Professional Documents
Culture Documents
(Nurettin Topçu) Mantık PDF
(Nurettin Topçu) Mantık PDF
Nurettin Topçu
Mantık in yayın haklan Dergâh Yayınlan’na aittir.
Dergâh Yayınlan
239
ISBN
975-6611 22-7
2. Baskı
Kasrın 2006
Sahife Düzeni
Ayten Balaç
Kapak Tasannu
Şetmin Yavuz
Basım Yeri
A Ajans Reklamcılık Filimcilik Matb. San. ve Tic. Ltd. Ltd. Şti. Beysan
Sanayi Sitesi Birlik Cad. Yayıncılar Birliği Sitesi
No: 32 Kapı No: 4G Yakuphı - Büyükçekmece / İstanbul
Cilt
Güven Mücellit & Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Devekaldınmı Cad. Gelincik Sok. Güven İşhanı No: 6
Mahmutbey - Bağcılar / tstanbul
Dağıtım ve Satış
Ana Basm Yayın
Molla Fenan Sok. No: 28 Yıldız Han Giriş Kat
Tel: [212] 526 99 41 (3 hat) Faks: [212] 519 04 21
Nurettin Topçu
MANTIK
Yayına H azırlayanlar
Ezel Erverdi - İsmail Kara
DERGÂH YAYINLARI
K lodfarer Cad. Nu.: 3/20 34112 Sultanahm et / İstanbul
Tel: [212] 518 95 78 (3 hat) Faks: [212] 518 95 81
www.dergahyayinlari.com / e-posta: bilgi@ dergahyayinlari.com
SUNUŞ
5
SUNUŞ
im değerlendirmeleri zikredilebilir.
Uzun yıllar liselerde ve İmam Hatip Okulları’nda ders kitabı
olarak okutulan bu kitapların bütün baskıları gözden geçirildiği za
man Milli Eğitim Bakanlığı’nca ders programlarının, ünite muhte
valarının değiştirilmesine paralel olarak yenilendiği, bazı kısımları
nın değiştirildiği, eklendiği görülecektir. Dönemlerin siyaset ve
hissiyatına uygun olarak “Sosyoloji”nin Toplumbilim, “Psikolo-
ji”nin de Ruhbilim olarak basıldığı olmuştur. Nurettin Bey’in ken
di kütüphanesinden bize intikal eden kitaplarda yeni baskılar için
bazı sadeleştirmeler yaptığı da görülmektedir. Bu değişikliklerin
bütününü elinizdeki baskılarda zikretmemiz elbette sözkonusu ola
mazdı. Fakat felsefe grubu derslerinin Türkiye’de tedrisi ve prog
ramlan ile ders kitapları üzerinde çalışacak veya Nurettin Top
çu’nun fikriyatına hususen eğilecek olanların bu baskılan tek tek ve
kronoloji gözeterek tetkik etme mecburiyetinde oldukları açıktır.
Ders kitabı hüviyetini koruması için ünite sonlarında yer alan soru
lan da muhafaza ettik.
Mantık kitabının ilk baskısı 1952 yılında yapıldı. Son baskısı
1984 yılında yapılan 8. baskı olmalıdır. Biz burada 1966 tarihli 3.
baskıyı esas aldık.
