You are on page 1of 28

LISIA

PER L’UCCISIONE DI ERATOSTENE


Cronaca di un delitto d’onore

Testo greco (6-28)


Traduzione latina di
Repertorio lessicale

A cura di Dario Ianneci


5

VITA DI LISIA

Dionysius of Halicarnassus, De Lysia, 1

Λυσίας ὁ Κεφάλου Συρακουσίων µὲν ἦν γονέων, ἐγεννήθη δὲ Ἀθήνησι µετοικοῦντι


τῷ πατρὶ καὶ συνεπαιδεύθη τοῖς ἐπιφανεστάτοις Ἀθηναίων.

ἔτη δὲ πεντεκαίδεκα γεγονὼς εἰς Θουρίους ᾤχετο πλέων σὺν ἀδελφοῖς δυσίν,
κοινωνήσων τῆς ἀποικίας, ἣν ἔστελλον Αθηναῖοί τε καὶ ἡ ἄλλη Ἑλλὰς δωδεκάτῳ
πρότερον ἔτει τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέµου, καὶ διετέλεσεν αὐτόθι πολιτευόµενος ἐν
εὐπορίᾳ πολλῇ καὶ παιδευόµενος παρὰ Τισίᾳ τε καὶ Νικίᾳ µέχρι τῆς συµφορᾶς τῆς
κατασχούσης Ἀθηναίους ἐν Σικελίᾳ.

µετ᾽ ἐκεῖνο δὲ τὸ πάθος στασιάσαντος τοῦ δήµου ἐκπίπτει σὺν ἄλλοις τριακοσίοις
ἀττικισµὸν ἐγκληθείς.

καὶ παραγενόµενος αὖθις εἰς Ἀθήνας κατὰ ἄρχοντα Καλλίαν, ἕβδοµον καὶ
τετταρακοστὸν ἔτος ἔχων, ὡς ἄν τις εἰκάσειεν, ἐξ ἐκείνου τοῦ χρόνου διετέλεσε τὰς
διατριβὰς ποιούµενος Ἀθήνησι.

πλείστους δὲ γράψας λόγους εἰς δικαστήριά τε καὶ βουλὰς καὶ πρὸς ἐκκλησίας
εὐθέτους, πρὸς δὲ τούτοις πανηγυρικούς, ἐρωτικούς, ἐπιστολικούς, τῶν: µὲν ἔµπροσθεν
γενοµένων ῥητόρων ἢ κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον ἀκµασάντων ἠφάνισε τὰς δόξας, τῶν δὲ
ἐπιγινοµένων οὔτε πολλοῖς τισι κατέλιπεν ὑπερβολὴν οὔτ᾽ ἐν ἁπάσαις ταῖς ἰδέαις τῶν
λόγων καὶ µὰ Δί᾽ οὔ τί γε ταῖς φαυλοτάταις.
6

1. Eufileto si sposa e si fida pienamente della moglie

[6] Ἐγὼ γάρ, ὦ Ἀθηναῖοι, ἐπειδὴ ἔδοξέ µοι γῆµαι [6] Ego enim, iudices, ubi decrevi
καὶ γυναῖκα ἠγαγόµην εἰς τὴν οἰκίαν, τὸν µὲν ἄλλον nuptias conthraere, et uxorem
χρόνον οὕτω διεκείµην ὥστε µήτε λυπεῖν µήτε λίαν domum ducere, per reliquum qui-
dem tempus ita me gessit ut neque
ἐπ᾽ ἐκείνηι εἶναι ὅ τι ἂν ἐθέληι ποιεῖν, ἐφύλαττόν τε molestias crearem neque prorsus
ὡς οἷόν τε ἦν, καὶ προσεῖχον τὸν νοῦν ὥσπερ εἰκὸς ἦν. penes eam esset quaecumque vel-
let agere; sed quantum fieri po-
tuiti, ego observabam diligenter, et
animum, ut par erat, advertebam.

Cum autem puer nobis natus esset,


ἐπειδὴ δέ µοι παιδίον γίγνεται, ἐπίστευον ἤδη καὶ tum vero confidens omnia mea illi
πάντα τὰ ἐµαυτοῦ ἐκείνηι παρέδωκα, ἡγούµενος manu tradidi, nullam coniunctio-
rem necessitudinem fieri posse exi-
ταύτην οἰκειότητα µεγίστην εἶναι·
stimans

[7] ἐν µὲν οὖν τῶι πρώτωι χρόνωι, ὦ Ἀθηναῖοι, πασῶν [7] Ac initio quidem, Athenienses,
mulier era omnium optima, siqui-
ἦν βελτίστη· καὶ γὰρ οἰκονόµος δεινὴ καὶ φειδωλὸς
dem materfamilias prudens erat et
[ἀγαθὴ] καὶ ἀκριβῶς πάντα διοικοῦσα· ἐπειδὴ δέ µοι ἡ frugi omnia administrabat quam
µήτηρ ἐτελεύτησε, πάντων τῶν κακῶν ἀποθανοῦσα accuratissime, sed cum mater mea
diem obiit, omnium malorum ea
αἰτία µοι γεγένηται. mors mihi fons et origo fuit

LEXICON

αἰτία, causa εἰκὸς, naturale (normale) οἰκίαν, casa


ἀκριβῶς, con attenzione ἐµαυτοῦ, di me stesso οἰκονόµος, attenta
ἀποθανοῦσα, (quando) ἐπίστευον, mi fidavo οἷόν, quale (era possibile)
morì ἐτελεύτησε, morì παιδίον, bambino
βελτίστη, la migliore ἐφύλαττόν, stavo attento παρέδωκα, diedi
γεγένηται, è derivato ἠγαγόµην, sposai ποιεῖν, fare
γῆµαι, sposare ἡγούµενος, ritenendo προσεῖχον (νοῦν), rivol-
γυναῖκα, moglie ἤδη, oramai gevo la mente (attenzione)
δεινὴ, eccezionale λίαν, troppo φειδωλὸς, risparmiatrice
διεκείµην, mi comportavo λυπεῖν, farla soffrire χρόνωι, tempo (epoca)
διοικοῦσα, amministrare µεγίστην ὥσπερ, come
ἔδοξέ, mi parve νοῦν, attenzione ὥστε, cosicché
ἐθέληι, volesse οἰκειότητα, familiarità
7

2. La moglie viene sedotta da Eratostene

[8] ἐπ᾽ ἐκφορὰν γὰρ αὐτῆι ἀκολουθήσασα ἡ ἐµὴ [8] Elato enim corpore, cum
γυνὴ ὑπὸ τούτου τοῦ ἀνθρώπου ὀφθεῖσα χρόνωι uxor in funus prodiret, ibi ab Erato-
διαφθείρεται· ἐπιτηρῶν γὰρ τὴν θεράπαιναν τὴν εἰς sthene conspecta sensim corrumpi-
tur. Hic nempe observata ancilla
τὴν ἀγορὰν βαδίζουσαν καὶ λόγους προσφέρων quae ad forum itabat, eamque ser-
ἀπώλεσεν αὐτήν. monibus aggressus, heram perdi-
dit.

[9] Πρῶτον µὲν οὖν, ὦ ἄνδρες, (δεῖ γὰρ καὶ ταῦθ᾽ [9] Primum igitur, viri, (nam et
haec vobis narrare oportet) aedi-
ὑµῖν διηγήσασθαι) οἰκίδιον ἔστι µοι διπλοῦν, ἴσα ἔχον cula mihi est bipertita, cuius supe-
τὰ ἄνω τοῖς κάτω κατὰ τὴν γυναικωνῖτιν καὶ κατὰ τὴν riora magnitudine respondent infe-
rioribus, ac altera viris, altera feni-
ἀνδρωνῖτιν.
mis destinata sunt.
Cum autem puerum qui nobis
ἐπειδὴ δὲ τὸ παιδίον ἐγένετο ἡµῖν, ἡ µήτηρ αὐτὸ erat lactaret mater, ne, quotiens
ἐθήλαζεν· ἵνα δὲ µή, ὁπότε λοῦσθαι δέοι, κινδυνεύηι eum lavatum ire oporteret,
quidquam periclitarerur uxor per
κατὰ τῆς κλίµακος καταβαίνουσα, ἐγὼ µὲν ἄνω scalas descendens, ego supra, mu-
διηιτώµην, αἱ δὲ γυναῖκες κάτω. lieres infra, habitavimus.

