ARALIN 1
PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA
LIPUNAN SA EUROPE
 OLYMPICS- pampalakasang paligsahan na nilalahukan ng mga atleta
mula sa iba’t ibang bansa.
o Naganap sa OLYMPIA noong 776 BC,isang lungsod estado
ng sinaunang Greece at Rome.
 KARAGATAN, sa Greece ang pinakamainam na daanan sa
paglalakbay. Dahil dito karamihan ng pamayanan ay matatagpuan
60 kilometro mula sa baybay- dagat.
ANG MGA MINOANS
 CRETE- dito nagsimula ang kauna-unahang sibilisasyong Aegean
3100 BCE. Ang kabihasnang Minoan.
 Haring Minos, ang maalamat na haring sinasabing nagtatag ng
kabihasnang Minoan.
 Nakatira ang mga Minoans sa mga bahay na yari sa laryo o
bricks at may Sistema sila ng pagsulat.
 Magagaling silang mandaragat.
 Sa pamayanang Minoan ay may apat na pangkat ng tao: ANG
MGA MAHARLIKA,MGA MANGANGALAKAL,MGA
MAGSASAKA, AT MGA ALIPIN
 Sila ang unang nakagawa ng ARENA sa buong daigdig kung saan
nagsasagawa ng mga labanan sa BOXING
 Ilan sa mga alamat ng Minoan ay naisama sa mga kwento at
alamat ng mga Greek.
KNOSSOS
 Isang makapangyarihang lungsod at sinakop nito ang kabuuan ng
Crete.
 Dito matatagpuan ang isang napakatayog na palasyo na nakatayo sa
dalawang ektaryang lupa. Nasira ito dahil sa sunod-sunod na sunog
at iba pang mga natural na kalamidad.
Nagwakas ang kabihasnang Minoan nang salakayin ang KNOSSOS
ng mga hindi nakikilalang mananalakay.
ANG MGA MYCENAEAN
 Matatagpuan ang MYCENAEA 16 kilometro ang layo sa aplaya ng
karagatang Aegean ,ang naging sentro ng Kabihasnang Mycenaean.
 Ang mga lungsod nito ay pinag-uugnay ng makapal na paderang
lungsod upang magsilbing panaggalang sa mga maaaring lumusob
dito.
 Isang napakalakas na mandaragat na sumakop sa Crete.
 DORIAN-sila ang nagpabagsak sa mga Mycenaean
 IONIAN- isang lungsod sa timog ng Greece sa lupain ng Asia Minor,
itinatag ng mga taong may kaugnayan sa mga Mycenaean na
kalaunan tinawag ang kanilang mga sarili bilang mga IONIAN.
 DARK AGE/ PANAHON NG KARIMLAN- 300 na taon na naging
palasak ang digmaan ng mga iba’t ibang kaharian. Nahinto ang
kalakalan, pagsasaka, at iba pang gawaing pangkabuhayan.
KABIHASNANG HELLENIC
 HELLAS- ang tawag sa Greece sa panahon ng kabihasnang
Hellenic
 HELLENIC O GREEKS- tawag sa sarili ng mga tao
 Isa sa pinakadakilang sibilisasyong naganap sa kasaysayan na
tumagal mula 800 BCE hanngang 400 BCE.
ANG MGA POLIS
POLIS- mga kuta na itinayo ng mga Greek sa mga lugar sa may gilid ng
mga burol at sa mga taluktok ng bundok upang maprotektahan ang
kanilang sarili sa pagsalakay ng iba’t ibang pangkat.
o Dito nagsimula ang mga lungsod-estado kung saan hinango ang
mga salitang may kinalaman sa pamayanan tulad ng
PULISYA,POLITIKO,POLITIKA.
o May Malaki at maliit na Polis, 5000 na lalaki ang pinakahuwarang
bilang na dapat bumuo sa isang Polis.
1
ACROPOLIS (Mataas na lungsod)- dito matatagpuan ang mga matatayog na
palasyo at templo kung kaya’t ito ang nagging sentro ng Politika at
Relihiyon.
AGORA- pamilihang bayan, napapaligiran ng mga pamilihan at iba pang mga
gusali na nagbigay-daan sa malayang bilihan at kalakalan.
KARAPATAN NG MGA LIHITIMONG MAMAMAYAN NG BAWAT POLIS
 Karapatang bomoto
 Magkaroon ng ari-arian
 Humawak ng posisyon sa pamahalaan
 Ipagtanggol ang sarili sa mga korte
 Bilang kapalit ng mga karapatang ito,DAPAT MAKILAHOK SA
PAMAHALAAN ANG MGA TAO SA PAMAHALAAN AT TUMULONG
SA PAGTATANGGOL SA MGA POLIS SA PANAHON NG DIGMAAN.
MGA NATUTUNAN NG MGA GREEK MULA PAKIKIPAGKALAKALAN
 PHOENICIAN- ideya ng alpabeto at paggawa ng mas malalaki at mas
mabibilis na mga barko
 SUMERIAN- Sistema ng panukat
 LYDIAN- Paggamit ng sinsilyo at barya sa pakikipagkalakalan
SPARTA, ANG PAMAYANAN NG MGA MANDIRIGMA
SPARTA- Isang POLIS na itinatag ng mga DORIAN sa Peloponnesus na nasa
timog na bahagi ng tangway ng Greece.
 Ang lungsod- estado na hindi umasa sa kalakalan. Ang Sparta ay may
magandang klima, sapat na patubig at matabang lupa na angkop sa
pagsasaka.
 Ang Sparta ang responsible sa pagkakaroon ng pinakamahusay na
sandatahang lakas sa buong daigdig.
 HELOT (Alipin)- tagasaka sa malawak na lupain ng mga Spartan
PANGUNAHING MITHIIN NG SPARTA
 Magkaroon ng mga kalalakihan at mga kababaihang walang
kinatatakutan at may malakas na pangangatawan
BUHAY NG MGA SPARTAN
PAGKASILANG – sinusuri ang mga bagong silang na sanggol; kapag malusog
hahayaang mabuhay at kapag mukhang sakitin, iniiwan ang sanggol sa
paanan ng mga bundok at hinahayaang mamatay.
Pagsapit ng 7 taon- ang mga batang lalaki ay dinadala sa kampo military
upang sumailalim sa mahigpit na disiplina at sanayin sa serbisyo military.
 LAYUNIN NG PAGSASANAY
1. Magkaroon ng malakas na pangangatawan
2. Katatagan
3. Kasanayan sa pakikipaglaban
4. Katapatan
Pagsapit ng 20 taon- ang mga kabataang lalaki ay magiging sundalong
mamamayan at ipinapadala na sa mga hangganan ng labanan
Pagsapit ng 30 taon- sila ay inaasahang mag-aasawa na ngunit dapat na
kumain at manirahan pa rin sa kampo, kung saan hahati na sila sa gastos.
Pagsapit ng 60 taon- sila ay maaari nang magretiro sa hukbo.
KARAPATAN NG MGA BABAENG SPARTAN
1.Sila ang mga nag-aasikaso ng lupain ng kanilang mga asawa habang ang
mga ito ay nasa kampo-militar
2. Nangunguna din sila sa mga palakasan at malayang nakikipaghalubilo sa
mga kaibigan ng kani-kanilang mga asawa habang masaya silang nanonood
ng mga palaro tulad ng wrestling, boxing, at karera.
PHALANX- ang hukbong ito karaniwang binubuo ng hanggang 16 na hanay
ng mga mandirigma. Kapag namatay ang mga sundalo sa unang hanay, ito
ay mabilis sinasalitan ng susunod pang hanay. Hindi mga bayarang
mandirigma, Sila ay tagapagtanggol ng kanilang polis.
2
ANG ATHENS AT ANG PAG-UNLAD NITO
ATHENS- Isang maliit na bayan sa gitnang tangway ng Greece na
tinatawag na ATTICA.
ATHENS- Hindi angkop ang Athens sa pagsasaka kaya karamihan sa
mga mamamayan ay nagtatrabaho sa minahan, gumagawa ng
ceramics, mangangalakal at mandaragat.
TYRANT- sa sinaunang kasaysayan ,ang Athens ay pinamumunuan ng
Tyrant na nangangahulugang mga pinunong nagsusulong ng karapatan
