3. GAIA: BI ALDAGAIKO FUNTZIOAK OPTIMIZATZEA.

3.1. Funtzio baten muturrak. Mutur lokalen baldintza beharrezkoak.

Baldintza nahikoak.

3.2. Mutur lokal baldintzatua. Lagrange-ren metodoa.

3.3. Multzo batekiko muturrak.

3.1. Funtzio baten muturrak. Mutur lokalen existentziarako baldintza
beharrezkoak. Mutur lokalen existentziarako baldintza nahikoak

3.1.1. Funtzio baten muturrak

Definizioak

Bola irekia:

(x0, y0) R2 zentroko eta r > 0 erradioko bola irekia honela adierazten da:

B[(x0, y0), r] = {(x,y) R2 / d[(x,y), (x0, y0)]< r } =

= {(x,y) R2 / (x-x0)2+(y-y0)2< r2 }
 Definizioak

Izan bedi f:DR2→R funtzioa, non D funtzioaren definizio-eremua eta

(x0,y0) D baitira.
f funtzioak (x0,y0) puntuan maximo lokala lortzen du:
  >0 / f(x0,y0)  f(x,y)  (x,y) B[(x0,y0), ]  D
f funtzioak (x0,y0) puntuan minimo lokala lortzen du:
  >0 / f(x0,y0)  f(x,y)  (x,y) B[(x0,y0), ]  D
f funtzioak (x0,y0) puntuan maximo lokal hertsia lortzen du:
  >0 / f(x0,y0) > f(x,y)  (x,y) B[(x0,y0), ]  D
f funtzioak (x0,y0) puntuan minimo lokal hertsia lortzen du:
  >0 / f(x0,y0) < f(x,y)  (x,y) B[(x0,y0), ]  D
f funtzioak (x0,y0) puntuan maximo globala lortzen du:
f(x0,y0)  f(x,y)  (x,y) D
f funtzioak (x0,y0) puntuan minimo globala lortzen du:
f(x0,y0)  f(x,y)  (x,y) D
f funtzioak (x0,y0) puntuan maximo global hertsia lortzen du:
f(x0,y0) > f(x,y)  (x,y) D
f funtzioak (x0,y0) puntuan minimo global hertsia lortzen du:
f(x0,y0) < f(x,y)  (x,y) D
3.1.2. Mutur lokalen existentziarako baldintza beharrezkoak

Izan bedi f:DR2→R funtzioa deribagarria (x0,y0) puntuan non D

funtzioaren definizio-eremua eta (x0,y0) int(D) baitira.
f funtzioak maximo edo minimo lokala lortzeko (x0,y0) puntuan, baldintza
beharrezkoa da lehen mailako deribatu partzialak (x0,y0) puntuan zero izatea
da. Hots, f-k maximo edo minimo lokala (x0,y0) lortzeko, ezinbestekoa da
honako hau: fx(x0,y0)= 0 eta fy(x0,y0)= 0.
Baina gerta daiteke fx(x0,y0)= 0 eta fy(x0,y0)= 0 izatea eta ez egotea ez
maximorik ez minimorik (x0,y0) puntuan, honako adibide honetan ikusten den
bezala:

Adibidea

Izan bedi honako funtzio hau: f(x,y)= xy

f-ren lehen mailako deribatu partzialak (0,0) puntuan zero dira. Baina funtzioak
(0,0) puntuan ez du lortzen ez maximorik ez minimorik. Izan ere, funtzio hori
zero da koordenatu-jatorrian, baina puntu horren inguruan funtzioak balio
positiboak eta balio negatiboak hartzen ditu. Beraz, (0,0) puntuan funtzioak ez
du lortzen ez maximo lokalik ez minimo lokalik.

Funtzioa deribagarria denean, muturren kokapena zehazteko baldintza nahikoa

ere aztertu behar dugu.
Ezar ditzagun bi aldagaiko funtzioetan mutur lokalak existitzeko baldintza
nahikoak.

