Professional Documents
Culture Documents
1 uRrmesi madloba gvinda movaxsenoT eqvTime koWlamazaSvils Zalze sagulisxmo SeniSvnebisa da teqstis
redaqtirebisaTvis.
541
ni darCa maTTan, aswavla yovelive, daudgina episkoposi, mRvdlebi, diakvnebi da gaeSu-
ra Tavis gzaze. manam ki uari uTxra darCenaze da uambo, rom RvTismSoblis xati, wm.
mariamis miTiTebiT aq unda darCeniliyo. am ambavma sosangeTelebsa da mesxebSi didi
sixruli gamoiwvia. xati didi pativiT ekvderSi daasvenes. rodesac mefe aderkim Se-
ityo, rom klarjeTis erisTavma mSvidobianad gauSva wm. andria, `Serisxa~ igi 1.
vrcel kanonikur `cxovrebebs~ Soris, romlebic mociqulTa aqtebis da apokrife-
bis gadamuSavebis Semdeg daiwera, uadresia VI saukunis. maT Soris yvelaze popularu-
li iyo epifane monazvnis `andria pirvelwodebulis cxovreba~ (815-843 ww.), romelSic
saqarTvelos gaqristianebas didi adgili eTmoba 2. rogorc cnobilia, nikita-daviT paf-
lagonelis (†890 w.) `andria mociqulis mimosvla~ qarTulad efTvime aTonelma Targmna.
efTvime mTawmindeliseuli andria mociqulis `mimosvlis~ mixedviT3, mociquls, me-
samejer CvenSi mogzaurobisas, garkveuli xnis ganmavlobaSi, Tan axldnen mociqulebi:
mataTa, svimon kananeli da Tadeozi. igives ambobs arsen beris `ninos cxovreba~ 4. avga-
roz mefesTan edesaSi yofnis Semdeg, isini Woroxis xeobiT qarTlSi movidnen 5. iqada-
ges sosangeTSi/awyurSi 6, romlis gamgebeli, mTavari, qali iyo. mociqulTa qadagebis
Sedegad, igi moeqca 7. zogierTi mkvlevris azriT, sosangeTi svaneTi unda iyos8.
`qarTlis cxovrebaSi~ vrclad moTxrobili mesxuri gadmocemis uadresi litera-
turuli versia Cvenamde movida berZnuli Txzulebis `konstantinopolis uwmindesi
saRvTo eklesiis didi ritoris manuelis Txroba awyuerSi myofi yovlawminda RvTis-
mSoblis, qalwuli mariamis xatsa da saswaulebze, romlebic man sxvadasxva Jams moi-
moqmeda~ saxiT. fiqroben, rom Txzulebis avtoris, ritor manuel korinTelis Txrobas
safuZvlad awyuruli matianes sagangebo berZnuli Targmani unda dadeboda, romelic
mzeWabuk aTabagis (1500-1516 ww.) dakveTiT, awyuris imdroindel episkoposs, trapizonel
berZen simeons, unda daewera 9.
qarTvelma arqeologma vaxtang liCelma arqeologiuri gaTxrebis gziT Seiswavla
awyuri da mravalwliani muSaobis Sedegad mopovebuli masalebis mixedviT, daaskvna
Semdegi:
1. awyurSi iyo RvTismSoblis saxelze aRmarTuli taZari.
2. Cv. w. I saukuneSi, wm. andrias mosvlisTvis, dRevandel awyurSi iyo winaqristia-
nuli tipis, elinizirebuli, didi dasaxleba, cixe-simagriT da artemisis da apolonis
taZriT. arqeologiurma eqspediciam aCvena, rom `awyuris cixis qveda samSeneblo fenebi
tipologiuri TvalsazrisiT garkveul siaxloves avlens gvianelinistur-romaul sam-
Seneblo teqnikasTan, rac swored andria mociqulis... mosvlis xanas Seesabameba~. gaT-
xrebis Sedegad aRmoCenilia qaronis oboli, rac aq artemisis da apolonis kultis da
taZris arsebobis erT-erTi dasturia.
