Σαρακατσάνοι, γνωστοί και ως Καρακατσάνοι ή Σαρακατσαναίοι, είναι ελληνική νομαδική

φυλή που βρίσκεται διασκορπισμένη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα η

συντριπτική πλειοψηφία των Σαρακατσάνων έχει εγκαταλείψει το νομαδικό βίο και ζει
μόνιμα στα χωριά όπου ασχολείται με την κτηνοτροφία, ενώ οι απόγονοί τους έχουν
εγκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μικρός αριθμός Σαρακατσάνων
βρίσκεται επίσης στη Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ. Επιπλέον οι Σαρακατσανοι έκαναν κάποιες
εξεγέρσεις στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Κοιτίδα των Σαρακατσάνων θεωρείται ως επί το πλείστον ο ορεινός όγκος της Πίνδου, όπου
κατοίκησαν μετά το 1400 και την κατάληψη του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς
Τούρκους. Οι παλιότεροι αναφέρουν ως πατρίδα τους την περιοχή των Αγράφων ή
της Άρτας όπου οι Σαρακατσάνοι κατοίκησαν περίπου μέχρι το 1812. Από αυτή την
αφετηρία μετακινούνταν στην ηπειρωτική Ελλάδα και σε άλλες βαλκανικές χώρες μαζί με
τα ποίμνιά τους. Εικάζεται ότι ο διασκορπισμός των Σαρακατσάνων έγινε κατά την περίοδο
της Τουρκοκρατίας και ιδίως την εποχή του Αλή Πασά μεταξύ 1788 και 1821, όταν αυτός
είχε τις μεγάλες συγκρούσεις με τους Σουλιώτες και τον Αντώνη Κατσαντώνη, Σαρακατσάνο
οπλαρχηγό, αλλά και κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Τότε οι
Σαρακατσάνοι μετακινήθηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις, στη Μακεδονία, τη Θράκη,
τη Στερεά Ελλάδα, τη Θεσσαλία, αλλά και στις σημερινές περιοχές της Βουλγαρίας,
της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και γενικότερα της
πρώην Γιουγκοσλαβίας, καθώς ο ενιαίος γεωγραφικός χώρος του τότε Οθωμανικού
κράτους επέτρεπε άνετα αυτές τις μετακινήσεις. Παρόλα αυτά, υπάρχει η άποψη ότι οι
Σαρακατσάνοι, ανέκαθεν ήταν νομάδες, καταγόμενοι από προϊστορικούς πληθυσμούς
της Ηπείρου που είχαν ανάλογο τρόπο ζωής (ήταν ποιμένες κι είχαν τις χαρακτηριστικές
καλύβες - κονάκια).

Η καταγωγή των Σαρακατσάνων έχει απασχολήσει τους ερευνητές, ιστορικούς,

γλωσσολόγους και λαογράφους, με μία μεγάλη μερίδα από αυτούς να αποφαίνεται πως οι
Σαρακατσάνοι είναι ελληνικό φύλο, καταγόμενο πιθανώς από παλαιούς ποιμενικούς
πληθυσμούς. Μια δημοφιλής θεωρία που βασίζεται στη γλωσσολογία και τον υλικό
πολιτισμό τους, υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι κατάγονται από δωρικά φύλα,[1] τα οποία
έμειναν απομονωμένα για αιώνες στους ορεινούς όγκους της ηπειρωτικής
Ελλάδας,[2] κυρίως στην ραχοκοκαλιά της Πίνδου και των απολήξεών της που αποτελεί την
κοιτίδα τόσο των Δωριέων όσο και των Σαρακατσάνων. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ υποστηρίζει τη
δωρική καταγωγή των Σαρακατσάνων υπογραμμίζοντας πως τα γεωμετρικά σχέδια στην
κεραμεική των Δωριέων διασώζονται μέχρι σήμερα στα σχέδια που κοσμούν τις
παραδοσιακές σαρακατσάνικες ενδυμασίες.[3][4]
"Ο Φλάμπουρας", το σαρακατσάνικο σύμβολο.

