KUNG TUYO NA ANG LUHA MO, AKING BAYAN

Amado V. Hernandez

Lumuha ka, aking Bayan; buong lungkot mong iluha

Ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa:
Ang bandilang sagisag mo’y lukob ng dayong bandila,
Pati wikang minana mo’y busabos ng ibang wika,
Ganito ring araw nang agawan ka ng laya,
Labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynila,

Lumuha ka, habang sila ay palalong nagdiriwang,

Sa libingan ng maliit, ang malaki’y may libingan;
Katulad mo ay si Huli, naaliping bayad-utang,
Katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan;
Walang lakas na magtanggol, walang tapang na lumaban,
Tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan!

Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop

Na sa iyo’y pampahirap, sa banyaga’y pampalusog:
Ang lahat mong kayamana’y kamal-kamal na naubos,
Ang lahat mong kalayaa’y sabay-sabay na natapos;
Masdan mo ang iyong lupa, dayong hukbo’y nakatanod,
Masdan mo ang iyong dagat, dayong bapor, nasa laot!

Lumuha ka kung sa puso ay nagmaliw na ang layon,

Kung ang araw sa langit mo ay lagi nang dapithapon,
Kung ang alon sa dagat mo ay ayaw nang magdaluyong,
Kung ang bulkan sa dibdib mo ay hindi man umuungol,
Kung wala nang maglalamay sa gabi ng pagbabangon,
Lumuha ka nang lumuha’t ang laya mo’y nakaburol.

May araw ding ang luha mo’y masasaid, matutuyo,

May araw ding di na luha sa mata mong namumugto
Ang dadaloy, kundi apoy, at apoy na kulay dugo,
Samantalang ang dugo mo ay aserong kumukulo;
Sisigaw kang buong giting sa liyab ng libong sulo
At ang lumang tanikala’y lalagutin mo ng punglo!
 Sa Dalampasigan
ni Teodoro A. Agoncillo
I.
O mumunting alon!
Buhat sa magalas na batong tuntungan,
Namamalas kitang tumatakbo-takbo’t sumasayaw-sayaw
Bago ka humalik sa dalampasigan.
Sa sinasayaw-sayaw, sa tinakbu-takbo ikaw ay kundimang
Namadmad sa labi ng isang kariktan!
Sa sinayaw-sayaw at hinalik-halik sa aking paanan,
Titik kang masigla ng luma ng talindaw.
O mumunting alon! Buhat sa magalas na aking tapakan,
Ikaw ay piraso’t nagkadurog-durog na sultanang buwan!

II
Buhat sa malayo,
Ikaw’y dambuhalang busilak ng bagwis,
Na kung ibuka mo’y parang niwawalat ang pinto ng langit,
Sa pananambulat ng iyong tilamsik
Ay nasaksihan ko ang pagkadurog-durog ng mga daigdig!
Habang sa malayo ikaw ay mabagsik,
Maamung-maamo, mayuming-mayumi ikaw kung lumapit!
Sa buhanging tuyo’t may kislap na init,
Marahang-mabining idinarampi mo ang wagas na halik!

III
Lumapit-lumayo
Ay pinapawi mo ang kayraming bakas
Na sa buhangina’y limbag na balita ng gabing lumipas,
Aywan kung ang mga magkatabing yapak
Ay pinawi mo rin sa bisa ng iyong pagliyag
Kung magkagayon man, nais kong isulat
Na “ibig ko na ring ako’y maging isang dagat na malawak;
Ako, sa ganito, ay magkakapalad
Maging kahalikan ng tuyong buhangin sa tabi ng dagat!
Sa ganya’y lagi nang mayroong kabulungan at kayakap-yakap!”

IV
At ang mga bulong
Sa aki’y di ingay kundi mga awit
Ng pag-aanasan at pagsusumpaan ng lupa at tubig!
At sa paanan ko kung aking mamasid
Ang paghahabulan ng along animo’y kumakabang dibdib
Ng isang dalagang bago pang ninibig
Nais kong mawala, matunaw at muling iluwal ng langit,
Nang di ko madama yaring tinitiis!
Sa aki’y di ingay ang naririnig ko- kundi mga tinig
Niring kaluluwang di man lumuluha’y may piping hinagpis!
 Kahirapan, Masusulusyunan pa ba?

Isang pagbati ng magandang araw sa ating lahat.

Tingnan natin ang ating bansang Pilipinas. Maganda, mayaman at masaya.

Ngunit, alam ba ninyo na sa kabila ng magandang imahen ng ating bansa ay
nagkukubli ang isang suliraning batid ng karamihan pero bulag sa kasagutan.

Kahirapan, iyan ang suliraning kinahaharap ng ating bansa. Isang suliranin na

deka-dekada nang problema ng ating bansa. Isang suliranin na kahit na anong
gawin ay mahirap mawala. At, isang suliranin na hindi lang naninira sa imahen ng
ating bansa kundi naninira rin sa kinabukasan ng bawat isa.

Ngayon, ang tanong ng karamihan, masusulusyunan pa ba ang kahirapan sa

ating bansa?

Kung iyan ang tanong, iisa lamang ang kasagutan at iyon ay OO.

