ISPITNA PITANJA ZA PREDMET

ELEKTRIČNE MAŠINE, INSTALACIJE I POSTROJENJA

I DIO _ PITANJA - ESEJ

1. Elektroenergetski sistem, osnovne karakteristike, podjela

2. Naponski nivoi, podjela

3. Sinhrone mašine

4. Asinhrone mašine, asinhroni motori

5. Energetski transformatori

6. Opasnosti pri radu sa električnom strujom

7. Pet „ZLATNIH“ pravila pri radu sa električnom energijom

II DIO _ PITANJA

1. Koja su osnovna pravila koja treba poštovati prilikom izbora i izvođenja električne instalacije?
Osnovna pravila koja treba poštovati prilikom izbora i izvođenja el. instalacije su:
 instalacija se mora izvesti tako da ne bude opasna za korisnike objekta;
 instalacija mora trajno da odolijeva mehaničkim opterećenjima i oštećenjima, uticajem
vlage, prašine, hemikalija ...
 svim priključenim prijemnicima treba osigurati napajanje el. energijom propisnog napona i
frekvencije
 izgradnja instalacije ne sme da ugrozi stabilnost građevine niti se smiju oštetiti druge
instalacije u objektu;
 odbrana instalacija treba za određeni slučaj da bude najjeftinije rešenje, a da ujedno
omogući povećanje broja priključenih prijemnika i povećanje priključene snage postojećih
2. Koako dijelimo instalacije prema nameni ?
Prema nameni instalacije dijelimo na :
 osvijetljenje
 elektromotorni pogon
 termičke svrhe
 mešovito opterećenje
3. Kako dijelimo instalacije prema uslovima okoline ?
Dijelimo ih na:
 suve prostorije
 specifične uslove (vlažne, mokre i natopljene, vruće prostorije, prostorije u kojima postoji
opasnost od požara, prostorije ugrožene eksplozivnim smešama)
 u prostorijama sa specifičnim uređajima
4. Kako dijelimo instalacije prema načinu izvođenja ?

1
Imamo instalacije sa :
 vidno položenim golim provodnicima
 vidno položenim izolovanim provodnicima ( na odstojnicima, na nosećoj konstrukciji,...)
 vidno položenim cijevima
 cijevima položenim u zid
 izolovanim provodnicima u zidanim kanalima ili betonskim blikovima instalacije ispod
poda, na plafonu...
5. Šta su osnovni elementi projekta el. instalacija ?
 projektni zadatak – opis zahtevnih karakteristika el. instalacije od strane naručioca ili
odgovarajuće institucije
 građevinsko – arhitektonska osnova objekta
 izbor i raspoređivanje svijetiljki i proračun osvijetljenja
 izbor i raspoređivanje električnih uređaja i vodova i proračun el. instalacija
 izbor, raspoređivanje i proračun elemenata gromobranske instalacije
 specifikacija materijala
 predmjer i predračun radova
 izrada dokumentacije
6. Šta su osnovni elementi električnih instalacija ?
 vodovi
 elementi za priključak na gradsku mrežu
 elementi gromobranske instalacije
 razvodna tabla
 električna brojila
 osigurači
 sklopke i prekidači
 vodovi i kablovi
 instalacione cevi i pribor za vodove i kablove
 priključnice
 utikači
 sijalična grla
7. Objasni konstrukciju i način rada univerzalnog motora ?
Kolektorski motor koji se može priključiti i na jednosmjerni i na naizmjenični izvor napajanja. U
principu se motor jednosmjerne struje može priključiti na naizmjeničnu mrežu i on će imati iste fizičke
osobine kao da je priključen na jednosmjernu mrežu. Da bi tehnički koristili ovu mogućnost, potrebno
je da cijelo magnetsko kolo bude napravljeno od tankih feromagnetnih limova.
8. Na koji način može objekat biti priključen na mrežu ?
Na jedan od sledećih načina:
 vazdušni priključak na nadzemnu niskonaponsku meržu
 kablovski priključak na nadzemnu mrežu
 priključak podzemnim kablom na niskonaponsku mrežu
 priključak podzemnim kablom na visokonaponsku mrežu
9. Kakvim pojavima se manifestuje grom ?
Manifestuje se sledećim pojavama:
 elektrohemijskim
 akustičnim
 termičkim
 elektrodinamičkim
 indukcijom