ng karaniwang tao at maayos na pamahalan.
 (NGAYON)- Ang Tyrant ay nangangahulugan bilang malupit na
pinuno
HARI- ang namumuno sa Athens na inihahalal ng Asembleya ng
mamamayan at pinapayuhan ng mga konseho ng maharlika
ASEMBLEYA- binubuo ng mga mayayaman na may malaking
kapangyarihan
ARCHON- pinuno ng Asembleya na pabor sa mga may kaya sa lipunan
 Dahil tanging mayayaman o may kaya lamang ang napapaburan
sa Athens, hindi nagtagal nagnais ng pagbabago ang mga
artisan at mga mangangalakal.
 Upang mapiligil ang lumalalang sitwasyon ng mga di
nasisiyahang karaniwang tao, nagpagawa ang mga mayayaman
o aristokrata ng nakasulat na batas.
MGA TAGAGAWA NG BATAS
DRACO- hindi niya binago ang mga malulupit na batas ng mga Greek
subalit gumawa siya ng batas na nagbibigay ng pagkakapantay-pantay
sa lipunan at binawasan niya ang karapatan ng mga namumuno. (hindi
nakontento ang mga mamamayan ng Athens sa mga batas na ito)
SOLON- Isang aristokrata na yumaman dahil sa pakikipagkalakalan. Kilala sa
pagiging matalino at patas. (ngayon ang Solon ay ginagamit bilang tawag
sa kinatawan ng pambansang pamahalaan na umuugit ng batas)
 Inalis niya ang mga pagkakautang ng mahihirap at ginawang illegal
ang pagkaalipin nang dahil sa utang
 Gumawa siya ng sistemang legal kung saan lahat ng malayang
kalalakihang ipinanganak mula sa mga magulang na Athenian ay
maaaring maging hurado sa mga korte.
 Gumawa siya ng Repormang pampolitika na nagbigay ng
kapangyarihan sa mga karaniwang tao at mahihirap.
 Nagsagawa rin siya ng repormang pangkabuhayan upang maisulong
ang dayuhang kalakalan at mapabuti ang pamumuhay ang buhay ng
mga mahihirap
 Hindi nasiyahan ang mga mayayaman sa mga batas na ginawa ni
Solon dahil labis niyang pinaburan ang mga mahihirap
PISISTRATUS- 546 BCE namuno siya sa Athens,bagamat mayaman
nakuha niya ang suporta at pagtitiwala ng mga tao. Mas radikal ang mga
pagbabagong ipinatupad niya tulad ng mga ss.
 Nagpamahagi siya ng malalaking lupang sakahan sa walang
lupang mga magsasaka
 Nagbigay siya ng pautang
 Nagbukas ng malawakang trabaho sa malalaking proyektong
pampubliko
 Pinagbuti niya ang Sistema ng patubig
CLEISTHENES- Namuno sa pagbabagong naganap sistemang
political ng Athens noong 510 BCE
 Hinati niya ang Athens sa 10 distrito
 Kumuha siya siya ng 50 kalalakihan sa bawat distrito
(50x10=500 kalalakihan) at maglilingkod sa konseho ng
tagapayo upang magpasimula ng batas sa Asembleya- ang
taggawa ng mga pinaiiral na batas
 Sa kauna-unahang pagkakataon, nakaboto sa Asembleya
ang mga mamamayan may ari man ng lupa o wala
3
  Binigyan ng pagkakataon ang mga mamamayan bawat taon na iboto
ang taong nagsisilbing panganib sa Athens. (kapag nakakuha ang
isang tao mahigit 6000 boto siya ay palalayasin sa Athens sa loob ng
10 taon )
 OSTRACISM- Sistema ng pagpapatapon o pagtatakwil sa isang tao
sahens.(OSTRAKON- Isang palayok kung saan inilalagay ang boto ng
mga mamamayan ng Athens)
 Sa lahat ng repormang naipatupad sa Athens ang pinakamahalagang
naganap ay ang pagsilang ng DEMOKRASYA, kung saan nagkaroon ng
malaking bahagi ang mga mamamayan sa pamamalakad ng kanilang
pamahalaan
ANG BANTA NG PERSIA
PERSIA (IRAN)- hangarin ng Persia na palawakin ang imperyo nito sa
kanluran (Europe)
CYRUS THE GREAT- Ang hari ng Persia, sinalakay niya ang Lydia sa Asia
Minor
DARIUS I- ang nagmana ng trono ni Cyrus the Great, sinalakay niya ang
mga kalapit kolonyang Greek subalit nagpadala ang Athens ng tulong
upang matalo ang Persia subalit nabigo ang Athens at iba pang
kolonyang Greek sa labanang pandagat sa MILETUS noong 494 BCE.
 Dahil sa pakikialam ng Athens, nais ni Darius I na parusahan ang
lungsod sa ginawang pagtulong nito at gawin itong hakbang sa
pagsakop sa Greece
PLOTA/ FLEET- sasakyang pandigma na inihanda ng Athens sa
napipintong pagsalakay ng Persia
DIGMAANG GRAECO-PRESIA (449 BCE-479 BCE)
MARATHON- isang kapatagan sa hilagang silangan ng Athens. Dito naganap
ang unang laban kung saan tinalo ng 10,000 sundalong Athens ang humigit
kumulang 25,000 pwersa ng Persia na pinamunuan ni Darius I.
XERXES- anak ni Darius I, ipinagpatuloy niya ang pagpapabagsak sa Athens
sa madugong paraan.
THERMOPYLAE- isang makipot na daanan sa gilid ng bundok,dito naganap
ang madugong labanan sa Greece. 7,000 na Greek (kasama dito ang 300
Spartan) ang pinamunuan ni Leonidas ang hari ng Sparta ang humarap laban
sa puwersa ni Xerxes. Dito natalo ang mga Greek laban sa Persia.
THEMISTOCLES- siya ang namuno sa labanan sa dalampasigan ng Salamis,
kung saan ang dagat ay lubhang makipot.
SALAMIS- dahil makipot ang dagat dito nahirapan ang mga barko ni Xerxes,
na pilit binabangga ng Athens upang mabutas at tuluyang mapalubog ang
mga plota ng Persia
PAUSANIAS- isang Spartan na namuno sa pagtataboy ng mga nalalabing
hukbo ng Persian sa mga lungsod- estado ng Greece. Kasama sa layansang
ito ang Athens, Sparta, Corinth at Megara.
DIGMAANG PELOPONNESIAN
PERICLES- nais niyang mapanatili ang kapayapaan di lamang sa Athens kundi
maging sa mga kalapit nitong mga lungsod-estado at maging sa Persia.
 Naging imperyo ang Athens dahil sa paglawak ng kapangyarihan nito
sa kalakalan. Kinontrol ng Athens ang Delian League na hindi
nagustuhan ng Sparta at ng iba pang mga lunsod- estado.
PELOPONNESIAN LEAGUE- isang alyansa na itinatag at pinamunuan ng
Sparta
 Hindi nagwagi ang Athens laban sa Sparta, namatay si Pericles
kasama ng libo-libo dahil sa pagdapo ng isang nakamamatay na
sakit. Lahat ng pumalit kay Pericles ay hindi nagtagumpay dahilan sa
mga MALI NILANG MGA DESISYON.
4
 ALCIBIADES- isang Athenian na tumakas (patungong Sparta) mula sa EDUKASYON- mahalaga para sa mga Athenian ang Edukasyon. Ang mga
Athens dahil inakusahan siyang lumalabag sa paniniwalang panrelihiyon. lalaki ay pinag-aaral sa mga pribadong paaralan kung saan sila ay natuto ng
Naglingkod siya sa Sparta na kalaban ng kanyang mga kababayan. pagbabasa, matematika, musika, at mga obra ni Homer na Iliad at Odyssey.

