ERLAZIOAK ETA FUNTZIOAK

Erlazioak eta funtzioak 1. Erlazio bitarrak.

1.1. Definizioak.
1.2. Ordena erlazioak.
Irakasgaia: Matematika Diskretua 1.3. Baliokidetasun erlazioak.
Titulazioa: Informatikaren Ingeniaritzako Gradua 1.4. n moduluko kongruentzia.
Informatika fakultatea 2. Funtzioak.
Donostia 2.1. Definizioak.
2.2. Azpimultzoen irudi eta aurreirudiak.
2.3. Funtzio motak.
2.4. Alderantzizko funtzioa.
2.5. Funtzioen konposaketa.

1 2

1. Erlazio bitarrak Erlazioen propietateak

1.1. Definizioak

A multzoaren gaineko R erlazioa emanik,

Definizioa (Erlazio bitarra)
• R bihurkorra: ∀x ∈ A xRx
A multzoa emanik, A-ren gaineko erlazio bitarra A × A-ko parte
• R simetrikoa:
den edozein R azpimultzo da, hau da, R ⊆ A × A.
Baldin (a, b) ∈ R: a elementua b-rekin erlazionatuta dagoela ∀x, y ∈ A xRy ⇒ y Rx
esango dugu, a Rb.
• R antisimetrikoa:
Definizioa (Biderkadura kartesiarra)
A eta B multzoen biderkadura kartesiarra (x, y ) bikote ordenatuen ∀x, y ∈ A xRy ∧ y Rx ⇒ x = y
multzoa da, non
• R iragankorra:
A × B := {(x, y ) : x ∈ A, y ∈ B}
∀x, y , z ∈ A xRy ∧ y Rz ⇒ xRz
Ez nahastu: (a, b) 6= (b, a), {a, b} = {b, a}

3 4
 1.2 Ordena erlazioak 1.3. Baliokidetasun erlazioak

Definizioa (Ordena erlazioa)

Definizioa (Baliokidetasun erlazioa)
A multzoaren gaineko R erlazioa ordena erlazioa da baldin
bihurkorra, antisimetrikoa eta iragankorra bada. A multzoaren gaineko R erlazioa emanik, R baliokidetasun
erlazioa da baldin bihurkorra, simetrikoa eta iragankorra bada.

A multzoaren gaineko R ordena erlazioa emanik,

Izan bitez A multzoaren gaineko R baliokidetasun erlazioa eta
• R ordena erlazio totala dela esango dugu baldin:
a ∈ A elementua. a-ren baliokidetasun klasea honako azpimultzoa
da:
∀x, y ∈ A xRy ∨ y Rx
[a] := {x ∈ A : xRa}
• Bestela, R ordena erlazio partziala dela esango dugu.

5 6

Baliokidetasun erlazioak Multzo baten partizioa

Teorema
Izan bedi A-ko R baliokidetasun erlazioa, A multzoaren partizioa: A-ren azpimultzo ez-hutsen familia bat da,
1. (∀x ∈ A) x ∈ [x] non azpimultzo hauek elkarren artean disjuntuak diren eta guztien
2. (∀x, y ∈ A) xRy ⇔ [x] = [y ] bildura A den.
3. (∀x, y ∈ A) [x] 6= [y ] ⇒ [x] ∩ [y ] = ∅ P = {Ai : i ∈ I } (I : indize multzoa)
S
4. x∈A [x] = A
• (∀i ∈ I ) ∅=
6 Ai ⊆ A azpimultzo ez-hutsak.
A multzoaren gaineko R baliokidetasun erlazio batek sortutako
baliokidetasun klase guztien bildumak A-ren partizio bat osatzen • (∀i , j ∈ I ) Ai 6= Aj ⇒ Ai ∩ Aj = ∅
S
dute; A-ren zatidura multzoa. • i ∈I Ai = A.

A/R = {[x] : x ∈ A} Ai : partizioaren klaseak.

[a]-ren ordezkaria: [a]-ko edozein elementu.

7 8
1.4. Modulu finituko osokoak. n moduluko kongruentzia
n moduluko kongruentziak sortutako klaseak kalkulatzeko: x ∈ Z
izanik, x osokoa n ∈ Z -rekin zatituz, x = qn + r , [x] klasearen
Izan bedi n ∈ Z osokoa, n > 1 izanik. a, b ∈ Z osokoak
ordezkari bat lortzen da: r hondarra, 0 ≤ r < n. Horrela,
kongruenteak modulu n direla esango dugu, a ≡ b (mod n), baldin
x ≡ r (mod n).
n | a − b, hau da,
[x] = [r ] = {r + kn : k ∈ Z } =
∃k ∈ Z / a = b + kn.
= {. . . , r − 2n, r − n, r , r + n, r + 2n, . . .} =
n osokoak (a − b) zatitzen duela esaten da.
= {y ∈ Z : r izanik y eta n arteko zatiketaren hond.}
Teorema n klase ditugu, hondar posibleak adina. n moduluko kongruentziari
Izan bedi n ∈ Z , n > 1. n moduluko kongruentzia Z -ren gaineko dagokion Z -ren partizioa:
baliokidetasun erlazioa da.
Z n = {[0], [1], · · · , [n − 1]}
Osokoen partizioa: Z n = {[x] : x ∈ Z }

