8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

Το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας

εκπαίδευσης μετά τη δικτατορία (1975)

Ταταρίδης Ιωάννης
Υποψήφιος Διδάκτωρ Π.Τ.Δ.Ε./Δ.Π.Θ.
itatarid@eled.duth.gr

Καραφύλλης Αθανάσιος
Καθηγητής Π.Τ.Δ.Ε./Δ.Π.Θ.
akarafil@eled.duth.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (Ο.Λ.Μ.Ε.) ιδρύθηκε το 1924 σε
μια εποχή ιδεολογικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που ακολούθησε τη
μικρασιατική καταστροφή και δημιούργησε νέες συνθήκες και προκλήσεις για τις
συνδικαλιστικές οργανώσεις. Λειτούργησε μέχρι το 1936 όταν διαλύθηκε από τη
δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά και ανασυστάθηκε το 1949. Σύμφωνα με
βιβλιογραφικές αναφορές, το διάστημα της δικτατορίας του 1967 η ΟΛΜΕ έχει
διορισμένη διοίκηση μέχρι τη μεταπολίτευση, οπότε τον Ιούλιο του 1975 εκλέγεται νέο
Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο θέτει τα αιτήματα της κάθαρσης από τους
υποστηρικτές της δικτατορίας, της άρσης των μισθολογικών αδικιών και της ψήφισης
νέου νόμου για την Παιδεία.
Στην εργασία αυτή θα αναλύσουμε σε βάθος τα πρακτικά της ιστορικής ΜΕ΄
Γενικής Συνελεύσεως της Ο.Λ.Μ.Ε. που πραγματοποιήθηκε στις 7-10 Ιουλίου 1975
και ήταν η πρώτη μεταδιδακτορική Γενική Συνέλευση. Με τη χρήση της μεθόδου της
ανάλυσης γραπτών τεκμηρίων θα επιχειρηθεί να βρεθούν στοιχεία για τη δράση της
Ο.Λ.Μ.Ε. την περίοδο 1967-1974 μέσα από τα ίδια τα λόγια των πρωταγωνιστών των
εκπαιδευτικών συνδικαλιστικών τεκταινόμενων της εποχής.
Η θεματική ενότητα στην οποία προτείνεται να ενταχθεί η συγκεκριμένη εισήγηση
είναι «το ελληνικό εκπαιδευτικό συνδικαλιστικό κίνημα σε περιόδους πολέμων και
κρίσεων», αφού η κατάλυση της δημοκρατίας την περίοδο 1967-1974 είναι
αδιαμφισβήτητα μια περίοδος κρίσης.

Λέξεις κλειδιά: εκπαιδευτικός συνδικαλισμός, Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης

Εκπαίδευσης (Ο.Λ.Μ.Ε.)

Εισαγωγή
Εργασίες που αφορούν το συνδικαλιστικό κίνημα και ειδικά τον εκπαιδευτικό
συνδικαλισμό κάνουν την εμφάνισή τους στην ελληνική βιβλιογραφία στα μέσα της
δεκαετίας του 1990. Όπως υποστηρίζει ο Αθανασιάδης (Εκπαιδευτικά συνδικάτα και
εκπαιδευτική πολιτική: Όψεις του 20ού αιώνα, 2011) στην Ελλάδα η ιστορική έρευνα
για τη δράση των συνδικάτων ήταν πολιτικά ύποπτη, επιστημονικά απαξιωμένη και

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

επαγγελματικά επικίνδυνη. Η ριζοσπαστικοποίηση, ωστόσο, της πρώτης

μεταπολιτευτικής περιόδου και η ταχεία σταθεροποίηση των δημοκρατικών θεσμών θα
από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, την ανάδειξη του συνδικαλισμού σε διακριτό
αντικείμενο μελέτης, αρχικά των εργατικών συνδικάτων και στη συνέχεια των
εκπαιδευτικών συνδικάτων.
Η εργασία αυτή ασχολείται με το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και συγκεκριμένα με την Ομοσπονδία Λειτουργών
Μέσης Εκπαίδευσης (Ο.Λ.Μ.Ε.) την περίοδο ακριβώς μετά από την πτώση της χούντας
των συνταγματαρχών (1967-1974).