3. mdidari arqeologiuri masalis safuZvelze, sosangeTi/awyuri regionis adminis-
traciuli da religiuri centri Cans, ris gamoc mociquli unda mosuliyo aq. samarxeb-
Si aRmoCenili insigniebis mixedviT, v. liCeli Tvlis, rom awyurSi/sosangeTSi `mmar-
Tveli elitaruli sazogadoeba cxovrobda~, rac, Tavis mxriv, `qarTlis cxovrebas~ Se-
esabameba.
4. werilobiTi wyaros mixedviT, mociquli awyuramde benaras dasaxlebaSi mivida,
sadac zadenis kerpi iyo aRmarTuli. zadenis mTaze, sadac uSualod kerpi iyo aRmar-
1 leonti mroveli, cxovreba qarTvelTa mefeTa, qarTlis cxovreba, tomi I, teqsti dadgenili yvela Ziri-
Tadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier (Tbilisi, 1955), gv. 38-42.
2 r. xalvaSi, andria pirvelwodebuli saqarTveloSi (baTumi, 2011), gv. 20.
3 am TxzulebiT Seityo `qarTvelma sazogadoebriobam~ mociqulis CvenSi qadagebis Sesaxeb. mimosvla an-
dria mociqulisa, Zveli qarTuli Targmanis teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo malxaz
kobiaSvilma (Tbilisi, 2008), gv. 155.
4mimosvla andria mociqulisa, dasax. gamocema, gv. 37.
5 ioane anCelis `galobani anCisxatisanis~ mixedviT, ieropolidan mosulma andria mociqulma da pirvel-
wodebulma anCisxati klarjeTSi moitana. n. sulava, XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia (Tbilisi,
2003), gv. 299.
6 igives gvamcnobs arsen beriseuli `ninos cxovreba~. wm. andriam `mesxTa da javaxTa Soris~ rom iqadaga,
amas Teimuraz batoniSvilis `cxovreba iveriisac~aRniSnavs. mimosvla andria mociqulisa..., gv. 120, 38, 136.
7 mixeil-gobron sabinini, saqarTvelos samoTxe (peterburRi, 1882), gv. 36.
8 mimosvla andria mociqulisa, gv. 105; r. xalvaSi, andria pirvelwodebuli saqarTveloSi, gv. 23-24.
9 iqve, gv. 75-76.
542
Tuli, gaiwminda goraki monoliTuri qvebiT, ris Sedegadac didi sagnis dasamagreblad
gankuTvnili oTxkuTxa Wrili gamovlinda.
5. yovelive zemoTqmulis safuZvelze, vaxtang liCeli miiCnevs, rom qarTul sais-
torio wyaroSi realuri faqtebia moTxrobili da wm. andrias misioneruli moRvaweoba
arqeologiuradac mtkicdeba 1.
sakiTxi istoriuli geografiis kuTxiT Seiswavla devi berZeniSvilma. wyaroebis
mixedviT, wm. andriam gadmoiara rkinis jvari (zekari), oZraxis xevi, sofeli zadengora
da mivida sosangeTSi/awyurSi. Tumca, mdinare uravliswylis marcxena sanapiroze mdeba-
re sofel andriawmindasTan dakavSirebul gadmocemaze saubrisas devi berZeniSvili
aRniSnavs, rom xsenebuli gadmocemis mixedviT, mociqulma zadengoridan mdinare foc-
xovi gadmoiara da andriawmindaSi avida, aqedan ki kvalTaxevis da orfolas gavliT,
awyurSi mivida 2.
