II

KATEDRA ZA PERADARSTVO
Uzgoj, proizvodnja i zdravstvena zaštita u peradarstvu II – Vježbe

Praktikum  za  studente 
bolesti peradi 
Katedra za peradarstvo

© dr Teufik Goletić
Katedra za peradarstvo
Veterinarski Fakultet Sarajevo
Zmaja od Bosne 90, Sarajevo
Telefon +387 33 655-922 lok- 207
Telefon/fax: + 387 33 618-832

Praktikum za studente – bolesti peradi, v erzija 1., 2007

SADRŽAJ 
DIJAGNOSTIKA SALMONELOZE PERADI (TIF I PARATIF PERADI) ...............1 
UZIMANJE MATERIJALA .............................................................................. 3 
SLANJE MATERIJALA.................................................................................... 3  
IZOLACIJA UZROČNIKA ................................................................................ 3 
SEROLOŠKE REAKCIJE .................................................................................. 4 
BRZA KRVNA AGLUTINACIJA ...................................................................... 4 
BRZA SERUMSKA AGLUTINACIJA ......................................................... 5 
SPORA SERUMSKA AGLUTINACIJA ....................................................... 5 
DIFERENCIJALNA DG. .................................................................................. 5  
PREVENCIJA I KONTROLA............................................................................ 5 
ISKORJENJIVANJE ........................................................................................ 6  
IMUNIZACIJA ............................................................................................... 6  
DIJAGNOSTIKA MIKOLPLAZMI .........................................................7 
MIKOPLAZME ZA KOJE JE DOKAZANO DA SU PATOGENE ZA PERAD I/ILI 
ZAMETKE PERADI .............................................................................7  
MYCOPLASMA GALLISEPTICUM ............................................................................ 7 
EPIZOOTIOLOŠKI PODACI ............................................................................ 8 
PATOGENEZA .............................................................................................. 8  
KLINIČKI NALAZ ........................................................................................... 9  
DIJAGNOSTIKA........................................................................................... 10  
UZIMANJE MATERIJALA ............................................................................ 10 
ATIPIČNA KUGA PERADI (AKP) – NJUKASLSKA BOLEST ......................11 
PRIJENOS BOLESTI ..................................................................................... 12  
INKUBACIJA ............................................................................................... 12  
KLINIČKA SLIKA .......................................................................................... 12  
PATOMORFOLOŠKE PROMJENE................................................................ 13 
IMUNITET .................................................................................................. 13  
DIJAGNOZA N.B. ........................................................................................ 14  
DIREKTNO DOKAZIVANJE VIRUSA ............................................................. 14 
INDIREKTNO DOKAZIVANJE VIRUSA ......................................................... 14 
PROBA INHIBICIJE HEMAGLUTINACIJE ILI HEMINHIBICIJA - IHA TEST ..... 15 
PROFILAKSA............................................................................................... 15  
SEROLOŠKA ISPITIVANJA ..............................................................16 
AGAR GEL PERCIPITACIJA ‐ AGP TEST ....................................................... 16 
NEUTRALIZACIONI TEST (VN I SN TEST) .................................................... 18 
Praktikum za studente – bolesti peradi, v erzija 1., 2007
 RVK ............................................................................................................ 18  
ELISA.......................................................................................................... 19  
POLIMERAZA LANČANA REAKCIJA (POLYMERASE CHAIN REACTION – PCR)
................................................................................................................... 20  
IMUNOPROFILAKTIČKI ZAHVATI U PERADARSTVU .............................21 
VAKCINE SA ŽIVIM VIRUSOM .................................................................... 22 
VAKCINE SA UMRTVLJENIM VIRUSOM ..................................................... 22 
VAKCINE OD POJEDINIH DIJELOVA VIRIONA............................................. 23 
 

Praktikum za studente – bolesti peradi, v erzija 1., 2007

KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

DIJAGNOSTIKA SALMONELOZE PERADI (TIF I PARATIF 
PERADI) 
 

R od Salmonella pripada porodici Enterobacteriaceae. Do sada je izdvojeno više

od 2300 različitih serotipova salmonela, ipak samo ih nekoliko stvarno
preteže u populaciji životinja. Salmonelozne infekcije u peradarstvu obzirom
na uzročnike dijelimo u tri skupine :

• TIF peradi i puloroza - salmonelozna infekcija peradi uzrokovana

salmonelama specifičnim za perad - Salmonella Gallinarum i S. Pullorum.
Puloroza je bolest mladih pilića koju izaziva S. Pullorum (termostabilan
toksin), dok je tif peradi oboljenje odrasle peradi uzrokovano S.
Gallinarum (termolabilan toksin). Obzirom da su nepokretne posjeduju
samo somatske antigene.

Pored navedenih za perad je specifičan još jedan serotip - S. enteritidis koja se u

posljednje vrijeme pandemički proširila a kojoj je primarni domaćin kokoš.

• PARATIF peradi - je zajednički naziv za oboljenja uzrokovana svim

ostalim pokretnim Salmonelama osim S. arizonae (pored somatskih
posjeduju i flagelarne antigene), a koje nisu specifične samo za perad
(uzrokuju oboljenja i drugih životinjskih vrsta i čovjeka). Iz tog razloga
paratifne inf. pripadaju grupi zoonoza.

Perad napada, prema nekim podacima oko 230 paratifnih salmonela.

• ARIZONOZA - salmonelozna infekcija uzrokovana sa S. Arizone

(obuhvata preko 300 serotipova). To je akutna septikemijska bolest
prvenstveno mladih ćurića.

Infekcije uzrokovane salmonelama klinički se različito manifestiraju (septikemija,

enteritis sa prolivom, pobačaja npr. kod ovce i kobile, i dr. procesa). Javljaju se tokom
cijele godine. Najznačajniji izvori infekcije su: oboljela perad, životinje kliconoše
(naročito glodari koji ne obolijevaju ali siju uzročnike), oprema, insekti, čovjek, krmne
smjese (animalne komponente), itd. Pojavi oboljenja pogoduju: greške u ishrani, deficit
vitamina A, kolebanje temperature u prvim sedmicama života itd. Ova oboljenja su
1
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

posebno značajna zbog vertikalnog prenosa infekta (na jaja). Na taj način bolest
poprima kružan tok prenosa: inficirane kokoši nose inficirana jaja iz kojih se izvale
pilići koji obolijevaju, preživjeli ulaze u priplod i nose zaražena jaja. Bolesni pilići su
slabi, skupljaju se u gomile, apatični su, trbuh im je povećan, javlja se jak proliv,
neugodna mirisa, koji stvara nakupine oko kloake koja može zbog toga biti potpuno
zatvorena (boja slijepljenog izmeta je bijela do bijelo-siva zbog čega je puloroza
nazvana i BIJELA GRIŽA). Kod bolesnih kokoški javlja se velika žeđ, inapetenca,
apatija, mogući su i jaki prolivi u jatu, kod nekih jedinki zapažamo pingvinski stav
(ascites), slaba nesivost.

Patoanatomski kod pilića nalazimo nekrozu jetre koja poprima na zraku bronzani ton,
slezena je jako povećana. Na srcu, jetri, slezeni, plućima, peritoneumu javljaju se
nekrotčni čvorići veličine glave igle do zrna prosa. Na crijevima nalazimo jake enteritise
(sve do nekrotičnih).

Patoanatomski kod odrasle peradi nalazimo enteritis, promjene na jetri i slezeni u vidu
tumora, jetra je prhka i uvećana i drobljive konzistencije. Kod muških jedinki takve
promjene nalazimo na testesima. Kod ženki jajnik je praktično regresiran a jajni folikuli
umjesto normalne svijetlo-roze do žute boje postaju sivi i nekrotični. Jajne ćelije su
dehidrirane, a upaljeni jajovodi su puni sirastog eksudata. Zbog toga nastaju problemi
kod formiranja jaja. Izgled je nejajolik, a zbog inkorporacije eksudata iz jajovoda
nastaju slojevita jaja. Nije rijedak nalaz "trbušnih jaja", koja nastaju kao rezultat
peritonitisa.