DERGAH YAYINLARI
6
İçindekiler
MANTIK NEDİR?/ 9
Mantığın bölüm len/10
Mantığın doğuşu/ 11
TERİMLER/ 13
İçlem ve şümul/ 14
Beş geneller/ 13
Sınıflandırma/ 16
Tarif/ 17
ÖNERMELER/ 19
AKIL YÜRÜTME/21
Metodun genel kaideleri/ 22
Vasıtasız dedüksiyon şekilleri/ 23
1. Akis/ 23
2. Karşıolum/ 24
KIYAS/ 27
Kıyasın şartları/ 28
Öncüllerin kemmiyet ve keyfiyetine göre kıyasın aldığı şekiller/ 29
Düzensiz kıyaslar/ 30
Kıyasın değeri/ 34
MATEMATİKTE METOT/ 37
Matematiğin konusu: Mikdar ve kemmiyet/ 37
MATEMATİK İLİMLER/ 39
Aritmetik/ 39
Cebir/ 40
Analitik geometri/ 40
Geometri/ 40
7
İÇİNDEKİLER
Mekanik/ 41
Astronomi/ 41
MATEMATİĞİN PRENSİPLERİ/ 42
Aksiyomlar/ 42
Pastülatlar/ 43
Tarifler/ 44
MATEMATİKTE İSPAT/ 46
İspatın şekilleri/ 46
Kıyastan faikları/ 50
MATEMATİĞİN DEĞERİ/ 52
İLİMLERİN DOĞUŞU/ 56
Müsbet ilmin karakterleri/ 58
İLİM DÜŞÜNÜŞÜ/ 61
DENEYSEL İLİMLERDE METOT ENDÜKSİYON/ 63
Sebep araştırma yolları/ 63
A. Bacon'ın iiç levhası/ 64
B. Stuart Mill’in metotları/ 64
C. Deneysel metodun üç safhası: I. Gözlem,2. Hipotez,3. Deneyleme/ 67
Deneysel kanun/ 73
DENEYSEL İLİMLERDE PRENSİP VE TEORİLER/ 76
I. Prensipler/ 76
II. Teoriler/ 77
Fizikte teoriler/ 78
Biyolojide teoriler/ 79
ANALOJİ/83
Analojinin yapısı ve değeri/ 84
TARİHTE METOT/86
Tarihin evrimi/ 87
Tarihin metodu/ 89
1. Tarihte analiz/ 89
2. Tarihte sentez/ 92
Tarih felsefesi/ 93
OKUNACAK ESERLER/95
8
MANTIK NEDİR?
9
MANTIK NEDİR?
Mantığın bölümleri
10
MANTIK
Mantığın doğuşu
11
MANTIK NEDİR?
Sorular
12
TERİMLER
13
TERİMLER
İçlem ve şümul
— h -
Asyalı AvrupalI Afr ikalı Amerikalı AvustralyalI
_ | __
Hintli Çinli Türk Iranlı
I----- -------1--------------- 1
Türkistanlı Azerbey canlı Türkiyeli
I------
Yusuf Bey Hüsrev Ağa Gazi Osman Paşa
14
MANTIK
Beş geneller
15
TERİMLER
HAYVANLAR
Omurgalılar Omurgasızlar
Sınıflandırma
16
MANTIK
Tarif
17
TERİMLER
Sorular
18
ÖNERMELER
19
ÖNERMELER
4. Küllî müsbet ile cüz’î müsbet ve küllî menfî ile cuz’î menfi
subaltern önermeler teşkil ederler:
Sorular
20
AKIL YÜRÜTME
Bir veya birkaç önermeden yeni bir önerme çıkarmak için zih
nin işleyişine akıl yürütme denir. Başlıca şekilleri dedüksiyon ve
endüksiyondur.
Dedüksiyon: Prensipten sonuca geçmemize yarayan akı! yü
rütmedir. Başka ifade ile, prensip olarak alman öncüllerden sonu
cun zorunlu olarak çıkarılmasına yarayan akıl yürütmeye denir. Mi
sâl:
21
AKILYÜRÜiME
22
MANTIK
1. Akis
23
AKIL YÜRÜTME
2. Karşıolum
Yanlış da olabilir:
24
MANTIK
25
AKIL YÜRÜTME
26
KIYAS
27
KIYAS
Kıyasın şartları
28
MANTIK
Gül kokuludur.
Karanfil çiçektir.
Kemrruyete göre:
A. Aynı cinsten iki küllî veya iki cüz’î önermeden hiç bir v
gı çıkmaz:
Fuzulî şairdir,
Cüz’î hal {
Hâmit şairdir.
