Τεχνίτης Εργαλειομηχανών PDF

Τεχνίτης Εργαλειομηχανών
ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΟ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΩΝ

(ΕΣΠΑ 2007-2013)
«Διάχυση αποτελεσμάτων αξιοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού»

της Πράξης «Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα για ανέργους και
επαπειλούμενους ανέργους των βιομηχανικών κλάδων της
ευρύτερης περιοχής τους Πειραιά, μέσω της παροχής υπηρεσιών
επαγγελματικής συμβουλευτικής, κατάρτισης/ επανακατάρτισης με
στόχο την αναβάθμιση των επαγγελματικών τους δεξιοτήτων»
Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Πρόλογος
Πρόλογος
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα εκπαιδευτικό βοήθημα για τον Τεχνίτη Εργαλειομηχανών.
Συμβάλλει στην απόκτηση των γενικών και ειδικών γνώσεων για την επιλογή των υλικών
και την εφαρμογή των μεθόδων και αποτελεί οδηγό για αναζήτηση επιπλέον
πληροφοριών.
Στις Γενικές Γνώσεις περιλαμβάνονται η κατανόηση του μηχανολογικού σχεδίου του προς
κατεργασία τεμαχίου, η βασική λειτουργία των εργαλειομηχανών, τα Μέτρα Υγείας &
Ασφάλειας που πρέπει να λαμβάνονται ανάλογα με την εργασία και τον εξοπλισμό που
πρόκειται να χρησιμοποιηθεί.
Στις Ειδικές Γνώσεις περιλαμβάνονται η επιλογή των φάσεων κατεργασίας, των

κατάλληλων εργαλειομηχανών και άλλων συσκευών, οι γενικές αρχές χειρισμού των
εργαλειομηχανών.
Με τη χρήση του βιβλίου θα είστε σε θέση:

• Να εντοπίσετε την εξέλιξη σε τεχνολογίες, εργαλεία και τεχνικές που ήδη
χρησιμοποιείτε ή σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε.
• Να επιλέγετε τη βέλτιστη λύση, αξιοποιώντας τις πλέον σύγχρονες τεχνολογίες,
τεχνικές και εργαλεία.
Το βιβλίο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε προγράμματα αρχαρίων ή έμπειρων Τεχνιτών

Εργαλειομηχανών.
 Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε 6 κεφάλαια, τα ακόλουθα:
 Εισαγωγή στις μηχανουργικές κατεργασίες
 Βασικές αρχές Μηχανολογικού Σχεδίου
 Κατεργασίες με αφαίρεση υλικού
 Κατεργασίες με παραμόρφωση
 Συμβατικές εργαλειομηχανές
 CNC εργαλειομηχανές
Για τη δημιουργία του βιβλίου συνεργάστηκε μια έμπειρη ομάδα ειδικών. Συγγραφέας του
βιβλίου ήταν ο κ. Ιωάννης Κορδάτος, Μεταλλειολόγος Μηχανικός και διπλωματούχος
Μηχανικός Συγκολλήσεων (IWE). Ο κ. Κορδάτος έχει μεγάλη εμπειρία στην ανάπτυξη
εκπαιδευτικού υλικού και τη διδασκαλία των εκπαιδευτικών ενοτήτων. Τον συντονισμό
είχε η κα Ι. Εγγλέζου και την επιμέλεια του υλικού η κα Γ. Μπάστα.
Περιεχόμενα
Πρόλογος..................................................................................................................................... I
1. Εισαγωγή στις μηχανουργικές κατεργασίες ...................................................................... 1
1.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή ................................................................................................. 1
1.2 Οι βασικές κατηγορίες υλικών ............................................................................................... 2
1.3 Στοιχεία μηχανουργικών κατεργασιών .................................................................................. 3
1.4 Κατεργασιμότητα των υλικών ................................................................................................ 5
1.5 Μηχανουργείο ....................................................................................................................... 6
1.5.1 Χωροταξική τοποθέτηση μηχανημάτων ............................................................... 6
1.5.2 Αυτοματοποιημένες εργαλειομηχανές ................................................................. 7
2. Βασικές Αρχές Μηχανολογικού Σχεδίου ......................................................................... 12
2.1 Γενικά Στοιχεία ..................................................................................................................... 12
2.1.1 Το κατασκευαστικό σχέδιο αντικειμένων ........................................................... 12
2.1.2 Το κατασκευαστικό σχέδιο εγκαταστάσεων.................................................. 13
2.1.3 Το λειτουργικό σχέδιο εγκαταστάσεων .............................................................. 14
2.1.4 Σχέδιο ομάδων .................................................................................................... 15
2.2 Οι όψεις στο μηχανολογικό σχέδιο ..................................................................................... 18
2.3 Εκλογή και τοποθέτηση όψεων στο σχέδιο ......................................................................... 19
2.4 Βοηθητικές όψεις ................................................................................................................. 20
2.5 Είδη τομών ........................................................................................................................... 21
2.6 Διαστασιολόγηση ................................................................................................................. 25
2.6.1 Τρόποι αναγραφής των διαστάσεων .................................................................. 25
2.6.2 Κανόνες Διαστασιολόγησης ................................................................................ 26
2.7 Υπομνήματα ......................................................................................................................... 28
2.8 Το σκαρίφημα ...................................................................................................................... 29
2.9 Συμβολισμοί και Σημάνσεις ................................................................................................. 31
2.9.1 Σύμβολα ποιότητας κατεργασίας ....................................................................... 31
2.9.2 Σχεδίαση τυποποιημένων στοιχείων .................................................................. 32
3. Κατεργασίες με Αφαίρεση Υλικού ................................................................................... 34
3.1 Εισαγωγή .............................................................................................................................. 34
3.2 Αρχές της κοπής ................................................................................................................... 35
3.2.1 Μορφή αποβλήτου ............................................................................................. 35
3.2.2 Ψευδόκοψη ......................................................................................................... 37
3.2.3 Γεωμετρία της κοπής ........................................................................................... 38
3.2.4 Θερμοκρασίες που αναπτύσσονται κατά την κοπή ............................................ 40
3.2.5 Φθορά των κοπτικών εργαλείων ........................................................................ 41
4. Κατεργασίες με παραμόρφωση ...................................................................................... 44
4.1 Εισαγωγή .............................................................................................................................. 44
4.2 Πλαστική Παραμόρφωση ..................................................................................................... 44
4.3 Ενδοτράχυνση ...................................................................................................................... 49
4.4 Παραμόρφωση εν θερμώ και εν ψυχρώ .............................................................................. 50
4.5 Είδη μηχανικών παραμορφώσεων ...................................................................................... 51
4.6 Πρέσες .................................................................................................................................. 54
4.6.1. Πηγή ενέργειας .................................................................................................. 54
4.7 Απότμηση ............................................................................................................................. 56