Odrasla perad u načelu rijetko oboli klinički, ali je zato klinička bolest mnogo češća u
pilića kao posljedica prenatalne ili postnatalne infekcije.

U organiziranoj farmskoj proizvodnji mesa i jaja uzrok su materijalnih gubitaka, a kao

trovač mesa i jaja ugrožavaju zdravlje ljudi. Bolest se javlja tokom cijele godine a
inficiraju se i obole, pored koka, još i ćurke, biserke, golubovi, fazani, vrapci i dr. divlje
ptice. Mogu se zaraziti i dr. životinje koje ne obole, ali postanu prenosioci. To naročito
važi za svinje ako se hrane sirovim jajima.

Poznate su takođe i inaparentne infekcije salmonelama-kliconoše.

Salmonele i salmoneloza se dijagnosticiraju bakteriološkim ispitivanjem,

izolacijom i identifikacijom salmonela, te serološkom pretragom krvi i
krvnog seruma.

2
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

UZIMANJE MATERIJALA 
a. Za bakteriološko ispitivanje koristimo parenhimatozne organe (srce,
slezenu, jetru), žučnu kesu sa sadržajem, jajne folikule, feces, jaja i
ljuske istih, hrana i njene komponente, voda i prostirka.

b. Za serološko ispitivanje koristimo krv i serum.Testiranje znanja 

Materijal za pretragu dostaviti na najbrži način (kurirom). 

SLANJE MATERIJALA 

Na pretragu se šalje svjež(-i) leš(-evi) u kartonskoj kutiji sa oznakom

farme i objekta. Ukoliko se šalju organi, potrebno ih je "pakovati" u
staklene bočice koje moraju biti označene i transportovane u ledu.
Umjesto bočica mogu se koristiti i Petri ploče.

Serumi se stavljaju u epruvete koje moraju biti biti dobro zatvorene i

propisno označene.

Uzimati uzorke od više oboljelih životinja ili uzorke sa različitih mjesta ako se radi o
hrani za stoku ili prostirci. Poslati veći broj jaja, najmanje 10.

IZOLACIJA UZROČNIKA 

Za izolaciju uzročnika tifa i paratifa materijal se zasijava na selektivne

podloge (najčešće briljant zeleni agar ili SS-agar). Prethodno,
materijal se obogaćuje inkubacijom u jednoj od dviju tečnih
selektivnih podloga za obogaćivanje: selenit bujon ili tetrationat
bujon

Inkubacija se provodi u vremenu od 18-24 sata na temperaturi od 37 0C

3
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

Nakon perioda inkubacije sa podloge za obogaćivanje materijal se presijava na čvrste

diferencijalne podloge - briljant-zeleni agar ili SS - agar, potom ponovo inkubiramo 24
sata na 37 stepeni. Izrasle kolonije (a koje su tipične za salmonele - bezbojne, nešto
plavičaste, prozračne kolonije) presijavamo na dvostruki Kliglerov šećer. Ukoliko
promjene odgovaraju za rod salmonela postavljamo biohemijski niz i vršimo direktnu
aglutinaciju sa polivalentnim somatskim i flagelarnim serumima. Kada smo
identifikovali uzročnika prema šemi se izvrši determinacija serotipa u skladu sa
nađenom antigenom podlogom. Nakon toga postavljamo antibiogram i nakon 24 sata
na osnovu veličine zone inhibicije preporučujemo terapiju.

SEROLOŠKE REAKCIJE  

Tif peradi se dg. i serološki, reakcijom agluinacije kojom utvrđujemo

aglutinine u krvi peradi. Primjenjuje se brza aglutinacija na
predmetnici, i to sa punom krvi i s krvnim serumom; te klasična aglutinacija s krvnim
serumom u epruveti.

BRZA KRVNA AGLUTINACIJA 
Izvodi se na predmetnici ili nekoj drugoj staklenoj pločici sa komercijalno obojenim
antigenim. U roku od par sekundi do 1. minute, ako je reakcija pozitivna dolazi do
stvaranja plavih flokula. Reakcije nema ako kokoš nije zaražena uzročnikom tifa.
Reakcije koje nastaju nakon 1. minute nisu specifične. Djelomična flokulacija smatra se
sumnjivom. Katkad dolazi do aglutinacije crvenih krvnih tjelašaca (pojava crvenih
krpica) ili pak zbog grušanja fibrina nastaju bijele krpice. Radi toga koristi se bijela
podloga koja služi kao kontrast kako bi se što bolje uočio fenomen aglutinacije. Brza
krvna aglutinacija izvodi se na staklenoj površini ili pak u drvenoj kutiji (30x30x20) sa
dvostrukim staklenim poklopcem (jedan učvršćen a drugi pomičan na kojem se vrše
probe). Kutija je sa unutrašnje strane crno obojena, na čeonim stranama ili dnu ima 1.
ili 2. električne sijalice radi postizanja opt. temp. izvođenja reakcije. Takođe snabdjevena
je i termometrom. Ako ne raspolažemo kutijom ili nema el.struje onda brzu krvnu
aglutinaciju treba vršiti u čistoj, svijetloj, i na temperaturu od 18-22 stepena zagrijanoj
prostoriji. Kao što smo rekli koristi se komercijalno obojen antigen (suspenzija kulture
S.gallinarum inaktivirana formaldehidom, konzervirana tiomersalom i obojena
kristalviolet bojom). Antigen se prije upotrebe promućka, a zatim se jedna kap stavi
kapaljkom na ploču. Kap krvi iz krilne vene ili krijeste (oko 0,03 ml) doda se antigenu i
promiješa staklenim štapićem, a zatim se kružnim naginjanjem ploče postiže još bolje
miješanje antigena. Najbolji omjer antigena i krvi je 2:1ili 3:1.

4
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

Prosuđivanje reakcije:

• pozitivna reakcija - nastupa za nekoliko sekundi do jedne minute.Očituje

se obaranjem i stapanjem antigena bakteria (flokulacija) u plavo obojene
krpice.
• negativna reakcija - mješavina krvi i antigena ostaje homogena najmanje
jednu minutu.
• nespecifične reakcije - nastaju nakon jedne minute a pri T od 18-22
stepena.

BRZA SERUMSKA AGLUTINACIJA

Postupak je isti kao i u slučaju brze krvne aglutinacije s tom razlikom što se umjesto
pune krvi koristi serum.

SPORA SERUMSKA AGLUTINACIJA

Antigen se priprema u laboratoriji, a reakcija se izvodi u epruvetama. Serum koji se

ispituje razrjeđujemo tako da u finalnoj koncentraciji, poslije dodavanja antigena u istoj
količini dobijemo razrijeđeni serum u odnosu 1:25 i 1:50. Reakcija se izvodi u 2. ml
tečnosti. Dobro izmiješani serum i antigen držati na temperaturi od 37 stepeni a
očitavanje reakcije se vrši nakon inkubacije od 20 sati. Reakcija je pozitivna ako se u
epruveti izdiferencira bistra tečnost, a na dnu formira talog u vidu karakterističnog
aglutinata, koji se, kada se tečnost u epruveti "protrese" raspada u bezbroj pahuljičastih
segmenata. Ukoliko je tečnost u epruveti zamućena reakcija je negativna.

DIFERENCIJALNA DG. 

Aspergiloza, Mikoplazmozu, Staph. aureus, Pasterela multocida, streptokoki. Terapija

na osnovu antibiograma.