Cvenc, eTnografiuli masalebisa da gadmocemebis moSveliebiT, am gzas gavyveT da
vnaxoT, ramdenad sxvaobs Tu emTxveva isini wyaroTmcodneobiT, arqeologiur da is-
toriuli geografiis monacemebs.
rogorc aRvniSneT, samcxeSi, kerZod, axalcixisa da adigenis raionebSi, 2010 da
2013 wlebSi vimyofebodiT mivlinebaSi. Segrovilma masalam Semdegi suraTi gviCvena:
abasTumnis (oZraxes) dasaxelebis warmomavloba erTi versiiT `xabazT ubans~
niSnavs. aq cxovrobdnen abazaZeebi, romlebic xabazebi iyvnen 3. arsebobs abasTumnis war-
moSobis meore axsnac. Zvel oZraxe/abasTumans osmaleTis batonobis Semdgom, XVIII sa-
ukunidan, abas-faSas gamo, `abasaanT bani~ ewoda 4. dRevandel abasTumanSi
demografiuli suraTi Secvlilia. aq 1940-ian wlebSi imereTidan gadmosaxlebulia
mosaxleoba. aseve, abasTumanSi udidan gadmosaxlebuli udelebic saxloben.
imereTidan gadmosaxlebuli erT-erTi mkvidri mosaxlis _ 76 wlis Tina aleqsandres
asuli demetraZe-naTelaSvilis TqmiT, isini imereTis sofel zekaridan 1944 wels
gadmoasaxles. `Cemi babua zekaris uReltexilis nacvlad, ityoda, rkinis jvariao.
moxucebi ambobdnen, marTalia, is jvari (wm. andrias mier aRmarTuli) aRar aris, magram
viciT, sadac iyoo~,– gviTxra man. misive TqmiT, 1960-1970-ian wlebSi abasTumnis kurort-
sammarTvelos direqtori, kargi samxedro eqimi, qirurgi givi apolonis Ze fanculaia
yofila. am periodSi abasTumanSi erTi mZime avadmyofi gamojanmrTelebula da rodesac
gauvlia, yvelas Zalian gakvirvebia. givi fanculaias uTqvams, `aq abasTumanSi andria
mociquli dadioda da vin ar gaivliso~ 5.
gadmocemis mixedviT, wm. andria oZraxedan (dRevandeli abasTumani), locviTa da
galobiT wamosula da zadengoraze Camosula. dRes zadengora sofel benaras (mTxrob-
lis TqmiT, bernaras) Tavzea 6. adre zadengora erTi sofeli yofila, romelic Sua sau-
kuneebSi gazrdila, ris Sedegadac gayofila da XVI saukunis bolos or soflad _ za-
denad da gorad Camoyalibebula 7. sofelma zadenma XX saukunis dasawyisamde iarseba 8.
aq, zadengorze (zogierTi mTxrobeli mas sofel benaras mTasac uwodebs), dResacaa mo-
noliTuri qvebi, aris nasoflari, gvirabi, darani. qvajvaric aq unda yofiliyo aRmar-
Tuli 9. Segrovebuli savele masalis mixedviT, zadeni xuTmetriani, oqrosfrad daferi-
li mamakacis qandakeba iyo. andria mociqulsa da zadenis msaxurebs Soris mSvidobiani
kamaTi gamarTula, Tu visi RmerTi ufro sarwmuno iyo. mTxroblis TqmiT, ufals
yvelasTvis aseTi goneba miucia. erTi kviris marxulobisa da locvis Semdeg, diliT
adre, rodesac mzis uzarmazari disko amovida, mociquli gamosula karvidan. mTxrob-
lisave TqmiT, maisSi, 21 ivnisamde, TrialeTis mxridan aq mzis didi disko amodis.
karvidan gamosuli mociquli zadenis kerpTan misula, xeli Seuxia da uTqvams: `uflis
1 Licheli V., St.Andrew in Samtskhe – Archeological Proof?, Ancient Christianity in the Caucasus, Iberica Cauccasica, volum I, Curzon
Caucasus world (1999), p.36-37; v. liCeli, kultis sakiTxi antikuri xanis samcxeSi, saerTaSoriso simpoziumi
`qristianoba Cvens cxovrebaSi: warsuli, awmyo, momavali~, moxsenebaTa mokle Sinaarsebi, 25-26 noemberi
(Tbilisi, 2005), gv. 155-156.
2 d. berZeniSvili, andria pirvelwodebulis nakvalevze (Tbilisi, 2009), gv. 137.
3 n. RambaSiZe, axalcixe-adigenis 2013 wlis savele eTnografiuli masalebi, xelnaweri.