3.1.3. Mutur lokalen existentziarako baldintza nahikoak

Izan bedi f:DR2→R funtzioa, non f deribagarria B((x0,y0), r)-n .

f funtzioaren hessiarra (x0,y0) puntuan esaten zaio honako determinante
honi:

f xx ( x 0 , y 0 ) f xy ( x 0 , y 0 )
Hf ( x0 , y 0 ) 
f yx ( x 0 , y 0 ) f yy ( x 0 , y 0 )
f funtzioak lehen mailako eta bigarren mailako deribatu partzial jarraituak baditu
(x0,y0) puntuaren ingurune batean, non fx(x0,y0)= 0 eta fy(x0,y0)= 0 baitira,
honako hau beteko da:

 H f ( x 0 , y 0 ) > 0 eta f xx ( x 0 , y 0 ) > 0 badira, orduan f-k (x0,y0) puntuan

minimo lokal hertsia lortuko du.

 H f ( x 0 , y 0 ) >0 eta f xx ( x 0 , y 0 ) < 0 badira, orduan f-k (x0,y0) puntuan

maximo lokal hertsia lortuko du.

 H f ( x 0 , y 0 ) < 0 bada, orduan f-k (x0,y0) puntuan ez du muturrik lortuko.

 H f ( x 0 , y 0 ) = 0 bada, ezin da ezer ziurtatu.

3.2. Mutur baldintzatuak. Lagrange-ren metodoa

Funtzio baten maximo eta minimoen aurkikuntzari buruzko problemetan,

sarritan funtzioaren aldagaiak ez dira independenteak: aitzitik erlazionatuta
egoten dira baldintza batzuen bidez.
f(x, y) funtzioaren maximo edo minimo bati mutur baldintzatua esaten zaio, x
eta y aldagaiak g(x,y) = 0 ekuazio baten bidez erlazionatuta daudenean.

Demagun f:DR2→R funtzioa dugula non f eta g deribagarriak baitira.

f funtzioak g(x,y) = 0 ekuazioarekiko mutur baldintzatua lortzeko
ezinbestekoa da honako hau izatea:
   R  f1(x0,y0)+  g1(x0,y0) = 0  f2(x0,y0)+  g2(x0,y0) = 0

Lagrange-ren biderkatzailearen metodoa

L(x, y, ) = f(x,y)+  g(x,y) kontutan hartzen badugu ( edozein konstante

da), maximo eta minimoen existentziarako L1(x, y, ) = 0 eta L2(x, y, ) = 0
izatea beharrezkoa da. Eta g(x,y) = 0 betetzen bada, hasierako
baldintzarekin batera, honako sistema hau lortzen da:

 L1 ( x , y ,  )  f1 ( x , y )   g1 ( x , y )  0

L2 ( x , y ,  )  f 2 ( x , y )   g 2 ( x , y )  0
 g( x , y )  0

L funtzioari Lagrange-ren funtzio deitzen zaio, eta  konstanteari Lagrange-
ren biderkatzaile.

Beraz, aurreko hiru ekuazioko sistema ebatziz, baldintza beharrezkoa

betetzen duten puntuak lortzen dira. Eta puntu horietan baldintza nahikoak
aztertzen dira.
Mutur baldintzatuetarako baldintza nahikoa honako determinante honen
zeinua aztertuz lortzen da:

L11 ( x , y ,  ) L12 ( x , y ,  ) g1 ( x , y )
H (x, y, ) = L21 ( x , y ,  ) L22 ( x , y ,  ) g 2 ( x , y )
g1 ( x , y ) g 2 ( x, y ) 0

Determinante horri hessiar zabaldu deritzo.

f eta g funtzioak deibagarrriak direla eta    R dela jakinik non

f1(x0,y0)+  g1(x0,y0) = 0 eta f2(x0,y0)+  g2(x0,y0) = 0 baitira, orduan:

 H (x0,y0,) > 0 bada, f-k (x0,y0) puntuan g(x,y) = 0 ekuazioarekiko maximo

lokal baldintzatua lortuko du.