 Di naglaon bumalik siya sa Athens at kinalaban niya ang Sparta na - Ang mga lalaki pagsapit ng edad 18 ay nagsasanay sa military ng 2
kumanlong sa kanya sa mga panahon na inuusig siya ng mga taon at pagkatapos ay maaari nang maging mamamayan ng Athen
kababayan niya at makibahagi sa pamahalaan nito.
 Bagamat naipanalo niya ang ilang laban nila sa Sparta, lubhang - Ang mga babae ay itinuturing na mas mababa sa mga kalalakihan.
malakas ang Sparta at noong 404 BCE sumuko ang Athens sa Sparta. Hindi sila nabigyan ng pagkamamamayan at hindi maaaring
Bilang ganti pinatay ng mga Spartan si Alcibiades makibahagi sa pamahalaan. Hindi rin sila maaaring magmay-ari. Ang
kanilang buhay ay umiikot sa mga gawaing bahay at pag-aalaga ng
Tumagal ang Digmaang Peloponnesian ng 27 na taon kung kaya’t itinuturing mga anak. Sa edad na 14-16 sila ay ipinapakasal sa mga lalaking
itong isang malaking trahedya sa kasaysayan ng Greece. napili ng kanilang mga magulang.
EPEKTO NG DIGMAANG PELOPONNESIAN BUHAY NG MGA ATHENIAN
1. Malawakang pagkasira ng mga ari-arian
 Pagsasaka ang karaniwang ikinabubuhay Athenian.
2. Pagkamatay ng mga tao
Bagama’t marangya at magarbo ang mga gusaling pampubliko, ang
3. Kawalan ng hanapbuhay
mga tahanan naman ay simple lamang, maging ito man ay pag-aari
4. Pagtaas ng presyo ng mga bilihin
mayayaman o karaniwang tao.
5. Kakulangan sa pagkain
MGA TAONG NAKILALA SA IBA’T IBANG LARANGAN
GININTUANG PANAHON NG ATHENS
LARANGAN NG POLITIKA
PERICLES- isang strategos o inihalal ng mga kalalakihang mamamayan sa
ARISTOTLE- ang may akda ng “ POLITICS”
Athens. Taon-taon ay nahahalal siya hanggang sa sumapit ang kaniyang
PLATO- ang may akda ng “THE REPUBLIC”
kamatayan noong 429 BCE

- Nais niyang lumawak ang umiiral na demokrasya sa Athens kung LARANGAN NG ARKITEKTURA
kaya’t dinagdagan niya ang bilang ng mga manggawa sa pamahalaan at Tatlong natatanging estilo na paperpekto ng husto ng mga Athenian:
sinuwelduhan niya ang mga ito. Hindi nagtagal mga 1/3 ng populasyon Ionian, Doric at Corinthian
ng Athens ay bahagi nan g mga Gawain ng pamahalaan
- Hindi nasiyahan ang mga mayayaman sa ginawa niyang pagbabago
dahil para sa kanila magdudulot ito ng pagkalugi sa pamahalaan at
maghikayat ng katamaran sa mga ordinaryong mamamayan.
- Ipinagtanggol ni Pericles ang mga pagbabagong ginawa niya. Ayon
sa kanya “ANG ATING KONSTITUSYON AY ISANG DEMOKRASYA
SAPAGKAT ITO AY NASA MGA KAMAY NG NAKARARAMI AT HINDI NG
IILAN ”
5
Halimbawa: LARANGAN NG MEDISINA
PARTHENON- isang marmol na temple sa acropolis ng Athens. Ito ay itinayo HIPPOCRATES- kinilala bilang Ama ng Medisina, ang pinakadakilang Greek
nina Ictinus at Calicrates bilang handog kay ATHENA ang diyosa ng na manggagamot. Itinaas niya ang larangan ng medisina bilang agham at
karunungan na patron ng Athens hindi bunga ng mahika.