4 z. lobJaniZe, abasTumani (Tbilisi, 2009), gv. 11.
5 n. RambaSiZe, axalcixe-adigenis 2013 wlis...
6 n. RambaSiZe, axalcixe-adigenis 2010 wlis savele eTnografiuli masalebi, xelnaweri.
7 d. berZeniSvili, andria pirvelwodebulis nakvalevze, gv. 135.
8 n. RambaSiZe, axalcixe-adigenis 2010 wlis...
9 d. berZeniSvili, andria pirvelwodebulis nakvalevze, gv. 135.
543
nebiT daeqec!~. zadenic daqceula. xalxs wm. andrias marxulobis Sesaxeb scodnia da
zadengoraze misula imis sanaxavad, Tu ra moxdeboda. xalxi muxlebze dacemula. SiSma
moicva isini, vinaidan amdeni xani zadens loculobdnen, is ki daeca. xeobaSi xma
gavrcelda, rom mosulia adamiani, romelic axal RmerTs qadagebs. am droisaTvis
mogzaurebs, vaWrebs ieso qristeze ukve hqondaT ambavi motanili. es ariso axali
RvTaeba, axali RmerTi, romelic ufro Zlieria vidre zadenio. gadmocemis mixedviT, wm.
andrias mosvlamde zadens adamians swiravdnen. mociqulma xalxs axali rwmena
miaRebina da adamianis nacvlad, cxovelebs awirinebdao.
dRes kidev axsovT erTi xalxuri leqsi, romelsac wm. andrias dros ukavSireben
da romelic `vinme mesxs~ anu ivane gvaramaZes aqvs Cawerilio:
`ojorjaleli xucesi
Walas iyo mimavali.
Worad Wanmglebs gadeyara,
zaden yeli gadugdo1
sul ar mimiZRvis bralio~.
mTxroblis TqmiT, xucesi, romelzedac leqsSia saubari, axladgaqristianebuli
unda yofiliyo da zadenma rjulis SecvlisaTvis dasaja. igi warmarTma Wanebma daiWi-
res da mokleso.
mociquli zadengoridan sofel aralisaken daiZra da rodesac midgomia adgils,
romelsac dRes ziareTigverds eZaxian, gadmomdgara. Sekrebila xalxi da mociquls
ulocia da uqadagia. mTxroblis TqmiT, moxucebi ambobdnen, rom am adgils imitom
hqvia ziareTi, rom xalxi aq eziara axal religiaso, aq gaiges axali religiis Sesaxe-
bo. sanam sofel aralSi SexvalT, aris e.w. Suaseri, romelic, faqtobrivad, zadengora-
sa da arals Suaa. dRes aq eklesiaa, romelsac meSurneTs eZaxian. aq amave saxelwo-
debis sofeli iyo. mis gayolebiT, arcTuise Sors, aris nasoflari zemo farexi, sadac
wm. andria mociqulis saxelze salocavia, eklesiao, amboben. dRes aq mcire farduli
da qvebia, sadac xatebi awyvia.