 H (x0,y0,) < 0 bada, f-k (x0,y0) puntuan g(x,y) = 0 ekuazioarekiko minimo

lokal baldintzatua lortuko du.

 H (x0,y0,) = 0 bada, ezin da ezer ziurtatu.

3.3. Multzo batekiko muturrak.

Demagun f: D R2 R, A D, (x0, y0) y (x1, y1)A.

f-k ( x1, y1)A puntuan Arekiko maximo lokala lortzen du:

(x, y) B[(x1, y1), r] A : f(x, y) ≤ f(x1, y1)

f-k (x0, y0)A puntuan Arekiko minimo lokala lortzen du:

(x, y) B[(x0, y0), r] A : f(x0, y0) ≤ f(x, y)

Topologiako definizio batzuk

Multzo osagarria

A  Rn multzoa izanik, A-ren multzo osagarria, AC adierazten, eta honako

hau egiaztatzen da:

A C =  x  Rn / x  A  = R n - A

Barruko puntuak. Kanpoko puntuak. Muga-puntuak

A  Rn multzoa izanik, A-ren puntuak honela sailkatuko ditugu:

Barruko puntuak:

x A-ren barruko puntua dela esango dugu hau egiaztatzen bada:

 r > 0 / B( x , r)  A

A-ren barruko puntu guztien multzoari A-ren barnealdea esaten zaio eta honela
adieraziko dugu: IntA
Hau da: x  int A   r > 0 / B( x , r)  A

Kanpoko puntuak:
x A-ren kanpoko puntua dela esango dugu hau egiaztatzen bada:

 r > 0 / B( x , r)  AC

A-ren kanpoko puntu guztien multzoari A-ren kanpoaldea esaten zaio eta
honela adieraziko dugu: ExtA.
Hau da: x  Ext A   r > 0 / B( x , r)  AC
Muga-puntuak:
x A-ren muga-puntua dela esango dugu, hau egiaztatzen bada:

 B( x , r )  A  
r>0 , 
 B( x , r )  A  
c

A-ren muga-puntu guztien multzoari A-ren muga esaten zaio eta honela
adieraziko dugu: FrA
 B( x , r )  A  
Hau da: x  Fr A   r > 0 , 
 B( x , r )  A  
c

Multzo irekia. Multzo itxia. Multzo bornatua. Multzo trinkoa

Puntuen arabera, multzoak honela sailkatuko ditugu:

Multzo irekia: A multzo irekia izango da, haren puntu guztiak barruko puntuak
badira.
A multzo irekia  A = int A
Multzo itxia: A multzo itxia izango da, muga-puntu guztiak multzoan badaude.
A multzo itxia  frA  A

Multzo bornatua:
A multzo bornatua izango da, existitzen bada r > 0 , non A  B( 0 , r) baita.
A multzo bornatua  r > 0 / A  B( 0 , r)

Multzo trinkoa: A trinkoa izango da, itxia eta bornatua bada.

Weierstrass-en teorema

Funtzio bat jarraitua bada multzo trinko batean, orduan funtzioak multzo
horretan maximo eta minimo globalak lortzen ditu.
Multzo trinko batean funtzio jarraitu baten mutur globalak aurkitzeko
jarraitu beharreko urratsak (T.W.):

1. Multzoaren barruan puntu kritikoak aurkitzea.

2. Multzoaren mugan puntu kritikoak aurkitzea
3. Funtzioaren balioak alderatzea aurkitutako puntu kritikoetan. Hala, handiena
maximoa izango da, eta txikiena minimoa.
Funtzioa jarraitua ez denean edo multzoa trinkoa ez denean ezin da
Weierstrassen Teorema aplikatu.
Kasu horietan, muturren existentziaren azterketa maila-kurben bidez egingo da.
Adibidea :
Izan bedi f(x, y) = x2 + y2 . Aurkitu f-ren muturrak honako multzoarekiko:
A = {(x, y)  R2/ (x – 1)2 + y2  4}