PHIDIAS- ang pinakadakilang Greek na iskultor na gumawa ng estatwa ni

LARANGAN NG AGHAM AT PILOSOPIYA
Athena sa Parthenon at ni Zeus sa Olympia
THALES ng Militus- ayon sa kanya ang sandaigdigan ay nagmula sa tubig,
Chares- Collossus of Rhodes
ang pangunahing element ng kalikasan
Praxiteles- Scopas
PYTHAGORAS- nagpasikat ng doktrina ng mga numero kung saan sinabi
niya na maswerte ang bilang 3, 5, at 7
SOPHIST- isang pangkat ng mga guro na sumikat sa Athens. Nagpakilala sila
ng pagbabago sa mga umiiral na pilosopiya. Ayon sa kanila ang tao ay
scopas maaaring turuan na gumawa ng magagandang batas, makapagsalita, at
makipagdebate sa asembleya.

- Maraming Athenian ang tumuligsa sa pilosopiya ng mga Sophist

SOCRATES- Isang sophist, ayon sa kanya mahalaga na kilalanin mo ang iyong

sarili (know thyself). Ayon sa kaniya dapat na patuloy na magtanong ang
mga tao hinggil sa mga bagay- bagay upang matiyak kung sila ay may mga
kasagutan sa mga katanungang ito. Ang paraang ito ay kinikilala ngayon na
COLLOSSUS OF RHODES

SOCRATIC METHOD.

- Di nagustuhan ng mga Athenian ginawang pagtatanong ni Socrates

lalo na ang tungkol sa mga diyos-diyosan at ilang patakaran ng
Athens. Dahil dito nakulong siya at nahatulan ng kamatayan. Ngunit
bago pa man siya parusahan,nilason nito ang kanyang sarili. Hindi
niya naisulat ang lahat ng kanyang mga ideya.

PLATO- Ang pinakasikat na mag-aaral ni Socrates, ang nagsumikap na

maitala ang lahat ng dayalogo sa pagitan ng dalawa o mas higit pang tauhan.
LARANGAN NG KASAYSAYAN - The Republic, isang talakayan tungkol sa katangi- tanging polis at
HERODOTUS- tinaguriang Ama ng Kasaysayan. Siya ang nagtala ng ang uri ng pamahalaan na makapagbibigay ng kaligayahan sa mga
kasaysayan ng Digmaang Persian. mamamayan nito.
THUCYDIDES- isang historyador, isinulat niya ang “ANABIS”, isang kwento
ARISTOTLE- ang pinakamahusay na mag-aaral ni Plato, nagpakadalubhasa
ng sikat na martsa ng mga Greek mula sa Babylonia hanggang Balck Sea at
sa pag-aaral ng halaman, hayop, Astronomiya, at pisika na pawing
“MEMORABILIA” na kalipunan ng mga kwento ng guro niyang si Socrates.
nangangailangan ng masusing pagmamasid. 6
 - Tinagurian siyang Ama ng Biyolohiya
- Siya ang sumulat ng RHETORIC na nagsasabi kung paano dapat
ayusin ng isang nagtatalumpati ang kanyang talumpati, at POETIC,
isang pagsusuri sa mga iba’t ibang dula-dulaan.
- Ayon sa kanya, ang alinmang teorya ay maaari lamang tanggapin
kung ito ay batay sa masusing pagmamasid ng mga katotohanan
IMPERYONG MACEDONIA
PHILIP- ang hari ng Macedonia, hinangad niya na pag-isahin ang mga
lungsod- estado sa Greece sa ilalim ng kanyang pamamahala
- Tinalo niya ang magkasanib na pwersa ng Athens at Thebes na siya
naming hudyat ng pagtatapos ng kapangyarihan ng mga lungsod-
estado ng Greece maliban sa Sparta na hindi napasailalim ng
kapangyarihan ng Macedonia.
ALEXANDER THE GREAT- anak ni Haring Philip, nagging guro niya si
Aristotle na nagturo sa kanya ng pagmamahal sa kultura at karunungan.
- 21 taong gulang siya nang may mamatay ang kanyang ama at naging
hari ng Macedonia at Greece. Matalino, malakas ang loob, at
magaling na pinuno si Alexander. Sinalakay niya ang Persia at Egypt
at pagkatapos ay tumungo sa silangan at sinakop ang Afghanistan at
Hilagang India. Nagtatag siya ng imperyo na sumakop sa kabuuan ng
Kanlurang Asya, Egypt, at India. Pinalaganap niya ang kaisipang
Greek sa silangan.
- 32 taon namatay si Alexander sa Babylon sa hindi matiyak na
karamdaman
- Sa pagkamatay ni Alexander the Great, unti-unting humina ang
malawak na imperyong kanyang naitatag.
“KUNG ANG GREECE AY KILALA SA TAGURING “THE
GLORY THAT WAS GREECE”, ANG ROME AY “THE
GRANDEUR THAT WAS ROME”
ANG SIMULA NG ROME
ROME- itinatag sa kalagitnaan ng ika-8 siglo BCE ng mga unang
Roman na nagsasalita ng Latin, isang sangay ng wikang nabibilang
sa Indo- Europeo. Sila ay lumipat sa gitnang Italy at nagtayo ng
sakahang pamayanan sa Latium Plain.
ROMULUS AT REMUS- ayon sa matandang alamat sila ang
kambal na nagtatag sa Rome.
- Dahil sa kasakiman sa kapangyarihan, ipinaanod ng
kanilang amain ang kambal subalit sinagip at inaruga sila
ng isang babaing lobo.
- Nang lumaki nalaman ng kambal ang kanilang pinamulan,
inangkin nila ang trono at itinatag nila ang Rome sa
pampang ng Tiber River noong 753 BCE.
 Ang ay tinalo ng mga Etruscan, ang kalapit na tribo sa hilaga
ng Rome. Sila ay magaling sa sining, musika, at sayaw.
Dalubhasa rin sila sa arkitektura, gawaing metal, at kalakalan.
Tinuruan nila ang mga Roman sa pagpapatayo ng mga gusaling
may arko, mga aqueduct, mga barko, paggamit ng tanso,
paggawa ng mga sandata sa pakikipagdigma, pagtatanim ng
ubas, at paggawa ng alak.
7
 ANG ROMAN REPUBLIC
Sang ayon sa tradisyon, pinaalis ng mga Roman ang punong
Etruscan at nagtayo ng REPUBLIKA, isang pamahalaang walang
hari.
LUCIUS JUNIUS BRUTUS- Itinatag niya ang isang
REPUBLIKA.Namuno sa pagtataboy sa mga Etruscan pagkatapos
maitaboy ang huling haring Etruscan na si TARQUINIUS
SUPERBUS.
DALAWANG KONSUL
- Sa halip na pumili ng hari, naghalal ang mga Roman ng
dalawang konsul na may kapangyarihang tulad ng hari at
manunungkulan sa loob lamang ng isang taon.
- Sa pagkakahati ng kapangyarihan ng mga konsul, humina
ang sangay ng tagapagpaganap.
DIKTADOR
- Sa oras ng kagipitan pumipili ng Diktador na
manunungkulan sa loob lamang ng 6 na buwan.
Nagtatamasa ang diktador ng higit na kapangyarihan kaysa
mga konsul
PATRICIAN
- Mga maharlika na humahawak ng posisyon sa pamahalaan
tulad ng 2 konsul, diktador at lahat ng kasapi ng senado
PLEBEIAN
- Mga kapos sa kabuhayan at kasapi ng Assembly na
binubuo ng mga mandirigmang mamamayan. Walang
kapanyarihan at hindi maaaring makapag-asawa ng
Patrician.
ANG TAGUMPAY NG PLEBEIAN LABAN SA
PATRICIAN
Ayon sa kasaysayan, nagsimulang maghimagsik ang mga Plebeian
noong 494 BCE upang magkamit ng pantay na karapatan.
Banal na Bundok- dito lumikas ang mga Plebeian at nagbalak magtayo
ng sarili nilang lungsod na lubos na ikinabahala ng mga Patrician.
- Sa takot ng mga Patrician na mawalan ng mga
manggagawa, sinuyo nila ang mga Plebeian upang itigil ang
kanilang balak sa pamamagitan ng PAGPAPATAWAD SA
DATI NILANG UTANG, PAGPAPALAYA SA MGA NAGING
ALIPIN NANG DAHIL SA PAGKAKAUTANG, AT ANG
PAGHAHALAL NG MGA PLEBEIAN NG 2 MAHISTRADO O
TRIBUNE NA MAGTATANGGOL SA KANILANG KARAPATAN.
12 TABLES- ang kauna-unahang nasusulat na batas sa Rome at
nagging ugat ng Batas Roman. Dahil dito nabawasan ang panlilinlang
sa mga Plebeian at napagkalooban sila ng karapatang makapag-
asawa ng Patrician, mahalal na konsul, at maging kasapi ng senado.
PAGLAGANAP NG KAPANGYARIHAN NG ROME
Lumaganap ang kapanyarihan ng Rome matapos nitong masakop ang
mga Latino, Etruscan, Hernici, Volcian, Sabine at Samnite sa gitnang
Italy at isinunod ang lungsod-estado ng Greece.
HERACLEA, Italy- ditto naganap ang unang sagupaan ng Rome ar
Greece noong 280 BC. Nagwagi ang Greece dahil tinulungan sila ni
Haring Pyrrhus ng Espirus, ang pinsan ni Alexander the Great.
PYRRIC VICTORY- “mahal na tagumpay”, malaki ang naging kapalit ng
pagwawagi ng Greece at ni Haring Pyrrhus sa digmaan sa Heraclea.
8
BENEVENTUM, Italy- dito nagapi si Haring Pyrrhus noong 275 BCE, KABIHASNANG ROME
tuluyang naging reyna ng peninsula ng Italy ang Rome.
Sa pagsakop ng Rome sa mga lungsod-estado ng Greece,
 Ang tagumpay sa bawat laban ng Rome ay hindi lamang naimpluwensyahan ng Greece ang Rome dulot ng pagtangay nila
nangangahulugang panalo at pagtatamo ng kabantugang ng mga gawang sining at aklat ng mga ito.Gayunpaman, may
military, kadalasan nagiging kaanib ng Rome ang mga sariling pagkakakilanlan ang kabihasnang Rome sa iba’t ibang
nagaping kaaway at nagiging kolonya niya ang mga ito. Ang larangan gaya ng mga ss.
hukbong nagapi ay nagiging karagdagang mandirigma sa
Rome,sa ganitong Sistema unti-unting lumaganap ang BATAS
kapanyarihan ng Rome. - Ang Rome ay kinilala bilang pinakadakilang mambabatas
ng sinaunang panahon.
DIGMAANG PUNIC
- TWELVE TABLES, isang batas na walang tinatanging uri ng
DIGMAANG PUNIC- salitang latin na nagmula sa pangalang Phoenicia, lipunan. Ito ay batas para sa lahat, patrician o plebeian
sa digmaang ito napagpasyahan kung sino ang mamumuno sa man. Nakasaad dito ang mga karapatan ng mga
Mediterranean mamamayan at ang pamamaraan ayon sa batas
CARTHAGE (Tunis ngayon)- itinatag ng mga Phoenecian mula sa Tyre INHENYERIYA
noong 814 BCE. Makapanyarihan sila sa Dagat bagamat bayaran ang
- APPIAN WAY isang daan na nag-uugnay sa Rome at timog
mga mandirigma nila dahil sa maliit nitong populasyon nasubok nito
Italy
ang kangyarihan ng Rome.
- Tatlong Digmaang Punic ang naganap sa pagitan ng Rome
at Carthage subalit sa lahat ng digmaang ito natalo pa rin
ang Carthage dahil sa lakas ng pwersa ng Rome
KINAHINATNAN NG CARTHAGE PAGKATAPOS NG PAGKATALO NITO
SA ROME
- AQUEDUCT ginawa nila upang dalhin ang tubig sa lungsod.
1. Kinuha ng Rome ang lahat ng pag-aari ng Carthage sa hilagang
Africa
2. Sinunog ng Rome ang Carthage at ipinagbili ang mga
mamamayan nito bilang alipin