4.8 Βαθεία Κοίλανση .................................................................................................................. 59
4.8.1 Λόγος Κοίλανσης ................................................................................................. 60
4.8.2 Ανάπτυγμα ελάσματος ........................................................................................ 60
4.8.3 Διαδικασία κοίλανσης ......................................................................................... 63
5. Συμβατικές Εργαλειομηχανές.......................................................................................... 64
5.1 Εισαγωγή .............................................................................................................................. 64
5.2 Κινήσεις συμβατικών εργαλειομηχανών κοπής .................................................................. 64
5.3 Ταξινόμηση εργαλειομηχανών κοπής ................................................................................. 64
5.4 Συγκρότηση εργαλειομηχανών κοπής ................................................................................. 65
5.2 Τόρνος .................................................................................................................................. 67
5.2.1 Τα κοπτικά εργαλεία (Cutting tools) ................................................................... 71
5.2.2. Οι συνθήκες κοπής ............................................................................................. 72
5.2.3 Γενικές οδηγίες για την τόρνευση τεµαχίων ....................................................... 73
5.3 Φρέζα ................................................................................................................................... 74
5.3.1 Κοπτικά εργαλεία (cutting tools) ......................................................................... 75
5.3.2 Συνθήκες κατεργασίας (Cutting conditions) ....................................................... 76
5.4 Διάτρηση (drilling) ................................................................................................................ 77
5.4.1 Ασφάλεια κατά τη διάτρηση ............................................................................... 78
6. CNC Εργαλειομηχανές ..................................................................................................... 80
6.1 Εισαγωγή .............................................................................................................................. 80
6.2 Ορισμοί ................................................................................................................................ 80
6.3 Η εργαλειομηχανή αριθμητικού ελέγχου σαν σύστημα ...................................................... 84
6.3.1 Αρχή λειτουργίας................................................................................................. 84
6.3.2 Προγραμματισμός ............................................................................................... 84
6.3.3 Τύποι ελέγχου αξόνων ........................................................................................ 85
6.3.4 Μέθοδοι ελέγχου ........................................................................................... 86
6.3.4.1 Έλεγχος θέσης .............................................................................................. 87
6.3.4.2 Έλεγχος γραμμικής διαδρομής .................................................................... 87
6.3.4.3 Έλεγχος συνεχούς διαδρομής...................................................................... 88
6.3.5 Τύποι παρεμβολών ........................................................................................ 89
6.3.5.1 Γραμμική παρεμβολή ........................................................................... 90
6.3.5.2 Κυκλική παρεμβολή ..................................................................................... 90
6.3.6 Σημεία μηδέν και σημεία αναφοράς ............................................................. 91
6.3.7 Καθορισμός των αξόνων ..................................................................................... 94
6.4 Κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των μηχανών CNC .................................................... 101
6.4.1 Σύστημα ελέγχου της μηχανής .......................................................................... 101
6.4.1.1 Κοχλίας με ανακυκλώμενες σφαίρες ................................................. 103
6.4.1.2 Οδηγοί μετατόπισης .................................................................................. 104
6.4.1.3 Συστήματα διάγνωσης διαδρομής ............................................................ 104
............................................................................................................................... 106
6.4.1.4 Μέθοδοι διάγνωσης διαδρομής ....................................................... 106
6.4.2 Βάσεις εργαλείων τόρνων CNC .................................................................... 109
6.4.2.1 Εργαλειοθήκες μηχανών κατεργασίας CNC .............................................. 110
6.4.3 Μεταφορά δεδομένων ................................................................................ 110
6.4.3.1 Μέσα μεταφοράς δεδομένων .......................................................... 111
6.5 Προγραμματισμός Μηχανών CNC ..................................................................................... 114
6.5.1. Προγραμματισμός με απόλυτες διαστάσεις .................................................... 114
6.5.2. Προγραμματισμός με κλιμακωτές διαστάσεις ................................................. 115
6.5.3 Διαστασιολόγηση μέσω πίνακα ........................................................................ 117
6.5.4.Μαθηματικές αρχές για τον προγραμματισμό ................................................. 118
6.5.4.1 Πυθαγόρειο θεώρημα ............................................................................... 119
6.5.4.2 Τριγωνομετρικές συναρτήσεις .................................................................. 121
6.5.5. Προγραμματισμός ανεξάρτητος συστημάτων ................................................. 123
6.5.5.1 Μορφή προγράμματος σύμφωνα με το DIN 66025 .................................. 123
7. Βιβλιογραφία ..................................................................................................................... 129
Εισαγωγή στις Μηχανουργικές Κατεργασίες
1. Εισαγωγή στις μηχανουργικές κατεργασίες

1.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή
Η χρήση των διαφόρων υλικών συνδέεται στενά με το ξεκίνημα του ανθρώπινου