LEXICON

ἀγορὰν, mercato διηγήσασθαι, raccontare κινδυνεύηι, corresse rischio


ἀκολουθήσασα, seguen- διηιτώµην, passavo il κλίµακος (κατὰ), per la
dola tempo scala
ἀνδρωνῖτιν, stanza per gli διπλοῦν, a due piani λόγους, chiacchiere
uomini ἐθήλαζεν, (lo) allattava λοῦσθαι, lavare
ἄνω, sopra (al piano di) ἐκφορὰν, funerale οἰκίδιον, stanzetta
ἀπώλεσεν, la rovinò ἐπιτηρῶν, seguendo ὁπότε (δέοι), quando
βαδίζουσαν, camminando ἐπειδὴ, quando ὀφθεῖσα, vista
γυναικωνῖτιν, ginecéo θεράπαιναν, serva παιδίον, bambino
δεῖ, bisogna ἴσα, uguale προσφέρων, rivolgendo
δέοι, fosse necessario καταβαίνουσα, scendendo
διαφθείρεται, fu sedotta κάτω, sotto (al piano di)
8

3. Eufileto non sospetta nulla del comportamento della moglie

[10] καὶ οὕτως ἤδη συνειθισµένον ἦν, ὥστε [10] Iamque id adeo consuetum
πολλάκις ἡ γυνὴ ἀπήιει κάτω καθευδήσουσα ὡς τὸ erat ut uxor saepius infra discede-
παιδίον, ἵνα τὸν τιτθὸν αὐτῶι διδῶι καὶ µὴ βοᾶι. ret dormitura ad puerum, quo illi
porrriget ubera ne vagiret.
Hoc diutius obtinuit, neque ego
καὶ ταῦτα πολὺν χρόνον οὕτως ἐγίγνετο, καὶ ἐγὼ intera quidquam mali suspicabar,
οὐδέποτε ὑπώπτευσα, ἀλλ᾽ οὕτως ἠλιθίως διεκείµην, sed tam simplici eram ingenio ut
meam uxorem omnium in civitate
ὥστε ὤιµην τὴν ἐµαυτοῦ γυναῖκα πασῶν
feminarum pudicissimam esse cre-
σωφρονεστάτην εἶναι τῶν ἐν τῆι πόλει. derem.

LEXICON

ἀπήιει, andava καθευδήσουσα, per dor- σωφρονεστάτην, la più av-


βοᾶι, grida mire veduta, la migliore
διδῶι, desse παιδίον, il bambino τιτθὸν, il seno
διεκείµην, ero disposto συνειθισµένον ἦν, ero abi- ὑπώπτευσα, sospettando
ἠλιθίως, ingenuamente tuato ὤιµην, credevo
9

4. Una volta Eufileto torna a casa prima del solito…

[11] Προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου, ὦ ἄνδρες, ἧκον µὲν [11] Interiecto tempore, iudices,
ἀπροσδοκήτως ἐξ ἀγροῦ, µετὰ δὲ τὸ δεῖπνον τὸ redii rure insperatus; atque a coena
παιδίον ἐβόα καὶ ἐδυσκόλαινεν ὑπὸ τῆς θεραπαίνης vagiebat puer et quiritabatur, qui-
ppe quem ancilla data opera contri-
ἐπίτηδες λυπούµενον, ἵνα ταῦτα ποιῆι· stavit ut haec faceret:

ὁ γὰρ ἄνθρωπος ἔνδον ἦν· ὕστερον γὰρ ἅπαντα homo enim intus erat; namque
ἐπυθόµην. postea rem intellexi.

LEXICON

ἀγροῦ, (dalla) campagna ἐδυσκόλαινεν, era irre- λυπούµενον, (a farlo) stare


ἅπαντα, tutto quieto male
ἀπροσδοκήτως, all’improv- ἔνδον, dentro παιδίον, bambino
viso ἐπίτηδες, apposta ποιῆι, facesse
δεῖπνον, pranzo ἐπυθόµην, seppi προϊόντος, passando
ἐβόα, gridava, piangeva ἧκον, giunsi ὕστερον, dopo
θεραπαίνης, la serva
10

5. La moglie con malizia lo chiude in una stanza per tutta la notte

[12] καὶ ἐγὼ τὴν γυναῖκα ἀπιέναι ἐκέλευον καὶ [12] Ego uxorem iussi abire pue-
δοῦναι τῶι παιδίωι τὸν τιτθόν, ἵνα παύσηται κλᾶον. ruloque mammas praebere, quo ille
ἡ δὲ τὸ µὲν πρῶτον οὐκ ἤθελεν, ὡς ἂν ἀσµένη µε vagire desineret. Nolebat illa pri-
mum, quasi cupide me conspicata
ἑωρακυῖα ἥκοντα διὰ χρόνου· ἐπειδὴ δὲ ἐγὼ post diutinam moram in aedes re-
ὠργιζόµην καὶ ἐκέλευον αὐτίκα ἀπιέναι, «ἵνα σύ γε» versum. Ubi vero stomachabar et
instabam ut abiret, “Nimirum – in-
ἔφη «πειρᾶις ἐνταῦθα τὴν παιδίσκην· καὶ πρότερον δὲ
quit – ut tu hoc ancillam tentes, si-
µεθύων εἷλκες αὐτήν». cut et nuper ebrius trahebas”
[13] κἀγὼ µὲν ἐγέλων, ἐκείνη δὲ ἀναστᾶσα καὶ [13] Ridebam ego; illa assurgens
ἀπιοῦσα προστίθησι τὴν θύραν, προσποιουµένη protinus et egressa, ostium post se
adduxit quasi per ludum,
παίζειν, καὶ τὴν κλεῖν ἐφέλκεται. exemitque clavem.
κἀγὼ τούτων οὐδὲν ἐνθυµούµενος οὐδ᾽ ὑπονοῶν
Ego nihil prorsus cogitans, nihil
ἐκάθευδον ἄσµενος, ἥκων ἐξ ἀγροῦ. suspicans, suaviter dormiebam, ut-
pote qui ex agro redierim

LEXICON

ἀγροῦ, dal campo ἐνθυµούµενος, (non) ba- παιδίσκην, la servetta


ἀναστᾶσα, alzatasi dando (per nulla) παίζειν, scherzare
ἀπιέναι, andare ἐφέλκεται, tirare (la porta) παύσηται, smettesse
ἀπιοῦσα, andando ἑωρακυῖα, avendomi visto πειρᾶις, (tu) ci provi
ἀσµένη, con piacere ἤθελεν, voleva προσποιουµένη, fingendo
ἄσµενος, contento ἥκοντα, arrivato προστίθησι, si tira (accosta)
αὐτίκα, allora ἥκων, essendo arrivato πρότερον, prima
δοῦναι, dare θύραν, la porta τιτθόν, il seno
ἐγέλων, ridevo κἀγὼ, ed io ὑπονοῶν, sospettando
εἷλκες, cercavi di adescarla κλᾶον, (di) piangere ὠργιζόµην, ero arrabbiato
ἐκάθευδον, dormivo κλεῖν, chiudere
ἐκέλευον, ordinai µεθύων, ubriaco
11

6. Eufileto sente strani rumori nella notte, ma non sospetta di nulla

[14] ἐπειδὴ δὲ ἦν πρὸς ἡµέραν, ἧκεν ἐκείνη καὶ τὴν [14] Ubi coepit lucescere, venit
θύραν ἀνέωιξεν. ἐροµένου δέ µου τί αἱ θύραι νύκτωρ illa foresque aperuit. Cum sciscita-
ψοφοῖεν, ἔφασκε τὸν λύχνον ἀποσβεσθῆναι τὸν παρὰ rer unde ianuae noctu crepuerint,
ait lucernam quae iuxta puerum
τῶι παιδίωι, εἶτα ἐκ τῶν γειτόνων ἐνάψασθαι. erat casu fuisse extinctam, quare se
ἐσιώπων ἐγὼ καὶ ταῦτα οὕτως ἔχειν ἡγούµην. ex vicinia eam accendisse. Obticui,
et ita se rem habere arbitrabar.
Cerussa autem, Athenienses,
ἔδοξε δέ µοι, ὦ ἄνδρες, τὸ πρόσωπον ἐψιµυθιῶσθαι,
mihi videbatur obtini eius facies,
τοῦ ἀδελφοῦ τεθνεῶτος οὔπω τριάκονθ᾽ ἡµέρας· quamquam ipsius frater vix triginta
ὅµως δ᾽ οὐδ᾽ οὕτως οὐδὲν εἰπὼν περὶ τοῦ πράγµατος ante dies obierat. Sed neque sic
quidquam de re locutus, foras abii
ἐξελθὼν ὠιχόµην ἔξω σιωπῆι. silens