2
10. Šta su glavni elementi gromobranske instalacije ?
To su:
 hvataljka
 odvod
 uzemljivač

11. Koliko iznosi maksimalni otpor uzemljivača za specifični otpor zemlje manji od 250 Ωm ?
Maksimalni otpor uzemljivača mora da iznosi 20 Ω.
12. Koji su osnovni tipovi brojila električne energije ?
To su:
 jednofazno brojilo
 trofazno brojilo
 trofazno dvotarifno brojilo
 brojila za reaktivnu energiju
13. Koje su tri osnovne grupe instalacionih osigurača ?
 instalacioni osigurači sa navijem tipa D
 nožasti osigurač tipa N
 automatski osigurači ili jednopolni instalacioni automati
14. Kako dijelimo sklopne aparate u zavisnosti od perkidne moći ?
 rastavljače
 sklopke
 instalacione
 zaštitne (motorne)
 grebenaste sklopke
 kontaktore
 prekidače
 releje, okidače, tastere, signalne sijalice
15. Kako se dijele prema nameni sijalice sa metalnim vlaknom?
Dijele se na :
 sijalice za opštu upotrebu
 reflektorske sijalice
 halogene sijalice
 projekcione sijalice i dr
16. Koji su tipovi sijalica na principu pražnjenja kroz metalne pare ili gasove?
To su:
 fluoroscentne
 natrijumske
 živine
 neonske
17. Navesti etape pri izradi projekta unutrašnjeg osvijetljenja?
 izračunavanje potrebnog svijetlostnog fluksa
 izračunavanje broja izvora svijetlostti
 izračunavanje potrebnog broja svijetiljki
 određivanje rasporeda svijetiljki
 izračunavanje stvarne srednje osvijetljenosti
18. Od kojih faktora zavisi stepen opasnosti pri izlaganju čovječijeg tijela električnoj struji?
Zavisi od:
 puta kojim struja prolazi, odnosno od organa koji su zahvaćeni strujom

3
  oblika i frekvencije struje
 intenziteta struje
 vremena djelovanja struje
19. Koji su načini zaštite od udara zbog direktnog dodira?
 kompletna zaštita – izolovanje
 dodatna zaštita – zapreke, stavljanje van dohvata ruke
 upotrebom sigurnosnog malog napona
 upotrebom malog radnog napona
20. Koji su načini zaštite od udara zbog indirektnog dodira?
 upotrebom sigurnosno malog napona
 upotrebom malog radnog napona
 automatskim isključivanjem napajanja
 izjednačenje potencijala
 dodatnim izjednazenjem potencijala
 upotrebom aparata i uređaja klase II
 postavljanjem u izolovane prostorije
 lokalnim izjednačenjem potencijala
 električnim odvajanjem (transformator 1:1)

Pretvarači

21. Kakva je podela elektroenergetskih pretvarača?

Dijelimo ih na :
 elektromehaničke pretvarače
 pretvarače električne energije koji mogu biti obrtni i statički (transformatori i pretvarači
energetske elektronike)
22. Opisati obrtne pretvarače električne energije?
To su elektromehanički pretvarači, odnosno električne mašine čiji obrtni moment ima funkciju
pretvaranja jednosmjerne struje u naizmjeničnu i obrnuto (grupa koju čine električni motor i
generator). Danas su obrtni pretvarači potisnuti od odgovarajućih pretvarača energetske elektronike
pa se sreću samo kod starijih pogona velikih snaga.
23. Opisati pretvarače energetske elektronike?
Njih karakteriše primjena elektronskih elemenata (poluprovodničke komponente) za relativno velike
snage. Zadatak ovih uređaja je unutrašnje pretvaranje električne energije jednog oblika u drugi
(napon, struja, frekvencija, broj faza).
24. Šta predstavlja sprežno polje?
Predstavlja rezervoar energije u kome se energija može nagomilavati i mjenjati.
25. Kako dijelimo električne mašine s obzirom na smjer toka energije?
Dijelimo ih na električne generatore u kojima se mehanička energija pretvara u električnu i
elektromotore u kojima se električna energija pretvara u mehaničku.
26. Šta je piezoelektrični efekat?
Definiše se djelovanjem električnog polja kojim se izvesni kristali deformišu u određenom prevcu, a
kada se deformišu, na njihovim krajevima se javlja električno opterćenje.
27. Šta je magnetostikcija?
To je mjenjanje magnetskih osobina materijala. Djelovanjem magnetnog polja većina feromagnetskih
materijala podleže veoma malim deformacijama a ako se feromagnetni materijala podvrgne
mehaničkom djelovanju (deformaciji) mjenjaju se magnetske osobine materijala i to predstavlja
magnetostikciju.