πολιτισμού. Ο άνθρωπος, από την αρχή της εμφάνισής του, άρχισε να χρησιμοποιεί
διάφορα υλικά με τα οποία κατασκεύαζε εργαλεία και όπλα που ήταν απαραίτητα για την
επιβίωσή του στη γη. Τα πρώτα εργαλεία και όπλα, που είχε κατασκευάσει, ήταν είτε από
ξύλα, είτε από πέτρες (λίθους), είτε από κόκαλα. Αυτά ήταν και τα πρώτα υλικά που
χρησιμοποίησε ο άνθρωπος και επειδή το σημαντικότερο εξ αυτών υπήρξε η πέτρα, η
εποχή αυτή ονομάστηκε λίθινη και διήρκεσε μέχρι περίπου τις αρχές της 5ης χιλιετηρίδας
π.Χ.
Τα μέταλλα τα ανακάλυψε αργότερα (περίπου 5000 π.Χ.). Μία επικρατής θεωρία γύρω
από την ανακάλυψη των μετάλλων, είναι αυτή που υποστηρίζει ότι μετά από μεγάλες
πυρκαγιές έλιωναν τα μέταλλα που υπήρχαν μέσα στα διάφορα πετρώματα, κι έτσι
επιτυγχανόταν η εξαγωγή τους. Με αυτό τον τρόπο ενδέχεται ο άνθρωπος να ανακάλυψε
το χαλκό (Cu). Η εποχή, που ακολουθεί την τελευταία περίοδο της λίθινης εποχής,
χαρακτηρίζεται από την ευρεία χρήση του χαλκού και ονομάζεται εποχή του χαλκού (5000-
3000 π.Χ.). Εκεί όπου δεν υπήρχε αυτοφυής χαλκός ο άνθρωπος εξήγαγε χαλκό με
αναγωγή σε υψηλή θερμοκρασία οξειδίων του χαλκού (απόσπαση του οξυγόνου από το
οξείδιο), που βρίσκονταν σε διάφορα μεταλλεύματα και παρατήρησε ότι αυτό το νέο υλικό
είχε μερικές χαρακτηριστικές και ταυτόχρονα πολύ χρήσιμες ιδιότητες. Ήταν εύπλαστο,
δηλαδή μπορούσε να διαμορφωθεί εύκολα με στόχο τη μορφοποίησή του σε εργαλείο ή
σε όπλο (π.χ. με σφυρηλάτηση), χωρίς να παρουσιάσει ρωγμές ή να σπάσει.
Πάλι τυχαία, ίσως μετά από πυρκαγιά, έρευσε από κάποια πετρώματα (μεταλλεύματα) ένα
μεταλλικό υλικό, το οποίο έμοιαζε πολύ με το χαλκό, αλλά είχε πολύ ανώτερες μηχανικές
ιδιότητες. Το υλικό αυτό ήταν κράμα χαλκού-κασσιτέρου (Cu-Sn) και ονομάστηκε
κρατέρωμα (μπρούντζος). Το κράμα αυτό ήταν πιο σκληρό και λιγότερο εύπλαστο από το
χαλκό. Έτσι, χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο και όπλο, αντικαθιστώντας το χαλκό. Η εποχή
αυτή ονομάστηκε εποχή του κρατερώματος (3000-1000 π.Χ.). Ο άνθρωπος έφτιαχνε τον
μπρούντζο με ανάμειξη χαλκού και κασσιτέρου και κατόπιν με τήξη. Ο κασσίτερος
λαμβανόταν με αναγωγή κασσιτερούχων πετρωμάτων.
Το σίδηρο (Fe) ανακαλύπτει ο άνθρωπος αργότερα από τους διαφόρους μετεωρίτες, που
έπεφταν στη γη. Λόγω του μεγάλου σημείου τήξεως του σιδήρου (1538°C) σε σχέση με
αυτό του χαλκού (1083°C), η διαμόρφωση του σιδήρου με σφυρηλάτηση παρουσίαζε
μεγάλες δυσκολίες. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος για τον οποίο η χρησιμοποίηση του
σιδήρου αναπτύχθηκε βραδύτατα. Όμως, ο σίδηρος εκτιμήθηκε ιδιαιτέρως, όταν κατά την
τήξη κάποιων σιδηρούχων μεταλλευμάτων (που περιείχαν άνθρακα 0,2-0,5%) παρήχθη
Σελίδα | 1
χάλυβας. Παρατηρήθηκε ότι εργαλεία ή όπλα (ξίφη), που ήταν κατασκευασμένα από
χάλυβα, αποκτούσαν εξαιρετική σκληρότητα, όταν στη διάπυρη (850°-900°C) κατάσταση
εμβαπτίζονταν σε νερό (βαφή). Η εποχή που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από ολοένα
αυξανόμενη χρησιμοποίηση του σιδήρου και του χάλυβα και ονομάστηκε εποχή του
σιδήρου (1000 π.Χ. – σήμερα). Έτσι, αναπτύχθηκε σιγά-σιγά η μεταλλουργία του σιδήρου,
καθώς και άλλων μετάλλων, όπως του χρυσού (Au), του αργύρου (Ag) και του μολύβδου
(Pb).
Η μεταλλουργία, και ειδικότερα η σιδηρομεταλλουργία, αποτέλεσε τη βάση της
στρατιωτικής ισχύος. Το 1346 κατασκευάζονται στη Φλωρεντία πυροβόλα από ορείχαλκο
που χρησιμοποιούσαν σφαίρες από σφυρήλατο σίδηρο. Το 15ο αιώνα κατασκευάζονται
βόμβες από σίδηρο και σφαίρες από χυτοσίδηρο. Αλλά και η χρήση των μετάλλων για
ειρηνικούς σκοπούς είναι μεγάλη (κατασκευές νομισμάτων, εργαλείων, αμαξών, δομικών
κατασκευών, κ.λπ.). Έτσι, παράλληλα με τις ανακαλύψεις της Χημείας, η Μεταλλουργία
από τέχνη άρχισε σιγά- σιγά να θεμελιώνεται και να αποκτά διαστάσεις επιστήμης. Τα
πρώτα επιστημονικά συγγράμματα πάνω στη μεταλλουργία ήταν το βιβλίο του Γερμανού
Agricola με τίτλο "De re Metallica" και του Ιταλού Beringuccio "Pyrotechnia", στα οποία
παρουσιάζονται και καταγράφονται αναλυτικά πολλές βασικές χημικές και μεταλλουργικές
διεργασίες της εποχής εκείνης.
Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη πρόοδο της μεταλλουργίας. Σημαντικότερες
ανακαλύψεις αυτής της περιόδου υπήρξαν η παραγωγή χάλυβα με τη μέθοδο Bessemer
και κατά τα τέλη του 19ου αι. η ανακάλυψη του ελαφρού μετάλλου αλουμινίου (Al), του
οποίου τα κράματα αποτέλεσαν τη βάση της Αεροναυπηγικής και της
Αυτοκινητοβιομηχανίας. Τα κράματα του αλουμινίου, του τιτανίου, κάποιοι ειδικοί
χάλυβες, αλλά και τα προϊόντα της κονιομεταλλουργίας οδήγησαν στα εκπληκτικά
αποτελέσματα της επιστήμης και της τεχνολογίας του διαστήματος. Τέλος, υπάρχουν
ακόμα πολλές τεχνικές ανάγκες τις οποίες δεν μπορούν να καλύψουν τα μέχρι τώρα
μεταλλικά υλικά. Γι' αυτό και η έρευνα πάνω στον έλεγχο της δομής των υλικών για την
απόκτηση των επιθυμητών ιδιοτήτων και στη σύνθεση νέων υλικών συνεχίζεται.
1.2 Οι βασικές κατηγορίες υλικών
Τα υλικά χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες με βάση τη δομή τους:

Α. Μέταλλα-Κράματα. Τέτοια υλικά είναι ο χαλκός, το αλουμίνιο, ο σίδηρος, ο χάλυβας,
κ.λπ.
Β. Κεραμικά-Γυαλιά. Παραδείγματα τεχνικών κεραμικών είναι η αλουμίνα (Al2Ο), το
οξείδιο του τιτανίου (ΤiO), το καρβίδιο του πυριτίου (SiC), το καρβίδιο του βολφραμίου
(WC), το νιτρίδιο του βορίου (ΒΝ), το νιτρίδιο του πυριτίου (Si23N), το διαμάντι, κ.λπ.
Σελίδα | 2
Γ. Πολυμερή ή Πλαστικά. Παραδείγματα τεχνικών πολυμερών είναι το

πολυτετραφθοροαιθυλένιο 4(PTFE ή Teflon), το πολυαιθυλένιο (PE), το πολυστυρένιο (PS),
το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC), το πολυμεθακρυλικό μεθύλιο (PMMA), οι εποξικές ρητίνες,
ο βακελίτης, κ.λπ.
Δ. Σύνθετα υλικά. Αυτά αποτελούνται από δύο ή περισσότερες κατηγορίες υλικών.
Παραδείγματα σύνθετων υλικών αποτελούν το οπλισμένο σκυρόδεμα
(τσιμέντο + χαλίκια + βέργες σιδήρου), το fiberglass (πολυμερές ενισχυμένο με ίνες
γυαλιού), τα πολυμερή ενισχυμένα με ίνες γραφίτη (άνθρακα). Τα σύνθετα υλικά, εκτός
του ότι είναι πολύ ελαφρά, έχουν μεγάλη μηχανική αντοχή.
Για να επιτύχουμε κάποιες επιθυμητές ιδιότητες σε ένα υλικό, πρέπει να επέμβουμε στη
δομή του. Τις αλλαγές αυτές στη δομή τις προκαλούμε με τις κατάλληλες κατεργασίες (π.χ.
όταν θέλουμε να αυξήσουμε τη σκληρότητα ενός χάλυβα, πρέπει να προκαλέσουμε
κάποιες συγκεκριμένες αλλαγές στη δομή του).
1.3 Στοιχεία μηχανουργικών κατεργασιών
Διαφόρων τύπων μηχανήματα, κατασκευές, εργαλεία κ.λπ., αποτελούνται κατά κανόνα

από μηχανολογικά εξαρτήματα όπως άξονες, οδοντωτούς τροχούς, κοχλίες κ.ά. Κάθε
τέτοιο ξεχωριστό τεμάχιο, έχει πάρει την τελική του μορφή με κάποια ή με συνδυασμό
κάποιων κατεργασιών μορφοποίησης. Τέτοιες κατεργασίες μορφοποίησης είναι:
1. η αρχέγονη μορφοποίηση (χύτευση ή κονιομεταλλουργία)
2. η μορφοποίηση με αφαίρεση υλικού (τόρνευση, φρεζάρισμα, διάτρηση, πλάνιση,
λείανση, κ.ά.)
3. η μορφοποίηση με παραμόρφωση (απότμηση, εξέλαση, κ.ά.)
4. η μορφοποίηση με προσθήκη (συγκόλληση, επικάλυψη, κ.ά.)
Στο σχήμα παρουσιάζεται η δομή των δυνατοτήτων μορφοποίησης των τεμαχίων. Τα
διάφορα μηχανολογικά εξαρτήματα παίρνουν την αρχική τους μορφή κατά κανόνα με
μεθόδους μορφοποίησης χωρίς αφαίρεση υλικού (ιδιαίτερα χύτευση), αφήνοντας μικρή
ποσότητα υλικού για την τελική κατεργασία. Η τελική κατεργασία στη διαμόρφωση ενός
εξαρτήματος μπορεί να επιτευχθεί κυρίως με μεθόδους με αφαίρεση υλικού, μια και
γενικά μεγαλύτερη διαστατική ακρίβεια και ποιότητα επιφανείας προκύπτουν με τέτοιες
κατεργασίες. Η αφαίρεση υλικού σαν κατεργασία μπορεί να γίνεται χειροκίνητα με τη
χρήση εργαλείων όπως η λίμα, το πριόνι κ.ά, ή με κατάλληλες εργαλειομηχανές όπως είναι
ο τόρνος, η φρέζα, η πλάνη, ο δράπανος κ.λπ. Οι εργαλειομηχανές αυτές δίνουν τη
δυνατότητα, εκτός της παραγωγής απλών κυλινδρικών ή επίπεδων τεμαχίων και για
κατεργασία ειδικών διαμορφώσεων όπως το σπείρωμα, η οδόντωση και γενικά διαφόρων
μορφών επιφανειών.
Σελίδα | 3
Η επιθυμητή μορφή και διάσταση στο τεμάχιο δίνεται, αφαιρώντας υλικό από αυτό με τη
χρήση κοπτικών εργαλείων ή εργαλειομηχανών σε μορφή απολίττων (γρεζιών). Το κοπτικό
εργαλείο που χρησιμοποιείται είναι δυνατόν να έχει συγκεκριμένη γεωμετρία, όπως είναι
το μαχαίρι του τόρνου, το τρυπάνι κ.λπ., ή να έχει ακαθόριστη γεωμετρία, πράγμα που
συμβαίνει στον λειαντικό τροχό. Το κοπτικό εργαλείο επίσης, μπορεί να διαθέτει μία κύρια
κόψη, όπως είναι το εργαλείο του τόρνου, ή και περισσότερες από μία, όπως το τρυπάνι, ο
κοπτήρας της φρέζας κ.λπ.
Εικόνα 1: Δυνατότητες μορφοποίησης
Κάθε κατεργασία με αφαίρεση υλικού μπορεί να διαιρεθεί σε τρία κύρια στάδια:

• αρχική κατεργασία: αποτελεί το πρώτο "πέρασμα" του κοπτικού εργαλείου για την
απομάκρυνση άχρηστων στρωμάτων υλικού από την προηγηθείσα διαμόρφωσή του,
• βασική κατεργασία: αποτελείται από μια σειρά "περασμάτων" του κοπτικού εργαλείου
ώστε να δοθεί το επιθυμητό σχήμα στο κατεργαζόμενο τεμάχιο,
• κατεργασία αποπερατώσεως (φινίρισμα): είναι το τελικό πέρασμα του κοπτικού
εργαλείου ώστε να επιτευχθούν οι προδιαγραφές για διαστατική ακρίβεια και ποιότητα
επιφάνειας.
Το κόστος των κατεργασιών με αφαίρεση υλικού είναι μεγαλύτερο, συγκριτικά με το
αντίστοιχο κόστος των κατεργασιών διαμορφώσεως και το κόστος των άλλων μεθόδων
μορφοποιήσεως τεμαχίων. Η ελαχιστοποίηση του κόστους στην κατεργασία σημαίνει
οικονομικότερη κατεργασία, η οποία επιτυγχάνεται με:
1. ελαχιστοποίηση του χρόνου κατεργασίας,
2. βέλτιστη χρησιμοποίηση των κοπτικών εργαλείων ώστε να αυξάνεται ο
χρόνος ζωής τους,
Σελίδα | 4
3. ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας για την κατεργασία,

4. κατάλληλες συνθήκες κοπής, για αξιοποίηση των δυνατοτήτων των υλικών
των κοπτικών εργαλείων, σε συνδυασμό με το υλικό του κατεργαζόμενου
τεμαχίου και τη μέθοδο κατεργασίας.
1.4 Κατεργασιμότητα των υλικών
Η κατεργασιμότητα, ως ιδιότητα υλικών, είναι μία σύνθετη έννοια, η οποία ορίζεται ως η

δυνατότητα (ευκολία ή δυσκολία) κατεργασίας, που παρουσιάζει ένα υλικό, προκειμένου
από αυτό να κατασκευασθούν εξαρτήματα συγκεκριμένης γεωμετρίας. Η κατεργασία αυτή
μπορεί να είναι κατεργασία διαμόρφωσης, κοπής, συγκόλλησης ή χύτευσης. Η παραπάνω
έννοια της κατεργασιμότητας, ως γενική, μπορεί να διαιρεθεί σε επιμέρους κατηγορίες
ανάλογα με το είδος της κατεργασίας που μας ενδιαφέρει:
 Διαμορφωσιμότητα καλείται η δυνατότητα ενός υλικού να διαμορφωθεί σε μία
συγκεκριμένη γεωμετρία (έλασμα, φύλλο, σύρμα, κ.λπ.), μέσω κατεργασίας
πλαστικής παραμόρφωσης. Όταν η κατεργασία αυτή αποβλέπει στη διαμόρφωση
ελάσματος, τότε η δυνατότητα αυτή λέγεται ελατότητα, ενώ όταν αποβλέπει στη
διαμόρφωση σύρματος, τότε λέγεται ολκιμότητα. Ειδικότερα, όσο πιο μαλακό
είναι ένα μέταλλο, τόσο πιο εύκολα μπορεί να διαμορφωθεί σε ελάσματα ή σε
σύρματα, δηλαδή αυξάνεται η ελατότητα και η ολκιμότητά του αντίστοιχα.
 Ευχυτότητα ή χυτευσιμότητα καλείται η δυνατότητα ενός υλικού να
διαμορφωθεί, μέσω χύτευσης, σε εξάρτημα συγκεκριμένης γεωμετρίας. Το
σημείο τήξεως του μετάλλου, το ιξώδες και η επιφανειακή τάση του τήγματος του
μετάλλου, καθώς και οι διάφορες προσμείξεις είναι παράγοντες, που επηρεάζουν
σημαντικά την ευχυτότητα του μετάλλου.
 Συγκολλησιμότητα καλείται η δυνατότητα συγκόλλησης ενός υλικού. Η
καθαρότητα του μετάλλου και η χημική σύσταση του κράματος προς συγκόλληση
είναι παράγοντες που άλλοτε επηρεάζουν θετικά και άλλοτε αρνητικά τη
συγκολλησιμότητα. Π.χ. χάλυβες με μεγάλη περιεκτικότητα σε άνθρακα (> 0,3%)
εμφανίζουν ρωγμές κατά τη συγκόλληση και έτσι χαρακτηρίζονται από μικρή
συγκολλησιμότητα, ενώ αντίθετα προσθήκες σε μαγγάνιο (Mn) έως 1% και
πυρίτιο (Si) έως 0,3% αυξάνουν τη ρευστότητα του τήγματος, καθώς και την
αντίστασή του σε οξείδωση υψηλών θερμοκρασιών, αυξάνοντας έτσι τη
συγκολλησιμότητα των χαλύβων.
 Κατεργασιμότητα στην κοπή καλείται η δυνατότητα διαμόρφωσης, που
παρουσιάζει ένα υλικό, μέσω κατεργασιών αφαίρεσης υλικού (π.χ. τόρνευση,
φρεζάρισμα, πλάνιση, λείανση, κ.λπ.). Και σε αυτή την κατηγορία η χημική
σύσταση και η δομή του υλικού παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Οι χάλυβες ελευθέρας
Σελίδα | 5
κοπής (δηλαδή υψηλής κατεργασιμότητας στην κοπή), που περιέχουν μαγγάνιο

(Μn) και θείο (S), παρουσιάζουν μεγάλη ευκολία κατά την κοπή, λόγω της
ύπαρξης απομονωμένων σωματιδίων (εγκλεισμάτων) σουλφιδίου του μαγγανίου
(MnS).
1.5 Μηχανουργείο
Το Μηχανουργείο αποτελεί τη βάση για οποιαδήποτε παραγωγή βασισμένη σε

