Bizans Tarih Kaynaklarinin Nesri Dunya V PDF

BĠZANS TARĠH KAYNAKLARININ NEġRĠ:
DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DEKĠ DURUM
LEVENT KAYAPINAR
Bu çalıĢmanın amacı dünyada ve Türkiye‘de Bizans kaynaklarının neĢrinin

durumunu ortaya koyabilmektir. Bu amacımıza ulaĢırken, Bizans kaynaklarının
hangi dilde yazıldığı, tarih kaynaklarının bu grup içindeki oranının ne olduğu,
Bizans tarih yazmalarının nerede bulunduğu, Bizans tarihi kaynaklarının ve
kroniklerinin hangi çalıĢmalar olduğu, Bizans tarihinin kaynaklarının ilk
neĢirlerinin ne zaman yapıldığı, Bizans tarih kaynaklarının neĢrinin Türkiye‘deki
durumunun ne olduğu ve Türkçeye çevrilmiĢ Bizans kaynaklarının hangileri
olduğu soruları temel problematiğimizi oluĢturmuĢtur. Bu soruların her biri için
çalıĢmamızda bir altbaĢlık oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmamız esnasında sık sık geçen
Bizans müverrihlerinin adları ve eserlerinin isimlerin yazılmasında ısrarlı bir
Ģekilde Türkçe transkripsyon uygulaması tercih edilmiĢ, transliterasyon
uygulamasından kaçınılmıĢtır. Bununla birlikte Türkçe transkripsyondan sonra
özel isimler ve eser baĢlıkları Yunanca harflerle orijinalleri verildikten sonra
Ġngilizce yazımlarıyla birlikte okuyucuya sunulmuĢtur. ―Epifanesli Efstatios,
Δὐζηάζηνο ὁ ἖πηθαλὲο, Eustathius of Epiphania‖ örneğinde olduğu gibi.
ÇalıĢma sonuç kısmı ile tamamanmıĢtır.
A. Bizans Tarih Kaynakları Hangi Dilde YazılmıĢtır?1

Bizans Devleti bir imparatorluktu ve bütün imparatorluklar gibi çok etnik
yapılı, çok inançlı ve çok dilli bir yapısı vardı. Bunun bir sonucu olarak
imparatorluğun yaklaĢık 12 asrı boyunca Latince, Süryanice, Koptça, Slavca,
Ermenice ve Gürcüce dillerinde de yazılı kaynaklar mevcuttur. Ancak bütün bu
diller, Yunanca ile karĢılaĢtırıldığı zaman kaynak grubu arasında çok az yer

Doç. Dr., Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü 14280
Gölköy/BOLU: Email: leventkayapinar@hotmail.com.
1 Bu çalıĢmanın hazırlanması sırasında internet üzerinde Bizans‘la ilgili yüzlerce web sayfası
taranmıĢtır. Bu çalıĢma esnasında Fransızca, Ġtalyanca, Ġspanyolca gibi Latin dillerinde Rusça,
Bulgarca ve Sırpça gibi Slav lisanlarındaki sitelerin taranmasında bana verdiği katkıdan dolayı Doç.
Dr. AyĢe KAYAPINAR‘a teĢekkür borçluyum.
142 LEVENT KAYAPINAR
tutarlar. BaĢka bir değiĢle Bizans‘tan günümüze kalan yazılı kaynakların büyük
bir çoğunluğu neredeyse tamamına yakını Yunanca olarak kaleme alınmıĢtır.
B. Bizans Yazılı Kaynakların Miktarı ve Bizans Tarihi

Kaynakların Sayısı Nedir?2
Ancak elimizde kalan bu Yunanca kaynakların tam sayısını bilemiyoruz.
Bunun nedeni Bizans kaynaklarının değiĢik ülkelere dağılması ve bu sayıya
yönelik bir araĢtırmanın Ģu ana kadar yapılmamıĢ olmasıdır. Bununla birlikte
Cyril Mango‘nun da ifade ettiği gibi bu sayının 3000 olduğunu tahmin
edebiliriz. Ancak bu kaynakların tamamı tarih alanında düĢünülmemelidir.
Hatta tarih alanında olanlar oldukça küçük bir orana sahiptir. 3000 kaynağın
yaklaĢık 2500 kadarı azizlerin hayat hikâyelerini anlatan ve ayografi denilen dini
metinlere aittir. Ayografileri vaazlar, ayin kitapları, teoloji, Ġncil ve kilise
pederleri üzerine yazılmıĢ dinsel metinler takip eder. Dini hayatın dıĢında günlük
hayata ait kaynaklar oldukça sınırlıdır. Örneğin sözlükler, antik Yunan yazarları
üzerine yapılan yorumlar ve bilimsel risaleler 200 cilt kadardır. Edebiyatın Ģiir
alanında da 30 cildi tutan bir külliyat mevcuttur. Tarih alanında ise günümüze
kadar intikal eden ciltlerin sayısı yaklaĢık 100 cilttir. Bunun bazı çalıĢmaların iki
ya da üç cilt olduğunu düĢünürsek 70 telif esere kadar düĢebiliriz. Bunun da
yaklaĢık 25 cildi tarih yazarlığından daha çok vakayiname tarzı diyebileceğimiz
kronik türündedir. Dolayısıyla gerçek tarihi eserlerin adedi 50 rakamı ile sınırlı
kalmaktadır. Karayannopoulos, Bizans Tarihinin Kaynakları adlı çalıĢmasında bu
seküler Bizans eserlerinin toplam sayısını 606 olarak vermektedir.
C. Bizans Tarih Kaynakların Yazmalar Halinde Bulundukları

Kütüphane ve Müzeleri Nerededir?3
Tarih bilimi ile ilgili Bizans tarih yazmalarının muhafaza edildiği müze ve
kütüphaneler daha çok Avrupa‘da bulunmaktadır. Bu kütüphane ve müzeleri
Ģöyle sıralayabiliriz.
Ġtalya
Venedik‘te Bibliotheca Marciana (Codex Marcianus)
Roma‘da Bibliotheca Vaticana (Codex Vaticanus)
Fransa
Paris‘te Bibliotheque Nationale (Codex Parisinus)
Almanya
Münih‘te Münchener Bibliothek (Codex Monacensis)
2 Bizans yazılı kaynaklarının sayısının tespitinde ve tasnifinde aĢağıdaki iki eserden yoğun
olarak istifade edilmiĢtir. I. E. Karayannopulos, Pegai tes Byzantines Historias, Selanik 1970; Cyril
Mango, Yeni Roma İmparatorluğu, Ġstanbul 2008.
3 A. Savvides- B. H. Hendrickx, Introducing Byzantine History: a Manuel for Beginners, Paris:
Herodotos 2001.
BĠZANS TARĠH KAYNAKLARININ NEġRĠ 143
Ġngiltere
Oxford‘ta the Bodleian Library (Codex Oxomiensis)
Londra‘da the British Museum Library (Codex Londonensis)
Hollanda
Amsterdam Kütüphanesinde (Codex Amstelodamensis)
ġüphesiz bu Ģehirlerde Bizans‘a ait yazmaların bulunmasının Bizans‘ın son
asrında kültür merkezleri olarak kabul edilen Ġstanbul, Selanik gibi Ģehirlerden
buralara gelen yazmaların tesiri vardır. Ayrıca Aynaroz manastırları,
Kalambaka‘daki Ataor manastırı, Antakya ve Ġskenderiye‘de üretilen pek çok
paha biçilmez değerde içinde minyatürlerin bulunduğu süslemeli el yazmaları,
ikonalar, azizlere ait olduğu iddia edilen eĢyalar ile Bizans sanatının seçkin
örneklerinin Avrupa‘nın değiĢik kentlerindeki müzelerce toplanmasının ve
Bizantolojinin bu Ģehirlerde geliĢmesinin etkisi inkâr edilemez.
D. Bizans Tarih Kaynakları ve Kronikleri Nelerdir?4

Dördüncü Yüzyıl Bizans Kaynakları
1) Efsevios, Εὐζέβηος, Eusebios

Müverrihin İsmi : Kayserili (Filistindeki) Efsevios, Δὐζέβηνο, Eusebios
(D:260/4-Ö:338/340) Δὐζέβηνο, ἐπίζθνπνο Καηζαξείαο
Eserinin Başlığı : ―Kilise Tarihi, ἐθθιεζηαζηηθὴ ἱζηνξία, Eklisiastiki Ġstoria‖.
Yazım Türü : Tarih
Kapsadığı Dönem : Ġlk insan Âdem‘den baĢlayarak M.S. 324 yılına kadar kilise
tarihi hakkında bilgi verir. On bölümden oluĢur.
Eserin Neşri : NĢr. I.A. Heikel, Eusebius-Werke I (Die Griechischen
Christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte. 7), s.
1-153, Leipzig 1902. Ġngilizce çevirisi için bkz The History of the
Church, (New York: Penguin, 1965).
4 Bizans tarihi kaynakları ve kroniklerinin belirlemesinde ve verilen bilgilerin derlenmesinde
aĢağıdaki baĢvuru eserlerinden ve web sayfasından yoğun olarak istifade edilmiĢtir. K.

Krumbacher, Geschichte der Byzantinischen Litteratur (527-1453), Münih 1897; M. E. Colonna, Gli
Storici Bizantini Dal IV Al XV Secolo, Napoli 1956; G. Moravcsik, Byzantinoturcica, c. I, Berlin 1958; I.
E. Karayannopulos, Pegai tes Byzantines Historias, Selanik 1970; G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi,
çev. Fikret IĢıltan, Ankara 1999; The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. A. P. Kazhdan, c. III, New
York-Oxford 1991; W. T. Treadgold, The early Byzantine historians, Basingstoke England: Palgrave
Macmillan, 2007; Paul Halsall, The Grand Tradition of Byzantine Historiography,
http://www.fordham.edu/halsall/byzantium/ texts/byzhistorio, 1997.
Beşinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

2) Sardisli Evnapios, Εὐλάπηος ὁ ἐθ Σάρδεωλ , Eunapios
Müverrihin İsmi : Sardisli Evnapios, Δὐλάπηνο ὁ ἐθ ΢άξδεσλ, Eunapios
Eserinin Başlığı : ―Tarihi Açıklamalar, Ἰζηνξηθὰ ὑπνκλήκαηα, Ġstorika
Mnimata.‖
Kapsadığı Dönem : 270-404 yılları arasında bilgi verir. 14 bölümden oluĢur.
Eseri 270-395 yılları arasındaki olayları anlatan bölümle
baĢlar. Daha sonraki bölümlerde 404 yılına kadar uzanan
hadiseler anlatılır.
Eserin Neşri : E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s. 7-56,
Paris 1878-1885; L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s.
205-274, Leipzig 1870-71; Excerpta, c. IV, De Sententiis, ed. U.
Ph. Boissevain, s. 71-103; Berlin 1906; Excerpta, c. I, De
Legationibus, ed. C. de. Boor, s. 591-599, Berlin 1903.
3) Zosimos, Ζώζηκος, Zosimos

Müverrihin İsmi : Zosimos, Εώζηκνο, Zosimos putperesttir.
Eserinin Başlığı : ―Yeni Tarih, Νέα ἱζηνξία, Nea Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : Diokletianus‘un dönemini ayrıntılı olarak anlatır. Augustus
dönemini 410 yılına kadar anlatır. 306-410 yılları arasındaki
olayları kapsar. Altı bölümden oluĢur. Birinci bölüm giriĢ
niteliğindedir. Ġkinci bölüm Dioklitianus ile Likinius
arasındaki mücadeleyi anlatır. Üçüncü bölüm Ġulianus (363-
364) dönemini, dördüncü bölümde Hunların faaliyetlerini,
beĢinci bölümde Alarik‘in Yunanistan ve Ġtalya‘yı
yağmalaması ve Roma kuĢatmasını, altıncı bölümde Ġngiltere,
Galatia ve Ġspanya‘daki olaylar ve Roma‘nın ikinci defa Alerik
tarafından kuĢatılması anlatılır.
Eserin Neşri : NĢr. L. Mendelssohn, Zosimi comitis et exadvocati fisci historia
nova, Leipzig: 1887; Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Εσζηκνο, Νέα ἱζηνξία, çev.
Yannis Avramidis ve Teofanis Kalaicakis, Tiraten Yayınevi
Selanik 2007.
4) Borissuslu Filostorgius, Φηιοζηόργηος, Philostorgius of Borissus

Müverrihin İsmi : Borissuslu Filostorgius, Φηινζηόξγηνο Philostorgius of
Borissus
Eserinin Başlığı : ―Kilise Tarihi, ἐθθιεζηαζηηθὴ ἱζηνξία, Eklisiastiki Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : 312-425 yılları arasındaki olayları kapsar. 12 bölümden
oluĢan bir kilise tarihi yazmıĢtır. Arianlığın baĢlangıçından
425 yılına kadar olan olayları anlatmaktadır. ÇalıĢması
günümüze ulaĢmamıĢtır. Ancak 853 yılında Patrik olan
Fotiosun oluĢturduğu bir özet derlemeye sahipiz. Efsevios‘un
eserinin devamı niteliğinedir.
Eserin Neşri : MG 65, 459-624; Kritik edisyon: J. Bidez, Philostorgius,
Kirchengeschichte mit dem Leben des Lucian von Antiochien und den
Fragmenten eines arianischen Historiographen (Die Griechischen
Christlichen Schriftsteller der ersten drei Jahrhunderte. 21) s.
1–150 Leipzing 1913; Filostorgius‘un hayatı ve fragmantınn
tamamı için bkz H. G. Opitz, ―Die Vita Constantini des Cod.
Ang. Gr. 22‖ Byzantion 9 (1934) s. 535–593; P. Heseber,
―Neues zur 'Vita Constantini' des Codex Angelicus 22‖
Byzantion 10 (1935) s. 399–402; Konstantin‘in hayatı üzerine
Filostorgius‘un yeni fragmanları çin bkz J. Bidez, Byzantion 10
(1935) s. 403–442; Patrologiae cursus completus, Series graeca, 65, s.
459-625. Ġngilizce çevirisi için E. Walford, The Ecclesiastical
History of Sozomen ve ayrıca the Ecclesiastical History of Philostorgius
as Epitomized by Photius, London, 1855. Ayrıca Ġngilizce çevirisi
için bkz http://www.ccel.org/ccel/pearse/morefathers/files/
philostorgius. htm internet adresine.
5)Tivalı Olimpiodoros, Ὀισκπηόδωρος ὁ ἐθ Θεβῶλ, Olympidoros

Müverrihin İsmi : Mısırdaki Tiva‘lı Olimpiodoros, ὆ιπκπηόδσξνο ὁ ἐθ Θεβῶλ,
Olympidoros, putperesttir.
Eserinin Başlığı : ―Tarihî Anlatılar, Λόγνη ἱζηνξηθνί, Logi Ġstoriki‖
Kapsadığı Dönem : 407-427 yılları arasında bilgi verir. 22 bölümden oluĢur. Eser
daha çok II. Teodosios‘un (408-450) ilk yıllarına ait olaylara
yoğunlaĢır.
Eserin Neşri : E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s. 57-68,
450-472, Leipzig 1870-71.
6) Kıbrıslı Teodoritos, Θεοδώρεηος Κύπροσ, Theodoret of Cyprus

Müverrihin İsmi : Kıbrıslı Teodoritos Θενδώξεηνο Κύπξνπ, Theodoret of
Cyprus, Ölümü 547.
Eserinin Başlığı : ―Kilise Tarihi, ἐθθιεζηαζηηθὴ ἱζηνξία, Eklisiastki Ġstoria‖
adlı eseri beĢ kitaptan oluĢur. 325-428 yılları arasındaki
olayları yazar. Efsevios‘un eserinin devamı niteliğindedir.
Kapsadığı Dönem : 325-428 yılları arasındaki olayları kilise tarihi açısından
Kayserili (Filistindeki) Efsevios‘u örnek alarak yazmıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. L. Parmentier - F. Scheidweiler, Theodorets
Kirchengeschichte, Leipzig: 1911; Ġngilizce çevirisi B. Jackson,
Nicene and Post Nicene Fathers, 2nd series, III, New York 1893,
arasında yayınlanmıĢtır.
7) Sokratis Sholastikos, Σωθράηες Στοιαζηηθὸς, Sokrates

Scholastikos.
Müverrihin İsmi : Sokratis Sholastikos, ΢σθξάηεο ΢ρνιαζηηθὸο, Sokrates
Scholastikos. D:379-Ö:440.
Kapsadığı Dönem : 306–439 yılları arasındaki olayları kilise tarihi açısından
Kayserili (Filistindeki) Efsevios‘u örnek alarak yazmıĢtır. Yedi
bölümden oluĢur.
Eserin Neşri : Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca c. 67, s. 28–842,
Paris 1857.
8) Sozomenos, Σωδοκελὸς, Sozomenos.

Müverrihin İsmi : Sozomenos, ΢σδνκελὸο, Sozomenos. V. yüzyılın ilk
yarısında yaĢamıĢtır.
Kapsadığı Dönem : 324-440 yılları arasındaki olayları kilise tarihi açısından
Kayserili (Filistindeki) Efsevios‘u örnek alarak yazmıĢtır. 9
bölümden oluĢur. ÇalıĢma Ġsa‘nın tarih sahnesine çıkmasıyla
baĢlar, Roma imparatoru Likinius‘un (308-324) tahtının
sonuna kadar devam eder. 324-425 yılları arasındaki olayları
anlattıktan sonra 425-439 yıllarını anlatan son bölümle
çalıĢma tamamlanır. Sozomenos‘un çalıĢması 439–450 yılları

arasında kaleme alınmıĢtır.
Eserin Neşri : J. Bidez – G. C. Hansen, Sozomenus Kirchengeschichte, Historici
Graeci Minores 50, Berlin 1960. Migne, Patrologiae cursus
completus, Series graeca, c. 67, s. 843-1630, Paris 1857.
9) Priskos, Πρίζθος, Priskos

Müverrihin İsmi : Priskos, Πξίζθνο, Priskos, V. yüzyılda yaĢamıĢtır.
Eserinin Başlığı : ―Bizans Tarihi ve Attila‘ya Dair, Ἱζηνξία Βπδαληηαθὴ θαὶ ηὰ
θαη᾽ Ἀηηίιαλ, Ġstoria Vizantiaki ke ta kat‘ Attilan‖
Kapsadığı Dönem : 433-468 yılları arasında özellikle Attila ve Hunlar hakkında
bilgi verir. 8 bölümden oluĢur. 433-468 yılları arasında
özellikle Attila ve Hunlar hakkında bilgi verir. ÇaĢılması
Malhos‘un eserinin devamı niteliğindedir. Attila ve Hunlar
hakkında temel kaynaktır.
Eserin Neşri : Excerpta, c. I, De Legationibus, ed. C. de. Boor, s. 121-155 ve
575-591 Berlin 1903; L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s.
275-352, Leipzig 1870-71; E. Müller, Fragmenta Historicorum
Graecorum, c. IV, s. 69-110 ve c. V, s. 24-26, Paris 1878-1885.
10) Ġsaurialı Kandidos, Κάλδηδος, Candidus of Isauria

Müverrihin İsmi : Ġsauria‘lı Kandidos, Κάλδηδνο, Candidus of Isauria.
Eserinin Başlığı : ―Tarihler, Ιζηνξίαη, Ġstorie‖
Kapsadığı Dönem : I. Leon (457-474) ve Zenon‘un (474-491) saltanat yıllarını
anlatır. I. Leon ve Zenon‘un saltanat yıllarını anlatan üç
bölümlük bir eserdir. Onun eseri hakkıdaki bilgileri Fotius‘un
çalıĢmasından öğreniyoruz. Kandidos‘un üzerine en önemli
araĢtırma 1894 yılında Shestakov tarafından yapılmıĢtır. Ona
göre Kandidos‘un izlerini Zonaras, Kedrinos, Nikiforos
Kalistus‘ta bulmaktadır. Kandidos‘un eserinin Prokopios ve
Teodoros Lektoras tarafınan kullanıldığını söylemektedir.
Eserin Neşri : L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s. 441-445, Leipzig
1870-71; E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s.
135-137, Paris 1878-1885.
11) Filadelfialı (Filistin‟de) Malhos, Μάιτος, Malchus of

Philadelphia
Müverrihin İsmi : Filadelfialı (Filistin‘de) Malhos, Μάιρνο, Malchus of
Philadelphia
Eserinin Başlığı : ―Bizansa Dair, Βπδαληηαθά, Vizantiaka‖
oluĢur. ÇalıĢma günümüze ulaĢmamıĢ olup, diğer müelliflerin
eserleri yoluyla dolaylı olarak ulaĢmıĢtır. Eser, onuncu
yüzyılda tarihçiler antolojisi yazmıĢ Suda‘ya göre 325 yılında
I. Konstantinos‘dan baĢlarken dokuzuncu yüzyılda
ansiklopedik bir eser vermiĢ olan Fotios‘a göre 474 yılından
baĢlar ve 474-480 yılları arasındaki olayları kapsar. Priskos‘un
eserinin bir devamıdır. Anastasios döneminde yazmıĢtır.
Malhos, Hıristiyan değildi ancak bu dinin karĢıtı da değildi.
Zenon‘un kusurlarını eleĢtiriyordu.
Eserin Neşri : L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s. 383-424, Leipzig
1870-71; E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s.
111-132, Paris 1878-1885; Excerpta, c. I, De Legationibus, ed.
C. de. Boor, s. 155-169 ve 568-575, Berlin 1903.
Altıncı Yüzyıl Bizans Kaynakları

12) Epifanesli Efstatios, Εὐζηάζηος ὁ Ἐπηθαλὲς, Eustathius of
Epiphania
Müverrihin İsmi : Epifanesli Efstatios, Δὐζηάζηνο ὁ ἖πηθαλὲο, Eustathius of
Epiphania
Eserinin Başlığı : ―Kronik, Χξνληθόλ, Hronikon‖
Yazım Türü : Vakayiname
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 502 yılına kadar. Suriye‘de bulunan Epifania
bölgesinden olduğu için Epifania‘lı Efstatios olarak
isimlendirilir. Anastasios dönemi yazarlarındandır. Özellikle
Perslere karĢı yapılan savaĢların tarihini yazmıĢtır. Erken
dönemlerden baĢlıyarak Anastasios‘un onikinci saltanat yılına
kadar gelen bir tarih yazmıĢtır. 502 yılında ölmüĢtür. Eseri
günümüze ulaĢmamıĢtır. ÇalıĢması Malalas, Evagrios ve
Suda‘nın eserlerinde kullanılmıĢtır. Bu sebepten Epifanili
Eftasios‘un çalıĢmasından haberdarız. Eftasios ise
çalıĢmasında beĢinci yüzyıl için Zosimos ve Priskos‘un eserini
kullanmıĢtır.
Eserin Neşri : Eserini diğer Bizans kaynaklarındaki alıntılardan

öğreniyoruz. Bkz. E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum,
c. IV, s. 138-142, Paris 1878-1885; L. Dindorf, Historici Graeci
Minores, c. I, s. 353-363, Leipzig 1870-71.
13) Miletoslu Ġsihios Ġlustrios, Ἡζύτηος ὁ Ἰιιούζηρηος, Hesychius

of Miletus
Müverrihin İsmi : Miletoslu Ġsihios Ġlustrios, Ἡζύρηνο ὁ Ἰιινύζηξηνο,
Hesychius of Miletus.
Eserinin Başlığı : ―Ara Dönemler, Γηαζηήκαηα, Diastimata‖
Kapsadığı Dönem : Asur‘dan 518 yılına kadar kronolojiyi kapsar. Justinian
döneminde yaĢamıĢtır. Altı bölümden oluĢan Roma ve dünya
tarihi yazmıĢtır. Bu kronik Asur imparatoru Belus
döneminden imparator I. Anastasios dönemine (491-518)
kadar gelir. Bu eserde Bizans‘ın baĢkentinin kuruluĢua dair
özgün bilgiler rastlanır.
Eserin Neşri : Eserini diğer Bizans kaynaklarındaki alıntılardan
öğreniyoruz. E. Müler, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV,
s. 143-155, Paris 1878-1885; Theodor Preger, Scriptores
Originum Constantinopolitanarum, c. I, s. 1-18, Lipsiae 1901.
14) Markelinos, Μαρθειιῖλος θόκης, Count Marcellinus

Müverrihin İsmi : Markelinos, Μαξθειιῖλνο θόκηο, Count Marcellinus
Eserinin Başlığı : ―Kronik, Χξνληθόλ, Hronikon‖
Kapsadığı Dönem : 379-534 yılları arasındaki olayların anonim takipçileri ise
535-548 seneleri arasındaki hadiseleri anlatır. 379-534 yılları
arasını yazmıĢ ve daha sonra anonim takipçileri ortaya
çıkmıĢtır. Kronik tarzdaki eseri VI. yüzyıl Bizans sarayı, baĢta
Niki grubu olmak üzere Bizans‘taki siyasi hizipler,
Balkanlardaki Hun, Got ve Bulgarlar ile yapılan mücadeleyi
anlatır. Anonim takipçileri 535-548 yılları arasındaki olaylar
hakkında bilgi verir.
Eserin Neşri : Th. Mommsen, Monumenta Germaniae Historica, Auct. Ant. XI,
2 (Berolini 1894) s. 37-108; Marsillinus hakkında yapılan bir
araĢtırmaiçin bkz. Brian Croke, Count Marcellinus and His
Chronicle. New York: Oxford University Press. 2001.
15) Filistin‟deki Kayserili Prokopios, Προθόπηος, Prokopios