4
28. Šta su elektromehaniči pretvarači?
To su uređaji u kojima se ostvaruje elektromehaničko pretvaranje energije posredstvom mehaničkog
kretanja.
29. Šta su osnovni dijelovi električne mašine sa električnog gledišta?
Osnovni dijelovi su magnetno kolo, namotaj i izolacija.
30.Šta čini navojni dio (sekciju)?
Osnovni element namotaja je navojak , koji se sastoji iz dva poluprovodnika, a više navojaka čini
navojni dio (sekciju).
31. Šta čini namotaj induktora (pobudni namotaj)?
Više sekcija povezanih na određeni način da se struje ili elektromotorne sile u namotaju sab iraju, čine
namotaj induktora (pobudni namotaj).
32. Kako dijelimo naizmjenične mašine prema načinu napajanja ?
Dijelimo ih na jednofazne i višefazne.
33. Kako dijelimo naizmjenične mašine prema principu rada i pogonskom ponašanju?
Dijelimo ih na sinhrone, asinhrone i kolektorske.
34. Kako dijelimo mašine jednosmjerne struje prema načinu pobuđivanja?
Dijelimo ih na nezavisne, redne i paralelne.
35. Šta predstavlja elektromehaničko pretvaranje energije?
Predstavlja pretvaranje električne u mehaničku energiju i obrnuto uz pomoć elektromehaničkih
pretvarača energije.

Transformatori

36. Navesti osnovne konstrukcione dijelove transformatora.

To su:
 magnetno jezgro
 namotaj
 izolacija
 transformatorski sud
 pomoćni dijelovi
 pribor transformatora
37. Od čega se gradi magnetno kolo?
Gradi se od visokokvalitetnih, hladno valjanih, orijentisanih transformatorskih limova.
38. Od kojih materijala i kakvog tipa provodnika se prave namotaji?
Prave se od okruglog, profilnog ili trakastog provodnika od bakra ili aluminijuma, odnosno od
materijala koji imaju mali električni otpor.
39. Kakva izolacija se pravi kod uljnih, a kakva kod suvih transformatora?
Izolacija predstavlja kombinaciju celuloze i izolacionog ulja u slučaju uljnih transformatora, dok se kod
suvih koristi suva čvrsta izolacija (staklene tkanine integrisane epoksidnim silikonskim ili nekim drugim
sintetičkim smolama) u kombinaciji sa vazduhom.
40. Kod kog tipa transformatora se koristi transformatorski sud i od kog materijala se izrađuje?
Transformatorski sud postoji kod uljnih transformatora i izrađuje se od kvalitetnog čelika sa
ojačanjima.
41. Šta su pomoćni dijelovi, a šta pribor transformatora?
To su:
 natpisna pločica
 provodni izolator za povezivanje sa mrežom