PREVENCIJA I KONTROLA 

Jata kokošaka i ćurki moraju biti uzgojene i držane slobodne od puloroze i tifa
provodeći propisne programe.

5
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

Provođenje programa:

pilići moraju biti porijeklom iz jata slobodnih od puloroze i tifa peradi

ne bi trebalo biti miješanja puloroza slobodnih i tifus slobodnih linija sa
drugom peradi za koja se ne zna da li su slobodni od ovih bolesti
pilići trebaju biti smješteni u ambijent koji je očišćen i dezinfikovan tako
da su eliminisane sve rezidue od prethodnih jata
ishrana treba da bude sa peletiranom hranom, kako bi se smanjila
mogućnost uvođenja salmonela putem kontaminiranih sastojaka hrane
infekcija salmonelama iz vanjskih izvora mora biti minimizirana
korištenjem biozaštitnih programa:
- objekti moraju biti zaštićeni od ptica letačica koje mogu biti nosioci
salmonela
- objekti za perad moraju biti osigurani od glodara
- kontrola insekata, naročito buha i peradarskih moljaca
- voda za piće mora biti hlorisana
- propisno odlaganje lešina peradi
 

ISKORJENJIVANJE  

Puloroza i tifus moraju se prijaviti

1. Pojava mora biti stavljena pod karantin i inficirano jato pod kontrolu,
2. Uvozna regulativa mora zahtijevati transport peradi i jaja za inkubaciju
slobodnih od puloroze i tifusa,
3. Roditeljska jata i inkubatorska stanica moraju zadovoljiti pulorum-tifus
kontrolnom programu, kako bi bila proglašena slobodnim od puloroze i tifusa
peradi.

IMUNIZACIJA 

Koriste se žive modificirane i mrtve vakcine. Živa vakcina (9R soj) oralno ili injekciono
aplicirana, sa ili bez uljnog adjuvansa. Bolja zaštita je postignuta sa vakcinom
pripremljenom od proteina iz vanjske membrane S.gallinarum od 9R soja, u smislu
smanjenja patogenosti soja iz unutarnjih organa. Međutim, najbolja imunizacija protiv
tifusa postignuta je upotrebom mutantnog soja S.gallinarum i virulentnog plazmida
derivata S.gallinarum.

6
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

DIJAGNOSTIKA  MIKOPLAZMI 

D
grupe:
o sada je opisano dvadesetak vrsta ptičijih mikoplazmi koje se međusobno
razlikuju fiziološkim i antigenim osobinama te sastavom genoma. Prema
patogenosti, vrste koje za rast iziskuju holesterol mogu se svrstati u tri

• Prvu grupu čine mikoplazme za koje je dokazano da su patogene za

perad i/ili zametke u prirodnoj i u pokusnoj infekciji.
• Drugu grupu čine mikoplazme koje uzrokuju bolest u pokusnoj infekciji.
• Treću grupu čine mikoplazme za koje nije dokazano da su patogene.

Mikoplazme za koje je dokazano da su patogene za perad 
i/ili zametke peradi 
U zdravstvenom i ekonomskom smislu to je najvažnija grupa mikoplazmi, kojoj
pripadaju vrste: Mycoplasma gallisepticum (kokoš, puran, lovna pernata divljač),
Mycoplasma synoviae (kokoš i puran), Mycoplasma meleagridis (puran) i Mycoplasma
iowae (puran i kokoš).

MYCOPLASMA GALLISEPTICUM 

Uzrokuje u kokoši hroničnu respiratornu bolest - CRD (Chronic Respiratory Disease)

koja se očituje upalom konjunktiva, prednjeg dijela respiratornog sistema i zračnih kesa.
S obzirom na čest nalaz sinusitisa, u purana se ta bolest obično naziva zarazni sinusitis.
Također može se ustanoviti i kod pataka, gusaka i drugih ptica.

Mikoplazmoza koju uzrokuje vrsta M. galiseptikum najvažnija je uslovna zaraza u

farmskom uzgoju peradi. Raširena je po cijelom svijetu, pa i kod nas, a uzrokuje velike
gubitke, posebno u tovu pilića i u uzgoju rasplodnog podmlatka.

Gubici su prvenstveno posljedica pljenidbe zaklane peradi na klaonici zbog kakvoće

mesa (10-20%), slabijeg prirasta i iskorištavanja hrane (20-30%), smanjene nesivosti

7
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

(10-40%), leživosti (10-20%), uginuća (5-10%), te izdataka za liječenje i iskorjenjivanje

bolesti.

EPIZOOTIOLOŠKI PODACI 

Sojevi M. galiseptikum znatno se razlikuju po virulenciji, infektivnosti, afinitetu i

specifičnosti za pojedina tkiva (zglobove, kloaku, oči), a time i u patogenosti za perad i
zametke. Purani su osjetljiviji prema infekciji od kokoši, a mlađa perad češće oboli od
odrasle, što posebno vrijedi za kokoši. Najčešće oboli perad u dobi od 5 do 16 sedmica
života. U inficiranom jatu uzročnik se od bolesne ili latentno inf. peradi na zdravu
prenosi pretežno direktnim kontaktom, onečišćenim zrakom i jajima. U širenju i
održavanju inf. vrlo važnu ulogu ima spolni i transovarijalni prenos, na što upućuje čest
nalaz uzročnika u spolnim organima ženke i mužjaka. Brzina širenja infekcije i pojava
znakova bolesti najviše ovise o sekundarnim infekcijama i o uslovima držanja. Unutar
farme infekcija se obično sporo širi, osim ako je perad u izravnom dodiru. Uzročnik se
prenosi onečišćenim vozilima, priborom i otpacima iz inkubatora. Također u širenju
infekcije sudjeluju ljudi koji ne paze na ličnu higijenu, te pri umjetnom osjemenjavanju
ili liječenju. Infekcija se može unijeti i virusnim vakcinama pripremljenim na
kontaminiranim kokošijim jajima ili staničnim kulturama. Od transovarijalno inficiranih
pilića uzročnik se počinje prenositi zrakom na neinficirane piliće odmah nakon leženja.
Već za 3-4 sedmice pilići mogu oboljeti sa vrlo izraženim kliničkim znakovima.

Oboljele životinje izlučuju uzročnika u okolinu izlučevinama iz respiratornog sistema u

velikim količinama. Obzirom da je riječ o "MANAGEMENT DISEASE" nastanku i
širenju infekcije te težini bolesti pogoduju loši higijenski uvjeti (povišena koncentracija
amonijaka, prenaseljenost, prevelika vlaga, neprimjerena temperatura itd.), nedostatak
proteina i vitamina A i E, stres (vakcinacije, transport i sl.), postojeće infekcije
uzrokovane dr.mikroorganizmima (virus: NCD, IBV, ILT, influence A, boginja peradi,
reovirusi; bakterijama: Haemophilus gallinarum i E.coli, pasterelama, stafilokokama te
pojedine vrste plijesni).

PATOGENEZA 

U prirodnim uslovima perad se inficira sa M.galliseptikom najčešće aerogeno. Pomoću

posebne termalne tvorevine uzročnik se pričvrsti za sluznicu respiratornog sistema i
počne oštećivati stjenku epitelnih stanica (encimima i kiselim produktima vlastitog
metabolizma). Istodobno propadaju i stanice koje luče sluz pa još više oslabi
odbrambena moć sluznice, na čijoj se površini nakuplja serozni sadržaj. Upala se
postepeno širi i na zračne vrećice u kojima se nakuplja serozni eksudat, u kojem se u
kasnijoj fazi bolesti nalaze heterofilni leukociti i fibrin. Stijenke zračnih vrećica
zadebljaju. Kroz oštećenu sluznicu mikoplazme prodiru u krvni opticaj i krvlju

8
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

dospijevaju u mozak, jajovod i u druga tkiva. Zbog oštećenja krvnih žila i tromboze, u
pojedinim dijelovima mozga nastaju nekrotična područja. Slične promjene popraćene
seroznim ili gnojnim eksudatom nastaju i u zglobovima. U jajniku i u jajovodu razvije
se serozna upala. Na taj način oni postaju izvorište onečišćenja jaja.