Εννοιολογική αποσαφήνιση
Συνδικαλισμός
Ο συνδικαλισμός πρωτοεμφανίζεται στη Μεγάλη Βρετανία το 1720 υπό τη μορφή
ενώσεων. Θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι ο συνδικαλισμός ξεκίνησε από τη
χώρα που ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση, στην πραγματικότητα όμως τα πρώτα
μόνιμα σωματεία εργαζομένων προηγούνται μισό αιώνα του βιομηχανικού
συστήματος και συναντώνται σε επαγγέλματα όπου κυριαρχεί η χειρωνακτική εργασία.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι οι πρώτες ενώσεις δεν είναι αποτέλεσμα ενός
ξεσηκώματος των εξαθλιωμένων μαζών κατά της κεφαλαιοκρατικής εκμετάλλευσης.
Οι πρώτες ενώσεις δε σχηματίζονται τόσο για τη βελτίωση των μέτριων συνθηκών,
όσο για την προάσπιση μιας άνετης κατάστασης. Τα κίνητρα είναι συντηρητικά και όχι
επαναστατικά. Οι ενώσεις ζητούν τη διατήρηση των εκ παραδόσεως κανονισμών,
εναντίον των εργοδοτών τους οποίους γοήτευσε η νέα θεωρία της οικονομικής
ελευθερίας. Έτσι, αποτελούν μια συνέχεια των διαφόρων συντεχνιών οι οποίες
προέρχονταν από το ίδιο ένστικτο συνασπισμού, με την ειδοποιό διαφορά όμως ότι οι
συντεχνίες ήταν συνασπισμοί εργοδοτών, ενώ οι ενώσεις περιλαμβάνουν αποκλειστικά
μισθωτούς (Lefranc, 1966, σσ. 7-8).
Στα τέλη του 18ου αιώνα έχει επικρατήσει πλήρως η μαρξιστική αντίληψη ότι τα
συνδικάτα αποτελούν ένα μέσο αναταράξεων ικανών να επισπεύσουν την αφύπνιση
της ταξικής συνείδησης, ενώ λίγο αργότερα οι ιδέες των μαρξιστών που ασκούν
κριτική στον καπιταλισμό, εμπλουτίζονται από τις ιδέες του Φουριέ, του Προυντόν,
του Μπακούνιν και του Ζαν Γκραβ που ασκούν κριτική στο ίδιο το κράτος και έτσι
γεννιέται ο επαναστατικός συνδικαλισμός ο οποίος πρεσβεύει ότι το κράτος δε μπορεί
να είναι το όργανο της κοινωνικής απελευθέρωσης, διότι αποτελεί ένα όργανο
καταπίεσης, άρα ο μόνος σκοπός είναι η καταστροφή του. Οι επαναστατικοί
συνδικαλιστές χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους δράσης, όπως το μποϋκοτάζ και το
σαμποτάζ. Το κύριο όπλο τους όμως είναι η απεργία (Lefranc, 1966, σσ. 23-24).
Σήμερα πάντως μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού ένας ρεαλιστικός
και κοινά αποδεκτός για τον συνδικαλισμό είναι: «η οργάνωση των εργαζομένων σε
σωματεία (συνδικάτα) με σκοπό τη βελτίωση των αμοιβών τους, των συνθηκών
εργασίας και ασφάλισης καθώς και το σύνολο των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με
την οργάνωση αυτή» (Βικιλεξικό, 2017). Ένας άλλος ορισμός θέλει τον συνδικαλισμό
ως το κίνημα που αποσκοπεί στη συνένωση προσώπων που ασκούν το ίδιο επάγγελμα

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

προκειμένου να προασπιστούν τα κοινά τους συμφέροντα και η συλλογική δράση που

αναπτύσσουν προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους (Μπουζάκης, 1986, σ. 36).
Εκπαιδευτικός συνδικαλισμός
Το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών εντάσσεται μέσα στο γενικότερο
συνδικαλιστικό κίνημα των εργαζομένων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και
επιδιώκει εκτός από τη διαφύλαξη και προαγωγή των επαγγελματικών συμφερόντων
των μελών του και τη βελτίωση της εκπαίδευσης και των λειτουργών της (Μπάκας,
2001, σ. 34). Σύμφωνα με τον Πετάκο (1976, σ. 101) η επιδίωξη του εκπαιδευτικού
κλάδου να ανυψωθεί σε κορυφαία και κυριαρχική θέση δεν είναι μια εγωιστική
επιδίωξη εις βάρος των άλλων παραγωγικών κλάδων της κοινωνίας, παρά μόνο των
κλάδων που απορροφούν τις παθητικές δαπάνες και τις συντηρητικές και
αντιπαραγωγικές κοινωνικές και πολιτικές τάσεις του ρωμαϊκού κατωνισμού.
Οι κύριοι εκπρόσωποι του ελληνικού εκπαιδευτικού συνδικαλισμού είναι η
Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας (Δ.Ο.Ε.) για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση,
δηλαδή δασκάλους και νηπιαγωγούς και η Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης
Εκπαίδευσης (Ο.Λ.Μ.Ε.) που αφορά τους καθηγητές που υπηρετούν στη
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Η Δ.Ο.Ε. και η Ο.Λ.Μ.Ε. είναι οι δυο μεγαλύτερες και
πολυπληθέστερες Ομοσπονδίες, δηλαδή δευτεροβάθμια συνδικαλιστικά όργανα οι
οποίες αποτελούνται από τοπικούς συλλόγους ή ενώσεις (πρωτοβάθμια σωματεία)
στους οποίους οργανώνονται οι εκπαιδευτικοί ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή
στην οποία υπηρετούν
Και οι δυο Ομοσπονδίες εντάσσονται στη δύναμη της ανώτερης τριτοβάθμιας
συνδικαλιστικής οργάνωσης (συνομοσπονδίας) των Δημοσίων Υπαλλήλων, την
Ανώτατη Διοίκηση Ενώσεων Δημοσίων Υπαλλήλων (Α.Δ.Ε.Δ.Υ.).

