SREDSTVA PROTIV INFEKTIVNIH I

PARAZITARNIH BOLESTI
1. Sredstva za uništavanje uzročnika infektivnih i
parazitarnih bolesti izvan tijela i na tijelu
- Dezinficijensi i antiseptici
- Antimikotici
- Ektoparazitici

2 . Sredstva za uništavanje uzročnika infektivnih i

parazitarnih bolesti u tijelu - k e m o t e r a p e u t i c i.
- kemoterapija infektivnih bolesti
- kemoterapija parazitarnih bolesti
 LIJEKOVI PROTIV PATOGENIH
MIKROORGANIZAMA

KEMOTERAPIJA INFEKTIVNIH BOLESTI

Savremeno liječenje antimikrobnim
lijekovima svoje korijene vuče iz doba
Paula Erlicha (1900), učenika Roberta
Kocha, koji se u potpunosti posvetio
iznalaženju lijekova koji posjeduju
selektivni toksični učinak i koji bi, kao neki
“čarobni metak”, djelovali samo na
mikroorganizme, a ne i na ćelije
organizma domaćina.
Prvi klinički djelotvorni antimikrobni
lijekovi širokog spektra bili su sulfonamidi
Proizvedeni su 1935. godine u Njemačkoj.
Fleming je 1928. godine otkrio antibiotik
penicilin, metabolit plijesni, a Chain i
Florey su ga tokom II svjetskog rata
usavršavali.
S obzirom da se svakodnevnoj praksi
antimikrobni lijek i antibiotik
poistovjećuju, odnosno koriste kao
sinonimi, potrebno je ukazati na
oba pojma
 Antibiotik podrazumijeva supstanciju koju
stvara neki mikroorganizam, a koja u niskoj
koncentraciji zaustavlja rast ili ubija jednu ili
više drugih vrsta mikroorganizama
 Antimikrobni lijek obuhvata,
uz antibiotike, bilo koju supstanciju
prirodnog, polusintetskog ili sintetskog
porijekla koja koči rast ili ubija
mikroorganizam
(uglavnom više različitih vrsta
mikroorganizama),
a domaćinu čini malo ili nimalo štete.
Podjela antimikrobnih lijekova
1. SISTEMSKI ANTIMIKROBNI LIJEKOVI
(KEMOTERAPEUTICI)

2. TOPIKALNI (LOKALNI) ANTIMIKROBNI LIJEKOVI

3. AMBIJENTALNA ANTIMIKROBNA SREDSTVA

(DEZINFICIJENSI)
1. SISTEMSKI ANTIMIKROBNI LIJEKOVI

SREDSTVA PROTIV PATOGENIH

MIKROORGANIZAMA U TIJELU
(KEMOTERAPEUTICI, HEMIOTERAPEUTICI)
LIJEKOVI PROTIV BAKTERIJA
SPEKTAR ANTIMIKROBNOG DJELOVANJA

- uski
samo na gram (-) bacitracin
samo na gram (+) polimiksin
samo na gljivice nistatin
- široki
gram (-), gram (+), klamidije
sulfonamidi
- srednji
baktericidno na gram (+),
bakteriostatički na gram (-)
benzilpenicilin, linkomicin
TIPOVI DJELOVANJA

MIKROBIOSTATSKI (GERMISTATSKI)
(Germen=MIKROB, Statis = ZAUSTAVLJANJE)
Zaustavljaju rast i razvoj uzročnika
MIKROBIOCIDNO (GERMICIDNO) (Occido = UBITI)
Ubijaju uzročnika
BAKTERICID, BAKTERIOSTATIK, VIRUCID, FUNGICID....
MEHANIZAM DJELOVANJA
ANTIMIKROBNIH LIJEKOVA
Slika 1. - Šematski prikaz bakterijske ćelije i osnovna mjesta djelovanja

antibiotika

DNK = dezoksiribonukleinska kiselina, F = flagela, 30S i 50S = podjedinice

ribozoma, P = pilus, SS = ćelijski zid, SM = ćelijska membrana, PR =
poliribozom, M = mezozom, PO = enzim polimeraza ribonukleinske kiseline
 Klasifikacija antimikrobnih lijekova
prema mehanizmu djelovanja

