve gül pencere gö-
rülmektedir (Resim: 04.16)
Almanya’da Gotik Sanatı: Alman Gotiğinin özellikleri arasında tek kuleli cep-
heler ve bazilika planının yerine geçen hol kiliseleri sayılabilir. Bu tür yapılar yüksek-
likleri ve genişlikleri ayrı olan bölümlerden oluşmuştur.

97
SANAT TARİHİ 1

Köln Katedrali: Koro (Kiliselerde

Resim. 04.17: Köln Katedrali, Almanya
absesin önünde yer alan bölüm) bölü-
mü oldukça yüksek olarak yapılmıştır.
Yapımı 1248’de başlanıp 632 yıl süren
katedralin dış yüzü payanda düzen ve
süslemelere önem verilmiştir. (Resim
04.17).
Ulm Katedrali: Günümüzde dün-
yanın en yüksek kilisesi olarak bilinmek-
tedir. Almanya’nın Ulm şehrinde bulu-
nan katedral Gotik mimarinin en dikkati
çeken örnekleri içinde yer almaktadır.

Batı cephesinin ortasında bir kulesi var-

dır. Katedralin cephesindeki payeler (ya-
pıda taşıyıcı ayak) gökyüzü yönünde gi-
derek incelerek yükselmektedir (Resim
04.18)
İsparıya’da Gotik Sanatı: Gotik
dönemi içine alan 13 ve 14. yüzyıl mima-
risinin en dikkat çeken özelliği İslam sana-
tı etkisinde eserlerin yapılmış olmasıdır.

Resim. 04.18: Ulm Katedrali, iç görünüm,

Almanya

Burgos Katedrali: Burgos şehrin-

de Gotik tarzdaki katedralin Aziz Meryem
adına 1221 yılında yapımına başlanmıştır.
Önemli Gotik yapılar içinde bulunan kated-
ral, oldukça zengin bezemelidir. Malzeme-
yi yok eden ağırlıksız bir Gotik anlayışla ele
alınmıştır (Resim 04.19).
İspanya Gotik sanatı katedralleri için-
de yer alan Toledo, Barcelona ve Sevilla
önemli örnekler arasındadır.

Resim. 04.19: Burgos Katedrali, İspanya

98
 SANAT TARİHİ 1

İtalya’da Gotik Sanatı:

Floransa Katedrali: İtalya’da
Floransa kentinde 1296 - 1436 yılla-
rı arasında inşa edilmiştir. Katedral
renkli mermer cephe kaplamala-
rıyla Romanesk üsluba da yakındır.
İç mekanda Rönesansı çağrıştıran
bir açık seçiklik göze çarpar. Yapı-
nın planı Latin haçı biçiminde olup
haçın kesişme noktasında yer alır.
Çan kulesi yapıdan bağımsızdır.
Rönesans döneminin ilk önemli
mimarlık eserlerinden olan kub-
beyi inşa eden ünlü mimar Filippo
Brunelleschi’dir. Tepede yer alan
aydınlık feneri ile bu kubbe bütün
Rönesans kentlerinin vazgeçilmez
parçası olan benzer kubbelerin de Resim. 04.20: Floransa Katedrali, İtalya
ilk örneği olmuştur. Dış cephesinin
renkli mermerle kaplandığı, bir yapı grubunun arasındaki katedral, Floransa’nın
önemini simgelemesi için inşa edilmiştir (Resim 04.20).

Resim. 04.21: Dojlar Sarayı, Venedik

Dojlar Sarayı: 1309 - 1425 yılları arasında inşa edilen bütünüyle Venedik Go-
tiğinin zarif bir örneği olan sarayda geniş kemerlerin bulunduğu birinci katın üze-
rinde daha ince kemerli, sütunlu bir galeri katı vardır. Çok geniş kemerli pencereler

99
SANAT TARİHİ 1

ve duvardaki baklava motifli süslemeler dikkat

çekicidir. Dantel görünümündeki yapıda çeşitli
sanatların etkisini birarada görmek mümkün-
dür. Sarayın üst katı ise bütünüyle renkli moza-
iklerle kaplanmıştır. Resim: (04.21).
İtalya’daki diğer önemli Gotik yapılar;
San Francesco (San Françesko) Katedrali, Siena
(Siyena), Orvietto katedralleri (Resim 04.22) ve
Belediye Sarayı’ dır.
İngiltere’de Gotik Sanat: Gotiğin baş-
lıca özelliği olan kaburgalı tonozların Durham
Katedrali’nde kullanılmasına karşın İngiltere’de
Gotik üslubun yayılması zaman almıştır. İngiliz
Gotik sanatının göze çarpan özelliklerinden bi-
risi de dekorasyona olan ilgidir. Sütun başlıkla-
rı, konsollar yaprak motifleriyle süslenmiştir.
Resim. 04.22: Orvietto Katedrali, İtalya
İngiltere’de Norman Katedralleri üslubu
öne çıkmıştır. Canterbury (Kanterbori)(Resim:
04.23/24), Winchester (Vinçestır), Norwich (Norviç), Ely (Eli) ve Lincoln (Linkoln) Ka-
tedralleri daha sonraki Gotik dönem özellikleri taşıyan eserlerdir.

Resim. 04.23: Canterbury Katedrali, Resim. 04.24: Canterbury Katedrali, iç görünüm

İngiltere

100
 SANAT TARİHİ 1

Lincoln (Linkoln) Ka-

tedrali: Yatay bir cephe düzeni
bulunan Lincoln Katedrali’nde
derinlik etkisini artırmak ama-
cıyla ayaklardaki çubuklardan
çıkan kaburgaların tümü, çatı
tonozları boyunca yelpaze gibi
açılmıştır. Katedralin orta kule-
si Gotik sanatın göz alıcı örnek-
lerindendir (Resim 04.25).

Resim. 04.25: Lincoln Katedrali, İngiltere

Roman ve Gotik Katedrallerinin cephe sistemlerinin farklı yönleri neler-

dir?
Salisbury Katedrali : Kilise planı üç nefli bir bazilika görünümündedir. Portal
üzerinde ortada gül pencere vardır.

Resim. 04.26: Salisbury Katedrali, İngiltere Resim. 04.27: Wells Katedrali, İngiltere

Salisbury (Salisböri), (Resim 04.26) Wells (Vels) (Resim 04.27) Katedralleri İngil-
tere’deki diğer tanınmış eserler arasında yer almaktadır.

101
SANAT TARİHİ 1

3. RÖNESANS SANATI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. Rönesans’ı hazırlayan nedenleri araştırınız.

2. Rönesans ‘ın resim sanatına getirdiği yenilikler nelerdir?

a. Rönesans Nedir?
Rönesans; İtalya’da I5. yüzyılda başlayan ve 16. yüzyılda doruk noktasına ula-
şan, sözcük anlamı “yeniden doğuş” (Renaissance) olan, Floransa kentinde ortaya
çıkıp, daha sonraları Avrupa’nın başka ülkelerinde de görülen edebiyat, bilim, sanat
alanındaki gelişmeleri içerir.
Rönesans Batı’nın görüşünü tümüyle değiştirmiş, yepyeni bir bakış açısı ka-
zandırmıştır.
Bu dönemin sanatçıları eserlerinde eskiyi yinelemeyi değil, eski mimari ele-
manlardan yola çıkarak yeni eserler ortaya koymayı amaçlamışlardır.
İnsanın ön plana geçtiği bir dönem olan Rönesans, Antik Roma sanatının ye-
niden doğuşudur.
Rönesans’ın İtalya’da ortaya çıkışının başlıca nedeni, I5. yüzyılda ülkedeki eko-
nomik canlanmadır. Yeni dünya görüşünün güçlenmesinde hümanistler kadar Flo-
ransa, Cenova ve Venedikli tüccarların da büyük katkısı olmuştur. Edebiyat, felsefe,
bilim, sanat ve siyaset alanlarında Orta Çağ kavramlarının değişmesi, yeni bir dünya
görüşünün değer kazanması Rönesans’la sağlamıştır. Bu yeniden buluş çağı geç-
mişin ve insan saygınlığının, sanatçı kişiselliğinin de yeniden ortaya çıkarıldığı bir
dönemdir.

b. Rönesans’ı Hazırlayan Nedenler:

Avrupa’da meydana gelen sosyal, siyasal ve ekonomik gelişmeler, hümanizma
hareketlerinin başlaması,
Unutulan Yunan ve Latin kültürlerinin önem kazanması,
Matbaanın bulunmasıyla yeni düşüncelerin, buluşların hızla her tarafa yayıl-
ması, coğrafi keşifler sonucunda Avrupa’da sanattan zevk alan zengin bir sınıfın or-
taya çıkması,
Savaşların ve vebanın bitmesiyle nüfusun artması, kilisenin güç kaybetmesi,
Fikir ve sanat adamlarını koruyan, çalışmalarına katkıda bulunan ailelerin or-
taya çıkması,

102
 SANAT TARİHİ 1

İstanbul’un fethi ile İtalya’ya giden bilginlerin birikimlerini taşımaları,

Eski el yazmaları ve Latince eserlerin ortaya çıkarılması, İslam ülkelerindeki bi-
lim ve sanatın gelişmesi,
Bireysel özgürlüğün ortaya çıkması,
Antik sanatın yeniden gündeme gelmesi için yapılan çalışmalar.

a. Genel Özellikler
Rönesans mimarları geçmiş mimari eserleri inceleyip yararlanmışlar ve mimari
elemanları yeniden yorumlamışlardır.
Önceki dönemlerde olduğu gibi Rönesans sanatında da mimaride ilk sıradaki sa-
natlar içinde bulunan resim, heykel, rölyef ögeleri bütünleyici olarak düşünülmüştür.
Malzeme olarak taş ve mermer kullanılmıştır.
Rönesans mimarisinin özelliklerinde biri de dini mimari örnekleri arasında yer
alan katedral, kilise, bazilika ve şapellerin yanı sıra köşk, saray, ev gibi sivil mimari
örneklerine de yer verilmesidir. Böylece insana ve yaşadığı çevreye özen gösterildi-
ğinin kanıtıdır.
Yapıların cepheleri büyük bir denge içindedir. Zarif ve düzenli sütunlar, kemer-
ler ve çeşitli dekoratif ögeler kullanılmıştır.
Bir bütünlüğün görüldüğü yapı mekanları kare ve dikdörtgen gibi temel plan-
lar meydana getirmiştir.
Çatı desteği olarak tonoz tercih edilmesi, kiliselerde kubbenin vazgeçilmezliği
de Rönesans mimarisinin genel özellikleri arasında sayılmaktadır.

b. Mimarlar
FİLİPPO BRUNELLESCHİ (Filipo Bürüneleski) (1377-1446): Floransa’da
Rönesans öncesi dönemin eserlerinden ve eski Roma mimarlığından etkilenen
Brunelleschi’nin 1434’te tamamladığı Floransa Katedrali’nin kubbesi bütün kiliseler
için örnek olmuştur. Hafif konik formu, basit ve yuvarlak pencereleri ve kırmızı tuğ-
laları ile büyüleyici bir görünümü vardır. Filippo Bruneileschi yapılarının cepheleri,
büyük bir denge ve ritmik bir hareket içindedir.
Sanatçının önemli çalışmaları Floransa Katedrali’nin kubbesi (Resim 04.28).,
San Lorenzo ve San Spirito kiliseleri, Pazzi Şapeli, Pitti Sarayı’dır. Brunelleschi ‘nin
bir önemli eseri de “Floransa Öksüzler Yurdu’dur (Resim 04.29. Yapıda yuvarlak ke-
merler, Korint başlıklı ince sütunlar ve pencerelerde üçgen alınlıklar vardır. Kemerler
arasında ise çocuk kabartmaları bulunmaktadır.

103
SANAT TARİHİ 1

Resim. 04.28: Floransa Katedrali’nin kubbesi Resim. 04.29: Floransa Öksüzler Yurdu

LEONE BATISTA ALBERTİ (1404-1472):

Rönesans’ın en büyük mimarlarından Alberti,
kaleme aldığı “Yapı Sanatının On Kitabı” adlı ese-
rinde bir mimari yapının mükemmelliğinin bo-
yutlarının uyumundan kaynaklandığının altını
çizmiştir.
Alberti, eserlerinde tek nefli ve kubbeli ki-
lise planını seçmiştir. Saint-Andre Kilisesi (Resim
04.30) bu planla inşa edilenler arasında yer al-
maktadır.
Resim. 04.30: Saint-Andre Kilisesi

Alberti’nin eserleri ara-

sında bulunan, 1451’de ya-
pılan Floransa’daki klasik mi-
mari elemanlarla süslenmiş
üç katlı Ruccelai Sarayı (Çizim
04.01) sade ve zarif bir eserdir.
Alt katta Dar, orta katta İyon,
üst katta ise Korint başlıklı
Çizim. 04.01: Ruccelai Sarayı, Floransa
yarım sütunlar kullanılmıştır.
Yuvarlak, çifte pencereler bu-
lunmaktadır.
Rimini’deki San Francesco Kilisesi de Albertin’nin eserlerindendir.

104
 SANAT TARİHİ 1

DONATO BRAMANTE (1444-1515): Miche-

langelo’nun “eski çağdan günümüze adı anılacak en
büyük mimarlardan biri” olarak tanımladığı Braman-
te, İtalyan mimarisinin gelişmesinde önemli rol oy-
nayan sanatçılarındandır.
İtalyan yüksek Rönesansı’nın en önemli sanat-
çılarından biri olan Bramante’nin yaptığı “Tempietto
Kilisesinde (Resim 04.31) benzersiz bir uyum göze
çarpar. Dor düzeninde sütunlarla çevrili yuvarlak
yapı çifte kubbeyle örtülüdür. Tempietto da sanatçı-
nın klasik mimari kurallarım kendi özgün üslubuyla
birleştirdiği eşsiz bir perspektif ve uyum vardır.

Resim. 04.31: Tempietto Kilisesi,

Roma

Bramante’nin anıtsal eserleri arasında yer alan haç planlı “San Petro Kilisesi”
için merkezi planlı yeni bir proje önermiş ancak Bramante’nin ölmesi nedeniyle kub-
beyi ilk gerçek profesyonel mimarlardan biri olan Michelangelo bitirmiştir.
Bramante sanatçı kişiliğini Milano’daki “Santa Maria della Grazie”nin koro bö-
lümünde bütün görkemiyle yansıtmıştır. (Resim 04.32/33)

Resim. 04.32-33: Santa Maria della Grazie Kilisesi, Milano

105
SANAT TARİHİ 1

RÖNESANS HEYKEL SANATI

Rönesans’la birlikte heykel öteki sanat kollarından, özellikle de mimariye bağlı
olmaktan büyük ölçüde kurtarılmıştır. Rönesans sanatında heykelin formu bir sem-
bol olmaktan çıkmış, gerçeği anlatan bir araç haline gelmiştir.

a.Genel Özellikler (konu ve form)

Sanatçılar insanların anatomilerini ve hareketlerini inceleyerek gördüklerini
heykele dönüştürmüşlerdir. Rönesans dönemi heykelinde Tevrat ve İncil’ den alın-
ma sahneler, melekler, azizler ve mitolojik konular öne çıkar. Soylulara ait atlı hey-
keller ve büstler de yapılmıştır. Heykeller binaların alınlıklarını, kiliselerin sunaklarını,
sivil yapıları ve kent alanlarını süslemiştir.
Perspektifin kullanılmasıyla birlikte özellikle kalabalık heykel figürlerinde daha
gerçekçi çalışmalar ortaya çıkmıştır.
Rönesans heykelinde kullanılan malzemeler mermer ve tunçtur.

b.Heykeltraşlar
LORENZO GHİBERTİ (Giberti) (1378-
1455): Floransa Vaftizhanesi için yaptığı “Cen-
netin Kapıları” , İtalyan sanatının başyapıtla-
rındandır. Floransa Vaftizhanesi’nin iki kanatlı
kapısında çerçeveli madalyonlar içinde dini
tasvirler bulunmaktadır (Resim 04. 34).
Âdem ile Havva’nın yaratılması, günah
işleme ve cennetten kovulma gibi sahneler-
de Ghiberti ‘nin doğaya yaklaştığı görülmek-
tedir. Çiçek, meyve ve çeşitli hayvanların da
görüldüğü kabartmalardaki perspektif ve
kendi içindeki derinlik büyük bir uyumu gös-
Resim. 04.34: Cennetin Kapıları, termektedir.
Ghiberti, Floransa Ghiberti’nin “Cennetin Kapıları” dışında
Or San Michele (Or Sen Mişel) Kilisesi için yaptığı “Aziz Stephanus”, sonra da “İki Aziz
Heykeli” ve “Siena Kadetrali Vaftizci Kurnası” kabartmaları bulunmaktadır.
DONETELLO (1386-1466): Eserlerinde antik heykel ve atölyesinde çalıştığı
Ghiberti’den etkilenen Donetello, Rönesans’ın en büyük heykeltıraşıdır. Heykeltıraş-
lık çalışmalarında “Davud Heykeli”, “Gattamelata Atlı Heykeli”(Resim 04.35), Floransa
Katedrali için yaptığı “Şarkıcılar Kürsüsü” en önemli eserleridir.
Davud Heykeli”nde atletik vücutlu bir genç, ağırlığını sağ bacağına vermiş; ra-
hat bir görüntü içindedir. Gattamelata Atlı Heykeli” Rönesans’ın ilk atlı heykeli olma-

106
 SANAT TARİHİ 1

sının yanı sıra Donetello’nun en büyük

eseri sayılmaktadır. Padova’daki heykel-
de atın koşum takımları ve süvarisinin
silahları bütün ayrıntılarıyla işlenmiştir.
Donetello, kuvvet, incelik ve sessizliği bir
araya getirmiştir. Süvari ve at birbirleriy-
le bütünleşmiştir. Süvari sağ elindeki bir
asa ile atın yanına astığı kılıcıyla arkasına
bağlanmıştır. Uzun mahmuzları ise den-
geyi sağlamaktadır.
“Şarkıcılar Kürsüsü”nde betimlenen
çocuklar ise neşeli ve yaşam sevinci için-
dedirler.
Resim. 04.35: Donetello, Gattamelata Atlı
Heykeli, Padova

BUNAROTTİ MİCHE-
LANGELO (Mikelanj) (1445-
1564): Heykeltıraş, ressam,
mimar ve şair olan Miche-
langelo çocuk kral “Davut
Heykeli”ni yaptığında yirmi
altı yaşındadır. Musa’nın Hük-
mü adlı heykel de eserleri ara-
sındadır.
Heykelde mükemmel
insan oranı betimlenmiştir.
Anatomi alanındaki bilgisi ve
Resim. 04.36: Michelangelo,(Sistine Şapeli), Vatikan ustalığını tutkuyla bağlı oldu-
ğu mermere aktarmıştır.
Michelangelo’nun konuları dini sahnelerdir. Vatikan’da bulunan Sistine Şapeli
(Resim 04.36) tavan ve duvar resimlerini yapmıştır. Adem, Havva ve Nuh Tufanı’yla
ilgili İncil’den alınma hikayelerden yola çıkarak yaptığı fresk, mitolojik figürlerle be-
zenmiştir.
Michelangelo’nun ilk çalışmaları arasında Aziz Domingo’nun mezarı için yaptı-
ğı heykel grubu ile “Bacckus” (Baküs) yer almaktadır. Sen Piyer Kilisesi için yaptığı “Pi-
eta Heykeli”nde ise çarmıhtan indirildikten sonra Meryem’in dizlerinde yatan İsa’nın
çektiği acı mükemmel şekilde yansıtılmıştır.
Sanatçı Floransa’da Laurentian Kütüphanesi, Roma’da Capitol Alanı düzenle-
mesi ve San Pietro’nun kubbesini yaparak mimari alanda da büyüklüğünü göster-
miştir.

107
SANAT TARİHİ 1

RÖNESANS RESİM SANATI

Rönesans’la birlikte düşünce alanındaki değişim ve gelişmeler resim sanatını
bütünüyle etkilemiştir.
İtalya’da 15. yüzyılın mimar ve heykeltıraşları antik sanat eserlerinde yararlan-
ma olanağı bulmuşlardı. Bu resim sanatı için söz konusu değildir. Çünkü geçmiş-
ten resim alanında kalan bir şey olmamıştır. Özellikle resim sanatında gölge-ışık ve
perspektif uygulamaları Avrupalı sanatçıların Orta Çağ sanatından uzaklaşmalarına
neden olmuştur.
Yağlı boyanın kullanılmasıyla resimler hem renk hem konu yönünden güçle-
nip zenginleşmişlerdir. Bu dönem Yüksek Rönesans olarak adlandırılmaktadır.

a. Genel Özellikler (perspektif, mekan, konu, kompozisyon, renk)

Perspektif (derinlik, üç boyutluluk) çizgi ile birleşerek insanı gerçeğe daha uy-
gun biçimlerde göstermek çabası içine girilmiştir.
Orta Çağ’da üretilen fresko ve mozaikler Rönesans döneminde tuval üzerine
yapılmaya başlanmıştır. Kutsal kitaplardan alınma konuların dışında portre, güncel
konular ve mitolojik hikayeler de resimde yer almaya başlamıştır.
Resimlerde doğaya uygunluk ve güzellik ön planda tutulmuştur.
Gotiğin koyu renkleri terk edilerek resimlerde daha yumuşak renklere yönelinmiştir.
Sıcak ve pırıltılı renkler kullanılmıştır.
Duvarlara asılması sayesinde resim evlere girerek günlük yaşamı renklendir-
miş ve bir parçası olmuştur. Rönesans’la birlikte mekan yeniden önem kazanmıştır.

b. Ressamlar
GİOTTO Dİ BONDONE (Ciotto di Bondone) (1266-1337): Eserlerinde insan-
dan ve dinsel konulardan yola çıkan Giotto di Bondone, Rönesans resminin öncüle-
rindendir. 14. yüzyıl İtalyan resminin ünlü ustası Giotto, Padova ve Asisi’deki kiliseler
için yaptığı fresklerde resim sanatını Bizans geleneği dışına çıkarmış, anlatımcı ve
gerçekçi bir yol izlemiştir.
İlk modern ressam olarak tanımlanan Giotto’nun figürleri üç boyutlu olup bir
mekan içinde yer almaktadır. Assisili: Aziz Francesco, Padova’da Scrovegni (Skro-
venyi), Fransa’daki Santa Croce(Kroçe) kiliselerine yaptığı fresklerinin konuları İsa ve
Meryem’in yaşam hikayelerinden oluşmaktadır.
Resim sanatını Orta Çağ geleneğinden kurtararak yeni bir yönde ilerlemesini
sağlayan Giotto’nun “Assisili Aziz Francesco” adlı ünlü eseri Louvre Müzesi’ndedir.”
İsa’ya Yas”, önemli eserleri arasındadır. (Resim 04.37)

108
 SANAT TARİHİ 1

Duygularını ve heyecan-
larını yansıttığı Roma’daki San
Pietro Kilisesi’ndeki “Navicella
Mozaiği” “Maesta”, “Meryem ile
Çocuk İsa” Giotto’nun ünlü ve
unutulmaz eserleri arasında yer
almaktadır.
MASACCİO (Mazaçyo)
(1401-1429): İtalyan Rönesans’ın
ilk büyük gerçekçi ressamıdır.
Çağının doğasını, insanını ve
tarihini büyük bir gerçekçilikle
resimlemiş, figürleri perspektif
içinde ağırbaşlılıkla ele almıştır.
Figürle mekanın, ışık ile gölgenin,
gizem ile aydınlığın birleşmesin-
Resim. 04.37: İsa’ya Yas, Giotto den oluşturduğu fresklerinde çok
boyutlu manzaralar, evler, kaleler,
Orta Çağ şatoları göze çarpar. Eserlerinde yalınlık duygusu ağır basar.
Sanatında hümanizm düşüncesinden yola çıkan Masaccio; insanın duyguları-
nı davranışlarıyla betimlemeye çalışan bir anlatım biçimi geliştirmiş, resimde pers-
pektifi gerçekçi bir duruma getirmiştir.

