ΣΕΙΡΑ ccΑΟΓΙΚΗ ΑΑΤΡΕΙΑ))

ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
ΝΥΣΣΗΣ

ΕΙΣ ΤΟΝ ΒΙΟΝ

ΤΟΥ ΜΩΥΣΕΩΣ

ΕΙΣΛΓΩΓΗ-ΚΕΙΜΕΝΟ-ΜΕΤΛΦΡΛΣΗ-ΣΧΟΛΙΛ
Άpχιμ. ΠΛΓΚΡΛΤΙΟΥ ΜΠΡΟΥΣΛΛΗ

«Θείφ καλυφθει'ς ό βραδύγλωσσος γνόφφ

έρρητόρευσε τόν θεόγραφον νόμον.
Ίλύν yάρ έκτινάξας όμματος νόου,
όρi) τόν νΟvτα
καί μυείται Πνεύματος γνώσιν,
γεραίρων ένθέοις τοίς άσμασιν»
(ει'ρμός Α ' ώδής Κανόνος Πεντηκοστής) ·

ΕΚΛΟΣΕΙΣ ΛΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΛΙΛΚΟΝΙΛΣ

ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΛΛΟΣ .

ΟΥ ΒΙΟΥ ΜΩΥΣΕΩΣ
ΥΝΟΜΟΘΕΤΟΥ
'Ή
~τ· ΑΡΕΤΉΝ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ
ουσιν οί τών ίππικών άγώνων φ!λ~θε,~
• αύτών σπουδαζομένοις έν ταις μι -
ρ κaν μηδέν προθυμίας είς τάχ~ς έ~ει,
, - πε ί νίκην σπουδής έπιβοω.σιν νω­
~~ δ:όμφ σύμπεριάγοvτες .και ~αρα~Ι
rν {ζ~vσιν εlς δξυτέραν δρμην τον ή~Οf
~ α α τ~ίς ίπποις καί άvτί μάστιγο~ ν
rες μ τείνοvτές τε καί έπισείο~τ~ς.. ουχ_δ­
ν ιιρο , . τη' ν νίκην αυτα ποιοvν­
a γινομενα προς ....;. τε
{ τ- πρός τούς άγωνιζομένους φ_ων11
'νι;ισπ~υδήν ύπό προθυμiας έπισημαι~ο·
κώ καί αύτός ποιείν, φiλων_μοι ~~ι ~ ιcα-
δτι σου κατά τό τής άρετης στα ιο
~έvου τώ θείφ δρ6μφ καί πρός τ:ό ~~:~:
πυ~οίς τε καί κούφοις συντε ,
~:φωνώ τε καί tπισπεύδω κα~ έπιτ~ινd
ί.ο . διακελεύομαι. Ποιώ δέ ταυτα ουκ
rπ~ς τοuτο φερόμενος, άλλ • ώς ιiyαπητφ
nδοvήν χαριζόμενος. ,mt
ι έπιστολής fiν πρώην διεπέμ'!'ω ταυ ..•.,
.ρ . ί τό γενέσθαι σοι τινα παρ
1ς την α τησιν ώήθη"4
• "'ο'ν τέλειον βίον, πρέπειν .
~v εις •· ., έ - λcyομ
ljιtv σοi τι χρήσιμον ισως κ των . ε
δέ ,,.οUτο πάντως ούκ dχρηστον τ~ r
•· ύπ6δειγμα. Εl γαρ· ήμ είς, οι το ι
~ιθείαςz
;τέρωνJ τάξει προτεταγμένοι πρεπειv ο
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΜΩΥΣΕΩΣ
ΤΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤΟΥ
"Η
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
l. "Επαθα κι έγώ, άγαπητέ μου φίλε, αύτό που παθαίνουν δ­
σοι nαθιάζονται στόν ιππόδρομο παρακολουθώντας τους άγώ­
8
νες. 0πως έκείνοι, κι οταν άκόμη ό άναβάτης που δποστηρί­
ζουν δf:ν ύστερεί καθόλου σε ταχύτητα, γεμάτοι άπό άγωνία για
tή νίκη, φωνάζουν καi τόν παροτρύνουν με τα μάτια καρφωμέ­
να πάνω του καi. τόν παρακινοϋν σε έντονότερη προσΠάθεια, ~­
τσι μοϋ φαίνεται πώς ένεργώ κι έγώ, άδελφέ μου. Καi καθώς έ­
πίνοι ~βοκατεβάζουν τα χέρια, σαν να κρατοϋν μαστίγιο καi
νά τό 1C't\JΠΟϋν στόν άέρα για να κάνουν τό άλογο να τρέξει, δχι
βέβαια γιατi πιστεύουν πως δλα αύτα συντελοϋν στήν κατά­
1
ιτηση τi'jς νίκης , άλλα γιατi κατέχονται άπό εύνοϊκη διάθεση
tai tήν ικφράζουν με τi.ς φωνες κ'αi τi.ς χειρονομίες, κάπως ~τσι
8Jμιεριφέρομαι άπέναντί σου κι tγώ. Γιατi ένώ έσU άγωνίζεσαι
μt hιτυχία στό στάδιο τfjς άρετfjς, βαδίζοντας γοργα καi. άθό­
ρορα το δρόμο τοϋ Θεοϋ, για να κατακτήσεις «τό βραβείο τfjς
σ6ρdνιας dήσης» (Φιλιπ. 3, 14), ερχομαι έγrο να ξεφωνίζω καi
σt αραιcινώ ιcαi να προσπαθώ να σε πείσω να αύξήσεις Πιν
tά σου με την έπιμέλεια. Καi τό κάνω αύτό όχι βέβαια ά­
ιιbοιο ώρελη tνθουσιασμό, άλλα άπό βαθια εύχαρίστηση, έ­
σt θεωρώ άγαπητό μου παιδί.
ι Γιαtί θεώρησα χρέος μου, να άπαντήσω στην έπιστολή
ιοό μοϋ Ιστειλες πρόσφατα καi. με την όποία μοϋ ζητοϋ­
d δώσω κάποια συμβουλη για τόν τέλειο βίο. Κι ανά-
8νtροιώ\νει καμια άλλη ώφέλεια για σένα άπό τα λεγό­
• δμιος δπιοσδήποτε θα σοϋ ε{ναι χρήσιμο τό παρά­
'ιtις wρόθuμης ftιαπόκρισης 2 • Γιατi δταν έγώ, που ~χω ά­
~ ινεuματιιcfι «ιιτρότητα3 τόσων ψυχών καi ε{μαι γέ-
 S2 ΜΕΡΟΣ Α' ΙΣΤΟΡΙΑ
16. Λέγεται τοίvυν δ Μωυσής τεχθήναι μέν, ότε ζωο­
γονείσθαι τό άρρεν έίι τοίς τικτομένοις δ. του τυράννου νό­
μος διεκώλυε, προλαβείν δε τfί χάριτι πάσαν την ύπό τοv
χρόνου γινομένην συνεισφοράν· καί εύθι)ς άπό σπαργά­
νων άστείος όφθείς δκνον έμποιήσαι τοίς γεννησαμένοις
θανάτφ τόν τοιούτον έξαφανίσαι· 17. εlθ' tδς ύπερίσχυεν
ή άπειλη του τυράννου, μη άπλώς έρριφήναι τψ pείθρφ
τοu Νείλου, άλλ • έκτεθείς κιβωτψ τινι, άσφάλτφ, καί
πίσσα κατά τάς άρμονlας διαχρισθεlσrι, ο(Jτω δοθήναι τφ
pεύματι (τούτο γάρ ol δι • έπιμελείας τά κατ· αύτόν ι'στο­
ρήσαvτες διηγήσαvτο)· θείας δέ τινος δυνάμεως την κι­
βωτόν κυβερνώσης, έπί τινα κατά τό πλάγιον δχθην έ­
ξορμισθήναι, αύτομάτως τής κιβωτο.u κατ· έκείνο τό μέ­
ρος ύπό τής φοράς τών ύδάτων έκκυμανθείσης· τής δε θυ­
γατρός του βασιλέως έπιούσης τοι)ς λειμώνας τής δχθης έ­
κείνης ύ έτυχεν ή κιβωτός έποκείλασα, εύρημα γενέσθαι
τfί βασιλίδι, βρεφικώς έμβοήσας τfί λάρνακι· όφθείς δε
μετά τής έπιφαινομέvης αύτψ χάριτος, εύθι)ς οlκειώσα­
σθαι δι • εύνοίας την βασιλίδα καί εlς υlou τάξιν άναλη­
φθήναι· άποστραφείς δε φυσικώς την άλλόφυλον θηλήν, έ­
πη1οί11 τινί τών πρός γένους οίκείων άνατραφήναι τψ μη-
τρώφ μαζψ. ·
_ 1~. •Εκβ~ς δ~ ήδη την ήλικίαν τών παίδων, έν βασιλι­
κrι τrι τροφrι και παιδευθείς την έξωθεν 20 παίδευσιν, {j δό­
ξης ένομlζετο παρά τοίς έξωθεν ούχ έλέσθαι ούδ • έτι κα­
ταδέξαι:θα~ τ_ην ,σεσοφισμέvην έκείvην δμολογείν μητέρα
ύπερ εις υιου ταξιν είσεποιήθη, άλλ • έπί την κατά φύσιν
έπανελθείν πάλιν καί τοίς δμοφύλοις έγκαταμιχθήναι · μά­
χης δε συστάσης Έβραίφ τινί πρός .Αίγύπτιον συμμαχή­
σαl τε τφ οίκείφ καί άνελείν τόν άλλόφυλον· εlτα συμ­
πλακέντων άλλήλοις 'Εβραίων δύο τινών, καταστέλλειν
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΩΥΣΗ
16. 'Αναφέρει, λοιπόν, ή διήγηση δη δ Μωυσής γεννήθηκ:ε .
την tποχη πού δ νόμος τοϋ Φαραώ άπαγόρευε την Απιβίωση
τών παιδιών των 'Εβραίων, δταν αότά ~ταν άγόρια. Κατόρθωσε
δμως χάρη στην όμορφιά του νά μην άποτίσει την είσφορά του
στούς δύσκ:ολους tκ:είνους κ:αιρούς. • Επειδη δηλαδη οί γονεiς
του παρατήρησαν άμέσως μετά τή γέννησή του τη γλυκ:ύτητα
τής fκ:φρασής του, δίστασαν νά θανατώσουν ενα τέτοιο παιδί.
17. ·Αργότερα δμως, tπειδfι ύπερίσχυσε στην κ:αρδιά τους δ φό­
βος τοϋ τυράννου, τόν ερριξαν στά νερά τοϋ ποταμοί> Νείλου,
άλλά δχι άπρόσεκ:τα, παρά μόνο άφοϋ τόν τοποθέτησαν μέσα
σε ενα κ:ιβώτιο στεγανοποιημένο με άσφαλτο κ:αi πίσσα. Κι ε­
τσ~ τόν άφησαν νά παρασυρθεi άπό τό ρεϋμα. ·ολα αότά τάμα­
θαίνουμε άπό τiς διηγήσεις των tστορικ:rον που περιγράφουν τη
ζωή του με ξεχωριστη φροντίδα. 'Αλλά τό κ:ιβώτιο, tπειδη τό
δδηγοϋσε κ:άποια θεϊκ:η δύναμη, επλεε μέχρι πού ή ροη τοϋ πο­
ταμοϋ τό εφερε σε μιά έσοχή της δχθης κ:ι tκ:εi σταμάτησε. την
άλλη μέρα τόν βρf\κ:ε ή κ:όρη τοt βασιλιά, που περπατοϋσε στά
λιβάδια τής δχθης, στό σημείο δπου tξόκ:ειλε τό κ:ιβώτιο, άπό
τό κ:λάμα πού άκ:ουσε. ·οταν ε{δε πόσο όμορφο ~ταν τό βρέφος
τό περιποιήθηκ:ε άμέσως κ:ι άνέλαβε νά τό άναθρέψει σάν παιδί
της. Κι tπειδη αύτός άπό φυσικ:η ροπη άποστράφηκ:ε τό ξένο
γάλα, μετά άπό tπέμβαση μερικ:ών πού γνώριζαν τους γονεiς
του, άνατράφηκ:ε με τό μητρικ:ό γάλα.
18. Κι άφοϋ πέρασε την παιδικ:ή του ήλικ:ία μέσα στά άνά­
20
κτορα κ:αi μορφώθηκ:ε με τη σοφία τοϋ κ:όσμου , πράγμα που
φαινόταν στους κ:οσμικ:ούς ώς δόξα, δεν προτίμησε άλλά οϋτε
καi κ:αταδέχτηκ:ε νά άναγνωρίζει την πλασματικ:η έκ:είνη μητέ­
ρα, άπό την δποίa ε{χε υίοθετηθεi, άλλά tπανf\λθε στη φυσικ:ή
του μητέρα κ:αi συμβίωσε με τους δμοεθνεiς του. Κι δταν βρέ­
θηκ:ε μπροστά στη συμπλοκ:η ~νός 'Εβραίου με κ:άποιον Αtγύ­
πτιο, τάχθηκ:ε με τό μέρος τοϋ δμοφύλου του κ:ι tξόντωσε τόν t-
χθρό. WΕπειτα, όταν ~λθαν στά χέρια δυό 'Εβραiοι μεταξύ

, ΘΕΩΡΙΑ
ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΟΥ ΜΩΥΣΕΩΣ ΒΙΟΝ
· J. 'Ότε καταφθείρεσθαι τό dρρεν δ τυpαwικός διέκε-.