Zbog osiromašenja slezene i Fabricijeve burze u limfocitima i oslabljene tvorbe

proteina u folikularnim stanicama burze, slabi imunoreaktivnost organizma na različite
antigene, uključujući i vakcinalne. Imunosupresijski učinak očituje se za 2-3 sedmice
nakon infekcije i traje oko 2 sedmice. Smanjena odbrambena otpornost pogoduje
razmnožavanju bakterija na sluznici respiratornog trakta, posebno vrste E. coli. Već za
2-3 sedmice one mogu dospjeti u zračne vrećice, u kojima se razvije jaka serofibrinozna
upala, a prate je peritonitis, perikarditis i perihepatitis. Na sličan način djeluju i P.
multocida i H. gallinarum.

KLINIČKI NALAZ 

Predpostavlja se da u prirodnoj infekciji inkubacija traje od 3 do 38 dana (na što utiču

brojni faktori).

U tipičnom obliku bolest je hroničnog toka. Sporo se razvija i ne odlikuje se

patognomoničnim znacima. Ponekad se samo po nalazu antitijela može zaključiti da je
perad inficirana mikoplazmama.

U oboljelih kokoši pretežu znaci upale respiratornog sistema: seromukozni iscjedak iz

nosa, vlažni hropci, kašalj i kihanje, katkad se javi sinusitis i slab konjunktivitis. Kokoši
nerado uzimaju hranu pa gube na težini, a smanjena je i nesivost koja istina sporo
opada i duže ostaje u tolerantnim granicama. Pijetlovi su osjetljiviji od ženki. U tovnih
pilića bolest se najčešće javlja u dobi od 4-8 sedmica. Znaci bolesti su općenito jače
izraženi nego u kokoši, posebno ako se bolest javi zimi. Posljedica je izraženi pad
tjelesne mase.

Ćurke redovito obole s težim znacima bolesti nego kokoši, i u njih se češće razvije uni
ili bilateralni sinusitis, prema kojima je i bolest u tih životinja nazvana zarazni sinusitis.
Infraorbitalni sinusi ponekad tako jako nateknu da zatvore oči (tzv.izgled sovine glave).
Budući da životinje ne vide i ne mogu pronaći hranu, ugibaju.

9
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

DIJAGNOSTIKA 

Kako klinički i patomorfološki nalazi za mikoplazmozu uzrokovani vrstom

M.galiseptikum nisu patognomonični, uvijek treba nastojati postaviti etiološku Dg. te
bolesti izdvajanjem i identifikacijom uzročnika i/ili dokazom antitijela u krvnom
serumu. Dijagnosticiranjem mikoplazmoze mogu se baviti samo specijalizirani
laboratoriji, koji raspolažu specifičnim antiserumima za identifikaciju mikoplazmi i
antigenskim pripravcima za dokaz serumskih antitijela.

UZIMANJE MATERIJALA 

a. bris sluznice nosa, ždrijela, kloake, falusa i sl.,

b. sadržaj infraorbitalnih sinusa i zglobova, tkivo jetre, slezene ili pluća 
Materijal za pretragu treba uzeti u početnom stadijumu bolesti, od žive ili
žrtvovane životinje, i odmah ga nacijepiti na hranjive podloge.

Postoji više hranjivih podloga, a najpoznatija je po Freyu i sar., pogodna za izdvajanje

svih patogenih vrsta ptičijih mikoplazmi. Identifikacija izdvojenog soja provodi se
istraživanjem njegovih fizioloških osobina, serološkim reakcijama (npr. inhibicija rasta,
precipitacija rasta, test imunofluorescencije).

Od klasičnih seroloških postupaka najčešće se upotrebljavaju brza

krvna aglutinacija, brza i spora serumska aglutinacija te inhibicija
hemaglutinacije.

Brza krvna, te brza i spora serumska aglutinacija izvode se po istom

principu i na isti način kao i navedene reakcije kod serološkog dokazivanja tifa. Npr.
BSA izvodi se na predmetnici ili dr. pogodnoj staklenoj pov. tako da se pomiješa
kapljica komercijalno dostupnog antigena s kapljicom seruma pretraživane životinje.
Ako je reakcija pozitivna, u toku miješanja do 1 minute suspendirani antigen se skupi u
hrpice, a mješavina se razbistri. Kod sumnjivih reakcija aglutinacija se javlja u toku 1-2
minute, a kod negativne i nespecifične aglutinacija se javlja nakon 2. minute. BSA daje
lažno pozitivne rezultate u razdoblju od 2-5 sedmica nakon vakcinacije bakterijskim i
inaktiviranim virusnim vakcinama. U dg. pored navedenih testova primjenjuje se još i
ELISA (nedostatak- lažno pozitivne reakcije), a u novije vrijeme i PCR i DNK-proba.
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

ATIPIČNA KUGA PERADI (AKP) ­ NJUKASLSKA 
BOLEST 

Nj
ukaslska bolest (n. b.)je veoma kontagiozna zaraza od koje obolijevaju
najčešće kokoši i ćurke, ali i mnoge druge ptice, pa i čovjek
(antropozoonoza, istina rijetka). Pojavu bolesti na tlu Evrope opisao je
Doyle (1927), definirajući je kao akutnu, uglavnom letalnu bolest peradi
svake dobi. Uzročnik n. b. je virus svrstan u grupu paramiksovirusa (RNK). Ovojnica
virusne čestice (envelopa) načinjena je od resičastih izdanaka kojima se odlikuju
miksovirusi. Njihov protein sadržava hemaglutinin i neuroaminidazu. HA
(hemaglutinacija) omogućuje hemaglutinin kojeg zapravo čine izdanci na površini
envelope virusne čestice. Antigene komponente što ih ti izdanci sadržavaju potiču u
organizmu stvaranje antitijela inhibicije hemaglutinacije i neutralizacije virusa. Svojstvo
hemaglutinacije, odnosno inhibicije hemaglutinacije koja je rezultat stvorenih At.
iskorištena je u dijagnostičke svrhe. Hemaglutinacija, međusobno vezanje eritrocita
"mostićima" što ih čine virusne čestice, započinje prijanjanjem virusne čestice na
receptore eritrocita (aglutinacija i razaranje tih receptora od encima neuroaminidaze).
Završava oslobađanjem virusa sa površine eritrocita (elucijom).

Pojedini sojevi virusa n.b. klasificirani su, prema virulenciji (svojstvu izazivanja bolesti)
za kokoš, u tri tipa: lentogeni, mezogeni i velogeni:

- Poznati lentogeni sojevi (virus n.b. veoma blagih svojstava izolovan iz

klinički zdrave peradi ili u slučajevima blagih respiratornih oboljenja) su
Ulster 2C, te vakcinalni sojevi F, B1 i La Sota. Uzrokuju Hitchner-ov
oblik n.b..

- Mezogeni sojevi (odlikuju se nešto većom virulencijom) koji se također

upotrebljavaju kao vakcinalni, su Roakin, Haifa-soj, Mukteshwar itd.
Uzrokuju klinički oblik n.b. poznat po imenima autora koji su ga opisali
kao Beaudet-Black-ova forma n.b.