meSurneTidan wm. andria sofel aralSi Sevida. am sofelSi TeTr svetebze Sem-
dgari ukedlebo taZari idga, romelic RvTaeba harales saxelze iyo aRmarTuli da
sofelsac am RvTaebis saxelidan gamomdinare hqvia aralio, manamde misi saxeli bru-
TieTi iyoo. Tumca, zogis TqmiT, erTxel kacs Camouvlia da qalisTvis kvercxi uTxo-
via. ar udevso, e.i. ar ariso _ uTqvams qals, ris gamoc sofelsac arali darqmevia. es
taZari imxela iyo, rom axalcixidanac Candao, cxeniani kaci rom gaivlida, imis
Crdilze fexs ar daadgamdao. dRemde SemorCenili gadmocemis mixedviT, am taZarSi,
dResaswaulze, weliwadSi erTxel, modioda iremi, romelsac erTi saaTiT unda daes-
vena, ris Semdegac mas klavdnen da mis xorcs mrevli inawilebda. erTxelac, iremma da-
igviana da Zalian daRlili movida. molodiniT daRlilma da gabrazebulma mrevlma
irems dasveneba ar acala da maSinaTve dakla. sanam yelze danas dausvamdnen, iremma
adamianis xmiT Tqva: `daRaluli ratom damkaliT? am eklesias Ziri aRma da piri daR-
mao~. mas mere eklesia dangreulia. mTxroblis TqmiT, moxucebi ambobdnen, ase Sefar-
viTaa qristianoba Cven sofelSi gavrcelebulio. Cvenma mTxrobelma, gviambo ra gad-
mocema, iqve dasZina, rom am legendebSi aRar sCans, sad damTavrda warmarToba da sad
daiwyo qristianobao. marTlac, bevri SekiTxva Cndeba. magaliTad, irmis mosvlis wess
ukavSireben, rogorc warmarTobis dros, aseve qristianul periods. is erTi dResas-
wauli, rodesac weliwadSi erTxel Cndeboda samsxverplo iremi, xalxis TqmiT, an xor-
cielis kviras iyo, an aRdgomas, kerZod, mTxroblis TqmiT, aRdgoma rom Tendeboda,
maSin. namarxuleb xalxs irmis xorciT unda gaexsnila. dakluli irmis xorci xalxs
saxlSi mihqonda. aralis Zveli eklesiis Sesaxeb, romelsac irmis eklesiis saxeliTac
moixsenieben, odnav gansxvavebuli versiac CavwereT. sanam aralis qveda, Zvel eklesias,
igive irmis eklesias daangrevdnen, yovel diliT eklesiasTan iremi modioda, gars
uvlida, Tayvans scemda da midioda. erT dResac iremi Camosula da eklesia dangreuli
daxvedria. mTxrobelma ar icoda, vis gamo an ris gamo daingra eklesia. am dangreuli
eklesiis ori qva, ori sveti erTmaneTzea dadebuli. es xalxma dado. qvebi saswaulmoq-
medad iTvleba. iremi rom mosula da eklesia dangreuli daxvedria, kedlisTvis sul
1 Tu devi berZeniSvilis mier gamoTqmuli mosazreba, rom udis naeklesiari `SuSan qala~ sosangeTs anu
awyuris Zvel saxels ukavSirdeba, sworia, maSin, SesaZloa, sofeli udec, garkveulwilad, mociqulis
tradiciul marSrutSi aRmoCndes.
547
devi berZeniSvili dRiurebSi miuTiTebs, rom SavSeTSi eqspediciis dros sofel
ardiawmidaSi (andriawmindaSi) mivida. es mTis sazafxulo sofelia mesaqonleTaTvis.
saintereso isaa, rom soflis SesasvlelTan gziT gadaWrili gorakia, sadac Zveli da
axali saflavebi yofila. `amboben, aqve iyo `ziaraTi~, romelic oqrosmaZieblebma ga-
daTxareso~. mkvlevari cota qvemoT aRniSnavs, rom am mxareSi (tao-klarjeTSi) qris-
tianuli eklesiis nangrevs da saerTod, salocavs `ziaraTs~ eZaxian 1. naeklesiars, sa-
locavis adgils qarTvelebi saingiloSic ziaraTs eZaxian 2. rogorc Cans, mociqulis
samcxeSi qadagebis adgili ziareTigverdic raRac salocavTan iyo dakavSirebuli.
meSurneTis eklesia, faqtobrivad, mdebareobs sofel aralSi Sesasvlel gzaze,
romelic meSurneTis nasoflarsa da zemo farexas nasoflars Soris gadis. meSurneTis
eklesia da zemo farexaSi mdebare wm. andrias naeklesiari garkveuli kuTxiT erTma-
neTsac uyurebs. ratom meSurneTi? Cven zustad ver gavarkvieT, Tu ratom erqva sofels
es saxeli. Tumca ki vfiqrobT, xom ar SeiZleba meSurneTi ukavSirdebodes wm. svimon
kananels saxels, romelic, mataTasTan erTad, Tan axlda samcxeSi misul wm. andrias?