Ιστορική αναδρομή
Η Ο.Λ.Μ.Ε. ιδρύθηκε το 1924 με την εκλογή τριμελούς διοικούσας επιτροπής, σε
μια εποχή ιδεολογικής, πολιτικής και οικονομικής κρίσης που ακολούθησε τη
μικρασιατική καταστροφή και δημιούργησε νέες συνθήκες και προκλήσεις για τις
συνδικαλιστικές οργανώσεις (Πηγιάκη, 2000, σ. 57). Νωρίτερα, το 1918 είχαν ιδρυθεί
η Ελληνική Γενική Συνομοσπονδία Εργατών και η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος
(Δ.Ο.Ε.), ενώ ακόμη νωρίτερα είχαν ιδρυθεί: 1873 ο Ελληνικός Διδασκαλικός
Σύλλογος (Ε.Δ.Σ.), 1878 ο Σύνδεσμος Ελλήνων Δημοδιδασκάλων (Σ.Ε.Δ.), 1914 ο
Εκπαιδευτικός Σύνδεσμος (Ε.Σ.) για τους εκπαιδευτικούς της Δευτεροβάθμιας
Εκπαίδευσης με ιδρυτή τον Δημήτρη Γληνό, που έπεσε σε αδράνεια όταν ο ιδρυτής
του ανέλαβε τη γραμματεία του Υπουργείου Παιδείας για την εφαρμογή της
μεταρρύθμισης του 1917 (Θεριανός & Κάτσικας, 2004, σ. 32).
Το «Δελτίον» της ΟΛΜΕ, βασικό βήμα της συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας,
ξεκίνησε την περιοδική έκδοσή του το 1926 (Πηγιάκη, 2000, σ. 57). Ως τότε στις
συνελεύσεις της μετείχαν ελάχιστοι περιφερειακοί Σύλλογοι, το ενδιαφέρον των
καθηγητών για την οργάνωση του κλάδου ήταν περιορισμένο και οι εσωτερικές
διαμάχες έντονες (Βασιλού-Παπαγεωργίου, 1996, σ. 34). Το ίδιο έτος η Ο.Λ.Μ.Ε.
συμμετείχε στην ίδρυση της Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων (Σ.Δ.Υ.) με την
οποία διατήρησε άμεση συνεργασία ως το 1931, οπότε η βενιζελική κυβέρνηση (1928-

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

32) προχώρησε, μετά το «ιδιώνυμο», στην ψήφιση του «Διαλυτικού Νόμου». Ο Ν.

4879/1931 «περί υπαλληλικών οργανώσεων» (Φ.Ε.Κ. 53 Α΄/6.3.1931), ανάμεσα στις
άλλες διατάξεις του, πρόβλεπε τη διάλυση της Σ.Δ.Υ.. Επέτρεπε την ίδρυση και
λειτουργία μόνο πρωτοβάθμιων κλαδικών πρωτοβάθμιων οργανώσεων δημοσίων
υπαλλήλων, απαγόρευε τη διεκδίκηση επαγγελματικών αιτημάτων, ενώ έθετε
περιορισμούς και στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι με στόχο να απομακρυνθούν από τα
συνδικάτα οι σοσιαλιστές. Τα παραπάνω οδήγησαν στην παρακμή και διάσπαση
πολλών συνδικαλιστικών οργανώσεων των δημοσίων υπαλλήλων (Αθανασιάδης,
2005, σ. 16).
Η επανίδρυση της Ο.Λ.Μ.Ε. θα γίνει με το ΙΔ’ Συνέδριό της (20/5/49), που σκοπό
είχε την προβολή του αιτήματος της «διαβάθμισης», δηλαδή την ένταξη των
καθηγητών στις κορυφές της δημοσιοϋπαλληλικής ιεραρχίας (Θεριανός & Κάτσικας,
2004, σ. 17). Το σκηνικό, όμως, πια είναι απόλυτα καθορισμένο. Συνδικαλιστική
οργάνωση των εκπαιδευτικών μπορεί να υπάρξει μόνο κάτω από την ιδεολογική
ομπρέλα της εθνικοφροσύνης (Πυρπυρής, 2010, σ. 23). Πρώτο στόχο της έθεσε τη
βαθμολογική εξέλιξη του κλάδου και πέρα από το βαθμό του διευθυντή β. Η
συνδικαλιστική δράση της πήρε τότε τη μορφή της ομαδικής υποβολής παραιτήσεων
υπηρετούντων εκπαιδευτικών (3260 παραιτήσεις), το αίτημα όμως δεν έγινε δεκτό,
πέρα από κάποιες βαθμολογικές βελτιώσεις, ενώ αυξήθηκε το μηνιαίο επίδομα με
πρόσθετη εργασία (Πηγιάκη, 2000, σ. 57).
Το 1950 θα βρει και τις δυο Ομοσπονδίες ενταγμένες στην επανιδρυμένη
Α.Δ.Ε.Δ.Υ. όμως ο Δημοσιοϋπαλληλικός Κώδικας (1811/51) θα οριοθετήσει τα
ασφυκτικά όρια κίνησης της συνδικαλιστικής τους παρουσίας. Από το σφικτό
εναγκαλισμό της απολύτως «νομιμόφρονης» Α.Δ.Ε.Δ.Υ. θα προσπαθήσουν να
αποσπαστούν οι δυο Ομοσπονδίες με το κοινό υπόμνημα που υπογράφουν στις 4-9-59
με αφορμή την κατάργηση των αιρετών εκπροσώπων των υπαλλήλων από τα
υπηρεσιακά συμβούλια. Το κοινό αυτό υπόμνημα θα είναι και η απαρχή μιας
παράλληλης πορείας. Η ακύρωση της πορείας αυτής θα αρχίσει το Νοέμβριο του 1962,
όταν η Ο.Λ.Μ.Ε. διαπραγματεύθηκε μόνη της με την κυβέρνηση το ζήτημα των
οικονομικών μέτρων για τους δημοσίους υπαλλήλους (Σαλτερής, 1998, σ. 24).
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Βασιλού-Παπαγεωργίου, 1996) (Σαλτερής, 1998)
(Πηγιάκη, 2000) (Θεριανός & Κάτσικας, 2004) κατά την περίοδο της δικτατορίας
(1967-1974) η Ο.Λ.Μ.Ε. λειτουργεί με διορισμένη διοίκηση. Χρειάζεται να
πραγματοποιηθεί η 45η Γενική Συνέλευση (1η μεταδικτατορική) για να εκλεγεί νέο
Διοικητικό Συμβούλιο με κεντρικά αιτήματα την κάθαρση από τους υποστηρικτές της
χούντας, την άρση των μισθολογικών αδικιών και την ψήφιση νέου νόμου για την
εκπαίδευση ο οποίος ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 1976 (Ν.309/76). Είχε προηγηθεί τον
Απρίλιο του 1975 η πανεκπαιδευτική συγκέντρωση στο θέατρο «Χατζηχρήστου» με
πρωτοβουλία της «Συντονιστικής Επιτροπής Εκπαιδευτικών για την κάθαρση στην
Παιδεία» (Σ.Ε.γ.Κ.Π.), που είχε κύριο αίτημα την «αποχουντοποίηση και την εξυγίανση
της εκπαιδευτικής ιεραρχίας». Η Σ.Ε.γ.Κ.Π. συγκροτήθηκε από αντιπροσώπους 1) της
ΔΑΣΚ (Δασκαλική Αναγεννητική Συνδικαλιστική Κίνηση), 2) 6 δημοκρατικά
εκλεγμένων ΕΛΜΕ, 3) της Σ.Ε. των Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών και 4) των
«απολυθέντων και μη αποκατασταθέντων». Παραβρέθηκε η Πανελλήνια Ένωση