λεύετο ν6μος, τ6τε γεwaται δ Μωυσής. Πώς οδν τήν συν­
τυχικήν του άνδρός γένvησιν tκ προαιρέσεως ήμείς μι­
1
μησόμεθα; Ού γάρ δή καί τουτο τών tφ • ήμίν εlναι, πάν­
τως tρεί τις, ώστε μιμήσασθαί τινα τ'fj καθ· έαυτόν γεwή1
σει τόν εύδ6κιμον τόκον. •Αλλ • οόδέv χαλεπόν tκ του
δοκουvτος δυσχερεστέρου τής μιμήσεως dρξασθαι. 1. Τίς
γάρ ούκ οlδεν δτι πάν τό tν άλλοιώσει κείμενον ούδέποτtι
αύτό tφ • έαυτου μένει, άλλ ·έτερον tξ έτέρου γίνεται πάνιιι
τοτε, πρός τό κρείττον ή πρός τό χείρον άεi τής άλλοιώ­
σεως2 ένεργουμέvης; Νοείσθω δέ καθ• ύπόθεσιν. Ή μέν
γάρ ύλική τε καί tμπαθεστέρα διάθεσις, πρός ήν ή άν­
θρωπίνη φύσις κατολισθαlνουσα φέρεται, τό θήλυ 3 τfjς
ζωής, δ τφ τυράννφ φίλον tστί ζωογονούμενον· τό δέκα­
τεσκληκ6ς τε καί σύντονον τής άρετfjς δ άνδρώδης τό­
κος, δ πολέμιος τφ τυράwφ καί πρ6ς tπανάστασιν τής
4
άρχής αύτου ύποπτος. 3. Λεί ούν τό άλλοιούμενον πάvτω~
που άεί γεwάσθαι. Οό γάρ liν τι τών πάντοτε ώσαύτως t-
χ6ντων tν τ'{j τρεπτ'{j φύσει θεωρηθείη. Τό δέ οδτω γεwa1
σθαι οόκ tξ άλλοτρίας tστίν δρμής, καθ' δμοιότητα . τών
σωματικώς τό συμβάν άπογεwώvτων, άλλ • tκ προαιρέ1
σεως δ τοιουτος γίνεται τ6κος. Καί έσμεν έαυτών τρόπο~
5
τινά πατέρες, έαυτοvς οίους liν tθέλωμεν τίκτοvτες καί ά­
πό τής lδlας προαιρέσεως εiς δπερ liν tθέλωμεν εlδος, η
dρρεv ij θήλυ, τφ τfjς άρετfjς ή κακίας λόγφ διαπλασσιJ..
μενοι. 4. ·Έξεστι καί ήμίν πάντως, dκοντος του τυράννοt.4
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΘΕΩΡΙΑ
ΣΤΟ ΒΙΟ ΤΟΥ ΜΩΥΣΗ
ι. Ή πνευματικΤι γέννηση.
ι. ΗΟταν ό_ νόμος του Φαραω έπέβαλλε τη θανάτωση τών ά­
γοριών των 'Εβραίων, τότε γεννήθηκε ό Μωυσής. Πώς εlναι
δυνατό νά μιμηθουμε τώρα έμείς θεληματικά αύτη τη συμπτω­
1
ματικη γέννησή του; Γιατi μπορεί νά ίσ-χυρισθεί κάποιος ότι
δεν έξαρτcϊται άπό μας κι αύτό, ώστε νά μιμείται κανεiς κατά
την προσωπική του γέννηση την καλύτερη. 'Αλλά δεν ύπάρ-χει
καμιά δυσκολία γιά νά ξεκινήσουμε τη μίμηση άπ' αύτό πού
φαίνεται πιο δυσκολοκατόρθωτο. 2. Γιατi ποιός άγνοεί ότι κα­
θετi πού ύπόκειται στη μεταβολή, δε μένει ποτε άναλλοίωτο
άλλά συνε-χώς μεταπίπτει άπο τη μιά κατάσταση στην άλλη; Κι
ότι ή μεταβολη 2 αύτη γίνεται η πρός τό καλύτερο η πρός τό
χειρότερο; ~Ας ελθουμε στά συγκεκριμένα. 'Από τό ενα μέρος
ύπάρ-χει ή σωματικη καi πιό έπιρρεπης στά πάθη τάση, άπό την
δποία σύρεται προς τά κάτω ή άνθρώπινη φύση, -iό θηλυκο 3
~τοι-χείο, πού ε{ναι άγαπητο στόν τύραννο καi τό ζωογονεί.
4
'Από τό άλλο μέρος ύπάρ-χει δ τρα-χύς καi δρμητικός καi συ­
~ώνυμος του άνδρα τύπος της άρετης, δ έ-χθρικος γιά τόν τύ­
ραννο καi έπίβουλος της έξουσίας του. 3. Εlναι, λοιπόν, άπα­
t>αίτητο δπωσδήποτε καθετi πού μεταβάλλεται κάπου νά γεννιέ­
ται πάντοτε. Γιατi βέβαια κανένα άπό όσα διατηρουν παγιωμέ­
νη τη φύση τους, δεν μπορεί νa θεωρηθεί δτι άνήκει στην κα­
τηγορία αύτών πού μεταβάλλονται. 'Αλλά μιά παρόμοια γέν­
νηση δεν εlναι άποτέλεσμα ξένης έπιθυμίας, δπως συμβαίνει με
τη σωματική. Αύτη ή γέννηση κατορθώνεται θεληματικά. Κι ε­
τσι γινόμαστε κατa κάποιο τρόπο πατέρες τοϋ έαυτου μας, γιατi
'1-απλάσσουμε τούς έαυτούς όπως έπιθυμουμε 5 καi τούς κατα­
lάσσουμε σε όποιο φύλο θέλουμε, η στο άρσενικό η στό θηλυ­
κό, διαμορφώνοντάς τον άνάλογα με την άρετη η με την κακία.
4. 'Εξαρτάται δπωσδήποτε άπό μίiς, άκόμη κι liν δεν τό θέ-
 96 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
καί λυπουμένου, έπί τ'{1 άστειοτέρ~ γεννήσει παρελθείν τε
είς φώς καi τοίς γονεvσι του καλού τούτου κυήματος (λ°'
γισμοί δι, ιϊν εlεν ούτοι οί τής άρετής γινόμενοι πατέι
6
ρες) όφθήναί τε μεθ, ήδονής καί ζωογQνηθήναι, κιϊν ύπεt
ναντίον y τφ τοv τυράννου φροvήματι. 5. Οvκοvν, ώς av
τις έκ τής ίστορίας τάς άφορμάς λαβών έπί τό γυμνότεριl
διακαλύπτοι τό αίνιγμα~ τούτο διδάσκει ό λόγος άρχή.1
τοv κατ, άρετήν ποιείσθαι βίου τό έπι' λύπυ του έχθροl
γεννηθήναι, έν τφ τοιούτφ φημi τής γεννήσεως είδει, ής
ή προαίρεσις τήν ώδίνα μαιεύεται. ου γάρ aν τις λυπtJ
σειε τόν άντίπαλον μή τοιαύτα δεικνι)ς έφ , έαυτοv τά
γνωρίσματα, οία τής κατ, έκείνου νίκης τεκμήρια γίνε­
σθαι.
6. Τής δέ αvτής προαιρέσεως πάντως έστί γεννήσαί τε
τό άνδρείον τούτο καί ένάρετον γέννημα καi ταίς καθ~
κούσαις τροφαίς τιθηvήσασθαι καί δπως ιϊν έκτου ϋδατο8
διασωθείη άπαθώς προνοήσασθαι. Ol μέν γάρ τφ τυράwtl
τούς τόκους αvτών χαριζόμενοι, γυμνά τε καί άπρονόη~I
τφ pείθρφ τά τέκνα διαδιδόασιν. 'Ρείθρον δέ τόν βίον
φημi τόν τοίς έπαλλήλοις πάθεσι κυματούμενον, ύφ, ών
τό έν τφ pείθρφ γινόμενον ύποβρύχιον καταδύεταί τε καi
καταπνίγεται. 7. Οί δέ σώφρονές τε καi προνοητικοί λο1
γισμοί, οί τής άνδρείας γονής πατέρες, όταν κατάγειΙ
8
πρός τά τής ζωής ταύτης κύματα τό άγαθόν έκγονον ή τοίJ
βίου άνάγκη βιάσηται, κιβωτφ πρός τό μή γενέσθαι βύ­
θιον τόν τφ pείθρφ δοθέντα κατασφαλίζονται. Κιβωτόςl
δι, ιϊν είη έκ διαφόρων σανίδων συμπεπηγυία ή έκ ποικι1
λων μαθημάτων συμπηγνυμένη παίδευσις, ή ιίνω τών κυ­
μάτων τόν δι , αvτής έπιφερόμενον του βίου άνέχουσα, 8.
ής ύπαρχούσης, οvδέ έπi πολύ τφ σάλφ τών ύδάτων έμ­
πλανηθήσεται ταίς τών κυμάτων δρμαίς συμπεριφερόμΑa
νος, άλλ, έπi του σταθερού τής όχθης, τουτέστιν έξω τοίJ
βιωτικοv σάλου γενόμενος, αvτομάτως ύπό τής φορiiς τών
ύδάτων προς τό σταθερόν άπωσθήσεται, !J. δ δή καi τσ
· ραννος καi στενοχωρείται, να φθάσουμε σ' αύτη την
λ,ει δ. τυρη ' ό , , ά
γέννηση καi μέσα στό φως. Ε{ναι στ χερι μας να -
ιιιλυτε ' ' ' ζ ωογονη θ ουμε
- ά η
Ιtλαύσουμε την άνείπωτη χαρα και _να χ ρ, 6
ονείς αύτου του καλοu καρπου, (κι ε{ναι ο{ λογισμοι
,
στους
, θάγμποροuσαν να, γι. νουν πατ έ ρες της
- ά ρετης r. άκόμη
- ) , κι uν .
~~~ι τέτοιο ε{ναι άντίθετο πρός τη θέληση · το~ δυνάστη. S.
f.οιπ-7 μέ όν καθ'λ.- άποσαφηνίζει κανεiς τό νόημα του συμβολι-
, άφετηρία
""" - {στοριας,
· δ ιαπιστωνει
·
το περιεχόμενο της
σμου . β' β ί '
τό ~ξf\ς' δτι δηλαδη ή άρχη :ου έναρετο~ . ιου ρ ?κετα~ στο
..
να ροκαλέσει μέ τη γέννηση του δυσαρεσκεια ~το δυναστη.
Κι έκείνο πού προξενεί τη δυσαρέσκεια ε{ν°:ι κυρι~ς δ τfόπος
1, - τη·ς γέννησης, πού ή θέληση κυοφορει. Γιατι δέ θα μπο-
αvτης , θ , , , J. 'ζ
οuσε κανεiς να στενοχωρήσει τον έχ ρο, ~ω~ις να ι-.μφα~ι ει
.ληματικά πάνω του τέτοια γνωρί.σμ~τα, που να ~{ναι έν~ειξεις
τf\ς έπικείμενης νίκης σε βάρος εκεινου. ~· ~αι έξαρτατ?ι δ~
ιωσδήποτε άπό τη θέληση του άνθρώπου αυτη ή άρρε~ωπη και
!νάρετη γέννηση κι ή άνατροφη το~ γε~νηθέ~το? μέ τις κ~τάλ­
ληλες τροφές, δπως έπίσης κι ή φρον:ιδα γ~α να διασ~θει χω~
ρiς βλάβη άπό τόν πνιγμό. Γιατi δ?οι ~ροσ~εραν τα_ παιδι~
τους στόν τύραννο, τα πετοuσαν στα νερα του ποταμ~υ γυμν~
κι jπροστάτευτα. Μέ τα νερα του ποταμοu ύπον~ω βεβ~tα τη
ζωή, πού συνταράσσεται άπό τά άλλεπάλληλα κυματα .των πα~
θών τα δποία παρασύρουν καi καταποντίζουν στό βυθο καθετι
που ' θα βρεθεί στό δρμητικό ρεuμα του ποταμου. -
7. 'Αλλά ot συνετοi καi προνοητικοi λογισμοί, ο{ πατέρες
του '1:νδρικοu 8 σπέρματος, δταν άναγκάζονται άπό ~iς ~υνθήκ~ς
τής ζωής, να ρίξουν τό τρυφερό βλαστάρι μέσα στα κυματα της
ίδιας της ζωής, τό προφυλάσσουν καλά μέσα στό ~ιβώτιο, ,ώστ9ε
νό. μη βυθισθεί καθ<Ος παραδίδεται στό ρεuμα. Και τό κιβωτιο ,
~ασκ:ευασμένο μέ διάφορα σανίδια, θό. ~ποροuσ~ νό. ε{ναι, ή
'6ρφωση, πού άποκτaται μέ διάφορα μαθηματα. _Αυτη κ~ατα~ι
πάνω άπό τα κύματα τοϋ βίου έκείνον πού έπιπλεει μέ τη β_?η­
θειά της. 8. Κι δταν ύπάρχει αύτη ή κιβωτός, δέν ταλαιπωρειτα~
για άρκετό χρόνο δ άνθρωπος άπό τη δίνη των ~δάτω~, γιατι
δέν παρασύρεται άπό τiς δρμές των κυμάτων, άλλα σπρωχνεται
r>τόματα άπό την κίνηση των ύδάτων πρός τό σταθερό μέρος
 104 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
ά_vθρωπίvφ βίφ διά rεvvήσεως άδιάφθοροv έφύλαξε τήν t.
ξάψασαv θάμvοv, του βλαστού τής παρθεvίας μή ιcαταμα.
ραvθέvτος 22 τφ τόκφ.
22. Παρ, έκείvου τοv φωτός διδασκόμεθα τί ποιήσαv­
τες έvτός τώv άκτίvωv του άληθιvοv φωτός στησόμεθα ότι
ούκ έστι δεδεμέvοις ποσίv άvαδραμείv πρός τό ύψος έκεi­
v~ lv_ Φ τό !ώς :'7ς άληθείας όρiiται, εί μή περιλυθείη
τωv της ψυχης βασεωv ή vεκρά τε και' yηtvη τώv δερμά­
τωv περιβολή ~ ή περιτεθείσα κατ· άρχάς τfί φύσει, δrε
2
διά τής παρακοής τοv θείου θελήματος έyυμvώθημεv. Καί
ού;ως έπ'!κολου,θ~σει το~τωv ήμίv yεvομέvωv ή τής όλ η­
θειας yvωσις, αυτη έαυτηv φαvεροvσα 24• ή yάρ τοv 6vroς
έπίyvωσις τής περί τό μή δv ύπολήψεως καθάρσιοv rίιιε­
ται. 23. Τοvτο δέ έστι κατά yε τόv έμόv λόyοv όρισμός ά­
ληθείας τό μή διαψευσθήvαι τής τοv όvτος καταvοήσεωJ
Ψεύδος yάρ έστι φαvτάσία 25 τις περί τό μή δv έrytνομέvη
τfί διαvοί~, ώς ύφεστώτος του μή ύπάρχοvτος, άλήθεια δέ
ή τοv όvτως όvτος άσφαλής καταvόησις. Καί ούτω πολ­
26
λφ τις τφ μεταξύ χρόvφ ταίς ύψηλαίς δι • ήσυχίας έμφι­
λοσοφήσας μελέταις μόλις καταvοήσει τί μέv έστιv ώς d-
ληθώς τό όv, δ τfί έαυτοv φύσει τό εlvαι έχει, τί δέ τό μή
όv, δ έv τφ δοκείv μόvοv έστίv εlvαι, άvυπόστατον tχov
έφ • έαυτοv τήν φύσιν.