μηχανολογικά εξαρτήματα. Είναι δυνατόν να υφίσταται σαν ανεξάρτητη παραγωγική
μονάδα ή σαν τμήμα μιας ολοκληρωμένης παραγωγικής μονάδας σε ένα εργοστάσιο.
1.5.1 Χωροταξική τοποθέτηση μηχανημάτων
Ο τρόπος με τον οποίο είναι διατεταγμένες οι εργαλειομηχανές και τα διάφορα άλλα

μηχανήματα ενός μηχανουργείου, έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς επηρεάζει άμεσα την
αποδοτικότητά του. Η χωροταξική τοποθέτηση των μηχανημάτων περιλαμβάνει τις θέσεις
που παίρνουν τα μηχανήματα, τις θέσεις εργασίας και τα διάφορα τμήματα, μέσα στον
διαθέσιμο χώρο του μηχανουργείου. Η διάταξη ενός μηχανουργείου μπορεί να γίνεται με
δύο τρόπους:
1. Διάταξη ανάλογα με το είδος της εργαλειομηχανής. Με αυτόν τον τρόπο οι
ομοειδείς εργαλειομηχανές τοποθετούνται σε ομάδες οι οποίες
συγκροτούνται σε τμήματα.
2. Διάταξη ανάλογα τις φάσεις κατεργασίας ενός προϊόντος. Με τη μέθοδο
αυτή, οι απαραίτητες εργαλειομηχανές για την παραγωγή ενός
συγκεκριμένου προϊόντος, διατάσσονται κατά τη σειρά των φάσεων
κατεργασίας τους. Η μεθοδολογία αυτή είναι δύσκολο να εφαρμοστεί σε
μηχανουργεία που δέχονται πολλών ειδών παραγγελίες, λόγω της
ποικιλομορφίας των προϊόντων τους.
Ο καθοριστικός παράγοντας, από τον οποίο εξαρτάται η επιτυχημένη χωροταξική

τοποθέτηση-διάταξη των μηχανημάτων, είναι η αναγνώριση του ζωτικού χώρου κάθε
εργαλειομηχανής. Σαν ζωτικός χώρος μιας εργαλειομηχανής νοείται ο απαραίτητος χώρος
για τη μηχανή, τον περιβάλλοντα εξοπλισμό και τις αναγκαίες επιφάνειες για μετακινήσεις
κ.λπ. Μια αποτυχής και ανοργάνωτη διάταξη των μηχανών, έχει σαν συνέπεια τη μη καλή
λειτουργικότητα και το χάσιμο χρόνου, με συνέπεια την αύξηση του κόστους παραγωγής.
Σελίδα | 6
1.5.2 Αυτοματοποιημένες εργαλειομηχανές
Η αύξηση της παραγωγής στη μεταπολεμική περίοδο βασίστηκε έντονα στις τεράστιες
εξελίξεις σε τομείς της επιστήμης, της εκπαίδευσης και της οργάνωσης. Η
μικροηλεκτρονική αποτελεί και τη βασική αιτία για τη δημιουργία των νέων συστημάτων
αυτοματοποιήσεως της μηχανουργικής παραγωγής (NC, CNC, DNC,FMS). Η προμήθεια και
η λειτουργία αυτοματοποιημένων μηχανημάτων, συνδέθηκε με προβλήματα για τα μικρά
και μεγάλα μηχανουργεία, προβλήματα που έχουν σχέση με:
 τον προγραμματισμό μια και απαιτείται εξειδικευμένο προσωπικό και
εκπαίδευση στη συγκεκριμένη εργαλειομηχανή και τον κώδικα καθοδήγησής της,
 το υψηλό κόστος κτήσης τους,
 την ανάγκη εξειδικευμένου προσωπικού υψηλής στάθμης, όχι μόνον για τον
προγραμματισμό, αλλά και για άλλες εργασίες όπως ρυθμίσεις της
εργαλειομηχανής, προετοιμασία και έλεγχος εργαλείων, συντήρηση κ.λπ.
Τα πλεονεκτήματα των εργαλειομηχανών με ψηφιακή καθοδήγηση έναντι των συμβατικών

εργαλειομηχανών, συνοψίζονται στα παρακάτω:
1. Υψηλή διαστατική ακρίβεια και ακρίβεια μορφής και θέσης
2. Η σύγχρονη κίνηση σε πολλούς άξονες, επιτρέπει την κατεργασία σύνθετων
επιφανειών στο χώρο
3. Μείωση των σκάρτων κομματιών και περιορισμός του έλεγχου ποιότητας
4. Ελάχιστοι νεκροί χρόνοι ενώ ο χρόνος παραμονής του τεμαχίου στην
εργαλειομηχανή μειώνεται σημαντικά
5. Δεν απαιτούνται κατασκευαστικά σχέδια για τεμάχια με μορφή που μπορεί να
περιγραφεί από μαθηματικές σχέσεις
6. Εύκολος προγραμματισμός και χειρισμός
7. Σαφής έλεγχος της παραγωγής μια και ο χρόνος κατεργασίας είναι με ακρίβεια
καθορισμένος
8. Μεγάλη ευελιξία στις κατεργασίες που εκτελούνται
9. Αύξηση της παραγωγικότητας, της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και
κατά συνέπεια της ανταγωνιστικότητας.
Η προμήθεια εργαλειομηχανών με ψηφιακή καθοδήγηση γίνεται ολοένα και πιο

σημαντική στα μηχανουργεία, επηρεάζοντας:
 τη παραγωγική διαδικασία: Στις παραδοσιακές εργαλειομηχανές ο τεχνίτης-

χειριστής με βάση τα τεχνικά σχέδια ρυθμίζει τη μηχανή, την θέτει σε λειτουργία
και τέλος ελέγχει το αποτέλεσμα. Στις ψηφιακά καθοδηγούμενες
Σελίδα | 7
εργαλειομηχανές το πρόγραμμα εργασίας μεταβιβάζεται στη μηχανή συνήθως