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

Αδιόριστων Δασκάλων (Π.Ε.Α.Δ.) καθώς και «μέλος της προχουντικής ΟΛΜΕ» (Π.
Γεωργούλας), επίσης αντιπρόσωποι του συνόλου των πολιτικών κομμάτων, οι οποίοι
χαιρέτησαν την εκδήλωση και επικρότησαν την πρωτοβουλία της Σ.Ε.γ.Κ.Π.
(Σαλτερής, 1998, σ. 44).

Μεθοδολογία της έρευνας

Σκοπός της έρευνας
Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο έγινε η
μετάβαση στο νέο Δ.Σ. της Ο.Λ.Μ.Ε. και να αναλύσει όσα συνέβησαν στην 45η Γενική
Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε το 1975. Προφανώς πρόκειται για ιστορική έρευνα
αφού σύμφωνα με τον Παρασκευόπουλο (1993, σ. 14) «Η ιστορική έρευνα περιγράφει
ό,τι αναφέρεται στο παρελθόν. Η μέθοδος της περιλαμβάνει διερεύνηση, καταγραφή,
ανάλυση και ερμηνεία των συμβάντων του παρελθόντος, με σκοπό τη διατύπωση
γενικεύσεων που θεωρούνται απαραίτητες κυρίως για την κατανόηση του παρελθόντος
και σε περιορισμένη έκταση για την πρόβλεψη του μέλλοντος». Αντίστοιχα οι Cohen,
Manion, & Morrison (2007, σ. 71) αναφέρουν ότι «η ιστορική μέθοδος αποσκοπεί στο
συστηματικό εντοπισμό, την εκτίμηση και σύνθεση μαρτυριών, προκειμένου να
θεμελιωθούν γεγονότα και να συναχθούν συμπεράσματα σχετικά με συμβάντα του
παρελθόντος».
Μέθοδος της έρευνας
Για να επιτευχθεί ο σκοπός της έρευνας, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της ανάλυσης
περιεχομένου (content analysis) η οποία έχει προταθεί και καθιερωθεί ως μία εκ των
καλυτέρων τεχνικών έρευνας στους κόλπους των κοινωνικών επιστημών και των
επιστημών του ανθρώπου, εφόσον αυτή στοχεύει στην «αντικειμενική, συστηματική και
ποσοτική περιγραφή του φανερού περιεχομένου της επικοινωνίας γραπτού ή προφορικού
λόγου», με τελική επιδίωξη την ερμηνεία (Τζάνη, 2005).
Τα αναλυόμενα τεκμήρια είναι κατά κύριο λόγο τα πρακτικά της ΜΕ΄ Γενικής
Συνελεύσεως της Ο.Λ.Μ.Ε. που πραγματοποιήθηκε 7-10/7/1975 στην Αθήνα και
δευτερευόντως το φυλλάδιο που εξέδωσε η Ο.Λ.Μ.Ε. το 1983 με τίτλο «Οι καθηγητές
στα χρόνια της δικτατορίας». Οι κατηγορίες που δημιουργήθηκαν όπως προβλέπει η
μέθοδος Ανάλυσης Περιεχομένου είναι οι εξής: α) κριτική στα πεπραγμένα του
απερχόμενου Δ.Σ. β) αναφορές στην επταετία και γ) αναφορές στη σχέση του
απερχόμενου Δ.Σ. με την επταετία. Με βάση το παραπάνω σύστημα κατηγοριών
ερμηνεύθηκαν τα αναλυόμενα τεκμήρια σύμφωνα με τα ερευνητικά ερωτήματα που
τέθηκαν.
Παρ’όλα αυτά, η παραπάνω μέθοδος δεν ήταν αρκετή για την ανίχνευση των
ιδεολογικών μηνυμάτων των αναλυόμενων τεκμηρίων. Σίγουρα στόχος της μεθόδου
είναι και το λανθάνον περιεχόμενο, όμως σε κάθε κείμενο πρέπει να ερμηνευτούν όχι
µόνο τα όσα λέγονται, αλλά και όσα δεν λέγονται και αποσιωπώνται, πρακτικό κενό
που έρχεται να συμπληρώσει η Κριτική Ανάλυση Λόγου (Παγκουρέλια &
Παπαδοπούλου, 2009), ερευνητική μέθοδος που «χρησιμοποιείται κατεξοχήν για την
ανίχνευση της ιδεολογίας, δηλαδή όχι µόνο αυτών που λέγονται σε ένα κείμενο, αλλά και
αυτών που έχουν ήδη ειπωθεί αλλού και θεωρούνται δεδομένα» (Fairclough, 1995).