24. ''Ό μοι δοκεί τότε ό μέγας Μωυσής έν τfί θεοφat
27
νεί~ παιδευθει'ς yvώναι δτι ούδέν τών άλλων δσα τε τfί
αlσθήσει καταλαμβάνεται καί όσα κατά τήν διάνοιαν θ~­
ωρείται τφ όντι ύφέστηκε, πλήν τής ύπερανεστώσης ού­
σίας καί αiτίας τοv παντός άφ • ής 28 έξήπται τό παν. 25. El
yάρ τι καί άλλο έν τοίς οvσιν ή διάνοια βλέπει, aλλφ ού-.
δενί τών όντων τό άπροσδεές τοv έτέρου ένθεωρεί ό λό.,,
rος φ δυνατόν έστι δίχα τής μετουσίας του όντος ε[να~
= Η ΑΦΛΕΚΤΗ ΒΑΤΟΣ 105
θε τό φώς τής θεότητας καί κατηύγασε τόν άνθρώπινο βίο, με
ττ'ι ~έννηση, διαφύλαξε άκατάφλεκτη τη θάμνο άπό τt)ν όποία
i(>οfίλθε, χωρίς νά καταστρέψει
22
με τόν τοκετό τό άνθος τ~ς
Ιqρθενίας. .
22. 'Από έκείνο τό φώς μαθαίνουμε, τί πρέπει νά κάνουμε,
γιά νά φθάσουμε μέσα στή λάμψη τοϋ άληθινοϋ φωτός. Γιατi
δf:ν ε{ναι δυνατό με δεμένα τά πόδια νά άνεβοϋμε σ' έκείνο τό
δψος, δπου άποκαλύπτεται τό φώς τής άλήθειας, παρά μόνο αν
λυθεί τό γύρω άπό τά βάθρα τής ψυχής νεκρό καi χοϊκό δερμά­
τινο ενδυμα , τό δποίο φόρεσε στήν άρχή δ άνθρωπος, δταν ά­
23
~γυμνωθήκαμε με τήν παρακοή. Κι ετσι, όταν έπιτύχουμε δλα
αύτά, θά ελθει ώς έπακόλουθο ή γνώση τής άλήθειας, γιατί ή ί­
δια αύτοαποκαλύπτεται • Κι ή έπίγνωση τοϋ VΟντος γίνεται ά­
24
φορμή νά ξεκαθαρίσουμε τήν εννοια γιά τό άνύπαρκτο. 23.
Γιατί αύτός ε{ναι κατά τt) γνώμη μου δ δρισμός τής άλήθειας,
τό νά μήν άστοχήσουμε δηλαδή στήν προσπάθειά μας νά κατα­
~οήσουμε τό vον. Τό ψέμα ε{ναι μιά φαντασία
25
που δημιουρ­
γείται στό νου γύρω άπό τό άνύπαρκτο, θεωρώντας τό άνύπαρ­
κτο ώς ύπαρκτό. Καi άλήθεια ε{ναι ή σωστη κατανόήση τοϋ
tiραγματικά ύπαρκτοϋ • Κι ετσι άφοϋ στον ένδιάμεσο μακρό
26
-ιρόνο έμβαθύνει κανείς στίς ύψηλες · διδασκαλίες, μi: ήσυχία,
μόλις καi θά μπορέσει νά καταλάβει άφ' ένός, τί άκριβώς ε{ναι
τό άληθινά vον, που ε{ναι αύθύπαρκτο, καί άφετέρου τi ε{ναι
τό μην ον, που ύπάρχει μόνο κατά φαντασία, ένώ στην πραγμα­
~tκότητα ε{ναι άνυπόστατο.
24. Νομίζω πώς τότε ό σπουδαίος Μ~υσής κατηχημένος μi:
τα διδάγματα τής θεοφάνειας
27
άντιλήφθηκε αύτό, δτι δηλαδη
ΙΙ:ανένα άπό δσα κατανοοϋνται μi: την αίσθηση κι άπό έκείνα
που γίνονται άντιληπτά μi: τό νοϋ, δi:ν ύφίσταται στην πραγμα­
~~ότητα, έκτός άπό τη φύση που βρίσκεται άσύγκριτα ψηλά
ιcαi εΙναι ή γενεσιουργός αίτία δλων κι άπό την δποία έξαρτώ­
νται28 τά πάντα. 25. vlσως βέβαια δ νοϋς νά. μπορεί νά διακρίνει
ΙCαi Κάτι άλλο μεταξυ τών όντων, ή άλήθεια δμως διαβλέπει δτι
για κανένα άλλο άπό τά όντα δεν ε{ναι άχρείαστο τό ενα γιά τό
ιiλλο, rοστε νά εΙναι δυνατη ή ύπαρξή του χωρίς τt'jν κοινωνία
 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
Το δέ ώσαύτως έχον άεί, τό άναυξές, το άμείωτον, τd
πρός πiiσαν μεταβολήν τήν τε πρός τό ιφείττον κ:αi •ήv
πρός τό χείρον έπίσης άκίνητον (τού μέν yάρ χείρονΙ
ήλλοτρίωται, τό δέ κρείττον ούκ έχει), τό δέ παντός άνε~
δεές έτέρου, τό μόνον όρεκτόν, καi παρά παντός μετεχιΙ
9
μενον καί έv τfj μετουσίtf τών μετεχόντων ούκ έλαττοll
μενον, τούτο έστι ν άλ ηθώς τό δντως ον καi ή τούτου κα­
τανόησις ή τής άληθείας rνώσίς έστί ν.
16. 'Εν τούτφ τοίvυν rενόμsνος τότε μέν έκείνος, νυvj
δέ πiiς
30
δ κατ· έκείνον τής yηίνης έαυτόν έκλύων περιa
βολής καί τό έκ τής βάτου φώς βλέπων, τουτέστι πρό8
τήν διά σαρκός τής άκανθώδους ταύτης έπιλάμψασαν ή­
μίν άκτίνα, ήτις έστί, καθrος το Εύαyyέλιόν φησι, το φ~
το άληθινον καi ή άλήθεια , τότε τοιούτος rίνεται οlος
31
και' έτέροις είς σωτηρίαν 32 άρκέσαι καί καθελείν μέν τήv
έπικρατούσαν κακώς τυραννίδα, έξελέσθαι δέ προς έλε~
θερίαν πiiν τό τfί πονηρij δουλεί~ κατακρατούμενον, τής
άλλοιωθείσης δεξιiiς καi τής είς όφιν μεταβληθείσης βα1
κτηρίας τών θαυμάτων καθηyουμένης, 17. ψ μοι δοκ:εί δι
αίνίrματος τό διά σαρκος παραδηλούσθαι τού Κυρίου
μυστήριον τής φαvείσης τοίς άνθρώποις θεότητας, δι
rίνεται fj τε τού τυράννου καθαίρεσις καi ή τών ύπ' αύτοβ
κρατουμένων έλευθερία. 18. Τά δέ με προς τήν διάνοιαν ά­
νάyοντα ταύτην έστi προφητική τε καί εύαrrελική μαρ~
τυρία. 'Ο μέν yάρ. Προφήτης φησίν· αύτη ή άλλοίωσl
τής δεξ ιiiς τού ' Υψίστου, ώς μέν τής θείας φύσεως έν τφ
άναλλοιώτφ θεωρουμένης, τfί δέ προς τό άσθενές τής άν­
θρωπίνης φύσεως συrκαταβάσει προς τό ήμέτερον σχήμt
τε και' εlδος άλλοιωθείσης ~ 19. Καi yάρ έκεί τού νομοθ41
3
. του ή χει'ρ προβληθείσα τού κόλπου πρός το παρά φύσιν
ήλλοιώθη χρώμα· καί πάλιν έν κόλποις rενομένη πρός
τήν ίδίαν αύτής καi κατά φύσιν έπαvήλθε χάριν 34• Καί ό
μονοrενής Θiός, δ ων έν κόλποις τού Πατρός, ούτός έ­
στι ν ή δεξιά τού 'Υψίστου, 30. ότε δέ ήμίν έκ τών κόλπωt
- Η ΑΦΛΕΚΤΗ ΒΑΤΟΣ
νεται οϋτε μειώνεται καi παραμένει έξίσου άμε1ακίνητο σε κά­
107
με τό ΜΟν. ·Αλλά τό ΜΟν που μένει πάντα τό ίδιο .καi δεν αύξά­
θε μεταβολfι καi πρός τό καλύτερο καi πρός τό χειρότερο, (για­
τi πρός τό κακό ε{ναι ξένο καi δεν lχει τό καλύτερό τόυ), κι έπi
πλέον δεν εχει την άνάγκη κανενός άλλου. Αύτό, λοιπόν, τό
"Ον ε{ναι το μόνο έπιθυμητό, καi στο δποίο μετέχουν δλα, χω­
ρίς νό. μειώνεται άπό τη μέθεξη 29 έκείνων που κοινωνουν άπό αύ­
τό. Πραγματικά αύτό ε{ναι τό άληθινό ΜΟν κι ή κατανόησή του
ε{ναι ή γνώση της άλήθειας.
26. Μέσα σ' αύτό τό ΜΟν βρέθηκε τότε δ Μωυσής καi τώρα
30
.θένας πού, σύμφωνα με το παράδειγμα έκείνου, έλευθερώ­
νεται άπό τό χοϊκό περίβλημα καi προσβλέπει στό ψiί'ις που ξε­
πηδάει άπό τη βάτο, δηλαδη προς τό φiί'ις που μaς φωτίζει μέσα
άπό αύτη τη σάρκα τη γεμάτη άγκάθια. Αύτή, δπως λέγει τό
Ji>αγγέλιο, ε{ναι το άληθινό φως κι ή ίδια ή άλήθεια 31 . Τότε δ­
ΙJ!ιος φθάνει .σ· αύτό τό σημείο, μπορεί νa έπαρκεί για τη σω-
1Jρία32 καi άλλων καi νa καταλύει την έξουσία που κακώς έ­
'ουσιάζει καi να δδηγεί στην έλευθερία καθέναν που καταδυ­
ναστεύεται άπό την κακη έξουσία. Σ • αύτa τα θαυμαστά γεγονό­
' τα προηγείται ή άλλοίωση του χρώματος του δεξιου χεριου κι
ή μεταβολη τής ράβδου σε φίδι. 27. Με aύτa νομίζω δτι συμβο­
λικό. άποκαλύπτεται τό μυστήριο τής θεοφάνειας στους άνθρώ­
' lfς
πους διa μέσου τής σάρκωσης του Κυρίου, με την δποία κα­
Ιιορθώνεται ή κατάλυση της τυραννίας κι ή άπελευθέρωση τiί'ιν
Ιhοδούλων. 28. 'Εκείνα που με δδηγουν σ' αύτό τό συλλογι­
σμό ε{ναι ή προφητικη καi ή εύαγγελικη μαρτυρία. Γιατi λέγει
δ nροφήτης: «Αύτη ε{ναι ή θαυμαστη μεταβολή, που έπιτελεί
το δεξi χέρι του Θεου)) (Ψαλμ. 76, 11), έπειδη ε{ναι βέβαια ά­
ι.λλοίωτη ή θεϊκη φύση, άλλa άπό συγκατάβαση προς την άν­
fJpώπινη άσθένεια, άλλοιώθηκε 33 παίρνοντας τη δική μας μορ­
φή. 29. Γιατί τότε, δταν τό χέρι του Μωυσ~ βγf1icϊ &Πό ϊόv·
\:όλπο, άλλοιώθηκε καi πήρε ενα άφύσικο χρώμα. Κι δταν πάλι
μπήκε στον κόλπο έπανfίλθε στη φυσική του χάρη . ·Αλλά τό
34
. δεξi χέρι του 'Υψίστου ε{ναι δ μονογενης Υίός του Θεου, που
'8ρίσκεται στους κόλπους του Πατρός ('Ιωαν. 1, 18). 30. 'Αλλά
δταv φανερώθηκε σε μaς άπό τους πατρικους κόλπους, άλλοιώ-
 116 ΜΕΡΟΣ Β. ΘΕΩΡΙΑ
γμα τοίς έφεξής προκείσθαι. 49. 'Επεί ούν δι ' αύτής τών
πραγμάτων τής ύλης έλθείν τούς ζηλούντας τά έκείvων
ούχ οίόν τε (πώς γάρ αν εύρεθείη πάλιν ό έκ μετοικεσίας
έν Αίγύπτφ λαός πληθυνόμενος καί πάλιν ό καταδουλού­
μενος τύραννος ό πρός τήν άρρενα γονήν δυσμενώς έχων
τό δέ μαλακώτερόν τε καί άσθενέστερον εlς πλήθος αϋ~
ξων καί τά άλλα πάντα όσα περιέχει ό λόγος), έπεί ούv &-
δύνατον άπεδείχθη δι ' αύτών τών πραγμάτων τά τών μα­
καρίων μιμήσασθαι θαύματα, μεταληπτέον αν είη πρός
τινα ήθικήν διδασκαλίαν έκ τής ύλικής άκολουθίας τά
ένδεχόμενα, δι, ών άν τις γένοιτο τοίς πρός άρετήv έ­
σπουδακόσι πρός τόν τοιούτον βίον συνεργία. 50. Εί δέ τι
τών έν τfί ίστορίf!. γεγονότων έξω τού είρμού τής άνηγμέ­
νης διανοίας ή τών πραγμάτων άνάγκη πεσείν έκβιάσαι­
το, ύπερβάντας τούτο, ώς πρός τόν ήμέτερον σκοπόν &-
λ~σι;ελf ς καί άνόvητον, μή διακόπτειν έξεστι τής άρετής
την υφηγησιν.