9
ARKITEKTURA
- Ang mga Roman ang tumuklas ng SEMENTO.
- Marunong gumamit ng STUCCO, isang plaster na pantakip
sa labas ng pader.
- Ang ARCH ay natutunan nila mula sa mga Etruscan at
ginamit nila ito sa mga temple
- BASILICA,ang gusaling ipinakilala ng mga Roman sa
daigdig. Ito ay isang bulwagan na nagsisilbing korte at
pinagpupulungan ng assembleya
- FORUM, matatagpuan sa sentro ng lungsod, isang
pampublikong paliguan at pamilihan na nagsisilbing
tagpuan para sa mga negosyo at pag-uusap.
PANITIKAN
- LIVIUS ANDRONICUS, ang nagsalin ng Odyssey sa Latin.
- MARCUS PALUTUS AT TERENCE, unang manunulat ng
comedy
- CICERO, isang manunulat at orador na nagpapahalaga sa
batas. Ayon sa kanya ang batas ay hindi dapat
maimpluwensyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera
kailanman.
PANANAMIT
 Dalawa ang kasuotang panglalaki; TUNIC, kasuotang
pangbahay na hanggang tuhod,at TOGA, kasuotang iniibabaw
sa tunic bago lumabas ng bahay
 Dalawa ang kasuotang pangbabae; STOLA, kasuotang
pambahay at PALLA, kasuotang iniibabaw sa stola bago
lumabas ng bahay.
MGA PAGBABAGONG DULOT NG PAGLAWAK NG
KAPANGYARIHAN NG ROME
Ang yaman na pumasok sa mula sa mga napanalunan sa digmaan ay
napakinabangan lamang ng mayayaman. Higit na lumaki ang agwat sa
pagitan ng mayayaman at mahihirap.
-binago ng lumalaking yaman ang ugali ng mga tao tungo sa
pamahalaan. Pinalitan ng kasakiman at marangyang pamumuhay ang
tradisyon ng pagsisilbi at disiplina sa sarili
ANG BANTA NG DIGMAANG SIBIL
Itinuturing ng magkaptid na TIBERIUS at GAIUS GRACCHUS, kapwa
Tribune, ang lumalaking agwat sa pagitan ng mayayaman at
mahihirap bilang panganib sa katatagan ng Republica
TIBERIUS- nais niyang limitahan ang lupang maaaring ariin ng
mayayaman upang pigilin ang mga ito sa pagkamkam ng higit pang
maraming lupa. Dahil dito ipinapatay siya ng mga mayayaman.
GAIUS GRACCHUS- ipinagpatuloy niya ang nasimulan ng kanyang
nakatatandang kapatid subalit nabigo siya ng ipinapatay ng Senate
ang kanyang mga tagasunod at kalaunan siya ay nagpakamatay.
 Nilinaw ng kamatayan ng magkapatid ang mainit na tunggalian
ng mga Patrician sa Senate at ng mga Plebeian at alipin. Dahil
dito sumiklab ang mga serye ng rebelyon na nauwi sa
Digmaang Sibil noong 105 BCE. 10
SI JULIUS CAESAR BILANG DIKTADOR
TRIUMVIRATE- Isang union ng tatlong makapangyarihang tao na
nangasiwa ng pamahalaan
FIRST TRIUMVIRATE- binuo ni Julius Causa, Pompey at Marcus
Licinius Crassus. Hinawakan nila ang kapanyarihang political at militar.
 Marcus Licinius Crassus- pinakamayamang tao sa Rome na
nanguna sa pagpapakalma ng isang rebelyon ng mga alipin.
 Pompey- ay kinilala bilang isang bayani dahil sa kanyang
tagumpay na masakop ang Spain.
 Julius Causa- isang gobernador ng Gaul kung saan matagumpay
niyang napalawak ang mga hangganan ng Rome hanggang France
at Belgium.
“BAGAMAT NAGKASUNDO SILANG PAMUNUAN ANG ROME, MAY
NAMAGITANG INGGIT AT KOMPETISYON SA BAWAT ISA”
Noong 53 BCE- napatay si Crassus sa isang labanan. Tanging si Caesar
at Pompey na lamang ang naiwang maghati ng kapangyarihan.
Sa pananaw ng Senate, higit na may pag-asa silang makitungo kay
Pompey kumpara kay Caesar. Hindi lingid sa kanila ang tagumpay at
galing ni Caesar. Upang mawala sa landas nila si Caesar,
pinagplanuhan nila ang pagpatay dito sa kanyang pagbabalik sa Rome
ng hindi niya kasama ang kanyang hukbo.
“Subalit salungat sa inaasahan ng Senate, bumalik sa Rome si Caesar
kasama ang kanyang hukbo. Sa takot sa kapanyarihan ni Caesar,
tumakas papuntang Greece ang karamihan sa mga kasapi ng Senate,
kabilang si Pompey. Hinabol sila ni Caesar at tinalo ang pwersa ni
Pompey.”
JULIUS CAESAR- sa kanyang pagbabalik sa Rome, ginawa siyang
Diktador,sapagkat kontrolado na niya ang kapangyarihan ng senate
ngunit dinagdagan naman niya ang bilang nito, mula 600 naging 900
ang kasapi nito. Binigyan ng Roman citizenship ang lahat ng
naninirahan sa Italy. Sa mga lalawigan, ang pagbabayad ng buwis ay
inayos habang ang pamahalaan ay pinagbuti.
“Nangamba ang Senate na maaaring ideklara ni Caesar ang sarili
bilang hari at magwakas ang Republika kung kayat nabuo ang isang
sabwatan upang patayin si Caesar sa pamumuno ni Marcus Brutus(
ang matalik na kaibigan ni Caesar)”
MARCH 15, 44 BCE- isinakatuparan ang pagpatay kay Caesar habang
nagpupulong ang Senate, sinaksak si Caesar ng unang grupo ng
senador sa pangunguna nina Marcus Brutus at Gaius Cassius.
AUGUSTUS: UNANG ROME EMPEROR
Bago mamatay si Caesar, ginawa niyang tagapagmana ang kanyang
apo sa pamangkin na si OCTAVIAN.
SECOND TRIUMVIRATE-binuo ni Octavian kasama sila Mark Anthony
at Marcus Lepidus. Nabuo ito noong 43 BCE.
 Octavian- pinamunuan niya ang Rome at ang kanlurang bahagi
ng imperyo
 Mark Anthony- pinamunuan niya ang Egypt at ang mga lugar
sa silangan na kinilala bilang lalawigang sakop ng Rome. Ang
kasintahan ng reyna ng Egypt na si Cleopatra.
 Marcus Lepidus- pinamahalaan niya ang Gaul at Spain.
“ Dahil sa balitang dumating sa Rome na binigyan ng lupa ni Mark
Anthony si Cleopatra at balak nilang salakayin ang Rome agad na
bumuo ng malaking hukbo si Octavian upang labanan si Mark
Athony. Matapos matalo ang hukbo ni Mark Anthony at ng dahil
maling akala na patay na ang kanyang kasintahan na si Cleopatra,
nagpakamatay si Mark Anthony.
Samantala, dahil nagpakamatay na ang minamahal ni Cleopatra at
sa pagkatalo kay Octavian, nagpakamatay na rin si Cleopatra.”
11
 36 CE- hinikayat ni Marcu Lepidus ang isang rebelyon sa Sicily
labanmkay Octavian subalit tinalikuran siya ng kanyang mga
sundalo.
 Bilang kaparusahan, ipinatapon si Marcus Lepidus
sa Circeii, Italy.
“Nang bumalik si Octavian sa Rome, nangako siyang bubuhayin muli
ang Republika bagama’t hawak niya ang lahat ng kapanyarihan.
Bilang pinuno ng hukbo, si OCTAVIAN ay tinawag na EMPERADOR.”
AUGUSTUS- ang titulong iginawad ng Senate kay Octavian. Ang
katagang ito ay karaniwang ginagamit patungkol sa isang banal na
lugar. “NAGPAPAHIWATIG NG PAGIGING HINDI PANGKARANIWAN
O PAGIGING BANAL” . Mula noon si Octavian ay nakilala sa pangalang
ito.
LIMANG SIGLO NG IMPERYO
Si AGUSTUS ay tagapagmana ng isang malawak na imperyo.
Ang hangganan nito ay ang Euphrates River sa silangan; ang Atlantic
Ocean sa kanluran; ang mga ilog ng Rhine at Danube sa hilaga; at ang
Sahara Desert sa Timog. Umabot ng 100 milyon ang populasyon ng
imperyo na binubuo ng iba’t ibang lahi, pananampalataya, at
kaugalian.
PAX ROMANA
Sa pangkalahatan, tahimik at masagana ang unang dalawa at
kalahating siglo ng imperyo (27 BCE hanggang 180 BCE)….tinawag ang
panahong ito ng PAX ROMANA/ KAPAYAPAANG ROME.
 Ang mga daan sa karagatan ay ligtas sa mga pirate
 Sagana ang imperyo sa lahat ng uri ng pagkain na nanggagaling
sa Egypt, Hilagang Africa, at Sicily
 Ang kahoy na ginagamit sa paggawa ng bahay at iba pang
produktong agricultural ay nagmumula sa Gaul at gitnang Europe
 Ginto, pilak at tingga sa Spain, tin sa Britain, tansa sa Cyprus,
Ginto at bakal sa Balkan
 Sa labas ng imperyo, isang masaganang kalakalan ang nag-
uugnay sa Rome sa iba’t ibang bahagi ng Asya.
 Umunlad din ang panitikan sa Pax Romana
1. Virgil- sumulat ng AENEID, ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas
pagkatapos ng pagbagsak ng Troy.
2. Ovid- sumulat ng METAMORPHOSES,tungkol sa mitong Greek
at Roman.
3. Pliny the Elder- sumulat ng “Natural History”,isang tangkang
pag-isahin ang lahat ng nalalaman tungkol sa kalikasan
4. Tacitus- sumulat ng “HISTORIES at ANNALS”, tungkol sa
imperyo sa ilalim ng pamamahala ng mga Julian at Flavian
Caesar
5. Livy – sumulat ng “FROM THE FOUNDING OF THE CITY”,ang
kasaysayan ng Rome
MGA IMPERADOR PAGKATAPOS NI AUGUSTUS
TIBERIUS- Ang pinili ni Augustus na humalili sa kanya. Pagkatpos ng
kanyang panunungkulan iba’t ibang uri ng emperador ang namuno sa
Imperyong Romano.
MULA SA DINASTIYANG JULIO-CLAUDIAN
1. TIBERIUS- isang magaling administrador bagama’t isang
diktador
2. CALIGULA- nilustay niya ang pera ng imperyo sa maluluhong
kasayahan tulad ng Gladiator. May sakit siya sa pag-iisip.
3. CLAUDIUS- nilikha niya ang isang burukrasya na binuo ng mga
batikang administrador
4. NERO- ipinapatay niya ang lahat ng hindi niya kinatutuwaan,
kabilang ang kanyang ina at asawa. Inakusahan siya ng
panununog sa Rome.
12
MULA SA DINASTIYANG FLAVIAN
1. VESPASIAN- kinilala ang dinastiyang ito sa maayos na
patakarang pananalapi at pagtatayo ng imprastrakturang tulad
ng pampublikong paliguan at amphitheatre para sa gladiator.
LIMANG MAHUHUSAY NA EMPERADOR
1. NERVA- nagkaloob ng pautang sa bukirin at ang kinitang
interes ay inilaan niya upang tustusan ang mga ulila
2. TRAJAN- narrating ng imperyo ang pinakamalawak nitong
hangganan.
3. HADRIAN- patakaran niya na palakasin ang mga hangganan at
lalawigan ng imperyo
4. ANTONINUS PIUS- ipinagbawal niya ang pagpapahirap sa mga
kristiyano
5. MARCUS AURELIUS- isang iskolar at manunulat. Itinaguyod niya
ang Pilosopiyang Stoic…binibigyang diin nito na mahahanap ng tao
ang kaligayahan sa pamamagitan ng pamumuhay ayon sa banal na
kalooban o divine will.