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

Ευρήματα της έρευνας

Έναρξη Γενικής Συνέλευσης - Εκλογή προσωρινού προεδρείου
Η 45η Γενική Συνέλευση της Ο.Λ.Μ.Ε. που αποτελεί αντικείμενο της παρούσας
έρευνας και διεξήχθη από τις 7 έως τις 10 Ιουλίου 1975 χαρακτηρίζεται ως η πρώτη
μεταδικτατορική Γενική Συνέλευση αν και πραγματοποιήθηκε σχεδόν ένα χρόνο μετά
την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (24 Ιουλίου 1974), αφού η προηγούμενη Γενική
Συνέλευση (44η) είχε γίνει στις 5 Ιουλίου 1974.
Στην έναρξη της Γενικής Συνέλευσης παίρνει το λόγο ο απερχόμενος Πρόεδρος του
Διοικητικού Συμβουλίου της Ο.Λ.Μ.Ε. κ. Μιχαήλ Ν. και κάνει έναν πρώτο
απολογισμό όχι μόνο του περασμένου συνδικαλιστικού έτους, αλλά της πενταετίας που
διετέλεσε Πρόεδρος της Ο.Λ.Μ.Ε. Ο λόγος του είναι συναισθηματικά φορτισμένος και
κάνει αρκετές αναφορές κατά της επταετίας. Επίσης υπερασπίζεται το έργο της
Ο.Λ.Μ.Ε. την αντίστοιχη περίοδο σε «πολύ δύσκολους καιρούς» Εκφράζει την πικρία
του, όταν αναφερόμενος στους συνεργάτες του τονίζει: «η ανάμνησις των ωραίων
στιγμών της δημιουργικής και ειλικρινούς συνεργασίας μας, θ’ αποτελή για μένα
λυτρωτικήν δύναμιν και γλυκύτατην ανάμνησιν μέσα εις την τόσην πικρίαν, την οποία
αναιτίως και αδικαιολογήτως και παρά πάσαν προσδοκίαν εδοκίμασα, κατά το
τελευταίον 8μηνον». Ενώ απευθυνόμενος στην ολομέλεια: «ειλικρινώς εύχομαι, ποτέ
Διοικητικό Συμβούλιον να μην δοκιμάση την θλίψην, την οδύνην, την πικρίαν, την
απογοήτευσιν αλλά και την αηδίαν την οποίαν εδοκιμάσαμεν εμείς, ως εάν είμεθα
εγκληματικαί φυσιογνωμίαι και να μην είχαμε δώσει την ψυχήν μας και την ύπαρξίν μας
και το είναι μας, για τα προβλήματα του Κλάδου».
Στη συνέχεια παίρνει το λόγο ο κ. Κατσαμπέκης Κ. απερχόμενος Γενικός
Γραμματέας της Ο.Λ.Μ.Ε. και προτείνει για προσωρινό προεδρείο της Γενικής
Συνέλευσης τους Παπαμαστοράκη Εμμ. (Ηρακλείου), Παντίδη Σταμ. (Μαγνησίας),
Βελαώρα Δημ. (Αιγιαλείας), Λεβέντη Βασ. (Δωδεκαννήσου) και Φραγκουλίδη Ιωάν.
(Κοζάνης). Ο σύνεδρος Ψαριανός Β. (Β΄ Αθηνών) αντιπροτείνει για προσωρινό
προεδρείο της Γενικής Συνέλευσης τους Τρομβούκη Πείσανδρο (Δράμας), Παντίδη
Σταμ. (Μαγνησίας), Προκόβα Κων. (Καβάλας), Αρβανίτη Γ. (Κέρκυρας) και
Φραγκουλίδη Ιωάν. (Κοζάνης) λέγοντας: «Επειδή πρόκειται για τη πρώτη
μεταδιδακτορική συνέλευση και για να επανασυνδεθούμε με την προδικτατορική
δημοκρατική περίοδο, προτείνω επειδή ανάμεσά μας υπάρχει κάποιος αντιπρόσωπος
που επανειλημμένα διετέλεσε Πρόεδρος των Δημοκρατικών Συνελεύσεων ή μάλλον
των Συνελεύσεων της Δημοκρατικής περιόδου, ο κ. Π. Τρομβούκης, τιμής ένεκεν και
για να επανασυνδεθούμε με την Δημοκρατική μας περίοδο, τον προτείνω ως
προσωρινό πρόεδρο της Γ.Σ. τιμής ένεκεν ως προς το πρόσωπό του και ως προς τη
Δημοκρατία». Η πρόταση του γίνεται δεκτή από την πλειοψηφία των συνέδρων της
Γενικής Συνέλευσης.
Ο κ. Π. Τρομβούκης ως προσωρινός πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης ευχαριστεί
τη Γενική Συνέλευση για την τιμή που του έκανε να τον δεχθεί χωρίς αντιρρήσεις ως
προσωρινό πρόεδρο της Γενικής Συνέλευσης και τονίζει ότι «έχω την τιμή να ηγούμαι
κάποιας κινήσεως η οποία προσπαθεί να δημιουργήσει μια καινούρια γραμμή πορείας
για τον Συνδικαλισμό μας η οποία θα έχει αφετηρία το συμπαγές του Κλάδου, την