- Velogeni sojevi virusa n.b. najčešće upotrebljavani pri pokusnim infekcijama

su GB Texas, Hertz. Doyleov i Beach-ov oblik n.b. izaziva virus velogenih
svojstava.

Virus n.b. pokazuje tropizam prema različitim tkivima. Klinički znaci bolesti i
patomorfološke promjene zavisit će, prema tome, od predilekcionog mjesta djelovanja

11
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

virusa u organizmu. Nacionalna akademija nauka SAD na osnovu ovog svojstva

klasificirala je sojeve virusa n.b. na pneumotropne, na viscerotropne i na neurotropne.

PRIJENOS BOLESTI 

Najznačajniji način prijenosa n.b. je aerogeni. Otprilike dva dana nakon što je zaražena i
otprilike jedan dan prije ispoljavanja kliničkih znakova bolesti, kokoš izlučuje virus
zrakom iz respiratornog trakta nekoliko dana uzastopce. Sa oboljele na zdravu perad
n.b. se prenosi zaraznim izlučevinama organizma (sluz, feces, suze), potom perjem i sl.
Mehanički može se prenijeti preko opreme i ljudi. Vertikalan prijenos n.b. također je
poznat. Pri tom virus najčešće ubije embrij u toku inkubacije, pa je sama postavka
vertikalnog prijenosa upitna. N.b. može poprimiti svojstva inaparentne zaraze u slučaju
da patogeni virus uđe u prije toga specifično zaštićeno jato.

INKUBACIJA 

Vrijeme inkubacije je od dva do šest dana, a zavisi od starosti peradi i prisutstva

specifičnih At.

KLINIČKA SLIKA 

Doyleov oblik n.b. započinje naglo. Patognomoničan simptom je muk u jatu. Perad se
ne kreće, pijetlovi su tihi i značajno je smanjen prohtjev za hranom. U toj fazi bolesti
može doći do perakutnog uginuća, a da se simptomi nisu ispoljili. Ubrzo se javlja opća
slabost, a 4.-8. dana bolesti učestalo je uginuće. Zeleni proljev koji podsjeća na kuhani
špinat, katkada sa primjesama krvi, veoma je čest nalaz. Perad koja preživi ovaj stupanj
bolesti pokazuje nervne znake: kloničke grčeve, podrhtavanje skeletnih mišića i
torticollis. Prisilne kretnje, srljanje prema naprijed ili nazad, ili vrtnja u krug su
uobičajeni klinički nalazi. Također dolazi do paralize krila ili nogu, a mortalitet dostiže
obično 90 %.

Beachov oblik n.b. također se javlja naglo. Najizrazitiji klinički simptomi vezani su za
patološko djelovanje virusa u respiratornom sistemu peradi: otežano disanje, kašljanje,
kihanje, učestalo hroptanje (tzv. hrglanje), karakterističan je znak bolesti. Proliv se
rijetko javlja, ali su zato česti nervni simptomi kao i pri Doylovu obliku bolesti.
Mortalitet ovisi o starosti (u pilića do 90%, a u odrasle peradi najčešće je 10%).

Beaudettov oblik n.b., iako akutan, obično ne izaziva uginuće oboljele odrasle peradi.
Respiratorni znaci jedino su kliničko obliježje tog oblika bolesti.

12
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

U sva tri oblika javlja se nagao i jak pad nesivosti spolno zrelih kokoški. Ako perad
ozdravi, nesivost nikada ne dostiže normalne vrijednosti. Promijenjen je i kvalitet jaja: u
početku bolesti ona su mekana, bez mineralne ljuske, a sadržaj im je vodenast.

Hitchnerov oblik bolesti je najblaži. Često je u pitanju inaparentna zaraza odrasle

peradi, ali u mlađe i kod onih kod kojih je smanjena opća otpornost uzrokuje
respiratorne simptome bolesti.

PATOMORFOLOŠKE PROMJENE 

Tačkasta krvarenja i nekroze u stijenci crijevnog trakta i to u stražnjem dijelu tankog

crijeva. Veće hemoragije sa nekrozama na cekalnim tonzilama, a na crijevima često se
razvije difteroidno-nekrotična upala nalik na tzv. button u toku kuge svinja. Veoma
značajan nalaz je pojava centrofolikularnih krvarenja na površini žljezdanog želudca
peradi, i to na prelazu mišićnog u žljezdani želudac. Kod respiratornog oblika nalazimo
serozne eksudacije u nosnim prohodima, larinksu i traheji. Patohistološki evidentira se
punokrvnost, otok, krvarenje i druge promjene krvnog sistema različitih organa.

IMUNITET 

Dodir sa virusom n.b. potiče stvaranje specifičnih At. Antigen ovojnice virusne čestice
potiče stvaranje virus neutralizirajućih (VN) i heminhibitornih (HI) antitijela. Specifična
At pojave se u krvi pileta otprilke šest do dest dana nakon zaražavanja (bez obzira na
patogena svojstva virusa). Najveći titar postižu za tri do četiri sedmice. Razlika između
VN i HI At najbolje se ogleda u njihovom trajanju u organizmu kokoši. Smanjuje se
prvo titar HI At već za tri do četiri mjeseca, a za osam do dvanaest mjeseci ona se
sasvim izgube. Titar VN At istovremeno može još uvijek biti visok. Sa pojavom VN i
HI At u krvi, u izlučevinama iz nosa, dušnika i crijeva nalaze se i tzv. sekretorna At čija
se količina najlaše određuje u žuči.

AKP se suzbija po zakonu.

13
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

DIJAGNOZA N.B. 

Sigurna dijagnoza ove bolesti postavlja se direktnim ili indirektim

dokazom virusa, a na osnovu sumnje bazirane na kliničkim znacima
i rezultatima patoanatomske pretrage. Direktan dokaz je izolacija
virusa. Za indirektan dokaz koriste se serološke metode. Mi
koristimo metodu inhibicije hemaglutinacije, jer virus vezuje eritrocite.
Virus neutralizacija i AGP test nema posebnu ulogu.
Fluoroscentnom mikroskopijom virus se može dokazati tri sata nakon infekcije.

DIREKTNO DOKAZIVANJE VIRUSA 

Izolacija virusa vrši se iz leševa peradi, i to iz parenhimatoznih organa i mozga, a kod

sumnjivih i bolesnih životinja uzima se bris iz traheje i kloake. Bris se uroni u fiziološki
rastvor, a ako se radi o parenhimatoznim organima, tkivo usitnimo i suspendiramo u
sterilnoj fiziološkoj otopini (četiri puta veća količina fiziološkog rastvora). Tako
pripremljeni materijal centrifugiramo i u oba slučaja uzimamo supernatant kome se
dodaje antibiotik.Pripremljenom suspenzijom inokuliramo u SPF (specific pathogene
free) embrionirana kokošija jaja u dobi od 9.-14 dana ili uzimamo kulturu tkiva.
Embrionirana jaja inokuliramo sa 0,1 ml suspenzije u alantoisnu kesu i vraćamo jaja na
inkubaciju. Jaja svakodnevno lampiramo radi praćenja embriona. Sve što ugine u toku
24 sata po inokulaciji smatra se nespecifičnim. Kao specifično uginuće uzima se ono
koje nastaje nakon 24 sata. Na embriju zapažamo krvarenja po koži, naročito oko
očiju,te po krilima i nogama. Specifično uginuće potvrđuje se dokazom hemaglutinina
u alantoisnoj tekućini sa 10% suspenzijom eritrocita pijetla (0,2 ml + 0,2 ml alantoisne
tekućine na predmetnom stakalcu aglutinira u vremenu kraćem od 1. minute). Samo
pojedini sojevi virusa AKP ne stvaraju hemaglutinine u prvim pasažama, nego tek u
narednim. Po zakonu se moraju uraditi tri izolacije ispitujućeg materijala.
Izolacija virusa putem kulture ćelija rjeđe se izvodi, mada je pogodna. Prisutnost i
umnožavanje virusa AKP u kulturi tkiva manifestira se citopatogenim efektom
(nekroza ćelija i alteracije u obliku i fiziološkoj funkciji ćelija), u jednoslojnim ćelijskim
kulturama tvori plakove, a specifičnost virusa se dokazuje testom inhibicije
heaglutinacije i dokazom virusne RNK, zatim direktnom ili indirektnom metodom
imunofluorescencije.