13
ARALIN 2
PAG-USBONG AT PAG-UNLAD NG MGA KLASIKAL NA
LIPUNAN SA AMERICA, AFRICA, AT MGA PULO SA
PACIFIC
MGA KABIHASNAN SA MESOAMERIKA
OLMEC AT ZAPOTEC- mga pamayanang agricultural na nabuo sa gitna
at timog na bahagi ng Mesoamerica
MAYA ,AZTEC at INCA- mga kabihasnang umunlad sa timog ng
Mesoamerica. Malawak ang nagging impluwensya nila kung kaya’t
itinuturing ang ito ng kabihasnang klasikal sa America.
KABIHASNANG MAYA
- Namayani ang kabihasnang Maya sa Yucatan Peninsula,
ang rehiyon sa Timog Mexico hanggang Guatemala.
- Nabuo rito ang mga pamayanang lungsod ng Maya tulad
ng Uaxactun, Tical, El Mirador, at Copan.
- HALACH UINIC “TUNAY NA LALAKI”- mga pinunong
nagpalawig ng pamayanang urban na sentro rin ng
kanilang pagsamba sa kanilang mga diyos.
- Hiwalay ang tirahan ng mahihirap at nakaririwasa. Isang
PYRAMID ang sentro ng bawat lungsod,ang itaas na bahagi
ang dambana para sa mga diyos. May mga temple at
palasyo sa tabi ng pyramid.
- Sa larangan ng ekonomiya, kabilang sa mga produktong
pangkalakal ay asin, mais, tapa, pinatuyong isda,pulot
pukyutan, kahoy, at balat ng hayop.
- Nagtatanim sila sa pamamagitan ng PAGKAKAINGIN. Ang
pangunahing pananim nila nila ay mais, patani, kalabasa,
abokado, sili, pinya, papaya, at cacao
DAHILAN NG PAGBAGSAK NG KABIHASNANG MAYA
Sa pagsapit ng ika-8 siglo CE, ang ilan sa mga sentro ay
nilisan, ang paggamit ng kalendaryo ay itinigil,bumagsak ang
mga estrukturang panrelihiyon at estado.
Sa pagitan ng 850 CE at 950 CE, karamihan sa mga
sentrong Maya ay tuluyang inabandona o iniwan. Ayon sa mga
dalubhasa maaring ang dahilan nito ay ang mga ss:
1. Pagkasira ng kalikasan
2. Paglaki ng populasyon
3. Patuloy na digmaan
4. Pagbagsak sa produksyon ng pagkain batay sa
nahukay na labi ng tao na nagpapakita ng
kakulangan sa sapat na nutrisyon.
KABIHASNANG AZTEC
AZTEC- mga nomadikong tribo na ang original na pinagmulan ay
hindi tukoy. Ang salitang Aztec ay nangangahulugang “isang nagmula
sa Aztlan”(isang mitikong lugar sa hilagang Mexico)
- Itinatag nila ang pamayanan ng Tenochtitlan, isang maliit
na isla sa gitna ng lawa ng Texcoco (nasa sentro ng Mexico
Valley)
Tenochtitlan- angkop ang lugar na ito sa pagtatanim na siyang
pangunahing ikinabubuhay ng mga Aztec dahil mayroon itong
matabang lupa.
- Sa kabila nito hindi sapat ang lawak ng lupain upang
matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan.
Ang hamong ito ay matagumpay na natugunan ng mga
Aztec gamit ang mga ss.
14
 1. Floating Garden- lumikha ng Chinampas ang mga Aztec,
isang artipisyal na pulo na ginawang taniman ng upang
madagdagan ang lupang sakahan ng mga tao.
2. Nagtatanim sila sa malambot na lupa gamit ang matulis na
kahoy bilang pangbungkal.
3. Mais ang kanilang pangunahing tanim. Nag-aalaga rin sila
ng mga pabo, aso, pato at gansa.
4. Dahil sila ay mga magsasaka, ang mga Aztec ay taimtim na
umaasa sa kalikasan at sinasamba ito bilang mga diyos.
Ang ilan sa mga mahahalagang diyos nila ay ang mga ss.
HUITZILOPOCHTLI (diyos ng araw)
TLALOC (diyos ng ulan)
QUETZALCOATL
5. Mahuhusay na inhenyero at tagapagpatayo ng mga
estruktura tulad ng kanal o aqueduct, mga dam, gayundin
ng Sistema ng irigasyo, liwasan at mga pamilihan.
Bumagsak ang Aztec dahil sa pagdating ng mga Espanyol sa
Mexico sa pamumuno ni Hernando Cortes. Inakala ni Montezuma II,
pinuno ng mga Aztec, na ang pagdating ng mga Espanyol ay ang
sinasabing pagbabalik ng kanilang diyos na si Quetzalcoatl dahil sa
mapuputing kaanyuan ng mga ito.
KABIHASNANG INCA
Isang pangkat ng mga taong naninirahan sa hilagang kanlurang bahagi
ng Lake Titicaca sa matabang lupain ng Lambak ng Cuzco.
INCA- nangangahulugang “imperyo”. Itinatag ni Manco Capac.
- Saklaw ng imperyong ito ang kasalukuyang lupain ng Peru,
Ecuador, Bolivia, at Argentina
CUSI YUPAGQUI O PACHAKUTI- pinatatag niya ang Inca sa pamamagitan ng
pagkakaroon ng isang sentralisadong estado.
TOPA YUPANQUI- pinalawig niya ang imperyo hanggang hilagang Argentina,
bahagi ng Bolivia, at Chile. Maging ang estado ng Chimor o Chimu na
pinakamatinding katunggali ng mga Inca sa baybayin ng Peru.
HUAYNA CAPAC- nasakop ng imperyo ang Ecuador
Bumagsak ang imperyong Inca dahil sa pagdating ng mga Espanyol sa
pamumuno ni Francisco Pizarro.
MGA KAHARIAN AT IMPERYO SA AFRICA
AFRICA- tinawag ito ng mga kanluranin na DARK CONTINENT dahil
hindi nila ito nagalugad kaagad.
- Ang pinakamainit at pinakamaulang bahagi ng Africa ay
yaong malapit sa equator
- Matatagpuan dito ang RAINFOREST o isang uri ng
kagubatan kung saan sagana ang ulan at ang mga puno ay
malalaki, matataas at may mayayabong na dahon
- Sudan,dito matatagpuan ang grassland, isang malawak
bukas na damuhan na may mga puno. Dito rin makikita
ang pinakamalawak at pinakamalaking disyerto sa Daigdig
ang SAHARA (Malaki pa sa Europe,hindi natitirahan
maliban sa mga OASIS)
ANG KALAKALANG TRANS-SAHARA
- Isang kalakalang umunlad sa pagitan ng Hilagang Africa at
Kanlurang Sudan, ang timog ng Sahara.
- Tinawag itong kalakalang Trans- Sahara dahil tinawid ng
mga nomadikong mangangalakal ang Sahara sa
pamamagitan ng CARAVAN, pangkat ng mga taong
magkakasamang naglalakbay.
MGA KABIHASNAN SA AFRICA
EGYPT- isa sa pinakaunang lunduyan ng kabihasnan sa daigdig.
AXUM (ETHIOPIA)- sentro ng kalakalan sa Silangang Africa 15
ANG AXUM BILANG SENTRO NG KALAKALAN
AXUM- kaharian na sentro ng kalakalan. Malawak ang pakikipagkalakalan
nito, ito ay may pormal na kasunduan ng kalakalan sa mga Greek. Mga
elepante, ivory (ngipin at pangil ng elepante), sungay ng rhinoceros,
pabango at pampalasa 0 rekado ang karaniwang kalakal sa Mediterranean
at Indian Ocean.
- Isang resulta ng kalakalang Axum ay ang pagtanggap nito ng
kristiyanismo. Naging opisyal na relihiyon ng kaharian ang
kristiyanismo noong 395 CE.
ANG IMPERYONG GHANA
GHANA- ang unang estadong naitatag sa kanlurang
Africa.Nagkaroon ito ng malaking pamilihan ng iba-ibang produkto
tulad ng ivory, ostrich, feather, ebony at ginto. Ang mga ito ay
ipinagpapalit ng mga katutubo sa asin, tanso, figs, dates, sandatang
yari sa bakal, katad at iba pang produktong wala sila.
- Ang pagkakaroon ng sapat na pagkain ay isang dahilan kung
bakit lumaki ang populasyon dito. Sagana rin ang tubig upang punan
ang pangangailangan sa mga kabahayan at sa irigasyon
ANG IMPERYONG MALI
- Mali ang tagapagmana ng Ghana. Nagsimula ang Mali sa
estado ng Kangaba, isa sa mahalagang outpost ng Imperyong Ghana.
Ang pag-akyat ng Mali sa kapangyarihan ay sinimulan ni SUNDIATA
KEITA.Sinalakay niya at winakasan ang kapangyarihan ng Imperyong
Ghana.
- Ang Imperyong Mali ay yumaman sa pamamagitan ng
kalakalan. Nang mamuno si MANSA MUSA higit pa niyang pinalawak
ang teritoryo ng imperyo.
- Naging bantog si MANSA MUSA sa pagpapahalaganf ibinigay
niya sa KARUNUNGAN. Nagpatayo siya ng mga MOSQUE o pook
dasalan ng mga Muslim. Ang GAO, TIMBUKTU, WALATA,at DJENNE
ang nagging sentro ng karunungan at pananampalataya.
ANG IMPERYONG SONGHAI
SONGHAI- simula pa noong ika-8 siglo,nakikipagkalakalan na sa mga
Berber. Maliban sa kalakalan, dala rin ng Berber ang
pananampalatayang Islam.
DIA KOSSOI- Hari ng Songhai,tinanggap niya ang Islam sa kanyang
kaharian.
Sinalakay at binihag ng Imperyong Mali ang Songhai subalit
lumitaw ang bagong dinastiya, ang SUNNI, na matagumpay binawi
ang kalayaan ng Songhai.
HARING SUNNI ALI- sa ilalim ng kanyang pamumuno,Ang Songhai ay
naging isang malaking imperyo. Hindi niya tinaggap ang Islam
sapagkat naniniwala siyang sapat na ang kanyang kapangyarihan at
suporta sa kaniya ng mga katutubong mangingisda at magsasaka.
Gayunpaman, iginalang at pinahalahan na rin niya ang mga
mangangalakal at iskolar na Muslim na nananahan sa loob ng kanyang
imperyo.
MIGRASYONG AUSTRONESIAN
PETER BELLWOOD- ayon sa kanyang teorya nagmula sa Timog China
ang mga Austronesian. Sa hangaring makahanap ng mga bagong
teritoryo na magsasaka, umalis sila ng China at nandayuhan simula
noong 4000 BCE. Tumungo sila sa mga lugar na kilala ngayon bilang
TAIWAN, PILIPINAS, MALAYSIA, BRUNIE AT INDONESIA.
ANG MGA PULO SA PACIFIC
Ang mga pulo sa Pacific Islands ay nahahati sa tatlong malalaking
pangkat- POLYNESIA, MICRONESIA AT MELANESIA.
16
POLYNESIA (MARAMING ISLA)
Ang Polynesia ay matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng Pacific
Ocean na nasa silangan ng Melanesia at Micronesia.
- Ang Polynesia ay binubuo ng NEW ZEALAND, EASTER
ISLAND, HAWAII, TUVALU, WALLIS AT FUTUNA, TONGA,
SAMOA, AMERICAN SAMOA, NIUE, COOK ISLANDS,
FRENCH POLYNESIA, AUSRAL ISLANDS, SOCIETY ISLANDS,
TUAMOTU, MARQUESAS AT PITCAIRN.
- Umaabot hanggang 30 pamilya ang bawat pamayanan
dito. TOHUA (tanghalan ng ritwal at pagpupulong)ang
sentro ang pamayanan kadalasang nasa gilid ng mga
bundok.
- Ang pangunahing kabuhayan dito ay pagsasaka at
pangingisda. Ang karaniwang tanim nila ay TARO, YAM O
UBE, BREADFRUIT, SAGING,TUBO, AT NIYOG. Sa
pangingisda naman nakakakuha sila ng TUNA, HIPON,
OCTOPUS AT PATING.
- Naniniwala sila sa MANA, na nangangahulugang “BISA” o
“LAKAS”.
TAPU---MGA BATAS NA DAPAT SUNDIN UPANG HINDI MAWALA
ANG MANA
1. Bawal pumasok sa isang banal na lugar ang pangkaraniwang
tao.
2. Ang mga sinaunang kababaihang Marquesa ay hindi maaaring
sumakay sa Bangka sapagkat malalapastangan niya ang
Bangka na may angking Mana.
3. Bawal makipaghalubilo sa mga babae ang mga lalaking
naghahanda para sa labanan. Sila ay dapat nakabukod.
“KAMATAYAN ANG PINAKAMABIGAT NA KAPARUSAN SA MGA
LALABAG SA TAPU”
MICRONESIA (MALILIIT NA ISLA)
Ang maliliit na pulo at atoll ng Micronesia ay matatagpuan sa hilaga
ng Melanesia.
- Ang Micronesia ay binubuo ng CAROLINE ISLANDS,
MARIANAS ISLANDS, MARSHALL ISLANDS, GILBERT
ISLANDS (KIRIBATI) AT NAURU.
- Ang mga sinaunang pamayanan dito ay matatagpuan
malapi sa lawa o dagat-dagatan upang madali para sa mga
tao ang lumabas at maglayag sa karagatan.
- Itinatag nila ang kanilang mga pamayanan sa bahaging
hindi gaanong tinatamaan ng bagyo o malalakas na ihip ng
hangin.
- Pangingisda at Pagsasaka ang pangunahing kabuhayan ng
mga Micronesian. Nagtatani sila ng TARO, BREADFRUIT,
NIYOG AT PANDAN. Sagana ang mga ito sa ASUKAL AT
STARCH na maaaring gawing HARINA.
- May kaalaman sa paggawa ng simpleng palayok ang mga
lipunan ng Marianas, Palau at Yap.
- ANIMISMO ang sinaunang relihiyon ng mga Micronesian.
Ang mga rituwal para sa mga makapangyarihang diyos ay
kinapapalooban ng pag-aalay ng unang ani.
MELANESIA (MAITIM)
- Ang Melanesia ay matatagpuan sa hilaga at silangang
baybay-dagat ng Australia.
- Ito ay kasalukuyang binubuo ng NEW GUINEA, BISMARCK
ARCHIPELAGO, PAPUA NEW GUINEA, SOLOMON
ISLANDS, VANUATU (dating New Hebrides), NEW
CALEDONIA AT FIJI ISLANDS.
- Pinamumunuan ito ng mga mandirigma. Tagumpay sa
digmaan ang pangkaraniwang batayan ng pagpili sa
pinuno.
17
- Sa maraming grupong PAPUAN, ang kultura ay hinubog ng
mga alituntunin ng mga mandirigma tulad ng
KATAPANGAN, KARAHASAN, PAGHIHIGANTI AT
KARANGALAN
- Taro at Yam ang pangunahing sinasaka sa Melanesia.
Nagtatanim din dito ng Pandan at sago palm na
pinagkukunan ng sago.
- Pangingisda, pag-aalaga ng baboy at pangangaso ng mga
marsupial at ibon ang iba pang kabuhayan dito.
- Naniniwala sila sa ANIMISM ang mga sinaunang
Melanesian. Ipinababatid ng diyos ng kalikasan ang mga
kaganapan tulad ng tagumpay sa labanan, sakuna,
kamatayan o pag-unlad ng kabuhayan.