Ο πρώτος επιστήμονας που μελέτησε εκτενώς τους Σαρακατσάνους είναι

ο Δανός γλωσσολόγος Κάρστεν Χεγκ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, ο
οποίος ταξίδεψε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1920 και μελέτησε τη διάλεκτο και τις
παραδόσεις τους. Ο Χεγκ υποστηρίζει ότι οι Σαρακατσάνοι είναι αρχαιοελληνικό φύλο και
προσπάθησε να βρει παραδείγματα νομαδισμού στην αρχαία Ελλάδα.[5] Ο Άγγλος ιστορικός
και ανθρωπολόγος Τζον Κάμπελ έζησε και μελέτησε τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου το
1955, ακολουθώντας το νομαδικό τους βίο και κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά το τσελιγκάτο
και τη δομή της οικογένειας. Υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι πρέπει να ζούσαν πάντα
στις ίδιες συνθήκες και στις ίδιες περιοχές, όπως και επί των ημερών του, και υπογραμμίζει
τις διαφορές τους από τους Βλάχους.

Ο Στέφανος Γρανίτσας χαρακτηρίζει τους Σαρακατσάνους ως τους «καταλαγότερους

Έλληνες»,[6] ο καθηγητής Δημήτρης Γεωργακάς απέδειξε ότι η σαρακατσάνικη διάλεκτος
είναι απαλλαγμένη από ξενισμούς και τους θεωρεί επίσης αρχαίο νομαδικό φύλο, ενώ η
εθνογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη, η οποία επίσης έζησε με τους Σαρακατσάνους,
υποστηρίζει την καταγωγή τους από νομαδικά φύλα της αρχαίας Ελλάδας, τονίζοντας την
ομοιότητα της σαρακατσάνικης τέχνης με την τέχνη της Γεωμετρικής εποχής.
Χαρακτηριστικά αναφέρει για τους Σαρακατσάνους:[7]

«Νομάδες από πανάρχαια μήτρα κτηνοτρόφων, τσελιγκάδες, τσοπάνοι, προβαταραίοι,

χωρίς δική τους γη και μόνιμη κατοικία. Περπατάρηδες και κόσμος από λόγγα, αυτοί είναι οι
Σαρακατσάνοι. Ζούνε στους κάμπους τον χειμώνα κι ανεβαίνουν στα βουνά το καλοκαίρι. Η
ζωή τους είναι ένα ταξίδι, μια αδιάκοπη μετακίνηση».

Κάποιοι ερευνητές όπως ο Theodor Capidan και ο Γιώργος Έξαρχος θεωρούν τους
Σαρακατσάνους «εξελληνισμένους Βλάχους». Αντιθέτως, ο Γερμανός περιηγητής Gustav
Weigand γράφει:[8] «Ορισμένοι Αρωμούνοι πιστεύουν ακόμα ότι οι «Σαρακατσάνοι» (ή
Καρακατσάνοι), ελληνόφωνοι βοσκοί της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας που ζουν στην
εξοχή και που φοράν μια στολή που μοιάζει μ' αυτήν των Φαρσεριωτών, είναι αρωμουνικής
καταγωγής. Εγώ με βάση τα χαρακτηριστικά τους και τον τρόπο ζωής τους, τους θεωρώ
γνήσιους Έλληνες».

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε στον Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και

Μοριακής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
Θεσσαλονίκης και στον Τομέα Γενετικής του Ανθρώπου του Πανεπιστημίου Newcastle Upon
Tyne, οι Σαρακατσάνοι παρουσιάζουν γενετική ομοιότητα με τον
υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό.[9] Ο ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός στην σχετική έρευνά του
συμπεραίνει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν τον αρχαιότερο λαό της Ευρώπης και πως η
γλώσσα τους, αμιγώς ελληνική, πρωτοεμφανίζεται στα βουνά της Πίνδου και συνδέεται με
την πρωτοελληνική γλώσσα, ενώ υποστηρίζει πως οι Σαρακατσάνοι αποτελούν την
απόδειξη της αυτοχθονίας των ελληνικών φύλων και της αβασιμότητας της
«ινδοευρωπαϊκής θεωρίας».[10]