INDIREKTNO DOKAZIVANJE VIRUSA 

Indirektno virus AKP dokazujemo prisustvom specifičnih At u krvi peradi.

KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

Proba inhibicije hemaglutinacije ili heminhibicija ­IHA test 
At nastala djelovanjem bilo vakcinalnog ili patogenog soja virusa n.b. obično se nalaze
u serumu peradi u različitom titru. Zavisno od svojstava primijenjenog soja virusa titar
HI At je visok (1:512 - 1:1024) ili nizak (1:8 - 1:32). Za objektivnu dijagnozu dovoljno
je pretražiti 10 seruma.

Priprema seruma: 
• 1-2 ml krvi uzme se iz krilne vene i stavlja u široku epruvetu.
• Iz krvnog koaguluma serum se izdvoji centrifugiranjem ili pak
ostavljanjem uzorka krvi koja na sobnoj temperaturi spontano koagulira
nakon čega se iglom(zaokruživačem) odvoji koagulum od zida epruvete
radi izdvajanja seruma(potrebno je par sati na sobnoj temperaturi).
• Izdvojeni serum inaktiviramo na 56 stepeni Celzijusovih kroz 30 minuta
u cilju uništenja nespecifičnih inhibitora seroloških reakcija. Do upotrebe
čuva se zamrznut u hladnjaku (pri minus 18 stepeni C).

Za izvođenje reakcije osim seruma koristi se i tzv. radni virus koji sadrži 4 H
(hemaglutinacione) jedinice i 1% suspenzija eritrocita pijetla koji nije vakciniran protiv
AKP. U rutinskoj dijagnostici koristi se mikro i makro sistem. Više se koristi mikro
sistem zbog sigurnih i tačnih rezultata i uštede pojedinih ingredijenata. Mikro postupak
se izvodi u sistemu za mikrotitraciju na mikro pločama. U mikro pločice se
mikropipetom ukapava 0,1 ml fiziološkog rastvora i u prvi niz po 0,1 ml ispitivanog
seruma koji se mikrodiluterom razrjeđuje do desetog razrjeđenja (1:1024). Potom
dodajemo radni virus u količini od 0,1 ml + 0,2 ml suspenzije eritrocita pijetla. Reakcija
se očitava nakon 15 -20 minuta. HI testom se utvrđuje prisutstvo At u najmanjem
razrjeđenju seruma. Ovaj test se koristi i u dg. adenoviroze, tj. EDS-a peradi.
Diferencijalno dijagnostički: isključiti slične respiratorne bolesti - klasičnu kugu peradi,
infektivni bronhitis, infektivni laringotraheitis, zaraznu koricu, CRD kompleks, a od
nervnih bolesti - Marekovu bolest i avijarni encefalomijelitis.

PROFILAKSA 

Vakcinacaja je obavezna u skladu sa odgovarajućim zakonskim aktima. U organiziranoj

peradarskoj proizvodnji primjena sanitarnih mjera odnosi se na sve karike u lancu
proizvodnje, počevši od valionice, farmi nesilica rasplodnih jaja i jata nesilica
konzumnih jaja do pilića za tov. Iste mjere se moraju primijeniti i u pripremi hrane za
perad te u njenom transportu.

15
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

SEROLOŠKA ISPITIVANJA 
Od brojnih seroloških ispitivanja, spomenuti ćemo neke od slijedećih testova:

Test inhibicije hemaglutinacije - IHA test (vidjeti dijagnostiku AKP)

AGP (Agar gel percipitacija) test
Neutralizacioni test (VN (virus neutralizirajući) test i SN (serum
neutralizirajući) test
Reakcija vezivanja komplementa
ELISA (Enzyme Linked Immunosorbent Assay) test
PCR (Polymerase Chain Reaction)
Imunofluorescencija
Test prijemčivosti embriona
Kultura tkiva
Ostali testovi

AGAR GEL PERCIPITACIJA ‐ AGP TEST 

Postupak imunodifuzije u gelu primjenjuje se za utvrđivanje specifičnih antitijela

(precipitina) kod:
• Gumboro bolesti
• Infektivnog laringotraheitisa
• Infektivnog bronhitisa
• Marekove bolesti

Antigen za Agar-gel percipitaciju priprema se obradom horioalantoisne membrane

inficiranih pilećih embriona, dok se kod Gumboro bolesti koristi homogenizat.

Postupak izvođenja reakcije 
Reakcija imunodifuzije u gelu izvodi se u 1,5% Nobl-agaru kome se dodaje NaCl, fenol
i metil oranž. Može se izvoditi mikro i makro postupak. Makro postupak se izvodi u
Petrijevim pločama tako što se u pripremljenoj podlozi prave udubljenja vakuum

16
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

pumpom veličine 7 mm. U centralno udubljenje stavlja se antigen. U udubljenja broj 1,

3 i 5 stavljamo pozitivni kontrolni serum. U udubljenje broj 4 stavljamo ispitivani
serum, dok u udubljenja 2 i 6 stavljamo negativni serum.

1  + ‐ 2 

6  Ag + 3 
‐ 

5  +   4 

Mikrosistem kojeg primjenjujemo na našem zavodu izvodi se na predmetnim

stakalcima. Postupak je isti samo je količina ingredijenata manja. Reakcija se očitava za
48-72 sata, nakon inkubacije u vlažnoj atmosferi na sobnoj temperaturi.

Pozitivna reakcija se manifestira linijom precipitacije između antigena i ispitivanog

seruma koja se spaja sa linijom nastalom između antigena i pozitivnog kontrolnog
seruma u neprekinutu liniju. Antigene čestice i antitijela iz ispitivanog seruma difunduju
kroz agar brzinom koja je obrnuto proporcionalna njihovoj molekularnoj težini.

Kod negativne reakcije nema linije precipitacije između antigena i ispitivanog

seruma.

17
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

NEUTRALIZACIONI TEST (VN I SN TEST) 

Ovaj test počiva na činjenici da se specifična At imunih seruma vezuju se virusom i

onemogućavaju razmnožavanje virusa u kulturi ćelija, oplođenim jajima i
eksperimentalnim životinjama. Koji će od ova tri sistema biti korišten zavisi najviše od
osobina virusa.

Neutralizacioni test može se provoditi na dva načina i to:

• Korištenjem konstantne količine virusa i promjenljivih količina

seruma
• Korištenjem konstantne količine seruma i promjenljivih količina
virusa
Ovaj test je veoma osjetljiv i pouzdan u serološkoj dijagnostici. To je kvantitativni test
za određivanje količine antitijela u ispitivanom serumu.

RVK 

To je jedna od najčešće korištenih seroloških tehnika, kojom se poznatim antigenima

utvrđuju određena specifična At u ispitivanom serumu. Drugim riječima, ova reakcija
se koristi radi utvrđivanja prisustva ili odsustva u krvi ili drugim tečnostima specifičnih
antitijela koja, ukoliko su prisutna fiksiraju komplement. Pri izvođenju ovoga testa
potrebno je inaktivirati komplement zagrijavanjem parnih seruma (akutnih i
rekonvalescentnih) na 56°C kroz 30 minuta. Reakcija se izvodi u dva dijela. U prvom
dijelu pomiješaju se antigen, komplement i inaktivisani ispitivani serum. Tu mješavinu
stavimo određeno vrijeme u vodeno kupatilo na 37°C da bi došlo do reakcije između
antigena, antitijela i komplementa. U drugom dijelu reakcije mješavini dodajemo
hemolitički sistem koji se sastoji od eritrocita ovna i seruma kunića u kome se nalazi
hemolizin ili amboceptor protiv eritrocita ovna.