Müverrihin İsmi : Filistindeki Kayserili Prokopios, Πξνθόπηνο, Prokopios, VI.
yüzyılda yaĢamıĢtır.
Eserinin Başlığı : ―SavaĢlar Üzerine Anlatılar, ὑπὲξ ηῶλ πνιέκσλ ιόγνη, Ġper
ton Polemon Logi‖
Kapsadığı Dönem : Justinianus döneminde Persler, Vandallar ve Gotlarla
yapılan savaĢları 552 yılına kadar anlatır. Justinianus
döneminin en büyük tarihçisidir. Eseri üslup açısından eski
antik Yunan tarih yazarlarından Tukididis‘in eserinin etkisi
altındadır. 8 bölümden oluĢur. Ġlk iki bölümü Persler ile olan
savaĢlardan bahseder. Üçüncü ve dördüncü bölümler
Vandallar ile yapılan savaĢları anlatır. BeĢ, altı ve yedinci
bölümler Gotlar ile yapılan harpleri tasvir eder. Son bölüm ise
551 ile 552 yıllarını anlatır.
Eserin Neşri : NĢr. J. Haury, Procopii Ceasariensis opera omnia I-II, 3
bölüm, Leipzig: 1905-13; G. Wirth, Prokop II Gotenkriege,
München 1966; Ġngilizce çevirisi için bkz. Averil Cameron,
History of the Wars, Secret History and Building, Great Histories
Series, (New York: 1967) (ek olarak 8. bölümün metni);
Ġngilizce çevirisi, G. A. Williamson, The Secret History,
Harmondsworth: Penguin, 1966, 1981; R. Atwater, The Secret
History, New York: 1927; Türkçe çevirisi için bkz. Prokopios,
Bizans‟ın Gizli Tarihi, Milliyet Yay, Ġstanbul 1963; Prokopios,
Bizans‟ın Gizli Tarihi, Çev: Orhan Duru, Türkiye ĠĢ Bankası
Kültür Yay, Ġstanbul, 2001.
16) Agatias, Ἀγαζίας, Agathias of Myrina

Müverrihin İsmi : Agatias, Ἀγαζίαο, Agathias of Myrina, (D:532-Ö:580).
Eserinin Başlığı : ―Iustinianus‘un Saltanatına Dair, Πεξί ηῆο Ἰνπζηηληαλνῦ
βαζηιείαο, Peri tis Iustinianu‖
Kapsadığı Dönem : 552–559 yılları arasındaki olayların anlatımını kapsar. 5
bölümden oluĢur. Eseri üslup açısından eski antik yunan tarih
yazarlarından Tukididis‘in eserinin etkisi altındadır.
Prokopios‘un çalıĢmasının devamı niteliğindedir ve 552-559
yılları arasındaki olayları kapsar.
Eserin Neşri : NĢr. R. Keysdell, Agathiae Myrinaei Historiarum libri quinque,
Corpus Fontium Historiae Byzantinae, c. I-II, Berlin 1967; L.
Dindorf, Historici Graeci Minores, c. II, s. 132-392, Leipzig

1870-71; Excerpta, c. I, De Legationibus, ed. C. de. Boor, s. 438-
441, Berlin 1903; Excerpta, c. IV, De Sententiis, ed. U. Ph.
Boissevain, s. 10-17, Berlin 1906; Kısmi Ġngilizce çevirisi,
Averil Cameron, ―Agathias on the Sassanians‖, Dumbarton
Oaks Papers 23-24 (1969-70), 67-183; Tarihlerini çeviren,
Joseph D. Frendo, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 2A
(Berlin: De Gruyter, 1975); Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Αγαζίαο, Ιζηνξίαη, çev.
Alekandros Aleksakis, Kanaki Yayınevi Atina 2008.
17) Petros Patrikios, Πέηρος ὁ Παηρίθηος, Peter the Patrician

Müverrihin İsmi : Petros Patrikios, Πέηξνο ὁ Παηξίθηνο, Peter the Patrician
Eserinin Başlığı : ―Tarihler, Ιζηνξίαη, Ġstorie‖
Kapsadığı Dönem : Roma Ġmparatoruluğu‘nun M.Ö. 44 ila M.S. 361 yılına
kadar olan tarihini anlatır. Bu eserden yaklaĢık 20 fragman
kalmıĢtır. Ġkinci eser I. Konstantinos‘tan Justinianus dönemine
kadar olan olayları anlatır. Sonuncu eseri 561 ila 562 yılları
arasında Sasanilere elçi olarak gittiği süreyi anlatır. Bu eser
Menadros tarafından kaynak olarak kullanılmıĢtır. 534-554
yılları arasında Gotlarla yapılan savaĢlarda Ostrogotların
hakimiyetindeki Ġtalya‘ya sık sık göevli olarak gönderilmiĢtir.
Bizansın Sasanilere karĢı oluĢturulan siyasetinde önemli rol
oynamıĢtır. Onun tarihi çalıĢmaları sadece fragmant olarak
günümüze ulaĢmıĢtır. Ancak πεξὶ πνιηηηθῆο θαηαζηάζεσο
yani siyasi durum hakkında adlı eseri erken Bizans dönemi
protokolü ve Bizans-Sasani diplomatik iliĢkilerine dair tek
kaynak durumundadır.
Eserin Neşri : Tarih adlı eseri için bkz. Excerpta, c. I, De Legationibus, ed. C.
de. Boor, s. 3-4 ve 390-396, Berlin 1903; Excerpta, c. IV, De
Sententiis, ed. U. Ph. Boissevain, s. 241-271, Berlin 1906; E.
Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s. 183-191,
425-437, Leipzig 1870-71.
18) Ioanis Malalas, Ἰωάλλες Μαιάιας, John the Rhetor= John

Malalas
Müverrihin İsmi : Ioanis Malalas, Ἰσάλλεο Μαιάιαο, John the Rhetor= John
Malalas D. 491-Ö.598.
Eserinin Başlığı : ―Kronografi, Χξνλνγξαθία, Hronografia‖

Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 563 yılına kadar olan olayları kapsar. Ġmparator
Iustinianus‘un son yıllarına kadar gelen bir kronolojisi vardır.
18 bölümden oluĢur ilk ve son bölümler kayıptır. Eser eski
Mısır‘ın menakibi tarihi ile baĢlar ve Romalıların
Marcianus‘un liderliğinde Afrika‘ya seferleriyle ve
Iusitinianus‘un ölümüyle biter. Eseri ağırlıklı olarak Antakya,
Ġstanbul ve Iustinianus tarihi ile ilgilidir. ÇalıĢması büyük
ölçüde Kayserili Efsebius‘un eserine dayanır. ÇalıĢmasının
diğer kaynakları, efsaneler, Ġncil hikayeleri ve gerçek
hikayelerdir. Bununla birlikte Justinianus‘un ve kilisenin resmi
propagandasını ve monarĢi fikrini de yansıtır. Günlük
Yunanca konuĢma dilini kullanmıĢtır. Zamanında oldukça
Ģöhret bulan çalıĢma değiĢik yazarlar tarafından IX. yüzyıla
kadar kullanılmıĢ ve X. yüzyılda Slavcaya da çevrilmiĢtir.
Eserin Neşri : NĢr, L. Dindorf, Corpus Scriptores Historiae Byzantinae,
Bon 1831; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series
graeca 97, s. 65-717, Paris 1857-1906; NĢr. John Thurn,
Corpus Fontium Historiae Byzantinae; Ġngilizce çevirisi için
bkz Elizabeth Jeffreys- Michael Jeffreys ve Roger Scott The
Chronicle of John Malalas, Byzantine Australiensia 4,
Melbourne: Australian Association for Byzantine Studies,
1986; Ġngilizce çevirisi Church Slavonic version‘dan, M.
Spinka, Chronicle of John Malalas: Books 8–18, Chicago 1940;
Ayrıca bazı alıntılar için bkz. C. D. Gordon, The Age of Attila:
Fifth Century Byzantium and the Barbarians, Ann Arbor: University
of Michigan Press, 1960.
19) Lidyalı Ioanis Lavrentios, Ἰωάλλες Λασρέληηος ὁ Λσδός, John

the Lydian= Joannes Laurentius Lydus
Müverrihin İsmi : Ioanis Lavrentios, Ἰσάλλεο Λαπξέληηνο ὁ Λπδόο, John the
Lydian= Joannes Laurentius Lydus.
Eserinin Başlığı : Üç eseri vardır. Bunlar Romanı kehanet sanatının menĢei ve
geliĢimi üzerine 1. ―Kehanet Üzerine, De Ostentis, Πεξὶ
Γηνζεκείσλ, Peri Diosimion‖ isimli eser; 2. ―Roma Devletinin
Ġlkelerine Dair, De Magistratibus reipublicae Romanae, Πεξὶ
ἀξρῶλ ηῆο Ῥσκαίσλ πνιηηείαο, Peri Arhon tis Romeon
Politias‖ 3. ―Aylara Dair, De Mensibus, Πεξὶ ηῶλ κελῶλ, Peri
ton Minon‖
Kapsadığı Dönem : 490-565 yılları hakkında bilgi verir. Brinci eseri Roma
kehanet sanatının menĢei ve geliĢimi üzerine, ikincisi
Iustinianos döneminin yönetimine dair ayrıntılar, üçüncüsü
de imparatorlukta düzenlenen çeĢitli festivallerin tarihi
hakkında bilgi verir. Bu kitabın özelliği bugün kaybolmuĢ eski
Romalı yazarların çalıĢmalarını kullanmıĢ olmasıdır.
Eserin Neşri : R. Wuensh, Joannis Lydi de magistratibus populi Romani libri tres,
Lipsiae 1903; Ġngilizce çevirisi için bkz. T. F. Carney, John the
Lydian, De Magistratibus. On the Magistracies of the Roman
Constitution. Coronado Pres 1971; Codex Caseolinus‘daki
Yunanca metne dayanarak giriĢ, değerlendirme, metin, çeviri
ve yorumun yer aldığı Ġngilizce bir çalıĢma için bkz Anastasius
C. Bandy, On powers, or, The magistracies of the Roman state /
Ioannes Lydus, Series: Memoirs of the American Philosophical
Society, Philadelphia: American Philosophical Society, 1983;
Fransızca çevirisi için bkz. Michel Dunuisson, Jacques
Schamp, Des magistratures de l'état romain. Jean le Lydien. Belles
Lettres 2006.
20) Nonosos, Νόλλοζος, Nonnosus

Müverrihin İsmi : Nonosos, Νόλλνζνο, Nonnosus
Eserinin Başlığı : Eserin baĢlığı bilinmemektedir.
Kapsadığı Dönem : I. Justinanus (527-565) döneminde Kızıl Deniz bölgesinde
Bizans elçisi olarak 553 yılında Arapları ziyaret etmiĢtir.
Elçilik dönüĢünde bu görevi ile ilgili bir tarih kaleme almıĢtır.
Bu tarihin kısaltılmıĢ bir versiyonu daha sonra Patrik I.
Fotios‘a sunulmuĢtur. Bu versionda Nonosos‘un babası
Abraham‘ın Araplara elçi olarak gönderildiği ve yine Nonosos
ismindeki amcasının da I. Anastasios tarafından elçi olarak
görevlendirildiği söylenmektedir. ÇalıĢmadan diğer
tarihçilerin eserleri yoluyla haberdarız.
Eserin Neşri : E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s. 178-180
Paris 1878-1885; L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I s.
473-478, Leipzig 1870-71; R. Henry, Photus Bibliothèque I,
Paris 1959, s. 4-7.
21) Ioanis Epifanis, Ἰωάλλες Ἐπηθαλεύς, John of Epiphaneia

Müverrihin İsmi : Ioanis Epifanis, Ἰσάλλεο ἖πηθαλεύο, John of Epiphaneia,
(VI-VII. yüzyıllarda yaĢamıĢtır. Evagrius‘un kuzenidir.)
Eserinin Başlığı : ―Tarihler, Ἱζηνξίαη, Ġstorie‖

Kapsadığı Dönem : 572 ve daha sonrası olayların anlatımını kapsar. 751 ila 591
yılları arasında Bizans ile Persler arasında 20 yıl içinde
meydana gelen savaĢları anlatır. ÇalıĢmanın sadece birinci
bölümünün giriĢ ve önsöz kısmı muhafaza edilebilmiĢtir.
Eserin Neşri : NeĢ. L. Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s. 375-382,
Leipzig 1870-71; E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c.
IV, s. 272-276, Paris 1878-1885.
22) Bizanslı Teofanis, Θεοθαλες Βσδαληηος, Theophanes of

Byzantium
Müverrihin İsmi : Bizanslı Teofanis, Θενθαλεο Βπδαληηνο, Theophanes of
Byzantium.
Eserinin Başlığı : ―Tarihî Metinler, Ἱζηνξηθά, Ġstorika‖
Yazım Türü :Tarih
Kapsadığı Dönem : 566-581 yılları arasındaki olayların anlatımını kapsar. 10
bölümden oluĢan çalıĢması II. Iustinos (565-578) iktidarından
imparator Tiberios‘a (578-582) kadar uzanan olayları anlatır.
Eserin Neşri : R. Henry, Photus Bibliothèque I, s. 76-79, Paris 1959;. L.
Dindorf, Historici Graeci Minores, c. I, s. 446-449, Leipzig 1870-
71; E. Müller, Fragmenta Historicorum Graecorum, c. IV, s. 270-
271, Paris 1878-1885.
23) Menandros Protiktor, Μέλαλδρος ὁ Προηήθηωρ, Menander

Protector
Müverrihin İsmi :Menandros Protiktor, Μέλαλδξνο ὁ Πξνηήθησξ, Menander
Protector.
Eserinin Başlığı : ―Tarih, Ἱζηνξία, Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : 558–582 yılları arasındaki olayların anlatımını kapsar. 552–
559 yılları arasındaki olayları anlatan Agathias‘ın eserinin
devamı niteliğindedir.
Eserin Neşri : NĢr. Excerpta, c. I, De Legationibus, ed. C. de. Boor, s. 170-221
ve 442-477, Berlin; Excerpta, c. IV, De Sententiis, ed. U. Ph.
Boissevain, s. 18-26, Berlin 1906; E. Müller, Fragmenta
Historicorum Graecorum, c. IV, s. 200-269, Paris 1878-1885; L.
Dindorf, Historici Graeci Minores, c. II, s. 1-131, Leipzig 1870-
71; Ġngilizce çevirisi için bkz. R.C. Blockley, The History of

Menander the Guardsman, Liverpool: Francis Cairns, 1985.
24) Evagrius, Εὐάγρηος, Evagrius

Müverrihin İsmi : Evagrius, Δὐάγξηνο, Evagrius (D:536-Ö:595)
Eserinin Başlığı : ―Kilise Tarihi, ἐθθιεζηαζηηθὴ ἱζηνξία, Eklisiastiki Ġstoria‖
adlı eseri Sokratis‘in eserinin devamıdır. 431 ila 594 yılları
arasını kapsar. 6 bölümden oluĢur.
Kapsadığı Dönem : 431-594 yılları arasındaki olayların anlatımını kapsar
Eserin Neşri : NĢr J. Bidez -L. Parmentier, The Ecclesiastical History of
Evagrius with the Scholia, London 1898, reprinted Amsterdam
1964; Fransızca çeviri: A. Festugire, Byzantion 45:2 (1975),
Yedinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

25) Teofilaktos Simokatis, Θεοθύιαθηος Σηκοθάη(η)ες,
Theophylact Simocatta
Müverrihin İsmi : Teofilaktos Simokatis, Θενθύιαθηνο ΢ηκνθάη(η)εο,
Theophylact Simocatta (d. 580ler- ö. 641?).
Eserinin Başlığı : ―Cihan Tarihi, Οἰθνπκεληθὴ Ἱζηνξία, Ġkumeniki Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : 582-602 yılları arasındaki olayların anlatımını kapsar. 8
bölümden oluĢur. Cihan Tarihi adlı eseri üslup açısından eski
antik Yunan tarih yazarlarından Tukididis‘in eserinin etkisi
altındadır. Ġmparator Mavrikos (582-602) dönemini sekiz
kitapta anlatır. Menandros‘un çalıĢmasının devamı
niteliğindedir.
Eserin Neşri : NĢr C. de Boor, Theophylacti Simocattae Historiae, Leipzig
1887; Ġngilizce çevirisi için bkz Michael Whitby-Mary
Whitby, The History of Theophylact of Simocatta, Oxford
Clarendon Press 1986; Almanca çevirisi için bkz Peter
Schreiner, Geschichte Theophylaktos Simokates, Stuttgart 1985;
Romence çevirisi için bkz. H. Mihaescu, Teofilact simocata istorie
bizantina : domnia imparatului mauricius (582-602), Bucharest
1985. Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi
için bkz. Θενθύιαθηνο ΢ηκνθάηεο, Ιζηνξία, çev. Despina
Çuklidu, Kanaki Yayınevi Atina.
26) Paskalya Kroniği, Παζτάιηο τροληθό, Chronicon

Paschale=Chronicum Alexandrinum=Fasti Siculi
Müverrihin İsmi : Yazarı ile eser aynı ismi taĢımaktadır.
Eserinin Başlığı : ―Paskalya Kroniği, Παζράιην ρξνληθό, Chronicon Paschale‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 627 yılına kadar dünya tarihi. Hristiyanlıkta dini
bir takvim sistemi olan Paskalya hesaplmasını temel alarak
kronik yazdığı için Paskalya Kroniği olara tanınır. Kronolojik
bir dünya tarihidir. Yedinci yüzyılda yazılmıĢtır. ―Ġlk Ġnsan
Âdem‘den Yüce Heraklios‘un Saltanatı‘nın Yirminci Yılına
Kadarki Dönemlerin Özeti‖ baĢlığını taĢıyan eserin 600-627
yılları arasındaki anlatımı özgün niteliktedir. Kullandığı
Yunanca halk dilidir. Kilise tarihinin etkisinde kalarak
kronolojisini Ġncile bağlantılı oluĢturmaktadır. Bu kroniğin
varlığını onuncu yüzyılda yazılan yazmasından öğreniyoruz.
Burada eserin baĢı ve sonu eksiktir. Anlatılan olaylar 627
yılından önce sona ermektedir.
Eserin Neşri : L. Dindorf, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, I-II,
Bonnae 1832; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series
graeca 92, s. 69-1023, Paris 1857-1906. Kısmi Ġngilzce çevirisi
için bkz. Michael Whitby-Mary Whitby, Chronicon Pashale 284-
628, Liverpool 1989.
27) Nikiu‟(Pashati)lu Ioanis, Ἰωάλλες Νηθίοσ, John of Nikiou

Müverrihin İsmi : Nikiu‘(Pashati)lu Ioanis, Ἰσάλλεο Νηθίνπ, John of Nikiou
Eserinin Başlığı : ―Dünya Kroniği, Παγθόζκηνλ Χξνληθόλ, Pangosmion
Hronikon‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘in yaradılıĢından 696‘da Mısır‘ın Müslümanlar
tarafından fethine kadarki olaylar anlatılır. Nil Deltasında yer
alan Nikiu (Pashati)‘dan Mısır Kıptısi olan Ġoannis‘in kaleme
aldığı çalıĢma ilk insan Âdem‘in yaradılıĢından Mısır‘ın
Müslümanlar tarafından fethinin tamamlandığı 696 yılına
kadar olan olaylar kronolojik olarak anlatılır. Ancak eserin
610–640 yılları arasını anlatan 30 yıllık bölümü kayıptır.
Eserin Neşri : H. Zotenberg, Chronique de Jean évêque de Nikiou, Notices et extraits
des mss. de la Bibliothèque Nationale, XXIV, 1 (1883), s. 125-605.
Bu çalĢmanın 1935 yılında yapılan ikinci baskısında metnin
Fransızca çevirisi de verilmiĢtir; Metin ve Ġngilizce çevirisi için
bkz. R. H. Charles, The Chronicle of John, Bishop of Nikiou,
London 1961.
Sekizinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

28) Yorgios Sinkelos, Γεώργηος Σύγθειιος, George Syncellus
Müverrihin İsmi : Yorgios Sinkelos, Γεώξγηνο ΢ύγθειινο, George Syncellus,
ölümü 810‘dan sonra.
Eserinin Başlığı : ―Kroniklerden Seçki, εθινγαί ρξνλνγξαθίαο, Ekloge
Hronografias‖
Kapsadığı Dönem : Ġlk insan Âdem‘den baĢlayarak 810 yılına kadarki olayları
anlatır. Filistin‘de uzun yıllar çalıĢarak Ġskenderiyeli Annianus,
Ġskenderiyeli Panodorus, Mısırlı tarihçi Manetho, Yunan
tarihçi Dexippus ve Julius Africanus‘un eserlerinden
yararlanarak oluĢturmuĢtur. Bir din adamı olması sebebiyle
kilise ağırlıklı bir kronolojisi vardır. Eser kronolojik tablolar ile
doludur. Özellikle yedinci yüzyılda Müslüman toprağı olan
Bizans‘ın Ortadoğu topraklarıyla ilgili bilgi verir.
Eserin Neşri : ġu ana kadar Yorgios Sinkelos‘un eserinin bir yazmasına
rastlanamamıĢtır. ÇalıĢmasını ölümünden sonra kullanan ve
devam ettiren arkadaĢı Bizanslı KeĢiĢ Teofanis‘in eserinden
öğreniyoruz.
Dokuzuncu Yüzyıl Bizans Kaynakları

29) Patrik Nikiforos, Νηθεθόρος παηρηάρτες Κωλζηαληηλοσπόιεως,
Nikephoros
Müverrihin İsmi : Patrik Nikiforos, Νηθεθόξνο παηξηάξρεο Κσλζηαληηλνππόιεσο,
Nikephoros, (806–815 yılları arasında Ġstanbul Patrikliği
yapmıĢtır.)
Eserinin Başlığı : ―Muhtasar Tarih, ἱζηνξία ζύληνκνο, Ġstoria Sintomos‖
Kapsadığı Dönem : 602 ila 769 yılları arasındaki tarihi olayları ve Hilkat‘tan 829
yılına kadarki kronolojik cetvelleri ihtiva eder. Nesnel olarak
yazılmıĢtır. Teofilaktos Simokatis‘in eserinin devamı
niteliğindedir. Partik Nikforos‘un ρξνλνγξαθηθόλ ζύληνκνλ
adlı eseri ilk insan Âdem‘den 829 yılına kadar gelen kronolojik
fihristi de içerir.
Eserin Neşri : NĢr. C. de Boor, Nicephori archiepiscopi Constantinopolitani opuscula
historica, s. 1-77, Leipzig: 1880; Ġstoria Sintomos‘un dijital
ortamda orijinal metin ve Fransızca çevirisi için bk.
http://remacle.org/bloodwolf/historiens/nicephore/constanti
n.htm; Özgün metin ve Ġngilizce çeviri için bkz. Cyril Mango,
Short History/Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Corpus fontium

historiae Byzantinae; Washington, D.C: Dumbarton Oaks,
1990; Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi için
bkz. Νηθεθόξνο παηξηάξρεο Κσλζηαληηλνππόιεσο, ἱζηνξία
ζύληνκνο, çev. Lina Kostareli, Kanaki Yayınevi, Atina 1994.
30) Anonim Monemvasia Kroniği, Χροληθὸλ Μολεκβαζίας,

Chronicle of Monemvasia
Müverrihin İsmi : Anonim Monemvasia Kroniği, Χξνληθὸλ Μνλεκβαζίαο,
Chronicle of Monemvasia
Eserinin Başlığı : ―Manemvasia Kroniği, Χξνληθὸλ Μνλεκβαζίαο, Hronikon
Monemvasia‖
Kapsadığı Dönem : Gerçek kronik 527–811 yılları arasını kapsar. Zeyl kısmı
1082–1339 yılına kadar gelir. Bu anonim çalıĢma Mora
yarımadasında Ġmparator Iustinianus‘tan (527–565) I.
Nikiforos‘a (802–811) kadar yaĢanan önemli olayları kaydeder.
Özellikle Mora yarımadasında yaĢayan Slavların tarihi
açısından önemlidir. Zeyl yapılan kronik daha sonraki olayları
da içerir. Bu olaylar 1082–1339 yılına kadar uzanır. Lemerle
gerçek kroniğin 932‘den önce yazıldığını söylemektedir.
Eserin Neşri : ΢π. Λάκπξνο, Ἱζηνξηθὰ κειεηήκαηα, s. 97-128, Atina 1884.
Ġtalyancaya çevirisi için bkz. Ivan Duyçev, Cronaca di
Monemvasia; introduzione, testo critico e note, Palermo, Istituto
siciliano di studi bizantini e neoellenici 1976.
31) Bizanslı Vaiz Teofanis, Θεοθάλες ὁ Ὁκοιογεηὴς, Theophanes

the Confessor
Müverrihin İsmi : Bizanslı Vaiz Teofanis, Θενθάλεο ὁ ὇κνινγεηὴο,
Theophanes the Confessor, D:758-760? Ö: 12 Mart 818
Eserinin Başlığı : ―Kronografi, Χξνλνγξαθία, Kronografia‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 813 yılına kadarki olaylar anlatılır. Bizans tarihi
açısından 284-813 yılları arasını kapsar. Özellikle 602-813
tarihleri arası ayrıntılı ve önemlidir. 810 ve 814 yılları
arasında yazılmıĢtır. Bir dünya kronoloji niteliğindedir. Eser
Dioklitianos‘tan baĢlamakta ve V. Leo‘nun tahta çıkmasından
kısa bir süre sonra tamamlanmaktadır. Tarafgir olmasına
rağmen eski kaynaklara dayanarak eserini yazması ve
kronolojik sisteme önem vermesi erken dönem Bizans tarihini
aydınlatması bakımından önemlidir. Bu eser hakkında