5
  dilatacioni sud
 regulator napona
 priključak za uzemljenje
 pokazivač nivoa ulja
 slavina za ispuštanje ulja
42. Princip rada transformatora?
Na primarni namotaj transformatora se dovodi električna energija u obliku naizmjeničnog sinusnog
napona koja u magnetnom spregnutom sekundarnom namotaju indukuje odgovarajuću EMS odnosno
struja koja se koristi za napajanje prijemnika. Primarni namotaj se ponaša kao prijemnik, a sekundarni
kao izvor električne energije.
43. Napisati jednačine fluksnog obuhvata primarnog i sekundarnog namotaja.
ψ1 = N1 Ф1σ+ N1Фm = L1σ* i 1+ N1 Фm = N1 Ф1
ψ2 = N2 Ф2σ+ N2Фm = L2σ* i 2+ N2 Фm = N2 Ф2
Gde su:
N1 i N2 –broj navojaka primarnog i sekundarnog namotaja
Ф1 i Ф2 – ukupni magnetni fluks po navojku primarnog i sekundarnog nmotaja
Ф1σ i Ф2σ – rasuti magnetni fluks po navojku primarnog i sekundarnog namotaj a
Фm – yajednički magnetni fluks po navojku
L1σ i L2 σ – rasute induktivnosti primarnog i sekundarnog namotaja
44. Napisati osnovne jednačine naponske ravnoteže.

d 1 di d
u1 = R1i1   R1i1  L1 1  N1 m
dt dt dt
d 2 di2 d
u 2 = R1i2   R2 i2  L2  N2 m
dt dt dt
Gde su:
u1 – napon na koji je priključen primarni namotaj
u2 – napon na priključcima sekundarnog namotaja
R1 i R2 – aktivne otpornosti primarnog i sekundarnog namotaja
45.Šta predstavlja električna šema transformatora?
Predstavlja pojednostavljeni model pomoću kojeg možemo na posredan način da predvidimo
ponašanje transformatora u raznim uslovima rada. Parametre ekvivalentne šeme određujemo na
jednostavan način iz standardnih ispitivanja transformatora u ogl edima praznog hoda i kratkog spoja.
Svi parametri ekvivalentne šeme su fazne vrednosti, a parametri sekundara su svedeni na primar.
46. Šta su parametri i veličine električne šeme?
To su:
 struja praznog hoda
 aktivna komponenta struje praznog hoda I p
 relativna komponenta struje preznog hoda (struja magnećanja) I m
 ekvivalentna otpornost u praznom hodu (fiktivna otpornost pomoću kojeuzimamo u obzir
gubitke u praznom hodu) R0
 reaktansa magnećanja X 0
47. Koji parametri se određuju ogledom praznog hoda?
Određuju se gubici u praznom hodu P 0 i struja praznog hoda I 0 .
48. Koji parametri transformatori se određuju ogledom kratkog spoja ?
Pomoću ogleda kratkog spoja određuju se gubici u bakru P Cu i napon kratkog spoja.
49. Na osnovu kojih parametara transformatora se određuje stepen iskorišćenja transformatora?

6
Na osnovu poznavanja gubitaka praznog hoda i gubitaka usljed opterećenja određuje se stepen
opterećenja transformatora. ηn = izlazna snaga/ ulazna snaga
50. Objasni ulogu, karakteristike i konstrukciju autotransformatora.
Oni imaju samo jedan namotaj – primar i sekundar su fizički (galvanski) sjedinjeni, ali postoji
visokonaponska i niskonaponska strana. Ovakva izvedba je, u odnosu na dvonamotajne iste snage,
ekonomičnija jer ima manju masu aktivnog dela, uz veći stepen iskorišćenja. Međutim, manje je
pouzdana zbog postojanja galvanske veze između namotaja, a reaktansa rasipanja je mnogo manja.
Trofazni autotransformatorise često prave za velike snage.
51. Koji uslovi moraju biti ispunjeni da bi tranformatori radili u paralelnom radu?
 primarni namotaji moraju biti predviđeni za isti napon i odnosi transformacije moraju biti
jednaki
 da bi sekundarni naponi bili u fazi, transformatori moraju pripadati istoj grupi sprege
 da bi izbegli struje izjednačenja (uravnovnoteženja) , koje izazivaju preopterećenje jednog,
odnosno podopterećenje drugog transformatora, relativni naponi kratkog spoja moraju
biti jednaki.
52. Objasni glvne karakteristike sprege trofaznih transformatora slomljena zvezda.
Slomljena zvezda (oznaka Z) – ova sprega se isključivo primjenjuje za NN namotaje. Namotaj pojedine
faze sačinjavaju dva redno povezana polunamotaja koji nisu na istom stubu.
53. Navesti sprege namotaja trofaznih transformatora.
Namotaji trofaznih transformatora sprežu se u trougao, zvezdu i slomljenu zvezdu (cik-cak sprega).