Taj sistem služi kao indikator koji pokazuje da li se u prvom dijelu reakcije komplement
vezao za kompleks Ag-At. Ako nije vezan u prvom dijelu reakcije, vezati će se za
kompleks eritrociti ovna - hemolizin, te će nastupiti hemoliza ovnujskih eritrocita. U
tom slučaju RVK je negativna, jer u ispitivanom serumu ne postoje specifična At.
Obrnuto je kod pozitivne reakcije kada ne dolazi do hemolize jer je komplement
utrošen u kompleksu Ag-At-komplement.
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

ELISA 

To je encimski test koji se bazira na saznanju da se antigeni ili antitijela mogu spajati sa
enzimom pri čemu nastaje kompleks bez promjena imunoloških i enzimskih aktivnosti.
Izvodi se tako što se topivi Ag ili At spajaju na čvrstu fazu. Pri dokazivanju At na
čvrstu podlogu se adsorbuje antigen. Encimom obilježeno antitijelo (konjugat)
zadržava sposobnost vezanja s Ag. Poslije reagovanja enzimom obilježenog At s Ag
spiranjem odstranjujemo nevezani konjugat (At + enzim). Zatim dodajemo supstrat za
enzim (enzim koji je dakle u kompleksu Ag-At-encim i koji je zadržao kao što smo
naprijed rekli svoje enzimske sposobnosti). Enzim iz kompleksa razgrađuje supstrat pri
čemu nastaju obojeni produkti degradacije. Vizuelno ili spektrofotometrijski
određujemo količinu supstrata koju vezani encim razgradi, a prema ovoj količini
određuje se količina vezanog supstrata (kvantitativno određivanje At). Vizuelno čitanje
je jednostavno i prikladno za rutinske laboratorije gdje je dovoljno ocijeniti da li je
reakcija pozitivna ili negativna. Ukoliko je došlo do pojave boje znači da se u
ispitivanom uzorku prisutna At, takva reakcija je pozitivna. Međutim, ako solucija
ostane bezbojna kao na početku reakcije, rezultat je negativan. U izvođenju reakcije
koristimo slijedeće reagense:

Uzorak 
Uzorak u kome se utvrđuje prisutstvo specifičnih antitijela je serum ili plazma ili druge
tjelesne tečnosti. Uzorak se razrjeđuje u puferu da bi se spriječila nespecifična
adsorpcija.

Čvrsta faza 
Kao čvrsta faza mogu se koristiti različite partikule uključujući celulozu, poliakrilamid i
raznovrsne plastike. Međutim, mikroploče za jednokratnu upotrebu su najprikladnije za
širu primjenu jer je izvođenje reakcije u njima jednostavno i ekonomično obzirom da se
reagensi troše u minimalnim količinama. Senzibilizacija se vrši pasivnom adsorbcijom
antigena u alkalnoj sredini.

Konjugat  
Konjugat predstavlja u stvari enzimom obilježeno antitijelo. Najčešće korišteni enzimi
za obilježavanje At su alkalna fosfataza i peroksidaza. Međutim, to mogu biti i drugi
enzimi, što zavisi od proizvođača.
Supstrati 
Supstrati su materije koje su na početku reakcije bezbojne, a poslije enzimske
degradacije nastaju obojeni produkti koji reakciju čine vidljivom. Reakcija sa
supstratom se dopušta određeno vrijeme, zatim se zaustavlja upotrebom jake kiseline ili
baze. Za konjugate sa alkalnom fosfatazom kao supstrat služi P-nitrofenil-fosfat.
Najbolji supstrat za peroksidazu je ortofenilen-diamin.
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

POLIMERAZA LANČANA REAKCIJA (POLYMERASE CHAIN REACTION – PCR) 

Metode detekcije nukleinskih kiselina, pogotovo PCR-bazirana detekcija (PCR –

Polymerase Chain Reaction) posljednjih godina bilježe gotovo eksponencijalan rast.
Konvencionalni RT-PCR (Reverse Transcriptase Polymerase Chain Reaction) i
realtime RT-PCR (rRT-PCR), te subtipiziranje osnovu genskih sekvenci našli su vrlo
široku implementaciju kako u dijagnostici tako i u programima nadzora razlićitih
animalnih patogena.

In vitro, izvođenje polimeraza lančane reakcije, ključne tehnike molekularne i stanične

biologije, osmislio je 1983. godine Kary B. Mullis (Mullis i Faloona, 1987.). Korištenjem
para prajmera – začetnica (forward primer – ushodna začetnica i reverse primer –
nishodna začetnica) dužine 20-tak nukleotida (nt) (najčešće u rasponu od 15 do 30 nt),
od kojih je svaki komplementaran određenoj ciljnoj sekvenci jednog lanca (označeni
kao 3' – 5' i 5' – 3') dvolančane spirale DNK, te DNK polimeraze I (vrlo često Taq
polimeraze dobijene iz bakterije Thermus aquaticus), ova metoda omogućava
logaritamsku amplifikaciju kratkih DNK sekvenci (obično 100 do 600 bp (bp – base
pairs)) na osnovu duže dvolančane DNK molekule prisutne u supstratu. Proces
amplifikacije je cikličan (prosječno 30 – 40 ciklusa) a izvodi se automatizirano u
termokružniku (thermal cycler). Pojedinačni ciklus obuhvata tri faze:

a) denaturaciju – razdvajanje lanaca DNK molekula,

b) annealing – uparivanje (formiranje ionskih veza) prajmera sa
komplementarnim sekvencama jednolančane DNK uzorka,
c) ekstenziju/polimerizaciju – izduživanje kratkih segmenata dvolančane DNK
(šablon + prajmer) dodavanjem odgovarajućih nukleotida.

Detekcija i vizualizacija specifičnih amplikona (finalnog PCR produkta određene

dužine) izvodi se separacijom DNK fragmenata elektroforezom u agaroznom
matriksu, procesom poznatim kao gel-elektroforeza. Matriks agaroznog gela ima ulogu
sita kroz koje manji DNK fragmenti brže migriraju što rezultira njihovim razdvajanjem
prema veličini. DNK fragmenti iste veličine formiraju u matriksu trake (bands) koje se
nakon bojenja DNK bojama (najčešće ethidium bromide ili silver stain) vizualiziraju
pod UV svjetlom. Dobijeni specifični fragmenti se nakon isijecanja iz gela i adekvatne
obrade mogu dalje sekvencionirati.

20
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

IMUNOPROFILAKTIČKI  ZAHVATI  U  
PERADARSTVU 

I
munoprofilaksa je jedna od mjera koje se poduzimaju u cilju suzbijanja
zaraznih bolesti. Njome kidamo lanac širenja, ali treba napomenuti da samo
imunoprofilaksom bez poduzimanja i drugih mjera ( eradikacija, higijena,
liječenje, laboratorijske kontrole itd. ) ne možemo spriječiti i iskorijeniti
zarazu.