Resim. 04.38: “Vergi Parası”, Masaccio

“Vergi Parası” (Resim 04.38) adlı eseri Rönesans dönemine ait bütün özellikleri
içeren bir çalışmasıdır. İnsan figürlerinin kendi başlarına ve diğerleriyle birlikte için-
de bulundukları çevreyle ilişkileri gerçekçi bir biçimde yansıtılmıştır.
Sanatçının çalışmalarında en çok ağırlık verdiği konular İsa ve havarilerinin
yaşam sahnelerini anlattığı freskolardır.

109
SANAT TARİHİ 1

“ Masaccio San Giovenale Triptych “ “Kahin Krallar’ın Tapınması”, “Ophilius’un

Oğlunun Yeniden Doğuşu” tanınmış eserleridir.
SANDRO BOTTİCELLİ (1445-1510): 15. yüzyıl sonunda Floransa sanatının en
başarılı sanatçılarından ressam, desenci ve gravürcü Sandro Botticelli’dir. Resimle-
rinde büyük bir inceliğin egemen olduğu Botticelli, yalın çizgilerle yaptığı “Venüs’ün
Doğuşu” (Resim 04.39) adlı eserinde rüzgâr tanrısı Zephyros’un üflemesi sayesinde
kıyıya gelen bir midye kabuğu içinde Venüs’ün doğuşu betimlenmektedir. Gerçek-
liğe hareket anlayışını getiren Botticelli, Floransa’da ailesinin korumasında sanat ça-
lışmalarını sürdürdü.

Resim. 04.39: “Venüs’ün Doğuşu”, Botticelli

Güçlü desenleriyle Dante’nin ünlü eseri “İlahi Komedya”yı resimledi. “Meryem
‘in Taç Giymesi”, “İlkbahar”, “Mars ve Venüs’ ve “Primavera” (Resim 04.40) ünlü eserleri
arasında yer almaktadır.

Resim. 04.40: “Primavera”, Botticelli

110
 SANAT TARİHİ 1

LEONARDO DA VİNCİ (1452-1519): İtalyan sanatçı, mimar, mühendis, mate-

matikçi, anatomist, müzisyen, heykeltıraş ve ressamdır.
Leonardo da Vinci, çok yönlü ve evrensel sanatçı tipinin en seçkin örneğidir.
Hidrolik, aerodinamik, botanik, zooloji, astronomi alanlarında araştırmalar
yapmış, eserler yazmıştır.
Rönesans’ın bu büyük sanatçısı betimlediği her şeyin özünü yakalayabilmek için
doğada çok sayıda çalışma yaparak duyguyu büyük bir ustalıkla ifadeye dönüştürmüştür.
İtalyan resim sanatında yeni bir çığır açan Leonardo, geleneksel tekniklerin dı-
şına çıkarak duvar resimlerinde yağlı boya kullanmıştır. Ağırlıklı olarak resimlerinde
gölge, ışık ve yüz ifadelerine önem vermiştir.

Resim. 04.41: Son Akşam Yemeği, Leonardo da Vinci

“Son Akşam Yemeği” (Resim 04.41) en çok
bilinen eserlerindendir. Tabloda, İsa ve Havari-
leri akşam yemeğindedirler. İsa tam ortadadır.
Diğer figürler iki yanına sıralanmıştır. Leonardo,
İsa’nın içlerinden birinin ihanet edeceğini söy-
lediği anda Havarilerinin yüzlerindeki kederli
ifadeyi mükemmel vermiştir. İsa’nın arkasında
yer alan pencereden içeri süzülen ışık bütün
dikkati İsa’nın üzerinde toplamaktadır.
Mona Lisa” (Resim 04.42) diğer adıyla La
Giocondo bütün dünyada gizemli gülümseyişi
ile Leonardo da Vinci’nin az sayıdaki ve en çok
bilinen eseridir. Modelin kim olduğu bilinme-
mektedir. Çok sade giysili kadın, ellerini üst üste
koymuş; hafif yan oturmaktadır. Portre sanatı-
nın en büyük örnekleri arasında yer alan resim-
de ışık ustası Leonardo da Vinci, yüze anlamlı bir
Resim. 04.42: Mona Lisa, Leonardo da
Vinci
111
SANAT TARİHİ 1

derinlik kazandırmıştır. Tam anlaşılamayan yüz ifadesiyle ideal kadın portresi olarak
tanımlanan portrenin arka planında mavimsi bir sise bürünmüş dağlar, ova ve dere
bir insan-doğa birlikteliğini yansıtmaktadır.
Leonardo, insan figüründen başka atmosferin, bulutların, suyun, havanın, rüz-
garın, yeryüzünün ve bitkilerin betimlenmesiyle ilgili düşüncelerinin ancak bir ayna
aracılığıyla okunduğu defterler bırakmıştır ardında.
“Meryem’e Müjde”, “Meryem, Çocuk İsa ve Aziz Anna”, “İsa’nın Vaftizi”, “Kayalık-
ta Meryem” diğer önemli eserlerindendir.
PAOLO UCCELLO
(1397-1475):Ghiberti’ni yar-
dımcılığını yapan Uccello,
Venedik’te kaldığı yıllarda
San Marco Bazilikası’nda mo-
zaikçi olarak çalıştı. “Sir John
Hawkwood’un Atlı Heyke-
li” freski ve Santa Maria de
Fiore’nin vitrayları için çalış-
malar yaptı. “Nuh’ un Yaşa-
mından Sahneler” adlı freskle-
ri hazırladı. Resim. 04.43: San Romano Savaşı, Uccello
Gerçek bir perspektif
ustası Uccello, “San Romano Savaşı” (Resim 04.43) adlı tablosunda renkleri savaş at-
mosferine gerçek dışı bir görünüm vermek amacıyla kullanmıştır.
Sanatçının ilgi çekici bir diğer tablosu da Paris’teki Saint George ve Dragon
adlı tablosudur.
VECELLİO TİZİANO (1477-1576): Venedik Okulu’nun ustalarından olan Tizi-
ano, Gentile ve Giovanni Bellini kardeşlerin atölyesine girdi. Resimlerinde öncelikli
olarak doğa, güzellik, aşk ve mitolojik konuları işledi. Sanatçı, resimlerinde peyzaja
önem vermiştir. Diğer İtalyan ressamları arasında renk ustası olarak tanınan Tiziano,
parlak ve canlı renkleri eserlerinde daha çok kullanmıştır.
Yaptığı kompozisyonlarda insan figürleri üstünde ayrıntıyla durmuştur. Portre
ressamı olarak yüzlerde gerçeği yansıtmıştır.
Çok tanınmış eserleri içinde yer alan “V. Charles (Karl) Portresi”nde insan figü-
rü, kuşkucu, zeki, ne istediğini bilen ve yorgun bir durumda resmedilmiştir. Önemli
eserlerinden bazıları “Urbino Venüsü”, “Kırdaki Konser”, “Bacchus (Baküs)”, “Tavşanlı
Meryem” , ve “Defne”dir.
PİETER BRUEGHEL (Broygel) (1525-1569): 16. yüzyılın ünlü Flaman ressamı
manzara resminde deneyimini artırmak için İtalya’ya gitti. Flaman köylülerinin gün-
lük yaşam ve geleneklerini gerçekçi bir tarzda tablolarına yansıttı.

112
 SANAT TARİHİ 1

Bu yüzden “Köylü Brueghel” olarak da anılmaktadır. İlk resimlerinde Bosch’un

etkisi görülen Brueghel, yeni bir perspektifle, resimlerinin kalabalık sahnelerinde,
büyük bir hareketlilik ve karmaşa vardır.

Halkın yaşamın-
daki komik ve trajik
sahneler resminin vaz-
geçilmez konularıdır.
Birbirine Kılavuzluk
Eden Körler, adlı tab-
losunda birbirine tutu-
nur şekilde yokuş aşağı
inen insanlar betimlen-
miştir. “Asi Meleklerin
Düşüşü” (Resim 04.44)

Resim. 04.44: Asi Meleklerin Düşüşü, Pieter Bruegel

“Karda Avcılar”
(Resim 04.45) resmi, sa-
natçının manzaraların-
da, ayrıntılarda ortaya
koyduğu özeni ve ustalı-
ğı yansıtmaktadır. Man-
zaralarının bir özelliği
de figürlerin değil, ko-
nunun ön plana çıkmış
olmasıdır.

Resim. 04.45: “Karda Avcılar”

ALBRECH DÜRER (Albert Düfer) (1471-1528): Ressam, tahta baskıcısı, çi-

zimci, gravürcü kimlikleriyle Alman Rönesans sanatının çok yönlü ve en büyük us-
tasıdır. Çocukluğunda babasının kuyumcu dükkanında çalıştı. Dinsel içerikli resim-
lerinin yanı sıra hayvan, bitki resimleri ve portreler de yapmıştır. “Kendi Portresi”ni
(Resim ilk kez yapan ressam olma özelliği de taşıyan Dürer’in insan anatomi bilgisi
kusursuzdur.
“Dört Kutsal Kitap Yazarı” adını taşıyan tablosunda her havarinin kendi kişilik
özelliklerini yüzlerinde görmek mümkündür. Dürer’in diğer çalışmalarında hayvan ve

113
SANAT TARİHİ 1

manzaraları konu alan sulu boyalar da bulunmaktadır. “Kralların Secdesi”, “Melankoli”,

“Süvari Şeytan ve Ölüm”, “Adem ile Havva”, “İncil Yazıcıları” ünlüdür.
HİERRONYMUS BOSCH (Jerome Boş) (1453-1516): Tuhaf hayvan, bitki ve
yaratık şekilleri, hayal ürünü sembolleri resme resme dönüştürmeyi seçen bir sanat-
çı olan Bosch, eserlerinde ayrıntılara önem vermiş, zengin ve göze çarpan renkleri
kullanmıştır.
Bosch, ilk eserleri arasında yer alan “Hokkabaz”da insanların deliliğe varan
davranışlarının sonuçları anlatılmaktadır. Tablosundaki yüzlerde merak ve şaşkınlık
ifadesi egemendir.
Bosch tabloları içinde en tanınmış olanlarından “Dünyevi Zevkler Bahçesi”nde
(Resim 04.46) Adem, Havva, cennet, cehennem resmedilmiştir. Yaşadığı dönemde
hayli yaygın bir ün kazanmış olan sanatçının en önemli çalışmaları arasında yer alan
bu eseri, hem içerik hem de kompozisyon düzeni açısından Orta Çağ’a en bağlı ola-
nıdır.

Resim. 04.46: “Dünyevi Zevkler Bahçesi”, Bosch

Dünyevi Zevkler Bahçesi’nde sol tarafta Adem ile Havva ve harikulade hayvan-
lar eşliğinde cennet betimlenmiştir. Tablonun ortasında pek çok çıplak figür, eşsiz
güzellikteki kuşlar ve meyveler ile dünyevi zevkler; sağ tarafta ise günah işleyenlerin
değişik şekilde cezalandırılışının gösterildiği cehennem vardır.

Bosch’un önemli eserleri arasında “Ot Arabası”, “Deliler Teknesi”, “Kralların Sec-
desi” bulunmaktadır.

114
 SANAT TARİHİ 1

4. BAROK SANATI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. 16. ve 17. yüzyılda Avrupa ‘nın kültürel ortamını inceleyip, bu ortam-

dan sanatın ne türlü etkilendiğini araştırınız.
2. Barok sanatını etkileyen düşünce nedir? Araştırınız.

MANİYERİZM VE BAROK SANAT

Resim. 04.47: Mahşer, Sixtina Kilisesi, Michelangelo
bir geçiştir. En önemli özelliği yenilik arayışıdır.
Rönesanstan farklı bir bakış açısı ve duyarlık getirmiş olan Maniyerist akım
Floransa’da doğmuş daha sonra da diğer Avrupa ülkelerinde yayılmıştır.
Maniyerizm, Rönesans’a
tepki olarak doğmuş bir sanat
akımıdır. 16. yüzyılın sonuna
yaklaşırken eski sanatçıların tak-
lit edildiği ya da farklı renk ve
ölçü kullanılarak sanat eserinin
üretildiği bu dönem Maniyerizm
dönemi olarak tanımlanmakta-
dır. Sanatçılar arasında özellikle
Michelangelo yeni Rönesans kar-
şıtı düşüncelerin karşıtı olurken,
Leonardo da Vinci biçim, mekan
ve renk kullanımına yeni açılım-
lar getirmeyi amaçlamıştır. Buna
örnek olarak Michelangelo’nun
Sixtina Kilisesi için yaptığı “Mah-
şer” (Resim 04.47) adlı freskoları
Maniyerizm için belirleyici özel-
likler taşımaktadır.
İtalyancada maniera söz-
cük anlamıyla yapmacıklı üslup,
taklitçilik anlamına gelir. Maniye-
rizm, Rönesansla barok arasında

115
SANAT TARİHİ 1

a. Maniyerizmin Genel Özellikleri

Eserlerde yer alan figürlerde genellikle abartı ve hareketlilik egemendir. Me-
kanlarda derinliğin kullanıldığı görülür.
Hareketli, ince figürler yere basmamakta, uçuyor izlenimi uyandırmaktadır. Rö-
nesans dönemindeki belirginliğini yitiren yuvarlaklaştırılmış vücut kıvrımlı, bol ve ka-
barık giysiler içinde gösterilmiştir.
Bu döneme ait eserlerde yer alan figürlerde daha çok huzursuz, umudunu yi-
tirmiş, gerilim dolu ifadeler yer almaktadır. Yüzlerde huzursuz üzüntülü, melankolik
ve mistik bir ifade vardır. Ağırlıklı olarak soğuk renkler kullanılmıştır.

b. Sanatçılar
Corregio, Andrea Del Sorto, Carpacci, heykeltıraş Giovanni Bologna, Tintoret-
to ve İspanya’da dinsel ağırlıklı, duygulu örnekler veren El Greco, Elizabeth döne-
minin ünlü minyatür portrecisi Nicholas Hilliard Maniyerizmin ünlü sanatçılarıdır.
Correggio’nun Parma yılları sanat yaşamının en önemli ve coşkulu dönemidir. Fresk
biçiminde pek çok duvar süslemesi yaptı. Bu fresklerden en güzel ve yetkin olanı,
Parma Katedrali kubbesini süsleyen Meryem’in Göğe Çıkışı’dır. (Resim 04.52)Hafif ve
yumuşak renkler kullanarak, kilise kubbesini gök kubbeyle özdeşleştirmeyi başardı.
EL GRECO (1541 - 1614): “Yu-
nan” anlamına gelen “El Greco” takma
adıyla tanınmıştır. Asıl adı Domenikos
Theotokopulos’tur. Giritli olan sanatçı Ve-
nedik ve Roma’dan sonra yerleştiği sanat
ve ticaret alanında etkin olan Toledo’da en
önemli eserlerini yapmıştır.
İlk resim çalışmalarına Bizans ikona
geleneğinin sürdüğü Girit’te başlayan El
Greco, Tiziano’nun atölyesine girmiş Vene-
dik’teki öğrenim sürecinde en çok Tinterot-
to ve Michelangelo’dan etkilenmiştir.
Sanatçı İspanya’da ünlenmesini sağ-
layan Toledo Katedrali’nde yoğun bir dra-
matik anlam içeren “İsa’nın Giysilerinden
Soyunması” adlı eserini gerçekleştirmiştir.
En önemli eserlerinden biri Toledo’da Resim. 04.48: Orgaz Kontunun Gömülmesi
Santo Tome Kilisesi için yaptığı “Orgaz Kon- Töreni, El Greco
tunun Gömülmesi” (Resim 04.48) adlı tablosunda parlak ve canlı renkler kullanmış-
tır. Tabloda iki bölüme ayrılan sahnenin alt bölümü her biri bir portre gibi görünen
insanlarla doludur. Yüzler bir friz oluşturmaktadır. Gökten inmiş iki aziz Augustin ve

116
 SANAT TARİHİ 1

Sebastian, Orgaz Kontu’nu mezara koyarlarken meşaleler yanmaktadır. Yukarı bö-

lümde Meryem ve İsa bulutlar içinde melekler ile bütünüyle dinsel bir dünya gözler
önüne serilmiştir. İsa’ya doğru uzanan Kont Orgaz’ın ruhu yoğun bir duyarlılıkla an-
latılmaktadır.
El Greco ‘nun sanatında hangi kültürler etkili olmuştur?
Manzara konusundaki yaklaşımının en güzel örneği olan “Toledo Manzarası”
tümüyle figürsüzdür. Bulutlar fırtınanın ortasındaki binalarıyla yer yer çakan şimşek-
lerin ışığı içindeki Toledo karşımızdadır. Resimde başarılı ışık ve renklendirme saye-
sinde dramatik ve mistik bir atmosfer oluşturulmuştur.
Uzun süre unutulan tutkuları coşkulu ve acı çeken insanları tuhaf renkler kul-
landığı tablolarında gösteren El Greco günümüzde Velazquez ve Goya ile birlikte
anılmaktadır.
Resimlerinin hemen tümü ışıkla dolup taşan El Greco’nun diğer eserleri arasın-
da “Yeniden Diriliş”, “Kralların Tapınması”, “Laocoon”, “İki Havari”, “Tebşir”, “Aziz Martin
ve Dilenci”, “İsa Zeytin Dağı’nda” bulunmaktadır.

Maniyerizm Rönesans ‘tan nasıl etkilenmiştir?

4. BAROK SANATI
Barok sanatı 17. ve 18. yüzyıllarda Avrupa’da başta resim, heykel, mimari ol-
mak üzere bütün sanat dallarında İspanya, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, İngil-
tere vb ülkelerine yayılmıştır . Bir kuyumculuk terimi olan Barok Portekizcede “tam
yuvarlak olmayan düzensiz inci” anlamına gelen barroco sözcüğünden gelmektedir.
Etkileri Avrupa dışında Rusya’da ve Osmanlı sanatında da örneklerini vermiş, Çin ve
Latin Amerika ülkelerine kadar yayılmıştır.
Rönesans ve Maniyeriz-
me karşı kilisenin desteği so-
nucunda ortaya çıkan Barok
sanat duyular ve hayal gücün-
den yola çıkmıştır.

A. RESİM SANATI
a. Genel Özellikler:
Çeşitlilik gösteren Barok
resminin konulan din (çarmı-
ha gerilme, göğe yükselme,
azizlerin hayatı), efsaneler,
kahramanlık hikayeleri, mito-
loji, savaşlar ve günlük hayat- Resim. 04.49: Müzisyenler, Caravaccio

117
SANAT TARİHİ 1

tan alınmadır. Caravaccio “Müzisyenler” adlı tablosunda dönemin günlük hayattan

yola çıkarak bir grup genç müzisyeni betimlemiştir (Resim 04.49).
Resimlerde hareketli figürlerle güçlendirilmiş derinlik duygusu ön planda tu-
tulmuştur.
Manzara (peyzaj) resmi önem kazanmıştır. Barok resimde grup portreciliği gö-
rülür.
Vücut anatomisi en ince ayrıntılara kadar gösterilir.
Figürler bir tiyatro sahnesindeymiş gibi dururlar.
Ev içi resimlerine doğa görüntüleri girmiştir.
Işık ve gölge anlatımı güçlendirmiştir. Işık resmin bütün yüzeyine aynı ölçüde
dağılmaz, parçalar halinde yansır.
Tavan ve kubbeler gökyüzü resimleri ile süslenmiştir. Sıcak renkler kullanılmıştır.

b. Sanatçılar:
PIETER PAUL RUBENS (1567-1640): Barok sanatın en ünlü temsilcisi Rubens’tir.
Dinsel ve mitolojik konuların yanı sıra, ünlü bir portreci ve manzara ressamıdır. Portre-
lerinde kişiler kuvvetli, neşeli ve sağlıklıdır. Eserlerinde görülen yaşama sevinci, biçim
ve renk zenginliği Barok resim sanatının en özgün örnekleri arasında sayılmaktadır.
Eserlerinin çoğu büyük bo-
yutlu tablolardan oluşan Rubens
çok sayıda dini, mitolojik ve alego-
rik resimler ve portreler yapmıştır.
“Leukkipos’un Kızlarının Ka-
çırılışı”, “Sanherit Yenilgisi”, “Ama-
zonlar Savaşı”, “Venüs ve Adonis”
mitolojik konulu eserleridir.
Rubens’in manzaraları ve
natürmortlarında gerçekçilik ağır
basar. “Gökkuşaklı Manzara”, “Ste-
en Çiftliği” gibi eserlerindeki insanı
bitki ve hayvan figürleri hareketli
bir bütünlük içinde resmedilmiştir.
“Hasır Şapkalı Kadın”, “Hipo-
potam Avı”(Resim 04.50), “Katli-
Resim. 04.50: “Hipopotam Avı”, Rubens am”, “Mahşer”, “Fırtına” “İsa’nın Çar-
mıha Gerilmesi” , “Tarla Dönüşü”,
“Hero ve Leander”, “Kendi Portresiünlü ressamın tanınmış eserleridir.