μέσω διάτρητων ταινιών, καρτελών, μέσω συνδεδεμένου ηλεκτρονικού
υπολογιστή ή στη χειρότερη περίπτωση πληκτρολογείται κατευθείαν στην οθόνη
της ίδιας της μηχανής. Με αυτόν τον τρόπο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο
προγραμματιστής-χειριστής μπορεί να ελέγχει διαδοχικά το πρόγραμμά του μέσω
κοπής στον "αέρα" ή με τη βοήθεια προσομοιωτών, μειώνονται αισθητά οι
πιθανότητες λαθών και ο χρόνος προετοιμασίας της εργαλειομηχανής. Επίσης η
χρήση των NC και CNC εργαλειομηχανών συμβάλλει στη συντονισμένη
συνεργασία ανάμεσα σε τομείς της επιχείρησης (σχεδιασμός - προγραμματισμός -
παραγωγή - ποιοτικός έλεγχος - διάθεση προϊόντων).
 την οργάνωση εργασίας: Τα απαιτούμενα, για τη χρήση των παραδοσιακών

εργαλειομηχανών προσόντα, είναι σε δεύτερη μοίρα. Με τις ψηφιακά
καθοδηγούμενες εργαλειομηχανές, δεν απαιτούνται ιδιαίτερες ικανότητες σε
συγκεκριμένες δεξιότητες, αλλά γενικότερες γνώσεις όπως μαθηματικά, γνώσεις
δομής και οργάνωσης εργασιών κ.λπ.
 τη δομή των επαγγελμάτων: Η αγορά προσανατολίζεται στην αναγκαιότητα

χρησιμοποίησης ενός ειδικευμένου τεχνικού, καταρτισμένου και ικανού να
προγραμματίζει, να χρησιμοποιεί και να ελέγχει σε όλες τις φάσεις λειτουργίας
της μια εργαλειομηχανή με ψηφιακή καθοδήγηση. Ο τεχνικός αυτός θα πρέπει
απαραιτήτως να διαθέτει γνώσεις ηλεκτρονικού υπολογιστή, γενικών
μαθηματικών και ξένης γλώσσας. Σήμερα οι περισσότεροι χρήστες τέτοιων
εργαλειομηχανών είναι απλοί επιτηρητές των μηχανών κατά τη λειτουργία τους,
ενώ ο προγραμματισμός τους γίνεται από ελάχιστους ειδικούς.
 τα προϊόντα: Παρέχεται η δυνατότητα κατεργασίας ποικιλίας παραγομένων

προϊόντων με υψηλή διαστατική ακρίβεια και ακρίβεια μορφής. Αυτό έχει σαν
άμεσο αποτέλεσμα τον μεγαλύτερο βαθμό ανταγωνιστικότητας της επιχείρησης,
την αύξηση της παραγωγικότητας και του όγκου παραγωγής και αντίστοιχα τη
μείωση του κόστους παραγωγής.
Οι κατεργασίες κοπής αποτελούν τη βασικότερη μέθοδο διαμόρφωσης μεταλλικών