Asinhrone mašine

54. Objasniti ulogu induktora i indukta kod asinhronih mašina.

Induktor je namotaj kroz koji prolazi električna struja i stvara magnetno polje koje magneti čitavo
magnetno kolo mašine. Indukt je namotaj u kojem se pod uticajem promjena magnetnog fluksa
induktora, indukuju EMS, a ako je električno kolo namotaja zatvoreno, i struja.
55.S obzirom na način izvođenja namotaja rotora (indukta), koja dva osnovna tipa asinhronih
mašina postoje?
Rzlikujemo asinhrone mašine sa namotanim rotorom (klizno – kolutne) i mašine sa kratkospojenim
rotorom (kavezne).
56.Objasni ulogu i konstrukciju trofaznog motora sa namotanim rotorom?
Namotaj statora je trofazni, kao kod sinhronih motora. Namotaj rotora je takođe trofazan, kod mašina
manjih snaga je spregnut u zvezdu, dok kod mašina većih snaga spregnut u trougao, a slobodni krajevi
su mu spojeni na tri metalna klizna koluta, izolovana međusobno i od vratila. Uloga kao i dienzionisaje
rotorskih otpornika može biti dvojaka – oni mogu da služe za pokretanje, odnosno regulisanje brzine
obrtanja.
57. Objasniti ulogu i konstrukciju trofaznog motora sa kratkospojenim rotorom.
Nmaotaj statora se ne razlikuje mnogo od onog kod trofaznog motora sa namotanim rotorom.
Međutim, namotaj rotora je značajno različit – podseća na kavez. Kod motora manjih i srednjih snaga
izrađen je od neizolovanih provodnika, koji se na bočnim stranama kratko spajaju sa po jednim
prstenom. Osnovni problem vezan za primjenu ove vrste asinhronih mašina su loše polazne
karakteristike (karakteristike pri puštanju u rad).
58.Objasniti ulogu i konstrukciju jednofaznog asinhronog motora.
Primjenjuje se u jednofaznim mrežama, izrađuju se za male snage, obično do 0,5 kW. Osnovni
nedostaci, u odnosu na trofazne motore, su nedostatak polaznog momenta, manja snaga za isto
magnetno polje , lošiji faktor snage i promjenljiva snaga i momenat. Namotaj rotora je kavezni, a
namotaj statora se sastoji iz dva dela – glavne faze smeštene u 2/3 ukupnog broja žlebova i pomoćne