LEXICON

ἀδελφοῦ, fratello ἐροµένου, chiedendo (io) πράγµατος,


ἀνέωιξεν, aprì ἐσιώπων, rimasi in silenzio πρόσωπον, il viso
ἀποσβεσθῆναι, si era ἔφασκε, disse σιωπῆι, in silenzio
spento ἐψιµυθιῶσθαι, era truccata τεθνεῶτος, (essendo)
γειτόνων, i vicini ἡγούµην, pensavo morto
ἔδοξε, sembrò (a me) θύραι, le porte τριάκονθ᾽, trenta
εἰπὼν, dicendo λύχνον, il lume ψοφοῖεν, avessero fatto ru-
ἐνάψασθαι, accendere νύκτωρ, di notte more
ἐξελθὼν, volendo ὅµως, tuttavia ὠιχόµην, me ne andai
ἔξω, fuori οὐδὲν, per niente
12

7. Un’antica amante di Eratostene mette in sospetto Eufileto

[15] Μετὰ δὲ ταῦτα, ὦ ἄνδρες, χρόνου µεταξὺ [15] Post haec, o viri, cum plu-
διαγενοµένου καὶ ἐµοῦ πολὺ ἀπολελειµµένου τῶν sculum temporis intercessissit, ert
ἐµαυτοῦ κακῶν, προσέρχεταί µοί τις πρεσβῦτις meae domesticae calamitates me
longe fugerent, ad me accedit ve-
ἄνθρωπος, ὑπὸ γυναικὸς ὑποπεµφθεῖσα ἣν ἐκεῖνος tula quaedam, submissa a muliere
ἐµοίχευεν, ὡς ἐγὼ ὕστερον ἤκουον· quapiam quacum ille antehac con-
sueverat, ut ego deinceps intellexi.
Illa quippe irata et iniuriose se-
αὕτη δὲ ὀργιζοµένη καὶ ἀδικεῖσθαι νοµίζουσα, ὅτι
cum agi repuntas quod ad se ille, ut
οὐκέτι ὁµοίως ἐφοίτα παρ᾽ αὐτήν, ἐφύλαττεν ἕως olim, non ventitaret, observabat,
ἐξηῦρεν ὅ τι εἴη τὸ αἴτιον. donec quid causae esset rescivisset.

LEXICON

ἀδικεῖσθαι, essere oltrag- ἐξηῦρεν, scoprì (trovò) οὐκέτι, non più


giato ἐφοίτα, frequentava πρεσβῦτις, una vecchia
αἴτιον, causa ἐφύλαττεν, stava attenta προσέρχεταί, si avvicina (a
ἀπολελειµµένου, ero ἕως, fino a che me)
molto lontano (non sapevo) ἤκουον, ascoltavo ὑποπεµφθεῖσα, inviata
διαγενοµένου, trascorso µεταξὺ, nel frattempo ὕστερον, dopo
εἴη (ὅ τι εἴη), qual fosse νοµίζουσα, credendo
ἐµοίχευεν, commetteva ὀργιζοµένη, arrabbiata
adulterio, mi tradiva ὅτι, che
13

8. Una vecchia svela la tresca ad Eufileto

[16] προσελθοῦσα οὖν µοι ἐγγὺς ἡ ἄνθρωπος τῆς [16] Me igitur iuxta aedes meas
οἰκίας τῆς ἐµῆς ἐπιτηροῦσα, «Εὐφίλητε» ἔφη praestolata anus, compellans.
«µηδεµιᾶι πολυπραγµοσύνηι προσεληλυθέναι µε “Euphilete – ait – ne me ad te acce-
dere putes ex nimia aliqua curiosi-
νόµιζε πρὸς σέ· ὁ γὰρ ἀνὴρ ὁ ὑβρίζων εἰς σὲ καὶ τὴν tate: vir enim qui te tuamque
σὴν γυναῖκα ἐχθρὸς ὢν ἡµῖν τυγχάνει. uxorem contumelia afficit, nobis
quoque est inimicus.
Si comprehenderis ancillam
ἐὰν οὖν λάβηις τὴν θεράπαιναν τὴν εἰς ἀγορὰν
quae itat ad forum et ministrat vo-
βαδίζουσαν καὶ διακονοῦσαν ὑµῖν καὶ βασανίσηις, bis, quaestionemque habueris, to-
ἅπαντα πεύσηι». «ἔστι δ᾽» ἔφη «Ἐρατοσθένης Ὀῆθεν tam rem cognosceris. Est autem, in-
quit, Eratothenes Oensis, qui non
ὁ ταῦτα πράττων, ὃς οὐ µόνον τὴν σὴν γυναῖκα tuam solummodo uxorem, sed
διέφθαρκεν ἀλλὰ καὶ ἄλλας πολλάς· ταύτην γὰρ alias quoque bene multas constu-
τέχνην ἔχει». pravit: hanc enim artem excercet”

LEXICON

ἀγορὰν, mercato Ἐρατοσθένης, Eratostene πολυπραγµοσύνηι, briga,


βαδίζουσαν, camminava di Oe (Ὀῆ-θεν) curiosità
βασανίσηις (ἐὰν), (se la) ἐχθρὸς, nemico, rivale πράττων, agendo
torturi θεράπαιναν, serva προσεληλυθέναι, sono ve-
διακονοῦσαν, che era al se- λάβηις, catturi (prendi) nuta da te
rivizio di µηδεµιᾶι, nessuna προσελθοῦσα, avvicinatasi
διέφθαρκεν, ha rovinato νόµιζε, credi τέχνην, arte (occupazione)
ἐὰν, se, qualora οἰκίας, casa, famiglia τυγχάνει (ὢν), si trova ad
ἐγγὺς, vicino πεύσηι, credi essere
ἐπιτηροῦσα, seguendola ὑβρίζων, oltraggiando
14

9. Eufileto turbato ripensa a quanto accaduto

[17] ταῦτα εἰποῦσα, ὦ ἄνδρες, ἐκείνη µὲν [17] Haec locuta, Athenienses,
ἀπηλλάγη, ἐγὼ δ᾽ εὐθέως ἐταραττόµην, καὶ πάντα abiit; ego vero conturbabar, omnia-
µου εἰς τὴν γνώµην εἰσήιει, καὶ µεστὸς ἦν ὑποψίας, que mihi in mentem simul ve-
niebant, et suspicione plenus cogi-
ἐνθυµούµενος µὲν ὡς ἀπεκλήισθην ἐν τῶι δωµατίωι, tabam me in cubiculo fuisse occlu-
ἀναµιµνηισκόµενος δὲ ὅτι ἐν ἐκείνηι τῆι νυκτὶ ἐψόφει sum, recordati illa nocte crepuisse
utramque ianuam, interiorem et
ἡ µέταυλος θύρα καὶ ἡ αὔλειος, ὃ οὐδέποτε ἐγένετο,
anticam, quod numquam antea fac-
ἔδοξέ τέ µοι ἡ γυνὴ ἐψιµυθιῶσθαι. tum erat, ac demum uxor mihi visa
erat cerussata.

ταῦτά µου πάντα εἰς τὴν γνώµην εἰσήιει, καὶ Haec, inquam, omnia mihi in
mentem veniebant, et eram suspi-
µεστὸς ἦν ὑποψίας. cione plenus.