wm. svimoni xom swored moSurned moixsenieba axali aRTqmis wignebSi 3.
rogorc iTqva, meSurneTidan wm. andria sofel aralSi Sevida. aq moTxrobili am-
bavi werilobiT wyaroSi ar dasturdeba. ambavs, romelic Cven CaviwereT, aSkarad aklia
garkveuli Sinaarsobrivi bmebi, romlebic, Tavis mxriv, dakarguli Cans.
devi berZeniSvilis mier gamoTqmuli mosazreba, rom udis naeklesiari `SuSan qa-
la~, SesaZloa, sosangeTs, awyuris Zvel saxels ukavSirdebodes, jerjerobiT, raime mo-
nacemebiT ar dasturdeba. xalxSi daculi ambavi naeklesiars qmris sulis saoxad age-
bul taZarsa da mtrisgan am kuTxis aoxrebas ukavSirebs.
sofel andriawmindasTan dakavSirebuli gadmocemebis, ufro zustad ki, devi ber-
ZeniSvilis mier gamoqveynebuli da Cvens mier 2010 wels mopovebuli masalebis Sejere-
ba aCvenebs, rom didaWaridan wamosuli mociquli pirdapir sofel andriawmindaSi mivi-
da, iqadaga da saswaulebi moaxdina. erT-erTi saswaulis aRsrulebisas igi, sikvdiliT
dasjis nacvlad, gaaTavisufles. mis saxelze aRmarTes eklesia da didmarxvaSi daa-
weses misi saxelobis dResaswauli, romelic didmarxvis mexuTe xuTSabaTs aRiniSneba.
aq gansakuTrebiT niSandoblivi gveCveneba is faqti, rom am dRes mxolod sofeli an-
driawminda moixseniebs micvalebulebs da mxolod misi mosaxeloba gadis saflavebze.
mTxroblebis TqmiT, isini aRdgomis orSabaTis nacvlad, am dRes gadian saflavebze.
aseve niSandoblivi gveCveneba xalxSi jer kidev SemorCenili ambavi, romlis mixedvi-
Tac andria mociquli awames sxvagan, sxva qveyanaSi, magram misi xeli da fexi moabrZa-
nes sofel andriawmindaSi. xom ar SeiZleba vivaraudoT, rom didmarxvis xuTSabaTi so-
felSi ara Tavad wm. andrias misvlis, aramed misi wminda nawilebis mobrZanebis Ta-
riRs warmoadgens da rogorc eklesiis ageba, ise micvalebulebis moxseniebis am dRes
daweseba mowamebrivad aRsrulebuli mociqulis wminda nawilebs ukavSirdeba? am kon-
teqstSi, sainteresoa, rom soflis mTavar salocavad da dResaswaulad xalxi ara wm.
andrias saxelobis taZars da didmarxvis xuTSabaTs, aramed sofelTan arsebul wm. el-
ias saxelobis salocavsa da mis dResaswauls _ 2 agvistos asaxelebs. amasTanave, Se-
morCenilia soflis Zveli saxelwodebac _ satalao. Tu rodis SeiZleba moebrZanebi-
naT wminda nawilebi, amis Tqma, Znelia.
andrioba sofel andriawmindaSi didmarxvis mexuTe xuTSabaTs imarTeba. marTlma-
didebeli eklesia andria kritelis sinanulis did kanons didmarxvis mexuTe xuTSa-
baTs, erTi msaxurebis ganmavlobaSi, srulad kiTxulobs. aseTi ram weliwadSi erTxel
xdeba. aseve ikiTxeba mariam egviptelis kanonic. aqedan gamomdinare, am dRis liturgias
1 Булгаков С. В., Настольная книга для священно-церковно-служителей (Москва, 1993), сс.578, 562-563.