1. Inhibicija sinteze zida uzročnika;

2. Povećanje propustljivosti membrane uzročnika
/remećenje funkcije membrane/;
3. Kočenje funkcije i inhibicija sinteze proteina;
4. Lažna inkorporacija /metabolički antagonizam/.
1. INHIBICIJA SINTEZE ĆELIJSKOG ZIDA
Struktura ćelijskog zida gram-pozitivnih i
gram-negativnih bakterija
 Razlike u građi ćelijskog zida Gram
pozitivnih i Gram negativnih bakterija
Ćelijski zid Gram pozitivnih bakterija
Ćelijski zid Gram negativnih
bakterija
 PROCES SINTEZE ĆELIJSKOG ZIDA

Prva faza

- sinteza UDP-acetilmuramil pentapeptida i

- UDP-acetilglukozamina.

Druga faza
- stvaranje linearnih peptidoglikanskih lanaca

Treća faza
- unakrsno vezivanje linearnih peptidoglukanskih lanaca
- proces transpeptidacije- encim transpeptidaza -
interpeptidni most- završna faza izgradnje zida ćelije
2. POVEĆANJE PROPUSTLJIVOSTI
CITOPLAZMATSKE MEMBRANE
/remećenje funkcije membrane/
Citoplazmatska membrana
 FUNKCIJE CITOPLAZMATSKE MEMBRANE :

1. SELEKTIVNA PERMEABILNOST I
TRANSPORT HRANLJIVIH MATERIJA

2. TRANSPORT ELEKTRONA I OKSIDATIVNA

FOSFORILACIJA KOD AEROBNIH VRSTA

3. EKSKRECIJA HIDROLITIČKIH ENZIMA

4. SINTEZA ĆELIJSKOG ZIDA

5. PRENOS RECEPTORA I DRUGIH

PROTEINA SA SENZORNOM FUNKCIJOM
3. KOČENJE FUNKCIJE DNK I
INHIBICIJA SINTEZE PROTEINA
Šematski prikaz strukture i replikacije DNK (a) i
transkripcije kodova na mRNK (b)
POTKLASE RIBONUKLEINSKE KISELINE

- informacijska RNK iRNK (messenger ili glasnik) mRNK

- prenosna RNK (transfer ili solubilna) tRNK

- ribozomalna RNK rRNK

Proces sinteze proteina odvija se u tri faze

1. Inicijalna faza
2. Faza elongacije polipeptidnog lanca

3. Terminalna faza
Inicijalna faza sinteze proteina; šematski prikaz formiranja inicijalnog kompleksa:
a=kompleks mRNK-30S, b=kompleks mRNK-30S -aminoacil-tRNK,
c=inicijalni kompleks mRNK-30S -aminoacil-tRNK -50S.
 a

Šematski prikaz elongacije polipeptidnog lanca

Terminalna faza sinteze proteina: sintetizirani protein se odvaja i
stavlja na raspolaganje bakteriji.
4. LAŽNA INKORPORACIJA
/antimetabolizam/
 Nekad je moguće tokom metaboličkih
procesa ugraditi neku supstanciju u finalni
proizvod umjesto normalnog fiziološkog
metabolita (lažna inkorporacija).
To je u slučaju ukoliko te supstancije imaju
sličnu hemijsku strukturu.
Zbog toga se ta supstancija naziva
antimetabolit
Na ovaj način dolazi do prekida
specifičnih metaboličkih procesa,
koji su neophodni za život
mikroorganizama
 Sulfonamidi su strukturni analozi i
kompetitivni antagonisti para-aminobenzojeve
kiseline (PABK, PABA, vitamin Bx, bakterijski
vitamin H1) i upravo na ovoj činjenici zasniva se
i njihov mehanizam djelovanja
 HRANA ćelija mikroorganizma
osjetljivog na
folna kiselina
sulfonamide