118
 SANAT TARİHİ 1

REMBRANDT HARMENSZ FANRİJN (Rembrant) (1606-1669): 17. yüzyılın

ünlü ressam ve gravürcüsü Hollandalı Rembrandt, bütün sanat yaşamı boyunca
tarihi ve dini temaları resimlemiştir. İsa’nın doğumundan, göğe yükselişiyle biten
sahnelerden barok anlayışla oluşturduğu yedi çalışması dönemin önemli çalışmaları
arasında sayılmaktadır.
Sanatçının ilk resimlerinin konularını yaşlı kişilerin portreleri oluşturmaktadır. “
Rembrandt, ayrıca “Proserpina’nın Kaçırılışı” gibi mitolojik ve “Emmaus’ta Ye-
mek”,” İbrahim ve Oğlu” gibi dine ait temaları resimlerinde büyük bir ustalıkla işlemiştir.

Tablolarında siyah
fon kullanmayı yeğleyen
Rembrandt’ın Cerrahlar Lon-
cası tarafından sipariş edilen
“Dr. Nicolaes Tulp’un Anato-
mi Dersi” (Resim 04.51)’nde
lonca başkanı Dr. Tulp yanın-
da bulunan tıp öğrencileriyle
bir kadavrayı incelemektedir.
Yüzlerde büyük bir dikkat
ifadesi vardır. Işık gölge tek-
niğinin bu büyük ustasının
resminde kullandığı ışık ka-
davrayı ve çevresindeki yüzle-
Resim. 04.51: Dr. Nicolaes Tulp’un Anatomi Dersi,
ri aydınlatmaktadır.
Rembrandt

Resimdeki figürlerden birinin elinde tuttuğu kağıtta kadavrayı inceleyenlerin

adları yazılıdır. Düşünceli kişileri resimleyen Rembrandt “Homeros’un Büstü Önünde
Aristotales” tablosunda Aristotales’i derin düşünceler içinde yansıtır.
İnsan duygularını çok az renk ile anlatabilme özelliğine sahip az rastlanan sa-
natçılardan biri olan Rembrandt, sanat yaşamı boyunca yaklaşık yüze yakın kendi
portresini yapmıştır. “Agahta Bas” , “Yıkanan Kadın”, “Gece Bekçileri”, “Oğlu Titus”, “Ak-
şam Yemeği”, “Kumaşçılar Demeği Yöneticileri” ve “Jeremya” Rembrandt’in eserlerin-
den bazılarıdır.
Barok resim sanatının diğer önemli sanatçıları arasında Michelangelo, Cor-
reccio, Tintoretto, Carracci, Caravaggio, Murillo, Ribera, Zurbaran, Velazques (Resim
04.52), Vermeer (Resim 04.53), Steen ve Hooch yer almaktadır

119
SANAT TARİHİ 1

Resim. 04.52: Nedimeler, Velasques Resim.04.53: Mektup Okuyan Kadın,

Vermeer
B. HEYKEL SANATI
Heykel, barok döneminde bütün Avrupa’da geniş ölçüde benimsenmiş ve mi-
mari eserlerin süslemelerinde yerini almıştır. Bu dönemde heykel barok sanatın vaz-
geçilmezleri arasına girmiştir. Özellikle kentlerde meydanlar, bahçeler, mezar anıtla-
rı, havuzlar, çeşmeler heykellerle donatılmıştır.

a. Genel Özellikler:
“ Figürler hareketli olup, vücut formları, ayrıntılar gerçeğe uygun olarak yapıl-
mıştır. Mermer, tunç ve ahşap malzeme kullanılmıştır.
Ayrıntılara önem verilmiş, giysilerdeki ayrıntılar gerçekçi bir yaklaşımla işlen-
miştir. Duygular abartılı bir biçimde büyük başarıyla yansıtılmıştır.

b. Sanatçılar:
LORENZO BERNINI (1598-1680): Barok dönemin en önemli sanatçılarından
Bernini, resim, heykel, mimarlık alanında eserler vermiştir.
Roma’da bir dizi mermer heykel arasında yer alan Apollon ve Daphne tanrıça
Daphne’ye aşık olan Apollon’u işlerken sanatçı doğadaki gerçeğe ve duygusal ifade-
ye verdiği önemi vurgular. Daphne, Apollon’un dokunuşu sayesinde bir ağaç halini
almaktadır. Eserde gölge ve ışık oyunları son derece etkilidir.
Resimle heykel arasındaki ilişkiyi yansıttığı mistik bir hava taşıyan “Ermiş
Theresa’nın Kendinden Geçmesi” adlı heykeli güçlü bir ifadeyi yansıtmaktadır.

120
 SANAT TARİHİ 1

E.H. Gombrich bu büyük eser için “ken-

dinden geçiş içindeki Azize’nin yüzünü geçmiş
yüzyılların her hangi bir yapıtıyla karşılaştırır-
sak Bernini’nin o ana dek sanatta başarılama-
yan yoğun bir yüz ifadesine ulaştığını görürüz”
der.
Renk ve ışık öğelerini mermere büyük
bir ustalıkla aktaran Bernini, Roma’da Novana
Meydanı’nda bulunan “Dört Irmak Çeşmesi”
nde kayalıklara dikilen bir obeliskin etrafındaki
dört mermer figür bulunmaktadır.
Bernini’nin ünlü mimarlık eserleri ara-
sında Roma’daki Saint Andrea Kilisesi (Resim
04.54), heykeltıraşlık ürünleri içinde de Davut,
Prosperina’nın Kaçırılması, Papa Innocent Hey-
keli de yer almaktadır.
Resim. 04.54: Saint Andrea Kilisesi,
C.MİMARÎ Bernini
Güçlü konumdaki kilise barok sanatı destekleyerek anıtsal, gösterişli yapılar
ortaya çıkmasını sağlamıştır. Kilise ve manastır gibi dini yapılarla beraber saraylar,
bahçeler, çeşmeler inşa edilmiştir. Saraylar içinde Fransa’daki Versailles (Versay) Sa-
rayı barok üslup içinde yer almaktadır.
İtalya başta olmak üzere sayısız Avrupa kenti, Barok üslubun izlerini taşımakta-
dır. Bu üslup 1720-1830 yılları arasında İstanbul’daki bazı mimari eserlere ve süsleme-
lere de yansımıştır.
“Rokoko” 18. yüzyılın ilk yarısında Paris’te başlayıp Avrupa’da hızla yaygınlaşan
bir bezeme üslubudur. Rokoko bir iç mimarlık ve mobilya stili olmasına karşın, kü-
çük el sanatlarında da kendini gösterir.
Rokoko döneminde büyük boyutlu tavan resimleri azalmış, duvar halıları kü-
çülmüştür. İç süslemelerde pastel renkler tercih edilmiştir. Süslemelerde ayna, por-
selen, lake mobilya, kanepe ve ahşap kaplamalar kullanılmıştır. Ayrıca porselende,
kumaş ve takılarda da rokoko tarzı sürdürülmüştür.

Genel özellikler:
Barok mimaride Rönesans’ın merkezi planlı yapı tarzı yerine hareketli cephe-
nin bir bütün halinde göründüğü uzunlamasına dikdörtgen yapılar görülür.
Rönesans mimarisinin özelliklerinden olan düz çizgilerin yerini eğri, dalgalı ve
kıvrımlı çizgiler almıştır. Pencerelere oval çizimler egemendir. Işık ve gölge büyük bir
ustalıkla kullanılmıştır.

121
SANAT TARİHİ 1

Çatı örtüsü tonozdur.

Dar olan kubbe ile daha geniş aşağı bölüm arasındaki bağ süslerle bezenmiştir.
Heykeller yapıların içinde ve dışında “Y” biçiminde yerleştirilmiştir.
Süslemeye çok önem verilmiştir.
Barok mimari özellikle şehircilik planlamasında havuzlarda ve çeşmelerde de
kendini gösterdi.
Fransa’da Versailles (Versay) (Resim 04.55), Louvre (Luvr) sarayları (Resim 04.56,
Roma’da Trevi Çeşmesi ile İspanya’daki Compestela (Kompestela) Katedrali bu döne-
min ünlü yapıları arasında yer almaktadır.

Resim. 04.55: Versailles Sarayı,Fransa Resim. 04.56: Louvre Sarayı içi, Fransa

b. Sanatçılar:
FRANCESCO BOROMINI (1599-1667): İtalyan barok dönemi mimarlığının
önde gelen temsilcisi Borromini’dir. Boromini Rönesans mimarisinin belirleyici özel-
liklerinden olan düz çizgilerden uzaklaşıp eğri ve oval çizgileri kullanmıştır.
Yaptığı ilk önemli eser Roma’daki
Saint Carlo (Sen Karlo) Kilisesi’dir. Boromi-
ni Yunan haçı planlı yapıda elips şeklinde
bir kubbe ve dalgalı çizgilerden oluşan
bölümlerle büyük bir yeniliğe imza atmış-
tır. Kubbeye kilisenin içinden bakıldığın-
da içeriye süzülen ışık demeti görenlerde
büyük bir gizem ve hayranlık uyandırmak-
tadır.
Resim. 04.57: LSaint Ivo Kilisesi kubbesinin iç Yaşadığı dönemde her zaman yeni-
görünümü, Boromini likler peşinde koşan Boromini, kendisine
büyük ün kazandıran Roma’daki Saint Ivo
Kilisesi’nde dilimli bir kubbe ve yıldız biçimli bir plan uygulamasıyla klasik mimari
anlayıştan bütünüyle uzak bir sanatçı olduğunu göstermiştir. Saint Ivo Kilisesi’nde

122
 SANAT TARİHİ 1

ise, uzak doğu motiflerinden esinlenmeler vardır. (Resim 04.57)

Eserleri uzun süre döneminin mimari örneklerine esin kaynağı olmuş
Boromini’nin diğer çalışmaları arasında St. Carlo Kilisesi, St. Agnese Kilisesi, Pamphili
Villası, Alessandrina Kütüphanesi bulunmaktadır.

5. 18. YÜZYIL VE SONRASI SANAT AKIMLARI

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

 1. 19. Yüzyılda Avrupa’da meydana gelen toplumsal gelişmelerin sanat

üzerinde ne tür etkileri olduğunu araştınmz.
2. Ünitede konu başlığı olarak yer alan sanat akımları ne anlama gel-
mektedir?

1. NEOKLASİZM (YENİ KLASİKÇİLİK)

Yeni Klasikçilik olarak
da bilinen neoklasizm, 18.
Yüzyılın sonlarında barok
ve rokoko sanatlarının aşırı
süslemeciliğine ve yapaylı-
ğına karşı oluşan tepki so-
nucunda ortaya çıkan ve
sadeliği simgeleyen bir sa-
nat akımıdır (Resim 04.58).
Önce İtalya, daha
sonra da Almanya ve diğer
Avrupa ülkelerinde geliş-
Resim. 04.58: Sokratesin Ölümü, J.L. David miştir ve etkisi 19. yüzyılda
da sürmüştür.
Bu akımda eski Yunan ve Roma sanatlarının yeniden canlanması, eski sanata
duyulan beklentiyi de beraberinde getirmiştir. Özellikle Pompei, Herculaneum ve Pa-
estum kentlerinde ortaya çıkarılan sanat eserleri Avrupa’da yeniden ilgi ve hayranlık
uyandırmıştır.
Neoklasizm, mimarlığın bilinen kalıplarından uzaklaştırıldığı, kendini yenile-
yen bir anlayışa yöneltildiği bir dönem olmuştur.

123
SANAT TARİHİ 1

a. Mimari
Mimarlık neoklasizm’in en etkili olduğu sanat koludur. Anıtsal yapı tarzının,
özellikle de cephe mimarisinin dikkat çektiği neoklasik akımda düz çizgiler, klasik
sütunlar yeniden ortaya çıkmıştır, Sadelik, ölçü ve ahenge önem verilmiştir.
ANDREA PALLADİO
(Andre Paladyo) (1508-
1580): Neoklasizm mima-
ride öncü sanatçısı Andrea
Palladio’nun Vicenza’daki
Rotonda Villası ve Bazilika
(Resim 04.59) adını taşıyan
belediye yapısı en önemli
eserleri arasındadır. Ro-
tunda Villası, İyon tarzı altı
sütunlu dört cephesiyle
son derece sade olmasının
yanı sıra Parthenon gibi et-
rafında dolaşılacak bir yapı Resim. 04.59: Bazilika, Palladio
olarak tasarlanmıştır. Çift
katlı ve her katında sütun-
lar bulunan (kolossol nizam) Palladio’nun mimariye getirdiği yeniliklerden biri ola-
rak kabul edilmektedir.
Çok sayıda dile çev-
rilen “Mimarlığın Dört Ki-
tabı” adını taşıyan kitabın
sahibi olan Palladio’nun
diğer eserleri arasında
Olimpiko Tiyatrosu, Villa
Barbara, Rodentore ve S.
Francesco de Ila Vigna kili-
seleri bulunmaktadır.
Fransa’daki Madde-
leine (Madlen) Kilisesi ve
Zafer Kemeri, neoklasik
akımın örnekleri arasında
yer almaktadır.
Resim. 04.60: Maddeleine Kilisesi, Winckelmann WINCKELMANN
(Vinkelman) (1717-
1768): Sanat tarihçisi ve mimar olan Winckelmann sekiz ciltten oluşan sanatı kültür
ile olan ilişkisi içinde ele aldığı “Eski Çağ Sanat Tarihi” adlı eseri yayımlamıştır,

124
 SANAT TARİHİ 1

Winckelmann’a göre Batı kültürünü meydana getiren sanat eserleri Antik

Roma tarihi ve kültürüne dayanıyordu.
Yunan tapınaklarını örnek alarak yaptığı Maddeleine (Madlen) Kilisesi (Resim
04.60) cephesine Korint nizamını uygulayarak antik sanatın sadeliğini yeniden göz-
ler önüne sermiştir. Diğer bir eseri ise, Paris kentinde bulunan Zafer Kemeri’dir.
Alman Langhas’ın yaptığı Brendenburg Kapısı da dönemin ilk büyük ve tanın-
mış eserleri içinde sayılmaktadır.
Pierre Fontaine (Piyer Fonten), Bianchi (Biyanki), Luigi della Canonica (Luici
della Kanonika), John Nash (Con Neş) ve Carl Gotthard Langhas (Karl Gothard Lan-
gons) neoklasizmin ünlü sanatçılarıdır.

Neoklasik mimari nasıl başlamıştır?

b. Heykel
Ağırbaşlılığın ve zarifliğin ön planda tutulduğu neoklasik heykel Eski Çağ Yu-
nan heykellerinden yola çıkılarak yapılmıştır. Malzeme olarak beyaz mermerin kulla-
nıldığı heykellerde, antik çağdan etkilenilerek figürlerin ağırbaşlı, durgun ve doğal
davranışlarda verilmesine dikkat edilmiştir.
ANTONlO CANOVA (Kanova) (1757-1822): İtalyan heykeltıraş Canova, taş
ustası büyükbabası tarafından yetiştirilmiştir. Barok heykelden neoklasizm ‘e geçiş
sürecini ilk başlatan ve bu özelliği ile de kendisinden sonrakilere örnek olan bir sa-
natçıdır.
Paolina Borghese heykelinde vücut hatlarını durgun ve sakin çizgilerle yansıta-
rak antik tanrıça heykellerinde görülen saflığı ve doğallığı yakalamıştır.
Sanatçının diğer önem-
li çalışmaları arasında “Orp-
heus ve Eurydike”, “Daidalos
ve İkaros”, “Dövüşçü”, “Dansçı
Kız”, “Üç Güzeller”, “Cupido ve
Psykhe” (Resim 04.61) yer al-
maktadır.
Gotfried Schadow, CarI
Gotthard Langhans, Bertel
Thorwaldsen, John Flaxman,
Francois Chalgrin Neoklasik
tarzda eser veren başlıca hey-
keltıraşlardır.

Resim. 04.61: Cupido ve Psykhe, Canova

125
SANAT TARİHİ 1

c . Resim
Neoklasik resmin özelliği ışık, perspektif ve derinlikten uzak olması ve arka pla-
na önem veren anlayıştır. Bu dönem resimlerinin konusunu genellikle kahramanlık
ve tarihi olaylar oluşturmuştur
JACQUES LO-
UİS DAVİD (Jak Lui
David) (1748-1825):
Neoklasizm ‘in kurucu-
larından ve en önemlisi
Jacques Louis David’dir.
Comeille’in Horace (Ho-
ratius) adlı trajedisin-
den yola çıkarak yaptığı,
antik heykelleri çağrıştı-
ran figürlere yer verdiği
“Horas Kardeşlerin Ye-
mini” (Resim 04.62)’nin
konusu vatan uğruna
edilen bir savaş yemini-
Resim. 04.62: Horas Kardeşlerin Yemini, IL David
dir.
Vatanları için ha-
yatlarını hiçe sayan üç kardeş ve onlara kılıçlarını veren babanın yer aldığı eser, Fran-
sız Devrimi öncesinde psikolojik atmosferi yansıtmasının yanı sıra, topluma yol gös-
termektedir. Gölge ve ışığın büyük bir ustalıkla kullanıldığı eserin fonunda yer alan
ağlayan kadınlar ise atmosferi daha da güçlendirmektedir.
Portre ressamı olarak da tanınmış Jacques Louis David’in diğer önemli eserleri
arasında “Brutus ve Ölü Oğulları”, “Sokrates’in Ölümü”, “Marat’ın Ölümü”, “Sabinlerin
Kaçırılışı”, “Napoleon ile Josephine’in Taç Giymesi”, “Madam Recamier”, “Üç Yaşlı Ka-
dın” yer almaktadır.

2. ROMANTİZM
Neoklasizme tepki olarak doğan ve 1750’lerde başlayarak 19. yüzyıl boyunca
süren, önceleri İngiltere, Almanya ve Fransa ardından da bütün Avrupa’yı etkisi altı-
na alan bir akımdır.
Romantizmde duygusallık, heyecan, özgürlük, doğa sevgisi, yurtseverlik, geç-
mişe özlem, ütopya gibi konular ön plana çıkarılmıştır. Bu yönüyle de günümüz mo-
dern sanat anlayışına geçilmesinde bir köprü işlevi üstlenmiştir.
İlk belirtilerinin İngiltere’deki bahçe mimarlığında görüldüğü romantizmin
oluşmasında yazar ve şairlerin eserleri ile birlikte Avrupa’nın tarihini değiştiren siya-
sal, toplumsal ve ekonomik değişimler de çok etkili olmuştur.

126
 SANAT TARİHİ 1

a. Genel Özellikler
Romantizmde sanatçılar düşlerini, özlemlerini özgür biçimde ifade edebilmek
için ortaya koydukları eserlerinde kişiliklerini ve iç dünyalarını yansıtmayı seçmişler-
dir. Romantik eğilimler ilk olarak 18. yüzyılın sonlarında İngiltere’de ortaya çıkmıştır.
Romantik dönemde manzara resmi konulara fon olmaktan çıkıp figürlerin
önüne geçmiştir. Manzara resimleri görenleri kendi iç dünyasına ve duygularını
açıklamaya yöneltmiştir.

b. Sanatçılar
FRANCISCO GOYA (1746-1828): Saray ressamı olarak tanınan İspanyol Goya,
romantik akımın en başta gelen sanatçısıdır. Meslek yaşamına çeşitli kiliseler için
freskler yaparak başlayan Goya, saray ve gündelik yaşam sahnelerini resimlemiştir.
Ancak toplumsal çalkantıları, savaşların korkunçluğunu oluşturan olayları da yansıt-
maktan çekinmemiştir.
Bir halk ayaklan-
masını tuvaline aktardığı
“Kurşuna Dizilenler” (Re-
sim 04.63) adlı tablosu
en tanınmış eseri sayıl-
maktadır. Fransız işgaline
karşı İspanyol direnişini
belgelediği bu dramatik
eseri saray ressamlığının
ilk dönemindeki tasasız
ve neşeli üslubundan
çok farklıdır.
Resimleriyle ya-
şadığı koşullar arasında
büyük paralellikler olan
Resim. 04.63: Kurşuna Dizilenler, Francisco Goya Goya, eserlerinde ger-
çekçi savaş sahnelerini,
boğa güreşlerini, engizisyonu, karnavalları, portreleri çalıştı.
Kullandığı gümüş ve gri tonlar nedeniyle “gümüş dönem” diye adlandırılan
döneminde en güzel eserlerini yapmıştır. Nü resimleri de bulunan Goya’nın diğer
önemli çalışmaları içinde “Çıplak Maya”, “Giyinik Maya” , “Köyde Boğa Güreşi”, “Şemsi-
ye”, “Alba Düşesi”, “Kendi Portresi”, “Cadılar Bayramı”, “Balon” ve “Sardalyanın Gömül-
me Töreni” adlı eserleri bulunmaktadır.
CASPAR DAVİD FRİEDRİCH (Friedrik) (1774-1840): Romantik manzara res-
minin en önemli temsilcilerinden ressamın eserlerinde yer alan manzaralarında do-
ğup büyüdüğü Dresden ve yöresinden seçilmiştir. Genellikle alacakaranlık, ay ışığı,

127
SANAT TARİHİ 1

sis, sonbahar ve kış ressamın en çok sevdiği konulardır. Bir fotoğraf gerçekliği içinde
yansıttığı doğayı melankolik ve neredeyse insansız bir biçimde resmetmiştir.
Işığın ve mevsimlerin etkisini eserlerinde yansıtmayı seven Friedrich, “Umu-
dun Enkazı” adlı tablosunda kaşif William Parry’nin Kuzey Kutbu ‘na yaptığı araştır-
ma gezisinde batan gemisini küçük olarak göstererek doğanın büyüklüğünü, üs-
tünlüğünü vurgulamıştır.
“Sabah Işığı”, “Mehtabın Güzelliğine Hayran Olmuş Kadın ve Erkek”, “Rügen
Adası’nda Peyzaj”, “Meşe Ormanındaki Manastır”, “Dağ Manzaraları”,”Greifswald Li-
manı”, Markt Meydanı ve “Kuğular” sanatçının diğer önemli eserleridir.
EUGENE DELACROIX (Ojen Dölakruva) (1798-1863): Renk, biçim ve konu-
lara yaklaşımıyla romantizmin en dikkat çeken sanatçısıdır. Resimlerinde tarihi ko-
nulara daha çok yer veren Delacroix ‘nın en önemli resmi olan “Halka Önderlik Eden
Özgürlük” de 1830 Devrimi yansıtılmıştır. Delacroıx, bu resimde zenginlerin iktida-
ra gelmesini sağlayan halk desteğini dramatik bir biçimde ele almıştır. Özgürlüğün
simgesi genç kız elinde Fransız bayrağı ile gösterilmiştir. “Dante’nin Kayığı”, “Cezayirli
Kadınlar”, Taillebourg Savaşı (Resim 04.64) “Eskiz” (Resim 04.65) Delacroix’nın önem-
li eserleri arasındadır.