Ostrogorsky s. 81-82 de ayrıntılı bilgi bulunabilir. arkadaĢı
Yorgios‘un 810‘da ölümü üzerine onun eserinin devamı
niteliğinde kaleme almıĢtır. Ayrıca o, çalıĢmasında Sokratis
Sholastikos, Sozomenos ve Theodore Lector‘un eserlerinden ve
Ġstanbul ġehir Kroniğinden de istifade etmiĢtir. Kendisi
ikonoklast karĢıtı cephede yer alır. 818 yılında Semadirek
adasında ölmüĢtür. Eseri 284 yılında Diokletianus‘la baĢlar ve
813 yılında Ġmprator I. Mihail Rangabe‘nin ölümüyle sona
erer. Bununla birlikte o, Âdem‘in yaradılıĢından 813 yılına
kadar dünya tarihi kronolojisi yazma giriĢiminde bulunmuĢtur.
Eseri ağırlıklı olarak Bizans imparatorları, Sasani hükümdarları,
Emevi ve Abbasi Halifelerinden, Kudüs, Antakya ve Ġstanbul
patriklerinden bahseder. Yazdıklarını sorgulayan ve detaylı
araĢtıran bir metodolojisi olmamasına rağmen Kronografya
adlı eseri, VII. ve VIII. yüzyıl Bizans tarihi ve ikonoklazm
hareketinin ilk evreleri için tek kaynak niteliğindedir. ÇalıĢma
temelde iki bölümden oluĢur. Ġlk bölüm yıllara göre
düzenlenmiĢ tarihi kronolojiyi vermektedir. Ġkinci bölüm çok da
tutarlı olmayan kronolojik tablolardan oluĢmaktadır. Eseri, 870
yılında papalık kütüphanecisi Anastasios tarafından Patrik
Nikiforos ve Yorgios Sinkelos‘a ait olduğu varsayılan eserle
birlikte tek cilt halinde Latinceye çevrilmiĢtir.
Eserin Neşri : NeĢr. C. de Boor, Theophanis Chronographia 2 cilt., Corpus
Scriptores Historiae Byzantinae, Leipzig: 1883-85; tekrar
baskısı. Hildesheim: 1963; Ġngilizce çevirisi için bkz. Harry
Turtledove, The Chronicle of Theophanes: An English Translation of
anni mundi 6095-6305 (A.D. 602-813), Philadelphia, University
of Pennsylvania Press, 1982; Cyril Mango-Roger Scott, The
Chronicle of Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern
History, AD 284-813, Theophanes the Confessor; Oxford 1997;
Almanca çevirisi için bkz. Leopold Breyer, Bilderstreit und
Arabersturm in Byzanz: das 8. Jahrhundert (717-813) aus der
Weltchronik des Theophanes, Verlag Styria, 1964, c1957,
Byzantinische Geschichtsschreiber Vol 6.
32) Yorgios Monahos (KeĢiĢ Yorgios), Γεώργηος Μολατὸς, George

Hamartolus (Γεώργηος Ἁκαρηωιός), George Monachos
Müverrihin İsmi : Yorgios Monahos (KeĢiĢ Yorgios), Γεώξγηνο Μνλαρὸο
George Hamartolus (Γεώξγηνο Ἁκαξησιόο), George
Monachos.
Eserinin Başlığı : ―Muhtasar Tarih, ἱζηνξία ζύληνκνο, Ġstoria Sintomos‖

Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 842 yılına kadarki olayları anlatır. Özellikle 813-
842 yıllarına ait anlatımlar özgün niteliktedir. Dört bölümden
oluĢur. I. Bölüm ilk insan Âdem‘den Büyük Ġskender‘e kadar
kronolojiyi verir. II. Kitap Eski Ahit‘in tarihini anlatır. III.
Kitap Julius Sezar‘dan Konstantinos‘a kadar Roma tarihini
anlatır. IV. Kitap yazarın kendisinin yaĢadığı zamanı içerir.
Ġmparator Teofilus‘un (829-842) 842 yılındaki ölümüne kadarki
olayları kapsar. ÇalıĢmanın 813 ila 842 yıllarını kapsayan son
bölümü orijinal niteliktedir. Eser, bu yıllar arasındaki tarih için
vazgeçilmez bir kaynaktır. KeĢiĢlerin hayatları kadar Bizans
ideolojisinin özellikleri hakkında da bilgiler arz eder. Antik
Yunan ve döneminin Bizans kaynaklarını kullanmıĢtır. Üslup
olarak sanatsallığı ön planda tutarak eserini kaleme alır. IX.
yüzyıl Bizans baĢkenti hakkında bilgi sunar. Ġkonoklazm
karĢıtıdır. Özellikle ikinci kitabında Antik Yunan yazarı
Platon‘dan etkilenmiĢtir. ÇalıĢma Bulgarca, Sırpça ve
Gürcüce‘ye çevrilmiĢtir.
Eserin Neşri : NĢr. C. de Boor, Georgii Monachi Chonicon 1-2, Leipzig: 1905;
Combefis, François (ed.), "Bioi ton neon Basileon (Βηνη ηνλ
λενλ Βαζηιενλ).", Maxima bibliotheca (Scriptores post Theophanem)
Paris, 1685 içinde; yenibaskısı, Venice, 1729. Sadece 813-948
yıllarını içeren IV. Bölüm basılmıĢtır; Muralt, E. de (ed),
Georgii monachi, dicti Hamartoli, Chronicon ab orbe condito ad annum
p. chr. 842 et a diversis scriptoribus usq. ad ann. 1143 continuatum, St.
Petersburg, 1859. ÇalıĢmanın tamamını kapsayan ilk
yayındır. Orijinal metin verilmez ancak Moskova‘daki 12.
yüzyıldan kalma yazmadan pek çok alıntı yanlıĢlıklarla
aktarılmıĢtır. Migne, Jacgues Paul, Patrologia Graeca 110.
33) Fotios, Φώηηος Photios

Müverrihin İsmi : Fotios, Φώηηνο Photios, D.810-Ö.893
Eserinin Başlığı : ―Kitaplık veya Onbinkitap, Βηβιηνζήθε ή Μπξηόβηβινο,
Vivliotiki veya Miriovivlos‖
Yazım Türü : Antik Dönem Tarihçiler Antolojisi.
Kapsadığı Dönem : Dokuzuncu yüzyılda yazılmıĢ olmasına rağmen Bizans
öncesi yazarları kapsar. Eserin sahibi 858 ila 867 yılları ile
877-886 seneleri arasında Ġstanbul Patrikliği yapmıĢtır ve I.
Fotios olarak tanınmıĢtır ve zaman zaman Büyük Fotios
olarak da isimlendirilir. Patrikler arasında en önemlileri
arasında sayılır. Slavların Ortodoks olmalarında önemli rol
oynamıĢtır. Ġkinci tasvir kırıcılık döneminde tasvirsever olarak

sıkıntılar yaĢamıĢtır. Fotios‘un tarih alanında yazdığı eser
Vivliotiki veya Miriovivlos olarak adlandırılan ve çoğu tarihçi
olan 279 antik dönem yazarında alıntılar Ģeklinde yaptığı
özetlerden oluĢan seçkiler antolojisidir. Bu çalıĢma Bizans
döneminde ansiklopedi tarzında yapılmıĢ ilk eser olarak
nitelendirilmektedir.
Eserin Neşri : R. Henry, Photius, Bibliothèque I-IV, Paris 1959, 1960, 1962,
1965; Almanca çevirisi için bkz. E. Martini, Textgeschichte der
Bibliotheke des Patriarchen Photios von Konstantinopel, Leipzig
(1911); Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi
için bkz. Φώηηνο Παηξηάξρεο Κωλζηαληηλνππόιεωο,
Βηβιηνζήθε Όζα ηεο Ιζηνξίαο, çev. St. Th. Eftimiadis, Kanaki
Yayınevi Atina. Ġngilizce çevirisi için bkz.
http://www.ccel.org/ccel/pearse/morefathers/
files/photius_03bibliotheca.htm.
Onuncu Yüzyıl Bizans Kaynakları

34) Yosif Yenesios, Ἰωςὴθ Γελέζηος, Joseph Genesios
Müverrihin İsmi : Yosif Yenesios, Ἰσοὴθ Γελέζηνο, Joseph Genesios, X.
yüzyılda yaĢamıĢtır.
Eserinin Başlığı : ―Ġmparatorluklar, Βαζηιεῖαη, Basilie‖
Kapsadığı Dönem : 813-886 yılları arasındaki olayları kapsar. Eser 945-959
yılları arasında kaleme alınmıĢtır. Yosif Yenesios‘un eseri üç
kitap ve Ġmparator VII. Kostantinos‘un emri ile Bizanslı KeĢiĢ
Teofanis‘in eserine zeyl olarak yazdığı bölümden oluĢur.
ÇalıĢmanın ilk üç kitabı Ġkonoklast (tasvir kırıcılık)
mücadelesinin ikinci devresini kapsar. Zeyl kısmı ise
Teofanes‘in ardılları Οἱ κεηὰ Θενθάλελ adıyla bilinmektedir
ve imparator III. Mikail ve I. Basilios dönemini içermektedir.
V. Leon döneminden I. Basilios dönemine kadar 814-886
yılları arasındaki olayları anlatır. V. Leon (813-820), II. Mikail
(820-829), Theofilos (824-842), III. Mikail (842-867) yılları
arası kapsamlı bir Ģekilde anlatılırken I. Basileios (867-886)
daha kısa anlatılır.
Eserin Neşri : NĢr. C. Lachmaan, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae,
Bonn: 1834; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series
graeca109, s. 992-1156, Paris 1857-1906; NĢr. A. Lesmüller-
Werner ve H. Thurn, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol.
XIV, Series Berolinensis, Berlin: De Gruyter, 1973; Almanca
çevirisi Anni Lesmuller-Werner, Byzanz am Vorabend neuer

Grosse: Uberwindung des Bilderstreites und der innenpolitischen
Schwache (813-886) : die vier Bucherder Kaisergeschichte des Ioseph
Genesios, Vienna: Fassbaender 1989, Byzantinische
Geschichtsschreiber Vol. 18; Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Ἰσοὴθ Γελέζηνο, Πεξὶ Βαζηιεηῶλ,
çev. Pavlos Niavis, Kanaki Yayınevi Atina 1994.
35) Ioanis Kaminiatis, Ἰωάλλες Κακηληάηες, John Kaminatos
Müverrihin İsmi : Ioanis Kaminiatis, Ἰσάλλεο Κακηληάηεο, John Kaminatos
Eserinin Başlığı : ―Selanik‘in Fethi, Δἰο ηὴλ ἅισζηλ ηῆο Θεζζαινλίθεο, Ġs tin
Alosin tis Tessalonikis‖
Kapsadığı Dönem : 904 yılında Selanik‘in Araplar tarafından alınmasını anlatır.
Ioanis Kaminiatis bu olayın bizzat tanığı olarak eserini kaleme
almıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr., Gertrude Böhlig, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol.
IV, Series Berolinensis, (Berlin: De Gruyter, 1973); NĢr ve
Almancaya çevirisi Gertrud Böhlig, Einnahme Thessalonikes
durch die Araber im Jahre 904, Verlag Styria, 1975; Ġngilizceye
çevirisi D. Frendo-A. Fotiou Kaminiates, John The capture of
Thessaloniki, Byzantina Australiensia, 12. Perth: Australian
Association for Byzantine Studies, 2000; Özgün metin ile
birlikte modern Yunancaya çevirisi için bkz. Ἰωάλλεο
Κακηληάηεο, εηο ηελ Άιωζηλ ηεο ζεζζαινλίθεο çev. Evdoksos
Çolakis, Kanaki Yayınevi Atina.
36) Patrik Eftimios, Εσζύκηος, Euthymii patriarchae (Anonymous)

Müverrihin İsmi : Patrik Efthimios, Δπζύκηνο, Euthymii patriarchae
Eserinin Başlığı : ―Patrik Eftimios‘un Hayatı, Βίνο παηξηάξρνπ Δύζπκίνπ, Vios
Patriarhu Eftimiu‖
Kapsadığı Dönem : 886-912 yılları arası bilgi verir. 907-912 yılları arasında
Ġstanbul patriği olan I. Eftimios‘un hayat hikayesidir.
Ġmparator VI. Leon (886-912) dönemini anlatır.
Eserin Neşri : NeĢir ve çeviri. Patricia Karlin-Hayter, Bibliotheque de
Byzantion 3, Brussels, Éditions de Byzantion, 1970.
37) VII. Konstantinos Porfiroyenitos, Κωλζηαληῖλος Ζ΄

Πορθσρογέλλεηος, Constantine VII Porphyrogenitos
Müverrihin İsmi : VII. Konstantinos Porfiroyenitos, Κσλζηαληῖλνο Ε΄
Πνξθπξνγέλλεηνο Constantine VII Porphyrogenitos d.905-
ö.959.
Eserinin Başlığı :Üç kitabı vardır.
Birinci kitabı Temalara Dair, Πεξὶ ζεκάησλ, Peri Thematon-
De thematibus.
Ġkinci kitabı ―Ġsa katında Romalıların ebedi hükümdarı
Konstantin‘e ve Tanrı tarafından taçlandırılmıĢ ve
porfirogenitos olan oğlu Romanos‘a …, Κσληαληίλνπ ηνῦ ἐλ
Χξηζηῷ βαζηιεῖ αἰσλίῳ βαζηιέσο Ῥσκαίσλ πξόο ηόλ ἴδηνλ
πἱὸλ Ῥσκαλὸλ ηὸλ ζενζηεθῆ θαὶ πνξθπξνγέλλεηνλ βαζηιέα”
De administrando imperio.
Üçüncü kitabı ―Ġsa sever ve Ġsa katında Romalıların ebedi
hükümdarı Konstantin‘in oğlu çok bilge ve merhum Leontas‘ın
anayasası ve hükümdarlığına dair değerli bir çalıĢma …,
Κσλζηαληίλνπ ηνῦ θηινρξίζηνπθαὶ ἐλ αὐηῷ ηῷ Χξηζηῷ ηῷ
αἰσλίῳ βαζηιεῖ βαζηιέπσο πἱνῦ Λένληνο ηνῦ ζνθσηάηνπ θαὶ
ἀεηκλήζηνπ βαζηιέσο ζύληαγκά ηη θαὶ βαζηιείνπ ζπνπδῆο
ὄλησο ἄμηνλ πόλεκα” De cerimoniis aulae byzantinae.
Kapsadığı Dönem : Ġmparator VII. Konstantinos Porfiroyenitos‘un (913-959
faaliyetlerini, Bizansın komĢularını ve Bizans Sarayı hakkında
yazdığı üç eseri vardır.
Birinci eserinde kendi faaliyetlerini anlatır.
Ġkinci eserinde Bu çalıĢmada Bizans‘ın kuzey komĢuları
Peçenekler, Kiev Rusları, Macarlar, Bulgarlar, Tatarlar ve
Hazarlılar; güney ve doğu komĢuları Araplar ve batı
komĢuları Sırp, Hırvat, Venedik, Lombards ve Germenler
hakkında bilgiler verilir. Konstantinos para ve diğer güç
kaynakları ile ulusları nasıl bibirine düĢürdüğünden bahseder.
Grek ateĢi gibi bazı devlet sırları hakkında da bilgi verir.
Üçüncü eseri Bizans saray teĢrifatını (Seromonisi) anlatır.
Eserin Neşri :Birinci eser: A. Pertusia, Constantine VII Porphrygenitus, De
Thematibus, ed, Studi e testi 160 Rome: 1952
Ġkinci eser: Romily J. H. Jenkins, Constantine VIII Porphrygenitos,
De Administrando Imperio,ed. Gyula Moravcsik,. Corpus Fontium
Historiae Byzantinae I, Washington DC: Dumbarton Oaks 1967.
Üçüncü eser: J. J. Reiske, Constantine VII Porphrygenitus, De

Ceremoniis Aulae Byzantinae, Corpus Scriptorum Historiae
Byzantinae, Bonn: 1829; Kısmen Fransızca çevirisi ile ed. A.
Vogt, 2 vols. Paris: Bude, 1935, 1939-40; Paris: 1967‖ adı ile
yayımlanmıĢtır. Historike diegesis tou viou kai ton praxeon
Vasileiou tou aoidimou Vasileos. Book 5. Almanca çevirisi
Leopold Breyer, Vom Bauernhof auf den Kaiserthron : Leben des
Kaisers Basileios I., des Begrunders der Makedonischen Dynastie /
beschrieben von seinem Enkel, dem Kaiser Konstantinos VII.
Porphyrogennetost, Styria, c1981, Byzantinische
Geschichtsschreiber; Bd. 14. yayınlanmıĢtır.
38) Teofanis‟in ardılları dört anonim yazar, Θεοθάλοσς

Σσλετηζηὴς, Theophanes Continuatus
Müverrihin İsmi : Teofanis‘in ardılları dört anonim yazar, Theophanes
Continuatus
Eserinin Başlığı : ―Anonim, ἈλώλπκνοAnonymous‖
Kapsadığı Dönem : 813-963 yılları arasındaki olaylar anlatılır. Teofanis‘in eseri
gibi çalıĢma yapmak isteyenlerin 813 ila 961 yılları arasında
kaleme aldıkları eserleri içerir. Dört değiĢik kiĢinin
çalıĢmalarından oluĢur. Bu yazarların isimlerinden emin
olunmadığı için anonim kabul edilmiĢlerdir. Teofanis‘i taklit
ettiklerinden dolayı Teofanis‘in ardılları olarak
adlandırılmıĢlardır. Bu çalıĢmalar, XI. yüzyıldan kalma
Vatikan Gr. 167 no‘lu elyazmasında toplanmıĢtır. I. kitap, 813
ila 867 yıllarını kapsamakta ve adı bilinmeyen yazar kendini
Teofanis‘in halefi olarak kabul etmektedir. ÇalıĢma bu
döneme ait impratorların biyografi dizisi halindedir. Eser,
VII. Konstantin‘in (913–959) isteği üzerine hazırlanmıĢ olup
Makedonya sülalesinin siyasi görüĢlerini yansıtır. Askeri sınıfı
överken tüccar sınıfını yerer. Girit‘in Müslümanlar tarafından
alınması gibi olaylarının nedenlerini de açıklamaya çalıĢır. II.
Kitap, I. Vasil‘in (867–876) hayatını anlatır. III. Kitap
azizlerin hayat yazarı ve tarihçi mütercim Symeon
Logotetos‘un benzeridir. IV. Kitap, muhtemelen 963 yılından
önce yazılmıĢ olup Teodoros Dafnopatis‘in eseri olduğu
düĢünülmektedir. Aristokrasinin çıkarlarlarını savunmakta ve
I. Romanos Lekapenos‘un (920-944) ziraat politikasını
eleĢtirmekte ve onu VII. Konstantinos (913-959) cömert
kiĢiliği ile karĢılaĢtırmaktadır. Fokas hanedanı ile Kurkuas ve
Argiros gibi aristokratik ailelere sempati duymaktadır.
Eserin Neşri : I. Bekker, Theophanes Continuatus, Corpus Scriptores Historiae

Byzantinae, Bonnae 1838, s. 3-486.
39) Mütercim Simeon, Σσκεὼλ Μεηαθραζηὴς, Symeon the
Logothete; Metaphrastes
Müverrihin İsmi : Mütercim Simeon, ΢πκεὼλ Μεηαθξαζηὴο, Symeon the
Logothete Metaphrastes, Ö. 987
Eserinin Başlığı : Aylık Kronoloji, Μελοιογηολ,Menologion
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 948 kadarki olayları anlatır. Bazı versiyonları XI.
yüzyıl olaylarına kadar uzanır. Aslında azizlerin hayat
hikâyelerini kaleme alan ayografi yazarıdır. Bununla birlikte
kronik adlı eseri de vardır. Dönemin en önemli devlet adamı
ve entelektüellerinden biri olarak kabul edilir. Dili oldukça
zordur ve Ģu ana kadar edisyon kritiği yapılamamıĢtır. Eserin
çeĢitli versiyonları vardır. Bunlardan ilki, 948 yılına kadarki
olayları anlatır. Bir diğer versiyonu Nikiforos Fokas (963-969)
döneminde yazılmıĢtır.
Eserin Neşri : I. Bekker, Leonis Grammatici chronographia, Corpus Scriptores
Historiae Byzantinae, Bonnae 1842, s. 1-228; J. P. Migne,
Patrologiae cursus completus, Series graeca 109, Paris 1857-1906.
40) Leon Diakonos, Λέωλ Δηάθολος, Leo the Deacon

Müverrihin İsmi : Leon Diakonos, Λέσλ Γηάθνλνο, Leo the Deacon
Eserinin Başlığı : Tarih, Ἱζηνξία, Ġstoria,
Kapsadığı Dönem : 959-976 yılları arasındaki olayları kapsar. 10 bölümden oluĢur.
959 yılında Ġmparator VII. Konstantinos Porfiroyenitos‘un
ölümünden baĢlar ve 976 yılında Ioanis Çimiskis‘in ölümü ile
tamamlanır. 959-976 yılları arasında özellikle II. Nikiforos Fokas
(963-969) ve I. Ioanis Çimiskis (969-976) dönemlerindeki olaylar
anlatılmaktadır. Bununla birlikte II. Romanos (959-963) ve II.
Basilios‘un (976-1025) ilk yılını anlatır. Girit‘te Müslümanlarla ve
Balkanlarda Bulgar ve Ruslarla yapılan savaĢlara geniĢ yer ayırır.
Üslup olarak antik yazarlardan Homer ve Agatias‘ın eserlerini
model olarak almıĢtı.
Eserin Neşri : NĢr., C. B. Hasii, Leonis Diaconi Caloensis Historiae, Corpus
Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn: 1828; Almanca
tercümesi için bkz. Franz Loretto, Nikephoros Phokas "Der bleiche
Tod der Sarazenen" und Johannes Tzimiskes : die Zeit von 959 bis 976
in der Darstellung des Leon Diakonos, Styria, c1961, Byzantinische

Geschichtsschreiber Vol 10; Rusça tercümesi için bkz. M.M.
Kopylenko, Istoriia / Lev Diakon,. Moscow, Izdvo "Nauka",
1988. Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi
için bkz. Λέωλ Γηάθνλνο, Ἱζηνξία çev. Vrasidas Karalis,
Kanaki Yayınevi Atina.
41) Suda, Σοῦδα, Suda veya Souda
Müverrihin İsmi : Suda, ΢νῦδα, Suda veya Souda
Eserinin Başlığı : Sözlük, Λεμηθὸλ, Leksikon
Yazım Türü : Sözlük ve Tarih Antolojisi.
Kapsadığı Dönem : Antik dönemden onuncu yüzyıla kadar gelen tariçileri içerir.
Suda hakkında fazla bilgi yoktur. Onuncu yüzyılın ortasında
yaĢamıĢtır. Yazdığı sözlük Yunan filolojisi, grameri ve
edebiyat tarihi açısından en önemli çalıĢmalardan birisidir.
Duda‘nın eseri aslında bir gramer kitabı olmasının yanı sıra
bir ansiklopedi niteliği de taĢımaktadır. Eser klasik dönemden
baĢlayarak yazıldığı döneme kadar gelen yazarlardan alıntılar
yapar. Eserin edebiyat tarihi ile ilgili kısımları çok değerlidir.
Kaynak olarak klasik dönem tarihçilerinden Homeros,
Tukididis ve Sofokles‘i kullanırken daha geç dönemler için
Paskalya Kroniği, Sinkelus‘u ve Yorgios Monahos‘u kullanır.
Eserin Neşri : Gaisford, Suidae Lexicon, 3 cilt, Oxford 1834; Bekker, Suidae
lexicon, Berlin 1854; Ada Adler, Suidae Lexicon I-V, Lisiae 1928-
1938.
Onbirinci Yüzyıl Bizans Kaynakları
42) Ioanis Skilicis, Ἰωάλλες ὁ Σθσιίηδες, John Skylitzes
Müverrihin İsmi : Ioanis Skilicis, Ἰσάλλεο ὁ ΢θπιίηδεο, John Skylitzes.
Eserinin Başlığı : ―Tarih Özetleri, ΢ύλνςηο ἱζηνξηῶλ, Sinopsis Ġstorion‖
Kapsadığı Dönem : 811 ila 1057 arasındaki olayları kapsar. 811 ila 1057 yılları
arasında Amorion ve Makedonya hanedanı dönemindeki
olayları anlatır. ÇalıĢması, KeĢiĢ Teofanis‘in çalıĢmasının bir
devamı niteliğindedir. XI. yüzyılın en mükemmel
kaynaklarından biri olarak görülür. Kendisinden sonra eser
veren Yorgios Kedrinos onun çalıĢmasını istinsah emiĢ, Mihail
Glikas ve Ioanis Zonaras ise Skilicis‘in çalıĢmalarından geniĢ
alıntılar yapmıĢlardır. Skilicis‘in eserine tek bir yazar tarafından
yapılan ve bıraktığı tarih olan 1057‘den baĢlayarak 1079 yılına
kadar gelen bir ilave vardır. Ayrıca Skilicis‘in eserine 1079–
1101 yılları arasını kapsayan bir zeyl yapılmıĢtır. Bu kısımda