dihidropteridin + PABA glutaminska kiselina

dihidropteroat-sintetaza
sulfonamidi

dihidropteroična kiselina_____________glutaminska
+ kiselina
folat-sintetaza

folna (pteroilglutaminska) kiselina

dihidrofolna kiselina
dihidrofolat reduktaza
diaminopirimidini
tetrahidrofolna kiselina
purinski i pirimidinski nukleotidi
DNK RNK

ćelija organizma ili neosjetljivog mikroorganizma

Sema1. – Zahvatne tačke mehanizma djelovanja sulfonamida i diaminopirimidina

Slika - Inkorporacija sulfanilamida u molekul folne kiseline umjesto PABA-e
REZISTENCIJA MIKROORGANIZAMA NA
KEMOTERAPEUTIKE

1. PRIRODNA (PRIMARNA)
2. STEČENA (SEKUNDARNA)
1. PRIRODNA (PRIMARNA) NEPOSTOJANJE
CELULARNIH MEHANIZAMA U MIKROORGANIZMU
POTREBNIH ZA DJELOVANJE LIJEKA – ZAŠTITNI
MEHANIZMI:
- PRODUKCIJA ENCIMA KOJI INAKTIVIRAJU LIJEK,
(većina gram- bakterija luče penicilinazu)
- SMANJENA PERMEABILNOST ĆELIJSKOG ZIDA ZA
NEKE LIJEKOVE (npr. tetracikline)
- PROMJENA MJESTA VEZANJA LIJEKA U
MIKROORGANIZMU (npr. streptomicin i eritromicin)
 OVI MEHANIZMI SU UROĐENI I
PRENOSE SE GENERACIJAMA

GENI SE MOGU NALAZITI U HROMOZOMIMA ILI

EKSTRAZOMALNO (R-FAKTORI ILI R-PLAZMIDI)
2. STEČENA (SEKUNDARNA)
RAZVIJA SE NA DVA NAČINA

- MUTACIJOM GENETSKIH SVOJSTAVA

a) BRZA (STREPTOMICINSKI TIP),
b) SPORA (PENICILNISKI TIP)
- PRENOŠENJEM GENETSKIH SVOJSTAVA
PRENOS GENA ODGOVORNIH ZA REZISTENCIJU
SA PRIRODNO REZISTENTNIH M.O. NA OSJETLJIVE ISTE
ILI DRUGE VRSTE NAZIVA SE JOŠ ZARAZNA,
INFEKTIVNA ILI EPIDEMIJSKA REZISTENCIJA

MOŽE SE ODVIJATI:
KONJUGACIJIOM ILI
TRANSDUKCIJOM
KONJUGACIJA (SPAJANJE DVA M.O. S CILJEM IZMJENE
GENETSKOG MATERIJALA
GENETSKI MATERIJAL PRELAZI S REZISTENTNOG (DONATOR)
NA NEREZISTENTNI M.O. (AKCEPTOR), PA I ON ONDA
POSTAJE DONATOR
TRANSDUKCIJA - VIRUS TJ. BAKTERIJSKI PARAZIT PRENOSI
EKSTRACELULARNU DNK IZ REZISTENTNOG U OSJETLJIVI
UZROČNIK
MULTIPLA REZISTENCIJA – REZSITENCIJA NA
NEKOLIKO ANTIBIOTIKA U ISTO VRIJEME