Resim. 04.64:Taillebourg Savaşı, Delacroıx Resim. 04.65: Eskiz, Delacroıx

JOHN CONSTABLE (Con Kanstıbıl) (1776-1837): İngiltere’nin 19. yüzyılda

yetişen en büyük manzara ressamı olan John Constable, doğayı olduğu biçimiyle
resmetmiştir. Kesik fırça vuruşlarıyla kullanmayı sevdiği sıcak renklerini tuvaline ta-
şıyan Constable’ın konularını bulutlar, gökyüzü, çayırlar, tepeler ve kır evleri oluş-
turmuştur. Resim yapmaya çok küçük yaşlarda doğduğu kenti kuşatan güzel doğa
görünümlerine çalışarak başlamıştır.
İngiliz manzara resminin tarihinde en önemli rolü oynayan ressam, tabloların-
da açık havada değişen ışığı, bulutların hareketlerini büyük bir ustalıkla tablolarına
yansıtmıştır. John Constable, eserlerinde yer alan konuları, sahneleri anında tuvale

128
 SANAT TARİHİ 1

geçirildiği izlenimi yaratan bir ressam olma özelliğine de sahiptir. Yaptığı birbirinden
büyük büyüleyici manzaralarında doğa, resme dönüşmüştür.
Doğayı gizlemek
yerine onu yeniden or-
taya koymaya çalışan
sanatçının “Havuz” adlı
eserinde kullandığı zen-
gin renklerle doğanın
güzelliğini gün yüzüne
çıkarmıştır. Hızlı fırça dar-
beleriyle oluşturduğu bu
tablosunda kanalın ha-
vuzunu açmaya çalışan
bir adam ve arkasındaki
mavnayı akıntı yüzünden
belli bir yerde tutmaya
çalışan yardımcısı betim-
Resim. 04.66: “Stonehenge”, John Constable
lenmiştir.
“Eğer doğa önüne bir taslak yapmak için oturursam yaptığım tek şey, eski re-
simleri unutmaktır.” diyen, sulu boya çalışmaları da bulunan ressamın; “Beyaz At”,
“Mısır Tarlası”, “Arabanın Dereden Geçişi”,Stonehenge (Resim 04.66), “Hadleigh Şato-
su” ve “Flatford Değirmeni” eserlerinden bazılarıdır.
WILLIAM TURNER (Törnır) (1775-1851): 19. yüzyıl İngiltere’sinin farklı bir
renk duyarlığı ile çalışan manzara ressamlarından biri de William Turner ‘dır. Eserle-
rinde her şey ince bir tül tabakasıyla kaplıdır. Çalışmalarında sisli bir denize, kadırga-
lara, batan güneşe, tren dumanlarına sıkça rastlanır.
Doğanın büyük gücünü tuvaline aktarmak için olağanüstü yeteneklerini kul-
lanan Turner, inanılmaz yoğunlukta görüntüleri içeren manzara resimleri ortaya
koymuştur.
Turner, deniz ya da kar fırtınası sahnelerini, ışık oyunları ve derece derece de-
ğişen ton farklarıyla oluşturduğu sis manzaralarım hep atölyesinde yapmıştır.
Suluboya ve yağlı boya resimlerinde ışık, renk ve hareketi solgun ve parlayan
renklerle bir arada yansıtan “Denizde Kar Fırtınası” (Resim 04.67), “Londra Lordlar
Kamarası Yangını”, “Güneşin Doğuşu ve Deniz Canavarı”, “Trenin Köprüden Geçişi”
(Resim 04.68) önemli eserlerindendir. Turner, ev içi tablolarında da usta bir ressam
olarak karşımıza çıkar. “Petworth’ta Ev İçi”, “Konser”, “Gece Toplantısı”, “Yatak Odası”
bunlardan bazılarıdır.

129
SANAT TARİHİ 1

Resim. 04.67: Denizde Kar Fırtınası Wıllıam Resim. 04.68: Trenin Köprüden Geçişi” William
Turner Turner

3.REALİZM (Gerçekçilik)
Realizm de denilen Gerçekçilik, Neoklasizm ve Romantizme tepki olarak 19. Yüz-
yılda Fransa’da Gustave Courbet (Kurbe)’nin öncülüğünü yaptığı bir sanat akımıdır.
19. Yüzyıldaki sosyal ve ekonomik değişimler (pozitif bilimler, buhar makinesi,
demiryolları, fabrikalar ve bütün bunlarla paralel biçimde gelişen toplumsal sınıflar)
sonucunda gündelik hayattan yola çıkılarak gerçekçi eserler yaratılmıştır. Sanatçılar
bu dönemde mitolojik ve hayal içeren konular yerine yaşadıkları çağı gördükleri ha-
liyle yansıtmayı amaçlamışlardır.

a. Genel Özellikler
Sanat eserlerinde günlük hayatın sorunları ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Çalışan-
lar çeşitli yönleriyle resimlere yansıtılmıştır.
Sanatçılar toplumda tanık oldukları sahneleri bir fotoğraf makinesi gerçekli-
ğiyle resimlerine aktarmayı amaç edinmişlerdir.
Renkçi bir anlatımın egemen olduğu realizmde gerçek figürler kullanılmıştır.

b. Sanatçılar
GUSTAVE COURBET (Kurbe) (1819-1877): Realizmin öncüsü Courbet, resim-
lerinde konu olarak köylüleri ve işçileri işlemiş bir sanatçıdır.
“Taş Kırıcıları”nda yırtık pırtık giysiler içindeki işçileri çok sıcak bir ortamda
benzersiz bir canlılık ve gerçekçilik içinde göstermiştir.
Çağdaşı olan romantik akımın sanatçılarından farklı olarak görkemli sahneler-
den özellikle kaçınmıştır.
Çok renkli açık bir gökyüzünün huzur verdiği “Günaydın Mösyö Courbet” adlı
tablosunda sırtında çantasıyla davetli olduğu sanat koleksiyoncusu ve onun hiz-
metçisi ile köpeği tarafından yolda karşılanmasını resmetmiştir.

130
 SANAT TARİHİ 1

En büyük ustası Courbet’nin “Omans’da Öğle Sonu”, “Yıkanan Kadınlar”, Nor-

mandiya Kıyıları Gustave Coubert ”Buğday Eleyen Kızlar”, “Kendi Portresi”, “Ornans’ın
Büyük Meşesi”, “Papağanlı Kadın” diğer ünlü eserleri içinde yer almaktadır.
JEAN FRANÇOIS MİLLET (Mik) (1818-1875): Realizmin önde gelen temsil-
cilerinden Millet, resimlerinde kent dışında süregelen yaşamdan melankolik görün-
tüleri, işçileri ve toprak insanlarını resmederken toplumsal içerikli konulara yakınlık
duyduğunu da göstermiş bir ressamdır. Millet’nin eserlerinde insan ile doğa arasın-
da sıkı bir ilişki bulunmaktadır.
Mıllet’nin Fransız köylülerini çalışırken resmeden eserleri, nüfusun dörtte üçünün
kent ya da kasaba dışında yaşayan bir ülkede kırsal alandaki yoksulluğu yansıtmaktadır.
Ressamın en ünlü eser-
lerinden “Başak Toplayanlar”
(Resim 04.69) da tarlada çalı-
şan insanlar abartısızca ger-
çekçi bir biçimde işlenmiştir.
Tablonun önünde bulunan
üç kadın hasattan artanları
toplamakla uğraşırken, uzak-
ta bereketli ürünlerle dolu
diğer bir araba yoksul köylü-
lerin içinde bulundukları zor
koşullar manzara ile birlikte
verilmiştir.
Resim. 04.69: “Başak Toplayanlar”, J.F.Millet

“Angelus” adlı tablosunda sessizliğin egemen olduğu doğa içinde patates

toplayan köylü adam ve karısı görülmektedir.
Çok beğeni toplayan desenleri ile de tanınan Millet’in önemli eserleri içinde
“İlkbahar” , “Uyuyan Dikişçi Kız”, “Melek” ve “Çapalı Adam” bulunmaktadır.
HONORE DAUMIER (Domye) (1808-1879): Ressam, heykeltıraş ve karikatür-
cü Daumier, yaşadığı dönemin önde gelen kişilerini hicveden portreleriyle de tanın-
mıştır.
Resimlerindeki çizgiler sadedir.
Döneminin politik çalkantılarını yansıtmış olan Daumier’nin eserlerinde hu-
kukçular, mahkeme salonları, suçlular, ressam atölyeleri, trenler, tramvaylar tiyatro
salonları, sirk sahneleri güçlü çizgilerle canlandırılmıştır. Hemen hemen bütün re-
simlerinde kahverengi ve siyahın tonlarını kullanmıştır. Güncel olayları ve halkın ya-
şamını yakından izleyen Daumier “Baskı Koleksiyoncuları” nda bir sanat galerisinde
kendini olduğundan daha bilgili gösteren iki yaşlı adam önlerindeki dosyada bulu-
nan baskıları incelerken resmedilmiştir..

131
SANAT TARİHİ 1

Işık ve gölgeyi mü-

kemmel bir kompozisyon
içinde veren Daumier ‘nin
eserlerinden bazıları “Çama-
şırcı Kadın”, “Trende Üçüncü
Mevki”, “Ayaklanma”, (Resim
04.70), ”Don Kişot “ ve “Kitap
Okuyan Adam” dır.

CAMILLE COROT
(1796-1876): Realizm akı-
mının diğer önemli sanatçısı
19. Yüzyılın en büyük res-
samlarından biri sayılan Ca-
Resim. 04.70: Ayaklanma, Daumier
mille Corot (Karo)’dur.

Gümüş renkli ışık içinde

düşsel manzaralar yapmış-
tır. Bunlar arasından bazıları
“Avray Kenti” (Resim 04.71),
“Manzara” ve “Narni Köprüsü”
dür.

4. EMPRESYONİZM
(İzlenimcilik)
19. Yüzyılın ikinci yarı-
sında Fransa’da doğup diğer
Avrupa ülkelerine yayılan
empresyonizm 20. yüzyıl sa-
nat akımlarını da büyük ölçü- Resim. 04.71: Avray Kenti, C.Corot
de etkilemiştir.
Empresyonizm adı Fransız ressamı Monet’nin Paris’te sergilediği “İmpression” adı-
nı verdiği resminden kaynaklanmaktadır. Bu sözcük izlenimcilik anlamı taşımaktadır.
Empresyonizm; Claude Monet Pierre Auguste, Renoir, Alfred Sisley gibi res-
samların 1860’lı yıllarda bir araya gelip grup oluşturmaları ve resimlerini sergile-
meleriyle oluşmuş bir sanat akımıdır. Renoir’ın “Bir gün Monet’nin paletinde siyah
yoktu, onun yerine mavi kullandı, İzlenimcilik de böyle doğdu.” sözü oldukça dikkat
çekicidir. Mavi Nilüferler (Resim 04.72), empresyonizm’in önde gelen eserleri arasın-
dadır.

132
 SANAT TARİHİ 1

a. Genel Özellikler:
Atölye resmi yerine dönemin
sanatçıları konularını gün ışığı altın-
da büyük bir renk zenginliği içinde
çalışmışlardır.
Işık altında gün boyu farklı
renklere bürünen nesnelere önem
verilmiş; su ve kar, ışığı yansıtıcı
özellikleri nedeniyle en çok sevilen
ve tercih edilen konuları oluştur-
muştur.
Koyu renkler yerine ışığı en
iyi biçimde yansıtan kırmızı, yeşil,
mavi, mor ve turuncu gibi parlak,
canlı, açık renkleri kullanmayı seç-
Resim. 04.72: Mavi Nilüferler, Claude Monet mişlerdir. Toplumun yaşama ba-
kışını ve düşüncesini de etkileyen
empresyonist sanatçılar yaşadıkları
çağın resmini biçimlendiren akademik kuralların ve konuların dışına çıkarak eserle-
rini meydana getirmişlerdir.
Mitolojik ve tarihsel konular yerine günlük yaşamdan seçtiklerini tuvallerine
aktarmışlardır. Bunların başında en çok sevdikleri manzara ve eğlenen, neşe dolu
insan topluluklarını betimledikleri tablolar gelmektedir.
Eserlerinde yaşadıkları dönemin yaşam biçimini kalabalık kahveleri ve kent
görünümlerini işlemişlerdir. Empresyonizm izlenimlerin toplanmasına önem ver-
miştir. Boyaları karıştırmadan birbiri üzerine gelen fırça darbeleriyle kompozisyon-
larında anlık görüntüleri tuvallerine geçirmişlerdir.
İşledikleri konuyu hep tuvalin ortasına yerleştirmek yerine yan ve köşelere
kaydırmışlardır.

b. Sanatçılar:
EDOUARD MANET (Edvar Mane) (1832-1889): Empresyonizmin temsilcile-
rinden olan Manet, ışığın nesneleri nasıl değiştirdiği üzerinde çok düşünmüş bir sa-
natçıdır. “Herhangi bir tablonun başlıca kişisi ışıktır” sözü sanatçının bu düşüncesini
daha da güçlendirmektedir.
İlk çalışmalarından olan “Kırda Öğle Yemeği” ve “Olympia” adlarını taşıyan iki
tablosu modern sanatın ilk eserlerinden sayılmaktadır. Sanatçı çalışmalarında daha
çok Paris sokaklarındaki görüntülere yer vermiştir.

133
SANAT TARİHİ 1

İnsanları açık havada tablolarına aktarmayı seven Manet, çoğu zaman yakın
arkadaşlarını ırmak kenarı, bahçe gibi yerlerde göstermiş böylece resmindeki figür-
lerle içinde bulundukları çevreyi kaynaştırmayı benimsemiştir.
Manet, kullanmayı sev-
diği siyah renk kompozisyon-
larına mükemmel bir parlak-
lık getirmiş sanatçılardandır.
İspanya dönüşünde boğa
güreşini anlattığı resimler de
yapan Manet’nin çok ünlü bir
eseri de “Flüt Çalan Çocuk”tur.
Resimde kullandığı renkler
afiş tekniğini yansıtmaktadır.
Bir taslak izlenimini veren re-
simde koyu mavi ceketli kır-
mızı pantolonlu çocuk arkada
hiçbir şeyin bulunmadığı bir
Resim. 04.73: Folies-Bergere Barı, E. Manet fon önünde yer almaktadır.
“Ben başkalarının görüp sevdiğini değil, gördüğümü resmediyorum” diyen
Manet; çalgılı kahveleri işlediği bir dizi resim de yapmıştır.
En tanınmış resimlerinden “Folies-
Bergere Barı”ndaki (Resim 04.73) büyük
aynaya salonda bulunan kalabalık insan
topluluğu, hava gazı lambaları, servis gö-
revlisi bayan ve konuştuğu adam ustalıkla
yerleştirilmiştir. Hızlı fırça darbeleriyle bir
anın görüntüsünü sahici yaşam dolu sah-
neyi tablosunda ölümsüzleştirmiştir.
Ressamlığının son zamanlarında
yaptığı ölü doğaları ile verimini daha da
çoğaltan Manet’nin en başarılı ve unutul-
maz eserleri arasında “Tuileries’de Müzik”
Argenteuil ‘de, “Öğle Yemeği”, “Emile Zola
Portresi” (Resim 04.74) ve “Kayıkta Res-
sam” bulunmaktadır.
CLAUDE MONET (Klod Mone)
(1840-1926): Claude Monet 19. Yüzyıl sa-
nat akımlarından empresyonizm’in kuru-
cusu ve en önemli sanatçısıdır. Resim. 04.74: Emile Zola’nın Portresi,
Claude Manet
Empresyonizm’in isim babası olan

134
 SANAT TARİHİ 1

Monet, aynı konunun çeşitlemelerini de yapmıştır. Bunlar arasında saman yığınları

ve istasyon resimlerini değişik ışık altında gerçekleştirdiği çalışmalarındandır. Mo-
net, ışığı ve canlı renklerini daha kuvvetli vurgulamak için boyayı küçük noktalar
halinde resmine geçirerek güneş ışınlarını yakalayan bir ressamdır.
Monet, bir tekneyi resim atölyesine dönüştürerek Seine ırmağı üzerindeki ışık
ve su oyunlarını resmetmiştir. Manzaralarında ayrıntıları değil bütün canlılığı ile renk
zenginliğini göstermeye çalışmıştır.
“Westminster Köprüsü”nde her şey su ve duman içinde yitip belirsizleşmiştir.
“Sainte Adresse Bahçesinde” ressamın neşe dolu eserlerinden birisidir.
Doğanın sürekli değişimlerini resmetmekten hiç vazgeçmeyen Monet, çağdaş-
ları ve kendinden sonra gelen gelecek ressamlara da esin kaynağı olmuştur.
Monet’in resimleri büyüleyici bir tüle sarılı gibidir, ışığın pırıltısı eşsiz bir güzel-
lik yaratır.
Irmak manzaralarının Pa-
ris bulvarlarında oradan oraya
koşuşturan insanların, güneş
ışınları ve dumanlarla sarılı lo-
komotiflerin, sisli Londra’nın ve
şiir dolu natürmortların ressamı-
dır. 20. yüzyıl sanatını yönlendi-
ren sanatçılardan Monet’in ünlü
tabloları arasında Kırda Öğle
Yemeği””Sainte Adresse Bahçe-
sinde” , ”Londra Parlamento Bi-
nası”, “Roven Katedrali”, “Saman
Yığınları”, “Nilüferler”, “Bahçedeki
Kadın” ,” Fırtınalı Deniz” (Resim
04.75) bulunmaktadır. Resim. 04.75: “Fırtınalı Deniz”

PIERRE AUGUSTE RENO-

IR (Rönuar) (1841-1919): Renoir, daha çok insan figürlerinden yola çıkarak tab-
lolarında en çok sevdiği insan figürlerine yer vermiştir. Resimlerinin ana duygusu
yaşama sevinci ve neşedir.
“Moulin de la Galette’te Eğlence”de ağaçlar içindeki bir gazinoda süslü giysiler
içindeki kadınlar ve erkekler neşeyle dans edip eğlenirlerken betimlenmiştir.
Özellikle bitkilere ve kadın tenine verdiği pırıltılı titreşimlerle Renoir, em-
presyonizm’in en önemli ustalarındandır. Tablolarında yer verdiği kadınlar yuvarlak,
pembe yüzlü, çekik burunlu ve sarı saçlıdırlar.
İnsan figürüne ağırlık veren Renoir’ın tablolarında yaşama sevinci ve doğa bir
bütün içinde yer almışlardır. Tiyatrolar, kahveler, dans eden hoşça vakit geçiren, bir-

135
SANAT TARİHİ 1

birleriyle sohbet eden insanlar Renoir resminin

vazgeçilmez konularıdır. İçe dönük bir ressam
olan Renoir, altı binin üzerinde çiçek, kadın, ço-
cuk, kır manzarası yapmıştır.
Tanınmış resimlerinden bazıları “Teras
ta İki Kızkardeş”, “Saint Victorie Dağı”, “Oku-
yan Genç Kız”, “Şemsiyeler” (Resim 04.76), “At
Yarışı”ve “Ütü Yapan Kadınlar”dır.
EDGAR DEGAS (Edgar Döga) (1834-
1917): Manet gibi figüre bağlı, hareket halin-
deki insanı betimlemedeki büyük ustalığı ile
tanınan Fransız ressamıdır. Daha çok balerinler,
isteksizce ütü yapan kadınlar, müzikçiler, dans-
çılar, opera, sirk ve tiyatro dünyası, at yarışları,
Paris’in hareketli yaşamı Degas’nın resminde
vazgeçemediği konulardır.
Degas için önceden planlanmamış, kendi-
liğinden oluşan sahnelerin ressamıdır diyebili-
riz. Tablolarındaki kadın figürleri içinde özellikle Resim. 04.76: “Şemsiyeler”
resimlediği balerinler hareketlerine kendilerini
kaptırmış duruşları ile ressamın hep ilgisini çek-
mişlerdir.
Ressam, “Çiçeği ile Selam Veren Balerin”de uçucu pembe ve mavi renklerle gö-
renleri düşsel bir dünyanın içine çekmektedir.
Degas, manzaraları sadece yarış ve figürü sahnelerin arka planlarında vermiş-
tir. Sanatçının resimleri enstantane fotoğrafları çağrıştırmaktadır.
Degas, zaman zaman
heykelle de uğraşan sanat-
çılardandır. Balerin, yıkanan
kadın ve atları konu aldığı
tunçtan yapılmış küçük bo-
yutlu heykeller sanatçının
ustalığının izlerini taşımak-
tadırlar. Yaşama gözlerini ka-
pattığında ardında çağdaş
ressamların eserlerinden olu-
şan zengin bir resim kolek-
siyonu da bırakan Degas’nın
Resim. 04.77: “Concorde Meydanı”, Degas belleklerden çıkmayan resim-
leri arasında “Mavi Balerin”,

136
 SANAT TARİHİ 1

Longchamps’de At Yarışı” “Concorde Meydanı” (Resim 04.77), “Ütü Yapan Kadınlar”,

“Eldivenli Şarkıcı”, “Şapkacı Dükkanı”, “Sahnede Prova” ve “Orkestra” “ Alman Hilaire”
ilk akla gelenlerdir.
ALFRED SISLEY (1839-1899): Fransız empresyonizm’inin kurucularından sa-
yılan Sisley, bir manzara ressamıdır. Yaptığı kar manzaraları içinde “Louveciennes’de
Kar” adlı tablosunda neredeyse tek renkli bir kış manzarasını beyaz ve grinin incelikli
tonları ile oluşturmuştur.
Sisley, kendisinden sonraki manzara ressamlarını etkilemiş, atölye dışı resmin
ilk uygulayıcılarından olurken, bütün yaşamı boyunca manzara resmi yapmıştır.
Akademik resme karşı her zaman tepki duyan ressamın yumuşak fırça kullandığı
duru renkler resminin temelini oluşturmuştur.
GEORGE SEURAT
(Söra) (1859-1891): 19. Yüz-
yılda Fransız ressam Seurat,
ışık oyunlarının, karşıt renk-
lerin, küçük fırça vuruşlarıyla
yan yana kullanarak yansıttığı
noktacılık tekniğini geliştir-
miştir. Resimlerini küçük nok-
talarla bir mozaik gibi boya-
mıştır.
Empresyonizm akımı-
nın gelişiminde öncü olan
Resim. 04.78: “Grande Jatte Adası ‘nda Bir Pazar Günü”, G. Seurat, renklerin ayrışması
Seurat
konusundaki denemeleri di-
ğer ressamlar üzerinde son
derece etkili olmuştur.
Üzerinde titizlikle durduğu ünlü resmi “Grande Jatte Adası ‘nda Bir Pazar
Günü”nde (Resim 04.78) Seine Irmağı üzerinde çok gözde bir eğlence ve gezinti ala-
nını, pazar günü öğle sonrasındaki görüntüsüyle betimlemiştir.
Seurat, eserlerinde renge olduğu kadar çizgiye de önem vermiştir. Eserlerinin
sayısı fazla olmasa da Seurat’nın 19. yüzyıl sanatının en büyük ressamlarından biri
olduğunu kanıtlayacak nitelikteydi.
Bütün önemli tablolarını yedi yıl gibi kısa bir zaman dilimine sığdıran Seurat’nın
unutulmaz eserleri arasında “Sığınak ve Deniz Feneri”, “Gravelines’de Kanal”, “Pud-
ralanan Genç Kadın”, “Asnieres’de Yıkananlar”, “Profilden Model” ve erken ölümüyle
yarıda kalan “Sirk”tir.
PAUL CEZANNE (Pol Sezan) (1839-1906): Paul Cezanne, empresyonizm ile
kübizm arasında köprü oluşturması ve sanatın gelişmesine katkıları nedeniyle mo-

137
SANAT TARİHİ 1

dem sanatın babası olarak da anılan Fransız ressamıdır. Perspektifi sadece renkle
vermeye çalışmıştır. Dış görünüşün göz alıcılığının ardındaki biçimleri yeniden bul-
mak en büyük amacıydı. İlk dönemlerinde dağınık ve canlı resimlerinde karanlık bir
üslup ortaya koymuştur. Ressam, çoğu kez figürün yüz rengini kompozisyonu bütü-
nüyle uyumlu hale getirebilmek için bozmuştur.
Cezanne, derinlik duygusu yaratmak için renklerin tonlarıyla oynayarak ve in-
celtilmiş boyayı yoğun renkli öbekler halinde kullanarak, renk lekelerinin birbirine
geçtiği hatların belirsizleştiği manzaralar yapmıştır.
Kendisini doğayı çözümlemeye adayan Cezanne “Sainte Victoria Dağı”nda
(Resim 04.79) ışıklı bölümlerde turuncu, gölgelerde mavi rengi çalışarak kendince
bir uzaklık duygusu yaratmıştır. Dağın çevresi geometrik biçimlere ve renklere bö-
lünmüştür. “İskambil Oynayanlar”da (Resim 04.80) erkeklerin ağırbaşlılığı mükem-
mel bir biçimde yansıtılmıştır.
Resmi bir kurgu olarak düşünen Cezanne, doğa ile sanat biçimleri arasında
erişilebilecek en iyi dengeyi kurmaya çalışmıştır.