18
ARALIN 3
ANG DAIGDIG SA PANAHON NG TRANSISYON: MGA
PANGYAYARING NAGBIGAY-DAAN SA PAG-USBONG NG
EUROPE SA PANAHONG MEDIEVAL
MGA SALIK NA NAKATULONG SA PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN
NG KAPAPAHAN
1. Pagbagsak ng Imperyong Roman na siyang nagbunsod sa
kapangyarihan ng kapapahan
2. Matatag at mabisang organisasyon ng simbahan
3. Uri ng pamumuno sa Simbahan
4. Pamumuno ng mga Monghe
PAGBAGSAK NG IPERYONG ROMAN
Tinukoy ni SILVIAN, isang pari, na kalooban ng mga Roman ang
bunga ng kanilang mga kasamaan. Ang mga kayamanang umagos
papasok sa Rome ang naging sanhi ng palasak na kabulukan sa
pamahalaan ng imperyo. Sa walang tigil pagsasamantala sa tungkulin
ng mga umuugit ng pamahalaan, nahati ang lipunan sa dalawang
panig ang pinakamaliit na bahagi ng lipunan na binubuo ng
mayayaman at malalakas na pinuno sa pamahalaan at nakararaming
maliit na mamamayan.
Lubhang nakapagpahina ang kabulukan sa pamahalaan at ang
kahabag-habag na kalagayan ng pamumuhay ng mga karaniwang tao
sa katayuan ng Imperyong Roman. Tuluyang bumagsak ang
Imperyong Romano sa kamay ng mga Barbaro noong 476 BCE.
Sa kabutihang palad, ang SIMBAHANG KRISTIYANO, na
tanging institusyong hindi pinakialaman ng mga Barbaro. Ang
nangalaga sa mga pangangailangan ng mga tao. Sa kawalan ng pag-
asang maibalik ang dating lakas-militar at kasaganaang material ng
imperyo, bumaling ang mamamayan sa Simbahang katoliko sa
pamumuno at kaligtasan.
MATATAG AT MABISANG ORGANISASYON NG SIMBAHAN
Noong mga unang taon ng KRISTIYANISMO, karaniwang tao
lamang ang mga pinuno ng Simbahan na nakilala bilang mga
PRESBYTER na pinili ng mga mamamayan. Mula sa mga ordinaryong
taong ito lumitaw ang mga PARI at HIRARKIYA.
DIYOSESIS ang kongregasyon ng mga Kristiyano sa bawat ungsod
na pinamumunuan ng OBISPO. Nasa ilalim ng Obispo ang maraming
pari sa kanilang pamumuno.
Sa ilalim ng pamumuno at pamamahala ng Obispo, hindi lamang
mga gawaing espirituwal ang pinangangalagaan ng mga pari, kundi
pangasiwaan din nila ang gawaing pangkabuhayan, pang-edukasyon
at pangkawanggawa ng Simbahan. Siya rin ang namamahala sa
pagpapanatili ng kaayusan at katarungan sa lungsod at iba pang
mga nasasakupan.
ARSOBISPO, mga Obispo na nakatira sa malalaking lungsod na
nagging unang sentro ng Kristiyanismo. May kapangyarihan sila sa
mga Obispo ng ilang karatig na malilit na lungsod.
PAPA, ang Obispo ng Rome, ang kinikilalang katas- taasang pinuno
ng Simbahang Katoliko sa kanlurang Europe. Pinipili ang mga Papa ng
Kolehiyo ng mga KARDINAL sa pamamagitan ng palakpakan lamang,
depende kung sino ang gusto ng matatandang cardinal.
Ang PAPA ay tumutukoy sa tungkulin, panahon ng panunungkulan,
at kapangyarihang panrelihiyon ng Papa bilang pinuno ng Simbahang
Katoliko, gayundin ang kapangyarihang pampolitika bilang pinuno ng
estado ng VATICAN.
Ang POPE ay nangangahulugang AMA, na nagmula sa salitang latin
na “PAPA”.
19
URI NG PAMUMUNO SA SIMBAHAN
CONSTANTINE THE GREAT
- Pinagbuklod niya ang lahat ng mga Kristiyano sa buong
Imperyo ng Rome
- Pinalakas niya ang kapapahan sa pamamagitan ng Konseho
ng Constantinople. Sa kapulungang ito,pinag-uri-uri ng
mga Obispo ang ibang malalaking lungsod sa buong
Imperyo. Pinili ang Rome bilang pangunahing Diyosesis
dahil dito kinilala ang Obispo ng Rome bilang
pinakamataas na pinuno ng Simbahang Katoliko.
PAPA LEO THE GREAT
- Binigyang diin niya ang PETRINE DOCTRINE, ang
doktrinang nagsasabing ang Obispo ng Rome, bilang
tagapagmana ni SAN PEDRO ang tunay na pinuno ng
Kristiyanismo.
- Sa kanyang mungkahi, ang Emperador sa Kanlurang
Europe ang nag-utos na kilalanin ang kapangyarihan ng
Obispo ng Rome bilang pinakamataas na pinuno ng
simbahan.
- Kinilala sa kanlurang Europe ang kapangyarihan ng Santo
papa maliban sa Silangang Europe na hanggang ngayon ay
hindi kinikilala ang Papa ng Rome.
PAPA GREGORY I
- Inukol niya ang kaniyang buong kakayahan at pagsisikap sa
paglilingkod bilang pinuno ng lungsod at patnubay ng
simbahan sa buong kanlurang Europe.
- Natamo niya ang sukdulan ng tagumpay nang magawa
niyang sumampalataya ang iba-ibang mga barbarong tribo
at lumaganap ang kristiyanismo sa malalayong lugar sa
kanlurang Europe.
- CONSTANTINE THE GREAT
PAPA GREGORY VII
- Sa kanyang pamumuno naganap ang labanan ng
kapangyarihang sekulat at eklesyastikal ukol sa POWER OF
INVESTITURE o sa karapatang magkaloob ng tungkulin sa
mga tauhan ng Simbahan noong kapanahunan ni Haring
Henry IV ng Germany.
- INVESTITURE isang seremonya kung saan ang isang
simbolo sa pamumunong secular katulad ng hari ay
pinagkakalooban ng mga simbolo sa pamumuno katulad
ng singsing sa obispong kanyang hinirang bilang pinuno ng
simbahan.
- Sa kanyang pamumuno , tinanggal niya ang karapatan ng
mga pinunong secular na magkaloob ng kapangyarihan sa
pinuno ng simbahan.
PAMUMUNO NG MGA MONGHE
MONGHE- isang pangkat ng mga pari na tumalikod sa
makamundong pamumuhay ay naninirahan sa mga
monastery upang mamuhay sa panalangin at sariling
disiplina.
- Sila ang regular na kasapi ng mga pari at itinituring
na higit na matapat kaysa mga mga paring secular.
- Tuwirang nasa ilalim lamang ng control at
pangangasiwa ng Abbot at Papa.
MGA GAWAIN NG MGA MONGHE
- Nagtitiyaga sila sa pag-iingat ng karunungang klasikal ng
mga sinaunang Griyego at Roman.
- Ang lahat ng mga libro sa monastery na kanilang iniingatan
ay matiyaga nilang isinusulat muli sa mga sadyang yari sa
balat ng hayop.
20
ANG HOLY ROMAN EMPIRE
CHARLES MARTEL- isa sa mga mayor ng palasyo,nagsikap na pag-
isahin ang France. Tinalo niya ang mga mananalakay na Muslim. Mula
noon hindi na tinangka pang sakuping muli ang Kanlurang Europe.
PEPIN THE SHORT- Anak ni Charles Martel, ang unang hinirang na
hari ng France.
CHARLEMAGNE O CHARLES THE GREAT- anak ni Pepin the Short, isa
sa pinakamahusay na hari sa Medieval Period. Sa gulang na 40, kinuha
niya si ALCUIN, pinakamahusay na iskolar ng panahon upang
magpaturo sa iba-ibang wika.
- Inanyayahan din niya ang iba’t ibang iskolar sa Europe
upang turuan at sanayin ang mga pari at opisyal ng
pamahalaan.
- Sinakop niya Lombard, Muslim, Bavarian, at Saxon at
ginawang mga Kristiyano.
- Noong kapaskuhan ng taong 800, kinoronahan siya bilang
EMPERADOR ng BANAL NA IMPERYONG ROMANO. Ang
imperyong bumuhay muli sa Imperyong Roman.
- Namayani ang pinagsama-samang element ng
Kristiyanismo, German, at Roman sa Kabihasnang
Medieval
LOUIS THE RELIGIOUS- siya ang humalili kay Charlemagne, hindi siya
nagtagumpay na mapanatili ang imperyo dahil sa paglaban ng mga
maharlika. Nang siya namatay nahati sa tatlo niyang anak ang
imperyo sa pamamagitan ng KASUNDUAN NG VERDUN noog 841.
CHARLES THE BALD- France
LOUIS THE GERMAN- Germany
LOTHAIR- Italy
“Dahil sa pagkakawatak-watak ng imperyo, nawalan ng
kapangyarihan ang mga haring Carolingian sa mga maharlika at
nagsimula na naman ang paglusob ng mga Viking, Magyar, at
Muslim.”
“NAMAYANI SA EUROPE ANG MGA MAHARLIKA AT HUMINA ANG