Keyfiyete göre:
A. İki müsbet önermenin vargısı mutlaka müsbettir:
29
KIYAS
Düzensiz kıyaslar
Başka misâl:
30
MANTIK
31
KIYAS
32
MANTIK
33
KIYAS
Protagoras Evalt
Kazanırsam Kaybedersem Kazanırsam Kaybedersem
Mukavele ile Hâkim kararı ile Hâkim kararı ile Mukavele ile
Kıyasın değeri
34
MANTIK
35
KIYAS
AKIL YÜRÜTME
________ I________
-------1
D edükjyon Endüksiyon
___ I____ I
Vasıtasız Vasıtalı
I __ I__
--------1
Akis Karşıolum Kıyas Matematik dedüksıyon
Düzenli Düzensiz
I--------- ------1------ — I
Kısaltılmış kıyas Delilli kıyas Zinciriemc kıyas Dilem
Sorular
36
m a t e m a t ik t e m e t o t
Matematiğin konusu
37
MATEMATİKTE METOT
artık bölünemez olan birimi elde etmek hiçbir zaman kâbil olmıya-
caktır. Zira var olan şey, mutlaka bölünebilir ve ne kadar bölünür
se bölünsün yok edilemez. Şu halde bölünemez olan birim hiçbir
zaman elde edilemiyecektir; birimler arasındaki boşluk ortadan
kaldırılamıyacaktır. Aşağıdaki seride ortaya konan orantı, birimin
sonsuz olarak bölünebileceğini göstermektedir.
I
m
8
Sorular
Aritmetik
39
MATEMATİK İLİMLER
Cebir
Analitik geometri
Geometri
40
MANTIK
Mekanik
Astronomi
Sorular
41
MATEMATİĞİN PRENSİPLERİ
Aksiyomlar
42
MANTIK
Postulatlar
43
MATEMATİĞİN PRENSİPLERİ
yerek başka bir postulat ortaya koydu. Ona göre bir doğrunun dı
şındaki bir noktadan o doğruya hiç paralel çizilemez. Bizim doğnı
dediğimiz, küre üzerindeki büyük dairelerden alınmış yay parçala
rıdır. Bunların hepsi birbirini kutup denilen kürenin en uzak nokta
sında keseceklerinden, paralellik mümkün değildir. Bu üç postülat-
tan herbiri neticede aynı hâl şekillerine ulaştırıyor. Ancak tatbikat
taki kolaylığı sebebiyle, Eudide postulatları kullanılmaktadır.
Tarifler
44
MANTIK
Sorular
45
MATEMATİK İSPAT
İspatın şekilleri
İspatın, biri vasıtasız, öbürü vasıtalı olmak üzere iki şekli vardır.
I. Vasıtasız ispat, iki kemmiyet arasında münasebet kurmakta
ibarettir. Bunun da iki şekli vardır: Ya analiz yoluyla veya sentez
yoluyla yapılır.
Analiz yoluyla yapılan ispat, sonuçlardan prensiplere yükselmek
tir. Sentez yoluyla yapılan ispat ise, prensiplerden sonuçlara inmektir.
A. Analiz, matematikte keşfin tâkip ettiği esaslı yoldur. Bu
usulde, ispatı istenen önermelerden hareket edilir; sonunda doğru
luklarından şüphe edilmeyen önermelere (prensiplere) varılmak
üzere bir önermeler zincirlemesi meydana getirilir. Bu zincirleme
de birinciden başlıyarak, her önerme kendinden sonrakinin zorunlu
sonucu olacaktır. Böylelikle birinci önerme, sonuncu önermenin
zorunlu sonucu olmuş olur ve onun gibi o da doğru olur.
46
MANTIK
Meselâ, “bir üçgenin ıç açıları toplamı iki dik açıya eşittir^’ te
oremini ispatlamak için, bu önermeden hareket ederek daha önce
ispatlanmış teoremlere varılır. Sonunda da bir prensibe varılır.