7
faze smeštene u preostale 1/3 žlebova, koja je u odnosu na glavnu fazu prostorno po mjerena za 90
stepeni.
59. Konstrukcija asinhronog generatora.
Generatorski režim rada asinhrone mašine nastupa kada se rotor mašine ovrće stranom pogonskom
mašinom u smjeru obrtanja magnetskog polja brzinom većom od sinhrone. Naznačeno klizanje
generatora je otprilike isto kao naznačeno klizanje motora, ali ima negativan predznak.
60. Princip rada asinhronog generatora.
Neka je namotaj statora priključen na sistem naizmjeničnih trofaznih napona. U namotaju statora
javlja se kontra elektromotorna sila E1 koja drži ravnotežu priključenom naponu statora U 1 i čiji se
modul razlikuje od napona za rad napona na omskoj otpornosti i reaktansi rasipanja (nekoliko
procenata).
61. Objasniti uslove pod kojima se javlja Teslino obrtno polje.
Teslino magnetno polje se javlja kada kroz namotaj statora proteče naizmjenična trofazna struja.
62. Npisati izraz za elektromagnetnu silu koja se javlja kada se provodnik sa strujom nađe u
magnetnom polju indukcije B.
F = I2 (L x B)
63. Šta su indukcione mašine?
Kada se stator asinhrone mašine priključi na mrežu, obrtni momenat motora obrće rotor u smjeru
obrtanja obrtnog polja. Pri tome su struje u rotoru izazvane elektromagnetskom indukcijom. Prenos
energije sa statora na rotor vrši se isključivo elektromagnetskom indukcijom, pa ove mašine nazivamo
indukcione mašine.
64. Napisati izraz za relativno klizanje s.
s = (ns - n)/ns
65. Kojim gubicima je praćen rad asinhrone mašine?
 gubicima u namotajima statora (gubici u bakru statora), P Cu
 gubicima zbog magneećanja magnetnog kola statora (gubici u gvožđu statora), P Fe
 električnim gubicima u rotoru, P el2, koji sadrže gubitke u namotaju rotora P Cu 2
 mehaničkim gubicima usljed trenja (frikcije) i ventilacije, P f
66. Čemu je jednaka korisna (mehanička) snaga na vratilu mašine?
Jednaka je razlici ukupne mehaničke snage i mehaničkih gubitaka usljed trenja i ventilacije.
67. Navesti karakteristične tačke gledano preko momenta?
 polazni moment, Mpol koji motor razvija pri pokretanju
 prevalni (maksimalni) moment, Mmax
 naznačeni (nominalni) moment, Mm
 momenat praznog hoda, Mph
 prazni hod (idealni) M=0

68. Kako se može izvršiti regulisanje brzine obrtanja asinhronog motora?

Regulisanje brzine obrtanja se može izvršiti:
 promjenom frekvencije mreže (izvora)
 promjena broja pari polova
 promjenom klizanja
 promjenom kaskadnih spojeva
 vektorskim upravljanjem

Sinhrone mašine

8
69. Kako dijelimo sinhrone generaore prema pogonskoj mašini?
Dijelimo ih na:
 turbogeneratore – gde je pogonska mašina parna ili gasna turbina
 hidrogeneratore – gde je pogonska mašina vodna (hidro) turbina
 dizelgeneratore – gde je pogonska mašina dizel motor
70. Kako dijelimo sinhrone generatore?
Dijelimo ih na mašine sa cilindričnim rotorom i rotorom sa istaknutim polovima.
71. Objasniti ulogu i konstrukciju turbogeneratora.
Grade se sa cilindričnim rotorom, za velike brzine obrtanja. Kod ove vrste generatora izraženi su
mehanički problemi u pogledu konstrukcije rotora zbog velike periferne brzine između ležišta. Oni se
uvek postavljaju horizontalno.
72. Objasni ulogu i konstrukciju hidrogeneratora.
Grade se sa istaknutim polovima na rotoru, od sasvim sporohodnih do brzohodnih. Što je manja brzina
obrtanja dozvoljava se veći prečnik rotora. Kod ove vrste generatora izraženi su mehanički problemi u
pogledu konstrukcije rotora zbog velike periferne brzine pri zalijetanju. Generatori većih snaga, čije su
brzine relativno manje, postavljaju se vertikalno, a hlađenje je kombinovano voda – vazduh.
73. Konstrukcije sinhronie mašine sa cilindričnim rotorom.
Cilindar je ožljebljenog gvožđa, obično masivnog, namotaj induktora je sastavljen od sekcija smeštenih
u žlebovima. Ova konstrukcija se skoro isključivo primjenjuje kod velikih dvopolnih ili šetvoropolnih
turbogeneratora, iz mehaničkih razloga.
74. Konstrukcija sinhrone mašine sa rotorom sa istaknutim polovima.
Rotor je sa istaknutim polovima i sa međupolnim prostorom kod kojih je namotaj koncentrisan oko
jezgra pola. Ova konstrukcija se upotrebljava kod mašina sa većim brojem polova ' hidrogeneratora.
75. Objasniti ulogu prigušnog namotaja sinhronih mašina.
Ima osnovnu ulogu da prigušuje oscilovanje brzine obrtanja rotora oko sinhrone brzine u prelaznim
procesima, pri čemu se tada ponaša kao kavezni rotor asinhronih motora.
76. Princip rada sinhrone mašine.
Kroz provodnike pobudnog namotaja prolazi jednosmjerna struja usljed koje nastaje stalno magnetno
polje. Magnetnopobudna sila (mps) pobude miruje u odnosu na rotor, pa se naziva stojećom. Smjer
jednosmjerne struje kroz provodnike rotora je takav da je jedan pol severni, sledeći južni itd.
Obrtanjem rotora stvara se obrtno magnetsko polje. Ovo polje preseca provodnike statora i u njima
indukuje EMS.
77. Kako se dijele osnovni pobudni sistemi sinhrone mašine?
Dijele se na:
 dinamičke (elektromašinske) sisteme, gde se pobudni namotaj sinhrone mašine napaja
pomoću generatora jednosmjerne struje
 statičke sisteme, gde je izvor jednosmjerne struje statički pretvarač energetske elektronike
78. Iz koje dve karakteristike se dobijaju informacije o ponašanju sinhrone mašine?
Najznačajnije karakteristike su karakteristika praznog hoda i karakteristika kratkog spoja.
79. Objasniti ulogu i način dobijanja karakteristike praznog hoda.
To je funkcionalna zavisnost naizmjeničnog napona indukta na priključcima neopterećenog generatora
E0 , od jednosmjerne pobudne struje J 0 pri konstantnoj brzini i naznačenoj učestanosti.
80. Objasniti ulogu i način dobijanja karakteristike kratkog spoja.
Prikazuje zavisnost naizmjenične struje na kratkospojenim priključcima statora, I k od jednosmjerne
pobudne struje J p pri kratkom spoju i kada je brzina obrtanja naznačena.
81. Napisati jednačinu naponske ravnoteže za sinhroni motor sa cilindričnim motorom.
E0  E  jX a I  U  RS I  jX  I  jX a I  U  RS I  jX d I gde je:

9
E  U  RS I  jX  I
82. Objasniti rad sinhronog generatora na opštu (čvrstu) mrežu.
Paralelnim radom generatora u pojedinim elektranama i paralelnim povezivenjem pojedinih elektrana
i elektroenergetskih sistema, dobijaju se mreže većih snaga, na koje manje mogu da utiču pojedini
generatori ili elektrane. Što je snaga mreže veća, njen napon možemo smatrati stalnijim u pogledu
veličine, faznog pomeraja i učestanosti.
83. Objasniti postupak sinhronizacije.
U osnovi ovog postupka radi se o svođenju struje izjednačenja, koja se javlja prilikom priključenja
generatora na mrežu, na najmanju moguću meru.

Mažine jednosmjerne struje

84. Šta su osnovni dijelovi mašine jednosmjerne struje?

Osnovni dijelovi mašine su mirujući dio (stator) i obrtni dio (rotor). Između rotora i statora nalazi se
međugvožđe (vađdušni procep,zazor).
85. Objasni princip rada mašine jednosmjerne struje.
Kada se kroz provodnike namotaja statora pusti jednosmjerna struja, ona će stvoriti stalno magnetsko
polje pobude, Φ, odgovarajućeg polariteta,vezanog za smjer struje. Ovo polje periodično, sa periodom
jednakom dužini dvostrukog polnog koraka i funkcija je samo prostorne koordinate.
86. Kako možemo podeliti prema načinu vezivanje provodnika u navojne dijelove valjkastog
namotaja?
Može biti dobošasti, bubnjasti i cilindrični.
87. Koje osnovne vrste pobude postoje prema načinu spajanja namotaja pobude u odnosu na
namotaj indukta?
Postoje sledeće osnovne vrste pobude:
 nezavisna pobuda
 otočna (paralelna) pobuda
 redna (serijska pobuda
 složena pobuda
88. Napisati osnovne jednačine koje opisuju električne i mehaničke veličine kod električnih mašina
jednosmjerne struje.
 indukovani napon u namotaju indukta
E = kE фn
 elektromagnetni momenat motora
M = kM Ф Ia Ia – struja indukta
 napon priključenja jednosmjerne mašine
U = E ± Ra Ia Ra – ukupni otpor indukta
 brzina obrtanja
Е U  Ra I a
n 
к Е k E
89. Šta su nepovoljne posljedice koje prate reakciju indukta, a vezane su za izobličen rezultantnog
fluksa?
 gubitak na elektromotornoj sili usljed smanjenja rezultantnog fluksa
 lošija komutacija (funkcionisanje komutatora) usljed pomeranja neutralne ose (zone)
 povećanje maksimalne indukcije izaziva veće gubitke u gvožđu i povećanje napona među
susednim lamelama komutatora