Mga kababayan, dapat nating unawain na ang kahirapan ay ang naging bunga
lamang ng ating pagiging ganid, tamad at pagsasawalang-bahala. Hindi ito dulot
ng ating kasaysayan at panahon.

Ngunit, sa dinami-dami na ng itinakbo nitong suliranin sa ating bansa, alam kong

napapansin ninyo na paliit nang paliit na ang pag-asa natin para mawala ito. At,
ito’y dahil sa mga Pilipinong lalo pang pinapairal ang pagkaganid sa pera kapalit
ang kinabukasan ng iba. Pinapayaman ang sarili kapalit ang pagpapahirap ng
ilan.

Isama pa ang mga Pilipinong namimili ng mga trabaho imbes na makuntento

lamang dito. Mga kaibigan, dapat natin isipin na walang naaabot na hindi
magmumula sa maliit. Kaya, ano ang kinahihinatnan ng ilan? Sila’y nawawalan na
ng trabaho.

Ang mga pulitikong nagsasawalang-bahala sa ganitong suliranin ay nagdudulot

din ng kahirapan. Imbes kasi naito’y bigyan kasagutan ay kanila itong
sinasawalang-bahala. Ang mga programa para sa mahihirap ay isa nang malaking
ginhawa para sa mararalita. Ngunit, minsan ay hindi ito pinaglalaanan ng pansin
at kasagutan.

Ngunit, ang pamahalaan ay hindi pagawaan ng kaginhawaan. Mga kapwa kong

Pilipino, matutuo tayong magsikap, matuto tayong magsipag at hindi parating
nakasandig sa ating pamahalaan. Ang kaginhawaan ay pinaghihirapan at hindi
inaasa sa iba.

Alam kong sa panahon natin ngayon, mahirap na para masulusyunan ang

problema ng kahirapan sa ating bansa. Walang sapat nagamot para rito. Walang
tamang sagot para sa tanong na ito.

Ngunit, kung tayong lahat ay magsisikap na matugunan ang problemang ito,

matitiyak kong masasagot natin ito. Huwag tayo umasa lamang sa pamahalaan.
Isipin natin lagi na kung gusto nating guminhawa ay matuto tayong magsikap
para rito.

Ang kahirapan ay hindi panghabangbuhay. Ang kahirapan ay hindi na dapat

natin ipamana sa susunod na henerasyon. May sulusyon ang lahat ng problema
at nasa sa atin na lamang ito para tuklasin ito. Nasa sa atin na lamang kung
paano tayo giginhawa sa kahirapang minsang sumira ng ating pangarap at pag-
asa.
Inang Wika ni Amado Hernandez
Ako’y ikakasal, sa aming tahana’y masayang-masaya: may piging, tugtugan,
awitan, sayawan.
Ang aking magiging kabiyak ng buhay ay isang binatang puti, binatang sibol sa
kanluran: maganda’t makisig, marunong, mayaman tila pulot-gata sa bibig ng
isang mundong kaibigan.
Sa tanging sasakyan, nang kami’y lumulan, may natanaw ako sa tapat ng bahay na
isang matandang babaing luhaan, waring tinatawag ang aking pangalan tila
humihingi ng kaunting pagdamay; subalit sa gitna ng kaligayahan, siya ay hindi ko
binati man lamang, siya ay hindi ko pinansin man lamang, habang ang sasakyan ay
nagtutumulin hanggang sa simbahan.
Maligaya kaming nagsiluhod kapwa sa harap ng Birhen, sa gintong dambana;
pagkasaya-saya’t ang mga kampana ay di-magkamayaw sa pagbabalita n gaming
kasalan na pangmaharlika; ngunit ang larawan ng kaawa-awang matanda’y hindi
ko matanggal sa diwa, mandi’y malikmata; ang nag-uunahang luha ng kandila ay
tila kanya ring tumutulong luha; gayon man sa piling ng kahanga-hangang kaisang-
puso ko’y niwalang-bahala, sa gitna ng tuwa’y nilimot kong pilit ang gayong
hiwaga gaya ng liwanag ng buwang palaba na di masisira sa bahid ng ulap sa
gabing payapa.
Natapos ang kasal, batian, kamayan, ngiting matatamis, birong maaanghang at
saboy ng bigas sa ami’y salubong pagbaba sa altar… ngunit sino yaong aking
natatanaw, matandang babaing nalugmok na bigla’t nawalan ng malay at lingid sa
taong hindi magkamayaw. Ah! Siya rin yaong kangina’y hindi ko pinansin man
lamang.
Nang saklolohan ko’t patakbong lapitan, nang kandungin ko na sa aking
kandungan, ngumiting magiliw sa hapis ng kanyang pag-aagaw-buhay at saka
nagwikang tigib-kapaitan: “Anak ko, bunso ko…salamat…paalam… Ako ang ina
mong sawing kapalaran!”
At ang kulang-palad ay napalungayngay. Sa bisig ko na rin namatay… namatay!
Noon ko natanong ang ina kong mahal, ang Inang wika kong sa aki’y nagbigay ng
lahat ng dangal, ang wikang tagalong na naiwang limot nang ako’y matanghal, at
itinakwil ko sa pagtatagumpay, ay isang babaing nabuhay sa dusa’t sa lungkot
namatay, nang ako’y pakasal sa Wikang Dayuhan.