Resim. 04.79: Sainte Victoria Dağı”nda, Resim. 04.80: “İskambil Oynayanlar”,

Cezanne Cezanne
Sarı, mavi, mor ve yeşil renkleri çok seven Paul Cezanne’ın en beğenilen eser-
leri “Hasır Şapkalı Adam”, “Kendi Portresi”, “Kırmızı Yelekli Çocuk”, “Bir Soytarı”, “Laleler
ve Elmalar”, “Yıkanan Kadınlar”, , “Gustave Geffroy’un Portresi”, ve “Sarı Koltukta Ma-
dame Cezanne” bulunmaktadır.
VINCENT VAN GOGH (1853-1890): Ekspresyonizmin ilk temsilcilerinden Hol-
landalı ressam ilk zamanlar köylülerin günlük yaşamını, sorunlarını ve ektikleri top-
rakları yansıtan ölü doğalar, manzaralar ve figürler yapmıştır.
Sanat tarihçilerine göre, ağaçları insana korku veren, evlerinin içinden dışarıya
hayat taşan bir ressamdır Van Gogh.
Ölü doğa resimlerinde göz kamaştırıcı renkler egemendir. “Ayçiçekleri” (Resim

138
 SANAT TARİHİ 1

04.81) adlı ünlü resmi sade, parlak, dik-

kat çekici renkleriyle çevresine canlılık
ve yaşama sevgisi aşılamaktadır. Sarı ve
siyah renginin tonlarıyla yapılmış resim
umuda ve gün ışığına benzersiz bir yol-
culuktur.
Arles’te kaldığı odasını betimledi-
ği “Sanatçının Odası” yalnız bir ressamın
dünyasından unutulmaz izler taşımakta-
dır. Emile Zola’nın bir kömür madeninde
geçen ünlü romanı Germinal’i okuduk-
tan sonra kitaptaki toplumsal eleştiriyi
“Patates Yiyenler” resmine yansıtmıştır.
Sanatçının zihinsel karışıklığı fırça-
sını kıvırıp döndürerek yaptığı etkileyici
renk kullanımının ön plana çıktığı bir dizi
çoşkun çalışmayla kendini göstermiştir.
Van Gogh ‘un resimlerinde renk
ve çizgi kuvvetli bir ritim oluşturmuştur. Resim. 04.81:”Ayçiçekleri”, V. Van Gogh
Kardeşi Theo’ya yazdığı mektubunda
“Ben gözümün önünde olanı olduğu gibi
vermekten çok anlatmak istediğimi daha
kuvvetle dile getirmek için kullanıyorum”
demiştir.
Van Gogh resimlerinde ele aldığı
konuların renklerini ve dış görünüşlerini
belirginleştirerek, boyayı çizgi biçiminde
parlak fırça darbeleriyle kalın tabakalar
halinde kullanmıştır.
Arles ‘te yaptığı tabloların konu-
ları arasında çiçek açmış meyve ağaçla-
rı, manzaralar, kendi portreleri; “Postacı
Roulin’in Portresi” (Resim 04.82), bir dizi
ayçiçeği ve yıldızlı gece manzarası yap-
mıştır.
Son dönem resimlerinde kısa düz
taramaların yerini dalgalı burgaçlı ritmik
Resim. 04.82:”Postacı Rou1in’in Portresi”, V. fırça vuruşları görülmektedir. Resimlerin-
Van Gogh de bütünüyle fırtınalı bir ruh halinin yan-
sımaları görülen, fovist ve empresyonist

139
SANAT TARİHİ 1

sanatçıları da etkileyen Van Gogh’un “Kendi Portresi”, “Matmazel Gachet”, “Piyano

Başında”, “Buğday Tarlası Üstünde Kargalar”, “Sandalye ve Pipo”, “Gece Kahvesi” ve
“Yıldızlı Gece” en çok bilinen eserleridir.
PAUL GAUGUIN (Pol Gogen) (1848-
1903): 20. Yüzyıl sanatının biçimlenmesi için-
de yer alıp önemli rol oynamış tropik dünyanın
pırıltılı renklerini tablolarına taşıyan ilk modem
Fransız ressamıdır.
Gauguin’nin resme olan tutkusu onun
borsacı olarak sürdürdüğü meslek yaşamını bı-
rakmasına ve yalnızca sanatına yoğunlaşmasına
neden olmuştur. Sanatçı Japon baskı sanatında
ve Orta Çağ dönemi vitraylarında bulunan düz
renk alanlarından yola çıkarak iki boyutlu bir
üslup ortaya çıkarmıştır. Renkleri kullanırken
betimlemekten çok duygusal çağrışımları göz
önüne alarak renkleri kullanmıştır. Arles’da ve
kısa bir süre Van Gogh ile çalıştıktan sonra doğa-
yı kopya etmek yerine rengin anlatım özellikleri
doğrultusunda çalışmaya başlamıştır.
Gauguin, resim dışında hiçbir şeyle uğraş-
Resim. 04.83: “Çiçekli Kadın”da P.
mama kararının ardından yaşamını ve sanatını
Gauguin
Tahiti ve Güney Pasifik’teki adalarda sürdürmüş-
tür. Seçtiği yeni yaşamında karşılaştığı parlak renkler ve şaşırtıcı doğal güzellikler
resimlerinde ilkel sanattan yola çıkmasına olanak tanımıştır. Sanatçı bir mektubun-
da uygarlığın kendisine yalnızca acı verdiğinden yakınmakta, ilkelliğin ise, kendisini
yeniden yarattığının altını çizmektedir.
Tahiti döneminde yaptığı
“Nereden Geliyoruz? Kimiz? Nereye
Gidiyoruz?” adını taşıyan büyük bo-
yutlu resmi Gauguin’in ilkel yaşama
bakışını en güzel açıklayan eseridir.
“Çiçekli Kadın”da (Resim
04.83) güzel yüzünde melankoli
taşıyan eli çiçekli Polinezyalı kadın
parlak kırrmzı, çarpıcı renkler ve ka-
lın dış çizgilerle Batı sanat kuralla-
rım hiçe sayan ressarmn tablosun-
da unutulmaz yerini almıştır.
Yapay ve geleneksel olan her Resim. 04.84:”Kendi Portresi”, P. Gauguin

140
 SANAT TARİHİ 1

şeyden kaçıp doğayla yolları kesişen Gauguin, bu yaşadığı tropik coğrafya içinde-
ki renkleri kullanarak ada insanlarının gündelik yaşamlarından sahneleri, pırıltılar
saçan gökyüzünü rengarenk tuvaline yansıtmıştır. Geniş yüzeyler halindeki parlak
doğanın içinden gelen renkler ressamın özgürlüğünün simgesidir.
Resimlerinde uzak ülkelerin düşlerini yansıtan Gauguin’in “Beyaz At”,
“Sarı İsa”, “Tahitili Kadınlar”, “Selam Sarı Maria”, “Mango Çiçekli Kadınlar”, “Güzel
Angele”,”Yakup’un Melekle Güreşi” , “Kendi Portresi” (Resim 04.84), “Güneş Çiçekleri
ve Armudar” adlı resimleri en ünlü eserleri içindedirler.
TOULOUSE LAUTREC
(Tulus Lotrek) (1864-1901):
19. yüzyılın usta Fransız sa-
natçısı Lautrec, sanat yaşa-
mında en çok Degas ve Japon
baskılarından etkilenmiştir.
Resimlerinde ön ve arka
plan birbirinden çok belirgin
bir biçimde ayn1ır. Çoğunluk-
la ön plan büyük tutulduğu
için seyredenler resmin içine
doğru çekildikleri duygusuna
kapılırlar.
Ünlü eseri “Moulin Ro-
uge (Mulen Ruj)’da Dans”
Resim. 04.85: Moulin Rouge’da Dans, T. Lautrec
(Resim 04.85) adlı resminde
sanatçılar, palyaçolar ve dansözleri betimlemiştir. Güçlü çizgileriyle oluşturduğu
afişlerini taş baskısı tekniğiyle gerçekleştiren Lautrec, bu yaklaşımıyla afişin modern
grafik sanatı içinde yer almasını sağlayarak bu alanda eser veren sanatçıları da etki-
lemiştir.
Sanat yaşamı-
nın bir dönüm nokta-
sı olarak kabul gören
ünlü eseri “Fernando
Sirki”nde (Resim 04.86)
büyük bir tutkuyla bağ-
lı olduğu şaşırtıcı sirk
dünyasını yalın renkleri,
karikatür özelliği sergi-
leyen özgün çizgileri ile
resmetmiştir. Lautrec’ in
Resim. 04.86: “Fernando Sirki”, T. Lautrec
bir başka ilginç özelliği

141
SANAT TARİHİ 1

de kabare duvarlarını çeşitli dans sahneleriyle süslemiş, kitap, lokanta menüleri ve

tiyatro programlarını da resimlemiş bir sanatçı olmasıdır.
Lautrec, nefes alıp verdiği çevrenin içindeki eğlence, zevk ve dansın büyülü
dünyasının en uçucu hareketleriyle yakalarken düz renklerin ritmik kontur çizgisin-
den yararlanmıştır.
Sanatçının eserlerinde en çok kullanmayı sevdiği renkler arasında portakal kır-
mızısı ve koyu yeşil ilk sıralarda yer almaktadır.
“Mareelle Lender”, “Palyaço Chau-kao” ve “La Goulue Moulin Rouge (Lö Gol
Mulen Ruj’a Girerken” Lautrec’in diğer çalışmaları arasındadır.

5. FOVİZM (Çiğ Renkçilik)

Fovizm, 1900’lerin başında
Henry Matisse (Matis)in öncülüğün-
de Braque, Derain “Charing Cross
Köprüsü” (Resim 04.87), Dufy, Rova-
ult ve Vlaminek’in bir araya gelme-
siyle oluşturulan bir sanat akımıdır.
Paris’te 1905 yılında açtıkları
ilk resim sergisinde yaptıkları resim-
lerde çarpıcı, sert anlatım tarzları ve
çiğ renkleri kullanmaları, resimlere
“vahşi hayvan” anlamı taşıyan Fou-
ve (Fov) denilmesi sonucu bu terim, Resim. 04.87:”Charing Cross Köprüsü”, Derain
sonraları akımın adı olarak anılması-
na neden olmuştur.

a. Genel Özellikler
Sanatçının eserini oluştururken özgür hareket etme düşüncesi önem kazanmış-
tır. Duygularını renklerle anlatmaya çalışan sanatçılar kaba fırça vuruşlarıyla tuvallerin-
de renklerini geniş yüzeylere yayarlarken çiğ ve sert renkler kullanmışlardır. Derinliğe
yer verilmemiş, resimlerindeki objeler bozularak aktarılmıştır. Figürlerin dış çizgileri
resimdeki asıl ögelerin önüne geçmiştir. Dışavurumcu bir anlatımı seçmişlerdir.
Fovizm akımı sanatçıları renk açısından en çok Van Gogh ve Gauguin’ den et-
kilenmişlerdir.
HENRY MATISSE (Matis) (1869-1954): Fransız ressam ve heykelcisi Matisse,
fovizmin öncüıüğünü yapmış ve 20. yüzyıl resim sanatının oluşmasında önemli kat-
kılarda bulunmuş bir sanatçıdır.
Matisse, uzun sanat yaşamı boyunca doğanın saf renklerine bağlı kalmış bir
“fov” olarak tanımlanmıştır. Sanatında bir dönüm noktası olan 1905 yazından son-

142
 SANAT TARİHİ 1

ra kırmızı-yeşil, turuncu- mavi, sarı-mor

Resim. 04.88: Kırmızı Oda, Matisse
renklerini yan yana kullanmaya başladı.
İlk resimleri arasındaki “Şapkalı Kadın”da
canlı renklerin hızlı fırça vuruşları port-
reye benzersiz bir ifade kazandırmıştır.
“Madam Matisse”de ise, Matisse’in renk
duyarlığını olanca görkemiyle ortaya çı-
karttığı bir eseridir. Sanatçı portrenin saç-
larında yeşil ve kırmızı, yüzde de yeşil ve
parlak pembe gibi renkleri kullanmıştır.
“Kırmızı Oda” (Resim 04.88) ve “Görüşme”
(Resim 04.89) gibi eserlerinde Matisse,
resminin bütün yüzeyini tek bir renge bo-

yamıştır. Resimlerinde çizgi ve renklerine

dekoratif özellikler katmayı seven Matis-
se, İran minyatürlerinde sıkça karşılaşılan
düz mekan uygulamasını da göz ardı et-
memiştir. “Dans ve Müzik” de sanatçının
güçlü çizgileri, sarı, mavi, kırmızı ve yeşil
renkleriyle dikkati çekmektedir. Matisse,
“Kırmızı”, “Geniş İç Mekan” adlı resimlerin-
de parlak renklerle ev içi resimleri de yap-
mıştır.
Düz renk alanları, yuvarlak dış hatlar
Resim. 04.89: ”Görüşme”, Matisse
ve sadeleştirilmiş biçimler Matisse’nin lirik
tarzının özellikleridir.
Fovist hareketin en önemli savunucusu Matisse, temelde iki boyutlu gibi gö-
rünen kompozisyonlarda saf renkler kullanmıştır.
Yaşamının son yıllarında vitraylar ve duvar resimlerine de ölümsüz imza-
sını atan Matisse’in yaşam sevgisi ile dolup taşan eserlerinden bazıları; “Okuyan
Kadın”,”Kırmızı Oda” (Resim 04.88), ”Akşam Yemeği Masası”,”Görüşme” (Resim 04.89),
“Yaşam Sevinci”, “Pembe Çıplak”, “Müzik” Açık Pencere ve “Kralın Acıları”dır.
MAURICE DE VLAMINCK (Vilamink) (1876-1958): Fovizmin önde gelen
temsilcilerinden Fransız ressam, figürlerindeki bozmalarla resimlerine dışavurumcu
bir boyut katmıştır. Güçlü koyu renk ağırlıklı tablolar yapmıştır. “Pipolu Adam” dı-
şavurumcu özellikler taşıması yönünden önemli eserlerdendir. Afrika heykeli ile de
ilgilenen Vlaminck’in Matisse ile tanışması fovistlere katılmasına neden olmuştur.
“Ağaçlı Manzara” (Resim 04.90)sı parlak renkler ve özgür fırça kullanılışıyla fovist res-
min en tipik örnekleri arasındadır. Fırçasını tuval üzerinde uzunlamasına sürüşü ile
tanınan Vlaminck, daha çok manzara ve ölü doğa resimleri yapmıştır.

143
SANAT TARİHİ 1

Vlaminck’in eserleri arasında

“Sirk”, “Kırmızı Ağaçlar”ve” Harvest”
en çok tanınanlardır.
RAOUL DUFY (Dafi) (1877-
1953): Dufy, zevk ve lüks içindeki
yaşam sahnelerini canlandırdığı par-
lak renklerden oluşan resimleriyle
tanınmış fovizmin yaygınlaşmasında
rol oynamış Fransız ressamı ve tasa-
rımcısıdır.
Özgün üslubunu beyaz bir yü-
zeye sürdüğü incecik aydınlık renkler
ve bir taslağın çizgilerini andıran bi- Resim. 04.90: “Ağaçlı Manzara”, Vlaminck
çimlerle oluşturmuştur. 1920’lerden
sonra eserlerindeki renklerden uzak-
laşarak canlı ve insana neşe veren konulara yönelmiştir. Bu tarz Dufy’nin sulu boya-
larından daha belirgin ve kuvvetli bir biçimde görünmektedir.
Raoul Dufy, 1. Dünya Savaşı’nda kahramanlık teması doğrultusunda ağaç bas-
kılar da yapmıştır. Sonraları büyük boyutlu süslemelere yönelen Dufy’nin önemli
eserleri arasında “Boulogne Ormanı”,”Martquesteki Gemiler” (Resim 04.91), “Deau-
ville”, “Şato ve Atlar”, “Fransız Orkestrası” (Resim 04.92), bulunmaktadır.

Resim. 04.91: “Martquesteki Gemiler”, Dufy Resim. 04.92: “Fransız Orkestrası”, Dufy

6. KÜBİZM
Paris’te, Pablo Picasso “Guernica” ve George Braque önderliğinde 1908’de eks-
presyonizme tepki olarak oluşan sanat akımıdır. Bu akım içinde yer alan sanatçılar
etraflarında gördüklerini geometrik biçimlerde resmetmişlerdir.

144
 SANAT TARİHİ 1

a. Genel Özellikler
Kübizmin başlangıç noktası Picasso’nun “Avignonlu Kızlar” adlı eseridir.
Doğaya yeni bir görünüş vermeye çalışan kübistler, nesneleri çok sayıda bakış
açısından ve farklı zamanlarda tuvallere geçirmeyi amaçlamışlardır.
Üst üste hazırlanmış planlarla gazete kağıtlarına, afişlere, program parçalarına
yapıştırma (kolaj) yöntemlerini uygulamışlardır.
Doğanın koni, küre ve silindir gibi geometrik biçimlerden kaynaklandığını ileri
süren Cezanne’ın görüşünü benimsemişlerdir.
Kübistler Afrika sanatından da etkilenmişlerdir.
Biçimi ön planda, rengi ikinci planda tutarak özellikle eserlerinde koyu tonları,
grileri kullanmışlardır. Mekan derinliğine ve hacme, biçimsel düzenlemelerle ulaş-
maya çalışmışlardır. Kübist sanatçılar ölü doğalarında müzik aletleri, sürahi, resim
paleti gibi nesneleri resmetmişlerdir. Kübizm heykel, mimari, grafik ve dekoratif sa-
natlarda da etkili olmuştur.

b. Sanatçılar
PABLO PICASSO (Pikasso) (1881-1973): Önderlik ettiği kübizm akımıyla
görsel sanatların gelişim çizgisini değiştirmiştir. 20. Yüzyılın en büyük sanatçıların-
dan biri olan Picasso, kübizm akımının kurucusu, ressam, heykeltıraş, özgün baskı
ustası, seramikçi ve dekor tasarımcısıdır.
“Mavi Dönem” de körler, dilenciler, engelliler ve toplumdan kopuk insanları
trajik biçimlerde, mavi rengi kullanarak resimledi. Figürlerinin daha güçlü olduğu
“Pembe Dönem” de aile sahneleri, anne- çocuk düzenlemelerinin yanı sıra palyaço
resimleri yaptı. “Top Üstündeki Kız”, “Oyuncu”, “Akrobat Ailesi” pembe dönemine ait
en önemli eserleridir.
Kübizm döneminden
sonra Jean Cocteau, Igor
Stravinski gibi kişilerin port-
relerini yaptı. Hazırladığı bale
dekorlarında yine en sevdiği
konular palyaçolar, dansçılar
ve hokkabazlardır.
Picasso, İspanya’daki
iç savaşa duyduğu tepkiyi Resim. 04.93: ”Guernica”, Picasso
“Guernica” (Resim 04.93) adlı
başyapıtı ile bütün dünyaya duyurdu. Büyük boyutlu bu tabloyu 1928’de küçük bir
kasaba olan Guenica’nın Hitler’in uçakları tarafından bombalanmasına tepkisini
göstermek için yapmıştır. 2. Dünya Savaşı sonrası dönemde su perileri, yarı insan
yarı keçiler, flüt çalan panlar gibi Akdeniz mitolojisinden esinlenerek resimler yap-

145
SANAT TARİHİ 1

mıştır.
Picasso, seksen beş ile doksan iki yaşları arasında mitolojiden sirk yaşamına,
aşk resimlerinden yeme- içme sahnelerine kadar çok çeşitli konularda çalışmıştır.
Ressamın en çok işlediği konuların başında kadınlar gelmektedir. Sanat tarihçilerine
göre Picasso benzersiz çalışkanlığı ile bütün ressamlar ile yarışan bir ressamdır.
Bu büyük ressamın eserlerinden bazıları şunlardır: “Cezayirli Kadınlar”, “Man-
dolinli Kız”, “Gertrude Stein”, “Akordeoncu”, “Palyaço”, “Antibes’de Gece Balık Avı”,
“Stravinski ‘nin Portresi”, “Üç Güvercin”, “Boğa Resimli Tabak”, “Üç Müzikçi”, “Kırmızı
Koltukta Oturan Çıplak”, “Kukuriku” ve ”Koşan Kadınlar” dır.
Kubizm akımı sanatçıları arasında Piet Mondrian, Juan Gris (Huan Giris) yer
almaktadır.