10
90. Koje mjere se preduzimaju u cilju suzbijanja nepovoljnih posljedica koje prate reakciju indukta, a
vezane su za izobličenje rezultantnog fluksa?
 pomeranje dirki u stvarnu neutralnu zonu
 uvođenje dodatnih namotaja čija mps ima zadatak da poništi djelovanje indukta
91. Za šta se upotrebljava namotaj pomoćnih polova?
Koristi se za poništenje reakcije indukta u prostoru između glavnih polova.
92. Objasniti komutaciju.
To je proces promjene smjera ems, odnosno mstruje prilikom prolaska navojka ili navojnog dela kroz
neutralnu osu. Za vreme trajanja komutacije Tk, dirke kratko spajaju navojak ili navojni dio.
93. Koje veličine utiču na oblik krive komutacije?
To su:
1. otpori
 prelazni otpor četkica
 otpor kratkospojenog dela koji komutira
 otpor spojenih vodova između navojnog dela i lamele komutatora
2. ems
 spoljnog kola e k
 usljed smoinduktivosti navojnog dela e l
 usljed međuinduktivnosti e M
94. Kakve mogu biti karakteristike momenta motora jednosmjerne struje?
Mogu biti:
 "meke" kod kojih se značajno mjenja brzina obrtanja sa promjenom momenta
opterećenja, koju srećemo kod redno pobuđenih motora
 "tvrde" kod kojih se brzina obrtanja vrlo malo mjenja sa promjenom momenta
opterećenja, koju srećemo kod paralelno pobuđenih motora
 cijelo područje između ove dve karakteristike može da se ostvari primjenom
jednosmjernih motora sa složenom aditivnom pobudom.
95. Kako se vrši pokretanje motora jednosmjerne struje?
Da bi se smanjili udarci struje i naprezanja u motoru pri startovanju, motor se priključuje na sniženi
napon koji se može mjenjati otpornikom za pokretanje, upravljivim ispravljačem sa regulacionim
transformatorom. Otpornici za puštanje u pogon su višestepeni, odabrani tako da ograniče struju
pokretanja npr. na dvostruku vrednost naznačene struje.
96. Na koja tri osnovna načina se može vršiti regulacija brzine obrtanja motora jednosmjerne struje?
 promjenom napona napajanja
 promjenom magnetnog fluksa pobude tj. struje pobude
 promjenom otpora u kolu indukta
97. Kako se vrši upravljanje motorom jednosmjerne struje pomoću Vard – Leonardieve grupe?
Grupu mašina sačinjavaju asinhroni motor, koji pokreće generator jednosmjerne struje koji, pak,
napaja motor jednosmjerne struje čijom brzinom obrtanja uprevljamo. Pobudom generatora reguliše
se napon motora, dok se mjenjanjem pobude motora sprovodi regulacija poljem.

ISPIT IZ PREDMETA ELEKTRIČNE MAŠINE, INSTALACIJE I POSTROJENJA SADRŽI 3 PITANJA IZ I GRUPE,

NA KOJE TREBA DATI ODGOVOR U VIDU SASTAVA ESEJA, U KOME BI SE OPŠIRNIJE OPISAO ZAHTJEVANI
ODGOVOR, I 3 PITANJA IZ II GRUPE, ZA KOJA SU UKRATKO I NAVEDENI ODGOVORI. PROCENTUALNI
ODNOS BODOVA KOJI SE MOGU OSTVARITI NA ISPITU: I GRUPA _ 50%, II GRUPA _ 50%.

11