Skilicis‘ten sonra eser veren Atalliatis ve Psellos‘tan alıntılar da
mevcuttur. Ioanis Skilicis, XI. yüzyılın en önemli Bizans
tarihçilerinden birisidir. Anadolu kökenli olarak I. Aleksios
Komninos‘un (1081–1118) döneminde önemli idari görevlerde
bulunmuĢtur. Kendisinin Trakesios ismini taĢıyan kiĢi ile aynı
insan olduğu konusunda görüĢler vardır. Eğer Skilicis bu kiĢi ile
aynı kiĢi ise 1093 yılında da hayatta olduğunu söyleyebiliriz.
Eserin Neşri : NeĢr., I. Bekker, Gergius Cedrens, Ioannis Scylitzae opera
II, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, s. 43-638, Bonnae
1839. Hans Thurn, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol. V,
Series Berolinensis, Berlin, De Gruyter, 1978; Almanca
çevirisi: Hans Thurn, Byzanz, wieder ein Weltreich: das Zeitalter der
makedonischen Dynastie / nach dem Geschichtswerk des Johannes
Skylitzes, Verlag Styria, c1983, Byzantinische
Geschichtsschreiber Vol 15; Fransızca çeviri ve notlandırma
Bernard Flusin, Jean Skylitzès, Empereurs de Constantinople,
Éditions P. Lethiellieux, 2003.
43) Yorgios Kedrinos, Γεώργηος Κεδρελός, George Kedrenos

Müverrihin İsmi : Yorgios Kedrinos, Γεώξγηνο Κεδξελόο, George Kedrenos.
Eserinin Başlığı : ―Tarih Özetleri, ΢ύλνςηο ἱζηνξηῶλ, Sinopsis Ġstorion‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 1057 yılına kadarki olayları anlatır. XI. yüzyılda
yaĢamıĢ bir Bizans rahibi ve kronik yazarı olan Yorgios
Kedrinos tarafından yazılmıĢtır. Âdem‘den 1057 Ġsakios
Komninos (1057-1059) dönemine kadar olan olayları
kapsayan bir kronik kaleme almıĢtır. Louvre Müzesinin
Bizans koleksyonunda yer alır. Bir derleme eserdir. 969‘da Ġdil
yenilgisinden sonra Bizans‘ın Hazar Hanlığı politikaları
hakkında bilgi veren tek kaynaktır.
Eserin Neşri : NeĢr. I. Bekker, Georgius Cedrenus, Ioannis Scylitzae opera I-II
Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 35-36, 2 cilt, Berlin:
1838-39; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca
121, s. 24-1165 Paris 1857-1906 ve J. P. Migne, Patrologiae
cursus completus, Series graeca 122, s. 9-368 Paris 1857-1906.
44) Mihail Pselos, Μηταὴι Ψειιὸς, Michael Psellos

Müverrihin İsmi : Mihail Pselos, Μηραὴι Ψειιὸο, Michael Psellos
Eserinin Başlığı : ―Kronografia, Χξνλνγξαθία, Hronografia‖

Kapsadığı Dönem : 976-1078 yılları arasındaki olayları anlatır. Ġki ciltten oluĢur.
Birinci cilt 976-1059 yılları arasındaki bölümleri kapsar. Ġkinci
cilt ise 1059-1078 yılları arasındaki hadiseleri içerir. Leon
Diakonos‘un eserinin devamı niteliğindedir. Ortaçağ Bizans
tarih yazımının en büyük yazarı olarak tanınır. Sivil partinin
temsilcisidir. ÇalıĢması 7 bölümden oluĢur. Eserinin ilk
bölümü II. Basileios dönemini anlatır.7. bölüm VII. Mihail
Dukas (1071–1078) dönemini anlatarak tamamlanır. Özellikle
Malazgirt savaĢı hakkında bilgi ihtiva eder.
Eserin Neşri : NĢr. Konstantinos N. Sathas, Bibliotheca greaca medii aevi, vol 4,
(Paris: 1874); Ġngilizcesi için bkz. Constantine Sathas, The
history of Psellus, New York, AMS Press 1879, NĢr ve Fransızca
tercüme E. Renauld, Michel Psellos, Chronographie, 2 cilt, Paris:
1926-28; Ġngilizceye tercüme E.R.A. Sewter, Fourteen Byzantine
Rulers, New York, Penguin, 1966; Ġtalyancaya tercüme Silvia
Ronchey, Imperatori di Bisanzio : (cronografia): Milan 1984;
Ruscaya tercüme IA.N. Liubarskogo, Khronografiia, Moskva
"Nauka", 1978; Ġngilizce tercümesi ile birlikte neĢri W.J.
Aerts, Historia syntomos, recensuit, Corpus fontium historiae
Byzantinae ; Series Berolinensis, Vol 30., Berlin 1990); Özgün
metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi için bkz. Μηραὴι
Ψειιὸο, Χξνλνγξαθία, çev. Vrasidas Karalis, 2 cilt Agrostis
Yayınevi Atina 1992, 1993; Türkçe çevirisi, Mıkhail Psellos‟un
Khronographia‟sı, çeviren, IĢın Demirkent, Türk Tarih Kurumu-
Ankara, 1992.
45) Mihail Ataliatis, Μηταὴι Ἀηηαιεηάηες, Michael Attaliates
Müverrihin İsmi : Mihail Ataliatis, Μηραὴι Ἀηηαιεηάηεο, Michael Attaliates.
Kapsadığı Dönem : 1034-1079 yılları arasını kapsar. 1034-1079 yılları arasındaki
olayları anlatır. Askeri feodal sınıfın bir mensubudur. Eserinde
üslup olarak antik Yunan yazarlarından daha ziyade erken
dönem Bizans yazarlarını örnek almıĢtır. X. Konstantinos Dukas
(1059-1067), IV. Romanos Diogenes (1068-1071), Ġmparatoriçe
Eudokia Makrembolitissa dönemlerini anlatır. Eserini Ġmparator
III. Nikiforos Botaniatis‘e (1078-1081) ithaf etmiĢtir.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae
34, Bonn: 1853; Kısmi Fransızca tercümesi, 1-32‘inci
bölümler Henri Gregoire, Byzantion 28 (1958) s. 325-362;
Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi için bkz.

Μηραὴι Ἀηηαιεηάηεο, Ἱζηνξία, çev. Yanis Polemis, Kanaki
Yayınevi Atina; Türkçeye çevirisi için bkz. Mikhael
Attaleiates, Tarih, çev. Bilge Umar, Arkeoloi ve Sanat
Yayınları Ġstanbul 2008.
46) Anna Komnini, Ἄλλα Κοκλελὴ, Anna Komnena
Müverrihin İsmi : Anna Komnini, Ἄλλα Κνκλελὴ, Anna Komnena D.1083,
Ö.1150
Eserinin Başlığı : ―Aleksias, Ἀιεμηάο, Aleksias‖
Kapsadığı Dönem : 1069-1118 yılları arası olayları kapsar. Ġmparator I. Aleksios
Komninos‘un kızıdır. Babasının adına izafen eserinin adı
Aleksiad olarak adlandırmıĢtır.. Homer ve Ġncilden sık sık
alıntılar yapar.1069–1118 yılları arasındaki olayları 15
bölümde anlatmıĢtır. Ġlk bölüm Malazgirt SavaĢı‘ndan
baĢlamakta ve babası I. Aleksios Komninos‘un 1118‘de
ölümüyle tamamlanmaktadır. ÇalıĢma Psellos‘un tarihinin
devamı niteliğindedir.
Eserin Neşri : NeĢri ve Fransızca tercümesi için bkz., B. Lieb, Anne Comnène,
Alexiade, 3 cilt, Paris: 1937-45: tekrar basım. 1967); Ġngilizce
çeviri. E. A. Dawes, (London: 1928); Ġngilizce çeviri. E.R.A.
Sewter, (New York: Penguin, 1969); Kısmi Ġtalyanca çeviri
Salvatore Impellizzeri, La precrociata di Roberto il Guiscardo; pagine
dall'Alessiade, Bari, Dedalo 1965; Almanca çevirisi Herbert
Hunger, Anonyme Metaphrase zu Anna Komnene, Alexias XI-XIII,
ein Beitrag zur Erschliessung der byzantinischen
Umgangssprache, Vienna 1981; Modern Yunancaya çevirisi
için bkz. Ἄλλα Κνκλελὴ, Ἀιεμηάο, çev. Aloi Sideri, 2 cilt,
Agra Yayınevi Atina; Türkçe Çevirisi, Alexiad, Çeviren Bilge
Umar, Ġnkılap Kitapevi Ġstanbul 1996.
47) Nikiforos Vrienios, Νηθεθόρος Βρσέλληος, Nicephoras Bryennios
Müverrihin İsmi : Nikiforos Vrienios, Νηθεθόξνο Βξπέλληνο, Nicephoras
Bryennios, Aleksias adlı eserin sahibi olan Anna Komnini‘nin
kocası D.1062-Ö.1137.
Eserinin Başlığı : ―Tarihin Ġçeriği, ὕιε ἱζηνξίαο, Ġli Ġstorias‖
Kapsadığı Dönem : 1057-1080 arası olayları kapsar. 4 bölümden oluĢmaktadır
ve 1057 ila 1080 yılları arasındaki olayları kapsamaktadır. I.
Ġsaakios Komninos‘un (1057-1059) VI. Mihail‘e karĢı
kazandığı zaferden III. Nikiforos Botaniates‘in (1078-1081) I.

Aleksios Komninos (1081-1118) tarafından tahttan indiriliĢine
kadarki olaylar anlatılır. Genel bir tarih olmaktan ziyade
Komninos ailesinin tarihine odaklanmıĢtır. Malazgirt
SavaĢında Bizans‘ın kendi iç çekiĢmeleri ve iktidar
mücadelesinin savaĢa yansımaları konusunda önemli detaylar
sunar. ÇalıĢması Pselos, Ioanis Skilicis ve Mihail Attaliatis‘in
eserlerinden istifade edilerek hazırlanmıĢtır. Tarih yazımında
eski antik Yunan yazarı Ksenofonos‘u örnek almıĢtır
Eserin Neşri : NĢr. Augustus Meineke, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae,
Bonn: 1836; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca,
127, s. 24-216, Paris 1857-1906; NeĢri ve Frnsızca çevirisi için
bkz. Paul Gautier, Corpus Fontium Historiae Byzantinae, Vol. IX,
Brussels 1975; Fransızca çevirisi Henri Gregoire, Byzantion 23
(1953), 469-530 ve Byzantion 25-27 (1955-57), 881-925.
Türkçeye çevirisi için bkz. Nikifor Vriennios, Tarihî Hatıralar,
Türkçeye çeviren Oktay Kazanlı-Edebiyat Fakültesi Bizans
Tarihî doçenti, (Türk Tarih Kurumu BasılmamıĢ çeviri
nüsha) Ankara 1944; Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, çev.
Bilge Umar, Arkeoloi ve Sanat Yayınları Ġstanbul 2008.
Νηθεθόξνο Βξπέλληνο, Ὑιε Ἱζηνξίαο. çev. Despina Çuklidu,
Kanaki Yayınevi Atina.
48) Konstantinos Manasis, Κωλζηαληῖλος Μαλαζζῆς, Constantine

Manasses
Müverrihin İsmi : Konstantinos Manasis, Κσλζηαληῖλνο Μαλαζζῆο,
Constantine Manasses, D.1130-Ö.1187,
Eserinin Başlığı : ―Kısa Tarih, ΢ύλνςηο ἱζηνξηθή‖ Sinopsis Ġstoriki,
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 1081 yılında Ġmparator I. Aleksios Komninos‘un
tahta çıkıĢına kadar bir dünya tarihi kronolojisi kaleme
almıĢtır. Ancak özgün nitelikte değildir.
Eserin Neşri : Immanuel Bekker, Corpus Scriptores Historiae Byzantinae, Berlin:
1837; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca, 127,
s. 219-472, Paris 1857-1906. Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Κωλζηαληῖλνο Μαλαζοῆο,
Χξνληθή çev. Odiseas Lampsidis, Kanaki Yayınevi Atina.
49) Ioanis Skilicis‟in ardılları, Skylitzes Continuatos

Müverrihin İsmi : Ioanis Skilicis‘in ardılları, Skylitzes Continuatos
Eserinin Başlığı : Ioanis Skilicis‘e Zeyl

Kapsadığı Dönem : 1057-1079 ve 1079-1101 yıllarını kapsayan iki ardıl.
Skilicis‘in eserine tek bir yazar tarafından yapılan ve bıraktığı
tarih olan 1057‘den baĢlayarak 1079 yılına kadar gelen bir
ilave vardır. Ayrıca 1079-1101 yılları arasını kapsayan bir zeyl
yapılmıĢtır. Bu kısımda Skilicis‘ten sonra eser veren Atalliatis
ve Psellos‘tan alıntılar da mevcuttur.
Eserin Neşri : NĢr. Δ. Σζνιάθο, Ἡ ΢πλέρεηα ηῆο Χξνλνγξαθίαο ηνῦ
Ἰωάλλνπ ΢θπιίηδε (Ἵδξπκα Μειεηῶλ Χεξζνλήζνπ ηνῦ Αἵκνπ
105), Selanik 1968; NĢr. Immanuel Bekker, Corpus Scriptorium
Historiae Byzantinae 35-36, s. 641-744, Bonnae 1839; J. P.
Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca, 122, s. 368-476,
Paris 1857-1906
Onikinci Yüzyıl Bizans Kaynakları
50) Ioanis Zonaras, Ἰωάλλες Ζωλαρᾶς, John Zonaras
Müverrihin İsmi : Ioanis Zonaras, Ἰσάλλεο Εσλαξᾶο, John Zonaras
Eserinin Başlığı : ―Tarihlerin Özeti, ἖πηηνκὴ Ἱζηνξηῶλ, Epitomi Ġstorion‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 1118 yılına kadarki olayları kapsamaktadır. Eser,
18 bölümden oluĢmaktadır. Herbiri altı bölümden oluĢan üç
cilt halindedir. Ġlk 6 bölümden oluĢan birinci cildi din tarihini
içerir. Yine 6 bölümden oluĢan ikinci cilt Roma tarihini
anlatır. Son 6 bölümden oluĢan üçüncü cilt orijinal niteliktedir
ve Bizans tarihini anlatır. Âdem‘den 1118 yılına kadarki
olayları kapsamaktadır. Zonaras, çok sayıda Roma ve Bizans
yazarlarının eserlerini kullanarak eserini kaleme almıĢtır.
Ortaçağlarda Bulgarca, Sırpça ve Rusçaya çevrilmiĢtir.
Zonaras‘ın eseri I. Aleksios Komninos dönemi için temel
kaynaktır. Bu dönemi övgü ile anlattığı gibi imparatorun
savurganlığı gibi hususları eleĢtirmekten de çekinmez.
Zonaras‘ın eserinin son bölümünü oluĢturan I. Aleksios
Komninos döneminin anlatımı büyük ölçüde Anna
Komnina‘nın Aleksias‘sına bağlı kalmakla birlikte bu eseri
tamamlayan önemli bilgiler de sunar. Zonaras‘ın bu eserinin
44 tane yazması günümüze ulaĢmıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. L. Dindorf, Ioannis Zonarae epitome historiarum, 6 cilt,
Leipzig, 1868-75; NĢr. M. Pindar-M. Büttner-Wobst, , Corpus
Scriptorum Historiae Byzantinae, 3 cilt, Berlin 1841-97; Kısmi
Ġgilizceye çeviri Michael DiMaio, Jr. Zonaras' Account of the Neo-
Flavian Emperors: A Commentary, (Ph.D diss. , University of

Missouri-Columbia, 1977; Diss Abs Accession No:
AAG7814112); Kısmi Almancaya çeviri Erich Trap, Militars
und Hoflinge im Ringen um das Kaisertum : Byzantinische Geschichte
969 bis 1118 Nach der Chronik des Johannes Zonaras,. Verlag
Styria, c1986, Byzantinische Geschichtsschreiber Vol 16;
Ġngilizceye çevirisi Thomas Banchich-Eugene Lane, The
History of Zonaras from Alexander Severus to the Death of Theodosius
the Great Routledge 2009; Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Ἰσάλλεο Εσλαξᾶο, Ἐπηηνκὴ
Ἱζηνξῶλ , çev. Yordanis Grigoriadis, 3 cilt Kanaki Yayınevi
Atina 1995, 1998, 1999; Tarih çalıĢmasının 3.cildinin
Türkçeye çevirisi için bkz. Ioannes Zonaras, Tarihin Özeti, çev.
Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ġstanbul 2008.
51) Mihail Glikas, Μηταὴι Γισθᾶς, Michael Glykas

Müverrihin İsmi : Mihail Glikas, Μηραὴι Γιπθᾶο, Michael Glykas
Eserinin Başlığı : ―Kronik Kitabı, Βίβινο Χξνληθή, Vivlos Hroniki‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘den 1118 yılına kadarki kronolojik sıralamayı verir.
adlı eseri Âdem‘in yaratılıĢından I. Aleksios Komnenos‘un
iktidarının sona erdiği 1118 yılına kadar devam eder. Çok
basit dilde ve kısa popüler üslüpta yazılmıĢtır. Ancak verdiği
bilgiler özgün nitelikte değildir.
Eserin Neşri : Immanuel Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae,
Berlin: 1836.
52) Ioanis Kinamos, Ἰωάλλες Κίλλακος, John Kinnamos

Müverrihin İsmi : Ioanis Kinamos, Ἰσάλλεο Κίλλακνο, John Kinnamos, D.
1143‘ten sonra Ö. 1185‘ten sonra
Eserinin Başlığı : ―Özet, ἖πηηνκή, Epitmi‖
Kapsadığı Dönem : 1118-1176 yılları arasındaki olayları kapsar. Ġoannes
Kinamos Ġmparator I. Manuil Komninos‘un (1143-1180)
sekreteridir. Ġmparator Manueil‘in ölümünden sonra eserini
kaleme almıĢtır. ÇalıĢması 1118-1176 yılları arasındaki
olayları kapsar. Epitomi adlı eseri 7 bölümden oluĢur. Birinci
bölüm Ġmparator I. Ioanis Komninos‘un (1118-1143) tahta
çıkıĢı ile baĢlar ve yedinci bölüm Ġmparator I. Manuel
Komnenos‘un Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan‘a karĢı savaĢ
hazırlıkları ve Miryekefalon SavaĢı ile tamamlanır. ÇalıĢma

kronolojik olarak Anna Komninos‘un devamı niteliğindedir.
Nikeferos Brienios gibi tarih yazımında eski antik yunan
yazarı Ksenofonos‘u örnek almıĢtır. Eserini 1180-1182 yılları
arasında kaleme almıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. Augustus Meineke, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae,
Bonn: 1836; J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca,
133, s. 309-678, Paris 1857-1906; Ġngilizce çevirisi için bkz.
Charles. M. Brand, Deeds of John and Manuel Comnenus, New
York, Columbia University Press, 1976.
53) Selanikli Efstatios, Εὐζηάζηος Θεζζαιολίθε, Eustathios of

Thessalonica
Müverrihin İsmi : Selanikli Efstatios, Δὐζηάζηνο Θεζζαινλίθε, Eustathios of
Thessalonica,
Eserinin Başlığı : ―Selanik‘in Normandiyalılarca Zaptının Tarihi, Ἱζηνξία ηῆο
ἁιώζεσο ηῆο Θεζζαινλίθεο ὐπὸ ηῶλ Ννξκαλδῶλ, Ġstoria tis
Aloseos tis Tesalonikis ipo ton Normandon‖
Kapsadığı Dönem : 1185 yılında Selanik‘in Normanlar tarafından zaptını anlatır.
Bununla birlikte I. Manuil Komninos ile I. Andronikos
Komninos arasında Ġstanbul‘da olan olaylar hakkında da bilgi
verir. Yazar Efstatios bu dönemde Selanik metropoliti olarak
olaylara bizzat Ģahitlik etmiĢtir. Ġmparator I. Aleksios
Komninos‘un manastırları baĢkalarına tevcih etmesine destek
vermiĢtir. Bununla birlikte Efstatios Selanik Ģehrinin iĢgal
edildiği tarihte imparator olan I. Andronikos Komninos‘a
(1183–1185) muhaliftir.
Eserin Neşri : NĢr ve Ġtalyanca çeviri için bkz. S. Kyriakidis, Eustazio di
Tessalonia, La espugnazione di Tessalonica, Palermo: 1961;
Ġngilizce çeviri John Melville-Jones, Byzantina Australiensia 8,
(Canberra: Australian Association for Byzantine Studies,
1988); Almanca çeviri Herbert Hunger Die Normannen in
Thessalonike; die Eroberung von Thessalonike durch die Normannen,
1185 n. Chr., in der Augenzeugenschilderung des Bischofs Eustathios,
Verlag Styria, 1955) Byzantinische Geschichtsschreiber Vol 3.
54) Nikitas Honiatis, Νηθήηας Χωληάηες, Niketas Choniates

Müverrihin İsmi : Nikitas Honiatis, Νηθήηαο Χσληάηεο, Niketas Choniates,
D.1155, Ö.1215,
Eserinin Başlığı : ―Kronolojik Anlatı, Χξνληθὴ δηήγεζηο, Hroniki Diigisis‖

Kapsadığı Dönem : 1118-1207 yıllarını kapsayan ve 21 bölümden oluĢan eserin
sahibi olan Nikitas Honiatis ihtiva ettiği bilgiler açısından bu
döneme denk düĢen Komninoslar ve özellikle de Angeloslar
dönemini aydınlatır. Komninoslar döneminde imparatorluk
sekreteri olup Angeloslar döneminde ise yüksek makamlara
(logothetes) kadar ulaĢmıĢtır. Üslup açısından süslü olmasına
rağmen geniĢ görüĢ açısına sahip olmasından dolayı Bizans
tarihinin Pselos‘la en parlak yazarı olarak görülmektedir ve bu
açıdan çağdaĢı Ioanis Kinamos‘a benzetilir. Eserinde belagat
sanatını ön plana çıkarır. Ġstanbul‘un 1204 yılındaki Latin
iĢgalini görmesi onu Bizans vatanseveri haline getirmiĢtir. 1207
yılına kadarki olayları anlatmaktadır. Eserini Latin ĠĢgalinden
sonra Ġznik‘te tamamlamıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae,
Bonn: 1835; NĢr. Jan-Louis Van Dieten, Nicetae Choniatae, Corpus
Fontium Historiae Byzantinae, Series Berolinensis, Vols. XI/1
and XI/2, Berlin: De Gruyter, 1975; Ġngilizceye çevirisi, Harry J.
Magoulias, O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniates, Detroit,
Wayne State University Press, 1984; Almancaya çevirisi Franz
Grabler, Die Krone der Komnenen: die Regierungszeit der Kaiser Joannes
und Manuel Komnenos (1118-1180) / aus dem Geschichtswerk des
Niketas Choniates, Styria, 1958, Byzantinische Geschichtsschreiber
Vol 7; Franz Grabler, Abenteurer auf dem Kaiserthron : die
Regierungszeit der Kaiser Alexios II., Andronikos und Isaak Angelos (1180-
1195) aus dem Geschichtswerk des Niketas Choniates, Verlag Styria,
1958, Byzantinische Geschichtsschreiber Vol 8; Franz Grabler,
Die Kreuzfahrer erobern Konstantinopel; die Regierungszeit der Kaiser Alexios
Angelos, Isaak Angelos und Alexios Dukas, die Schicksale der Stadt nach der
Einnahme sowie das "Buch von den Bildsaulen" (1195-1206) Verlag
Styria, 1958, Byzantinische Geschichtsschreiber Vol 9; Türkçe
çevirisi, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çeviren,
Fikret IĢıltan, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1995; Türkçe
çevirisi, Niketas Khoniates‟in Historia‟sı 1180-1195(Komnenos
Hâdedan‟nın Sonu ve II. Isaakıos Angelos Devri), Çeviren, IĢın
Demirkent, yay.haz.F.BaĢar –Bedia DemiriĢ, Dünya Ġstanbul
2006; Türkçe çevirisi, Niketas Khoniates‟in Historia‟sı 1195-1206
(İstanbul‟un Haçlılar Tarafından Zaptı ve Yağmalanması), Çeviren, IĢın
Demirkent, ed..F.BaĢar Dünya Ġstanbul 2004.
Onüçüncü Yüzyıl Bizans Kaynakları

55) Ġoilos, Ἰωὴιος, Joel
Müverrihin İsmi : Ġoilos, Ἰσὴινο, Joel
Eserinin Başlığı : ―Kısa Kronik, Χξνλνγξαθία ἐλ ζπλόςεη, Hronografia en
Sinopsi‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘in yaratılıĢından 1204 yılına kadarki olayları kapsayan
Dünya kronolojisidir. Ġoilos onikinci yüzyılın sonu ve
onücüncü yüzyılın baĢında yaĢamıĢtır. Bizans için önemli
olayların ön plana çıkarıldığı Âdem‘in yaratılıĢından 1204
yılındaki IV. Haçlı seferine kadar yazılan dünya kronolojisidir.
Tarihsel ve edebi bir değeri yoktur.
Eserin Neşri : I. Bekker, Constantinus Manasses et Ioel et Georgius Acropolita
Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 33, içinde
Akropolitis ve Manasis ile birlikte, Bonn 1837; J. P. Migne,
Patrologiae cursus completus, Series graeca, 139, s. 223-288, Paris
1857-1906.
56) Yorgios Akropolitis, Γεώργηος Ἀθροποιίηες, George Akropolites