51. Ταύτα δέ φημι περί τών κατa τόν 'Ααρών νοηθέv­
των, τό άντιπίπτον έκ τού άκολούθου προθεραπεύωι19.
Έρεί γάρ τις τό μέν συγγενώς έχειν πρός τήν ψυχήν έv
τφ νοητφ τε καί άσωμάτφ τόν άγγελον καί τό προγεvέ­
στερον τής ήμετέρας κατασκευής είναι καί τό συνίστα­
σθαι τοίς πρός τούς άντιπάλους συμπλεκομένοις μή άμ­
φιβάλλει ν, μή μέντοι καλώς έχειν εlς έκείνου τύπον τόv
Άαρών νοείν, τόν τής εlδωλολατρείας τοίς 'Ισραηλί­
ταις ~αθηγησάμενον. 51. Πρός δν έρούμεν, τόν είρμόν ύ­
a
περβαντες, ταύτα εlρήκαμεν δτι τό έξω τού σκοπού μή
άνατρεπέτω τήν έν τοίς λοιποίς άρμονίαν, καί δτι όμώνυ-
και• το' του- άδελ φού καί τό τού άγγέλου έ-
50
, -
μον τι χρημα
c;τίν, ίσω~ έφ' έκατέρφ τών άντικειμένων ταίς σημασίαις
εφ~ρμοζομενον. 53. Ού γάρ δή τού Θεού μόνον, άλλa καί
του Σατανfi άγγελος όνομάζεται · καί ού τόν χρηστc)ν μό­
νον, άλλά καi τόν πονηρόν άδελφόv καλούμεν. Ούτω γάρ
φησιν ή Γραφή έπί μέν τών χρηστοτέρων· άδελφοί έν &vάγ-
ΙΙι.._.~~~~Η=-=-ΣΥ~Ν~Α~Ν~Τ~Η~Σ~Η~Μ~Ε_Τ_Ο~Ν~Α_Γ_Γ_ΕΛ_Ο~~~~~~ΙΙ_7
ους. 49. Έπειδη όμως ε{ναι άδύνατο άπό τη φύση τ&ν
ε
ρ μάτων νά φθάσουν τά κατορθώματα τ&ν άγίων όσοι τους
~ύουν, γιατi πώς νά ξαναβρεθεί δ λαός που μετακινήθηκε
σττlν Αίγυπτο καi πολλα~λασιαζό;αν, κα~ πά~ι δ :ύρανν,?ς ~ου
ο\Jς καταδυνάστευε κι ετρεφε μισος για τα άγορια των. Ε­
~αίων, έν& τό πιό f\πιο καi πιό άσθενικό μεγάλωνε σε άριθμό
αi δλα τά άλλα όσα άναφέρει ή διήγηση; 'Επειδή, λοιπόν, ά­
~είχθηκε άπό τά πράγματα ότι ε{ναι άδύνατο νά μιμηθοϋμε
τα Ιi!αυμαστά eργα τ&ν άγίων, θά ήταν καλύτερο νά πάρουμε ά­
πό τη φυσικη σειρά όσα ε{ναι πρόσφορα γιά μιά fιθικη διδα­
σκαλία, ώστε νά εχει κανεiς κάποια συνεργασία γιά τόν ένάρε­
το βίο με όσους έπιδίωξαν την άρετή. 50. Κι liν ή άνάγκη τ&ν
.αγμάτων μaς ύποχρεώνει νά άφήσουμε κάποιο άπό τά tστο­
ρηcά γεγονότα εξω άπό τη σειρά τοϋ προηγούμενου συλλογι­
~μοϋ, θά τό προσπεράσουμε, ώς άνώφελο καi άσύμφορο γιά τ~
σκοπό μας, γιά νά μπορέσουμε νά συνεχίσουμε την περιγραφη
τής άρετής.
51. Αύτά τά λέγω έξ άφορμής τ&ν σκέψεων γιά τόν 'Ααρών,
Ι;;ταντώντας προκαταβολικά49 στην ενσταση που μπορεί στη
φ>νέχεια νά προβληθεί. Γιατί μπορεί δηλαδη νά ίσχυρισθεί κά­
ποιος πώς άμφιβάλλει ότι δ άγγελος eχει συγγένεια με την ψυ­
χή, ώς πρός την πνευματικη καi άσώματη ίδιότητα, κι ότι ε{ναι
.,ογενέστερος άπό την κατασκευη τοϋ άνθρώπου, κι ότι συ­
kταραστέκεται σ' έκείνους που ερχονται σε σύγκρουση μέ τόν
tχθρό. Αύτό δμως δε σημαίνει ότι ε{ναι καλό νά θεωροϋμε ώς
είιcόνα τοϋ άγγέλου τόν 'Ααρών, που πρωτοστάτησε στην εί­
Ι#ι>λολατρία γιά τους 'Ισραηλίτες. 52. Πρός αύτόν θά άπαντή­
σουμε, παραμερίζοντας τη σειρά, καi λέγοντας δσα είπαμε· ότι
δηλαδη καθετί που βρίσκεται εξω άπό την προοπτική μας, δέν
πρέπει νά καταλύει τη συμφωνία ώς πρός τά άλλα, καi ότι οί λέ­
ξεις άδελφός καi άγγελος ε{ναι συνώνυμες , όταν χρησιμο-
50
1tοιοϋνται έξίσου στην καθεμιά άπό τiς άντίθετες ώς πρός τη
~μασία. 53. ΗΟπως π.χ. δεν λέγεται άγγελος μόνο τοϋ Θεοϋ
&λλά καί τοϋ Σατανa. Η Οπως έπίσης άδελφό δέv όνομάζουμε μό­
νο τόν καλό άλλά καi τόν κακό. Γιατi ή Γραφη ετσι λέγει, δ­
ταν πρόκειτ~ι γιά τους καλύτερους: «Ot άδελφοi liς ε{ναι χρή-
 118 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
καις χρήσιμοι έστωσαν· έπί δέ τών έναντίων, ότι· πiiς &-
δελφός πτέρνu πτερνιεί.
54. Ταύτα δέ τfj άκολουθίf1 παραθέντες τοv λόyου καί
τήν άκριβεστέραν ύπέρ αύτών θεωρίαν εlς τόν ίδιον ύπερ­
θέμενοι τόπον, νVν τών προκειμένων άψώμεθα. ·ο τοίνυv
έαυτόν τε τφ έπιφανέντι φωτί δυναμώσας και' τόν τοιού­
τον άδελφον σύμμαχόν τε καί παραστάτην κτησάμενος,
θαρσών τφ λαφ τοvς ύπέρ τfjς έλευθερίας προσάyει λό­
rους καί τής πατρικής εύyενείας άνα°μιμνrίσκει καί δπως
aν έξω yένοιντο τfjς περί τόν πηλον και' τήν πλινθείαv
ταλαιπωρίας δίδωσι yνώμην. 55. Τί οvν ήμiiς διά τούτων
παιδεύει ή ι'στορία ; τό μή δείν κατατολμiiν τfjς έν τώ
51
λαφ φωνής τον μή διά τfjς τοιαύτης άyωyfjς προς τήv τώ~
πολλών όμιλίαν τον λόyον παρασκευάσαντα. •Ορ{jς yάρ
ώς νέος ων έτι, πρiν εlς τοσοvτον αύξηθfjναι τfj άρετfj, έ­
πί δύο τινών άνθρώπων ούκ άξιόπιστος ένομίσθη σύμ­
βουλος εlρήνης yεvέσθαι τοίς στασιάζουσι, vυνι' δέ τοσαύ­
ταις μυριάσι κατά ταύτον διαλέyεται, μονονουχί βοώσης
σοι τούτο τfjς ι'στορίας, μή έπιτολμiiν έν διδασκαλί~ ηj
συμβουλfj τών άκουόντων, εl μή διά τοιαύτης καί τοσαύ­
της έπιμελείας ή περι' τούτου κατορθωθείη σοι δύναμις.
56. 'Αλλά yενομένων τών χρηστοτέρων λόyων καi τής
έλευθερίας ύποδειχθείσης καi τών άκουόντων προς τήν έ­
πιθυμίαν ταύτην έπιρρωσθέvτων, παροξύνεται ό πολέμιος
και' έπιτείνει τήν άλyηδόνα τοίς ύπηκόοις τοv λόyου. Ού­
52
δέ τούτο έξω τών νvν yινομένων έστίν. Πολλοι' yάρ τώv
παραδεξαμένων τον έλευθερωτήν τfjς τυραννίδος λόγον
καί προστιθεμένων τφ κηρύyματι μέχρι τοv νvν ταίς τώv
πειρασμών προσβολαίς ύπο του άντικειμένου έπηρεάζοv­
ται. 57. 'Εξ ών πολλοί μέν δοκιμώτεροι καί βεβαιότεροι
περi τήν πίστιν καθίστανται, τfj προσβολfj τών λυπούv­
των σtομούμενοι, τών δέ άσθενεστέρων τινές καί έποκλά­
ζουσι τοίς τοιούτοις συμπτώμασιν, άντικρυς έκείνα φθεy-
D οι ΠΡΩΤΟΙ ΠΕΙΡΑΣΜΟΙ 119
σιμοι στις ώρες τής άνάγκης», ένω γιά τους κακούς λέγει: «Κά­
θε άδελφός θά χτυπήσει μέ την πτέρνα» (Σοφ. Σεφ. 40,24 καi
'lερεμ. 9,3).
4. οι πρίi>τοι πειρασμοi. .
54. Αύτά τά είπαμε στη σειρά τοϋ λόγου, άλλά μεταθέτουμε
τfι λεπτομερέστερη μελέτη τους στη δική της θέση. Καi τώρα
Ιiς άσχοληθοϋμε μέ αύτά που εχουμε μπροστά μας. Αύτός, λοι­
πόν, που ένισχύθηκε άπό τό φως που τοϋ φανερώθηκε κι άπό­
ιcτησε ~ναν τέτοιο άδελφό σύμμαχο καi βοηθό, άπευθύνει στό
λαό μέ θάρρος τους λόγους γιά την έλευθερία καi δπενθυμίζει
την εύγενικη καταγωγη των πατέρων καi συμβουλεύει πως θά
8J4ιορέσουν νά άπαλλαγοϋν άπό την καταναγκαστικη δουλεία
στt) λάσπη καi στην πλίθα. 55. 'Αλλά μέ αότά τi μdς διδάσκει
ή {στορiαs 1 ; Τό δτι δέν πρέπει νά άποτολμa κανεiς νά άπευθύ­
νεται στό λαό, ίiν δεν εχει προετοιμάσει την δμιλiα του πρός τό
πλήθος μέ μιά τέτοια διαπαιδαγώγηση. Γιατί, δπως ε{ναι γνω­
στόν, δταν 1'ταν άκόμη νέος καi προτοϋ άκόμη προοδεύσεί τό­
σο στην άρετή, δεν θεωρήθηκε άξιόπιστος νά γίνει συμφιλιω­
τt)ς δύο άνθρώπων, τt)ν ώρα πού αύτοi φιλονεικοϋσαν. Τώρα δ­
μως δμιλεί σε τόσο πλήθος συγκεντρωμένο, κι ε{ναι σάν νά σοϋ
λέγει ή ίστορία τοϋτο· νά μην έπιχειρείς δηλαδη νά συμβουλεύ­
σεις τούς άκροατες με τη διδασκαλία, παρά μόνο liν άποκτή­
σεις τη σχετικη δύναμη μέ μιά παρόμοια προσπάθεια.
56. 'Αλλά δταν άκούστηκε τό χαρμόσυνο μήνυμα καi στόν
6ρίζοντα πρόβαλε ή έλευθερία καi στους άκροατές φούντωσε ή
tπιθυμία της, έξοργίζεται δ έχθρός καi κάνει σκληρότερηη την
kαταπίεση γιά δσους δέχονται τό άγγελμα. 'Αλλά ο()τε κι αύτό
6ιαφέρει άπό δσα συμβαίνουν καi σήμερα. Γιατi πολλοi άπό έ­
llrεiνους πού δέχτηκαν τό λυτρωτικό άπό τά δεσμά ·τfίς άμαρτίας
λόγο καi προσχώρησαν στiς τάξεις των άκροατων του κηρύ­
,-ματος, έπηρεάζονται καi τώρα άπό τiς προσβολές των πειρα­
σμών τοϋ έχθροϋ. 57. 'Από αύτους πολλοi άναδεικνύονται πιό
llερμοi καi πιό σταθεροi στην πίστη, άφοu ένδυναμώνονται μέ
την έπiθεση των θλιβερών' μερικοi δμως άπό τους πιό άδύνα-
 124 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
ούδ • ~ν τ~ καθ· έκαστον πάντως έτέρως έχοι, τής έπι' μέ.
ρους εξετασεως συναποδειχθείσης τφ δλω. 66. Ούκοvv οι)..
δέν ~αυf.!ασ~όν άπαθ'fί τόν 'Εβραίον μένειν τών Αtrυπτίων
κα-;.-ω~ ~~ μ~α.,οις τ?ίς άλλοφύλοις άναστρεφ6μενον, έπεt
και νυν το ισον εστι yιν6μενον lδείν. Τών yάρ έν τα·
πολυαν~ρώ':οις 1;6λε_σι πρός τάς έναvτίας δ6ξας διεστηi
τ~ν τοις 1!.εν ~:οτ!_!Jον ,τε καί διαφανές έστι τό νάμα π}ς
πιc:τε':!ς, ο δια_ τ~ς θειας διδασκαλίας άρύονται, τοίς δέ
δια τ?ς.. πονηρ,ας υπολήψεως αlyυπτιάζουσι διεφθορός αl­
μα το υ~ωρ !ινεται. 67. Και' πολλάκις έπιχειρεί δ παριt
σοφισ!!ος _:ης ~πάτης ι;αι' τό τών Έβραίων ποτόν τφ μο,.
λυσμφ, του ψε.υδο~ αιJ.!.ατοπ~ιήσαι, τουτέστι τόν ήμέτlι
ρον .λο~ον. και ~μιν δειξα~ μη τοιούτον όντα οίός έστιt
άλ~ ουκ .αχρειωσειε καθολου τό ποτ6ν, κaν έκ τού πρ°'
χειρ_ου δι, ~πάτης, πει;ιφοινίξv τό εlδος. Πίνει yάρ ό 'Ε­
βραιος το, αληθινον υδωρ, κaν παρά τών έναντίων πιθι4
νώς δι~βαλληται, ούδέν πρός τό εlδος τής άπάτης έπι 1
στρεφομενος.