LEXICON

ἀναµιµνηισκόµενος, ricor- εἰποῦσα, avendo detto (ciò) ἐψόφει, avevano fatto ru-
dandomi εἰσήιει, (mi) more
ἀπεκλήισθην, ero stato ἐνθυµούµενος, riflettendo θύρα, porta
chiuso ἐταραττόµην, rimasi scon- µεστὸς, pieno
ἀπηλλάγη, se ne andò volto µέταυλος (θύρα), (porta)
αὔλειος, cortile εὐθέως, subito interna
γνώµην, mente, animo ἐψιµυθιῶσθαι, truccata (in νυκτὶ, di notte
δωµατίωι, (nella) stanza viso) οὐδέποτε, mai
ἔδοξέ, sembrò ὑποψίας, sospetto
15

10. Eufileto interroga la serva che conosce la tresca

[18] ἐλθὼν δὲ οἴκαδε ἐκέλευον ἀκολουθεῖν µοι τὴν [18] Domum reversus iussi an-
θεράπαιναν εἰς τὴν ἀγοράν, ἀγαγὼν δ᾽ αὐτὴν ὡς τῶν cillam me sequi in forum. Quam
ἐπιτηδείων τινὰ ἔλεγον ὅτι ἐγὼ πάντα εἴην cum ad meorum familiarium quen-
dam adduxisse, dixi me omnia
πεπυσµένος τὰ γιγνόµενα ἐν τῆι οἰκίαι· «σοὶ οὖν» quae domi fiebant plane perspecta
ἔφην «ἔξεστι δυοῖν ὁπότερον βούλει ἑλέσθαι, ἢ habere. “Tibi igitur, inquiebam, ex
duabus utram malis conditionem
µαστιγωθεῖσαν εἰς µύλωνα ἐµπεσεῖν καὶ µηδέποτε
licet eligere, aut verberibus caesam
παύσασθαι κακοῖς τοιούτοις συνεχοµένην, ἢ in pistrinum detrudi, ubi malis te-
κατειποῦσαν ἅπαντα τἀληθῆ µηδὲν παθεῖν κακόν, nebris finem nunquam habituris,
aut quae vera sunt indicantem nihil
ἀλλὰ συγγνώµης παρ᾽ ἐµοῦ τυχεῖν τῶν quidquam mali perpeti, at delicto-
ἡµαρτηµένων. rum tuorum a me consequi veniam.
Cave autem mentiare, sed omnia
ψεύσηι δὲ µηδέν, ἀλλὰ πάντα τἀληθῆ λέγε».
eloquere quae vera sint”.

LEXICON

ἀγαγὼν, avendola con- ἐπιτηδείων, vicini (di casa) παύσασθαι, aver fine
dotta ἡµαρτηµένων (τῶν), degli πεπυσµένος (εἴην), ero
ἀγοράν, mercato errori (commessi) stato informato
ἀκολουθεῖν, seguire (me) θεράπαιναν, serva συγγνώµης, perdono
βούλει, vuole κατειποῦσαν, ammettendo συνεχοµένην, (di essere)
γιγνόµενα (τὰ), (le cose) µαστιγωθεῖσαν, frustata sottoposta
successe µηδέποτε, mai τἀληθῆ, la verità (le cose
δυοῖν, due µύλωνα, mulino vere)
ἐκέλευον, ordinai οἴκαδε, verso casa τυχεῖν, capitare
ἑλέσθαι, prendere οἰκίαι, in casa ψεύσηι… µηδέν, non men-
ἐµπεσεῖν, gettare ὁπότερον… ἢ, (utrum…an; tire in niente
ἔξεστι (σοὶ), è possibile (a se…oppure)
te) παθεῖν, subire
16

11. La serva prima tenta di negare, poi confessa

[19] κἀκείνη τὸ µὲν πρῶτον ἔξαρνος ἦν, καὶ ποιεῖν [19] Illa primum negabat firmi-
ἐκέλευεν ὅ τι βούλοµαι· οὐδὲν γὰρ εἰδέναι· ἐπειδὴ δὲ ter, meque exsequi iubebat
ἐγὼ ἐµνήσθην Ἐρατοσθένους πρὸς αὐτήν, καὶ εἶπον quodcumque animo collibitum es-
set meo; se enim nihil conscire.
ὅτι οὗτος ὁ φοιτῶν εἴη πρὸς τὴν γυναῖκα, ἐξεπλάγη Cum vero Eratosthenem nominavi,
ἡγησαµένη µε πάντα ἀκριβῶς ἐγνωκέναι. atque illum dixi ventitare ad
uxorem meam, tunc valde perculsa
est, existimans me totam rem ut ge-
sta erat compertam habere,

LEXICON

ἀκριβῶς, con cura ἐξεπλάγη, fu colpita (ri- οὗτος, costui


ἐγνωκέναι, conoscessi mase sbigottita) ποιεῖν, fare
εἰδέναι, sapeva ἡγησαµένη, avendo rite- πρῶτον (τὸ), dapprima
ἐκέλευεν, ordinò nuto φοιτῶν (ὁ), colui che fre-
ἐµνήσθην, (le) ricordai κἀκείνη, e quella quentava
ἔξαρνος, negava (era reni- λαβοῦσα, avendo preso
tente) οὐδὲν, niente
17

12. La serva racconta tutto ad Eufileto

[20] καὶ τότε ἤδη πρὸς τὰ γόνατά µου πεσοῦσα, καὶ [20] Ac tum demum ad genua
πίστιν παρ᾽ ἐµοῦ λαβοῦσα µηδὲν πείσεσθαι κακόν, mea procidens, fide a me accepta se
κατηγόρει πρῶτον µὲν ὡς µετὰ τὴν ἐκφορὰν αὐτῆι nihil quidquam mali passuram, in-
dicium fecit; primum, ut ipsa post
προσίοι, ἔπειτα ὡς αὐτὴ τελευτῶσα εἰσαγγείλειε καὶ aliquot moras illius sermones ad
ὡς ἐκείνη τῶι χρόνωι πεισθείη, καὶ τὰς εἰσόδους οἷς heram tulerit, ut hera tandem per-
suasa sit; quibus viis modisque ille
τρόποις προσιεῖτο, καὶ ὡς Θεσµοφορίοις ἐµοῦ ἐν
ad hanc accesserit; quo pacto The-
ἀγρῶι ὄντος ὤιχετο εἰς τὸ ἱερὸν µετὰ τῆς µητρὸς τῆς smophoriis, dum ego rure de-
ἐκείνου· καὶ τἆλλα τὰ γενόµενα πάντα ἀκριβῶς gebam, uxor mea profecta fuerit ad
templum matre illius comitante; et
διηγήσατο. reliqua omnia quae gesta erant ac-
curate narravit.
[21] ἐπειδὴ δὲ πάντα εἴρητο αὐτῆι, εἶπον ἐγώ, [21] Facto indicio, “Cave, in-
«ὅπως τοίνυν ταῦτα µηδεὶς ἀνθρώπων πεύσεται· εἰ δὲ quiebam, quisquam a te rem resci-
scat; aliter quae inter nos conve-
µή, οὐδέν σοι κύριον ἔσται τῶν πρὸς ἔµ᾽ nere, prorsus irrita erunt.
ὡµολογηµένων. Volo autem te mihi haec ipsa
ἀξιῶ δέ σε ἐπ᾽ αὐτοφώρωι ταῦτά µοι ἐπιδεῖξαι· ἐγὼ commostrare; nihili mihi verbis
opus est; oportet rem manifesto vi-
γὰρ οὐδὲν δέοµαι λόγων, ἀλλὰ τὸ ἔργον φανερὸν
deam, utrum ita se habeant
γενέσθαι, εἴπερ οὕτως ἔχει».