7. FÜTÜRİZM (Gelecekçilik)
Gelecekçilik olarak da bilinen fütürizm 20. yüzyılın başlarında İtalya’da ortaya
çıkan, sanat alanında dinamizm, yenilik ve savaşın güzelliği düşüncesinden yola çı-
kan bir akımdır.
ET. Marineui’nin 1909’da Paris’te
La Figaro gazetesinde yayımladığı
bildirge ile sanat akımları içinde yer
alan fütürizm, geçmiş dönemin sa-
natım, geleneklerini reddetmeyi ilke
edinmiştir. Bazı politik yönelimleri de
içeren fütürizm akımının önemli sa-
natçıları Umberto Boccioni (Bocconi),
Carlo Cara (Karlo Kara), Luigi Russolo,
Gino Severini, Giacomo Balla “ Tasmalı
Köpeğin Dinamizmi “(Resim 04.94) ve Resim. 04.94: “Tasmalı Köpeğin Dinamizmi “,
Fernand Leger’dir. Giacomo Balla

a. Genel Özellikler
Fütürizm akımı sanatçıları belli bir çevrede aynı anda gelişen her şeyi eserlerin-
de betimlemeye yönelmişlerdir. Buna dair en doyurucu örnek Boccioni’nin “Sokağın
Gürültüsü Evi Etkiliyor” adlı görsel ve işitsel duyuları yansıtan resmidir. Fütürizmde
hareket kavramına önem verilmiş; hızlı otomobilleri, trenleri, yarışan motosikletleri,
dansçıları ve hareket halindeki hayvanları kendilerine konu olarak seçmişlerdir.
Fütürizmin en önde gelen temsilcisi Umberto Boccioni’nin “Dörtnala koşan bir
atın dört ayağı yoktur, yirmi ayağı vardır ve ayakların hareketi üçgenler içindedir.”
sözü, akımı en kestirme yoldan açıklayan ifadedir.
Fütürist sanatçılar kübizmden oldukça etkilenmişlerdir.
Renk kullanımı konusunda ekspresyonizm akımının noktacılığı yönünden

146
 SANAT TARİHİ 1

benzerlikler göstermektedir. Fütürizmin dadacılığın gelişmesinde katkısı olmuştur.

b. Sanatçılar
FERNAND LEGER (1881-1955): Yaşadığı dönemdeki teknolojik gelişmeler-
den etkilenerek oluşturduğu “makine sanatı”yla tanınan Fransız ressamıdır. I. Dünya
Savaşı’na doğru kontrast renklerle düz ve eğri çizgilerin oluşturduğu alışılagelmişin
dışındaki resimlerinin konusunu çıplak doğa, bisikletçiler, akrobatlar, fabrika işçileri,
çarklar, motor parçaları ve çeşitli mekanik görüntülerden seçmiştir.
“İnşaat İşçileri” (Resim 04.95)’nde masmavi bir gökyüzü altında insanlar daha
güzel bir dünya için el ele çalışmaktadırlar.
“Mekanik Öge” adlı resmi ressamın büyük bir hayranlık duyduğu makinelerin
güzelliğine renklerle bir çeşit övgüdür.
Mekandan yalıtılmış dev boyutlu nesneleri resimleyen Leger; yalın renkler, ka-
lın dış çizgiler kullanmıştır.

Resim. 04.95: “İnşaat İşçileri”, Leger Resim. 04.96: “Büyük Julie”, Fernand Leger
“Terzi”,”Büyük Julie” (Resim 04.96) adlı resminde renkleri azaltarak gri-mavi ile
kahverengimsi sarı tonları kullanarak insan vücudunu levha ve silindirlerden oluşan
robotlara benzetmiştir.
Leger, yapıları renklendirmek için mozaik cepheler, vitraylar ve duvar resimleri
de yapmıştır. Ölümünden sonra Fernand Leger adını taşıyan bir müze açılan sanat-
çının diğer önemli resimleri arasında “Kağıt Oynayanlar”, “Korkuluk”, “Mavili Kadın”,
“Tütün İçenler”, “Sirkteki Akrobatlar” bulunmaktadır.

8. EKSPRESYONİZM (Dışa vurumculuk)

Ekspresyonizm, 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kuzey Avrupa’da ortaya çıkmış, dışa
vurumculuk olarak da bilinen sanat akımıdır. Bu akımın önemli sanatçılarından biri
de Egon Schiele’dir.” Dizini Bükmüş Oturan Kadın” en tanınmış eseridir. Toplumda
kabul görmüş biçim ve geleneklere bir çeşit başkaldırı özelliği taşıyan bu akımda
Edward Munch’un “Çığlık” tablosu öncü bir örnek olarak kabul edilmiştir.

147
SANAT TARİHİ 1

a. Genel Özellikler
1. Dünya Savaşı sürecinde büyük insan topluluklarının karşı karşıya geldikleri
siyasi, kültürel ve ekonomik sorunların dramını eserlerine taşımışlardır. Simgeselliğe
ve dolaylı bir anlatıma yer verilmiştir.
Dışa vurumculukta insanın iç dünyasına ait gerçeklerin yansıtılması hedeflen-
miştir. Sanatçılar eserlerinde toplum dışına itilmişlerin, yoksulların, akıl hastalarının
iç dünyalarındaki fırtınaları, kaygıları, korkuları işlemişlerdir.
Bu sanat akımında kullanılan renkler sarı, turuncu, mor, yeşil, kırmızı, siyah ve
kahverenginin tonları şeklindedir.
Dışavurumculuk akımı sanatçıları iç dünyalarının heyecanlarını, duygularını, en
gizli kalmış sırlarını resimlerine yansıtırlarken biçim bozma yöntemini kullanmışlardır.

b. Sanatçılar
EDWARD MUNCH (Edvar Manç) (1863-1944):
Ressam ve özgün baskı sanatçısı Munch, ruhsal ve duy-
gusal konuları işlediği eserleriyle 20. yüzyılın başlarında
dışa vurumculuğun en tanınmış sanatçısıdır. Günlüğü-
ne “Biz yaşayan insanların, soluk alan, hisseden, acı çeken
insanların resmini yapmalıyız.” diye yazan Munch, eserle-
rinde hastalık, ölüm ve korku temalarını sık sık işlemiştir.
Sanatçının adıyla özdeşleşmiş “Çığlık” (Resim
04.97) adlı resmi modern insanın çektiği acıların sim-
gesi olma özelliği taşımaktadır. Bunalımlarını kendine
özgü renk ve çizgileriyle betimleyen Munch, İbsen’in
Peter Gynt oyununun dekorlarını da hazırlamıştır.
Son dönemlerinde çoğunlukla manza- Resim. 04.97: “Çığlık”, Munch
ra ve gündelik yaşam sahnelerini tuvaline aktaran

Munch’un “Kendi Portresi”, “Ölüm

Resim. 04.98:”Marsilya Limanı”, ”Kokosha
Döşeği”, “Ertesi Gün” “Madonna” ve
”At Takımı” adlı resimleri de ilgi çe-
ken çalışmaları arasındadır.
OSKAR KOKOSCHKA (Ko-
koşka) (1886-1980): Dışavurum-
culuğun önemli sanatçılarından
Avusturyalı Kokoschka, eserlerin-
de öncelikle insan figürüne önem
vermiştir. Renklerini seçerken insa-
nın psikolojik özelliklerini yansıtan
portreler yapmıştır. Yüzler kadar
ellerin de önemli olduğu bu port-

148
 SANAT TARİHİ 1

relerinde kişilerin tipik özelliklerini öne çıkarmıştır.

Neredeyse tek renkten oluşan “Fırtına”, “Duomo”, da Alma Mahler ile kendisini
fırtınalı bir denizde gösterirken figürlerde hiç çizgi kullanmadan bir fırtına kompo-
zisyonu ortaya çıkarmıştır.
Son döneminde yaptığı manzaraların yanı sıra saray ve kiliselerin içini resim-
leyen Oskar Kokoschka’nın,”Duomo”,”Dr. Auguste Forel’in Portresi”, “Marsilya Limanı”
(Resim 04.98), ”Göçmenler”, “Prometheus”, “Hamburg Limanı”, “Thames ve Londra
Köprüsü” dikkati çeken eserleri arasında bulunmaktadır.
Dışavurumculuk akımının önemli diğer ressamları da Otto Müler, Maks Pech-
tein, Erich Heckel, Emil Nolde ve Egon Schiele’dir.

9. SOYUT RESİM (Non-Figüratif)

20. yüzyılın başında Avrupa’nın birçok ülkesinde farklı ressamların başlattığı
bu akım “Absıre”, “Non- figüratif’ sözcükleriyle de ifade edilen soyut resmin başlı-
ca temsilcileri Robert Delaunay, Wassily Kandinsky, Kozimir Maleviç ve Vladimir
Tatlin’dir. Bu sanatçılar içinde Wassily Kandinsky yaptığı resimlerle soyut resmin ya-
ratıcısı olarak kabul edilmektedir.

a. Genel Özellikler:
Soyut resim doğada yer almayan şekil ve farklı renklerin belli bir uyum içinde
bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur.
Bu akım içinde yer alan sanatçı-
lar doğanın taklit edilmesi düşüncesini
reddetmişlerdir. Amaçları eserlerinde
estetik duygu ve heyecanı ortaya çı-
karmaktadır.
Soyut resimde biçim ve renkler
sonsuz bir özgürlük içinde ele alınmıştır.
Sanatçı soyut resimde duygusal
yanı ağır basan kompozisyonlar oluş-
turmuştur. Buna örnek olarak Vassily
Kandinsky’ın “ Kasabanın Üzerinde”
Resim. 04.99:Kasabanın Üzerinde”, Kandisky adlı tablosunu gösterebiliriz (Resim
04.99).
KANDİNSKY (Vasili Kandiski) (1866-1944): Soyut resmin yaratıcısı Kan-
dinsky, eserlerinde etkilendiği bütün ögeleri birbirleriyle kaynaştırıp konuyu yok
etmeye çalışmıştır. Kandinsky’nin sanatının doruğu olarak nitelediği “Siyah Çizgiler”,
“Sonbahar” gibi eserleri boya sıçratmaları, çizikler ve dramatik etkisiyle tanınmıştır.
Kandinsky’nin bir özelliği de, resimlerinde folklor, mitoloji ve masallara yer vermiş
olmasıdır.

149
SANAT TARİHİ 1

Gerçek sanatçının yalnız temel duyguları ifade etmeye çalıştığına inanan ve

resmi görsel müzik olarak algılayan Kandinsky’nin önemli çalışmaları arasında “Be-
yaz Çizgi”, “Tatlı Oyalanmalar”, “Beyaz Dengeli Hareket”, “Kazaklar” “Kasabanın Üze-
rinde”, “Mavi Dağ” ve “Odesa Limanı”, adlı eserleri bulunmaktadır.
PİET MONDRİAN ( Mondrian)
(1872-1944): Soyut resmin temel taşla-
rından Hollandalı ressam Mondrian, eser-
lerinde renk, biçim ve çizgiyi her zaman
ön planda tutmuştur. Doğal biçimleri
reddeden Mondrian’ın resimlerinde ter-
cih ettiği renkler kırmızı, mavi ve sarıdır.
Sanatın daha güzel bir yaşamın yol gös-
tericisi olduğu düşüncesini anlatabilmek
için geometriyi bir resim dili gibi kullan-
mayı seçmiştir. Mondrian, resimlerinde
Resim. 04.100: “Kırmızı Ağaç”, Mondrian saf güzelliği ararken birbirini dik biçimde
kesen yatay ve dikey çizgilerden yararlan-
mış, resimlerini bireysellikten uzakta tutmayı amaçlamıştır.
“Kırmızı Ağaç” (Resim 04.100) adlı resminde kırmızı-mavi karşıtlığından yola
çıkarak doğada karşılaştığı ahengi, uyumu yansıtmıştır. Geometrik biçimli “Kompo-
zisyon” da aralarına renkler yerleştirdiği siyah bir ızgara bulunmaktadır.
“Modern Sanatın Öyküsü” kitabında Norbert Lynton Mondrian’l “Her resim sa-
dece kendisidir ve sürekli olarak şimdiki zaman içinde varlığını sürdürür.” diyerek
değerlendirmiştir.
Eserleriyle 20. yüzyıl mimarlığını ve grafik
sanatlarını etkileyen Mondrian’ın önemli resim-
leri arasında “Zencefil Kaseli Ölü Doğa”, “Rıhtım
ve Okyanus”, “New York Kenti ” ve “Broadway Bo-
ogie Wougie” bulunmaktadır.
10. METAFİZİK RESİM (Doğa Ötesi Resim)
Metafizik resim İtalya’da 20. yüzyılın başla-
rında Giorgio de Chirico (Corcio dö Şiriko) “Gri Bir
Günde Melankoli” (Resim 04.101), Carlo Cara (Ka-
rıo Kara) ve Giorgio Morandi (Corcio Morandi)’nin
bir araya gelerek oluşturdukları sanat akımıdır.

Genel Özellikler
Metafizik resim akımı sanatçılarının eserle-
Resim. 04.101: Gri Bir Günde ri, izleyenlerde rahatsız edici izlenimler uyandırır.
Melankoli, Giorgio de Chirico Savaşın neden olduğu yalnızlık ve huzur-

150
 SANAT TARİHİ 1

suzluğun etkilerini dile getiren bir resim akımıdır.

Akılcılık ve mantık reddedilmiştir.
Bu akımın sanatçıları eserlerinde tedirginlik, uçsuz bucaksız boş mekanlar,
yapı cepheleri, hareketsiz kuklalardan farksız figürler, terzi mankenleri ve kenarda
köşede unutulmuş nesneleri yansıtmışlardır. Resimlerde derinlik geometrik şekiller-
le oluşturulmuştur.
Birbiri ile ilgisiz haldeki nesnelerin yan yana verildiği resimler 1920’ l i yıllarda
gerçeküstücüleri de derinden etkilemiştir.

Sanatçılar
GIORGIO DE CHIRICO (1888-1978):
Metafizik akımının öncüsü Chirico, resimlerin-
de eşyaları alışık olduğumuz mekânların dışına
çıkarak terk edilmiş yerlere yerleştirmiştir. Res-
samın amaçladığı hep sıradan şeylerin arkasın-
daki gizli gerçeği ortaya çıkarmaktır.
Chirico terk edilmiş alanlar, kuleler ve
kemer altları, heykeller, başsız bedenleri re-
simlemiştir. Ressam olağandışı nesneleri,
görenleri şaşırtan ilişkiler yumağı biçiminde
yansıtmıştır. İnsanlar genellikle yüzü olma-
Resim. 04.102: Saatin Gizemi, Chrico
yan kuklalar ya da vitrinlerdeki mankenlere
dönüştürülmüştür.
Boş bir meydandaki ışık ve gölgelerin oluşturduğu karşıtlıkları “Saatin Gize-
mi” (Reşim 04.102) adlı resminde unutulmaz bir atmosfer yaratmıştır. Uzaktaki loko-
motif ve bir yapının cephesinde bulunan saat Chirico’nun çok sayıda eserinde sıkça
rastlanan imgeler arasındadır.
Korku ve yalnızlığın egemen olduğu resimlerin-
de Chrico en çok gri ve kahverengi renkleri kullanmış-
tır. Diğer eserleri arasında “Gri Bir Günde Melankoli”,
“Kızıl Kule”, “Vadideki Ev Eşyaları” ve “Şairin Kaygısı” bu-
lunmaktadır.
CARLO CARRA (Karra) (1881-1966): 20. yüzyı-
lın ilk yarısında metafizik resim akımının kurucuların-
dan Carra, Kübistlerden etkilenmiş; ancak geleneksel
İtalyan sanatına yakın durmuş bir sanatçıdır.
Carra, seçtiği olağanüstü ve hareketsiz nesneleri
şaşırtıcı ilişkiler içinde resmetmiştir. Sanatçı, Chrico’nun
kapalı mekanlara yerleştirdiği manken imgelerinin
yanı sıra figürlü kompozisyonlar ve şiirle dolu manza-
ralar da yapmıştır. Resim. 04.103: Metafizik
Musa, Carlo Carra

151
SANAT TARİHİ 1

Ünlü çalışması “Metafizik Musa” (Resim 04.103) Odyseus’un yolculuğu simge-

leyen bir haritanın yanında alçıdan yapılma bir kadın tenisçi modeli ayakta durmak-
tadır. Fonda fabrika resimleri ve bir koni bulunmaktadır. Çoğu düş ürünü olan alçak
tavanlı odadaki imgeler izleyenler üzerinde bir gerginlik uyandırmaktadır.
Giotto ve Rönesans dönemine yakın ilgi duyan Carra’nın diğer ünlü eserleri
arasında “Marinetti’nin Portresi”, “Denizde Sabah”, “Penceredeki Kadın”, “Gönyeli Ölü
Doğa”, “Tramvayın Bana Söyledikleri” ve “Penelope” bulunmaktadır.

11. DADAİZM
20. Yüzyıl başlarında Zürih, New York, Berlin, Pa-
ris gibi büyük kentlerde ortaya çıkan sanat hareketidir.
Fransızcada ‘Oyuncak tahta at” anlamına gelen
“dada” sözcüğü bu akıma ad olarak verilmiştir. Dada-
izmin önde gelen temsilcileri Marcel Duchamp (Du-
kam), Hans (Jean) Arp ve Max Ernst (Ernest) (Resim
04.104), Francis Picabia’dır.
a. Genel Özellikler
20. yüzyıl sanatı üzerinde geniş etkiler bırakan
bu akımı savaşın yarattığı umutsuzluk içinde geleceğe
ait beklentilerini kaybeden sanatçılar oluşturmuştur.
Dadaizm, I.Dünya Savaşı ile ortaya çıkan bireysel
ve sosyal çalkantıları sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Resim. 04.104: Arkadaş, Max
Eserlerinde anlamsızlık, hiçlik ön plandadır. Ernst

Bu akımın sanatçıları var olan bütün eğilimlere, alışılagelmiş kurallara karşı

çıkmışlardır. Geleneksel resim ve heykelin yerine kolaj tekniğinden ve Duchamp’ın
hazır nesnelerinden (ready made) yararlanmışlardır.
Sanatçılar eserlerinde makinelerden, modellerden, çöplerden, kibrit kutula-
rından, mektup zarflarından, toplu taşıma araçları biletlerinden, tahta malzeme-
lerden, kullanılmış gazetelerden kolajlar yapmışlardır. Kısacası eserlerinde her çeşit
malzemeyi kullanmışlardır.
Dadaist sanatçılar eserlerinde uyguladıkları tekniklerden daha sonraları ger-
çeküstücüler ve dışavurumcular yararlanmışlardır.

b. Sanatçılar
MARCEL DUCHAMP (Dukam) (1887-1968): Duchamp, sanat eseri ile günlük
yaşamda kullanılan nesneler arasındaki farkı ortadan kaldıran Fransız ressamıdır.
Yerleşmiş estetik ölçülere duyduğu tepki “hazır-nesneler” geliştirmesini sağlamıştır.
“Merdivenden İnen Çıplak” da tek bir vücudun birbirini takip eden hareketle-
rinin üst üste bindirilmek suretiyle çizilmesinden doğmuştur. Bu tür bir görüntüyle
resim sanatında ilk kez karşılaşılıyordu. Ünlü Mona Lisa tablosunun fotoğrafına sakal

152
 SANAT TARİHİ 1

ve bıyık yaparak oluşturduğu “L.HD.O.Q.”resmi

dadaist sanatçıların geçmiş dönemlerde yapı-
lan sanat eserlerine olan tepkilerini simgeleyen
benzersiz bir örnektir. Sonata (Resim 04.105)
Ducamp’ın önemli eserleri arasındadır.
Toplum ve sanat konusuna yeni bir bakış
açısıyla yaklaşan usta sanatçı Duchamp’ın diğer
ünlü eserlerinden bazıları “Eczane”, “Valizdeki Ku-
tu”, “Satranç Oyunu” ve “Blainville Manzarası”dır.

12.SÜRREALİZM(Gerçeküstücülük)
Gerçeküstücülük olarak da adlandırılan
sürrealizrn, Avrupa’da iki dünya savaşı arasında
gelişen resim ve edebiyat akımıdır. Terim, önce
“Gerçeküstücülük Bildirgesi”ni kaleme alan And-
Resim. 04.105: “Sonata”, Ducamp re Breton tarafından geniş kitlelere duyurulmuş-
tur. Bretorı’a göre “Gerçeküstücülük bilinç ve bi-
linçdışını bütünleştiren bir yoldur.”
Akımın resim alanındaki en
önemli temsilcileri Salvador Dali, Paul
Klee, Joan Miro (Resim 04.106), Rene
Magritte ve Marc Chagall’dır,

a. Genel Özellikler
Bilinç ile bilinçdışının, düşsel
dünyayla gerçek yaşamın iç içe geçti-
ği gerçeküstücülük akımında figürler
düşsel bir atmosferde kompozisyon
içinde yer alırlar.
Sigmund Freud’un bilinçaltı ve Resim. 04.106: Personnage, Joan Miro
düşlerle ilgili kuramları akımın ortaya
çıkmasında önemli katkı sağlamıştır.
Karabasan, bunalım, kriz ve sayıklamalar akım sanatçılarınca sıkça tekrarla-
nanlar arasındadır.
Sanatçılar, mantığı ortadan kaldırarak bilinçaltına ve gerçeğe varılabileceği
düşüncesinden yola çıkmışlardır.
Gerçeküstücüler, birbirine zıt renkleri kullanmayı tercih ederek eserlerini daha
çarpıcı hale getirmişler, buna karşılık estetiğe önem vermemişlerdir. İlkel toplumlara
ait sanat eserlerinde etkilenmişlerdir.