~8. Ούτω καί τ~ τών βατράχων yένος τό εlδεχθές καi
πολυφ°?νο~: Φ ~μ~iβι,ος μέν ή ζωή, έρπηστικόν δέ τό πή­
δημα, ~η~?ς ~ε ο~ μονον .ή όψις, άλλά και' τού χρωτόQ ή
δ~σωδ!α, ο τοις οικοις και ταίς κλίναις καί τοίς ταμιείqi
τ~ν Αιyυπτίω~ εlσέρπει, τής δέ τών 'Εβραίων ζωής ούκ έ­
φ~πτεται. 69. Αληθώς yάρ βατράχων άντικρυς yένη έστι
τ~ φθο~ο~οιά τ_ής κα~ίας yεννήματα έκ τής pυπαρaς καe;,
διας των ανθρωπων οιον έκ τινος βορβόρου ζωοyονού•
να. Ούτοι ο{ βάτραχοι οlκούσι μέν τάς οlκίας τών αlyυ­
πτι.αf6~τ~ν κατά iήν τού βίου προαίρεσιν, δείκνυνται δέ
και ε~:ι των :ραπ_εζών, καί τών κλινών ούκ άπέχονται κα&
ι;,tς τα ταμιεια των άποθέτων είσδύνουσιν. 70. "Οταν yά~
ιδvς τόν pυπαρ6ν τε καί άκ6λαστον βίον έκ τού άληθ4
πηλού τ~ και' βοΡ,Ρόfου 61 τικτ6μενον και' τ'fί πρός τό aλο..
yον μιμησει κατα το εlδος τής ζωής έν ούθετέρ~ φύσει d-
ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ 125
δf:ν θά ύπάρχει διαφορά οϋτε καi στά έπi μέρους, γιατi μαζi με
τό όλο άποδεικνύεται καi τό έξεταζόμενο χωριστά. 66. Συνεπώς
δf:ν ε{ναι καθόλου παράδοξο τό νά μένει ό έβραίος άβλαβης ά­
πό τά δεινά τής Αtγύπτου, όταν κυκλοφορεί μεταξυ των άλλοε~
θνών, τη στιγμη που καi τώρα
60
μπορεί νά δεί κανεiς ότι συμ­
βαίνει τό ίδιο. Γιατί, γιά τους κατοίκους τ&ν μεγαλουπόλεων,
οί όποίοι διαφέρουν με τiς άντίθετες δοξασίες, γιά μερικους
άπ' αύτους τό νάμα τής πίστης που τό άντλοϋν άπό τά ίερά μα­
~ματα, ε{ναι πόσιμο καi κρυστάλλινο ν~ρό, έν& γιά έκείνους
ποu ε{ναι σάν τους Αίγύπτιους έξαιτίας τής κακής γνώμης τους,
τό νερό γίνεται βρώμικο αίμα. 67. Πολλες φορες μάλιστα προ­
σπαθεί ή πανουργία τής άπάτης νά μεταβάλλει τό πόσιμο νερό
τ&ν 'Εβραίων σε αίμα με τό μολυσμό τοϋ ψεύδους. 'Επιχειρεί
δηλαδη νά άποδείξει ότι κι ή δική μας διδασκαλία δεν ε{ναι
~ην πραγματικότητα τέτοια που ε{ναι. 'Αλλά δεν κατορθώνει
νά καταστήσει τελείως άκατάλληλο τό νερό, άκόμη κι liν προ­
~ωρινά κοκκινίζει τό χρώμα με την ψευτιά. Γιατi ό 'Εβραίος
πίνει τό νερό τής άλήθειας κι aν τύχει νά συκοφαντείται άπό
τους έχθρούς, όμως καθόλου δεν έπηρεάζεται άπό την άπατηλη
εικόνα.
68. Τό ίδιο συμβαίνει καi με τους βατράχους, τά δύσμορφα
καi πολύφωνα αύτά ζώα που ζοϋν μέσα στό νερό καi ερπουν καi
1tηδοϋν κι εχουν άηδιαστικη όχι μόνο την όψη, άλλά καi τη
~σοσμία τοϋ δέρματος. Αύτοi σέρνονται μέσα στά σπίτια τών
Jίγυπτίων, άνεβαίνουν καi στά κρεββάτια καi στiς άποθήκες,
άλλά δεν πλησιάζουν τη ζωη των 'Εβραίων. 69. Καi πραγματι­
κά τά γεννήματα τής κακίας είναι σάν liλλα βατράχια που προ­
Ίι:αλοϋν τη φθορά καi τά όποία ζωογονοϋνται άπ • τη βρώμικη
11:αρδιά των άνθρώπων, σάν άπό άλλο βόρβορο. Αύτοi οί βά­
τραχοι κατοικοϋν στά σπίτια έκείνων που ζοϋν σάν Αίγύπτιοι,
~ύμφωνα με τόν τρόπο ζωής που εχουν έκλέξει. Παρουσιάζο­
νται όμως καi πάνω στά τραπέζια κι άπό τά κρεββάτια δεν άπο­
Ιf'ιακρύνονται κι άκόμη είσχωροϋν στiς άποθήκες των τροφίμων.
70. Γιατi δταν βλέπεις νά γεννιέται άπό τt'Jν πραγματικη λάσπη
καi άπό τό βόρβορο 61 ό άκόλαστος καi βρώμικος βίος, καi με
τη μίμηση τής άλογης φύσης ώς πρός τόν τρόπο ζωής νά μην
 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
130
78. 'Αλλ ' έσθ' ότε, τοίί Μωυσέως καί ύπέρ τούτων
τάς χείρας έκτείναντος, άφανισμός τών βατράχων yίνεrαι.
'Ό δή και' νίίν έστιν lδείν rιν6μενον. 0{ γάρ τήν έκτασιv 67
τών χειρών τοίί νομοθέτου κατανοήσαvτες (συνίεις δέ πάν­
τως τί σοι λέγει τό αίνιγμα, ώστε νοήσαι διά μέν του νο­
μοθέτου τόν άληθινόν νομοθέτην, διά δέ τής τών χεφωv
έκτάσεως τόν έπι' τοίί σταυροίί τάς χείρας έκτείνανταλ
τοίνυν πρό όλίγου τοίς pυπαροίς τούτοις καί βατραχώδε­
σι λογισμοίς συζώντες, εl πρός τόν ύπέρ ήμών τaς χείρας
έκτείναντα ίδοιεν ~ άπαλλάσσονται τής πονηρiiς αότώv
6
συνοικήσεως, νεκρωθέντος τοίί πάθους καί tποζέσαντQς.
79. Άληθώς γάρ τοίς άπηλλαγμένοις τής τοιαύτης
σου, μετά τήν νέκρωσιν τών έρπηστικών κινημάτων άτο­
πός τις και' δυσώδης ή τών προβεβιωμένων γίνεται μvή­
μη69, δι' αlσχύνης τήν ψυχήν άηδίζουσα, καθώς φησιν δ
Άπόστολος πρός τούς έκ τής τοίί κακοίί μεταβολής τήv
άρετήν μετι6ντας ότι· τίνα ούν καρπόν είχετε τότε έφ' οfς
νίίν έπαισχύνεσθε;
80. Κατa τήν διάνοιαν ταύτην νόει μοι καί τόν άέριt
διά τής pάβδου τοίς μέν τών Αlγυπτίων όφθαλμοίς με). αι­
ν6μενον, έπί δέ τών ·Εβραίων τφ ήλίφ καταλαμπόμεν8
Δι' ού μάλιστα βεβαιουται τής άποδοθείσης διανοία~ δ
λόγος, ότι οvκ άνωθέν τις άναγκαστική δύναμις τόν μέν
έν ζόφφ, τόν δέ έν φωτι' γενέσθαι παρασκευάζει, άλλ ' οί~
κοθεν έχομεν έν τ'fί έαυτών φύσει τε καί προαιρέσει
70
τοίί φωτ6ς τε και' σκότους αlτίας οί άνθρωποι, πρός δπερ
aν έθέλομεν έν τούτφ γινόμενοι. 81. Καί γάρ κατa τήv
στορίαν ov διά τινος τείχους fj όρους έΠιπροσθοίίντος τά~
όψεις και' τάς άκτίνας άποσκιάζοντος δ τών Αlγυπτίω~ό­
φθαλμός έν σκότφ ήν· άλλ' έπίσης πάντα του ήλίου rαίς
άκτίσι καταφωτίζοντος, ο{ μέν ·Εβραίοι του φωτός κατε~
τρύφων οί δέ άναισθήτως είχον τής χάριτος· ούτω πάσ~
κατά τό ίσον τοίί φωτεινοίί βίου κατ' έξουσίαν προκειμέ­
νου, οί μέν έν σκότφ διαπορεύονται, διά τών πονηρώt! έ­
πιτηδευμάτων πρός τόν τής κακίας ζόφον συvελαυνόJ8
ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΆ 131
78. •Αλλά κάποτε, άφου καi γι' αύτους ό Μωυσής ϋψωσε τά
έρια, άφανίστηκαν οί βάτραχοι. Αύτό μπορεί νά τό δεί κανεiς
Ιά Ιrίνεται καi σήμερα. Γιατi έκείνοι που άναγνωρίζουν τό ίi­
~ωμα67 των χεριών του νομοθέτη, -κι όπωσδήποτε καταλα­
fαίνεις τi σοϋ ύποδηλώνει ή είκόνα τών άπλωμένων χεριών, για
νά ~ννοήσεις μi: τό Μωυσή τόν άληθινό Νομοθέτη-Χριστό καi
ol μέ τό άπλωμα τών χεριών έκείνον που άπλωσε τά χέρια πάνω
στό Σταυρό-, καi οί δποίοι μέχρι πρό όλίγου ήταν βουτηγμέ­
νοι σ, αύτους τους βρώμικους κι άκάθαρτους σαν τα βατράχια
.γισμούς, ίiν στρέψουν
68
τα βλέμματά τους πρός 'Εκείνον που
!πλωσε τα χέρια του γιά χάρη μας, έλευθερώνονται άπό αύτfι
την έλεεινfι συμβίωση, δταν τό πάθος εχει νεκρωθεί κι άναδίδει
v6- t~σοσμία. 79. ΈπειδτΊ πραγματικά για δσους εχουν γιατρευθεί
ιiπό αύττΊ ττΊν άσθένεια, δi:ν εχει θέση κι άποβαίνει βρώμικη, ϋ-
. στερα άπό τfιν άπονέκρωση των χαμαίζηλων έπιθυμιών, ή άνά­
...ηση69 της προγενέστερης ζωής. Γιατi προκαλεί στfιν ψυχt)
dηδία, έξαιτίας της ντροπής, δπως λέγει δ 'Απόστολος, πρός έ­
~ίνους που μεταστρέφονται μi: ττΊ μετάνοια άπό τό κακό προς
τt)ν άρετη: «Ποιό όφελος είχατε τότε, δταν ε'ίσαστε δοϋλοι τών
παθών, για τα όποία τώρα ντρέπεστε;» (Ρωμ. 6, 21).
80. Mi: τό 'ίδιο πνευμα θά καταλάβεις γιατi μi: τη ράβδο κι δ
άέρας σκοτείνιαζε για τα μάτια τών Αίγυπτίων, ένώ τα μάτια
των ·Εβραίων καταφωτίζονταν μi: τόν ήλιο. 'Απ' αuτό μάλιστα
ιιβεβαιώνεται ή άλήθεια τοϋ νοήματος που δώσαμε προηγου­
~νως, λέγοντας δτι καμιά. άνώτερη δύναμη δi:ν προορίζει τόν ~­
τάφ να γιά τό σκοτάδι καi τόν άλλο για τό φrος, άλλα oi άνθρωποι
dπό μόνοι μας εχουμε μέσα στη φύση καi σττΊ θέλησή μας τiς
Ωlτiες τοϋ σκότους καi του φωτός, για νά βρεθουμε σ' αύτό που
l-
bα θελήσουμε. 81. 'Επειδή, δπως λέγει κι ή Ιστορία, μπροστά
dπό τό μάτι τών Αlγυπτίων δi:ν ε{χε ύψωθεί κανένα τείχος ij
Jουνό, για να έπισκιάζει ττΊν δραση καi τiς άκτίνες, άλλα δ ή­
λιος φώτιζε έξίσου τά πάντα μi: τiς άκτίνες. Κι ένrο oi 'Εβραίοι
•ιρόντουσαν τό φrος, oi ι'iλλοι δi:ν ενιωθαν τό δώρο. Τό 'ίδιο l-
ρχύει καi μi: τό φωτεινό βίο που έξαρτίiται έξίσου άπό τη θέ-
4.ηση δλων. 'Αλλά. μερικοi προχωρουν μέσα στό σκοτάδι, έ­
ttειδη παρασύρονται άπό τά πονηρά εργα στό πηχτό σκοτάδι
·,
 136 ΜΕΡΟΣ Β' θΕΩΡΙΑ
προς αύτούς γενόμενος τ(ί παραθέσει τών χειρόνων παΟιοv
σφοδροτέραν αύτοίς τής έλευθερίας την έπιθυμ {αν ένrι.
θησι · καί μέλλων έξαιρείσθαι τοv κακοv τό δμόφυλοq θά.
νατον έπάγει παντί πρωτοτόκφ Αlγυπτίφ, τούτο δι' ώv t.
ποίησεν ήμίν νομοθετών τό δείν τήν πρώτην του κακοu yt.