Müverrihin İsmi : Yorgios Akropolitis, Γεώξγηνο Ἀθξνπνιίηεο, George
Akropolites, D. 1217, D.1282
Eserinin Başlığı : ―Kronolojik Yazım, Χξνληθὴ ζπγγξαθή, Hroniki Singrafi‖
Kapsadığı Dönem : 1204–1261 yılları arasını kapsar. Ġstanbul‘un Haçlı seferi
sırasındaki iĢgaliden, VIII. Mihail Paleologos‘un (1259–1282)
1261 yılında tekrar Ġstanbul Ģehrini almasına kadarki dönemi
ihtiva eden olayları anlatır. Nikitas Honiatis‘in eserinin bir
anlamda devamı olarak görülebilir. Ġznik Bizans
Ġmparatorluğunun asıl tarih yazarı olarak görülmektedir.
Çünkü Ġznik‘te II. Theodoros Laskaris‘in (1254–1258) önce
sınıf arkadaĢı daha sonra ise memuru olarak hizmet etmiĢtir.
Eserin Neşri : A. Heisenberg, Georgii Acropolitae opera 1, Bibliotheca
Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, s. 1-
189, Leipzig 1903; Almanca çevirisi Wilhelm Blum, Die
Chronik / Georgios Akropolites, Stuttgart 1989, Bibliothek der
griechischen Literatur ; Bd. 28; Ġngilizce çevirisi için bkz Ruth
Macrides, George Akropolites: The History, Oxford Studies
Byzantium, 2007; Özgün metin ile birlikte modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Γεώξγηνο Ἀθξνπνιίηεο,
Χξνληθή ζπγγξαθή, çev. Antonios Panayotu, Kanaki

Yayınevi Atina 2003; Türkçeye çevirisi için bkz. Georgios
Akropolites, Vekayiname, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, Ġstanbul 2008.
57) Enezli Efraim, Ἐθραίκ, Ephraim Ainios

Müverrihin İsmi : Enezli Efraim, ἖θξαίκ, Ephraim Ainios
Eserinin Başlığı : Kronik, Χξνληθόλ,Hronikon
Kapsadığı Dönem : M. S. 1. yüzyıldan 1261 yılına kadarki 12 asır boyunca
yaĢanan olayları anlatır. Enezli Efraim rahip olup nazım
tarzında bir kronik kaleme almıĢtır. 12 heceli beyitle eserini
yazmıĢtır. Bu eser, 1. yüzyıldan baĢlayarak 1261 yılına kadar
olan 12 asır boyunca yaĢanan olayları anlatır. Eserinde Ioanis
Zonaras, Nikitas Honiatis ve Yorgios Akropolitis‘in
eserlerinden istifade etmiĢtir.
Eserin Neşri : Odysseus Lampsides, Ephraem Aenii Historia chronica, Corpus
Fontium Historiae Byzantinae; Series Atheniensis, V. 27,
(Athens: Academiae Atheniensis, 1990).
58) Teodoros Skutariotis, Θεόδωρος Σθοσηαρηώηες, Theodoros

Skutariotes
Müverrihin İsmi : Teodoros Skutariotis, Θεόδσξνο ΢θνπηαξηώηεο Theodoros
Skutariotes
Eserinin Başlığı : ―Anonim Kısa Kronik, Άλσλύκνπ ΢ύλνςηο ρξνληθή,
Anonimu Sinopsis Hroniki‖
Kapsadığı Dönem : Âdem‘in yaratılıĢından 1261 yılına kadarki olayları kapsayan
Dünya kronolojisidir. Anonim Kısa Tarihin yazarı Teodoros
Skutariotis yaklaĢık olarak 1230 ila 1283 yılları arasında
yaĢamıĢtır. Eseri Âdem‘in yaratılıĢından 1261 yılında
Ġstanbul‘un Latin iĢgalinden kurtuĢuna kadarki olayları ihtiva
eder. VIII. Mihail Paleologos‘un (1259–1282) kilise
politikalarının oluĢmasında etkin rol oynar. Batı kilisesiyle
birleĢme taraftarıdır. 1270 yılında Papa‘ya elçi olarak
gitmiĢtir. Ancak II. Andronikos Paleologos‘un tahta
çıkmasıyla etkinliğini yitirmiĢtir. Pahimeris, eserinde Teodoros
Skutariotis‘in kilise politikalarından hoĢ olmayan bir tarzda
bahseder. Bununla birlikte Tedoros Skutariotis tarafından
Nikitas Honiatis, Ioanis Sikilicis ve Yorgios Akropolitis‘in

eserlerine ilaveler yapmıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr: ed. Konstantinos N. Sathas, Bibliotheca greaca medii aevi,
cilt 7, Paris: 1894, 1-556; August Heisenberg, Scutariotes,
Theodore, George Acropolites, Opera, 2 cilt, Leipzing, Teubner,
1903.
59) Anonim Mora Kroniği, Το τροληθὸλ ηοσ Μορέως, Chronicle of

Morea
Müverrihin İsmi : Anonim Mora Kroniği, Σν ρξνληθὸλ ηνπ Μνξέσο, Chronicle
of Morea
Eserinin Başlığı : ―Anonim Mora Kroniği Σν ρξνληθόλ ηνπ Μνξέσο, To
Hronikon Moreos‖
Kapsadığı Dönem : I. Haçlı Seferi ile 1202-1292 yılları arasındaki olayları
anlatır. Anonim Mora Kroniği ilk Haçlı Seferinden
baĢlayarak özellikle 1202-1292 yılları arasındaki olaylar
hakkında bilgi verir. Fransızca, Yunanca, Ġtalyanca ve
Aragones lehçesinde versyonları vardır. Mora yarımadasında
kurulan Latin feodal yapısı hakkında ayrıntılı bilgiler içerir.
Özellikle Akea Prensliğinin yapısı hakkında bilgi verir.
Eserin Neşri : J. Schimitt, Σν ρξνληθὸλ ηνπ Μνξέωο, London 1904;
Ġngilizce çevirisi için bkz. H. E. Lurier, Crusaders as Conquerors:
The Chronicle of Morea, New York, 1964.
Ondördüncü Yüzyıl Bizans Kaynakları

60) Yorgios Pahimeris, Γεώργηος Πατσκέρες, George Pachymeres
Müverrihin İsmi : Yorgios Pahimeris, Γεώξγηνο Παρπκέξεο, George
Pachymeres D.1242- Ö. 1310
Eserinin Başlığı : ―Yazılı Tarihler, ΢πγγξαθηθαὶ ἱζηνξίαη, Singrafike Ġstorie‖
oluĢan tarihi Yorgios Akropolitis‘in devamı niteliğindedir. 1255-
1308 yılları arasındaki olaylar hakkında bilgi verir. Özellikle
Paleologos hanedanının ilk temsilcisi VIII. Mihail Paleologos
(1259-1282) ve II. Andronikos Paleologos (1282-1328) dönemleri
hakkında önemli bilgi verir. Özellikle Türklerin Anadolu‘yu
fethetmeleri ve Osmanlı Devleti‘nin kurucusu Osman Bey‘den
bahseden ilk Bizans tarihçisi olması ile tanınır.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker De Michaele et Andronico Paleologus,

Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn: 1835; J. P.
Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca, 143, s. 443-996
ve cilt 144, s. 15-716, Paris 1857-1906; Fransızca çevirisi ile
birlikte metin neĢri için bkz. Albert Failler -Vitalien Laurent,
Georges Pachymérès Relationes historicas, 5 cilt, Corpus Fontium
Historiae Byzantinae, Paris: Less Belles Lettres 1984 ve IFEB
1999-2000.
61) Nikiforos Grigoras, Νηθεθόρος Γρεγορᾶς, Nikephoras

Gregoras
Müverrihin İsmi : Nikiforos Grigoras, Νηθεθόξνο Γξεγνξᾶο, Nikephoras
Gregoras. D. 1295, Ö.1359
Eserinin Başlığı : ―Roma Tarihi, Ρσκατθὴ ἱζηνξία, Romaiki Ġstoria‖
oluĢmaktadır. 1204–1359 yılları arasını kapsamakta olup
Yorgios Pahimeris‘in tarih çalıĢmasının devamı niteliğindedir.
Eserinde dini ve dogmatik çatıĢmalara çok fazla yer
vermektedir. Ġznik Devleti devrini (1204-1261) ve baĢkentin
tekrar Ġstanbul‘a taĢınmasından sonraki ilk on yılı kısa bir
Ģekilde anlatır. Bu dönemde verdiği bilgiler bizzat Ģahit
olduğu olaylar olmamasına rağmen Pakimeris‘in verdiği
bilgileri teyit edici niteliktedir. Nikiforos Grigoras 1320 yılına
kadar Ģahit olmadığı olayları ya da yaĢının küçük olması
sebebiyle hatırlayamadığı hadiseleri kitabının yedi bölümünde
anlatırken 1320‘den sonra bizzat Ģahid olduğu olaylara 30
kitap içinde ayrıntılı bir Ģekilde ele almaktadır. XIV. yüzyıl
Bizans tarih yazımının en önemli isimlerinden birisidir.
Eserin Neşri : NĢr. Ludwig Schopen Romaike Historia Corpus Scriptorum
Historiae Byzantinae, 2 cilt, Bonn: 1829-30; ve Immanuel
Bekker, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae 3 cilt Bonn 1855;
J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series graeca, 148, s. 120-
1449 ve cilt 149, s. 9-501 Paris 1857-1906; Almanca
tercümesi için bkz. Jan Louis van Dieten, Rhomaische Geschichte
= Historia Rhomaike Nikephoros Gregoras, Stuttgart, A.
Hiersemann, 1973-1994; Ġlk onbir bölümün modern
Yunancaya çevirisi için bkz. Νηθεθόξνο Γξεγνξᾶο, Ρωκαϊθὴ
ἱζηνξία, çev. Dimitris Moshos, Nea Sinora Yayınevi Atina
1997.
62) Ioanis Kantakuzinos, Ἰωάλλες Καληαθοσδελός, John

Kantakuzenos
Müverrihin İsmi : Ioanis Kantakuzinos, Ἰσάλλεο Καληαθνπδελόο, John
Kantakuzenos, D.1292, Ö.1383
Eserinin Başlığı : ―Tarih, ἱζηνξία, Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : 1320-1357 yılları arasındaki olayları dört kitap halinde
teferruatlı bir Ģekilde anlatır. ÇağdaĢı Nikiforos Grigoras‘ın
anlattığı pek çok olayı farklı bir açıdan anlatır. Bizans tarih
yazımında Paleologoslardan iktidarı ele geçiren gasıp
imparator olarak bahsedilir. Ancak Osmanlı tarihi açısından
1347–1354 yılları arasında imparatorluk yapan Ġoannes
Kantakuzinos‘un eseri son derece önemlidir. Çünkü kızını
sultan Orhan‘a eĢ olarak verdiği gibi Gelibolu‘nun alınmasıyla
Osmanlıların Balkan yarımadasına geçmeleri de onun
eserinde anlatılmaktadır. 1355‘ten sonra tahttan çekilmeye
zorlanmıĢ ve ömrünü bir manastırda eserini yazarak
tamamlamıĢtır. Eserin dili oldukça ağırdır.
Eserin Neşri : NĢr. Ludwig Schopen, Historiarum, Corpus Scriptorium
Historiae Byzantinae, 3 cilt, Bonn: Weber, 1828-32; NĢr.
Edmond Voordeckers - Franz Tinnefeld, Opera / Johannis
Cantacuzeni, Turnhout, Brepols, Leuven, University Press,
1987, Corpus Christianorum. Series Graeca,16; Kısmi Ġngilizce
çevirisi R. Trone History I: 1-19 (Doktora Tezi, Catholic
University of America, 1979) [=Bonn I, 1-98]; Kısmi Ġngilizce
çevirisi Timothy S. Miller, The History of John Cantacuzenus, IV
Bölüm, (Doktora Tezi, Catholic University of America, 1975
[=Bonn III, 8-107]; Almanca çevirisi için bkz. Georgios
Fatouros-Tilman Krischer Geschichte, Johannes Kantakuzenos,
Stuttgart, Hiersemann, 1982-1986.
Onbeşinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

63) Ioanis Kananos, Ἰωάλλες Καλαλὸς, John Kananos
Müverrihin İsmi : Ioanis Kananos, Ἰσάλλεο Καλαλὸο, John Kananos.
Eserinin Başlığı : ―Anlatı, Γηήγεζηο, Diigisis‖
Kapsadığı Dönem : II. Murat‘ın 1422 yılındaki Ġstanbul kuĢatmasını anlatır.
Eserin Neşri :, Sfrancis ve Anagnostis ile birlikte NĢr. Immanuel Bekker,
Georgius Phrantzes et Ioannes Cananus et Ioannes Anagnostes, Corpus
Scriptorum Historiae Byzantinae 39, s. 457-78, Bonn: 1838;

Almanca çevirisi için bkz. Europa im XV. Jahrhundert von
Byzantinern gesehen, Styria 1954, Byzantinische
Geschichtsschreiber Vol 2; Türkçe çevirisi için bkz. Z.
TaĢlıklıoğlu, ―II. Murad‘n Ġstanbul Muhasarası Hakkında Bir
Eser (Johannis Kananos‘un ―6930 Hilkat Yılı Ġstanbul SavaĢı
Tarihi) ‖ İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, c.
VIII/11-12 (1955), ss. 209-226.
64) Anonim Tokko Kroniği, Ἀλώλσκος, Chronicle of the Tocco

Müverrihin İsmi : Anonim Tokko Kroniği, Ἀλώλπκνο, Chronicle of the Tocco
Eserinin Başlığı : ―Kefalonialı Tokko Ailesinin Tarihi‖
Kapsadığı Dönem : 1375–1425 yılları arasındaki Tokko ailesinin tarihini anlatır.
Bu çalıĢmanın yazarı bilinmemektedir. Anonim olarak kabul
edilir. 1375–1425 yılları arasında Tokko ailesinin Epir bölgesi,
Kefalonya ve Zakintos adaları ve Mora‘nın kuzeyindeki
faaliyetleri hakkında bilgi verir. 15 hece ölçüsünde nazım
tarzda Ortaçağ Yunancasıyla kaleme alınmıĢtır.
Eserin Neşri : Giuseppe Schiro, Cronaca dei Tocco di Cefalonia; prolegomeni,
Corpus fontium historiae Byzantinae; v. 10, Rome:
Accademia nazionale dei Lincei, 1975.
65) Lesbos (Midilli) Kısa Kroniği, βρατὺ τροληθὸλ Λέζβοσ, The

Short Chronicle of Lesbos
Müverrihin İsmi : Lesbos (Midilli) Kısa Kroniği, βξαρὺ ρξνληθὸλ Λέζβνπ, The
Short Chronicle of Lesbos.
Eserinin Başlığı . ―Lesbos (Midilli) Kısa Kroniği, βξαρὺ ρξνληθὸλ Λέζβνπ,
Vrahi Hronikon Lesvu‖
Kapsadığı Dönem : 1355-1428 yılları arasındaki olayları kapsar. Gataluzi
ailesinin hâkimiyeti sırasında Midilli tarihi hakkında bilgi
verir.
Eserin Neşri : G. T. Dennis, ―The Short Chronicle of Lesbos 1355-1428‖,
Λεζβηαθὰ 5 (1965) ss. 1-24.
66) Ioanis Anagnostis, Ἰωάλλες Ἀλαγλώζηες, John Anagnostes

Müverrihin İsmi : Ioanis Anagnostis, Ἰσάλλεο Ἀλαγλώζηεο, John Anagnostes.
Eserinin Başlığı : ―Selanik‘in Son Fethine Dair Anlatı, Γηήγεζηο πεξί ηῆο
ηειεπηαίαο άιώζεσο ηῆο Θεζζαινλίθεο, Diigisis peri tis
Teleftias aloseos tis Tesalonikis‖
Yazım Türü : Tarih.
Kapsadığı Dönem : 1430 yılında Selanik‘in II. Murat tarafından fethi anlatılır.
Eserin Neşri : Sfrancis ve Kananos ile birlikte NĢr. Immanuel Bekker
Georgius Phrantzes et Ioannes Cananus et Ioannes Anagnostes, Corpus
Scriptorium Historiae Byzantinae 39, s. 481-528, Bonn: 1838;
Anagnostis‘in bu çalıĢması 1958 yılında Tsaras tarafından
Yunanca metni verilerek ve modern Yunancaya çevrilerek
Selanik‘te yayımlandı. Bkz. Ἰ. Σζάξαο, Ἰωάλλνπ Ἀλαγλώζηνπ,
Γηήγεζηο πεξὶ ηῆο ηειεπηαίαο ἁιώζεωο ηῆο Θεζζαινλίθε,
Selanik 1958. Anagnostisi‘in bu eserinin orijinal metininde
bulanan bazı pasajlarının yer yer atlanılarak yapılan Türkçe
çevirisi için bkz. M. DelilbaĢı, Johannis Anagnostis, “Selânik
(Thessaloniki)‟in Son Zaptı Hakkında Bir Tarih” (Sultan II. Murad
Dönemine Ait Bir Bizans Kaynağı), Ankara 1989.
67) Kıbrıslı Leontios Maheras, Λεὀληηος Ματαηρᾶς, Leontios

Makhairos
Müverrihin İsmi : Kıbrıslı Leontios Maheras, Λεὀληηνο Μαραηξᾶο, Leontios
Makhairos.
Eserinin Başlığı : ―Adı Kronaka Olan Güzel Kıbrıs Ülkesinin Anlatımı BaĢka
Bir DeyiĢle Kronik, ἖μήγεζηο ηῆο γιπθείαο ρώξαο Κύπξνπ, ἡ
ὁπνία ιέγεηαη Κξόλαθα, ηνπηἔζηηλ Χξνληθόλ, Eksiyisis tis
Glikias Horas Kipru‖
Kapsadığı Dönem : 309-1458 yılları arası özellikle 1359-1432 yıllarını anlatır.
Eser altı bölümden oluĢmaktadır. Eser Kıbrıs diyalektiği ile
yazılmıĢtır. Ortaçağ dönemi Kıbrıs tarihini içerir. Bir
Ortodoks tarihçi olarak Kıbrıs krallığı tarihini yazmıĢtır. Eser
kronolojik olarak 309–1458 yılları arasını kapsar. Birinci
bölüm 309–1359 yılları arasını bir giriĢ nitelinde anlatır. Ġkinci
bölüm Kıbrıs kralı I. Petros‘un 1359-1369, üçüncü bölüm II.
Petros‘un 1369-1382, dördüncü bölüm I. Yakovos 1382-1398,
beĢinci bölüm Yanos‘un 1398-1432, altıncı ve son bölüm II.
Ionnis‘in 1432-1458 yılları arasındaki faaliyetlerini kapsar.
1359 ila 1432 yılları arasındaki olaylar bizzat görüp yaĢadığı
olaylardı.
Eserin Neşri : Yunanca metin ve Ġgilizceye çevirisi için bkz. R. M.

Dawkins, Leontios Makhairas, Recital Concerning the Sweet Land of
Cyprus entitled “Chronicle” 2 cilt, Oxford 1932.
68) Dukas, Δούθας, Doukas

Müverrihin İsmi : Dukas, Γνύθαο, Doukas
Kapsadığı Dönem : Hilkattan 1462‘ye kadar özellikle 1341–1462 yılları arası
olayları kapsar. Türk-Bizans iliĢkilerini anlatır. ÇalıĢma
Hilkattan baĢlar. Ancak bu kuĢbakıĢı giriĢten sonra 1341
yılından sonraki olaylar teferruatlı olarak anlatılır. Osmanlı
Devletinin faaliyetlerini 1462 yılına kadar Dukas‘ın eserinde
takip etmek mümkündür. Dil olarak halk Yunancasını
kullanmıĢtır. Bir Ġtalyanca metni ile Grekçe metin günümüze
kadar intikal etmiĢtir.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Ducas Historia Byzantina, Corpus
Scriptorium Historiae Byzantinae 20, Bonn: 1834; V. Grecu,
Ducas, Historia Turcobyzantina, BükreĢ 1958; Ġngilizce çevirsi
için bkz. Harry J. Magoulias, Decline and Fall of Byzantium to the
Ottoman Turks, Detroit: Wayne State University Press, 1975;
Μηραήι Γνύθαο Βπδαληηλνηνπξθηθή Ιζηνξία, çev. Vrasidas
Karalis, Kanaki Yayınevi Atina 1997; Türkçe çevirileri için
bkz. Vl. Mirmiroğlu, Dukas Bizans Tarihi, Ġstanbul 1956 ve
Mikhail Doukas, Tarih Anadolu ve Rumeli 1326-1462, Çev: Bilge
Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008, Ġstanbul.
69) Laonikos Halkokondilis, Λαόληθος Χαιθοθολδύιες, Laonikos

Chalkokondyles
Müverrihin İsmi : Laonikos Halkokondilis, Λαόληθνο Χαιθνθνλδύιεο,
Laonikos Chalkokondyles
Eserinin Başlığı : ―Tarihi Kanıtlar, Ἀπνδείμεηο ἱζηνξηῶλ, Apodiksis Ġstorion‖
Kapsadığı Dönem : Hilkattan 1463‘e kadarki olayları özellikle 1298–1463 yılları
arasındaki seneleri detaylı olarak anlatır. 10 bölümden oluĢur.
Ġlk insan Âdem‘den 1463 yılına kadarki olayları anlatır.
1299‘a kadar dünya tarihini anlattıktan sonra bundan sonraki
bölümleri Osmanlı sultanlarının her birinin saltanat yıllarına
ayırmıĢtır. Böylece Bizans tarih yazımından farklı olarak
eserin merkezini Bizans Ġmparatorları değil Osmanlı

Sultanları oluĢturmuĢtur. Halkokondilis Mora‘daki humanist
Gemistos Pleton‘un öğrencisi olup antik Yunan yazarlardan
Heredotos ve özellikle Tukididis‘i kendisine üslup olarak
örnek alır. Eseri kronolojik tasnif bakımından bazı karıĢıklıklar
ihtiva etse de uzun yıllar Mora‘da bulunması ve yaĢanan
olayların bizzat içinde yer almasından dolayı XV. yüzyıl
Osmanlı tarihinin temel eserlerinden birisidir.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Laonicus Chalcondyles Atheniensis
Historiarum Libri, Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae 10,
Bonn: 1843; NĢr, J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, Series
graeca 159, Paris 1866; NĢr. E. Darkó, Historiarum demonstrationes
2 cilt, BudapeĢte: 1922-27; Almanca çevirisi için aĢağıda
verilen çalıĢmanın içinde bkz Europa im XV. Jahrhundert von
Byzantinern gesehen, Styria 1954, Byzantinische
Geschichtsschreiber Vol 2; Ġlk üç bölümün Ġnglizce çevirisi
için bkz Nikolaos Nikoloudis, A Translation and Commentary of the
Demonstrations of Histories, Athens 1996; Sekizinci kitabın
Ġngilizce çevirisi için bkz. J. R. Melville Jones, The Siege of
Constantinople: Seven Contemporary Accounts, s. 42-55, Amsterdam
1972; J.B. Baumbach, Editio princeps, Cenevre 1615;
Fansızcaya çevirisi için bkz, Blaise de Vigenère, Histoire de la
décadence de l‟Empire grec et establissement de celuy des Turcs, comprise
en dix liures, par Nicolas Chalcondyle Athenien, Paris, Chesneau,
1577; Fransızca bu çevirinin Türkçe malzemeyle
zenginleĢtirildi Fransızca diğer bir çevirisi için bkz. Artus
Thomas, sieur d‘Embry, Histoire de la décadence de l‟Empire grec et
establissement de celuy des Turcs de la traduction de B. de Vigenere,
Tableaux prophétiques prédisants, la ruine de la mesme monarchie,
Paris, 1640; Artus Thomas‘ın bu çalıĢmasının Türkçeye
çevirisi için bkz. Aytunç Altındal, Türk İmpartorluğu‟nun
Yıkılışına Dair Kehanetler Kitabı, Ġstanbul 2007.
70) Mihail Kritovulos, Μηταὴι Κρηηοβόσιος, Michael Kritovoulos

Müverrihin İsmi : Mihail Kritovulos, Μηραὴι Κξηηνβόπινο, Michael
Kritovoulos, D. 1410, Ö. 1470
Eserinin Başlığı : ―Tarih, ἰζηνξία, Ġstoria‖
Kapsadığı Dönem : 1451–1467 yılları arasındaki olayları kapsar. Daha çok
Ġstanbul‘un fethi üzerinde durur. Sultan II. Mehmet‘in
faaliyetlerini anlatır. Eser beĢ bölümden oluĢur. Ġlk bölüm
1451‘de Fatih Sultan Mehmet‘in tahta çıkıĢından Ġstanbul‘un
fethine kadarki kısmı anlatır. Bu bölüm yaklaĢık olarak