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

απόλυτη ενότητα και για λόγους ευθιξίας δεν θα μπορούσα να παραμείνω Πρόεδρος του
μονίμου Προεδρείου». Επίσης, απευθύνει «εγκάρδιο και αγωνιστικό χαιρετισμό προς
την νέα Συνδικαλιστική γενεά του Κλάδου» και μάλλον προετοιμάζει το έδαφος για ό,τι
ακολουθήσει στη Γενική Συνέλευση διατυπώνοντας το ερώτημα «μήπως
διατυπώνοντας αυστηρές παρατηρήσεις εις τον έλεγχον των πεπραγμένων διασπούμε την
ενότητα;» και απαντάει «όχι κ. Συνάδελφοι, μην το φοβάστε, ο αυστηρός έλεγχος δεν
καταργεί την ενότητα, ο αυστηρός έλεγχος των πεπραγμένων της απερχόμενης
Διοικήσεως κάθε φορά δεν είναι εναντίον της ενότητος, αντίθετα είναι εποικοδομητικός
και βοηθάει εις την αποφυγήν των σφαλμάτων εις το μέλλον. Πρέπει όμως να είναι
καλόπιστος. Ο κακόπιστος έλεγχος πληγώνει και εμείς δεν πρέπει να πληγώνουμε τις
σάρκες μας».
Από την αρχή της ΜΕ΄ Γενικής Συνέλευσης γίνεται προφανές ότι υπάρχει μια
κίνηση κατά του απερχόμενου Διοικητικού Συμβουλίου στην οποία πρωτοστατούν οι
Ε.Λ.Μ.Ε. Δράμας, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Α΄ και Β΄ Αθηνών. Άλλωστε η Ε.Λ.Μ.Ε.
Δράμας από το Σεπτέμβριο του 1974 αποκτά δημοκρατικά εκλεγμένο Διοικητικό
Συμβούλιο και πρώτη ενέργεια και φροντίδα του να δηλώσει, με ανακοίνωση στις
εφημερίδες, ότι αναλαμβάνει πρωτοβουλίες ώστε να οδηγηθεί η Ομοσπονδία σε
έκτακτη Γενική Συνέλευση και εκλογές.
Εκλογή μόνιμου προεδρείου - κατανομή αντιπροσώπων
Μετά από χαιρετισμούς και διάφορα διαδικαστικά θέματα, γίνεται η εκλογή του
μόνιμου προεδρείου της Γενικής Συνέλευσης. Οι υποψήφιοι πρόεδροι είναι δύο, ο
Δοματζόγλου Κυριάκος (αναπληρωματικός αντιπρόσωπος Δράμας) και ο Τυράκης
Νικόλαος (Αχαΐας). Γίνεται ένσταση από τον Σουλιώτη Κ. κατά της υποψηφιότητας
Δοματζόγλου, επειδή συμμετέχει ως αναπληρωματικός αντιπρόσωπος της Ε.Λ.Μ.Ε.
Δράμας, ενώ ο τακτικός αντιπρόσωπος (Τρομβούκης) συμμετέχει επίσης στη Γενική
Συνέλευση. Η ένσταση απορρίπτεται αν και είναι πασιφανές ότι είναι εύλογη και αυτό
αποτελεί απόδειξη ότι η κίνηση που αγωνίζεται για τον "εκδημοκρατισμό" και την
αντικατάσταση των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της Ο.Λ.Μ.Ε. συγκεντρώνει
την απαραίτητη πλειοψηφία για να πετύχει τους σκοπούς της.
Στη Γενική Συνέλευση συμμετέχουν αντιπρόσωποι από 55 Ε.Λ.Μ.Ε., τακτικοί ή
αναπληρωματικοί. Από αυτούς 35 αντιπρόσωποι δηλώνουν ξεκάθαρα ότι
καταψηφίζουν την απερχόμενη διοίκηση, ενώ 10 αντιπρόσωποι δηλώνουν ότι
υποστηρίζουν τα πεπραγμένα του Δ.Σ. Άλλοι 10 αντιπρόσωποι δεν είναι σαφείς στην
ομιλία - τοποθέτησή τους.
Στον έλεγχο πεπραγμένων της απερχόμενης Διοίκησης της Ο.Λ.Μ.Ε.
παρουσιάζονται οι εξής κατηγορίες αντιπροσώπων: Αυτοί που σαν άτομα είναι υπέρ ή
κατά της απερχόμενης Διοίκησης και αυτοί που εκπροσωπούν την Ε.Λ.Μ.Ε τους η
οποία έχει ψηφίσει υπέρ ή κατά. Υπάρχουν κάποιοι αντιπρόσωποι οι οποίοι δείχνουν
να υποστηρίζουν με φανατισμό την άποψή τους και κάποιοι πιο μετριοπαθείς ίσως και
φοβισμένοι από την περιρέουσα ατμόσφαιρα.
Επιβεβαιώνεται η θέση του Σαλτερή (1998) ότι οι δημοκρατικές ΕΛΜΕ
λειτούργησαν σ’ αυτήν τη φάση περισσότερο ως άτυπο συντονιστικό όργανο
ανεξάρτητο από την Ομοσπονδία, παρά ως πλειοψηφούσα στη βάση ομάδα. Η κριτική