νεσιν έξαφανίζειν· μή γάρ άλλως είναι δυνατόν διαφυyεϊν
τον Αlγύπτιον βίον. 91. Καί μοι δοκεί καλώς lχειν τήιι
διάνοιαν ταύτην μή παραδραμείν άθεώρητον. El yάρ τις
μόνον εlς τήν ίστορίαν βλέποι, πώς ή θεοπρεπής eννour
τοίς γεγενήσθαι λεγομένοις διασωθήσεται 78; 'Αδικέt ό
Αlγύπτιος καί άντ' έκείνου κολάζεται τό άρτιγενές ιrύτοσ
νήπιον, φ διά τό τής ήλικίας άτελές ούδεμία τι'ς έστι κα­
λού τε και' μή τοιούτου διάκρισις. νΕξω τοv κατά κακί8
πάθους ή · ζωή α~τοv· ού γάρ χωρεί τό πάθος ή νηπιότης·
δεξιάς καί άριστερiiς διαφοράν ούκ έπίσταται· προς μό­
νην άναβλέπει τήν θηλήν καί μίαν τοv λυποvντος σημ4
τικήν αίσθησιν lχει τό δάκρυον· καί, εl τύχοι τινός οδ ή
φύσις έφίεται, μειδιάματι τήν ήδονήν έπισημαίνει., El
τοίνυν τούτο τής πατρικής κακίας έκτίνει τήν δίκην, ποσ
τό δίκαιον; ποv τό εύσεβές; ποv τό όσιον; ποv 'Ιεζεκι8
βοών ότι· ψυχή ή άμαρτάνουσα αύτή άποθ{lνείται, καί δ­
τι· ού λήψεται τήν τοv πατρός άμαρτίαν 6 έξ έκείνου γεν·
νώμενος; πώς άντινομοθετεί ή ίστορία τφ λόγφ; 92. ΟU­
κοvν εύκολώτερον aν είη, προς τήν άναγωγήν του νοήμα­
τος όρώντας, εl καί τι γέγονε τυπικώς, δόγμα διά τώv λε·
γομένων πιστεύειν τον νομοθέτην έκτίθεσθαι. Τό δέ δόyμl
τοιοvτόν έστι, τό δείν προς τήν κακίαν τινά δι' άρετιl
συμπλεκόμεvοv τάς πρώτας τώv κακών άρχάς ε{ς άφαγι­
σμόν άγειν. 93. Τ(ί γάρ άvαιρέσει τής άρχής καί τό μεfJ,'
έκείνην συναφανίζεται, καθώς διa τοv Εύαγγελίου διδάιι
σκει ό Κύριος, μονονουχι' διαρρήδην βοών άναιρείv τώ.C
Α lγυπτίων κακών τά πρωτότοκα, δι' ών κελεύει τήν_έπι·
0
- ο ΘΑΝΑrοΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΤΟΚΩΝ
. δμοφύλους του. 90. Καi έρχόμενος πρός αύτούς, τους πα-
137
ΕΙf;σει τους όμοεθνε~ς άπ~ τό κακό, έπιJ'έρει τό .θά~ατο σέ ~ά~
οςσιάζει τiς χειροτερες
• δ οκιμασιες
. και' άνα'β ει μεσα
. τους έ-
· ότερη τη δίψα τής έλευθερίας. Κι δταν πρόκειται νά έλευ­
θε ~ρωτότοκο των !'-ιγυπτιων, ν~μοθετ~~τας γι~ μας μ~ αυτα
υ εκαμε τό έξης οτι δηλαδη πρεπει να εξαφανιζουμε το κακό
ιιο
εύθύς άμέσως μόλις πα~ουσ.ιασ θ ει,
~ γιατ~'δ ιαφορετι~α' ε Ι~ναι άδ'υ-
το νά. άποφύγουμε τον Αιγυπτιακό βιο. 91. Νομιζω ομως δτι
~:λό ε{ναι νά μην προσπεράσουμε αύτη τΤι σκέψη χωρiς νά. την
7
aτάcrουμε. Γιατi πώς θά. διαφυλάξει ~ κανε!ς τό ~είο .νόημα
γιa δσα λέγεται δτι εγιναν, δταν προσεχει μονο στη διηγηση;
'~Αδικεί π.χ. δ Αiγύπτιος καi άντi αύτοϋ τιμωρείται τό νεογέν­
νητο βρέφος του, που λόγφ τής άνώριμης ήλικίας του δέν ξε­
jfι>ρίζει καθόλου τό καλό άπό τό κακό. 'Η ζωή του άναπτύσσε­
ται εξω άπό τό πάθος της κακίας. Γιατi στη νηπιακη ήλικία δέν
~?tάρχει τό πάθος. Δέ γνωρίζει τη διαφορά τοϋ δεξιοϋ του χε­
ριοίΊ άπό τοϋ άριστεροϋ. Τό μόνο που προσέχει ε{ναι ή θηλη
του μητρικοϋ μαστοϋ. Κι εναν τρόπο εχει γιά. νά. έκδηλώσει τη
λύπη: τό δάκρυ. Κι ίiν τύχει νά. χαρεί κάτι που έπιθυμεί, φανε­
ρώνει την εύχαρίστηση μέ τό χαμόγελο. w Αν, λοιπόν, αύτό τι­
ΙRορεί-ίαι γιά. την κακία τοϋ πατέρα, ποϋ ύπάρχει ή δικαιοσύνη;
που εΙναι ή όρθη πίστη; ποϋ βρίσκεtαι ή άγαθότητα; που εΙναι
ό 'iεζεκιηλ που φωνάζει δτι «ή ψυχη που άμαρτάνει αύτη καi
Ιt-'ατώνεται;» κι δτι «δέ θά. πάρει τό παιδi την άμαρτία του πα­
\έρα;» (Ίεζ. 18, 20). Πώς, λοιπόν, ή ιστορία νομοθετεί άντίθετα
πρός δσα διδάσκει ό λόγος;
92. Θά ήταν δμως πιό εuκολο, έφαρμόζοντας την άλληγορι­
ιcη ~ρμηνεία του νοήματος, νά πιστεύσουμε δτι μέ δσα διδάσκει
ό ~ωυσης, παρουσιάζει κάποια άλήθεια, άκόμη καi στην περί­
πτωση που κάτι εγινε τυπικά. Κι ή άλήθεια εΙναι ή έξής: όποιος
•vίζεται με την άρετη κατά τής κακίας, έπιβάλλεται νά. έπι­
rι'ώιcει νά έξαφανίζει τiς πρrοτες α{τίες τών κακrον.
93. 'Επειδη
με την άποφυγη τής αίτίας, άποφεύγεται ταυτόχρονα καi τό έ­
.ιcόλουθό της, δπως μaς διδάσκει ό Κύριος στό Εύαγγέλιο,
Ι\:αί, λέγοντας άπερίφραστα νά. φονεύουμε τά πρωτότοκα των
~υπτιακων κακων, ε{ναι σάν νά παραγγέλλει με αύτά, νά ξερ-
 -144
ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
-----
μενοι, πρός fjν παρεσκευάσθαι χρή χερσί τε και' ποσt και
--
πιφοιτώμεν τ(ί Παρούσα ζω(ί, tiμα τ(ί γενέσει Ηό Πρόζ τήιι f ..
ξοδον ύπ • αύτης της άνάγκης τών πραγμάτων σvvελαυllό..
τ(ί λοιπ(ί τ(ί πρός τήν δδόν άσφαλείrι.
107. Ώς γάρ aν μή ταίς άκάνθαις 87 τοϋ βίου τούτ°" (ιf..
κανθαι δ • aν εlεν α{ άμαρτίαι) γυμνοίς τε και' ιiφυλάκrοις
τοίς ποσι' βλαβείημεν, τήν τών ύποδημάτων στερρό rητα
τών ποδών προβαλλώμεθα· ταϋτα δέ έστιν δ έyιφατής τε
καί κατεσκληκώς βίος, ό θραύων δι • έαυτοϋ καί πεpιιrα­
τακλών τάς της άκάνθης άκμάς καί κωλύων έκ λεπτής τε
και' άφανοuς άρχης τήν άμαρτίαν έπί τό έντός παραδ8
88
σθαι. 108. 'Ό τε τοίς ποσί περικεχυμένος χιτών και' μέχf4
τών βάσεων καθειμένος έμπόδιον aν είη τφ τήν όδόv ταιJ.t
την διά σπουδης κατά Θεόν διανύοντι. Χιτών δ• aν ήμί~
κατά τό άκόλουθον νοηθείη ή άπολαυστική τών έν τφ βίφ,
τούτφ σπουδαζομένων πλατύτης, ή'ν εlς όλίγον ό σώφρων
λογισμός συστέλλει, ζώνη τοϋ όδοιποροϋντος γι vόμε­
νος89. Τό δέ σωφροσύνην εlναι τήν ζώνην μαρτυρείτq• τφ
τόπφ περί δν ενεlρεται. 'Ή τε αύ τών θηρίων άμυντιιcή
βακτηρία9'1 δ της έλπίδος λόγος έστίν, φ και' τό κάμ vοv
της ψυχης δπερείδομεν καί τό ύλακτοvν άμυνόμεθα.
109. Έκ πυρός δέ προτεθείσαν ήμίν τήν έδωδήν, rήv
θερμήν ταύτην λέyω καί έμπυρον πίστιν, fjν άμελ11ιl
προσδεχόμεθα, ής έμφαγόντες όσον έκ προχείρου rίvεrαι
ληπτόν τφ έσθίοντι, τόν έγκεκpυμμέvον tοίς στερρο8
ροις τε και' δυστρίπτοις νοήμασι λόγον άπεριέργαστό4 τε
καί άπολυπραγμόvητον καταλιμπάνομεν, τφ πυρί προτιθέ8
τες τήν τοια6την τροφήν. 110. 'Ως δ. aν σαφηνισθείη τά
περί τούτων αlνίγματα, ταvτά φαμεν ότι τών θείων παρα71
γελμάτων όσα μέν πρόχειρον τήν κατανόησιν έχει, οι>
νωθρώς ούδέ κατηναγκασμένως μετιέναι προσήκει, άλλ •
οίον πεινώντας καί μετ· όρέξεως έμφορείσθαι τών πρlJi
κειμένων, dJστε γενέσθαι τήν τροφήν ήμίν εlς εύεξίας έφό\
διον, όσα δέ κέκρυπται τών νοημάτων, οίον τό ζητείν τiς
•vνη
άσεων
θ 0 υμε
86
Η ΕΞΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ
δδηγούμαστε άπό την 'ίδια την άνάγκη τών περι-
πρό~ την εξοδο, 'για' την' δποία
'
πρέπει να προετοιμαζό-
' ' . νλλ
στέ καi μί': τα πόδια και με τα χερια και με τα α
' ά
α μετρα
145
-
~ειας για την όδοιπορία.
107. Γιά να μην πληγωνόμαστε ομως ~πό τα. άγκάθ~α 87 _αυ-
- - ζωfjς (καi άγκάθια είναι οί άμαρτιες) στα γυμνα και ά-
της • δ ηματα. Α'υτα' ε Ι ναι η.
i φυ
'λαχτα πόδια, φοράμε τα· στερεα· υπο
'θ
'
ζ · τής έγκράτειας καi τής κακοπα ειας, που πο• μ ό_νη της
• ά
::ζει κι άποκόπτει γύρω γύρω τίς κορυφ~ς τώ~ άγκαθιr:>ν κ.ι έ-
οδίζει την άμαρτία, δταν είναι στην άρχη άκομη λεπ;η και ά:
~ι ατη 88 να είσχωρήσει στό έσωτερικό. 108. Κι ό χιτωνας που
8Sρ ' τα· ~ε'λ ματα, Ίιν
πέφτει γύρω άπό τα πόδια και· φ.θ~νει. μεχ~ι ' ε :αι
~πόδιοs9 για οποιον βαδίζει αυτο το δρομ~ με ,προθυμι.α συ~-
να με τό θέλημα τοϋ Θεοϋ. Ώς χιτώνας θα πρεπ~ι κατα,συνε­
~α
πε
να θεωρείται ή εύχέρεια τών άπολαύσεων, που
'ζ
έπιδιωκουν
· ,_λ,
,
οί άνθρωποι σ' αύτη τη ζωή'. τ~ν δποι~ περιο~ι. ει στ? ι:. αχι:
στο δ tγκρατης λογισμός, που γινεται ζωντ~, του οδοι~ορ.ου. Το
δτι δε ή ζώνη είναι ή έγκράτεια, έπι~εβαιωνεται, άπο :η ~έση
στην δποία δένεται. Καi τό ραβδί90 πόυ προστατευει άπο τα θ~­
ρία έίναι ό λόγος τής έλπίδας, με την δποία ύ~οβ.ασ:άζου~ε την
pυρασμένη ψυχη καί προφυλασσόμαστε άπο το ζωο που γαυ­
γίζει ένοχλητικά.
109. Μί': τό φαγητό πού μtiς προσφέρεται άπό τη φωτιά, έν­
νοω αύτη τη θερμή καί διάπυρη πίστη, πού χωρi~ καθυστ~ρηση
ΙΡοσλαμβάνουμε. 'Από αύτή τρώμε δση άφομοιωνεται ευκ.ολα_,
Γνω άφήνουμε τή βαθύτερη διδασκαλία με τα_ βαρύτερα_ κ~ι π~ο
ΙΙ\ίσπεπτα91 νοήματα, χωρίς να τήν περιεργαζομασ:ε και να την
ι\bλυσυζητοϋμε. Αύτή τήν τροφή τη ρίχν~υμε στη φωτιά: 110;
hpοκειμένου δμως να άποσαφηνίσουμε τους συμβολισμους γι
αύτά, λέμε τα έξής: "Οσες άπό τίς θεϊκες έντολες είναι.εϋκολ~ς
στήν κατανόηση, έπιβάλλεται να τίς πλησιάζουμε ~χ~ μ; νωθρο:
τητα καί άναγκαστικά, άλλα σαν πεινασμένοι, κ~ι με ο~εξη ν~
χορταίνουμε άπό αύτί':ς πού βρίσκονται μπροστα μας, ωστε ν~
γίνεται γιά μtiς αύτή ή τροφή έφόδιο εύεξίας. "~σα δμ~ς ~πο
τα νοήματα είναι μυστικά, όπως π.χ. τό νά έρευνουμε ποια ειναι
 ι
194 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
έκείνο, ταίς ποικίλαις τών λίθων αίyλαις περιλαμπόμε.
νον, καί ή περί τήν κεφαλήν ταινία Καί το έπ • αvτής ιrέ­
ταλον, ή περισκελίς, ol pοίσκοι, ol κώδωνες, εlτα όπερd.
174
νω πάντων τό λόyιόν τε καί ή δήλωσις καί ή έπ' dμ.
φοίν θεωρουμέvη άλήθεια, αί τε συνδετικαί τούτων tιcart.