Postoje različite definicije o tome šta je u stvari imunitet. Jedna od njih, koja
zadovoljava potrebe ove vježbe kaže da pod imunitetom označavamo neprijemljivost
organizma za infekciju. Imunitet se s obzirom na porijeklo može podijeliti u dvije
osnovne grupe:

• urođeni imunitet (detaljno obrađen na prethodnim studijskim godinama), i

• stečeni imunitet

Stečeni imunitet razlikuje se od urođenog po tome što je strogo specifičan a nastaje kao
rezultat bilo neposrednog dodira makro i mikroorganizma, dodira makroorganizma sa
produktima mikroorganizma ili pak kao rezultat prenosa gotovih antitijela od jednog
organizma na drugi.

Stečeni imunitet se dijeli na aktivno stečeni i pasivno stečeni imunitet. Aktivno stečeni
imunitet se dijeli na prirodnim putem stečen i vještačkim putem stečen imunitet
(cijepljenjem ).

Pasivno stečeni imunitet se također dijeli na prirodnim putem stečen (kongenitalno

stečeni imunitet ) i umjetnim putem stečen imunitet (serumi). Kod aktivno stečenog
imuniteta organizam je došao u neposredni dodir sa mikroorganizmom ili pak
njegovim produktima što za rezultat ima nastanak imuniteta. Takav se imunitet može
razviti nakon klinički manifestnih ili pak subkliničkih infekcija a može se postići i
umjetno, cijepljenjem. Kod pasivno stečenog imuniteta dolazi do prenosa gotovih At iz
organizma u kome su se razvili kao rezultat direktnog dodira sa mikroorganizmom ili
njegovim produktima u drugi organizam koji na taj način stiče imunitet. At mogu biti
unešena prirodnim putem preko placente ( primati, glodari, šišmiši i eventualno
mesojedi ), mlijekom od majke, (konj, svinja i preživari ) i kod ptica - žumanjkom.

21
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

Umjetno At unosimo ubrizgavanjem hiperimunih ili rekonvalescentnih seruma u

organizam.

U intenzivnoj peradarskoj proizvodnji praktički se uvijek radi o aktivnom, vještačkom

imunitetu, nastalom kao rezultat primjene različitih vakcina. Cilj primjene vakcina je
podsticanje imunološkog sistema zdravih jedinki na aktivno stvaranje imuniteta protiv
patogenih uzročnika bolesti od kojih se perad štiti. Na taj način mi oponašamo
prirodnu infekciju, ali za razliku od iste koja se odvija bez našega upliva, ova "infekcija"
se provodi u strogo kontroliranim uslovima i u vrijeme koje nama najviše odgovara.

Vakcine ili cjepiva su biološki preparati aktivne zaštite. Za segment virusologije, u

peradarstvu, vakcine se pripravljaju od lentogenih, rjeđe mezogenih sojeva virusa, dok
se velogeni sojevi obično ne upotrebljavaju u ove svrhe radi njihove patogenosti.

S obzirom na biološku aktivnost virusa u vakcini i mogućnosti da se vakcina pripremi

od čitave virusne čestice ili samo od nekog njezinog dijela, razlikujemo tri vrste vakcina:

• Vakcine sa živim virusom

• Vakcine sa umrtvljenim virusom
• Vakcine od pojedinih dijelova viriona

VAKCINE SA ŽIVIM VIRUSOM 
Većina vakcina ove vrste priprema se od sojeva virusa koji su oslabljeni (atenuirani):
uzastopnim pasažama u za njih neprikladnim kulturama ćelija ili pasažama preko
heterologih životinja (neprijemlivih životinja), zatim fizikalnim agensima (toplina, UV-
zraci, ultra-zvučni valovi, adsorpcija i sl.) i hemijskim agensima (žuči, tripaflavin i
slično). Na taj način oni gube virulenciju ali zadrže antigenost i sposobnost
umnožavanja u tijelu vakcinirane životinje ili čovjeka. Zbog toga žive vakcine imaju
malu količinu antigena. Nakon aplikacije ovih vakcina u vakciniranom organizmu brzo
nastaju relativno velike količine At koji dosegnu određeni titar. Međutim stvorena At
brzo i isčezavaju zbog čega je potrebno provoditi revakcinacije.

VAKCINE SA UMRTVLJENIM VIRUSOM 
U proizvodnji ovih vakcina upotrebljavaju se različiti fizikalni i hemijski postupci
kojima se uništava infektivnost virusa uz očuvanje njegove imunogenosti. Ove vakcine
stimuliraju razvoj cirkulirajućih At za proteine virusne kapside, a kod obavijenih virusa i
At za neke dijelove virusne ovojnice. Titar tih AT je niži od onog koji se postiže

22
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

imunizacijom sa "živim" vakcinama. Dodavanjem različitih adjuvansa (precipitati,

minerali, uljne emulzije), titar At se može povisiti ali se nakon upotrebe takvih vakcina
ponekad mogu javiti lokalne reakcije (na pr. čvorići, ciste), kao nepoželjne komplikacije.

VAKCINE OD POJEDINIH DIJELOVA VIRIONA 
Spoznaja da je virusna kapsida glavni nosilac Ag svojstava virusa (prema tome bitna za
imunogenost vakcine), i da je virusni infektivni genom nepoželjan u vakcini doveli su
do pojave ove vrste vakcina. Dobre strane ovih vakcina su u tome što one ne sadrže
infektivni virusni genom, nisu toksične i u njima se nalazi hemijski tačno određen Ag.
Loše strane su da ove vakcine dovode do kasnije tvorbe At što može biti kobno (na pr.
za čovjeka oboljelog od bjesnila uspjeh liječenja ovisi o brzoj tvorbi At u organizmu pa
bi loša strana takve vakcine mogla biti kobna za njega). Sa druge strane nije vjerovatno
da prečišćeni proteini slobodni od nukleinske kiseline potiču stvaranje interferona u
organizmu što je također slabija strana ovih vakcina.

Posljednjih nekoliko godina zahvaljujući razvoju "genetskog inžinjeringa" došlo je i do

stvaranja sintetskih vakcina čime su izbjegnuti mnogi nedostaci prethodno navedenih
vrsta. U posljednje vrijeme, a zahvaljujući napretku genetskoga inžinjeringa došlo je do
razvoja sintetskih vakcina čime su izbjegnuti mnogi nedostaci prethodno navedenih
vrsta vakcina.

23
KATEDRA ZA PERADARSTVO d r . T e u f i k G o l e t i ć

OSNOVNE RAZLIKE  IZMEĐU  "ŽIVIH" I "MRTVIH" VAKCINA 

Žive vakcine  Mrtve (inaktivirane) 
brz nastanak relativno kratkoživućih sporiji nastanak At uz duži
antitijela 8At) poluživot njihova trajanja

mala količina antigena (Ag) sadržanog u Potrebna veća količina Ag (ne

vakcini umnaža se)

cesto ne sadrže adjuvans adjuvans je potreban (obično uljni

ili mineralni)

ovisno o vremenu aplikacije mogućnost obzirom da se se ne daju mladim

neutralizacije od strane maternalnih At pilićima prakticno ne postoji
mogućnost neutralizacije od strane
maternalnih At

velika mogućnost kontaminacije mala mogućnost kontaminacije

(bakterijamai/ili mikoplazmama
najčešće)

transovarijalni prenos upitan kvalitetan transovarijalni prenos

cesto su više valentne (sadrže

obično sadrže antigene komponente
antigene više (obično 2-4) različitih
samo jednog patogena
patogena

načini aplikacije su brojni: I/M i/ili S/C

u vodi za piće, in ovo, sprej, kloakalno,
I/M*, S/C**, intraingluvijalno,
okulonazalno
snažan razvoj lokalnog staničnog slab razvoj ili pak izostanak pojave
imuniteta lokalnog staničnog imuniteta

jeftinije su i jeftiniji je način primjene skuplje su a životinje se cijepe

(masovni) (vakciniraju) individualno

*I/M – intramuskularno; **S/C - okulonazalno

24