MGA HARI. NAGSIMULA ANG ISANG , SISTEMATIKONG SOSYO-
EKONOMIKO ,POLITIKO AT MILITARI-------- PIYUDALISMO
ANG PIYUDALISMO
LUPA- ang pinakamahalagang anyo ng kayamanan sa Europe sa
panahon ng Piyudalismo.
HARI- isang Lord o Panginoong may lupa. Ang iba pang tawag sa
kanya ay LIEGE O SUZERAIN.
NOBILITY O DUGONG BUGHAW- dahil hindi kayang ipagtanggol ng
Hari ang lahat ng kanyang lupain, sa mga Noble o dugong bughaw
niya ipinamamahagi ang kanyang mga lupain.
VASSAL- Ang tawag sa Noble o dugong bughaw na tumatanggap ng
lupa mula sa Hari.
- Isa rin siyang Lord dahil siya ay may-ari ng lupa. Maaari rin
siyang magkaroon ng Vassal na mula sa mga Dugong
Bughaw.
FIEF- ang tawag sa lupang ipinagkakaloob o ibinibigay sa isang Vassal.
HOMAGE- isang seremonya kung saan inilalagay ng VASSAL ang
kanyang kamay sa pagitan ng mga kamay ng LORD at nangangako rito
ng kanyang katapatan.
INVESTITURE- seremonya kung saan binibigyan ng LORD ang VASSAL
FIEF.Ang tawag sa sumpang ito ay OATH OF FEALTY.
21
 - Kapag isinasagawa ang Oath of Fealty sa isa’t isa,
gagampanan na nila ang mga tungkuling nakapaloob sa
kasunduan.
Tungkulin ng LORD
1. na suportahan ang pangangailangan ng VASSAL sa
pamamagitan ng pagkakaloob ng FIEF.
2. Tungkulin din niyang ipagtanggol ang kanyang VASSAL
laban sa mananalakay o masasamang loob
3. Tungkulin niyang maglapat ng nararapat na katarungan sa
lahat ng mga alitan
Tungkulin ng VASSAL
1. Tungkulin niyang magbigay ng ng ilang kaukulang
serbisyong military
2. Magbigay ng ilang kaukulang pagbabayad tulad ng
RANSOM o pantubos kung mabihag ang Lord sa digmaan.
3. Tumulong sa paghahanap ng sapat na salapi para sa
DOWRY ng panganay na dalaga ng Lord at para sa gastusin
ng seremonya ng pagiging KNIGHT ng panganay na lalaki
ng Lord.
KNIGHT- isang mandirigmang nakasakay sa kabayo at
nanumpa ng katapatan sa kanyang Lord.
ANG PAGTATAG NG PIYUDALISMO
-nag-ugat sa paghahati-hati ng Banal na Imperyo ni CHARLEMAGNE
batay sa Kasunduan sa Verdum. Mahihinang tagapamahala ang mga
tagapagmana ni Charlemagne kaya ang mga opisyal ng pamahalaan at
mga may-ari ng lupain ay humiwalay sa pamumuno ng Hari.
-Ang mga KONDE O DUKE ang nagpapatakbo ng mga local na
pamahalaan. Sa sitwasyong ito pinasok sila ng mga barbarong
Vikings,Magyar at mga Muslim.
- VIKINGS, kilala rin sa tawag na NORMANS, nabigyan sila ng lupain sa
bandang France kapalit ng pagtaggap nila ng Kristiyanismo. Ang
lupaing napaasakanila ay kilala ngayon sa tawag na NORMANDY.
“Ang madalas na pagsalakay ng mga barbaro ay nagdulot ng ligalig
sa mga mamamayan ng Europe. Dahil dito, hinangad nila ang
pagkakaroon ng proteksiyon kaya naitatag ang sistemang
Piyudalismo.”
- KABALYERO O KNIGHTHOOD, isang magandang alaala ng
Piyudalismo. Kinapapalooban ito ng Kodigo ng kagandahang asal
ng mga kabalyero (chivalry) ng KATAPANGAN, KAHINAHUNAN,
PAGIGING MARANGAL AT MAGINOO LALO NA SA KAIBIGAN.
NAIPALAGANAP RIN ANG SALOOBING KRISTIYANO TULAD NG
PAGTATANGGOL SA NAAPI AT PAGGALANG SA MGA KABABAIHAN.
Banal at isang propesyon na pinagpala ng Simbahan ang pagiging
kabalyero.
LIPUNAN SA PANAHONG PIYUDALISMO
Nahahati sa tatlong pangkat ang lipunang Europe sa Panahong
piyudalismo- PARI, KABALYERO o maharlikang sundalo at mga
ALIPIN(Serf)
MGA PARI- Hindi itinuturing ang mga pari na natatanging sector ng
lipunan sapagkat hindi namama ang kanilang posisyon dahil hindi sila
maaaring mag-asawa.Maaaring manggaling ang mga pari sa hanay ng
maharlika, manggagawa at mga alipin.
MGA KABALYERO- Ang mga kabalyero ang unang uri ng mga
maharlika, tulad ng mga panginoon ng lupa, na maaaring magpamana
ng kanilang lupain.
MGA SERF- binunuo ng masa tao noong Medieval Period. Nananatili
silang nakatali sa lupang kanailang sinasaka. Kaawa-awa ang buhay
nila. Nakatira sila sa maliit at maruming silid na maaaring tirahan
lamang ng hayop ngayon.Napipilita silang magtrabaho sa bukid ng
kanilang panginoon nang walang bayad. Wala silang pagkakataon na
umangat sa susunod na antas ng lipunan tulad ng maharlika at
malayang tao. Makakapag-asawa lamang sila kapag may pahintulot
ang kanilang mga panginoon. Lahat ng kanyang gamit pati na ang
kanyang mga anak ay itinuturing na pag-aari ng panginoon.
PAGSASAKA: BATAYAN NG SISTEMANG MANOR
SISTEMANG MANOR- Ang sentro ng lipunan at ekonomiya ng mga
tao na nakatira dito. Ito maihahalintulad sa isang pamayanan (Village)
kung saan ang mga naninirahan dito ay umaasa ng kanilang
ikabubuhay sa pagsasaka sa Manor.
- Sa kabilang dako ang kanilang panginoon ay umaasa sa kita
ng pagsasaka sa Manor na kanyang magiging kayamanan.
- Ang KASTILYO ng Panginoong Piyudal ang pinakapusod ng
isang Manor. Maaari ring ang bahay ng sa Manor ay isang
malaking nababakurang gusali o kaya ay palasyo.
- Ang lupain sa loob ng Manor ay nahahati ayon sa
paggagamitan nito. Nandiyanang Kamalig, kiskisan,
panaderya, at kuwadra ng panginoon. Mayroon ding
simbahan, pandayan at pastulan
PAGLAGO NG MGA BAYAN
- Ang paglakas ng kalakalan ay naging malaking tulong sa paglago ng
mga bayan. Nagkaroon ng pagbabago sa agrikultura bunsod
ngpagtuklas ng bagong teknolohiya at bagong pamamaraan sa
pagtatanim. Bunga nito, tumaas ang ani kaya nagkaroon ng
magandang uri ng pamumuhay ang mga tao. Nakatulong din ang
pagsasaayos ng mga kalsada upang mapadali ang pagdala at pagbili
ng mga produktong agricultural.
PAGGGAMIT NG SALAPI
BARTER- palitan ng produkto. Nagaganap lamang bawat lingo sa
malalawak na lugar malapit sa palasyo o simbahan.
PERYA- sa paglawak ng kalalakalan kung saan maraming lugar na ang
sumali, naisip ng mga panginoong piyudal na magtatag ng taunang
perya. Dito sa peryang ito nagkatagpo ang mga mangangalakal. Sa
PERYANG ito kumikita ang panginoong piyudal dahil siya ay naniningil
ng buwis at multa rito.
- Sa PERYA nakita ang paggamit ng SALAPI ngunit iba-
iba ang kanilang SALAPING BARYA. Dahil dito, nagsulputan ang
mga namamalit ng salapi (MONEY CHANGER), na sa maliit na
halaga ay namamalit ng iba-ibang barya.Ang salaping ito ay
ipinautang din nang may tubo.
- Ang isang mangangalakal ay maaari ring magdeposito
ng salapi sa isang lungsod at bibigyan ng RESIBO. Ang
DINEPOSITO niya ay maaari niyang kolektahin sa ibang
lungsod. Sa ganitong paraan nagging ligtas ang paglipat ng
salapi.
- Ang sistemang ito ng PAGPAPAUTANG at
PAGBABANGKO ay nalinang sa HILAGANG ITALYA. Ang
paggamit ng PERA ay nakatulong sa paglalapit ng mga tao
buhat sa iba-ibang lugar.
PAGLITAW NG BURGIS
Sa pag-unlad ng kalakalan at industriya at paglawak ng mga bayan,
isang makapangyarihang uri ng tao ang lumitaw. Sila ang mga BURGIS
(MEN OF BURG O BURGERS O BOURGEOISIE)- Ang interes ng
pangkat na ito ay nasa KALAKALAN.
NEGOSYANTE AT BANGKERO- Sila ang mataas na uri ng Bourgeoisie
- Mababa ang pagtingin sa kanila ng mga Panginoong
Piyudal dahil sila ay mga bagong yaman lamang. Subalit
ang mga Burgis ay patuloy na umiral,sila ang nagtaguyod
ng sining at nakalinang ng sariling uri ng
PAGKAMAHARLIKA.