. ρωθεν έπωμίδες, έΎ'Cεκολλαμέvαι τών πατριαρχών τα dνό­
ματα, 190. ών ύποτέμνεται το πλήθος τής καθ, tκαστό d-
κριβούς θεωρίας αvτα τής περιβολής τα όνόματα. Ποίον
rαρ σωματικών έσθημάτων όνομα δήλωσις ij λόyιοv τι d-
λήθεια; ..Η δηλονότι δείκνυται δια τούτων τομή ταvrην
τήν αlσθηtήν περιβολήν δια τής lστορίας ήμiν Dπoypά.
φεσθαι, άλλά τινα κόσμον ψυχής δια τών κατ' dρεrή ν t-
πιτηδευμάτων έξυφαινόμενον.
191. Ύάκιvθός έστιν ή του ποδήρους βαφή. Φασi δέ
τινες τών προ ήμών
175
τεθεωρηκότων τόν λόyον τόν άέpα
σημαίνεσθαι τfj βαφij. 'Εrω δέ εl μέν τι το τοιούτον τοίJ
χρώματος άνθος πρΟς το άέριον χρώμα συrrενti)ς έχει, ά­
κριβώς οuκ έχω διϊσχυρίζεσθαι. Τον μέντοι λόyον OUK ιt­
ποβάλλω. Σ.υντείνει rαρ πρός τήν κατ· άρετήν θεωρίαv τό
νό'ημα, ότι βούλεται τόν μέλλοντα τφ Θεφ lεράσθαι καί
τό έαυτού προσάyειν σώμα τfj lερουρyί(! καί σφάyιον. rl-
νεσθαι μή νεκρούμενον, έν τij ζώσrι θυσίf! καί λοrικtί λα­
τρείf!, μή παχείf! τινί καί πολυσάρκφ τού βίου · περιβολfί
καταβλάπτειν τήν ψυχήν, άλλ • άπολεπτύνειν, οfόν τι άρά­
χνιον νήμα, τfί καθαρότητι τής ζωής πάντα τα του βlov έ­
πιτηδεύματα καί έrrvς εlvαι πρός τό άνωφερές τε.καί κού­
φον καί έναέριον, τήν σωματώδη ταύτην μετακλώσα
φύσιν ίνα, όταν τής έσχάτης άκούσωμεν σάλπιγyος, άβα­
ρεiς τε καί κούφοι πρός τήν φωνήν του κελεύοvτος εύρεθέν­
τες, μετάρσιοι δι • άέρος άμα τφ Κυρίφ φερώμεθα, ύπό
μηδενός βάρους έπί τήν yήν καθελκόμενοι 17~ ·Ο yάρ, κα-
.. τα τήν του ψαλμφδού ύποθήκην, έκτήξας ώς άράχvην τήν
έαυτου ψυχήν, τόν άερώδη έκείνον χιτώνα περιεβάλ
έκ κεφαλής εlς άκρους πόδας διήκοvτα. ου yαρ βούλε
Η ΙΕΡΑΏΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ 195
μέ τίς ποικιλόχρωμες άκτίνες τ&ν λίθων, κι ή μίτρα στην κεφα­
λή ιcαί τό πάνω σ' αύτην πέταλο, καί τό κόσμημα γύρω άπό τά
ιιtόδια, οί φοί>ντες, τά κουδούνια, κι επειτα πάνω άπό . όλα τό ρη­
~174 κι ή δήλωση κι ή άλήθεια, πού διαβάζεται κι άπό τίς δύό
ευρές, κι οί έπωμίδες, πού συνδέουν αύτά στά δυό άκρα, φέ­
jιοντας κολλημένα πάνω τους τά δνόματα των πατριαρχών. 190.
'.Αλλά τό πλήθος αύτ&ν τ&ν δνομάτων τής ένδυμασίας περιο­
ρίζέι τη λεπτομερη έξέταση τοί> καθενός. Γιατi ποιο ε{ναι τό ό­
νομα t&ν σωματικών ένδυμάτωv, τά όποία λέγονταν δήλωση η
~όγιο η άλήθεια; v Αρα ε{ναι φανερό δτι με αυτα έννοεί πως ή
ιστορία δέν μας περιγράφει αυτη την αίσθητη ένδυμασία, άλλά
ιcάποιο στολισμό τής ψυχής πού ύφαίνεται μέ τα εργα τής ένά­
ρετης ζωής.
191. Τό χρώμα τοί> χιτώνα, δ δποίος εφθανε μέχρι τά πόδια,
~ταν τό τοί> ύακίνθου. Καί λέγουν μερικοί, πού πρiν άπό μας
175
ελέτησαν τό θέμα, ότι μέ τό χρώμα ύποδηλώνεται δ άέρας.
'Εγώ όμως δέν μπορώ νά iσχυρισθ& με βεβαιότητα, αν πραγμα­
τικά συγγενεύει μέ τό χρώμα τοί> άέρα δ χρωματισμός αυτοί>
τοϋ άνθους. 'Αλλά δέν .άπορρίπτω την άποψη. Γιατi συμβάλλει
ή εννοια στην ένάρετη ζωή, έπειδη θέλει, έκείνος που πρόκει­
ται να γίνει {ερέας τοί> Θεοί> καi να προσφέρει τό σώμα του θυ­
σία καί νά γίνει θύμα πού δέν νεκρώνεται μέσα στη ζωντανi\
θυσία καi στη λογικη λατρεία, νά μην παραβλάπτει την ψυχη
μέ κάποια βαριά καί πολυ χονδρη ένδυμασία τοί> βίου, άλλα έ­
rο.θυμεί να έκλεπτύνει, σάν νήμα άράχνης, μέ την καθαρότητα
tfjς ζωής όλα τά εργα τοί> βίου καί να πλησιάζει προς τό άνη­
φορικό κι άνάλαφρο κι άέρι νο, άφοί> μεταπλάσσει αύτΤ\ την ύ­
λικη ύπόσταση, ώστε, όταν άκούσουμε την εσχατη σάλπιγγα,
νά βρεθοϋμε χωρίς βάρος κι άνάλαφροι καi νά φερόμαστε μετέ­
rοροι διa μέσου τοί> άέρα έκεί, όπου μας προστάζει ή φωνi\ (φα
νά ε'ίμαστε πάντοτε μαζί μέ τόν Κύριοι> (Α' Θεσ. 4, 17), άφοί>
ιcανένα βάρος δέ θά μας σέρνει κάτω προς τη γή
176
• Έπειδη έ­
~είνος πού, σύμφωνα μέ τη συμβουλη τοϋ Ψαλμωδοί>, (<λεπτύνει
την ψυχή του σαν άράχνη» (Ψαλ. 38, 12), ένδύεται τόν άνάλα­
φρο σαν άέρα χιτώνα, που φθάνει άπό τό κεφάλι μέχρι τα άκρα
tών ποδιών. Γιατί δ νόμος δέ θέλει να περικόπτεται
177
ή άρετή.
 238 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
δι1fάζοvται. 270. Άλλ • έστιν αύτοίς πάλιν έκ μεταμελεiας
τήν πfτραv ~ύρείν fjν κ~τέλιπον και' πάλιν έαυτοίς dva.
στοι;,r:σ~ι. τη,ν φλέβα,και πά~ιν έμφορηθήναι του νάμαtι
τος , δ η πετρα έκδιδωσι τφ τήν κατασκοπήν 'Ιησου d-
λ?θεστέραν τής τών έν~ντ_ίων εlναι πιστεύσαντι καί . πρός
τον β6τρυν βλέποvτι τον υπέρ ήμών κρεμασθέντα καi af.
μαχθέvτα, τrjJ πάλιν αύτοίς διά του ξύλου βρύειν τήιι πέ.
τραν παρασκευάσαvτι.
271. Άλλ' οϋπω κατ' ίχνος έπεσθαι τ'fί μεγαλοφυtα
Μ_ωυσέως δ λαος έπαιδεύθη. ~Ετι δέ προς τάς dvδραπο­
δ°?δεις έπι,θυμίας κα~έλκεται καί προς τάς Αίγυπτίας- ήδο­
νας έπικλινεται. Δεικvυσι δέ πως διά τούτων ή ίσωρία γ.
τι προς ,το το~ουτον π_άθος ,πάντων μ~λιστα κα~ωφερtl ή
dνθρο;πιν? φυσις έστι, μυρια_ις δδοίς υπαγομέvη τύ vόσtΛ
272. ο δε, καθάπερ τις ίατρος προς το έπικρατούν tiεi πά­
θος διά τής τέχνης ίστάμενος, ούκ έij κατ· αύτών δυvα,.
στεύειν μέχρι θανάτου τήv ν6σον. Τοίς μέν γάρ ή τών dτ6-
πων έπιθυμία τοvς όφεις έτικτε, το δέ παρ , αύτών δήγμq
θανατηφ6ρον έπήγε τον ίον τοίς aμυχθείσι τrjJ δήγμα~\ ό
δε μέγας νομοθέτης όφεως είδει 247 τήν δύναμιν τών κατά ά­
λήθειαν θηρίων ηχρείωσε.
273. Καιρος δ' aν είη σαφέστερον έκκαλύψαι το αf­
νιγμα. ΝΕν τι τών πονηρών τούτων παθημάτων έστίν άλε­
ξητήριον ή διά τού μυστηρίου τής εύσεβείας yιvομέvη
τών ψυχών ήμών κάθαρσις ~ Κεφάλαιον δέ τών έν τ.z.
24
μυστηρίφ πεπιστευμένων ή είς το Πάθος έστι'ν έπίβλεvΙΙ
τού ύπέρ ήμών aναδεξαμέvου τό πάθος. Σταυρός δέ το πά­
θος έστίν, ώffτε τόv προς αύτον βλέποντα, καθώς ύφηγεi­
ται δ λ6γος, ύπό τού Ιού τής έπιθυμίας μή βλάπτεσθ8
274. Το δέ πρός τον σταυρον βλέπειν, τούτό έστι το πάντα
τον έαυτού βίον ώς νεκρον τrjJ κόσμφ και' έσταυρωμέ.
ποιήσαι, πρός πiiσαν άμαρτ{αν aκίvητον, όντως, καθώς
φησιν ό προφήτης, καθηλούντα τrjJ θείφ φόβω τάς ίδίας
ΤΟ ΧΑΛΚIΝΟ ΦΙΔΙ 239
~rτηιcαν με τη στέρηση τi'jς κοινωνίας των άγαθων. 270. 'Αλλά
ε τiι μετάνοια μποροuν καi πάλι νά βρουν την πέτρα, που έ­
~ι;; ατέλειψαν, καi νά άνοίξει καi πάλι γι' αuτους ή πηγη καi πά-
ΙJ ά
λι νά χορ.τ σουν
άπο. τό νερο. 246 που• προσφ έ ρει ή πετρα
' σ
• t.-
J.
~είνον, ό όποίος πίστεψε ώς πιό άληθινfι την κατασκόπευση
τοu Ίησου παρά έκείνην των άντιθέτων, κι άποβλέπει στό
ΙJταφύλι που γιά μaς κρεμάσθηκε καi αiματώθηκε καi εκαμε
την πέτρα διά μέσου του ξύλου νά άναβλύζει καi πάλι γι' αύ­
τούς.
271. 'Αλλά ό λαός δέν ί:μαθε άκόμη νά άκολουθεί τη μεγα­
λοφυία του Μωυσi'j. ·Ακόμη σέρνεται άπό τiς δουλοπρεπείς έ­
πιθυμίες καi. ρέπει πρός τiς Αίγυπτιακες άπολαύσεις. Με αuτά
δείχνει κάπως τό περιστατικό, δτι ό άνθρωπος όλισθαίνει πε­
,..σσότερο άπό δλα πρός αύτό τό πάθος, έπειδfι μέ πολλους τρό­
πους προσβάλλεται άπό αύτη την άσθένεια. 272. ·Αλλά έκείνος
σαν γιατρός στέκει μέ την ίατρικη πάνω άπό τό πάθοC; που έπι­
~ι:ρατεί καi δεν άφήνει την άρρώστια νά τους καταδυναστεύει μέ­
χρι θανάτου. 'Επειδη ή έπιθυμία των άπαγορευμένων γεννοuσε
γι. αuτους τά φίδια καi τό δάγκωμά τους εχυνε τό θανατηφόρο
δηλητήριο σ' αύτους που πληγώνονταν άπό τό δάγκωμα, ένω ό
νομοθέτης με τό όμοίωμα
247
τόu φιδιου άχρήστευσε τη δύναμη
των άληθινών φιδιών.
273. Καιρός δμως νά φανερώσουμε τό συμβολισμό καθαρό­
τερα. ~Ενα είναι τό φάρμακο αuτων των άσθενειών, ή κάθαρση
248
που γίνεται στi.ς ψυχές μας διά μέσου του μυστηρίου τi'jς πί­
στης. Θεμελιώδης άρχη γι' αύτά που πιστεύουμε σχετικά με τό
μυστήριο ε{ναι τό νά βλέπουμε με προσοχη στό Πάθος του
Χριστοί>, δ 'Οποίος πi'jρε πιiνω του γιa χάρη μας την άσθένεια.
Καi τό Πάθος είναι ό σταυρός, που δποιος προσβλέπει σ' αύ­
τόν, δπrος ύποδεικνύει ό λόγος (Ίωαν. 3, 15), δέν προσβάλλεται
άπό τό δηλητήριο τi'jς έπιθυμίας. 274. Καi τό νά άποβλέπει κα­
νεiς στό σταυρό σημαίνει δτι εχει νεκρώσει ολη τη ζωή του γιά
τόν κόσμο καi εχει σταυρώσει τόν kαυτό του, ώστε να τόν κα­
ταστήσει άκίνητο γιά κάθε άμαρτία, άφοu πραγματικά, δπως λέ­
γει ό προφήτης, «θά ί:χει καρφωμένο τό σαρκικό φρόνημα με τό
 254 ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ
μέν άνδρών ιφείττους, τών δέ γυναικών ήττους έγένο vτο.
•Ομοί5 τε γάρ ώφθησαν αύτοίς αί γυναίκες άντι' όπλων τάς
μορφάς προβαλλόμεναι, και' παραχρήμα τοί5 τόνου τif<;
άνδρείαs λήθην έλάμβανον τόν θυμόν είς ήδον1]ν διαλU.