LEXICON

ἀκριβῶς, con cura ἐπιδεῖξαι, mostrare πεύσεται, (nessuno) sappia


ἀξιῶ, ritengo giusto ἔργον, fatto (concreto) πίστιν, garanzia
αὐτοφώρωι, sul fatto Θεσµοφορίοις, Tesmoforie προσιεῖτο, (egli) veniva
γόνατά, le ginocchia κακόν (µηδὲν), male προσίοι, si fosse avvicinato
δέοµαι, (non) ho bisogno κατηγόρει, dichiara τελευτῶσα, alla fine
διηγήσατο, narrò κύριον, garanzia τρόποις, modi
εἴρητο, fu raccontato λόγων, parole φανερὸν, evidente
εἰσαγγείλειε, gli avesse in- ὄντος, (mentre) ero ὤιχετο, andò
viato dei πείσεσθαι, avrebbe patito ὡµολογηµένων (τῶν),
εἰσόδους, entrate (in casa) πεσοῦσα, gettatasi delle cose promesse
ἐκφορὰν, il funerale πεισθείη, fu persuasa
18

13. Eufileto invita a pranzo un amico e alcuni conoscenti

[22] ὡµολόγει ταῦτα ποιήσειν. καὶ µετὰ ταῦτα [22] Id omne illa in se recepi.
διεγένοντο ἡµέραι τέτταρες ἢ πέντε, […] ὡς ἐγὼ Post haec intercesserunt dies quat-
µεγάλοις ὑµῖν τεκµηρίοις ἐπιδείξω. tuor vel quinque, ut vobis ego vali-
dissimis argumentis ostendam.
Sed non praemittam quae ul-
πρῶτον δὲ διηγήσασθαι βούλοµαι τὰ πραχθέντα timo die facta sint.
τῆι τελευταίαι ἡµέραι.

Sostratus erat amicus mihi et fa-


Σώστρατος ἦν µοι ἐπιτήδειος καὶ φίλος. τούτωι miliaris. Huic sub vesperam ex
ἡλίου δεδυκότος ἰόντι ἐξ ἀγροῦ ἀπήντησα. agro revertenti obviam factus,
sciensque tam sero redeuntem nihil
εἰδὼς δ᾽ ἐγὼ ὅτι τηνικαῦτα ἀφιγµένος οὐδὲν ἂν eorum quae necessaria erant domi
καταλήψοιτο οἴκοι τῶν ἐπιτηδείων, ἐκέλευον nacturum, iussi mecum coenaret.
Domum igitur ad me profecti et in
συνδειπνεῖν· καὶ ἐλθόντες οἴκαδε ὡς ἐµέ, ἀναβάντες
superiora conscendentes, coenavi-
εἰς τὸ ὑπερῶιον ἐδειπνοῦµεν. mus.

LEXICON

ἀναβάντες, saliti ἐπιδείξω, mostrerò ποιήσειν, avrebbe fatto


ἀπήντησα, (lo) incontrai ἐπιτήδειος, familiare πραχθέντα (τὰ), le cose
ἀφιγµένος, giunto ἐπιτηδείων, delle cose ne- fatte
βούλοµαι, voglio cessarie (cibo) συνδειπνεῖν, pranzare in-
δεδυκότος (ἡλίου), al tra- ἡµέραι, giornata (dat.) sieme
monto del sole ἰόντι, tornando (dal campo) τεκµηρίοις, prove
διεγένοντο, passarono καταλήψοιτο, avrebbe tro- τελευταίαι, nell’ultima
διηγήσασθαι, raccontare vato τέτταρες, quattro
ἐδειπνοῦµεν, cenammo οἴκαδε, a casa τηνικαῦτα, allora
εἰδὼς, sapendo che οἴκοι, in casa ὑπερῶιον, al piano supe-
ἐκέλευον, (lo) invitai οὐδὲν, niente riore
ἐλθόντες, venuti πέντε, cinque ὡµολόγει, promette
19

14. Nella notte sorprende in flagrante gli amanti e chiama i vicini

[23] ἐπειδὴ δὲ καλῶς αὐτῶι εἶχεν, ἐκεῖνος µὲν [23] Cum vero ille bene se cura-
ἀπιὼν ὤιχετο, ἐγὼ δ᾽ ἐκάθευδον. visset, domum abiit, ego autem cu-
ὁ δ᾽ Ἐρατοσθένης, ὦ ἄνδρες, εἰσέρχεται, καὶ ἡ bitum ivi. Interim Eratosthenes, o
viri, ingreditur, et ancilla statim
θεράπαινα ἐπεγείρασά µε εὐθὺς φράζει ὅτι ἔνδον mihi excitato narrat hominem intus
ἐστί. κἀγὼ εἰπὼν ἐκείνηι ἐπιµελεῖσθαι τῆς θύρας, esse.

καταβὰς σιωπῆι ἐξέρχοµαι, καὶ ἀφικνοῦµαι ὡς τὸν Quam ubi admonui ut ianuam
curaret diligenter, descendo et fo-
καὶ τόν, καὶ τοὺς µὲν <οὐκ> ἔνδον κατέλαβον, τοὺς δὲ
ras exeo tacite; ad hos, ad illos ac-
οὐδ᾽ ἐπιδηµοῦντας ηὗρον. cedo; erant quos domi offendi,
erant etiam quos peregre profectos
intellexi

LEXICON

ἀπιὼν, andando via ἐπεγείρασά, svegliando θύρας, le porte


ἀφικνοῦµαι, giungo (me) κἀγὼ, ed io
εἰπὼν, dicendo ἐπιδηµοῦντας, nel demo καταβὰς, sceso giù
εἰσέρχεται, entra (in città) κατέλαβον, sorpresi
εἶχεν (καλῶς), stava bene ἐπιµελεῖσθαι, σιωπῆι, in silenzio
ἐκάθευδον, (mi misi a) dor- εὐθὺς, subito φράζει, dice
mire ηὗρον, trovai ὤιχετο, se ne andò
ἐξέρχοµαι, esco fuori θεράπαινα, la serva
20

15. Eufileto con gli amici irrompe nella stanza degli amanti

[24] παραλαβὼν δ᾽ ὡς οἷόν τε ἦν πλείστους ἐκ τῶν [24] Assumptis igitur ex iis qui
παρόντων ἐβάδιζον. καὶ δᾶιδας λαβόντες ἐκ τοῦ aderant quam plurimis, redeo; et
ἐγγύτατα καπηλείου εἰσερχόµεθα, ἀνεωιγµένης τῆς faces nacti ex caupona quae erat in
vicinia, ingredimur, ianuis apertis
θύρας καὶ ὑπὸ τῆς ἀνθρώπου παρεσκευασµένης. et a muliere paratis.
ὤσαντες δὲ τὴν θύραν τοῦ δωµατίου οἱ µὲν πρῶτοι Tum vero protrusis foribus cu-
εἰσιόντες ἔτι εἴδοµεν αὐτὸν κατακείµενον παρὰ τῆι biculi, qui primi ingressi fuimus,
hominem conspeximus adhuc
γυναικί, οἱ δ᾽ ὕστερον ἐν τῆι κλίνηι γυµνὸν ἑστηκότα.
uxori meae accubantem, qui serius,
nudum in lecto stantem.

LEXICON

ἀνεωιγµένης, lasciando καπηλείου, bottega


aperta κατακείµενον, che giaceva
γυµνὸν, nudo κλίνηι, scala
δᾶιδας, le fiaccole λαβόντες, avendo preso
δωµατίου, la stanza οἷόν (ὡς οἷόν τε ἦν), per quanto possibile
ἐβάδιζον, mi recai παραλαβὼν, avendo radunato
ἐγγύτατα, molto vicino παρεσκευασµένης, predisposta
εἴδοµεν, vedemmo παρόντων, i presenti
εἰσερχόµεθα, entrammo πλείστους, moltissimi, la maggior parte
εἰσιόντες, entrati πρῶτοι, i primi (quelli davanti)
ἑστηκότα, che stava ὕστερον (οἱ δ᾽), (quelli di) dietro
θύραν, la porta ὤσαντες, avendo spinto
21

16. Eufileto uccide Eratostene secondo la legge

[25] ἐγὼ δ᾽, ὦ ἄνδρες, πατάξας καταβάλλω αὐτόν, [25] Equidem, Athenienses,
καὶ τὼ χεῖρε περιαγαγὼν εἰς τοὔπισθεν καὶ δήσας eum ictu prosterno, et manus post
ἠρώτων διὰ τί ὑβρίζει εἰς τὴν οἰκίαν τὴν ἐµὴν εἰσιών. tergum reducens et vinciens, inter-
rogavi quare tam contumeliose
egisset, domum meam pro moecho
ingressus.