çalıĢmanın yarısını oluĢturur. Ġkinci bölüm 1453 ile 1456
yılları arasındaki faaliyetleri anlatır. Üçüncü bölüm Fatih
Sultan Mehmet‘in Mora‘yı fethediĢini anlatır. Dördüncü
bölüm Trabzon‘un ve Midilli‘nin alınmasıyla Bosna‘ya
Osmanlı seferlerinden bahseder. BeĢinci bölüm Venediklilerle
savaĢı Bosna ve Arnavutluk üzerinden yapılan seferleri anlatır.
1451 ilâ 1467 yılına kadarki olayları anlattığı bu eserinde
Kritovoulos daha çok Ġstanbul‘un fethinin ayrıntılı bir tasvirini
vermektedir. Ancak Sfrancis‘in aksine Ġstanbul‘un fethine
Ģahit olmamıĢ bunun yerine eserini oluĢtururken yabancı
görgü Ģahitlerden faydalanmıĢtır. Eserinin merkezini Fatih
Sultan Mehmet ve faaliyetleri oluĢturur.
Eserin Neşri : Osmanlıca Çevirisi Karolidi, Tarih-i Sultan Mehmed Han-ı
Sani, Ġstanbul 1328; NĢr. C. Müller Vios tou Moameth II / De
rebus gestibus Mahumetis II, Fragmentum historicum greacorum,
s. 52-164, Paris: 1883; Özgün metin ve Romenceye çevirisi
için bkz. V. Grecu, Critobuli Imbriotae, De rebus per annos 1451-
1467 a Mechemete II gestis, BükreĢ 1963; NĢr. Diether Roderich
Reinsch, Critobuli Imbriotae historiaem, Corpus Fontium
Historiae Byzantinae, 22, Berlin, W. de Gruyter, 1983;
Ġngilizce çevirisi için bkz. Charles T. Rigg, History of Mehmed
the Conqueror, Princeton: Princeton UP, 1954; Almanca çevirisi
için bkz. Diether Roderich, Mehmet II. Erobert Konstantinopel: die
ersten Regierungsjahre des Sultans Mehmet Fatih, des Eroberers von
Konstantinopel 1453: das Geschichtswerk des Kritobulos von Imbros,
Styria, c1986, Byzantinische Geschichtsschreiber; Bd. 17;
Osmanlıca Çevirinin Türkçe sadeleĢtirmesi için Bkz, M.
Gökman, İstanbul‟un Fethi Kritovulos, Ġstanbul, 1999. Özgün
metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi için bkz.
Κξηηνβνύινπ ηνπ Ικβηνπ çev. Diether Roderich Reinsch-
Fotini Kolovu, Kanaki Yayınevi Atina.
71) Silvestros Siropulos, Σίιβεζηρος Σσρόποσιος, Sylvester

Syropoulos
Müverrihin İsmi : Silvestros Siropulos, ΢ίιβεζηξνο ΢πξόπνπινο, Sylvester
Syropoulos.
Eserinin Başlığı : ―Floransa Konsilindeki Anılar Ἀπνκλεκνλεύκαηα ηῆο ἐλ
Φισξεληία ΢πλόδνπ, Apomnimonevmata tis en Florentia
Sinodu‖
Kapsadığı Dönem : 1451–1467 yılları arasındaki olayları kapsar. Daha çok

Floransa Konsili ve Ġstanbul‘un fethi üzerinde durur. Floransa
Konsiline Bizans Devleti adına katılan Silvestros Siropulos‘un
Floransa Konsili, Ġstanbuldan Venedik‘e seyahati, seyahat
heyeti ve konsil arasındaki ilk karĢılaĢmalar gibi olayların
anlatıldığı anılarıdır.
Eserin Neşri :.V. Laurent, Les „Mémoires‟ de Sylvestre Syropoulos sur le concile de
Florence (1438-1439), Paris: CNRS, 1971, bu çalıĢanın dijital
ortamdaki versiyonu için bkz http://www.syropoulos.
co.uk/translation.htm; NeĢri ve Fransızcaya çevirisi için bkz.
V. Laurent, Les "Memoires" du Grand Ecclesiarche de l'Eglise de
Constantinople Sylvestre Syropoulos sur le concile de Florence (1438–
39), Concilium Florentium: Documenta et Scriptores, Series B, 9,
Rome: 1971.
72) Yorgios Sfrancis, Γεώργηος Σθραληδῆς, George Sphrantzes

Müverrihin İsmi : Yorgios Sfrancis, Γεώξγηνο ΢θξαληδῆο, George Sphrantzes
D. 1401, Ö.1478.
Eserinin Başlığı : ―Küçük Kronik, Χξνληθόλ, Hronikon Chronicon Minus‖
Kapsadığı Dönem : 1401–1477 yılları arasındaki olayları kapsar. 1401 yılından
1477 senesinde Osmanlıların Ġnebahtı‘ya yaptığı askeri sefere
kadarki olayları anlatır. Bu eserin sahibi olan Sfrancis, XV.
yüzyıla yani Bizans‘ın tarih sahnesinden çekiliĢine Ģahitlik
eden dört büyük Bizanslı tarihçiden (Sfrancis, Dukas,
Laonikos Halkokondilis ve Mihail Kritovulos) birisidir.
Sfrancis 1401–1413 yıllarını baĢka müelliflerin eserlerinden ve
kulaktan duyma bilgilerle yazarken 1413–1477 yılları
arasındaki olaylara bizzat Ģahitlik etmiĢtir. Bu açıdan
Ġstanbul‘un alınıĢına bizzat Ģahitlik etmesi önemlidir. SavaĢta
esir düĢmüĢ ancak daha sonra esaretinden kurtularak Mora‘ya
geçmiĢtir. Verdiği bilgiler objektif olup kronolojinin
doğruluğuna oldukça önem vermiĢtir. Ayrıca idaredeki üst
düzey rütbesinden dolayı devletin resmi belgelerini
kullanmıĢtır. Eser halk diliyle yazılmıĢtır. Bizans sarayında
önemli görevlerde bulunmuĢtur.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Georgius Phrantzes et Ioannes Cananus et
Ioannes Anagnostes Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae
39, (Bonn: 1838); NĢr. J. P. Migne, Patrologiae cursus completus,
Series graeca 156 s. 1025-80, Bonn: 1834; Kritik edisyon NĢr. J.
B. Papadopoulos, Leipzig: Teubner, 1935; Romence çevirisi
ve sahte Francis ile birlikte özgün metin neĢri için bkz. V.

Grecu, Georgios Sphrantzes Memorii, 1401-1477, in anexa Pseudo-
Phrantzes: Macarie Melissenos Cronica 1258-1481, BükreĢ 1966;
Ġtalyanca çeviri ve özgün metnin neĢri için bkz. Riccardo
Maisano, Cronaca, Giorgio Sfranze Corpus Fontium Historiae
Byzantinae. Series Italica., Vol 29, Roma: Accademia
nazionale dei Lincei, 1990; Ġngilizce çevirisi için bkz. Marios
Philippides, The Fall of the Byzantine Empire, Amherst MA:
University of Massachusetts Press, 1980; Özgün metin ile
birlikte modern Yunancaya çevirisi için bkz. Γεώξγηνο
΢θξαληδῆο, Βξαρύ Χξνληθό, çev. Dimitra I. Moniu, Kanaki
Yayınevi Atina 2006; Türkçeye çevirisi için bkz. Levent
Kayapınar, İstanbul‟un Fethinin Bizanslı Son Tanığı Yorgios
Sfrancis‟in Anıları – Chronicon Minus-, Ġstanbul 2009.
73) Mihail Panaretos, Μηταήι Παλάρεηος, Michael Panaretos

Müverrihin İsmi : Mihail Panaretos, Μηραήι Παλάξεηνο, Michael Panaretos
Eserinin Başlığı : ―Trabzondaki İmparatorlar Hakkında, Πεξὶ ηῶλ ηῆο
Σξαπεδνῦληνο βαζηιέσλ, ηῶλ Μεγάισλ Κνκλελῶλ, ὅπσο θαὶ
πόηε θαὶ πόζνλ ἕθαζηνο ἐβαζίιεπζελ, Peri ton tis
Trapezuntos Vasileon‖
Kapsadığı Dönem : Panaretos Trabzon tarihinin 3. ila 15. yüzyıllar arasındaki
tarihinin kronolojisini yazar. Ancak zaman diliminin çok uzun
olmasına rağmen çalıĢma çok kısadır. Özellikle Komninoslar
tarafından kurulan Trabzon imparatorlarının tahta çıkıĢ ve
ayrılıĢ tarihlerini basit ve kısa cümlelerle anlatır.
Eserin Neşri ΢. Λακςίδεο, “Σὸ Σξαπεδνπληηαθὸλ Χξνληθὸλ ηνῦ
πξσηνζεβαζηνῦ θαὶ πξσηνλνηαξίνπ Μηραῂι Παλαξέηνπ"
Νένο Διιελνκλήκωλ, cilt 4, s. 266-294 (1907); ὆ Λακςίδεο,
Μηραὴι ηνῦ Παλαξέηνπ, Πεξί ησλ κεγάισλ Κνκλελῶλ,
Αξρείνλ Πόληνπ, 22 (1958) 5-124; Hahanov‘un çalıĢmasından
yapılan Türkçe çevirsi için bkz. Panaret‟in Trabzon Tarihi, çev.
Enver Uzun, Trabzon 2004.
Post-Bizans Dönemi Bizans Kaynakları

74) Sahte Francis, Γεώργηος Φραληδῆς, George Phrantzes
(Pseudo- Phrantzes)
Müverrihin İsmi : Sahte Francis, Γεώξγηνο Φξαληδῆο, George Phrantzes
(Pseudo- Phrantzes).
Eserinin Başlığı : ―Büyük Kronik, Χξνληθόλ, Hronikon Chronicon Maius‖

Kapsadığı Dönem : 1258–1478 yılları arasındaki olayları kapsar. 1573–1575
yılları arasında yazılmıĢtır. Sahte ya da Pseudo-Phrantzes diye
bilinen hacim ve içerik olarak Küçük Kronik‘ten farklı 1573-
1575 yılları arasında Makarios Melissinos tarafından yazılan
Kronikon Maius vardır. Bu büyük Ruzname ise dört bölüme
ayrılır. Birinci bölümde VIII. Mihail Paleologos‘un 1258
yılında tahta çıkıĢından 1425 yılında II. Manuel Paleologos‘un
ölümüne kadar geçen olaylar anlatılır. Ġkinci bölümde 1425–
1451 yılları arasındaki olayları kapsar. 1451–1453 yıllarını
kapsayan üçüncü bölüm büyük ruznamenin en önemli kısmını
oluĢturur ve hemen hemen Sfrancis‘in küçük ruznamesini hiç
kullanmaz. Son bölüm ise 1453–1478 yıllarındaki olayları
anlatır. Makarios, bu eserini oluĢtururken kaynak olarak
Bizanslı tarihçi Yorgios Akropolitis‘i (1217–1282), Nikitas
Honiates‘i (1150–1213), 1204–1359 dönemlerini anlatan
Nikiforos Grigoras‘ı (1290–1360), Laonikos Halkokondilis‘i
(1423–1490), Ġstanbul‘un fethinin Ģahidi olan Midilli adasının
piskoposu Leonardo‘yu (ö.1459), 1444 yılı Varna SavaĢını
anlatan rahip Paraspondilos Zotikos‘u ve dünyanın
yaradılıĢından M.S. 1577 yılına kadarki olayları anlatan
Manuil Malaksos ile Monemvasia piskoposu Doroteos‘u ve
Sfrancis‘in küçük ruznamesini kaynak olarak kullanmıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. Immanuel Bekker, Georgius Phrantzes et Ioannes Cananus et
Ioannes Anagnostes Corpus Scriptorium Historiae Byzantinae
39, Bonn: 1838; Gerçek Sfrancis ile birlikte Romenceye
çevirisi ve özgün metin neĢri için bkz. Grecu, V., Georgios
Sphrantzes Memorii, 1401-1477, in anexa Pseudo-Phrantzes: Macarie
Melissenos Cronica 1258-1481, BükreĢ 1966; Kısmi Almanca
çevirisi için bkz., Endre von Ivanka, Die letzten Tage von
Konstantinopel : der auf den Fall Konstantinopels 1453 bezugliche Teil
des dem Georgios Sphrantzes zugeschriebenen "Chronicon Maius,
Styria, 1954, repr. 1965), Byzantinische Geschichtsschreiber
Vol 1.); Türkçeye çevirisi için bkz. Vl. Mirmiroğlu, Yeorgios
Francis‟in Vekayinamesi (Türk Tarih Kurumu Tercümeleri)
1949; Özgün metin ile birlikte modern Yunancaya çevirisi
için bkz. Γεώξγηνο ΢θξαληδῆο, Χξνληθόλ, çev. Tasos Vurnas,
3 cilt, Pataki Yayınevi Atina 2001.
75) Anonim Kronik, Ἀλώλσκος, Ekthesis chronike synometera

syntethesia en haploteti lexeon (Anonymous)
Müverrihin İsmi : Anonim Kronolojik Anlatı, Ἀλώλπκνο, Ἒθζεζηο Χξνληθή,
Ekthesis chronike synometera syntethesia en haploteti lexeon
(Anonymous).
Eserinin Başlığı : ―Anonim Kronolojik Anlatı, Ἀλώλπκνο, Ἒθζεζηο Χξνληθή,
Ekthesis chronike‖.
Kapsadığı Dönem : 1391–1543 yıllarını kapsar. Eserin sahibi bilinmemektedir.
Daha çok Bizans baĢkentinin siyasi ve kültürel tarihine yönelik
konuları içerir
Eserin Neşri : NĢr. Konstantinos N. Sathas, Bibliotheca greaca medii aevi, vol 7,
Paris: 1894; Metin ve Ġngilizce çevirsi için bkz. Marios
Philippides, Emperors, Patriarchs and Sultans of Constantinople,
Brookline MA, Hellenic College Press, 1990.
76) Türk Sultanlarına Dair Anonim Kronik, Χροληθὸλ περὶ ηῶλ
Τούρθωλ Σοσιηάλωλ, Chronikon peri ton Tourkon soultanon (Codex
Barberinus Graecus 111, Anonymous)
Müverrihin İsmi : Türk Sultanlarına Dair Anonim Kronik, Χξνληθὸλ πεξὶ ηῶλ
Σνύξθσλ ΢νπιηάλσλ, Chronikon peri ton Tourkon soultanon
(Codex Barberinus Graecus 111, Anonymous)
Eserinin Başlığı : ―Türk Sultanlarına Dair Anonim Kronik, Χξνληθὸλ πεξὶ
ηῶλ Σνύξθσλ ΢νπιηάλσλ, Chronikon peri ton Tourkon
soultanon (Codex Barberinus Graecus 111, Anonymous)‖
Kapsadığı Dönem : 1373–1513 yıllarını kapsar. Osmanlı Sultanlarına göre
bölümlere ayrılır. Ġlk bölüm I. Murad‘la baĢlar ve I. Selim
olayarını anlatarak tamamlanır. Halkokondilis gibi anonimde
eserini Osmanlı sultanlarının taht süreleri ile
bölümlendirmiĢtir. Halk dili kullanmıĢtır.
Eserin Neşri : NĢr. Bkz. Γ. Θ. Εώξαο, Χξνληθὸλ πεξὶ ηῶλ Σνύξθωλ
΢νπιηάλωλ (θαηὰ Βαξβεξηλὸλ Έιιεληθὸλ θώδηθα 111), Atina
1958; Δ. Εαραξηάδνπ, Σὸ Χξνληθὸ ηῶλ Σνύξθωλ ΢νπιηάλωλ
(ηνῦ Βαξβεξηλῦ Έιιεληθὸλ θώδηθα 111) θαῖ ηὸ ἰηαιηθό ηνπ
πξόηππν, Selanik 1960. Ġngilizce çevirisi için bkz. Marios
Philippides, Byzantium, Europe, and the early Ottoman sultans,
1373-1513 : an anonymous Greek chronicle of the seventeenth century
(Codex Barberinus Graecus 111), New Rochelle, N.Y, A.D.
Caratzas, c1990), Late Byzantine & Ottoman studies 4;
Türkçe çevirisi için bkz. ġerif BaĢtav, 16.Asırda Yazılmış Grekçe

Anonim Osmanlı Tarihi, Giriş ve Metin (1373-1512), Ankara 1973.
77) Kısa Kronikler, Βρατέα Χροληθὰ, The Short Chronicles

Müverrihin İsmi : Kısa Kronikler, Βξαρέα Χξνληθὰ, The Short Chronicles.
Eserinin Başlığı . ―Kısa Kronikler, Βξαρέα Χξνληθὰ, Vrahea Hronika‖
Kapsadığı Dönem : Hilkattan baĢlayarak post-Bizans dönemin onsekizinci
yüzyılına kadar kronolojik bilgiler ihtiva ederler. Özellikle 14.
ve 15. yüzyıllarda yoğunlaĢmasına rağmen 18. yüzyıla kadar
uzanan kronikler mevcuttur. Bizans‘ın çeĢitli bölgelerinde
daha çok tabi afetler, savaĢlar, imparatorların tahta çıkıĢları
gibi temel olayları kısa, basit bir cümle yapısıyla kronolojiye
bağlı olarak kaleme alırlar. Sayıları 116‘ya ulaĢan bu değiĢik
kısa kronikleri Peter Schreiner üç ciltlik eserinde toplamıĢtır.
Eserin Neşri : Kısa kronikler için değerlendirme, Yunanca matbu metin ve
Almanca çevirinin verildiği çalıĢma için bkz. Peter Schreiner,
Die byzantinischen Kleinchronikon, 3 cilt, Wien 1975-197.
Bizans tarih kaynakları ve kronikleri nelerdir? altbaĢlığı altında 77 Bizans
kaynağı tasnif edilmiĢtir. Bu tasnif esnasında 47 müellifin çalıĢması tarih türünde
değerlendirilmiĢtir. Bu yazarları alfabetik olarak Ģöyle sıralayabiliriz:
Agatias, Anna Komnini, Bizanslı Teofanis, Borissus‘lu Filostorgius, Dukas,
Efsevios, Evagrius, Filadelfialı (Filistinde) Malhos, Filistindeki Kayserili
Prokopios, Ioanis Anagnostis, Ioanis Epifanis, Ioanis Kaminiatis, Ioanis
Kananos, Ioanis Kantakuzinos, Ioanis Kinamos, Ġsauria‘lı Kandidos, Kıbrıslı
Leontios Maheras, Kıbrıslı Teodoritos, Konstantinos Porfiroyenitos, Laonikos
Halkokondilis, Leon Diakonos, Lidyalı Ioanis Lavrentios, Menandros Protiktor,
Mihail Ataliatis, Mihail Kritovulos, Mihail Pselos, Nikiforos Grigoras, Nikiforos
Vrienios, Nikitas Honiatis, Nonosos (Fotios‘un eserinden öğreniyoruz), Patrik
Eftimios, Petros Patrikios, Priskos, Sahte Francis, Sardisli Evnapios, Selanikli
Efstatios, Silvestros Siropulos, Sokratis Sholastikos, Sozomenos, Teofilaktos
Simokatis, Tiva‘lı Olimpiodoros, Türk Sultanlarına Dair Anonim Kronik,
Yorgios Akropolitis, Yorgios Pahimeris, Yorgios Sfrancis, Yosif Yenesios,
Zosimos.
47 adet tarih müellifine karĢın yıllık kronoloji tarzında eser veren 28 adet
vakayiname yazarına yer verilmiĢtir. Bu Bizans vakayiname yazarları Ģu Ģekilde
sıralanabilir: Anonim Kronik, Anonim Monemvasia Kroniği, Anonim Mora
Kroniği, Anonim Tokko Kroniği, Bizanslı Vaiz Teofanis, Enezli Efraim,
Epifania‘lı Efstatios, Ioanis Skilicis, Ioanis Zonaras, Ioanis Malalas, Ioanis
Skilicis‘in ardılları, Kısa Kronikler, Konstantinos Manasis, Lesbos (Midilli) Kısa
Kroniği, Markelinos, Mihail Glikas, Mihail Panaretos, Miletos‘lu Ġsihios

Ġlustrios, Mütercim Simeon, Nikiu‘(Pashati)lu Ioanis, Paskalya Kroniği, Patrik
Nikiforos, Teodoros Skutariotis, Teofanis‘in ardılları, Ġoilos, Yorgios Kedrinos,
Yorgios Monahos, Yorgios Sinkelos.
Bizans tarih ve vakayiname yazarları tasnifimiz sırasında iki adet tarih
antolojiside (tezkirecisi) dahil edilmiĢtir. Bunlar, Fotios ve Suda‘dır. Ġlk bakıĢta
Bizans müverrihleri konusuna dahil değilmiĢ gibi gözüken bu iki ismin Bizans
tarihçileri arasında sayılması yadırganabilir. Bu tarih antolojisi yazarlarından
Fotios IX. yüzyılda Suda da 10. yüzyılda yaĢamıĢlardır. Her ikisi de kendilerinden
önceki erken dönem Bizans tarihçilerinden alıntıları eserlerine koymuĢlardır.
Eserlerinde kullandıklar kendilerinden önceki bazı tarihçilerin çalıĢmaları
günümüze ulaĢmamıĢtır ve bu tarihçilerin eserleri sadece Fotios ve Suda‘nın
yaptığı alıntılardan ibarettir. Osmanlı tarih yazarlarıyla benzerlik kurarsak bu olay,
günümüze ulaĢmayan YahĢi Fakih Menakipnamesinin AĢıkpaĢazade‘nin
Kroniğinden öğrenilmesi gibidir. Yorgios Sinkelos ve Nanosos‘un çalıĢmalarını
diğer Bizanslı müverrihlerinin eserlerinden öğrenyoruz. Bunlar da çalıĢmamızın
tasnifinde yer almıĢlardır.
Ancak Bizans tarih yazarları tasnifimizin tam olduğu iddiasında değiliz.
Bunun en büyük sebebi, Bizans kaynaklarının hangisinin tarihi alan içinde kabul
edileceği ve hangi kriterlere göre bu kararın verileceğidir. Bazen teolojinin veya
edebiyatın konusu olan bir metin tarihe de ıĢık tutabilmektedir. Bu duruma örnek
olarak Gregoras Palamas, Selanik baĢpiskoposu Symeon ve Diogenis Akritas
gösterilebilir. Ġsmi verilen ilk iki yazar, din adamıdır ve eserlerini derin bir teolojik
bilgi ile azizlerin kerametlerine dayanarak kaleme almıĢladır. Dolayısıyla ilahiyat
bilgisi olmayan bir tarihçinin bu metinleri sağlıklı bir biçimde
değerlendiremeyeceğine inandığımızdan dolayı bu tür çalıĢmalar her ne kadar
tarih bilimini de ilgilendirse teolojik özelliği daha ağır bastığı için ilahyat biliminin
kaynaklarından olarak görülmüĢtür. Diogenis Akritas ise, Battal Gazi ya da
Köroğlu Menakıpnamesi gibi bir eser olup halk edebiyatının destan türü içinde
incelenmesi gerekmektedir. Verdiği bilgilerin fizik kurallarıyla açıklanamayacak
derecede hayal ürünü ve epik tarzda olması bu tür çalıĢmaların tarihten daha
ziyade Bizans edebiyatı içinde incelenmesinin daha uygun olduğunu
düĢünmekteyiz. Bundan dolayı bu çalıĢmalar, Bizans tarihçileri tasnifimiz
içerisinde gösterilmemiĢtir.
E. Bizans Tarih Kaynaklarının Ġlk Yayınları Hangileridir?