σαντες. 299. Καί οί μέν ήσαν έν τούτοις, έν οίς είκός εl­
ναι τούς τ'{j άθέσμφ μίξει τών άλλοφύλων έπιλυσσrfσ<8
τας. Ή δέ πρός τό κακόv οlκειότης
265
τής τοί5 καλοf
συμμαχίας άλλοτρίωσις ήν. Εvθι)ς γάρ αύτοίς έξεπολεμ8
θη τό Θείον. 'Αλλ • ούκ άνέμεινεν δ ζηλωτ1]ς Φινεές 266 8
άνωθεν ψήφφ καθαρθήναι την άμαρτίαν. •Αλλ • αύτός έγέ­
νετο δικαστης άμα καί δήμιος. 300. Κινηθείς γάρ εiς τήν
κατά τών λελυσσηκότων όργήν, τό τού ίερέως έργον έ­
ποίησεν αίματι καθαρίσας τ7]ν άμαρτίαν, αίματι ούκ άναι­
τίου τινός ζφου τοί5 μηδέν μετεσχηκότος τοί5 τής άκολα\'j
σίας μιάσματος, άλλά τών έν κακίf! συνεζευγμένων άλλrfi
λοις, έφ • ών ή αίχμη κατά ταύτόν τών δύο σωμάτων διε­
ξελθοvσα έστησε τ7]ν τής θείας δίκης κίνησιν, τφ θανάτ(ΙΙ
τών ήμαρτηκότων τ7]ν ήδονην _ καταμίξασα.
301. Δοκεί δέ μοι συμβουλήν τινα ψυχωφελή καταm
θεσθαι τοίς άνθρώποις ή ίστορία, δι • ής διδασκόμεθα όn
πολλών 6ντων παθών ti τούς λογισμοuς τών άνθρώπαt.
καταγωνίζεται ούδεμίαν καθ· ήμών ίσχuν έτερον πάθος έ­
χει τοσαύτην, ώς πρός την νόσον τής ήδονής έξισοvσθtιι
Τό γάρ άθρόως τούς Ίσραηλίτας έκείνους, τούς καί
Αlγυπτίας ίππου κρείττους έπιδειχθέντας και' τών Άμα·
ληκιτών ύπερσχόντας καί τφ μετ· αvτοuς έθνει φοβeροιJι
φανέντας καί μετά ταύτα τής τών Μαδιανιτών ύπερισΧ.ι
σαντας φάλαγγος, τούτους δμοv τ'{j θέf! τών άλλοφύλt8
γυναικών καταδουλωθήναι τ'(j νόσφ ούδέν έτερον, καθ~
είρηται, 'δείκνυσιν ij τό δύσμαχον εlναί τινα και' δυσαντιιlι
γώνιστον πολέμιον ήμών την ήδονήν, 302. ij τών dηττή­
των τοίς όπλοις δμοu τφ φανήναι κατακρατήσασα τό τής
άτιμίας ήγειρε κατ· αύτών τρόπαιον, ύπό μάρiυρι τφ φωτi
ΟΙ ΘΥΓΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΜΩΑΒ 255
φυγη τiς φάλαγγες τών άντιπάλων. Κι ένώ φάνηκαν ίσχυρότε­
ροι άπό τους άνδρες, άποδείχθηκαν κατώτεροι άπό τiς γυναί­
ιcες. Γιατi μόλις παρουσιάσθηκαν σ' αύτους οί γυναίκες καi
πρόβαλλαν άντί γιά όπλα τά πρόσωπα, άμέσως ξέχασαν τη δύ­
ναμη τής άνδρείας, άφοu παρέλυσε δ θυμός τους άπό την ήδο­
νή. 299. Κι ετσι αύτοi εφθασαν έκεί, όπου εlναι φυσικό νά φθά­
νουν, όσοι λυσσοuν γιά την παράνομη μίξη μi: τiς ξένες γυναί­
ιcες . 'Αλλά ή προσέγγιση 265 πρός τό κακό εγινε άποξένωση ά­
πό τη συμj.ιαχία του καλου. Γιατi άμέσως έξώθησαν τό Θεό σi:
266
πόλεμο έναντίον τους. Καi δi:ν περίμενε δ ζηλωτης Φινεi:ς
τi]ν άπόφαση του Θεοu, γιά νά καθαρισθεί ή άμαρτία, άλλά δ ί­
διος ύπήρξε ταυτόχρονα καi δικαστης καi έκτελεστής. 300.
Γιατi άφοu έξοργίστηκε μi: έκείνους που ε{χαν κυριευθεί άπό
τό πάθος τής ήδονής, εκαμε τό Ιερατικό εργο καi καθάρισε τi]ν
άμαρτία μi: αίμα, όχι όμως κάποιου άθώου ζώου, που δi:ν ε{χε
ιcαμιά συμμετοχη στη βδελυρη πράξη τής άκολασίας, άλλά μi:
τό αίμα έκείνων που συζοοοαν μεταξύ τους μi: την κακία. Κι ή
αίχμη του βέλους διαπέρασε ταυτόχρονα καi τά δυό σώματα,
ιcαi σταμάτησε την όργη του Θεου, άφοu άνάμιξε την ήδονη μi:
τό θάνατο έκείνων οί όποίοι ε{χαν άμαρτήσει (' Αριθ. 25, 1-9).
301. Νομίζω δτι αύτό τό έπεισόδιο προσφέρει στους άνθρώ­
πους κάποια συμβουλη ψυχωφέλιμη. Γιατi μας διδάσκει δτι
μολονότι ε{ναι πολλά τά πάθη που μάχονται σκληρά τους λο­
γισμοuς τών άνθρώπων, κανένα άλλο πάθος δi:ν άσκεί τόση
πίεση πάνω μας, ώστε νά ε{ναι όμοιο μi: τό πάθος τής ήδονfίς.
t8 Γιατi τό γεγονός δτι ξαφνικά έκείνοι οί 'Ισραηλίτες, που άπο­
δείχθηκαν άνώτεροι άπό τά Αίγυπτιακά άλογα καi νίκησαν
τους 'Αμαληκίτες, καi φάνηκαν φοβεροi στό εθνος που μετά ά­
πό αύτους τους έπολέμησαν, κι επειτα άπό αύτά κατατρόπωσαν
τή φάλαγγα τών Μαδιανιτών, αύτοi στό άντίκρυσμα των άλλο­
εθν&ν γυναικών, ύποδουλώθηκαν στό πάθος, πράγμα που δi:ν ά­
ποδεικνύει τίποτε άλλο, δπως είπαμε, παρά μόνο δτι ή ήδονη
εlναι ενας έχθρός μας που δύσκολα τόν μάχεται καi δύσκολα
τόv άνταγωνίζεται δ άνθρωπος. 302. · Η ήδονη μόλις ύπόταξε
μόνο μέ την έμφάνισή της τους άνίκητους άπό τά δπλα, εστησε
σέ βάρος τους τό τρόπαιο τής άτιμίας, στηλιτεύοντας τη ντρο-
 262

στε οlκέτης
275
ΜΕΡΟΣ Β' ΘΕΩΡΙΑ

rεν6μενος τ6τε άξιουται του ύψηλου τούτου όν6ματος, ιι. -

κληθήναι Θεου, δπερ έστiν ίσον εlπείν όn 11ιrμ.
τός κρείττψν έγένετο. Ού γάρ άν τις Θεφ δουλε6σειε μ~
--
• ρ θώστε
Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΟΔΟ

, ματα τότε άξιώνεται καi παίρνει αυτ

ω '
νά άποκαλείται δουλος
2η -
'ό
' '
δ-w
Θεου, που σημαινει τι
yσμα" wεγινε άνώτερος άπό κάθε aλλο.Γιατi δεν μπορεί κανεiς
.ιf':ι πως
ι: • ρετεί τό Θεό, liν δεν γίνει άνώτερος άπό
δλ '
263

τό σπου αιο ο-
δ λέ

- '
-

τών έν τφ κ6σμφ πάντων κρείττων rεν6μενος. Του~~
αύτφ καί τέλος έστί του κατ· άρεττjν βίου διά pήματοι;
Θεου κατορθούμενον, δ δη τελευτην ή ίστορία λέγει, rε­
λευττj ν ζώσαν, fjν ού διαδέχεται τάφος, ύ ούκ έπιχώ wυfαι
τύμβος, ή τοίς όφθαλμοίς άμαυρ6"τητα καί τφ πpοσώιιιp
διαφθοράν ούκ έπάγουσα.
315. Τί ούν παιδευ6μεθα διά τών εlρημένων; Προςι §ν
τέλος διά του.βίου βλέπειν τό του Θεου οίκέται διά τών
βεβιωμένων κληθήναι. ''Όταν γάρ πάντας τούς έχθρο4ιιι
καταrωνίσrι, τόν Αlγύπτιον, τόν Άμαληκίτην, τον Ί­
δουμαίον, τόν Μαδιανίτην, καί περάσrις τό ύδωρ καί φω­
τισθfjς τfi νεφέλrι καί γλυκανθfiς διά του ξύλου κάί πίuς
τής πέτρας καί τής άνωθεν γεύσrι τροφής καί διά τής κα­
θαρ6τητ6ς τε καί άγνείας δδοποιήσrις σεαυτφ την έπί τό
όρος άνοδον κάιcεί rεν6μενος κατηχηθfiς το θείον μυστή­
ριον τ'fί τών σαλπίγyων ήχfi καί έν τφ δυσθεωρήτφ γv6φ@
διa πίστεως τφ Θεφ προσεrriσrις κάκεί διδαχθfiς τά τής
σκηνής μυστήρια Καί τό τfίς lερωσύvης άξίωμα, 316. δταν
γένrι τών σών καρδιών λαοξ6ος, ώστε έν ταύταις παρά
του Θεου τa θεία λ6για έγχαράξαι ~ δταν το του χρυσοiJ
27
είδωλον έξαφανίσrις, τουτέστι έaν τήν πλεονεκτικt}'4 έπι­
θυμίαν έξαλείψrις τού βίου, δταν τοσοvτον όψωθfiς, ώστε
άμαχος φανfίναι τfj γοητεί~ του Βαλαaμ (γοητείαν δέ ά­
κούσας, νοήσ6ν μοι τήν πόικίλην τής ζωής ταύτης dπά-
. την 27 : δι ' ής ο/ άνθρωποι, καθάπερ τινί Κιρκαίφ κρατή11
α τα του κο~
να 1t\ύτό ε{ναι γι· αύτόν καi σκοπός του ένάρετου βίου, που
~αίνεται με λόγο Θεοϋ, τόν δποίο ή ίστορία ~~ομά~ει ζω-
, θάνατο Αύτόν δεν τόν περιμένει δ τάφος, ουτε τον έπι-
trtανο . , , , άλ
.λύπτει ή . πλάκα που έπιφέρει το σκότος στα μάτια και -
~ιώνει τό πρόσωπο.
315. Ti διδασκόμαστε, λοιπόν, άπό αύτά που είπαμε; Τό νά
llοβλέπουμε σε ενα σκοπό ?,ιά του β~ου· στ~ νά ?νομασθουμ~
8οuλοι του Θεου διά μέσου ολων έκεινων που βιωνουμε. Γ~ατι
. δταν νικάς δλους τους έχθρούς, τόν Αίγύπτιο, τόν .' Αμ~ληκ~τη,
τόν • Ιδουμαίο, τόν Μαδιανίτη καi πε~νά~ τ? νερο ,κα~ φωτιζε~
σαι με τη νεφέλη καi γλυκαί~εσαι άπο το, ξυ~ο ~αι ,πινεις άπο
τήν πέτρα καi γεύεσαι την ουρ~νια τρ,οφ~ και μ~ την κ~θαρό­
τητα καi με τη σωφροσύνη άνοιγεις για τον έαυτο, σ.ου :ην άν~­
βαση στο όρος καi φθάνοντας έκεί ~ιδάσκεσαι το ~ερ? μυστη­
ριο με τiς φ<ονες τ&ν σαλπίγγων και πλησιάζει5 με την πί?τ~
στό Θεό μέσα άπό τόν άπροσπέλαστο γνόφο και μαθαίνεις εκε~
τά μυστη' ρια τη-ς σκηνfjς καi τό ίερατικό άξίωμα, 316. δταν θα ·
' ' ά 276 '
~iνεις λιθοξόος τfjς καρδιάς σου, για να χαρ σσονται παν°?
σ' αύτην άπό τό Θεό τά θεϊκά λόγια, ο:α~ θά κα.ταστρέψεις το
kρυσό είδωλο, δταν δηλαδη σβήσεις την ε~ιθυμια τ~ς ~λεονε­
ξίας άπό τό βίο, δταν θά άνεβείς τόσο ψ~λα, ώ?τε να γι~εις ά­
ΙΛ-ρόσβλητος άπό τη , μαντεία τοϋ Βαλααμ, κι οταν άκους μα­
~·
ν-εία, νά σκέφτεσαι τό πολύμορφο ψεμα
, 211 • - - ζ -
, αυτης της ~ης ,μ
ε

φαρμακευ6μενοι, τής Ιδίας έκστάντες2 78 φύσεως εlς dλ&=
rων μορφaς μεταπλάττονται), όταν διa πάντων γένu τού­
των καί βλαστήσrι έν σοί τής /ερωσύvης ή pάβδος, ή μη­
δεμίαν τινa rfίς lκμάδα πρός τ,ην_βλάστην έφελκομ.
άλλ • οίκοθεν του καρπου την δύναμιν έχουσα καί καριιου
καρυiνου, ού ή μέν πρώτη έvτευξις πικρά τε καί κατ&-
τό δποίο ο{ άνθρωποι πίνουν τό φαρμάκι με τό πο;~ρι της Κιρ­
ιc:ης, δταν ξεχνουν278 τη φύση τους καi μεταμορφωνο,νται σε ι'i­
~ογα. WΟταν πετυχαίνεις δλα αύτά καί βλαστάνει μεσα σ~υ ή
ιερατικη ράβδος, που δεν άντλεί ίχνος γήινη~ ύγρασ{ας γ~α τ~
(λάστημα, άλλά ~χει μόνη της τη δύναμη ,να καρπ?φο.ρ~ι και
{Jάλιστα καρπό καρυδιοϋ, που ή πρώτη έντυπωση γι αυτον ε{-