549
meore gzas gadahyurebs nasoflari zemo farexa, sadac wm. andrias saxelobis naekle-
siaria. am naeklesiarSi, romelsac mTxrobeli nasoflarad moixseniebs, kaTolikuri
aRmsareblobis mqone mosaxleobas xatebi aqvs dabrZanebuli. Tavad moSurneTis eklesi-
ac kaTolikuradaa gadakeTebuli. faqtobrivad, gamodis, rom am or nasoflars SuaSi
Caudis gza, romelic sofeli aralisaken da zemoT, sofeli udisaken miemarTeba. Sesa-
bamisad, rodesac piriT gzisaken vdgevarT, Cvengan marjvniv meSurneT/moSurneTia, xo-
lo marcxniv _ zemo farexa, wm. andrias eklesiiT. werilobiTi wyaros mixedviT, wm. an-
drias mesxeTSi, sxva mociqulebTan erTad, svimon kananelic axlda. xom ar SeiZleba
vifiqroT, rom meSurneT/moSurneTis eklesia wm. simonis saxelobis iyo? vfiqrobT, rom
am ori nasoflaris arqeologiuri Seswavla Zalian saintereso iqneba.
sofel udis `SuSan qalas~ saxelwodeba, SesaZloa, garkveuli saxiT sosangeTs/susan-
geTs ukavSirdebodes, magram xalxuri gadmocema amis Sesaxeb arafers ambobs. xalxur
gadmocemaSi mxolod qvrivis mier qmris sulis saoxad taZris agebis, am kuTxis avbedobis,
misi mtrisgan gaveranebisa da xelaxlad aRdgenis istoria Cans. Tavad SuSanad wodebuli
qvrivi SeZlebuli qali unda yofiliyo, radgan man eklesiis ageba SeZlo.
wm. andrias saxelTan dakavSirebuli zemoT ganxiluli gadmocemebi, maTi daTari-
Rebis saSualebas ar iZleva (erTgvar gamonakliss warmoadgens `SuSan qalasa~ Tu `Su-
San qalaqis~ Sesaxeb arsebuli gadmocemebi, romlebic murvan yrusa da Temur-lengis
laSqrobebs ukavSirdeba). Sesabamisad, xalxuri gadmocemebidan ar dgindeba, Tu ra
dros iyo agebuli wm. andrias saxelTan dakavSirebuli eklesiebi. garda amisa, xalxu-
ri gadmocemebidan arc is Cans, Tu rodis da ratom Sewyvites arseboba wm. andrias am
taZrebis mimdebare soflebma, romlebmac Cvenamde nasoflarebis saxiT moaRwies.
bibliografia
550
NINO GHAMBASHIDZE
Ivane Javakhishvili Institute of History and Ethnology,
Ivane Javakhishvili Tbilisi State Universitety
The given article is based on the ethnographic materials we gathered in 2010, 2013 during our field works in
Akhaltsikhe – Adigeni regions. Methodologically we decided to compare data of our field works, which are pre-
served in folk tradition with historical chronicle Kartlis Tskhovreba, the achievements of modern studies in the old
Georgian literature, archeology and historical geography.
According to ethnographical material, that fallows the chronicle, archeological and of historical geography-
data, St. Andrew came to Meskheti from Zekari pass to Odzrakhe, now Abastumani, passed it, found himself in
Zadengora where there was an idol of Zadeni and overthrew it. Folk story gave us additional material, mainly how
St. Andrew overthrew the idol and what has happened. How he preached and prayed from Ziaretigverdi, the story
of Irmis Eklesia (Church of dear) – pagan temple, about the festival of village Andriatsminda (Holy Andrew) etc.
Folk tradition gives us additional geographic points of St. Andrew’s missionary route in Meskheti.
In Samtskhe there is a village Andriatsminda (Holy Andrew) where even today is preserved a story how St.
Andrew preached there and what has happened to him. There is a unique local festival dedicated to St. Andrew, the
feast day of which is the fifth Thursday of the Lent. This day is unique all over Georgia also, because the villagers
go to the cemetery on this very day instead of Easter Monday or Easter. They also pray at the village church named
after St. Andrew in this very day which is the village church festival as well. Also, according to our hypothesis
based on ethnographic materials the mentioned village should have been one of the places where St. Andrew’s
relics were brought.
551