UNAKRSNA (UKRŠTENA) KADA JEDAN UZROČNIK

STICANJEM REZISTENCIJE NA JEDAN LIJEK POSTANE
REZISTENTAN I NA NEKI DRUGI ILI VIŠE NJIH

a) OBOSTRANA (POTPUNA):
STICANJEM REZISTENCIJE NA LIJEK A POSTANE
REZISTENTAN I NA LIJEK B I OBRATNO

NEOMICIN KANAMICIN
b) JEDNOSTRANA (NEPOTPUNA)
KADA UZROČNIK STICANJEM REZISTENCIJE
NA LIJEK A POSTANE REZISTENTAN I NA LIJEK
B ALI NE I OBRATNO
KARAKTERSTIKE KEMOTERAPIJE
INFEKTIVNIH BOLESTI
- DIJAGNOSTIČKA MIKROBIOLOŠKA OBRADA
MATERIJALA (BIOGRAM), CILJ JE IDENTIFIKACIJA
UZROČNIKA
- TERAPIJSKA MIKROBIOLOŠKA OBRADA MATERIJALA
ODREĐIVANJE MINIMALNE INHIBITORNE
KONCENTRACIJE (MIK, MIC)
UTVRĐIVANJE PRISTUPAČNOSTI TERAPIJI
UTVRĐIVANJE STEPENA OSJETLJIVOSTI UZROČNIKA

1. TEST DILUCIJE ZA MIK (NAJNIŽA KONCENTRACIJA

ANTIMIKROBNOG LIJEKA U KOJOJ JE SPRIJEČEN
RAZVOJ UZROČNIKA)
2. DISK-DIFUZIONI TEST (ANTIBIOGRAM)
OSJETLJIVOST MIKROORGANIZAMA

- Pristupačni terapiji - VRLO OSJETLJIVI (+++)

uobičajena terapijska doza
- Umjereno pristupačni - SREDNJE OSJETLJIVI (++)
maksimalna terapijska doza
- Uslovno pristupačni - SLABO OSJETLJIVI (+)
koncentracije veće od maksimalnih terapijskih
- Rezistentni (nepristupačni) - NEOSJETLJIVI (-)
kemoterapeutik uopće ne djeluje
ŠTETNA (NEPOŽELJNA) DJELOVANJA
1. DIREKTNO (TOKSIČNO) DJELOVANJE
VRLO MALO TOKSIČNI (PENICILIN, LINKOMICIN),
TOKSIČNI (STREPTOMICIN, NEOMICINSKA
GRUPA, SULFONAMIDI, POLIMIKSINI).
2. INDIREKTNO ŠTETNO DJELOVANJE
- OŠTEĆENJE KORISNIH MIKROORGANIZAMA
nakon p.o davanja, najosjetljiviji preživari
- SUPERINFEKCIJE (MIKOZE),
Liječenjem primarne infekcije stvaraju se uslovi za
razvoj nove infekcije
- AVITAMINOZE (B KOMPLEKS)
Redukcija mikroflore koja proizvodi vitamine
- ALERGIJE (PENICILIN)
UZROCI NEUSPJEHA (GREŠKE) U KEMOTERAPIJI
- NEOSJETLJIV UZROČNIK (POGREŠNA DIJAGNOZA),
- POGREŠNA INTERPRETACIJA ANTIBIOGRAMA
- REZISTENCIJA UZROČNIKA,
- NEPOŠTIVANJE REŽIMA DOZIRANJA,
- PRERANO PREKIDANJE TERAPIJE,
- TERAPIJA FEBRILNIH STANJA NEINFEKTIVNE
PRIRODE,
- UPOTREBA BAKTERIOSTATIKA (GERMISTATIKA) KOD
ISCRPLJENOG ORGANIZMA
- SMANJENA OTPORNOST ORGANIZMA
- APLIKACIJA ANTIBIOTIKA KOD VIROZA
 MOGUĆNOST KOMBINOVANE
UPOTREBE KEMOTERAPUTIKA