153
SANAT TARİHİ 1

b. Sanatçılar
SALVADOR DALİ (1904- 1987): Ger-
çeküstücülüğün en önde gelen temsilci-
lerinden İspanyol ressam ve özgün baskı
sanatçısıdır. Yaşamı boyunca olağan dışı
davranışları ve gösterişçi yanıyla da en po-
püler sanatçı olarak kabul edilmiştir.
Sigmund Freud’un düşüncelerinden
etkilenen Dali, resim yapmasının amacını
bilinçaltındaki düş resimlerinin anlatılma-
sı olduğu kanısındadır. Goya’nın “Savaşın
Dehşetleri” dizisi çalışmasından etkilenerek
yaptığı “İç Savaş Sezgisi”nde insanların vahşi
biçimde birbirlerini yok etmeye çalıştıkları
bir ortamı yansıtmaktadır.
Psikolojik bozukluklar, gizemli nesne-
ler, kabuslar, sayıklamalar ve ruhsal yıkımlar,
güneşin sıcaklığıyla eğrilip bükülmüş saat-
ler, yarı açık çekmeceler Dali resimlerinin te-
Resim. 04.107: Sonbaharın İlk Günü ,
mel izlekleridir.
Salvador Dali
“Salvador Dali’nin Gizli Yaşamı” ve “Bir
Dahinin Günlüğü” adlı kitapları da bulunan Dali’nin çok sayıdaki tanınmış eserle-
ri arasında “Dali’ye Bakan Gala”, “Son Yemek” Sonbaharın İlk Günü (Resim 04.107),
“Narsis’in Metaformozu ve Uyku”, “Guillaume Tell”, “Sistina Madonnası”, “Kristof
Kolomb’un Düşü” bulunmaktadır.
PAUL KLEE (Kli) (1879-1940): İnsanın
iç dünyasını yansıtmaya yönelik özgün eser-
leriyle tanınmış Alman ressamıdır. Klee, ger-
çekleri görülebilenlerin ötesinde göstermeye
çalıştığı kendine özgü bir resim dili geliştire-
rek gerçeğin gizemli değişimini yakalamaya
çalışmış bir ressamdır.
Soyut resmi en çok etkileyen sanatçıların
başında gelen Klee’nin renkleri kendi iç dün-
yasına da ayna tutmaktadır. Klee’ye göre sanat
“Görüneni yansıtmaz, aksine görünür kılar.”
Klee’nin “Senecio” (Resim 04.108) adını
verdiği portre çeşitli renklerle, dörtgenlere
bölünmüş bir dairenin içindeki palyaçonun
maskeli yüzü ve rengarenk giysileriyle be- Resim. 04.108: Senecio, Paul Klee

154
 SANAT TARİHİ 1

timlenmiştir. Resimlerinde kolaj dahil olmak üzere değişik teknikleri denerken sulu
boya, yağlı boya ve çini mürekkebini bir arada kullanmıştır.
Resimli bulmacaları çağrıştıran resimleriyle yaşadığı yüzyıla damgasını vuran
Klee’nin diğer ünlü eserleri şunlardır: “Kuş Cıvıltısı Makinesi”, “Altın Balık”, “Tatlı Şar-
kımla Dans Et”, “Zengin Liman”ve“Arap Şarkısı”dır.
13. POP ART (Pop Sanatı)
Pop Art, Avrupa ve Amerika’da 1960’lı yıllarda yayılan soyut bir sanat akımıdır.
Bu akımın öncü sanatçıları Roy Lichtenstein, Andy Warhol, Claes Oldenburg,
Tom Wesselmann, Robert Indiana, David Hockney ve Peter Blake’dir.

a. Genel Özellikler
Pop Art terimi ilkin 1955 yılında Londra’da yaptıkları resimlerinde yapıştırma kağıt
yöntemini kullanan bir ressam topluluğunun eserlerini tanımlamak için kullanılmıştır.
Konrad Klapheck’in bir daktilo makinesi resmi ve Richard Hamilton’ın yaptığı
“Chrysler Şirketine Saygı” adlı tablo Pop Art damgası taşıyan ilk eser olarak kabul
edilmektedir.
Pop Art 1960- 1 970 yılları arasında sanat dünyasını en çok etkileyen bir sanat
akımı özelliğine sahiptir. Geniş toplulukların gözünde tüketimi çekici bir konuma
getirmek için renkli afişler, resimli dergi ve romanlar, medya ve sinema Pop Artçılara
esin kaynağı olmuştur.
Pop Art sanatçıları yaşamı değil, tüketim dünyasını abartılı eserlerle ortaya
koymuşlardır.
Pop Art, konserveden, çorba ambalajına kadar hayli geniş bir yelpazede her
türlü tüketim maddesini kendilerine konu olarak almışlardır.

b. Sanatçılar
ROY LiCHTENSTEİN (Lihtenş-
tayn) (1923-1997): Amerikan Pop Art
sanatının en önemli adlarından biri olan
Lichtenstein, çizgi roman ve güncel rek-
lamlardan yola çıkarak günlük hayattan
seçtiği konularla eserlerini oluşturmuş
bir sanatçıdır. Çizgi roman tiplerini tuva-
le geçirirken parlak renkleri siyah dış çiz-
gilerle sınırlandırması ahenkli bir görsel
etki sağlamıştır. Popüler kültüre yakınlık
duyan sanatçı, Miki Fare gibi çizgi roman
tiplerini büyütmüş ve resimlemiştir. “Tak-
ka Takka”, “Arabada” (Resim 04.109), “Ateş Resim. 04.109: Arabada, Roy Lichtenstein

155
SANAT TARİHİ 1

Açtığım Zaman”, “Mümkündür”, “Umutsuz”, sanatçının tanınmış çizgi romanları ara-

sında yer almaktadır.
ANDY WARHOL (Endi Yerhıl) (1928-1987): Amerikalı Warhol, Pop Art sanat-
çıları içinde en tanınmış olanlarındandır. İlk çalışmalarında resimli roman ve afişler-
den esinlendiği resimler yapmıştır. Sonraları sanatını güncel kültüre ve endüstri üre-
timine kaydırmıştır.
Warhol’un “Campell Konserve ve Çorba” ya da Cola resimlerinde sıkça kullan-
dığı renk ve lekeler izleyenleri çok etkilemiştir. Bu tür çalışmalarıyla reklam sanatı
tekniklerine yeni bir estetik boyut getirmiştir.
Sanatçının en ünlü konularından
“Marilyn”de (Resim 04.110) ünlü oyun-
cunun bir reklam fotoğrafını kullanarak
onu bir tüketim nesnesi olarak göster-
miştir.
Eserlerinin çoğunun sergilendiği
Andy Warhol Müzesi, onarılan bir en-
düstri binasında açılmıştır.
“Hakkımda öğrenmek istedikleri-
niz için resimlerime bakmanız yeterli.”
diyen Warhol’un”Marilynler”, “Maskele-
meler”, “Brillo Kutusu”, “Michael Jackson”
ve “Elvis Presley” adlı ünlü resimleri bu-
lunmaktadır.
Resim. 04.110:Marilyn, Andy Warhol

156
 SANAT TARİHİ 1

OKUMA METNİ
GERÇEKTE KİMDİ DA VİNCİ?
Hakkında binlerce kitap, makale yazılmış; romanlara ve filmlere konu olmuş;
sanatçı, bilim adamı, mucit olarak dünya tarihinin en gizemli ve ünlü kişilerinden
birisi olan Leonardo Da Vinci için yazılmış bir biyografinin 792 sayfa olması oldukça
anlaşılabilir bir şey. Hayatı ve çalışmaları, öylesine akıl almaz bir çeşitlilikte ve çığır
açıcı özelliklere sahip kişi Leonardo Da Vinci’ye dair söylenen her söz spekülasyon
ihtimali taşıyor ister istemez.
Ama Charles Nicholl’ün “Aklın Uçuşları / Leonardo Da Vinci” adlı kitabı. Belki
de tarihin onun hakkında en çok konuşulan ve yazılan, yine de sahip olduğu gizemi
ve dehası tam olarak anlaşılamayan kişisi hakkında en güvenilir ve belgelere dayalı
kaynak olma özelliği taşıyor.
Gerçekte kimdi Leonardo Da Vinci?
İtalya’nın Vinci adlı küçük Toskana kasabasında 1452 yılının bir bahar akşamın-
da yoksul bir köy evinde dünyaya gelişinden başlayan ve 2 Mayıs 1519’da Amboise’de
kendine ait bir şatoda ölümüyle sona eren süreci Da Vinci’nin defterlerine aldığı not-
ların ve hakkında yazılmış kaynakların titizlikle izini sürerek araştırıyor yazar.
Kitabın ilk bölümünde Da Vinci’nin çocukluğunu kırsal bir bölgede geçirme-
sinden dolayı bitkiler ve hayvanlarla kurduğu muazzam ilişkiyi görüyoruz. İkinci bö-
lümde kente gidişi ve bu defa kent yaşamıyla ilişkisi ve mesleğini kimlerin yanında
öğrendiğini, ilk resimlerini nasıl yaptığını ve yaşadığı koşulları... Üçüncü bölümde
Da Vinci’nin kendi atölyesini kurması, ilk mühendislik çalışmalarına nasıl başladığı
gibi ayrıntılar çıkıyor karşımıza. Kitabın dördüncü bölümünde Da Vinci’nin Milano’ya
Milano Dükü’nün davetlisi olarak gittiğinde ve orada aynı zamanda tank, havan ve
bomba üreticisi bir Da Vinci olarak karşımıza çıkmasının nedenleri ve gerçekte ne
yapmak istediği. Beşinci bölüm, yükselişe geçen Da Vinci’nin saray hayatına odakla-
nıyor, inanılmaz hikâyeler ve ayrıntılarla Da Vinci’nin yaşamındaki başka bir boyuta
odaklanıyor yazar. Altıncı bölümde yaptığı seyahatler ve bu seyahatlerin sanatına
ve düşün dünyasına etkilerini öğrenirken, yedinci bölümde Milano’ya tekrar dönüşü
ve artık yaşı ilerlemiş bir dahi olarak geçirdiği günlere tanık oluyoruz. Ve sekizinci
bölüm, son yıllarını anlatıyor ayrıntılı bir biçimde.
Ve kitabın adı, yani “Aklın Uçuşları”, Leonardo Da Vinci’ye çok yakışıyor. Onun
yaşamı, korkusuzca ve donanımlı bir biçimde gerçekleştirdiği akıl uçuşlarından iba-
ret çünkü.
Çağlar DEMİRBAĞ / Radikal Kitap, Sayı 388

157
SANAT TARİHİ 1

ÖZET
Roman ve Gotik sanatları Orta Çağ süresince Avrupa ülkelerinden Fransa, Al-
manya, İspanya ve İngiltere, İtalya’da yayılmıştır. Orta Çağ boyunca sanat, kilisenin
önemini artıran bir öge olmuştur. Bu dönemlerde anıtsal bir mimari üslup gelişti-
rilmesi sürecinde kiliseler, manastırlar, katedraller, vaftizhaneler... vb inşa edilmiştir.
Roman sanatı bir tonoz ve kubbe mimarisidir. Duvarlar kalın yapılırken, pen-
cereler küçük tutulmuştur. Yapılarda tercih edilen plan ise bazilika planıdır. Yuvarlak
kemerler, kuleler, kripta, (yer altı mezarları), cephe süslemelerinde ise heykel ve re-
sim ön plana çıkmıştır.
Bitki, hayvan, insan figürleri ve kutsal imgeler Roman sanatının süslemesinde
en çok kullanılan motiflerdir.
Fransa’da Vazelay Sainte Madeleine, Nötre Dame La Grande; Almanya’da Spa-
yer Katedrali, Köln Kilisesi; İngiltere’de Canterbury, Lincoln katedralleri dönemin
önemli Roman eserleri arasındadır.
Fransa’da ortaya çıkıp bütün Avrupa’ya yayılan Gotik sanatının doğuş neden-
leri arasında kentlerin, ulaşımın, bilginin, ticaretin gelişmesi sonucunda yeni bir sını-
fın ortaya çıkışı önemli rol oynamıştır.
Gotik sanatın öncüsü Fransa’dır.
Gotik mimarinin yayılması ile gökyüzüne yükselen sivri tonozlar, kemerler ve
sütunlardan oluşan zarif ve görkemli kiliseler doğmuştur.
Yapılar, Tevrat ve İncil’den alınmış konulan anlatan heykel ve kabartmalarla
süslenmiş; portal üzerinde gül pencerenin bulunduğu bu mimaride üç nefli bazilika
planı uygulanmıştır. Fransa’da Nötre Dame, Chartres, Reims katedralleri; Almanya’da
Köln, Ulm katedralleri; İspanya’da Burgos, Toledo, Barcelona katedralleri, Dojlar Sa-
rayı; İngiltere’de Canterbury, Lincoln, Salisbury katedralleri en önemli Gotik sanat
eserleri arasında bulunmaktadır.
Batı Avrupa’da 15 ve 16. yüzyıllarda edebiyat, sanat, sosyal, siyasal ve bilim
alanlarındaki yenilikler Rönesans’ı oluşturdu. Sözcük anlamı “yeniden doğuş” olan
bu akım Floransa kentinde ortaya çıkıp Avrupa’nın başka ülkelerine de yayıldı.
İnsanın ön planda tutulduğu Rönesans’ın İtalya’da ortaya çıkışı ekonomik
canlanma, hümanist dünya görüşünün güçlenmesi, tüccarların katkısı, Orta Çağ
kavramlarından uzaklaşma, matbaanın bulunması, coğrafi keşifler, nüfusun art-
ması, skolastik düşüncenin güç kaybetmesi, fikir ve sanat adamlarının korunması,
İstanbul’un fethi gibi nedenler sonucunda gerçekleşmiştir.
Bazilika yerine merkezi plan geliştirilmesi, dini mimari yanında sivil mimari ör-
neklerine de yer verilmesi, yapılarda süslemeye büyük özen gösterilmesi Rönesans
mimarisinin genel özellikleri arasında sayılmaktadır.

158
 SANAT TARİHİ 1

Rönesans’ın büyük mimarları Brunelleschi, Alberti ve Bramante’dir.

Tevrat ve İncil’den alınmış sahnelerin öne çıktığı Rönesans heykelleri şehirlerin
süslenmesinde büyük rol oynamıştır. Perspektif kullanılmasıyla kalabalık ve gerçekçi
heykel çalışmaları ortaya çıkmıştır. Rönesans heykel sanatında öne çıkan sanatçılar
Ghiberti, Donetello ve Michelangelo’dur.
Rönesans resim sanatında gölge, ışık, perspektif, renk kullanımı eserlerin daha
da zenginleşmesini sağlamıştır.
Tablolarda portre çalışmaları, güncel konular ve mitolojik hikâyeler yanında do-
ğaya uygunluk ve güzellik ön planda tutulmuş, sıcak ve pırıltılı renkler kullanılmıştır.
Giotto, Masaccio, Botticelli, Leonardo da Vinci, Uccello, Tiziano, Brueghel, Dü-
rer ve Bosch önemli Rönesans ressamlarıdır.
Rönesans‘tan farklı bir bakış açısı ve duyarlık getirmiş olan Maniyerizm
Rönesans’a tepki olarak doğmuş bir sanat akımıdır.
Maniyerizm 16. yüzyılda İtalya’da ortaya çıkmış ve başka Avrupa ülkelerine de
yayılmıştır.
Maniyerizm’ deki figürler hareketli, mekanlar derinlikli, giysiler bol ve kabarık,
yüzlerde gerilim, melankoli ve mistik bir hava egemendir. Genellikle donuk ve so-
ğuk renkler tercih edilmiştir.
Bu dönemin ünlü sanatçıları Correggio, Andrea Del Sarto, Carpacci, Giovanni
Bologna, Tintoretto, El Greco, Nicholas Hiliard’dır.
Barok sanatı 17. ve 18. yüzyıllarda bütün sanat dallarında bir çok ülkeye yayılmıştır.
Duyular ve hayal gücünden yola çıkan Barok sanatı konularını efsaneler, savaş-
lar, mitoloji ve günlük hayattan almıştır. Manzara resminin önem kazandığı barok
dönemde derinlik, anatomi, ışık, gölge ve sıcak renkler ön planda tutulmuştur.
Barok döneminin ünlü ressamları arasında Rubens, Rembrandt, Michelangelo,
Correggio, Tintoretto, Carracci, Ribera, Velasquez, Vermeer, Steen önde gelenlerdir.
Barok heykeli mimari yapı süslemelerinin en önemli öğesidir. Kentlerde mey-
danlar, bahçeler, havuzlar, çeşmeler heykellerle donatılmıştır. Heykeller hareketli,
gerçeğe uygun, ayrıntılı, duyguların abartılı bir biçimde yansıtılmış, tunç ve ahşap
malzeme kullanılmıştır.
Barok döneme damgasını vurmuş sanatçısı Bernini’dir. Mimaride ise anıtsal,
gösterişli yapılar yanı sıra saraylar, çeşmeler, bahçeler inşa edilmiştir. Özellikle bu
dönemde Versailles ve Louvre sarayları, Trevi Çeşmesi, Compestela Katedrali en gör-
kemli örnekler arasındadır.
Barok üslup İstanbul’daki bazı mimari eserleri de etkilemiştir.

159
SANAT TARİHİ 1

Dönemin ünlü sanatçıları Borromini, Marthey, Erlach, Hildebrandt’tır.

Rokoko ise, 18. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’da hızla yaygınlaşan bir bezeme sa-
natıdır.
Ekspresyonizm (Dışavurumculuk): 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde Kuzey Avrupa’da
empresyonist akıma tepki olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle 1. Dünya Savaşı’nın ge-
tirdiği yıkımlar, ekonomik ve sosyal sorunlar bu akımın sanatçılarınca eserlerinde
yer almıştır. Sanatçılar ağırlıklı olarak insanların iç dünyalarındaki dalgalanmaları,
heyecanları, beklentileri, dengesizlikleri, ikilemleri sarı, kırmızı, mor, yeşil ve turuncu
başta olmak üzere en çok kullandıkları renklerle eserlerinde işlemişlerdir. Bu akım
içinde yer alan önde gelen sanatçılar Edward Munch, Oscar Kokoschka, Otto Müler,
Erich Heckel ve Emil Nolde’dir.
Soyut Resim (Non-Figüratif): Bu akımın sanatçıları doğanın taklit edilmesini red-
dederek eserlerinde kendi iç dünyalarını yansıtan kompozisyonlar yapmışlardır. Ele al-
dıkları konuyu özgür bir biçimde resmetmeyi tercih eden Soyut Resim sanatçıları Was-
sily Kandinsky, Piet Mondrian, Robert Delaunay, Kozimir Maleviç, Vladimir Tatlin’dir.
Bu akım içinde yer alan önde gelen sanatçılar Edward Munch, Oscar Kokoschka,
Otto Müler, Erich Heckel ve Emil Nolde’dır.
Metafizik Resim (Doğa Ötesi Resim): Giorgio Chirico, Carlo Carra ve Giorgio
Morandi’nin birlikte 20. yüzyılda oluşturdukları sanat akımıdır. Fütürizme tepki ola-
rak doğan bu akım, mantığı ve akılcılığı bütünüyle reddetmiştir. Eserlerinde bilinçal-
tı imgelere yer vermişlerdir. Resimlerini geometrik şekillerle oluşturmuşlardır.
Dadaizm: “Tahta at” anlamına gelen “dada” sözcüğünden gelmektedir. Sava-
şın yarattığı umutsuzluk karşısında geleceğe ait beklentilerini yitiren sanatçıların
oluşturduğu bu akım, bütün kurallara karşı çıkarak anlık etkilenmeleri çöp, kibrit
kutusu, tahta, mektup zarfı gibi günlük hayatta kullanılan nesneleri bir araya getire-
rek eserlerini oluşturmuşlardır. Akımın belli başlı sanatçıları Hans Jean Arp, Marcel
Duchamp, Francis Picabia ve Max Ernst bulunmaktadır.
Sürrealizm (Gerçeküstücülük): Avrupa’da iki dünya savaşı arasında 1924 yılın-
da ortaya çıkan bir sanat akımıdır. Bu akım ressamlarının eserlerinde figürler değişik
bir atmosferde yer almışlardır. Sigmund Freud’dan etkilendikleri için eserlerin ko-
nularını genellikle bunalım, kriz ve karabasanlar oluşturmuştur. Birbirine zıt renkle-
rin egemen olduğu bu akımın sanatçıları ilkel sanattan etkilenmişlerdir. Bu akımın
önemli sanatçıları Salvador Dali, Paul Klee, Rene Magritte ve Marc Chagal’ dır.
Pop Art (pop Sanatı): 1960’da ABD’den Avrupa’ya yayılan soyut bir sanat akı-
mıdır. II. Dünya Savaşı’nın bitiminden sonraki yıllarda sanayinin gelişmesiyle tüke-
timi daha üst seviyelere çıkarmak için yapılan renkli reklamlar, çizgi filmler, resimli
dergiler Pop Art sanatçılarına esin kaynağı olmuştur. Pop Art’ın önemli sanatçıları
Tom Wesselmann, Roy Lichtenstein, Andy Warhol, David Hockney ve Peter Blake’dir.