9 10

2. Funtzioak Funtzioak
2.1. Definizioak

Definizioa (Funtzioa) f eta g bi funtzio berdinak dira (f = g ) baldin,

A eta B multzoak emanik, A-tik B-rako f funtzioa edo aplikazioa 1. A iturburu multzo berbera badute.
A-ko elementu bakoitzari B-ko elementu bat, eta bakarra, elkartzen 2. B helburu multzo berbera badute.
dion legea da.
3. (∀x ∈ A) f (x) = g (x).
f : A −→ B
f
A −→ B A multzoa emanik, A multzoaren gaineko identitate funtzioa: idA ,
1A
f funtzioaren iturburu multzoa: A, helburu multzoa: B. idA : A −→ A
Baldin a ∈ A elementuari f funtzioak b ∈ B elementua elkartzen funtzioa da non idA (x) = x betetzen den ∀x ∈ A.
badio: a-ren irudia b da eta a elementua b-ren aurreirudi bat.
(f (a) = b , a 7−→ b).

11 12
 2.2. Azpimultzoen irudi eta aurreirudiak 2.3. Funtzio-motak
• f : A −→ B funtzioa suprajektiboa da baldin B-ko elementu
• Izan bitez f : A −→ B eta A1 ⊆ A azpimultzoa. f -ren bidezko orok aurreirudirik badu (Imf = B).
A1 -en irudia, A1 -eko elementuen f -ren bidezko irudiek osatzen
duten multzoa da. f (A1 ) := {f (x) : x ∈ A1 } ∀y ∈ B ∃x ∈ A / f (x) = y
f (A1 ) ⊆ B. Akordioa: f (∅) := ∅.
• f : A −→ B funtzioa injektiboa da baldin B-ko elementu
bakoitza gehienez behin agertzen bada A-ko elementu baten
• f : A −→ B funtzioa izanik, f -ren irudi multzoa, Imf := f (A),
irudi moduan, hau da,
honela definitzen da. Imf := {f (x) : x ∈ A}
(∀x1 , x2 ∈ A) x1 6= x2 =⇒ f (x1 ) 6= f (x2 )
• Izan bitez f : A −→ B eta B1 ⊆ B azpimultzoa. B1 -en f
funtzioaren bidezko aurreirudia, honela definitzen da: irudia beste era batera esanda,
B1 multzoan duten A-ko elementuek osatutako multzoa.
f ← (B1 ) := {x : x ∈ A eta f (x) ∈ B1 } (∀x1 , x2 ∈ A) f (x1 ) = f (x2 ) =⇒ x1 = x2
f ← (B1 ) ⊆ A. Akordioa: f ← (∅) := ∅. • f : A −→ B funtzioa bijektiboa da baldin injektiboa eta
suprajektiboa bada.
13 14

Funtzio-motak, 2.4. Alderantzizko funtzioa 2.5. Funtzioen konposaketa

Teorema
Izan bedi f : A −→ B funtzioa, A eta B multzo finituak izanik eta
| A |=| B |, f suprajektiboa ⇐⇒ f injektiboa Definizioa (Funtzioen konposaketa)
Izan bitez f : A −→ B eta g : B −→ C funtzioak. f eta g -ren
Definizioa (Alderantzizko funtzioa) funtzio konposatua honela definitzen da:
Izan bedi f : A −→ B funtzio bijektiboa,
∀y ∈ B ∃|x ∈ A / f (x) = y . g ◦ f : A −→ C
f -ren alderantzizko funtzioa honela definitzen da.
non (g ◦ f )(x) = g (f (x)), x ∈ A izanik.
f −1 : B −→ A
f g
g ◦ f : A −→ B −→ C
y −→ x x 7−→ f (x) 7−→ g (f (x))
f suprajektiboa denez, ∃x eta injektiboa ere badenez, x bakarra
da. Hortaz, f −1 funtzioa da.
f −1 funtzioa ere bijektiboa da, eta (f −1 )−1 = f .

15 16
 Funtzioen konposaketa. Propietateak Funtzioen konposaketa. Propietateak
4. Izan bitez f : A −→ B eta g : B −→ C ,
Funtzioen konposaketa, oro har, ez da trukakorra. Elkarkorra bada.
Funtzio konposaketaren propietateak: f , g injektiboak =⇒ g ◦ f injektiboa
1. Izan bitez f : A −→ B, g : B −→ C eta h : C −→ D,
5. Izan bitez f : A −→ B eta g : B −→ C ,
h ◦ (g ◦ f ) = (h ◦ g ) ◦ f = h ◦ g ◦ f
f , g suprajektiboak =⇒ g ◦ f suprajektiboa
2. f : A −→ B funtzioa emanik,
6. Izan bitez f : A −→ B eta g : B −→ C ,
f ◦ idA = f idB ◦ f = f
f , g bijektiboak =⇒ g ◦ f bijektiboa
3. Izan bedi f : A −→ B funtzio bijektiboa,
7. Izan bitez f : A −→ B eta g : B −→ C bijektiboak (ondorioz
f −1
◦ f = idA f ◦f −1
= idB g ◦ f bijektiboa)

(g ◦ f )−1 = f −1 ◦ g −1

17 18