κἀκεῖνος ἀδικεῖν µὲν ὡµολόγει, ἠντεβόλει δὲ καὶ Ille confessus factam a se fuisse
iniuriam, suppliciter me orabat ne
ἱκέτευε µὴ ἀποκτεῖναι ἀλλ᾽ ἀργύριον πράξασθαι.
ipsum interficerem, sed pecunia
muti exigerem.
[26] ἐγὼ δ᾽ εἶπον ὅτι «οὐκ ἐγώ σε ἀποκτενῶ, ἀλλ᾽ ὁ [26] Respondi: “Non ego te in-
τῆς πόλεως νόµος, ὃν σὺ παραβαίνων περὶ ἐλάττονος terficiam, sed interficiet lex civitatis
quam tu prae voluptate contempsi-
τῶν ἡδονῶν ἐποιήσω, καὶ µᾶλλον εἵλου τοιοῦτον
sti, qui maluisti tale facinum pa-
ἁµάρτηµα ἐξαµαρτάνειν εἰς τὴν γυναῖκα τὴν ἐµὴν trare advversus meam uxorem libe-
καὶ εἰς τοὺς παῖδας τοὺς ἐµοὺς ἢ τοῖς νόµοις rosque meos, quam legibus obtem-
perare atquae moribus vivere com-
πείθεσθαι καὶ κόσµιος εἶναι». positis”

LEXICON

ἀδικεῖν, offendere ἐξαµαρτάνειν, commettere παραβαίνων, trasgredendo


ἁµάρτηµα, colpa ἐποιήσω, hai stimato πατάξας, avendolo colpito
ἀποκτεῖναι, uccidere ἡδονῶν, piaceri πείθεσθαι, ubbidire
ἀποκτενῶ, uccido ἠντεβόλει, supplicava περιαγαγὼν, cingendolo
ἀργύριον, denaro ἠρώτων, gli chiesi πράξασθαι, avrebbe offerto
δήσας, avendolo legato ἱκέτευε, supplicava τοὔπισθεν, da dietro
εἵλου, hai preferito κἀκεῖνος, e lui ὑβρίζει, oltraggia, offende
εἶπον, dissi καταβάλλω, lo atterro χεῖρε, le mani
εἰσιών, entrando κόσµιος, in modo ordinato ὡµολόγει, ammette, rico-
ἐλάττονος (περὶ), (stimare) νόµος, la legge nosce
meno οἰκίαν, casa, famiglia
22

17. L’uccisione dell’amante della moglie è stata un’azione “legittima”

[27] οὕτως, ὦ ἄνδρες, ἐκεῖνος τούτων ἔτυχεν ὧνπερ [27] Ita, o viri, ea ille consecutus
οἱ νόµοι κελεύουσι τοὺς τὰ τοιαῦτα πράττοντας, οὐκ est quae lex eos consequi velit qui
εἰσαρπασθεὶς ἐκ τῆς ὁδοῦ, οὐδ᾽ ἐπὶ τὴν ἑστίαν talia facinora perpetrare sustinent,
non correptus e via, neque ad fo-
καταφυγών, ὥσπερ οὗτοι λέγουσι· cum confugiens, ut isti praedicant.
πῶς γὰρ ἄν, ὅστις ἐν τῶι δωµατίωι πληγεὶς Quo pacto enim potuit, qui sta-
κατέπεσεν εὐθύς, περιέστρεψα δ᾽ αὐτοῦ τὼ χεῖρε, tim in cubiculo concidit a me per-
culsus? Manus autem a tergo revi-
ἔνδον δὲ ἦσαν ἄνθρωποι τοσοῦτοι, οὓς διαφυγεῖν οὐκ
nxi, ac tot homines intus erant quos
ἐδύνατο, οὔτε σίδηρον οὔτε ξύλον οὔτε ἄλλο οὐδὲν ille effugere non poterat, neque
ἔχων, ὧι τοὺς εἰσελθόντας ἂν ἠµύνατο. ferro, neque fuste, neque telo quoli-
bet armatus, quo se adversus in-
gressos defenderet.

LEXICON

διαφυγεῖν, evitare, fuggire καταφυγών, scappato πῶς, in che modo


δωµατίωι, (nella) stanza κατέπεσεν, cadde σίδηρον, ferro (arma)
ἐδύνατο, poteva κελεύουσι, ordinano τοιαῦτα, tali cose
εἰσαρπασθεὶς, strappato νόµοι, le leggi τοσοῦτοι, così tanti
εἰσελθόντας, entrati ξύλον, legno χεῖρε, le mani
ἔνδον, dentro ὁδοῦ, via ὧνπερ, le quali (appunto)
ἑστίαν, focolare περιέστρεψα, si rivolse ὥσπερ, come
ἔτυχεν, avvenne che πληγεὶς, colpito
εὐθύς, subito πράττοντας (τοὺς), (coloro
ἠµύνατο, respingere che) fanno
23

18. Gli accusatori di Eufileto hanno torto ad accusarlo

[28] ἀλλ᾽, ὦ ἄνδρες, οἶµαι καὶ ὑµᾶς εἰδέναι ὅτι οἱ µὴ [28] Verum enim vero, Athe-
τὰ δίκαια πράττοντες οὐχ ὁµολογοῦσι τοὺς ἐχθροὺς nienses, vos omnes scire existimo,
λέγειν ἀληθῆ, ἀλλ᾽ αὐτοὶ ψευδόµενοι καὶ τὰ τοιαῦτα viros iniusta facientes non fateri ad-
versarios suos vera dicere, sed
µηχανώµενοι ὀργὰς τοῖς ἀκούουσι κατὰ τῶν τὰ δίκαια mendaciis et pravis artibus instruc-
πραττόντων παρασκευάζουσι. tos, animos audientium contra eos
qui iusta faciunt irritare.
Πρῶτον µὲν οὖν ἀνάγνωθι τὸν νόµον.
Primum igitur recita legem.

LEXICON

ἀκούουσι, ascoltano οἶµαι, credo


ἀληθῆ, la verità ὁµολογοῦσι, riconoscono
ἀνάγνωθι, sappiate ὀργὰς, rabbia, collera
δίκαια, le cose giuste ὅτι, che
εἰδέναι, sapere παρασκευάζουσι, preparano
ἐχθροὺς, nemici πράττοντες (οἱ µὴ), coloro che non praticano
µηχανώµενοι, avversan- πραττόντων (τῶν), di coloro che praticano
domi τοιαῦτα, cose di questo tipo
νόµον, le legge ψευδόµενοι, mentendo
24