160
 SANAT TARİHİ 1

TEST IV

1. Aşağıdakilerden hangisi Gotik mimari eserlerinden biri değildir?

A. Modena Katedrali
B. Chartres Katedrali
C. Reims Katedrali
D. Köln Katedrali

2. Resimlerinde özellikle tuhaf hayvan, bitki, yaratıklar ve hayal ürünü sembollerin

sıkça görüldüğü Rönesans ressamı aşağıdakilerden hangisidir?
A. Pieter Brueghel
B. Vecellio Tiziano
C. Hierronymus Bosch
D. Albrecht Dürer

3. Romantizmin önemli temsilcisi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Gustave Courbet
B. Francisco Goya
C. Honore Daurnier
D. Camille Corot

4. Aşağıdaki sanatçı-eser eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A. Vincent Van Gogh - Ayçiçekleri
B. Paul Cezanne - Sainte Victorie Dağı
C. Toulouse Lautrec - Moulin Rouge’da Dans
D. Erward Degas - Tahitili Kadınlar

5. Pablo Picasso’nun, ülkesi İspanya’daki küçük bir kasabanın savaşta bombalanması

karşısında tepkisini göstermek amacıyla Akdeniz mitolojisinden esinlenerek
yaptığı ünlü tablosu aşağıdakilerden hangisidir?
A. Guernica
B. Şairin Kaygısı
C. Korku
D. Ağlayan Kadın

161
SANAT TARİHİ 1

ÜNİTE SONU SORULARI

CEVAP ANAHTARI

1. Test
1. C
2. A
3. B
4. D
5. B

2. Test
1. C
2. B
3. C
4. D
5. D

3. Test
1. C
2. C
3. B
4. A
5. C

4. Test
1. A
2. C
3. B
4. D
5. A

162

SÖZLÜK
A Roma uygarlıkları ile ilgili
abaküs : Yatay olarak sütun başlı-
ğının üstüne konan ve
kenarından biraz dışarı
taşan taş blok.
abanoz : Abanozgillerin ağır, sert
ve kara renkli bir tropik
ağaç türü.
abide : Anıt. Önemli bir olayı
veya büyük bir kişinin
gelecek kuşaklarca tarih
boyunca anılması için
yapılan, göze çarpacak
büyüklükteki yapı.
abidevi : Anıtsal.
ajur : Mermer, tahta vb. mal-
zemeyi kafes gibi delikli
olarak oyup süsleme tek-
niği.
ağırlık kulesi : Büyük kubbelerin ve
bunları taşıyan kemer-
lerin itme güçlerini kar-
şılamak amacıyla kub-
belerin dış cephelerine
yapılan ve ağırlık veren
içi dolu kuleler.
akademik : Sanat alanında belli ilke
ve kurallara bağlı olarak
yapılan çalışma.
alegori : Düşüncelerin kişileştirile-
rek doğada olmayan bi-
çimde betimlenmesi.
alınlık : Yapıların cephesinde çatı
ile korniş arasında yer
alan üçgen kısım.
ampir üslup : Napolyon Döneminde
Fransa’da ortaya çıkan,
etkisini mimaride ve de-
koratif sanatlarda göste-
ren üslup.
anıtsal : Anıt niteliğinde ya da
daha büyük boyutlu
heykel veya yapılar.
SANAT TARİHİ 1
antik : İlk Çağdaki uygarlıklarla
özellikle eski Yunan ve
olan, antika.
aplike : Orta Asya Türk sanatında
sıkça görülen düz veya
desenli bir kumaştan ke-
silen motiflerin bir başka
kumaşa işlenmiş duru-
mu.
avlu : Bir yapının ya da yapı
grubunun ortasında ka-
lan, üstü açık, duvarla
çevrili alan.
apadana : Çok sutünlu saray ve taht
salonu.
apsis : Kilise ve bazilikalarda ka-
pının karşı yönünde bu-
lunan yarım planlı niş.
astar : Resim yapılacak boya-
yı emmesi için sürülen
boya katmanı.
B
bazilika : İçi iki sıra sütunla, orta-
daki daha geniş ve yük-
sek olmak üzere üç sahı-
na bölünmüş dikdörtgen
biçimindeki yapı.
beşik tonoz : Yarım daire kesitli eğrisel
örtü unsuru.
bezeme : Mimari eser ya da her
çeşit kullanım eşyaları
üzerinde süslemeye yö-
nelik yapılan çalışmalara
tümü. Dekorasyon.
biçim : Sanat eserleri de dahil
her çeşit nesnenin gör-
me ya da dokunma or-
ganlarıyla algılanabilen
kendine özgü gerçekliği.
Form.
bordür : Kapı ve pencere gibi mi-
mari kısımların, panola-
163
SANAT TARİHİ 1
rın, halıların etrafını ku- desen
şatan çerçeve biçiminde
süslü ya da süssüz, düz
ya da çıkıntılı, dar ve
uzun şerit.
burç : Kalelerin ve surların du-
var ve köşelerinde bulu-
nan kuleler.
düğüm
büst : İnsan vücudunun baş ya
da göğüsten yukarı kıs- deformasyon : Biçimi bozulma, biçim-
mının heykeli.
barok : MS 1600-1750 yılları ara- dikili taş
sındaki klasik sanatı iz-
leyen resim ve mimarlık
üslubu. dökme tekniği :Önceden hazırlanmış
Ç heykel veya başka nes-
çanak-çömlek : Pişmiş topraktan yapılan
her türlü kullanım eşyası. dövme
Keramik.
çini : Duvar kaplaması olarak
kullanılan renkli ve ge-
nellikle bezeli ve sırlı,
ince fakat saydam olma- eklektik
yan toprak işleri.
çizim : Bir yapının tümünü veya
bölümlerinin teknik re-
sim kurallarına uygun eksedra
olarak çizilmesi. Resimle-
me.
D mari mekan ögesi, çey-
darüşşifa : İslam ülkelerinde hasta-
ne yapısı. enderun
dehliz : Geleneksel yapım tek-
nikleriyle oluşturulan
uzun ve karanlık koridor. eyvan
dekor : Bir iç mekanı bezeme,
süsleme ve döşeme
amacıyla yerleştirilen ya
da eklenen ögeler. ekol
164
: Dokumalar ile halı, kilim
gibi yaygıları süsleyen
ögelerin tümü. Resim sa-
natında tasarı ve hazırlık
niteliğinde olup genel-
likle kalemle renkli ya da
renksiz olarak yapılan çi-
zimler.
: Halının her ilmik birimi-
ne verilen ad.
sizleşme.
: Herhangi bir olay ya da
zafer anısına dikilen yek-
pare yüksek taş.
bir kalıbın içine alçı ya da
ergitilmiş metal dökerek
neler yapma.
: Vücut derisi üzerine ya-
pılan çıkmaz resim ya da
yazı.
E
: Seçmeci, farklı üslup ve
biçim ögelerini bir araya
getirerek yapılan derme-
cilik.
: Yarım daire planlı, kub-
be örtülü ve kendinden
daha geniş bir mekana
bağlantı kurdurulan mi-
rek kubbe.
: Osmanlı saraylarında ha-
rem ve hazine daireleri-
nin bulunduğu iç kısım.
: Üç yandan kapalı, bir
yönden dışa açılan ve
üstü tonozla örtülü mi-
mari mekan.
: Genel çizgileriyle aynı
üslup kapsamında de-
 SANAT TARİHİ 1

ğerlendirilmekle bera- Avrupa’da gelişen sanat

ber bir topluluğa, böl- ve mimarlık üslubu.
geye ve kente özgü bazı grafik : Biçim, şekil veya çizgi-
ayrılıklar gösteren sanat- lerle gösterme. Grafik
çı grubuna verilen ad. sanatlar, çeşitli basım ve
estetik : Güzellik konusundaki çoğaltma teknikleriyle
görüş ve düşünceler. gerçekleştirilen resimsel
ya da yüzeysel malzeme-
F nin tasarımını konu edi-
figür : Mimari ve mimari süsle- nen sanat dalları.
me ögeleri ile el sanatı granit : Sağlam, basınç ve aşın-
örneklerinde kullanılan maya karşı dirençli taş.
insan veya hayvan tasvi-
ri. H
fil ayağı : Büyük kubbeli yapılarda heykel : Taş, tunç, bakır, kil, alçı
kubbeleri üzerinde taşı- vb. malzemelerden yon-
yan kalın ayak. tularak, kalıba dökülerek
firuze : Yeşilimtırak mavi renkte veya yoğrulup pişirile-
kıymetli bir taş. rek biçimlendirilen eser,
fresko : Yaş sıva üzerine toprak, yontu.
madeni boyalarla yapı- hara : Taş ya da tuğla duvar ya-
lan duvar resmi. pımında kullanılan kay-
fon : Üzerinde motiflerin yer naştırma maddesi.
aldığı yüzey, zemin. Re- hatıl : Ağırlığın eşir olarak da-
simde en uzakta plan. ğıtılmasını sağlamak için
duvarların üzerlerine
G veya içlerine yatay ola-
grift : Birbirine geçmiş, iç içe, rak konulan kalın kereste
karışık. veya tuğla dizileri.
gravür : Ahşap veya metal baskı hypocauste : Antik Roma hamamların-
levhalarıyla çeşitli tek- da, içinde sıcak dumanın
nikler kullanılarak yapı- dolaştığı kanal şebekesi.
lan sanat eseri.
grifon : Kartal başı, kanatları ve İ
pençesi ile aslan vü- izlenim : Resim ve heykelde do-
cudunun birleştirilme- ğadan edinilen izlenim,
sinden meydana gelen görüntü.
hayalî yaratık.
galeri : Dehliz, koridor, dar, uzun
geçit. Resim ve heykel K
teşhir edilen salon veya kabartma : Taş, metal, kil, ahşap ya
müze. da alçı yüzeyi üzerine
gotik : Temel özelliği sivrilik bazı kesimleri oyuk, bazı
olan, XII. yüzyıldan son- kesimleri ise kabartılı bı-
ra Rönesans’a kadar rakılarak yapılmış sanat
eseri.

165
SANAT TARİHİ 1
kagir : Taş, tuğla ve kerpiçten
yapılan her türlü yapı.
katakomp : İlk Hıristiyanların içinde
toplandıkları ibadet et-
tikleri tapınakların genel
adı.
kavsara : Portallerde kapının
önündeki giriş kısmının
üstü. Baş kemerin altın-
daki derinlik, kemer ko-
vanı.
kemer : iki duvar ya da ayağı bir-
birine bağlayarak üstün-
deki ağırlığı yanlardaki
ayaklara bindiren mima-
ri öge.
keramik : Bkz. Seramik.
kerpiç : Saman ve çamur karışı-
mının kalıp haline ge-
tirilip güneşte kurutul-
masıyla yapılmış inşaat
malzemesi, pişmemiş
tuğla.
kıvrıkdal : Üsluplandırılmış dal biçi-
minde, helezonik olarak
yapılan bitkisel süsleme
çeşidi.
kiriş : Tavanı veya üst katın dö-
şemesini taşıyan, yatay
olarak uzatılmış kalın ke-
reste.
kitabe : Bir yapının tarihini veya
yaptıranını belirtmek
amacıyla yapı üzerine
yerleştirilen metin.
kontur : Resimde figürlerin sınır-
larını belirleyen dış çevre
çizgisi.
kubizm : Plastik sanatlarda özel-
likle resim ve heykelde
kompozisyonu oluştu-
ran nesneleri ve canlı
varlıkları doğadaki görü-
nümleri ile değil, parça-
166
lanmış geometrik şekil-
lerle anlatan sanat akımı.
kilit taşı : Kemer veya kubbenin
tam ortasına isabet eden
bağlayıcı anahtar taş.
korniş : Yapılarda üst kısımlarda-
ki çıkıntı kısmı; pencere,
kapı vb.nin üst kısımla-
rındaki dışarı taşmış sil-
me.
L
lüster tekniği : Çini yapımında kulla-
nılan bir sır üstü tekni-
ği. Mat beyaz sırlı çini
üzerine “lüster” denilen
gümüş veya bakır oksit-
li bir birleşikle desenler
işlendikten sonra çininin
düşük ısıda yeniden fı-
rınlanması yöntemi.
lahit : İçine ölünün yerleştirildi-
ği sanduka.
litografi : Taş baskı tekniği.
lotus : Aynı adlı bitki biçiminde
bezeme ögesi.
M
madalyon : Daire, çokgen ya da elips
şeklinde bir çerçeve için-
de yer alan bir figür ya da
süslemeden meydana
gelen bezeme ögesi.
mazgal : Sur veya burçların üst
kısımlarında siper oluş-
turan çıkıntı aralarında
veya duvarda silah at-
maya yarayan boşluk ve
delikler.
moloz taş : Taş ocağında kırıldığı
gibi çıkan muntazam ol-
mayan taşlar.
motif : Bezeme ve süslemelerde
bütünü oluşturan parça-

lardan her birine verilen nü
ad.
mozaik : Türlü renklerde küçük natüralist
küp biçiminde mermer,
taş veya pişmiş toprak
parçalarının yanyana ge-
tirilmesiyle yapılan resim
ve bezeme işi.
mukarnas (Stalaktik): Mimaride girinti
oluşturan, boşlukları dol-
duran ve aynı zamanda
geçiş desteği görevi de
yapan konsol şekillerin- palmet
den meydana gelen bir
çeşit tezyinat.
minimalizm : Soyut sanatın vardığı uç
nokta. Sanat eserini bi-
çim ve renge indirgeme-
yi amaçlar.
pandantif
N tulmuş kubbe ile ke-
naif : Çocuksu, perspektif ku-
rallarından uzak resim.
natürmort : Çiçek, meyve gibi doğol
ve hareketsiz varlıkla- payanda
rı gösteren resim. Ölü
doğa resmi.
nef : Kilisede apsise dik doğ-
rultuda birbirinden sü-
tun ya da ayak dizileriyle paye
ayrılmış uzunlamasına perdah
mekânların her biri. Bkz.
Sahın.
niş : Kendisinden daha ge- peyzaj
niş bir mekâna açılan ve
duvar içine oyulmuş, ge-
nellikle üstü kemer biçi-
minde olan girinti ya da
hücre. plastik
non-figüratif : Resim ve heykelde ger-
çek varlık ve nesnelere
gönderme yapan, tasvir-
leri kullanmayan sanat.
SANAT TARİHİ 1
: Resim ve heykelde çıplak
kadın figürü.
: Gerçeğin doğaya uygun
biçimde yansıtılması
amacıyla davranan sanat
akımı, bu akım içinde
olan sanatçı.
P
: Bir sapın iki etrafında si-
metrik olarak sıralanmış
uzunca yapraklardan
meydana gelen üslup-
laştırılmış bitkisel beze-
me ögesi, stilize hurma
yaprağı motifi.
: Kemerler üzerine otur-
merlerin arasını kapatan
üçgen biçimindeki kub-
beye geçiş elemanı.
: Duvarların dışa doğru
eğilmesini önlemek ve
güçlendirmek amacıyla
inşa edilen destekleme
sistemi.
: Yapıda taşıyıcı ayak.
: Yapıda pürüzlü yüzeyin
düzgünleştirilmesi, par-
latılması.
: Açık alanlardaki ağaç,
çiçek vb. doğal ögeler
dikkate alınarak yapılan
mekan düzenlemesi.
Manzara resmi.
: Bir cismin yoğrulabilir
şekilde maddeyle örne-
ğini yapma. Üç boyutlu
anlatım. Üç boyutlu eser.
167
SANAT TARİHİ 1
portal (taç kapı) : Yapıların cephelerinde
bulunan anıtsal giriş ka-
pısı.
Porfir : Kırmızı renkli sert taş, so-
maki.
portre : însan yüzünü gerçekçi
anlayışla betimleyen re-
sim ya da heykel.
profil : Bir insanın portre sana-
tında tam yandan görü-
nüşü.
perspektif : Üç boyutlu resimleri, iki
boyutlu resim düzlemi
üzerinde yansıtmak, üç
boyutlu izlenimi vermek
için yapılan resim ve çi-
zim tekniği.
piramidal : Resimde yer alan figür,
şekil ve tasvirlerin bir
eşkenar üçgenin sınırları
içinde yerleşik biçimde
düzenlenmiş olması.
R olarak inşa edilen yuvar-
realizm : Gerçekçilik.
revak : Yapının önünde bulu-
nan, uzun kenarlarının
biriyle binaya bitişik, di-
ğeri sütunlarla taşınan
ve bir kemer dizisiyle
dışa açılan, üstü kubbe,
tonoz ya da çatıyla örtü-
lü uzunlamasına mekan.
rokoko : 19. yüzyılda Türkiye’de de
yayılan, yuvarlaklaştırıl-
mış çizgiler taşıyan hafif
ve ince bir görünüşe sa-
hip süsleme üslubu.
rozet : Dairesel ve genellikle üs-
luplaştırılmış çiçek biçi-
minde bezeme ögesi.
rölyef : Bkz. Kabartma.
rumî : Türk sanatında çok sık
kullanılan üsluplaştırıl-
168
mış yaprak figürlü bir be-
zeme ögesi.
rasathane : Gözlem evi.
restorasyon : Bir eserin kırılmış veya
bozulmuş kısımlarını ori-
jinal haline uygun olarak
tamir etme.
S
saçak : Eğimli çatılarda, çatı yüze-
yinin yapının dışına doğ-
ru uzanan etek kısmı.
Camilerde ve kiliselerde
sütun sıraları, sütun ve
duvar arasındaki bölüm-
ler,
sarnıç : Su biriktirmek için genel-
likle toprak altında inşa
edilmiş yapı. Sahın me-
kanların her biri.
sebil : Cadde ya da sokak ke-
narlarında gelip geçe-
nin su içmesi için hayrat
lak veya çokgen gövdeli
çeşme yapısı.
sembolik : Simgesel.
seramik (keramik) : Ham maddesi torak
olan elde, kalıpta ya da
tornada biçimlendiril-
miş ve fırınlanmış her tür
kullanım eşyasının genel
adı.
serdap : Geleneksel mimaride, sı-
cak günlerde kullanılan
yer altı odası.
sır : Pişmiş toprak ve yapı
malzemesi üzerine sürü-
lerek fırınlanıp saydam
bir katmanla örtülmesi.
Koruyucu saydam mal-
zeme.
silme : Duvar yüzeyinde hafir
çıkıntılı olarak bulunan

şerit biçimindeki mimari
bezeme ögesi.
simetrik : Bir eksene göre iki yanda
aynı uzaklıkta karşılıklı
olarak yer alma.
somaki : Beyaz benekli, kırmızı ya
da yeşil renkte, mermere
benzeyen, iyi cila olan ve
sütun, vazo kaplama vb.
yapmakta kullanılan sert
bir taş cinsi.
söve : Pencere, kapı gibi açık-
lıkların çevresini dolanan
ahşap, taş ya da beton
çerçeve.
stalaktik : Bkz. Mukarnas.
stilize : Üsluplaştırılmış, karakteri
kaybolmadan basitleşti-
rilerek tezyini ve şematik
hale sokulmuş motif.
stuko : Tutkalla karıştırılmış alçı
ve mermer tozundan
oluşturulmuş, mermeri
andıran karışım. Bu mal-
zeme ile duvar üzerinde
oluşturulan.
su kemeri : Kentlere su getirmek için
eğimli biçimde yapılan,
köprüye benzer kemer
dizilerinden oluşan ka-
nal sistemi.
sunak : Çok tanrılı dinlerde tapı-
nağın içinde ya da yakı-
nında yer alan ve tanrı-
lara kurban sunulan alan
ya da üzerinde kurban
adanan taş.
sundurma : Kapı önüne eklenen ve
revaka benzeyen, direkli,
üç yanı açık bölüm.
sütun : Daire, kare ya da çokgen
planlı, taştan veya mer-
merden yapılmış, düşey
taşıyıcı öge.
spiral : Sarmal biçiminde olan.
SANAT TARİHİ 1
T
tasvir : Betimleme, tasarlama.
: Değişik renklerde, tuğla
ve kiremitten daha düz-
gün, ince dokulu pişmiş
toprak malzeme.
taç kapı : Portal. Yapıların ana ka-
pısı.
terracota : Yaldız ve boya kullanıla-
rak kâğıt üzerine yapılan
her çeşit bezeme işi.
tezyinat : Bir kemer gözünün de-
rinliğine uzatılması ile
oluşmuş üst örtü ögesi.
tonoz : Bir dinî yapıda orta sahnı
dik olarak kesen, plana
bir haç biçimi veren. Sa-
hın.
transept : Kare planlı bir mekânın
üzerine kubbenin otur-
tulabilmesini sağlamak
için köşelere tromp yer-
leştirilen geçiş ögesi.
turkuvaz : Yeşile çalan mavi renk.
Türk mavisi.
tuval : Üzerine yağlı boya resim
yapılan, ahşap bir çerçe-
ve veya gerilerek tutkallı
birbirleşimle astarlanmış
bezden oluşan malzeme.
tempera : Yağ, reçine, tutkal, yumur-
ta akı ve kazain gibi bağ-
layıcı maddelerin ma-
denî ya da toz boyalarla
karıştırılmasıyla yapılan
boya ve resim tekniği.
tümülüs : Bir yer altı mezar odasıy-
la onun üzerine yığılmış
bir toprak yığınından
oluşan yapay mezar.
U
ulvî : Yüce, gökle ilgili, semavi.
169
SANAT TARİHİ 1

Ü
üsluplaştırma: Bitki veya hayvanların
doğadaki biçimlerinin
şematikleştirilip yalınlaş-
tırılarak resmedilmesi.
üslup : Bir toplum ve çağın tüm
sanat eserlerinde ortak
olan biçimlendirme, ta-
sarım, ilke ve anlayışların
bütünü. Ayrıca bir sanat-
çının kendine özgü bi-
çimlendirme ve tasarım
anlayışı.

V
vitray : Renkli camların bir kom-
pozisyon oluşturacak
şekilde genellikle kurşun
(bazen alçı) şeritler ara-
cılığıyla bir araya getiril-
mesiyle oluşturulan re-
sim veya pencere camı.

Y
yarım kubbe : Orta kubbenin ağırlığını
ve yanlara itme kuvvetini
duvarlara aktaran dörtte
bir küre biçimindeki örtü
sistemi.
yiv : Bir yüzey üzerine oyulan
ince oluk gibi kanal.

Z
zanaat : însanların maddi gerek-
sinimlerini karşılamak
için yapılan, öğretimle
birlikte deneyim ve usta-
lık gerektiren iş.

170
 SANAT TARİHİ 1

KAYNAKÇA
AKURGAL, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Net Yayınları, İstanbul 2000
BAYNES, Ken, Toplumda Sanat (Çeviren Yusuf Atılgan) YKY, İstanbul, 2002
BELL, Julian, Sanatın Yeni Tarihi, NTV Yayınları, Çin 2009
CASSOU, Jean, Sembolizm, Remzi Kitabevi, İstanbul 1998
CHARLES, Victoria, 100 Muhteşem Resim, YKY, İstanbul, 2012
CLAUDON, Francis, Romantizm, Remzi Kitabevi, İstanbul 1988
DELL, Christopher, Başyapıt Budur, YKY Hong Kong 2012
FISCHER, Ernst, Sanatın Gerekliliği (Çeviren Cevat Çapan), Konuk Yayınları, İstanbul, 1992
GOMBRICH, E. H. Sanatın Öyküsü (Çeviren Bedrettin Cömert), Remzi Kitabevi, İstanbul 1976
HAMADEH, Shirine, Şehr-i, Sefa, 18. Yüzyılda İstanbul, İletişim Yayınları, İstanbul 2009
READ, Herbert, Sanatın Anlamı, Türkiye İş Bankası, İstanbul 1974
HOLLINGSWORTH, Mary, Dünya Sanat Tarihi, İnkilap Kitabevi, İstanbul 2009
KÖKDEN, Uğur, Seslerin Resmi, YKY, İstanbul 1995
LYNTON, Norbert, Modern Sanatın Öyküsü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1983
NAUMANN, Rudolf, Eski Anadolu Mimarlığı, TTK Basımevi, Ankara 1975
SANAT TARİHİ ANSİKLOPEDİSİ, Bateş Yayınları, İstanbul 1980
SANAT ANSİKLOPEDİSİ, Milliyet Yayınları, İstanbul 1991
SANAT TARİHİ ANSİKLOPEDİSİ, Görsel Yayınlar, Milano 1998
SANAT KİTABI, Yem Yayın, İstanbul 1997
TANSUĞ, Sezer, Resim Sanatının Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1995
TURANİ, Adnan, Dünya Sanat Tarihi, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1979
TOPRAK, Burhan, Sanat Tarihi 1,2,3, Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul 1960

171