Soluzioa:
f(x,y) jarraitua eta A multzo trinkoa (itxia eta bornatua) → Weierstrass-en
teoremaren arabera f(x, y)-k maximo eta minimo globala lortuko ditu A-rekiko.
f-ren muturrak Arekiko aztertzeko, lehenengo, A-ren barrualdea aztertuko dugu,
gero muga, eta bukatzeko Arekiko:

A-ren barrualdea
Aren barrualdea : int A = {(x, y)  R2/ (x – 1)2 + y2 <4}
Funtzioak A-ren barrualdean maximo edo minimo lokalak lortzeko beharrezkoa
da, bere lehen mailako deribatu partzialak zero izatea.
fx(x, y ) = 2x = 0  x = 0
fy(x, y) = 2y = 0  y = 0
lehen mailako deribatu partzialak zero dira (0, 0) puntuan.

Baldintza nahikoa aztertzen da:

f xx ( x 0 , y 0 ) f xy ( x 0 , y 0 )
Hessiarra osatzen dugu: H f ( x 0 , y 0 ) 
f yx ( x 0 , y 0 ) f yy ( x 0 , y 0 )

Kasu honetan:
fxx(x, y ) = 2 , fyy(x, y) = 2 ; fxy(x, y ) = 0 ; fyx(x, y ) = 0
Hf(0, 0) = 4 >0, y fxx(x, y ) = 2 > 0 , beraz, funtzioak A-ren barrualdean
minimo lokal hertsia lortzen du f(0, 0) = 0 izanik.

A-ren muga: frA = {(x, y)  R2/ (x – 1)2 + y2 = 4}

Lagrangiar funtzioa osatzen dugu:
L(x,y,) = f(x, y) +  g(x, y) = x2 + y2 +  [(x – 1)2 + y2 - 4]
Mutur lokal baldintzatuen existentziarako baldintza beharrezkoa , L(x,y,)-ren
deribatuak zero izatea da:
L1(x,y,) = 2x + 2(x – 1) = 0
L2(x,y,) = 2y + 2y = 0
L3 (x,y,) = (x – 1)2 + y2 - 4= 0
Hiru ekuazio, hiru ezezagun, sistema ebatziz, deribatu hauek zero egiten dira
honako puntu hauetan: (3, 0 , -3/2), (-1, 0,- 1/2)
Puntu horietan maximoa edo minimoa lortzen duen frA-rekiko baldintza nahikoa
aztertzen dugu:
Hessiar zabaldua kalkulatzen da:

L11 ( x , y ,  ) L12 ( x , y ,  ) g1 ( x , y )
H (x, y, ) = L21 ( x , y ,  ) L22 ( x , y ,  ) g 2 ( x , y )
g1 ( x , y ) g 2 ( x, y ) 0

L11(x,y,) = 2 + 2 ; L 12(x,y,) = 0; L 21(x,y,) = 0 ;

L 22(x,y,) = 2 + 2 ¸ g1 = 2(x – 1); g2 = 2y;
HL(3, 0, -3/2) > 0; beraz, f –k (3,0) puntuan maximo lokal hertsia lortzen du fr A-
rekiko
HL(-1, 0,- 1/2) < 0, beraz, f –k (-1, 0) puntuan minimo lokal hertsia lortzen du fr
A-rekiko

A multzoarekiko:

A = {(x, y)  R2/ (x – 1)2 + y2  4} multzo trinkoa (itxia eta bornatua) da.

f(x,y) jarraitua eta A multzo trinkoa (itxia eta bornatua) → Weierstrass-en
teoremaren arabera f(x, y)-k maximo eta minimo globala lortuko ditu A-rekiko.
Puntu horietan funtzioaren balioak alderazten dira. Hala, handiena maximoa
izango da, eta txikiena minimoa.
minimoa = 0 = f(0, 0)  f(x,y)  f(3,0) = 9 = maximoa  (x,y)  A.

Maximo globala A-rekiko (3,0) puntuan

Minimo globala A-rekiko (0,0) puntuan
(-1,0) minimo lokala da, baina ez globala.
Ondoko grafikoan adierazten da multzoa eta maila kurbak