LESSICO

ἀγαγὼν < ἄγω, avendola con- ἀποσβεσθῆναι < διαφθείρεται < διαφθείρω, è
dotta ἀποσβέννυµι, si era spento (stata) sedotta, rovinata
ἀγορὰν, mercato ἀπροσδοκήτως, all’improv- διαφυγεῖν < διαφεύγω, evi-
ἀγροῦ, (dalla) campagna viso tare
ἀγροῦ, dal campo ἀπώλεσεν < ἀπόλλυµι, la ro- διδῶι < δίδωµι, desse
ἀδελφοῦ, fratello vinò διεγένοντο < διαγίγνοµαι,
ἀδικεῖν < ἀδικῶ, offendere ἀργύριον, denaro passarono
ἀδικεῖσθαι, essere oltraggiato ἀσµένη, con piacere διεκείµην < διάκειµαι, ero di-
αἰτία, causa ἄσµενος, contento sposto
αἴτιον, causa αὔλειος, cortile διεκείµην < διάκειµαι, mi
ἀκολουθεῖν < ἀκολουθέω, se- αὐτίκα, allora comportavo
guire (me) αὐτοφώρωι, sul fatto διέφθαρκεν < διαφθείρω, ha
ἀκολουθήσασα, seguendola ἀφιγµένος < ἀφικνοῦµαι, rovinato
ἀκούουσι, ascoltano giunto διηγήσασθαι < διηγέοµαι,
ἀκριβῶς, con cura ἀφικνοῦµαι < ἀφικνοῦµαι, raccontare
ἀληθῆ, la verità giungo διηγήσατο < διηγέοµαι, narrò
ἁµάρτηµα, colpa διηιτώµην < διαιτάω, passavo
ἀναβάντες < ἀναβαίνω, saliti βαδίζουσαν < βαδίζω, cammi- il tempo
ἀνάγνωθι < ἀναγιγνώσκω, nando δίκαια, le cose giuste
sappiate βασανίσηις (ἐὰν) < διοικοῦσα < διοικῶ, ammini-
ἀναµιµνηισκόµενος < βασανίζω, (se la) torturi strare
ἀναµιµνῄσκω, ricordandomi βελτίστη, la migliore διπλοῦν, a due piani
ἀναστᾶσα < ἀνίστηµι, alza- βοᾶι, grida δοῦναι < δίδωµι, dare
tasi βούλει, vuole δυοῖν, due
ἀνδρωνῖτιν, stanza per gli uo- βούλοµαι, voglio δωµατίου, la stanza
mini δωµατίωι, (nella) stanza
ἀνεωιγµένης < ἀνοίγω, la- γεγένηται < γίγνοµαι, è deri-
sciando aperta vato ἐὰν, se
ἀνέωιξεν < ἀνοίγω, aprì γειτόνων, i vicini ἐβάδιζον < βαδίζω, mi recai
ἄνω, sopra (al piano di) γῆµαι < γαµέω, sposare ἐβόα, gridava
ἀξιῶ, ritengo giusto γιγνόµενα, le cose successe ἐγγὺς, vicino
ἅπαντα, tutto γνώµην, mente ἐγγύτατα, molto vicino
ἀπεκλήισθην < ἀποκλείω, γόνατά, le ginocchia ἐγέλων < γελάω, ridevo
ero stato chiuso γυµνὸν, nudo ἐγνωκέναι < γιγνώσκω, cono-
ἀπήιει, andava γυναῖκα, moglie scessi
ἀπηλλάγη, se ne andò γυναικωνῖτιν, ginecéo ἐδειπνοῦµεν < δειπνέω, ce-
ἀπήντησα < ἀπαντάω, (lo) in- nammo
contrai δᾶιδας, le fiaccole ἔδοξε, sembrò (a me)
ἀπιέναι < ἄπειµι, andare δεδυκότος (ἡλίου) < δύω, al ἐδύνατο, poteva
ἀπιοῦσα < ἄπειµι, andando tramonto del sole ἐδυσκόλαινεν, era irrequieto
ἀπιὼν < ἄπειµι, andando via δεῖ, bisogna ἐθέληι, volesse
ἀποθανοῦσα < ἀποθνῄσκω, δεινὴ, eccezionale ἐθήλαζεν < θηλάζω, (lo) allat-
(quando) morì δεῖπνον, pranzo tava
ἀποκτεῖναι < ἀποκτείνω, uc- δέοι, fosse necessario εἰδέναι < οἶδα, sapere
cidere δέοµαι, (non) ho bisogno εἴδοµεν < ὁράω, vedemmo
ἀποκτενῶ < ἀποκτείνω, uc- δήσας < δῶ, avendolo legato εἰδὼς < οἶδα, sapendo che
cido διαγενοµένου < διαγίγνοµαι, εἴη (ὅ τι εἴη), qual fosse
ἀπολελειµµένου < ἀπολείπω, trascorso εἰκὸς, naturale (normale)
ero molto lontano (non sa- διακονοῦσαν < διακονῶ, che εἷλκες < ἕλκω, cercavi di ade-
pevo) era al serivizio di scarla
25

εἵλου < αἱρέω, hai preferito ἐξηῦρεν < ἐξευρίσκω, scoprì ἐψιµυθιῶσθαι < ψιµυθιόω,
εἶπον < λέγω, dissi (trovò) truccata (in viso)
εἰποῦσα < λέγω, avendo detto ἔξω, fuori ἐψόφει < ψοφέω, avevano
(ciò) ἐπεγείρασά < ἐπεγείρω, sve- fatto rumore
εἰπὼν < λέγω, dicendo gliando (me) ἑωρακυῖα < ὁρῶ, avendomi
εἴρητο < λέγω, fu raccontato ἐπειδὴ, quando visto
εἰσαγγείλειε < εἰσαγγέλλω, ἐπιδεῖξαι < ἐπιδείκνυµι, mo- ἕως, fino a che
gli avesse inviato dei strare
εἰσαρπασθεὶς < εἰσαρπάζω, ἐπιδείξω < ἐπιδείκνυµι, mo- ἠγαγόµην < ἄγω, sposai
strappato strerò ἡγησαµένη < ἡγοῦµαι,
εἰσελθόντας < εἰσέρχοµαι, ἐπιδηµοῦντας, nel demo (in avendo ritenuto
entrati città) ἡγούµενος < ἡγοῦµαι, rite-
εἰσέρχεται < εἰσέρχοµαι, en- ἐπιµελεῖσθαι < ἐπιµέλοµαι, nendo
tra curarsi ἡγούµην < ἡγοῦµαι, ritenni
εἰσερχόµεθα < εἰσέρχοµαι, ἐπίστευον < πιστεύω, mi fi- ἤδη, oramai
entrammo davo ἡδονῶν, piaceri
εἰσήιει < εἴσειµι, (mi) ἐπιτήδειος, familiare ἤθελεν < ἐθέλω, voleva
εἰσιόντες < εἴσειµι, entrati ἐπιτηδείων, delle cose neces- ἧκον < ἥκω, giunsi
εἰσιών < εἴσειµι, entrando sarie (cibo) ἥκοντα < ἥκω, arrivato
εἰσόδους, entrate (in casa) ἐπιτηδείων, vicini (di casa) ἤκουον < ἀκούω, ascoltavo
εἶχεν (καλῶς), stava bene ἐπίτηδες, apposta ἥκων < ἥκω, essendo arrivato
ἐκάθευδον < καθεύδω, dor- ἐπιτηροῦσα < ἐπιτηρῶ, se- ἠλιθίως < ἁµαρτάνω, inge-
mivo guendola nuamente
ἐκέλευεν < κελεύω, ordinò ἐπιτηρῶν < ἐπιτηρῶ, seguen- ἡµαρτηµένων (τῶν) <
ἐκέλευον < κελεύω, (lo) invi- dola ἁµαρτάνω, degli errori (com-
tai ἐποιήσω < ποιέω, hai stimato messi)
ἐκφορὰν, funerale ἐπυθόµην < πυνθάνοµαι, ἡµέραι, giornata (dat.)
ἐλάττονος (περὶ), (stimare) seppi ἠµύνατο < ἀµύνω, respingere
meno ἔργον, fatto (concreto) ἠντεβόλει < ἀντιβολέω, sup-
ἑλέσθαι < αἱρέω, prendere ἐροµένου < ἐρωτῶ, chiedendo plicava
ἐλθόντες < ἔρχοµαι, venuti (io) ἠρώτων, gli chiesi
ἐµαυτοῦ, di me stesso ἐσιώπων < σιωπάω, rimasi in ηὗρον < εὑρίσκω, trovai
ἐµνήσθην < µιµνῄσκω, (le) ri- silenzio
cordai ἑστηκότα < ἵστηµι, che stava θεράπαινα, la serva
ἐµοίχευεν < µοιχεύω, com- ἑστίαν, focolare Θεσµοφορίοις, Tesmoforie
metteva adulterio ἐταραττόµην < ταράσσω, ri- θύρα, porta
ἐµπεσεῖν < ἐµπίπτω, gettare masi sconvolto
ἐνάψασθαι < ἐνάπτω, accen- ἐτελεύτησε < τελευτάω, morì ἱκέτευε < ἱκετεύω, supplicava
dere ἔτυχεν < τυγχάνω, avvenne ἰόντι < εἶµι, tornando (dal
ἔνδον, dentro che campo)
ἐνθυµούµενος < ἐνθυµοῦµαι, εὐθέως, subito ἴσα, uguale
riflettendo εὐθὺς, subito
ἐξαµαρτάνειν < ἔφασκε < φάσκω, disse κἀγὼ, ed io
ἐξαµαρτάνω, commettere ἐφέλκεται < ἐφέλκω, tirare (la καθευδήσουσα < καθεύδω,
ἔξαρνος, negava (era reni- porta) per dormire
tente) ἐφοίτα < φοιτάω, frequentava κἀκείνη, e quella
ἐξελθὼν < ἐξέρχοµαι, vo- ἐφύλαττεν < φυλάσσω, stava κἀκεῖνος, e lui
lendo attenta κακόν (µηδὲν), male
ἐξεπλάγη < ἐκπλήσσω, fu ἐφύλαττόν < φυλάσσω, stavo καπηλείου, bottega
colpita (rimase sbigottita) attento καταβαίνουσα < καταβαίνω,
ἐξέρχοµαι, esco fuori ἐχθρὸς, nemico scendendo
ἔξεστι (σοὶ), è possibile (a te) ἐχθροὺς, nemici
26