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

τους εξάλλου προς το Διοικητικό Συμβούλιο είναι περισσότερο κριτική

αντιπολιτευόμενης ομάδας που επιδιώκει τη διαδοχή, παρά ομάδας που διεκδικεί την
άμεση παραίτηση του Διοικητικού Συμβουλίου.
Στον έλεγχο πεπραγμένων του απερχόμενου Διοικητικού Συμβουλίου κυριαρχεί η
κριτική για:
 το ότι δεν παραιτήθηκε αμέσως μετά την μεταπολίτευση
 την απεργία που έγινε τον Μάρτιο
 την «κάθαρση» που δεν επιτεύχθηκε
 χρησιμοποίηση του «Δελτίου» κατά το δοκούν από την απερχόμενη διοίκηση
και
 το γλωσσικό ζήτημα
Τελικά προκύπτουν ανάλογα ψηφίσματα, αφού όπως ήδη αποδείχτηκε οι
"δημοκρατικές δυνάμεις" έχουν την απαραίτητη πλειοψηφία.
Στις αρχαιρεσίες που διεξάγονται στο τέλος του συνεδρίου, ουσιαστικά υπάρχουν
δυο «ομάδες» υποψηφίων. Αυτοί που πρόσκεινται στην απερχόμενη Διοίκηση και
αυτοί που επιθυμούν την αλλαγή στην ηγεσία της Ο.Λ.Μ.Ε. Από τις ψήφους που
λαμβάνει έκαστος υποψήφιος (Εικόνα 1) γίνεται φανερό σε ποια "ομάδα" ανήκει.

Εικόνα 1: Αποτελέσματα αρχαιρεσιών ΜΕ΄ Γενικής Συνέλευσης Ο.Λ.Μ.Ε.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιδεολογική - κομματική τοποθέτηση του κάθε

εκλεγμένου στο νέο Διοικητικό Συμβούλιο της Ο.Λ.Μ.Ε. (Εικόνα 2), σύμφωνα με τον
Σαλτερή (1998).

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

Εικόνα 2: : Ιδεολογική - κομματική τοποθέτηση μελών Δ.Σ. Ο.Λ.Μ.Ε. (Σαλτερής, 1998)

Συμπεράσματα - Επίλογος
Το 1967 παύθηκε το Διοικητικό Συμβούλιο της Ο.Λ.Μ.Ε. και αντικαταστάθηκε από
πρόσωπα τα οποία δεν είχαν εμπλακεί με το συνδικαλισμό επομένως πράγματι
πρόκειται για διορισμένο συμβούλιο. Από το 1970 και έπειτα γίνονται εκλογικές
διαδικασίες στις οποίες όμως οι υποψήφιοι ελέγχονται από τη στρατιωτική διοίκηση.
Έτσι, η μεταπολίτευση βρίσκει την ΟΛΜΕ να διοικείται από πρόσωπα τα οποία έχουν
εκλεγεί πριν την πτώση της δικτατορίας. Κάποιες Ε.Λ.Μ.Ε. (Δράμας, Θεσσαλονίκης,
Πειραιά, Α΄ και Β΄ Αθηνών) θέτουν θέμα παραίτησης και αντικατάστασής τους, δεν
καταφέρνουν όμως να συγκεντρώσουν την καταστατική πλειοψηφία που απαιτείται για
να κηρύξουν έκτακτη Γενική Συνέλευση και όταν αυτή γίνεται με πρωτοβουλία της
απερχόμενης Διοίκησης τον Ιανουάριο του 1975, δεν προκύπτει πλειοψηφικό ρεύμα
που θα απαιτήσει την παραίτησή της. Αυτό επιτυγχάνεται στην ΜΕ΄ (45η) Γενική
Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 1975. Σε αυτή τη Γενική Συνέλευση
πάντως, κανείς από τους θιασώτες της αντικατάστασης της απερχόμενης Διοίκησης της
Ο.Λ.Μ.Ε. δε χαρακτηρίζει την απερχόμενη διοίκηση ως χουντική, απλά αφήνουν
έμμεσα υπονοούμενα για να συσπειρώσουν τις λεγόμενες «δημοκρατικές δυνάμεις».
Είναι χαρακτηριστικό το ότι ο Πείσανδρος Τρομβούκης, αντιπρόσωπος της Ε.Λ.Μ.Ε.
Δράμας που πρωτοστατεί στην κίνηση για την "αποχουντοποίηση" και τον
"εκδημοκρατισμό" της Ο.Λ.Μ.Ε. και επόμενος Πρόεδρος της Ο.Λ.Μ.Ε. χρησιμοποιεί
στη Γενική Συνέλευση μια φράση που αποδίδεται στον Κωνσταντίνο Καραμανλή:
«Όπου δεν υπάρχει δημοκρατία, δεν υπάρχει συνδικαλισμός, αλλά και δημοκρατία χωρίς
συνδικαλισμό δε νοείται».