1) KOMBINACIJA DVA GERMICIDA – SINERGIZAM,

Proširenje spektra djelovanja
BENZILPENICILIN + STREPTOMICIN
2) KOMBINACIJA DVA GERMISTATIKA –
Aditivno djelovanje
OKSITETRACIKLIN + HLORAMFENIKOL
3) KOMBINACIJA GERMICIDA I GERMISTATIKA –
ANTAGONIZAM
PENICILIN + OKSITETRACIKLIN
MOGUĆE JE KOMBINOVATI ANTIBIOTIKE SA
DRUGIM KEMOTERAPEUTICIMA:
ANTIBIOTIK + SULFONAMID
ILI
ANTIBIOTIK + NITROFURAN

MOGUĆE JE KOMBINOVATI RAZLIČITE

KEMOTERAPEUTIKE KOJI NE PRIPADAJU
ANTIBIOTICIMA:
SULFONAMID + NITROFURAN
KLASIFIKACIJA KEMOTERAPEUTIKA
1. PREMA DEFINICIJI (ISTORIJSKI):

KEMOTERAPEUTICI U UŽEM SMISLU:

SULFONAMIDI, NITROFURANI I dr. (BEZ
ANTIBIOTIKA),

KEMOTERAPEUTICI U ŠIREM SMISLU:

KEMOTERAPEUTICI U UŽEM SMISLU +
ANTIBIOTICI.
2. PREMA PORIJEKLU:
BIOLOŠKOG PORIJEKLA
SINTETSKOG PORIJEKLA
3. PREMA EFIKASNOSTI

GERMICIDI
GERMISTATICI
4. PREMA HEMIJSKOJ SRODNOSTI
PENICILINI,
SULFONAMIDI,
NITROFURANI,
TETRACIKLINI itd.
5. PREMA NAMJENI KEMOTERAPEUTICI
PROTIV
BAKTERIJA,
GLJIVICA,
VIRUSA,
KOKCIDIJA itd.
KEMOTERAPEUTICI PROTIV BAKTERIJA
ANTIBIOTICI,
SULFONAMIDI,
SULFONI,
NITROFURANI,
KVINOLONI,
KVINOKSALINI,
DIAMINOPIRIMIDINI,
SPOJEVI ARSENA
 ANTIBIOTICI

GRUPA ORGANSKIH SUPSTANCIJA

KOJE SU ILI PROIZVOD RAZLIČITIH
MIKROORGANIZAMA
(NAJČEŠĆE GLJIVICA ILI BAKTERIJA) ILI SU
DOBIVENI SINTETSKIM ILI POLUSINTETSKIM
PUTEM, A KOJE SU U STANJU DA U VRLO
MALIM KONCENTRACIJAMA SPRIJEČE RAST I
RAZVOJ ILI UBIJU DRUGE MIKROORGANIZME
KLASIFIKACIJA ANTIBIOTIKA

1. PREMA PORIJEKLU:
A) PRIRODNI: NAJČEŠĆE PROIZVODI
METABOLIZMA GLJIVICA (PENICILIN,
CEFALOSPORINI itd.), AKTINOMICETA
(STREPTOMICIN, TETRACIKLIN),
BAKTERIJA (BACITRACIN, POLIMIKSIN B),
PA ČAK I NEKIH VIŠIH BILJAKA.
B) SINTETSKI: HLORAMFENIKOL,
BENZILPENICILIN I dr.
C) POLUSINTETSKI: AMPICILIN,
KLOKSACILIN, CEFTRIAKSON I dr.
2. PREMA HEMIJSKOJ SRODNOSTI:
A) BETA - LAKTAMSKI ANTIBIOTICI (BETA–
LAKTAMI),
B) TETRACIKLINI,
C) AMINOGLIKOZIDNI ANTIBIOTICI,
D) MAKROLIDNI ANTIBIOTICI,
E) POLIPEPTIDNI ANTIBIOTICI,
F) OSTALI ANTIBIOTICI: HLORAMFENIKOL,
LINKOMICIN itd.