Bunu göstermek için; önce BC doğrusunu C yönünde uzata
lım. C noktasından BA doğrusuna paralel çizelim. Meydana gelen
ACD açısı BAC açısına, DCE açısı da ABC açısına eşit olurlar. Bu
iki açı, BCA ile beraber bir doğrunun bir tarafındaki açıların bütü
nünü teşkil etmektedirler. Bir doğrunun bir tarafındaki açıların top
lamı iki dik açıya eşit olduğundan, böylece bir üçgenin iç açıları
toplamının da iki dik açıya eşit bulunduğu ispatlanmış olur.
A D
47
MATEMATİK İSPAT
48
MANTIK
A B
D C E
B C
49
MATEMATİK İSPAT
Kıyasdan farkları
50
MANTIK
İSPATIN ŞEKİLLERİ
I İ
Vasıtasız ispat Vasıtalı ispat
(abese irca metodu)
Analiz yoluyla Sentez yoluyla
I— ---- 1------------------------ 1
Tatbik Şekillerin Bir şeklin eşdeğerini bulma
bölünmesi
Sorular
51
MATEMATİĞİN DEĞERİ
52
MANTIK
53
MATEMATİĞİN DEĞERİ
Cinayet işsizlik
54
MANTIK
Sorular
55
İLİMLERİN DOĞUŞU
56
MANTIK
57
İLİMLERİN DOĞUŞU
58
MANTIK
Sorular
60
İLİM DÜŞÜNÜŞÜ
61
İLİM DÜŞÜNÜŞÜ
Sorular
62
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
ENDÜKSİYON
63
DENEYSEL İLİMLERDE MFI UT
A. Bacon’un Uç levhası
64
MANTIK
A a b c d
A a e f g
A a 1m o
A a b c
- - b c
65
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
a 3 a3 b5 C I2 ^8
^6 b ,6 dp
a9 aç bzj °25 ^30
A B C
a b c d e f
66
MANTIK
67
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
1. Gözlem
68
MANTIK
2. Hipotez
69
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
70
MANTIK
3. Deneyleme
71
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
72
MANTIK
Deneysel kanun
73
DENEYSEL İLİMLERDE METOT
74
MANTIK
Sorular
75
DENEYSEL İLİMLERDE
PRENSİP VE TEORİLER
I. Prensipler
76
MANTIK
II. Teoriler
77
DENEYSEL İLİMLERDE PRENSİP VE TEORİLER
Fizikte teoriler
78
MANTIK
Biyolojide teoriler
79
DENEYSEL İLİMLERDE PRENSİP VETEORlLER
80
MANTIK
81
DENEYSEL İLİMLERDE PRENSİP VE TEORİLER
Sorular
82
ANALOJİ
83
ANALOJİ
84
MANTIK
Sorular
85
TARİHTE METOT
86
MANTIK
Tarihin evrimi
87
TARİHTE METOT
88
MANTIK
Tarihin metodu
1. Tarihte analiz
89
TARİHTE METOT
90
MANTIK
91
TARİHTE METOT
2. Tarihte sentez
92
MANTIK
Tarih felsefesi
93
TARİHTE METOT
Sorular
94
OKUNACAK ESERLER
Ansto : Organon
Austen Jane Sağduyu ve Duyarlık
Bacon François : Denemeler
Bemard Claııde . Tıpta tecrübe usulünün tetkikine giriş
Boutroux Emile Tabiat kanunlarının zorumsuzluğu
Descanes Rene Aklın idaresi için kurallar
t« i«
Tabiat ışığı ile hakikati arama
: Metot üzerine konuşma
Eflâtun : Sofist
: Gorgias
: Protagoras
: Kharmides
F ârabî İlimlerin sayımı
Gazâlî El munkizu Min Ad-Dalâl
Goblot Edmond : İlimler sistemi
Lachelier Jules Tümevarım (endüksiyon)ın temeli hakkında
Mach Emst : Bilim ve hatâ
Poincarâ Henri Bilim ve metol
M ««
Bilimin değeri
: Bilim ve varsayım
: Son düşünceler
Renan Emest : Bilimin geleceği
Russel Bertrand . Mistiklik ve mantık
95