Αναφορές
Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2007). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας.
(Σ. Κυρανάκης, Μ. Μαυράκη, Χ. Μητσοπούλου, Π. Μπιθάρα, & Μ. Φιλοπούλου,
Μεταφρ.) Αθήνα: Μεταίχμιο.
Fairclough, Ν. (1995). Critical Discourse Analysis. The critical study of language.
England: Pearson Education, Longman.
Lefranc, G. (1966). Ο συνδικαλισμός. (Θ. Γ. Σάββας, Μεταφρ.) Αθήνα: Ιωάν. Ν.
Ζαχαρόπουλος.
Αθανασιάδης, Χ. (2005). Η αντιπαράθεση για τη διοίκηση της εκπαίδευσης. Η Αυγή
(Ενθετο: "Παιδεία και Κοινωνία", τχ.6), 16-19.

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018

8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης «Εκπαίδευση: Κρίσεις και Πόλεμοι»

Αθανασιάδης, Χ. (2011). Εκπαιδευτικά συνδικάτα και εκπαιδευτική πολιτική: Όψεις

του 20ού αιώνα. Στο Σ. Μπουζάκης (Επιμ.), Πανόραμα ιστορίας της εκπαίδευσης.
Όψεις και απόψεις: Νεοελληνική εκπαίδευση (1821-2010) (σσ. 1009-1030). Αθήνα:
Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός.
Βάμβουκας, Μ. Ι. (2007). Εισαγωγή στην ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και μεθοδολογία (8η
εκδ.). Αθήνα: Γρηγόρης. Αθήνα: Γρηγόρης.
Βασιλού-Παπαγεωργίου, Β. (1996). Το συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών στην
Ελλάδα: Ο ρόλος της Ο.Λ.Μ.Ε. και της Δ.Ο.Ε. στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του
1976. Αθήνα: Πατάκης.
Θεριανός, Κ., & Κάτσικας, Χ. (2004). Σύντομη ιστορία του συνδικαλιστικού
κινήματος των εκπαιδευτικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Αντιτετράδια της
Εκπαίδευσης(70), σσ. 31-34.
Μπάκας, Θ. Σ. (2001). Διδακτορική Διατριβή. Εκπαιδευτική Πολιτική και
Συνδικαλιστικό Κίνημα των Εκπαιδευτικών στην Ελλάδα μετά το 1974. Η συμβολή
της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (Δ.Ο.Ε.) στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις
της περιόδου 1974-2000. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Παιδαγωγικό Τμήμα
Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Μπουζάκης, Σ. (1986). Ο ρόλος του δασκάλου και της εκπαιδευτικής οργάνωσης στην
εισαγωγή καινοτομιών στην εκπαίδευση. Επιστημονικό Βήμα του Δασκάλου(8-10).
Παγκουρέλια, Ε., & Παπαδοπούλου, M. (2009). Κριτική Ανάλυση Λόγου – Ποιοτική
Ανάλυση Περιεχοµένου: µια πρόταση συνδυαστικής αξιοποίησης για την
ανίχνευση της ιδεολογίας των σχολικών εγχειριδίων. Επιστήµες της Αγωγής, (4).
Παρασκευόπουλος, Ι. (1993). Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας. Αθήνα: Αθηνά.
Πετάκος, Χ. (1976). Η παραγωγική θέση του εκπαιδευτικού και ο ρόλος του
εκπαιδευτικού συνδικαλισμού. Λόγος και Πράξη, σσ. 100-104.
Πετάκος, Χ. (1976, Άνοιξη). Η παραγωγική θέση του εκπαιδευτικού και ο ρόλος του
εκπαιδευτικού συνδικαλισμού. Λόγος και Πράξη, σσ. 100-104.
Πηγιάκη, Π. (2000). Εκπαιδευτική Πολιτική και Απεργία Διαρκείας. ΟΛΜΕ, 1993-1997.
Στρατηγικές εξουσίας και ιδεολογικά σύμβολα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Πυρπυρής, Π. (2010). Διδακτορική Διατριβή. Ομοσπονδία Λειτουργών Μέσης
Εκπαίδευσης (Ο.Λ.Μ.Ε.) και Εκπαιδευτική Πολιτική 1949-1967. Αθήνα: Πάντειο
Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμημα Κοινωνιολογίας.
Σαλτερής, Ν. (1998). Διδακτορική Διατριβή. Εκπαιδευτικές Ομοσπονδίες και
εκπαιδευτική ιδεολογία. Ελλάδα 1974-1989. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο
Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας.
Τζάνη, Μ. (2005). Ανάκτηση Απρίλιος 10, 2018, από Σημειώσεις για το μάθημα
"Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών":
http://benl.primedu.uoa.gr/database1/method.pdf

Αλεξανδρούπολη, 20-22 Απριλίου 2018