καταβάλλω < καταβάλλω, lo µηδέποτε, mai παραλαβὼν <


atterro µηχανώµενοι < µηχανῶµαι, παραλαµβάνω, avendo radu-
καταβὰς < καταβάλλω, sceso avversandomi nato
giù µύλωνα, mulino παρασκευάζουσι <
κατακείµενον < κατάκειµαι, παρασκευάζω, preparano
che giaceva νόµιζε < νοµίζω, credi παρέδωκα < παραδίδωµι,
καταλήψοιτο < νοµίζουσα < νοµίζω, cre- diedi
καταλαµβάνω, avrebbe tro- dendo παρεσκευασµένης <
vato νόµος, la legge παρασκευάζω, predisposta
καταφυγών < καταφεύγω, νοῦν, attenzione παρόντων, i presenti
scappato νυκτὶ, di notte πατάξας < πατάσσω, aven-
κατειποῦσαν, ammettendo νύκτωρ, di notte dolo colpito
κατέλαβον < καταλαµβάνω, παύσασθαι < παύω, aver fine
sorpresi ξύλον, legno παύσηται < παύω, smettesse
κατέπεσεν < καταπίπτω, πείθεσθαι < πείθω, ubbidire
cadde ὁδοῦ, via πειρᾶις, (tu) ci provi
κατηγόρει < κατηγορέω, ac- οἴκαδε, a casa πείσεσθαι < πείθω, avrebbe
cusa οἰκειότητα, familiarità patito
κάτω, sotto (al piano di) οἰκίαι, in casa πεισθείη < πείθω, fu persuasa
κελεύουσι < κελεύω, ordi- οἰκίδιον, stanzetta πέντε, cinque
nano οἴκοι, in casa πεπυσµένος (εἴην) <
κινδυνεύηι < κινδυνεύω, cor- οἰκονόµος, attenta πυνθάνοµαι, ero stato infor-
resse rischio οἶµαι < οἴοµαι, credo mato
κλᾶον < κλαίω, (di) piangere οἷόν, quale (era possibile) περιαγαγὼν, cingendolo
κλεῖν, chiudere οἷόν (ὡς οἷόν τε ἦν), per περιέστρεψα < περιστρέφω,
κλίµακος (κατὰ), per la scala quanto possibile si rivolse
κλίνηι, scala ὁµολογοῦσι < ὁµολογέω, ri- πεσοῦσα < πίπτω, gettatasi
κόσµιος, in modo ordinato conoscono πεύσεται < πυνθάνοµαι, (nes-
κύριον, garanzia ὅµως, tuttavia suno) sappia
ὄντος < εἰµί, (mentre) ero πεύσηι < πυνθάνοµαι, credi
λάβηις, catturi (prendi) ὁπότε (δέοι), quando πίστιν, garanzia
λαβόντες < λαµβάνω, avendo ὁπότερον… ἢ, (utrum…an; πλείστους, moltissimi
preso se…oppure) πληγεὶς < πλήσσω, colpito
λαβοῦσα < λαµβάνω, avendo ὀργὰς, rabbia ποιεῖν, fare
preso ὀργιζοµένη < ὀργίζω, arrab- ποιῆι < ποιέω, facesse
λίαν, troppo biata ποιήσειν < ποιέω, avrebbe
λόγους, chiacchiere ὅτι, che fatto
λόγων, parole οὐδὲν, niente πολυπραγµοσύνηι, briga
λοῦσθαι < λούω, lavare οὐδὲν, per niente πράγµατος, fatto
λυπεῖν < λυπέω, farla soffrire οὐδέποτε, mai πράξασθαι < πράττω,
λυπούµενον < λυπέω, (a οὐκέτι, non più avrebbe offerto
farlo) stare male οὗτος, costui πράττοντας (τοὺς) < πράττω,
λύχνον, il lume ὀφθεῖσα < ὁρῶ, vista (coloro che) fanno
πράττοντες (οἱ µὴ) < πράττω,
µαστιγωθεῖσαν < µαστιγῶ, παθεῖν < πάσχω, subire coloro che non praticano
frustata παιδίον, bambino πραττόντων (τῶν) < πράττω,
µεθύων < µεθύω, ubriaco παιδίσκην, la servetta di coloro che praticano
µεστὸς, pieno παίζειν < παίζω, scherzare πράττων < πράττω, agendo
µεταξὺ, nel frattempo παραβαίνων < παραβαίνω, πραχθέντα (τὰ) < πράττω, le
µέταυλος (θύρα), (porta) in- trasgredendo cose fatte
terna πρεσβῦτις, una vecchia
µηδεµιᾶι, nessuna προϊόντος, passando
27

προσεῖχον (νοῦν) < προσέχω, σωφρονεστάτην, la più avve- ὕστερον (οἱ δ᾽), (quelli di) die-
rivolgevo la mente (atten- duta tro
zione)
προσεληλυθέναι < τἀληθῆ, la verità (le cose vere) φανερὸν, evidente
προσέρχοµαι, sono venuta da τεθνεῶτος < θνῄσκω, (es- φειδωλὸς, risparmiatrice
te sendo) morto φοιτῶν (ὁ) < φοιτῶ, colui che
προσελθοῦσα < τεκµηρίοις, prove frequentava
προσέρχοµαι, avvicinatasi τελευταίαι, ultima φράζει < φράζω, dice
προσέρχεταί < προσέρχοµαι, τελευτῶσα < τελευτῶ, alla
si avvicina (a me) fine χεῖρε, le mani
προσιεῖτο < πρόσειµι, andava τέτταρες, quattro χρόνωι, tempo (epoca)
προσίοι < πρόσειµι, si fosse τέχνην, arte (occupazione)
avvicinato τηνικαῦτα, allora ψευδόµενοι < ψεύδω, men-
προσποιουµένη < προσποιῶ, τιτθὸν, il seno tendo
fingendo τοιαῦτα, tali cose ψεύσηι… µηδέν < ψεύδω, non
προστίθησι < προστίθηµι, si τοσοῦτοι, così tanti mentire in niente
tira τοὔπισθεν, da dietro ψοφοῖεν < ψοφέω, avessero
προσφέρων < προσφέρω, ri- τριάκονθ᾽, trenta fatto rumore
volgendo τρόποις, modi
πρόσωπον, il viso τυγχάνει (ὢν) < τυγχάνω, si ὤιµην, credevo
πρότερον, prima trova ad essere ὤιχετο < οἴχοµαι, andò
πρῶτοι, i primi (quelli da- τυχεῖν < τυγχάνω, capitare ὤιχετο < οἴχοµαι, se ne andò
vanti) ὠιχόµην, me ne andai
πρῶτον (τὸ), dapprima ὑβρίζει < ὑβρίζω, oltraggia ὡµολόγει < ὁµολογέω, pro-
πῶς, in che modo ὑβρίζων < ὑβρίζω, oltrag- mette
giando ὡµολογηµένων (τῶν) <
σίδηρον, ferro (arma) ὑπερῶιον, al piano superiore ὁµολογέω, delle cose pro-
σιωπῆι, in silenzio ὑπονοῶν < ὑπονοῶ, sospet- messe
συγγνώµης, perdono tando ὧνπερ, le quali (appunto)
συνδειπνεῖν < συνδειπνεῖν, ὑποπεµφθεῖσα < ἀποπέµπω, ὠργιζόµην < ὀργίζω, ero ar-
pranzare insieme inviata rabbiato
συνειθισµένον ἦν < ὑποψίας, sospetto ὤσαντες < ὠθῶ, avendo
συνεθίζω, ero abituato ὑπώπτευσα < ὑποπτεύω, so- spinto
συνεχοµένην < συνέχω, sot- spettando ὥσπερ, come
toposta ὕστερον, dopo ὥστε, cosicché
28

You might also like