Matbaa henüz bulunmadığı için Bizans‘tan kalan kaynakların tamamen
manuskript yani elyazması Ģeklindedir. Paleografi ile kaleme alınmıĢlardır ve
modern Yunancayı okuyan birisi Osmanlıca için matbu metinleri okuyabilmesi
için ayırdığı vakit kadar Bizans paleografisi dersi alması halinde rahatlıkla bu
yazıları okuyabilir. Elyazısı Bizans metinleri matbu halde ilk defa olarak
Bizantolojinin de kurucusu kabul edilen Hieronymus Wolf (1516-1580)
tarafından basılmıĢtır. Hieronymus Wolf kendisi bir Alman olmasına rağmen bu
kitapları Paris‘te bulunan Basel‘de basmıĢtır. 1557-1562 yılları arasında

matbaada basılan ilk Bizans tarih kronikleri Ģunlardır:
16. Yüzyıl
Hieronymus Wolf‘un (1516-1580) 1557-1562 yılları arasınd yaptığı yayınar:
Ionnis Zonaras, Basel 1557
Nikitas Honiatis, Basel 1557
Nikiforos Grigoras, Basel 1562
XVI. yüzyılda yaĢamıĢ olan Hieronymus Wolf‘tan sonra XVII. yüzyılda
Bizantolji çalıĢmalarının merkezi Paris oldu. Bunun sebebi Hieronymus Wolf‘un
ilk matbu Bizans metinlerinin Paris‘te yayınlamasının bıraktığı miras kadar 1620
yılında Lovre matbaasının kurulması ve XIII. Louis (1610-1643) ve XIV. Louis
(1643-1715) gibi 105 yıllık bir devre iki kral sığdırarak istikrarı yakalayan
Fransa‘nın durumu da etkili olmuĢtur. 1711 yılına kadar Paris korpusu da
Patrologia Graeca serisi içinde Filip Labe, Pier Pusin, Jak Goar, ġarl Anibal
Fabro ve XIX. yüzyılda da Paul Migne‘nin çabalarıyla kırkın üstünde Bizans
tarihine ait tarih çalıĢmaları ve kronikler yayımlandı. Bu rakam, biraz önce
bahsettiğim toplam sayının yarısından fazladır. Latin ve Yunan mirasının
eserlerini yayınlayan ve sayısı 161 rakamlara ulaĢan bu seriden Bizans tarihi ile
ilgili olanlar basım numaralarıyla birlikte aĢağıda gösterilmiĢtir. Bu yayının
özelliği tıpkı Hieronymus Wolf gibi sayfayı iki sütuna ayırması ve bir sütunda
orijinal Yunanca metni dizmesi ve diğer sütunda Latince çevirisini vermesidir.
E1) Patrologia Graeca (Patrologiae Cursus Completus, Series

Graeca) Külliyatından Çıkan Kitaplar.
Aslında 1857-1906 yılları arasında bu seride çıkan kitap sayısı toplam 161
cilttir. Ancak bunların büyük bir kısmı Bizans yazımının, tarih alanı dıĢında
olanlardır. AĢağıda sadece bu serinin Bizans tarihi alanında olan kitapların seri
numaraları ve yazar isimleri ile gösterilmiĢtir.
PG 3-4: Yorgios Pahimeris
PG 19–24: Efsevios
PG 67: Sokratis Sholastikos ve Sozomenos
PG 80–84: Kıbrıslı Teodoritos
PG 86a: Teodoros Lektoras
PG 87a-87b: Prokopios
PG 88: Ioanis Kaminiatis, Agathias
PG 92: Paskalya Kroniği
PG 97: Ioanis Malalas
PG 100: Patrik Nikiforos
PG 101-103: Fotios
PG 104: Fotios
PG 108: Vaiz Teofanis
PG 109: Teofanis‘in ardılları
PG 110: Yorgios Monahos
PG 112: VIII. 25 Konstantinos Porfiroyenitos
PG 114–116: Mütercim Simeon
PG 117: Leon Diakonos
PG 127: Nikiforos Vrienios, Konstantinos Manasis
PG 133: Ioanis Kinamos
PG 134: Ioanis Zonaras
PG 135: Ioanis Zonaras, Tesaloniki Efstatios
PG 139: Ġoilos, Nikitas Honiatis
PG 140: Nikitas Honiatis, Yorgios Akropolitis, Anonim
PG 143: Yorgios Pahimeris, Enezli Efraim
PG 144: Yorgios Pahimeris, Enezli
PG 148: Nikiforos Grigoras
PG 149: Nikiforos Grigoras
PG 153: Ioanis Kantakuzinos
PG 156: Ioanis Kanonas, Ioanis Anagnostis, Yorgios Sfrancis
PG 158: Mihail Glykas
PG 159: Laonikos Halkokondilis
Ancak Bizans kaynaklarının neĢrinde edisyon kritik yapıp yazmalar
arasındaki farklılıkları da vurgulayan ve tarihsel açıklamalar kadar zeyl ciltler
halinde Yunanca metni filolojik açıklamalarla da basan külliyat çalıĢması Bon
korpusu olmuĢtur. Özellikle Bekker‘in katkılarıyla bu çalıĢma XIX. yüzyılda
Bizans kaynaklarının neĢri alanında yapılan en hacimli ve bilimsel çalıĢma
olmuĢtur. Bon korpusunun Paris külliyatından farkı ise, aynı sayfa içinde sütun
sisteminin kullanılmamasıdır. Bunun yerine sayfa yatay olarak ikiye ayrılıp üst
tarafta orijinal Yunanca metin, altta ise Latince çevirisinin verilmesidir. AĢağıda
Bon korpusu içinde basılan kaynakların listesi gösterilmektedir.
E2) 1827-1897 Yılları Arasında Almanya Bon‟da “Corpus

Scriptorum Historiae Byzantinae” Serisi Ġçinde Yayımlanan Bizans
Kronikleri Listesi
1) Agathiae Myrinaei Historiarum Libri [Niebuhrii Editio], CSHB 01,
1828-1897 (2 cilt)
2) Anna Comnena Alexiadis [Schopeni Editio], CSHB 02, 1828-1897 (2 cilt)

3) Michael Attaliota Historia [Bekkeri Editio], CSHB 04, 1828-1897 (1 cilt)
4) Ioannes Cantacuzenus Eximperatoris Historiarum Libri, [Schopeni
Editio], CSHB 05, 1828-1897 (2 cilt)
Editio], CSHB 06, 1828-1897 (3 cilt)
Editio], CSHB 07, 1828-1897 (3 cilt)
7) Georgius Cedrenus Compendium Historiarum, [Bekkeri Editio], CSHB
08, 1828-1897 (2 cilt)
8) Georgius Cedrenus Compendium Historiarum, [Bekkeri Editio], CSHB
09, 1828-1897 (2 cilt)
9) Laonicus Chalcondyles Atheniensis Historiarum Libri, [Bekkeri Editio],
CSHB 10, 1828-1897 (1 cilt)
10) Chroncon Paschale Exemplar Vaticanus [Dindorfii Editio], CSHB 11,
1828-1897 (2 cilt)
11) Chroncon Paschale Exemplar Vaticanus, [Dindorfii Editio] CSHB 11,
1828-1897 (2 cilt)
12) Ioannes Cinnamus Et Nicephorus Bryennius, [Meinekii Edito] CSHB
13, 1828-1897 (1 cilt)
13) Codinus Curopalates De Officialibus Palatii Cpolitani, [Bekkeri Editio],
CSHB 14, 1828-1897 (1 cilt)
14) Georgius Codinus Excerpta de Antiquitatibus Cpolitanis, [Bekkeri
Editio], CSHB 15, 1828-1897 (1 cilt)
15) Constantinus Porphyrogenitus De Cerimoniis Aulae Byzantinae,
[Reiskii Editio], CSHB 16, 1828-1897 (3 cilt)
[Reiskii Editio], CSHB 17, 1828-1897 (3 cilt)
[Bekkeri Editio], CSHB 18, 1828-1897 (3 cilt)
18) Dexppus Eunapius Petrus Patricius et Alii, [Niebuhrii Editi] (Dexippus,
Eunapius, Petrus Patricius, Priscus, Malchus, Menander, Olympiodoros,
Candide, Nonnos, Théophanee, ayrıca Procopius ve Priscianus‘un methiyeleri)
CSHB 19, 1828-1897 (1 cilt)
19) Ducas Historia Byzantina, [Bekkeri Editi] (Ducae, Michaelis Ducae),
CSHB 20, 1828-1897 (1 cilt)
20) Ephraemius Imperatorum et Patriacharum Recensus, [Bekkeri Editio],

CSHB 21, 1828-1897 (1 cilt)
21) Georgius Syncellus et Nicephorus Cpoitanus [Niebuhrii Editio], CSHB
23, 1828-1897 (2 cilt)
22) Michael Glycas Annales, [Bekkeri Editio], CSHB 24, 1828-1897 (1 cilt)
23) Nicephorus Gregoras Byzantina Historia, [Schopeni Editio], CSHB 25,
1828-1897 (3 cilt)
1828-1897 (3 cilt)
1828-1897 (3 cilt)
26) Histoia Politica et Patriarchica Constantinopoleos, [Bekkeri Editio]
(Historia politica et patriarchica constantinopoleos, Epirotica), CSHB 28, 1828-
1897 (1 cilt)
27) Ioanes Lydus De Magistratibus Romanis, [Bekkeri Editio], CSHB 29,
1828-1897 (1 cilt).
28) Leo Diaconus Historia [Hasii Editio] (Leo Diaconus ve Nicephorus
Phocas‘ın Histories‘i ve Ionnes Tsimiscis‘in hakkında değiĢik netinler). CSHB 30,
1828-1897 (1 cilt).
29) Leo Grammaticus Chronographia et Eusthatius De Capta
Thessalonica, [Bekkeri Editio], CSHB 31, 1828-1897 (1 cilt).
30) Ioannes Malalas Chronographia [Dindorfi Editio], CSHB 32, 1828-
1897 (1 cilt).
31) Constantinus Manasses et Ioel et Georgius Acropolita [Bekkeri Editio],
CSHB 33, 1828-1897 (1 cilt).
32) Merobaudes et Corippus, [Bekkeri Editio], CSHB 34, 1828-1897 (1 cilt).
33) Nicetas Choniata Historia, [Bekkeri Editio], CSHB 35, 1828-1897 (1 cilt).
34) Georgius Pachymeres De Michaele et Andronico Palaeologis, [Bekkeri
Editio], CSHB 36, 1828-1897 (1 cilt).
35) Georgius Pachymeres De Michaele et Andronico Palaeologis, [Bekkeri
Editio], CSHB 37, 1828-1897 (2. cilt).
36) Paulus Silentiarius et George Pisida et Nicephorus Cpolitanus, [Bekkeri
Editio], CSHB 38, 1828-1897 (1 cilt).
37) Georgius Phrantzes et Ioannes Cananus et Ioannes Anagnostes,
[Bekkeri Editio], CSHB 39, 1828-1897 (1 cilt).
38) Procopius De Bello Gotthico [Dindorfii Editio], CSHB 41, 1828-1897

(1 cilt).
39) Procopius Historia Arcana, [Dindorfii Editio], CSHB 42, 1828-1897 (1
cilt). (3.cilt muhtemelen ilk cilt 2 cilt son cilt tek cilt)
40) Theophanes Chronographia [Classeni Editio] (Theophanis çalıĢması
Anasatasius Bibliothecarius‘un Kilise Tarihi ile birlikte iki cilt halinde
toplanmıĢtır ) CSHB 43, 1828-1897 (1 cilt).
41) Theophanes Chronographia [Classeni Editio] (Theophanis çalıĢması
Anasatasius Bibliothecarius‘un Kilise Tarihi ile birlikte iki cilt halinde
toplanmıĢtır ) CSHB 44, 1828-1897 (2. cilt).
42) Theophanes Continuatus et Ioannes Cameniata et Symeon Magister et
Georgius Monachus, [Bekkeri Editio], CSHB 45, 1828-1897 (1 cilt).
43) Theophlactus Simocatta Historia, [Bekkeri Editio] (Theophylactus
Simocatta, Genesius), CSHB 46, 1828-1897 (1 cilt).
44) Ioannes Zonaras Annales [Pindei Editio], CSHB 47, 1828-1897 (3.cilt
muhtemelen ilk iki cilt tek ciltte toplanmıĢ olmalı).
45) Ioannes Zonaras Annales [Pindei Editio], CSHB 48, 1828-1897 (3.cilt)
46) Zosimus, [Bekkeri Editio], CSHB 50, 1828-1897 (1 cilt).
ġunu belirtmek gerekir ki XVI. yüzyılda baĢlayan ve XX. yüzyılın baĢında
tamamlanan Bizans kaynaklarının matbu metin halindeki neĢri iĢinde, bu 4 asrın
Avrupa‘daki anlayıĢının bir sonucu olarak Yunancadan Latinceye çeviriler
yapılmıĢ, batı dillerine yapılan çeviriler bireysel çabalarla çok sınırlı kalmıĢtır.
Dünyada artık konuĢma dili olarak konuĢulmayan Latince gibi bir dile değil de
batı Avrupa‘nın dillerine sistematik çeviri giriĢimi XX. yüzyılın ikinci yarısından
itibaren gündeme gelecektir. 1967 yılında ilk yayının yapan Bizans Tarihi Külliyat
Serisi‘nde daha önceki korpuslardan bazı farklılıklar gözlemlenmektedir. Her
Ģeyden önce Paris ve Bon külliyatı örneklerinde olduğu gibi sadece bir merkez
yoktur. Berlin, Viyana, Roma, Selanik ve Washington bu serinin basıldığı
merkezler arasındadır. Bu Ģehirlerde bir iĢ dağılımı yapılmıĢ ve bir program
çerçevesinde kronikler batı dillerine çevrilmektedir. Dikkat çeken diğer bir nokta
ise, Bizans çalıĢmalarının Avupa kıtasının dıĢına çıkarak Amerika‘da da basılmaya
baĢlamasıdır. NeĢir tekniğindeki farklılık ise Paris ve Bon korpusundan farklı olarak
aynı sayfanın ortadan yatay ya da sütun Ģeklinde dikey olarak bölünmesi tekniği
terk edilerek orijinal metnin çift numaralı sayfalara, modern batı dillerindeki
çevirisinin de tek numaralı sayfalara verilmesidir. Böylece okuyucu kitabı açtığı
zaman aynı anda hem orijinal metnin matbu halini hem de çevirisini
görebilmektedir. AĢağıda bu seride günümüze kadar yayımlanan ve 2012 yılına
kadar yayınlanacak olan kitapların listesi verilmektedir. Külliyat çalıĢması devam
etmekte olup ne zaman biteceği henüz belli değildir.
E3) “Corpus Fontium Historiae Byzantinae” Serisi

1) Constantine Porphyrogenitus. De administratando imperio Constantinus
<Imperium Byzatinum, Imperator, VII> Jenkins, Romilly James Heald [Ed].
Moravcsik, Gyula [Publ]. Washington (1967).
Κσλζηαληίλνο Πνξθπξνγέλλεηνο, Πξνο ηνλ ίδηνλ πηόλ Ρσκαλόλ,
Constantine Porphyrogenitus De Administrando Imperio, επηκ. G. Moravcsik–
R. J. H. Jenkins (CFHB 1, Washington D.C. 1967)
2) Historiarum libri quinque Agathias <Scholasticus>. Keydel, Rudolf
[Publ]. (Berolini (CFHB 2,1967)
2-1) The histories Agathias <Scholasticus>. Frendo, Joseph David C.
[Publ]. Berlin [u.a] (1975)
3) Nicetas Choniatae orationes et epistulae Niketas Choniates. Dieten, Jan
Louis van [Publ.]. Berlin [u.a.] (1972)
Νηθήηαο Χσληάηεο, ιόγνη-επηζηνιέο, Nicetae Choniatae Orationes et
Epistulae, επηκ. I. A. Van Dieten (CFHB 3 Berolini et Novi Eboraci 1972)
4) Ioannis Caminiatae de expugnatione Thessalonicae Kaminiates,
Ioannes. Bählig, Gertrud, [Publ.]. - Berlin [u.a.] (1973)
5) Ioannis Scylitzae synopsis historiarum. Thurn, Ionnes, [Publ.]. - Berlin,
New York (1973)
΢θπιίηδεο, Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, επηκ. I. Thurn (CFHB
5, Berolini et Novi Eboraci 1973)
6) Jenkins, R.J.H. - L.G. Westerink (ed.), Nicholas I. Letters (CFHB 6,
Washington DC 1973)
7) The correspondence of Athanasius I patriarch of Constantinole. Letters
to the emperor Andronicus II, members of the imperial family, and officials,
Talbot, Alice-Mary Maffry, [Publ.]. - Washington, DC (1975)
8) Manuel II Palaeologus, ed. G. Dennis, CFHB 8 (Washington, D.C. ,
1977)
9) Nicephori Bryennii Historiarum libre guatuor = Nicéphore Bryennios
Histoire Nikephoros Bryennios, Gautier, Paul [Publ.]. - Bruxelles (1975)
Νηθεθόξνο Βξπέλληνο, Nicephorus Bryennius Historiae, επηκ. P. Gautier
(CFHB 9, Paris 1975)
9/1) Νηθεθόξνο Βξπέλληνο, Ὕιε Ἱζηνξίαο, έθδ. P. Gautier, Nicephori
Bryennii Historiarum libri quattuor, (CFHB 9), Brussels 1977.
10) Ignoti auctoris Chronica Toccorum Cephalleniensium. [Cronaca dei
Tocco di Cefalonia di anonimo], Schiro, Giuseppe, [Publ.]. - Roma (1975)
11) Nicetas Choniatae historiae Niketas Choniates, Dieten, Jan Louis van
[Publ.]. - Berlin [u.a.] (1975)
Νηθήηαο Χσληάηεο, Χξνληθή δηήγεζηο, Nicetae Choniatae Historia, πηκ. I.
A. Van Dieten (CFHB 11/1, Berolini et Nova Eboraci 1975)
12) Chronica Byzantina breviora = Die byzantinischen Kleinchroniken,
Schreiner, Peter, [Publ.]. - Wien (1975 - 1979).
Βξαρέα Χξνληθά, Chronica Byzantina Breviora, επηκ. P. Schreiner (CFHB
12, Wien 1975)
12/1) Chronica Byzantina breviora = Die byzantinischen Kleinchroniken,
Bd. 3. Teilübersetzungen, Addenda et corrigenda, Indices, Schreiner, Petrus
[Ed], (1979)
13) Nikephoros Patriarch of Constantinople, Short History. Text,
Translation and Commentary (CFHB 13, Dumbarton Oaks Texts 10)
(Washington, DC 1990)
14) Josephi Genesii regum libri quattuor, Lesmüller-Werner Anna – Thurn,
Ioannes [Publ.]. - Berlin, New York (1978)
15) The Synodicon vetus. Duffy, John M. – Parker, John [Ed.]. -
Washington (1979)
16) ἖πηζηνιαὶ ηνῦ καθαξησηάηνπ ἐπηζθόπνπ Βνπιγαξίαο θπξνῦ
Θενθπιάθηνπ, ed. P. Gautier, Théophylacte d‘Achrida discours, traités, poésies,
(CFHB XVI/1), Thessalonique 1980.
17) Μαπξηθίνπ ΢ηξαηεγηθόλ, ed. G.T. Dennis - κηθξ. Δ.Gamillscheg, Das
Strategikon des Maurikios, (CFHB 17), Wien 1981.
18) P. Gautier, Theophylacte d‘Achrida. Discours, Traités, Poésies.
Introduction, texte, traduction et notes I (CFHB18/1), Thessalonique 1980.
19) Das Register des Patriarchats von Konstantinopel = Registrum
patriarchatus Constantinopolitani. Hunger, Herbert – Koder, Johannes –
Hinterberger, Martin – Kresten, Otto [Publ.]. - Wien (1981 - 2001)
20) L. G. Westerink, Nicholas I, Patriarch of Constantinople: Miscellaneous
Writings, DOT 6 (= CFHB 20) (Washington, D.C. , 1981)
Nikephoros Patriarch of Constantinople Short History, ed. and trans. C.
Mango (CFHB 20). Washington, D.C. 1990
21) Letters of Gregory Akindynos : Greek text and English translation / by
Angela Constantinides Hero. CFHB21, Washington 1983
22) Critobuli Imbriotae Historiae (1984) Ed. by Reinsch, Diether D.
23) The correspondence of Leo, Metropolitan of Synada and Syncellus /

Greek text, translation, and commentary by Martha Pollard Vinson,
Washington, D.C. 1985
24) Georgius Pachymeres. Relations historiques. Georgii Pachymeris
Relationes historicas. Failler, Albert – Vitalien, L [Publ.]. - Paris (1984 - 2000)
Παρπκέξεο, Georges Pachymérès Relations Historiques, επηκ. A. Failler
(CFHB 24/4, Paris 1999).
25) Three Byzantine military treatises. Denns, George T.[Publ.]. -
Washington, DC (2000).
26) Manuel Palaeologus Funeral Oration on his Brother Theodore, έθδ.
Julian Chrysostomides [CFHB 26], ζεζζαινλίθε 1985.
27)Ephraem Aenii, Historia Chronica, ed. O. Lampsides, CFHB 27
(Athens, 1990)
28) Constantini Porphyrogeniti Σres Σractatus De Expeditionibus
Militaribus Imperatoris, ed. J.F. Haldon, Constantine Porphyrogenitus Σhree
Σreatises on Imperial Military Expeditions, (CFHB 28), Wien 1990.
29) Acta Patriarchatus Constantinopolitani, Acta et Diplomata Graeca
medii Aevi Sacra et Profana 1, ed. Miklosich, F. – Müller, I. (Vindobonae 1860),
pp. 15, 45-46. = Hunger, H. – Kresten, O., Das Register des Patriarchats von
Kontantinopel (CFHB 29/1, Wien 1981)
30) Michaelis Pselli Historia Syntomos (1990) Ed. by Aerts, Willem J.
31) Theodori Studitae Epistulae, ed. G. Fatouros, (CFHB 31/1-2), Βerlin
1991.
Theodori Studitae epistulae. Pars priorprolegomena et textum 1‐70
continens, [CFHB 31/1‐2], Berlin ‐ New York 1992.
32) Δὐζηαζίνπ Θεζζαινλίθεο Λόγνη, έθδ. P. Wirth, Eustathii
Thessalonicensis Opera Minora mangam partem inedita, (CFHB 32), Berlin -
New York 2000.
Eustathius Thessalonicensis: Eustathii Thessalonicensis Opera minora
(2000)
33) Δπαξρηθό Βηβιίν, Das Eparchenbuch Leons des Weisen, επηκ. J. Koder
(CFHB 33, Wien 1991)
34) A. Karpozilos, The Letters of Ioannes Mauropous Metropolitan of
Euchaita, (CFHB 34), Thessalonike 1990.
35) Ioannes Malalas: Ioannis Malalae Chronographia (2000)
Μαιάιαο, Ioannis Malalae Chronographia, επηκ. I. Thurn (CFHB 35,
Berlin 2000)
36) Λακςηδεο Ο. / Lampsides O., Constantini Manassis Breviarium

Chronicorum, [CFHB 36] Αθαδεκία Αζελώλ, Αζήλα 1996.
37) Μαξθνπνπινο Α. / Markopoulos A., Anonymi professoris epistulae,
[CFHB 37] Berlin ‐ New York 2000.
Anonymi Professoris Epistulae (2000) Ed. by Markopoulos, Athanasios
38) Demetrii Chomateni Ponemata diaphora. Prinzing, Günter
38) Demetrii Chomateni Ponemata diaphora [Publ.]. - Berlin (2002)
39) The Correspondence of Ignatios the Deacon: Ignatii diaconi epistolae,
text, translation and commentary, with the collaboration of S. Efthymiadis
(CFHB 39, Dumbarton Oaks Texts 11) (Washington DC, 1997)
Δπζπκηαδεο ΢. / Efthymiades S. – yay. çev. Μango C. The
Correspondance of Ignatios the Deacon, [CFHB 39] Dumbarton Oaks,
Washington, DC 1997.
40) ΢ύληαγκα ζὺλ Θεῷ ηῶλ θαηὰ ηòλ ἄλαθηα θπξνῦ Ἀιεμίνπ ηνῦ
Κνκλελνῦ πνλεζὲλ παξὰ ηῆο ζπγαηξòο αὐηνῦ θπξίαο Ἄλλεο ηῆο
πνξθπξνγελλήηνπ ηῆο βαζηιίζζεο, ὃ θαὶ ἐθθιήζε Ἀιεμηὰο παξ’ αὐηῆο, έθδ.
D.R. Reinsch - A. Kambylis, Annae Comnenae Alexias. Pars prior:
Prolegomena et textus, Pars altera: Indices (digesserunt Foteini Kolovou - D.R.
Reinsch), (CFHB XL/1), Berlin 2001.
Annae Comnenae Alexias (2001) Ed. by Reinsch, Diether R. / Kambylis,
Athanasios
Anna Komnene, Alexias, [CFHB 40] Berlin - New York 2001.
41) Michaelis Choniatae epistulae. Kolovou, Foteini [Publ.]. [CFHB 41]
Berlin – New York 2001.
42) Chronographiae quae Theophanis Continuati nomine fertur Liber quo
Vita Basilii Imperatoris amplectitur (to be published December 2012) Ed. by
Ševcenko, Ihor
43) Stephani Byzantii Ethnica: Bd. 1 – A –g. Billerbeck, Margarethe,
Berolini (2007)
44/1) Symeonis Magistri et Logothetae Chronicon Simeon
<Metaphrastes>, Wahlgren, Staffan, [Publ.]. - Berlin (2006)
45) Eustathii Thessalonicensis De emendandavita monochica. Metzler,
Karin- Berlin (2006)
46) Theodori Scutariotae Chronica (to be published November 2010) .Ed.
by Tocci, Raimondo
47) Ioannis Antiocheni fragmenta quae supersunt omnia Johanes <
Antiochenus, Chronista> Mariev, Sergei, [Publ.]. - Berlin (2008).
Fontium serisinde çevrilen batı dillerine baktığımız zaman, tek bir dille
karĢılaĢmıyoruz. EĢit dağılımlı diyebileceğimiz bir Ģekilde ağırlıklı olarak
Ġngilizce, Fransızca, Almanca ve Ġtalyanca çevirilerle karĢılaĢıyoruz. Bu serinin
dıĢında müstakil çalıĢmalar ve Bulgar tarihinin kaynakları, Rus tarihinin
kaynakları gibi seriler içinde Bulgarca, Sırpça, Rusça ve Romence dillerine de
çevrilmiĢ pek çok Bizans tarihi kaynağına rastlamak mümkün olmaktadır.
F. Bizans Tarih Kaynaklarının NeĢrinin Türkiye‟deki Durumu

Nedir?
Türkiye‘deki Bizans tarihi kaynaklarının neĢri ilk defa 1912 yılında Fatih
Sultan Mehmed‘in hayatını anlatan Kritovulos‘un esrinin Osmanlıcaya Ġzmir
mebusu Karolidi Efendi tarafından çevirisi ile baĢlanır. Bu çalıĢma, Türkiye‘de
yapılan ilk Bizans tarihi metninin çevirisi olmasına rağmen yaklaĢık bir asırdır en
çok okunan ve bilinen eser olmuĢtur. DeğiĢik tarihlerde cumhuriyet yıllarında
modern Türkçeye aktarılmıĢ ve defalarca değiĢik yayınevleri tarafından baskısı
gerçekleĢtirilmiĢtir. (Kritovulos, Tarih-i Sultan Mehmed Hanı Sani, mütercimi
Ġzmir mebusu Karolidi, Ahmet Ġhsan ve ġürekâsı Matbaası, Ġstanbul 1328
(1912/13)). Bu çalıĢmadan sonra 1944 yılına kadar 32 yıl boyunca Türkiye‘de
herhangi bir tarihi Bizans kaynağı yayınlanmamıĢtır. Muhtemelen bunun sebebi
dönemin tarih anlayıĢına yön veren Fuat Köprülü‘nün Bizans tarihine yönelik
kaleme aldığı yazılarla ilgisi vardır.
1944 yılında Türk Tarih Kurumu Bizans Müverrihleri Tercüme Serisi
planlamıĢ, bu serinin ilk çalıĢması olarak Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Bizans Tarihi doçenti Oktay Kazanlı tarafından ilk eser Nikiforos Vrienios‘un
Tarihi Hatıralar adlı çalıĢması Türkçeye çevrilmiĢtir. Bu seri içinde 1949 yılında
da Vladimir Mirmiroğlu tarafından Sahte Francis Türkçeye kazandırılmıĢtır.
Özellikle bu çevirilerden ilki çeviri tekniği ve metodolojisi bakımından son
derece ulusal bir bakıĢ açısına sahiptir. Yer ve özel Ģahıs isimlerinde Türk
okuyucusunun Milli Eğitimde aldığı sisteme uygun olarak transkript ve
transliterasyon kuralları tatbik edilmiĢtir. Ġkinci çalıĢmada ise zaman zaman
çeviri hataları görülmenin yanı sıra çevrilmeyen ve pek çok atlanan bölümlere de
rastlanmaktadır. Muhtemelen bu iki çalıĢma dönemin efsanevi Milli Eğitim
Bakanı Hasan Ali Yücel‘in doğu klasikleri kadar batı klasiklerini de Türkçeye
çevirme ve yayınlama politikasıyla oluĢturulan kültür atmosferiyle ilgisi vardır.
Ne yazık ki bu her iki kronik de günümüze kadar yayımlanamamıĢtır. Bundan
sonraki iki Bizans kroniği TaĢlıklıoğlu tarafından 1955 yılında II. Murat
döneminde Ġstanbul‘un fethini anlatan Ioanis Kananos‘un eseriyle Dukas‘ın
tarihinin yine Mirmiroğlu tarafından 1956 yılında yayınlanması takip etmiĢtir.
Her iki yayının Ġstanbul‘dan gelmesi ve çevirenlerin Ġstanbul‘da ikamet etmesi ve
1953‘de Ġstanbul‘un fethinin 500 yıldönümünün görkemli bir Ģekilde
kutlanmasının oluĢturduğu ortam bu iki eserin Türkçeye kazandırılmasını
sağlamıĢtır. 1963 yılında da Milliyet yayınları çerçevesinde Prokopios‘un Gizli
Tarihi Türkçeye çevrilmiĢtir. 1963 yılına kadar Bizans tarihlerinin neĢri
konusunda çeviri yapanlarıdan sadece Oktay Kazanlı ve TaĢlıklıoğlu‘nun

akademisyen olduğu görülmektedir. Çevirilerin içeriğine bakıldığı zaman bu
durum çalıĢmalara olumlu ve olumsuz olarak yansımaktadır.
Akademik düzeyde 1970‘li yıllarda ilk yayın doktorasını BudapeĢte‘de Fatih
Sultan Mehmed‘in sarayını ve ordusunu anlatan Yunanca Ordo Portae adlı
kaynak üzerine yapan ġerif BaĢtav tarafından gerçekleĢtirilir. Bu çalıĢma ―16.
Asırda YazılmıĢ Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi 1373–1512, Haz: ġerif BaĢtav,
DTCF Yay, Ankara 1973.‖ baĢlığı ile Türkçeye çevrilmiĢtir. 1973 yılına kadar
yukarıda saydığım Türkçe Bizans eserlerinin tercümesinin hiçbirinde Yunanca
orijinal metne yer verilmemiĢtir. Yunanca orijinal metnin verildiği çalıĢma,
DelilbaĢı tarafından Anagnostis, Johannis; Selanik‘in Son Zaptı Hakkında Bir
Tarih, Haz. M. DelilbaĢı, TTK, Ankara 1989 eserde görülmüĢtür. Ancak
buradaki Yunanca metin ne Paris korpusundaki gibi sütun Ģeklinde, ne de Bon
korpusundaki gibi sayfanın yarısında verilmiĢtir. Kendine münhasır bir tarzda
bir zeyl gibi çevirinin arkasına konulmuĢtur.
Bundan sonraki Bizans üzerine yapılan çalıĢmalarda iki ismin ön plana
çıktığını görüyoruz. Her ikisi de Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih
Bölümü Ortaçağ kürsüsü profesörü olan Fikret IĢıltan ve IĢın Demirkent, ağırlıklı
olarak Selçuklu dönemine denk gelen Bizans kroniklerini Türkçeye
kazandırmıĢlardır. Fikret IĢıltan, Honiatis‘in ilk kitabını çevirirken IĢın
Demirkent Psellos‘u, Kinnamos‘u ve Honiatis‘in ikinci ve üçüncü kitaplarını
çevirmiĢtir. Özellikle son çalıĢmaları IĢıltan‘ın ölümü üzerine Fehamettin BaĢar
tarafından yayına hazırlanmıĢtır. Aleksiada, Panaretos gibi kaynaklar
akademisyen olmayan mütercimler tarafından Türkçeye çevrilmiĢtir. 2009
yılında Levent Kayapınar tarafından Yorgios Sfrancis‘in Kısa Kroniği Türkçeye
çevrilmiĢtir. Bu yayının özelliği en son Bizans serisi olan Fontium külliyatının
basım metodolojisini kullanılmıĢ olmasıdır. Hieronymus Wolf tarafından 1557
yılında kullanılan çift dilli kitap yöntemiyle Türk okuyucusu Bizans Tarihi
alanında ilk defa anadilinde yaklaĢık 450 yıl sonra bu eserde buluĢabilmiĢtir.
Son olarak Bizans tarihinin kaynaklarının neĢri sırasında nereden
baĢlanacağı konusunda yaklaĢımlara da değinmek istiyorum. Bazı kesimler
Ġslamiyet öncesi Türk tarihini önemseyerek Prokopius‘un çevirisi ile baĢlamakta,
bazıları Anadolu‘daki Selçuklu Türk tarihini baĢlangıç noktası kabul ederek
Bizans kaynaklarını yayınlamayı planlamakta, kimisi Osmanlı tarihinin baĢlangıç
ya da önem noktası olarak görmektedir. Bir kronik çalıĢması olmamasına
rağmen 2003 yılında bir doktora tezi olan ve Casim Avcı tarafından yazılan
Ġslam-Bizans iliĢkileri adlı çalıĢmada Teofanis ve Nikiforos‘un çalıĢmaları
kullanılmıĢ, Bizans çalıĢmaları Ġslam tarihinin baĢlangıç noktasına kadar
uzanmıĢtır. Dolayısıyla 4. asırdan 15. yüzyıla kadar Bizans tarihi değiĢik
kesimlerce önemsenmekte ve kullanılmaktadır. Bunun sonucu olarak da
Türkiye‘de Bizans tarih kaynakları külliyatı neĢri ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.
G. Türkçeye ÇevrilmiĢ Bizans Tarih Kaynakları Hangileridir?

16. Asırda Yazılmış Grekçe Anonim Osmanlı Tarihi 1373–1512, Haz: ġerif
BaĢtav, DTCF Yay, Ankara 1973.
AKRĠTES, Digenes; Günümüze Ulaşan Tek Bizans Destanı, Haz: Richard C
Dietrich, Tarih Vakfı Yurt Yay, Ġstanbul 2009
AKROPOLĠTES, Georgios; Vekayiname, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve
Sanat Yayınları, Ġstanbul 2008.
ANAGNOSTĠS, Johannis; Selanik‟in Son Zaptı Hakkında Bir Tarih, Haz. M.
DelilbaĢı, TTK, Ankara 1989
ATTALEĠATES, Mikhael; Tarih, çev. Bilge Umar, Arkeoloi ve Sanat
Yayınları Ġstanbul 2008.
DUKAS, Bizans Tarihi, Çev. V. Mirmiroğlu, Ġstanbul 1956
DOUKAS, Mikhael; Tarih: Anadolu ve Rumeli 1326–1462, Çev: Bilge Umar,
Arkeoloji ve Sanat Yay, Ġstanbul 2008.
FRANCĠS, Yorgios Sfrancis‟in Vekayinamesi, Türk Tarih Kurumu BasılmamıĢ
çeviri nüsha) Ankara, 1949.
FRANCĠS, Şehir Düştü: Bizasnlı Tarihçi Francis‟den İstanbul‟un Fethi, 4. Baskı,
Çev: Kriton Dinçmen, ĠletiĢim Yay, Ġstanbul 1995.
FRANCĠS, 600‟lü Yılladan 1461‟e, Haz. ve çev: Kriton Dinçmen, Arıon
Yay, Ġstanbul 2004.
KANANOS, Ġoannis; “II. Murad‟ın İstanbul Muhasarası Hakkında Bir Eser
(Johannis Kananos‟un “6930 Hilkat yılı İstanbul Savaşı Tarihi”, Çev. Z. TaĢlıklıoğlu,
Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C. VIII/11-12 (1955), ss.
209-226.
KHONĠATES, Niketas; Niketas Khoniates‟in Historia‟sı, Ioannes ve Manuel
Komnenos Devirleri, Çev: F. IĢıltan, TTK Yay, Ankara 1995.
KHONĠATES, Niketas; Niketas Khoniates‟in Hıstoria‟sı, (1180–1195), Haz. I.
Demirkent, Dünya Kitapları, Ġstanbul 2006.
KHONĠATES, Niketas; Niketas Khoniates‟in Historia‟sı (1195–1206), Haz. I.
Demirkent, Dünya Kitapları, Ġstanbul 2006.
KĠNNAMOS, Ġoannes; Ioannes Kinnamos‟un Historia‟sı 1118–1176, Haz. I.
Demirkent, TTK yay, Ankara 2001.
KOMMENA, Anna; Alexiad: Malazgirt Sonrası, Çev: Bilge Umar, Ġnkılâp
Kitabevi, Ġstanbul 1996.
KRĠTOVULOS, Tarih-i Sultan Mehmed Hanı Sani, mütercimi Ġzmir mebusu
Karolidi, Ahmet Ġhsan ve ġürekâsı Matbaası, Ġstanbul 1328 (1912/13).
KRĠTOVULOS, İstanbul‟un Fethi, Çev: M. Gökman, AkĢam Kitap Kulübü,

Ġstanbul 1967.
KRĠTOVULOS, İstanbul‟un Fethi, Çev: M. Gökman, Toplumsal DönüĢüm
Yay, Ġstanbul 1999.
PANARETOS, Panaret‟in Trabzon Tarihi, Haz. A.Hahanov, Çev: Enver
Uzun, Trabzon 2004.
PROKOPĠOS, Bizans‟ın Gizli Tarihi, Ġstanbul: Milliyet Yay, 1963.
PROKOPĠOS, İstanbul'da Iustinianus Döneminde Yapılar Birinci Kitap, Çev. E.
Özbayoğlu, Arkeoloji ve Sanat Yay, Ġstanbul 1994.
PROKOPĠOS, Bizans‟ın Gizli Tarihi, Çev: Orhan Duru, Türkiye ĠĢ Bankası
Kültür Yay, Ġstanbul, 2001.
PSELLOS, Mikhail, Mikhaıl Pselos‟un Khronographia‟sı, Haz. I. Demirkent,
TTK yay, Ankara 1992.
SFRANCĠS, Y; Yorgios Sfrancis‟in Anıları-Chronicon Minus, Çev: Levent
Kayapınar, 3. Baskı, Kitabevi, Ġstanbul 2009.
VRĠENNĠOS, Nikifor; Tarihî Hatıralar, Türkçeye çeviren Oktay Kazanlı-
Edebiyat Fakültesi Bizans Tarihî doçenti, (Türk Tarih Kurumu BasılmamıĢ
çeviri nüsha) Ankara 1944; Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar,
Arkeoloi ve Sanat Yayınları Ġstanbul 2008.
ZONARAS, Ioannes; Tarihin Özeti, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat
Yayınları, Ġstanbul 2008.
Sonuç
Bizans tarih kaynaklarının neĢrine XVI. yüzyılda Hieronymus Wolf
tarafından baĢlanmıĢ ve 1557-1562 yılları arasında üç Bizans tarih eseri Paris
Basel‘de basılmıĢtır. Hieronymus Wolf, bu baskılarda orijinal metnin yanı sıra
Latince çeviriyi de aynı sayfayı iki sütün Ģeklinde kullanarak vermiĢtir. Bundan
sonraki Bizans kroniklerinin basımında orijinal Yunanca metin ile birlikte
Latince çevirisinin vermesi metodolojik olarak benimsenmiĢ ve bu geleneğe sıkı
sıkıya bağlı kalınmıĢtır. Bu gelenek 1828-1897 yılları arasında elli cilt halinde
Bizans kroniklerini Bon‘da basan Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae
serisinde de benimsenmiĢ, sayfa yatay olarak ikiye ayrılarak üste özgün Yunanca
metin ve altada Latince çevirisi birlikte basılmıĢtır. Bon korpusu olarak tanınan
bu çalıĢmaya paralel olarak 1857-1906 yılları arasında J. P. Migne tarafından
Paris‘te Paris külliyatı olarak tanınacak olan Patrologiae cursus completus, Series
graeca basılmıĢtır. Bu seride 161 Bizans eseri yayınlanmıĢtır. Ancak bunların
tamamı tarih alanına ait değildir. Tarih alanına ait olanların sayısı bu rakamın
yaklaĢık üçte biri kadardır. 1906 yılına kadar yapılan bu küllyat Ģeklindeki Bizans
kaynaklarının neĢri iĢinin ortak noktası orijinal Yunanca metnin verilmesi ve
Avrupa için ortak dil kabul edilen Latinceye çevrilmesidir. Bizans tarihi
kaynaklarının neĢrinde Latincenin çeviri dili olarak kullanımına son veren yeni
külliyat çalıĢmasına 1967 yılında baĢlanmıĢtır. Bu serinin adı, Corpus Fontium
Historiae Byzantinae olmuĢtur. Günümüze kadar 47 Bizans tarihi yayınlamıĢtır.
Bu serinin de ortak özelliği, özgün Yunanca metnin yayında korunmasıdır.
Ancak Paris ve Bon korpuslarından farklı olarak çeviri dili Latince değil, modern
batı dilleridir. Ağırlıklı olarak Ġngilizce, Fransızca, Almanca ve Ġtalyancaya
çevrilmektedir. Bu külliyat çalıĢmalarının yanı sıra eski Doğu Bloku ülkelerinin
kendi tarihleriyle ilgili Bizans kaynaklarını kısmi çevriler Ģeklinde yayımladıkları
gözlemlenmektedir. Bununla birlikte külliyat Ģeklindeki çalıĢmalardan daha
ziayde Romanya‘da Grecu örneğinde olduğu gibi bireysel çeviri çalıĢmalarına ve
yayınlarına rastlanmaktadır. Son yıllarda ise, Yunanistan‘da Kanaki gibi
yayınevlerinin öncülüğünde Bizans tarihinin kaynaklarının özgün metinlerle
birlikte modern Yunancaya çevrildiği görülmektedir.
Türkiye‘de ise günümüze kadar Bizans kaynaklarının korpus halinde
yayınlanması uygulamasına rastlanmamıĢtır. Bununla birlikte bireysel gayretlerle
bazı Bizans tarih kaynaklarının çevrildiği görülmektedir. 1912-1913 yılında Fatih
dönemini anlatan Kritovulos‘un eserinin dünyada çevrilen ilk dilin Türkçe
olması baĢarılmasına rağmen bu çalıĢmanın devamı maalesef gelmemiĢtir.
Bundan sonra Türkçeye çevrilen Bizans kroniklerinde daha çok Ġngilizce,
Fransızca ve Almanca gibi batı dillerinin transliterasyon kurallarının
uygulandığına Ģahit oluyoruz. Bu çevirilerde Komnina yerine Komnena,
Diogenis yerine Digenes, Ioanis yerine Johannis yazımlarının tercih edildiği
görülüyor. Bunun sebebi çeviriyi yapan kiĢinin orijinal metnin dilini bilmemesi
ya da batı literatürünün etkisinde kalması olarak gösterilebilir. Türkçeye
çevirilerde Türkçe transkripsyon kurallarının uygulandığı istisnai çalıĢma 1944
yılında Oktay Kazanlı tarafından Türk Tarih Kurumu için çevrilen Nikifor
Vriennios‘tur. Ne yazık ki, Oktay Kazanlı‘nın çalıĢmasının baĢında sistematik
olarak ortaya koyduğu bu yazım metodolojisi, daha sonraki Bizans kroniği
çeviren yazarlar tarafından tatbik edilmemiĢtir. Dikkat çeken diğer bir unsur ise,
Bizans kroniklerinin Türkçeye çevrilmesi konusunda Türk üniversitelerinde
yeteri kadar yüksek lisans ve doktora tezlerinin yapılmamıĢ olmasıdır.
Yapılanların ise, Palamas, Selanik baĢpiskoposu Simeon gibi dini ağırlıklı ya da
Akritas gibi Bizans destanı olan ve tarih kaynakların dıĢında kalan eserler
üzerinde yoğunlaĢmasıdır. Bizans tarihinin temel kaynakları dururken tarih
biliminin yadımcı dallarındaki alanların tezlerde önplana çıkartılması, Bizans
tarih kaynak çalıĢmaları sisteminin ve standartlarının henüz oluĢmamıĢ
olduğunun göstergesidir. Türkiye‘de yapılan Bizans kaynakları çevirisinde
görülen temel bir eksiklik ise, Avrupa‘da 1557 yılında uygulanmaya baĢlayan ve
günümüze kadar gelen özgün Yunanca metnin verilmesi geleneğinin
yerleĢmemiĢ olmasıdır. Bu alandaki istisna 2009 yılında yayımlanan Ġstanbul‘un
Fethin Bizanslı Son Tanığı Yorgios Sfrancis‘in Anıları-Chronicon Minus
olmuĢtur. Türkiye‘deki Bizans kaynaklarının neĢrinde son saptama ise Bilge
Umar‘ın her ne kadar çalıĢmaların üzerinde 2008 yazıyor ise de 2010 yılında
aynı anda Türkçe olarak yayınladığı dört kronik olmuĢtur. Umar‘ın bu

çevirilerinin Türkiye‘de Bizantoloji çalıĢmalarına büyük bir ivme kazandıracağı
düĢüncesindeyim.
Dünya ile karĢılaĢtırıldığında Türkiye‘deki Bizans tarihi kaynaklarının neĢri,
hem nicel hem de nitel olarak oldukça geridedir. Batının yaklaĢık 500 yıllık bir
Bizans kaynağı neĢri geleneği vardır. Türkiye‘de ise, bu gelenekten izler vardır.
Türkiye‘de dünyada uygulanan sistem ve metodolojiden haberdar ve Türk milli
eğitim sisteminin yetiĢtirdiği anlayıĢta Bizans kroniklerini Türkçeye
kazandırarak, neĢredebilecek yeni bir nesil yetiĢmiĢtir. Ancak bu nesilden verim
alınabilmesi bazı kurumların desteği ile mümkün olabilecektir. Belki de, XX.
yüzyılda Avrupa‘nın tamamladığı Bizans külliyatını toplu olarak neĢretme iĢinin,
Türkiye‘de Türk Tarih Kurumunun ―Corpus Byzantium Angarium‖ yani
Ankara Bizans Külliyatı adı altında yapmasının Yüce Atatürk‘ün kurduğu bu
kuruma çok yakıĢacağını vurgulamak isterim.

Bizans Tarih Kaynaklarinin Nesri Dunya V PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bizans Tarih Kaynaklarinin Nesri Dunya V PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BĠZANS TARĠH KAYNAKLARININ NEġRĠ:

DÜNYA VE TÜRKĠYE‟DEKĠ DURUM

Bu çalıĢmanın amacı dünyada ve Türkiye‘de Bizans kaynaklarının neĢrinin

A. Bizans Tarih Kaynakları Hangi Dilde YazılmıĢtır?1

B. Bizans Yazılı Kaynakların Miktarı ve Bizans Tarihi

C. Bizans Tarih Kaynakların Yazmalar Halinde Bulundukları

D. Bizans Tarih Kaynakları ve Kronikleri Nelerdir?4

1) Efsevios, Εὐζέβηος, Eusebios

4 Bizans tarihi kaynakları ve kroniklerinin belirlemesinde ve verilen bilgilerin derlenmesinde

aĢağıdaki baĢvuru eserlerinden ve web sayfasından yoğun olarak istifade edilmiĢtir. K.

Beşinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

3) Zosimos, Ζώζηκος, Zosimos

4) Borissuslu Filostorgius, Φηιοζηόργηος, Philostorgius of Borissus

5)Tivalı Olimpiodoros, Ὀισκπηόδωρος ὁ ἐθ Θεβῶλ, Olympidoros

6) Kıbrıslı Teodoritos, Θεοδώρεηος Κύπροσ, Theodoret of Cyprus

7) Sokratis Sholastikos, Σωθράηες Στοιαζηηθὸς, Sokrates

8) Sozomenos, Σωδοκελὸς, Sozomenos.

çalıĢma tamamlanır. Sozomenos‘un çalıĢması 439–450 yılları

9) Priskos, Πρίζθος, Priskos

10) Ġsaurialı Kandidos, Κάλδηδος, Candidus of Isauria

11) Filadelfialı (Filistin‟de) Malhos, Μάιτος, Malchus of

Altıncı Yüzyıl Bizans Kaynakları

Eserin Neşri : Eserini diğer Bizans kaynaklarındaki alıntılardan

13) Miletoslu Ġsihios Ġlustrios, Ἡζύτηος ὁ Ἰιιούζηρηος, Hesychius

14) Markelinos, Μαρθειιῖλος θόκης, Count Marcellinus

15) Filistin‟deki Kayserili Prokopios, Προθόπηος, Prokopios

16) Agatias, Ἀγαζίας, Agathias of Myrina

Dindorf, Historici Graeci Minores, c. II, s. 132-392, Leipzig

17) Petros Patrikios, Πέηρος ὁ Παηρίθηος, Peter the Patrician

18) Ioanis Malalas, Ἰωάλλες Μαιάιας, John the Rhetor= John

Yazım Türü : Vakayiname

19) Lidyalı Ioanis Lavrentios, Ἰωάλλες Λασρέληηος ὁ Λσδός, John

20) Nonosos, Νόλλοζος, Nonnosus

21) Ioanis Epifanis, Ἰωάλλες Ἐπηθαλεύς, John of Epiphaneia

Eserinin Başlığı : ―Tarihler, Ἱζηνξίαη, Ġstorie‖

22) Bizanslı Teofanis, Θεοθαλες Βσδαληηος, Theophanes of

23) Menandros Protiktor, Μέλαλδρος ὁ Προηήθηωρ, Menander

71; Ġngilizce çevirisi için bkz. R.C. Blockley, The History of

24) Evagrius, Εὐάγρηος, Evagrius

Yedinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

26) Paskalya Kroniği, Παζτάιηο τροληθό, Chronicon

27) Nikiu‟(Pashati)lu Ioanis, Ἰωάλλες Νηθίοσ, John of Nikiou

Sekizinci Yüzyıl Bizans Kaynakları

Dokuzuncu Yüzyıl Bizans Kaynakları

Short History/Nikephoros, Patriarch of Constantinople, Corpus fontium

30) Anonim Monemvasia Kroniği, Χροληθὸλ Μολεκβαζίας,

31) Bizanslı Vaiz Teofanis, Θεοθάλες ὁ Ὁκοιογεηὴς, Theophanes

aydınlatması bakımından önemlidir. Bu eser hakkında

32) Yorgios Monahos (KeĢiĢ Yorgios), Γεώργηος Μολατὸς, George

Yazım Türü : Vakayiname

33) Fotios, Φώηηος Photios

oynamıĢtır. Ġkinci tasvir kırıcılık döneminde tasvirsever olarak

Onuncu Yüzyıl Bizans Kaynakları

çevirisi Anni Lesmuller-Werner, Byzanz am Vorabend neuer

36) Patrik Eftimios, Εσζύκηος, Euthymii patriarchae (Anonymous)

37) VII. Konstantinos Porfiroyenitos, Κωλζηαληῖλος Ζ΄

Üçüncü eser: J. J. Reiske, Constantine VII Porphrygenitus, De

38) Teofanis‟in ardılları dört anonim yazar, Θεοθάλοσς

Eserin Neşri : I. Bekker, Theophanes Continuatus, Corpus Scriptores Historiae

40) Leon Diakonos, Λέωλ Δηάθολος, Leo the Deacon

in der Darstellung des Leon Diakonos, Styria, c1961, Byzantinische

1101 yılları arasını kapsayan bir zeyl yapılmıĢtır. Bu kısımda

43) Yorgios Kedrinos, Γεώργηος Κεδρελός, George Kedrenos