αντικειμένων γιατί έχουν σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες μορφοποίησης. H
διαμόρφωση των αντικειμένων πραγματοποιείται με τη βαθμιαία αφαίρεση υλικού με
τη βοήθεια εργαλειομηχανών. Η αφαίρεση του υλικού είναι δυνατό να γίνει σε
μακροσκοπικό επίπεδο με τη βοήθεια κοπτικών εργαλείων ή σε μικροσκοπικό επίπεδο
με την επίδραση μηχανικών, χημικών ή ηλεκτρικών μέσων.
Σελίδα | 8
Στην πρώτη περίπτωση, τα κοπτικά εργαλεία εισχωρούν στη μάζα του μετάλλου και
αποσπούν κομμάτια σημαντικών διαστάσεων. Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση, η
αφαίρεση του υλικού πραγματοποιείται με επιφανειακή φθορά του υλικού και τα
υπολείμματα της κατεργασίας έχουν μορφή σκόνης.
Όπως είναι φυσικό η μακροσκοπική κοπή επιτυγχάνει μεγαλύτερο όγκο αφαιρούμενου
υλικού και συνεπώς και μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Αντίθετα, οι μέθοδοι
επιφανειακής φθοράς έχουν μικρή παραγωγικότητα και εφαρμόζονται μόνο σε ειδικές
περιπτώσεις λεπτών κατεργασιών ακριβείας. Τις κυριότερες κατεργασίες και των δ ύο
κατηγοριών θα εξετάσουμε στη συνέχεια. Γενικό χαρακτηριστικό των κατεργασιών
κοπής είναι η σχετικά μικρή, ανάλογα φυσικά με τον τύπο της εργαλειομηχανής,
παραγωγικότητα. Τούτο οφείλεται στις μεγάλες δυνάμεις που απαιτούνται για την
απόσπαση του υλικού από το αντικείμενο. Για το λόγο αυτό, η παραγωγικότητα των
εργαλειομηχανών κοπής μειώνεται ανάλογα με την αντοχή του κατεργαζόμενου
υλικού. H επιβάρυνση του κόστους παραγωγής ενός αντικειμένου από το κόστος της
κατεργασίας είναι σημαντική ιδίως στην περίπτωση των ανθεκτικών υλικών, όπως για
παράδειγμα των ειδικών χαλύβων. Αντίθετα, στην περίπτωση του χαλκού και του
αλουμινίου, η μικρή αντοχή των μετάλλων αυτών και των κραμάτων τους επιτρέπει μια
σημαντική συμπίεση του κόστους παραγωγής, η οποία σε πολλές περιπτώσεις
ισορροπεί το σχετικά υψηλό κόστος της πρώτης ύλης.
Το κόστος παραγωγής από τις κατεργασίες κοπής αναλύεται κυρίως στους εξής
παράγοντες:
α. Χρόνος κατεργασίας.
β. Κόστος εργαλειομηχανών.
γ. Κόστος ημερομισθίων ειδικευμένων τεχνιτών.
δ. Κόστος εργαλείων.
ε. Κόστος ενεργείας.
στ. Κόστος υγρών κοπής.
Ως χρόνος κατεργασίας προϊόντος θεωρείται ο χρόνος που απαιτείται για την πρόσδεση
του αντικειμένου στην εργαλειομηχανή, ο χρόνος κατεργασίας του αντικειμένου, ο χρόνος
απελευθέρωσης του αντικειμένου και ο χρόνος επαναφοράς της εργαλειομηχανής στην
κατάσταση ετοιμότητας για την κατεργασία του επόμενου κομματιού.
Οι χρόνοι πρόσδεσης και απελευθέρωσης του αντικειμένου οφείλονται στο γεγονός ότι,
κατά την κατεργασία κοπής, οι εξασκούμενες δυνάμεις είναι σημαντικές και απαιτείται
η ασφαλής πρόσδεση του αντικειμένου σε κάποιο τμήμα της εργαλειομηχανής. H
Σελίδα | 9
πρόσδεση αυτή πρέπει να είναι και ακριβής ώστε να εξασφαλίζεται και η ακρίβεια των
διαστάσεων των επιφανειών κατεργασίας.
H συνολική επιβάρυνση του κόστους παραγωγής από την καθυστέρηση λόγω
πρόσδεσης και απελευθέρωσης των κομματιών είναι ιδιαίτερα σημαντική στην
περίπτωση της κατεργασίας μεμονωμένων αντικειμένων μεγάλων διαστάσεων.
Αντίθετα, η επιβάρυνση αυτή είναι ουσιαστικά ασήμαντη στην περίπτωση της μαζικής
παραγωγής τυποποιημένων προϊόντων, όπως για παράδειγμα κοχλίες, περικόχλια,
πείροι, άξονες κ.λπ. Στην περίπτωση αυτή, ο μαζικός χαρακτήρας της παραγωγής
επιτρέπει σε μεγάλο βαθμό την αυτοματοποίηση των διαδικασιών πρόσδεσης και
απελευθέρωσης του αντικειμένου κατεργασίας. Ο χρόνος κατεργασίας του
αντικειμένου στις εργαλειομηχανές κοπής εξαρτάται κυρίως από την ταχύ τητα με την
οποία πραγματοποιείται η αποκοπή τού άχρηστου υλικού. H ταχύτητα αυτή εξαρτάται
από πολλούς παράγοντες τους όποιους θα εξετάσουμε στη συνέχεια λεπτομερέστερα.
Σκόπιμο είναι να αναφερθεί στο σημείο αυτό η σύγχρονη τάση που επικρατεί στην
κατασκευή εργαλειομηχανών για αυξημένη παραγωγικότητα, με τη διαμόρφωση
μηχανών πολλαπλών κατεργασιών (ΚΕΝΤΡΑ ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑΣ) με μεγάλη ισχύ κινητήρων.
Με τις μηχανές αυτές είναι δυνατή η εκτέλεση ποικίλων κατεργασιών με μεγάλη
ταχύτητα με μία πρόσδεση του αντικειμένου στην τράπεζα εργασίας της
εργαλειομηχανής.
Οι εργαλειομηχανές κοπής παρουσιάζουν σημαντικό κόστος αγοράς και επιβαρύνουν
σημαντικά το κόστος παραγωγής με τις αναγκαίες αποσβέσεις κεφαλαίου. H σύγχρονη
τεχνολογία έχει καταστήσει τις εργαλειομηχανές αυτές σχεδόν απαραίτητες λόγω της
μεγάλης παραγωγικότητας και ακρίβειας επεξεργασιών που παρουσιάζουν. H χρήση
των μηχανών του τύπου αυτού, λόγω του μεγάλου βαθμού αυτοματισμού τους, μειώνει
τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου μηχανουργείου σε ειδικευμένο προσωπικό, ιδίως στην
περίπτωση της μαζικής παραγωγής τυποποιημένων προϊόντων.
Τέλος, η επιβάρυνση του κόστους παραγωγής λόγω της κατανάλωσης των αναλωσίμων
υλικών των εργαλειομηχανών, όπως για παράδειγμα των εργαλείων, των κοπτικών
υγρών, των λιπαντικών ελαίων κ.λπ. τείνει μεν να αυξηθεί σε απόλυτα μεγέθη λόγω της
αύξησης των τιμών των πρώτων υλών, σε σχετικά όμως μεγέθη, ανά τεμάχιο
παραγομένου προϊόντος, τείνει να μειωθεί λόγω της τεχνολογικής προόδου στον τομέα
των υλικών, η οποία θέτει στη διάθεσή μας υλικά με ασύγκριτα καλύτερες ιδιότητες όπως
θα δούμε στα επόμενα κεφάλαια. Το κόστος της πρώτης ύλης συνήθως αποτελεί πολύ
μικρό ποσοστό του συνολικού κόστους των προϊόντων. Πάντως, είναι σκόπιμο, για λόγους
οικονομίας χρημάτων και ενέργειας και για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος, να
γίνεται η κατά το δυνατό μεγαλύτερη οικονομία υλικών κατά τις επεξεργασίες κοπής.
Τούτο είναι εφικτό με τον κατάλληλο σχεδιασμό των προϊόντων και την ακριβέστερη
Σελίδα | 10
αρχική διαμόρφωση των διαστάσεων του αντικειμένου με κατεργασίες παραμορφώσεων,

ώστε να είναι εφικτός ο κατά το δυνατό περιορισμός των κατεργασιών κοπής.
Σελίδα | 11
Βασικές Αρχές Μηχανολογικού Σχεδίου
2. Βασικές Αρχές Μηχανολογικού Σχεδίου

2.1 Γενικά Στοιχεία
Το μηχανολογικό σχέδιο χρησιμοποιείται στις αντίστοιχες κατασκευές και συγκεκριμένα

στη βιομηχανία, στη βιοτεχνία, στα μηχανουργεία-εφαρμοστήρια, στα δομικά έργα για το
μέρος των εγκαταστάσεων των κτιρίων κ.λπ. Περιγράφει με σαφήνεια, πληρότητα και
ακρίβεια όλες τις απαραίτητες τεχνικές πληροφορίες για τη μορφή, τις διαστάσεις και άλλα
κατασκευαστικά στοιχεία του έργου, όπως υλικά, ποιότητα κατεργασίας επιφανειών κ.λπ.
Επίσης, σε κάποιες μορφές είναι χρήσιμο στον υπεύθυνο λειτουργίας ή συντηρήσεως μιας
κατασκευής ή ακόμα και στο χρήστη μιας μηχανής ή μιας συσκευής.
Με κριτήριο το σκοπό για τον οποίο προορίζεται έχουμε τα εξής βασικά είδη
Μηχανολογικού Σχεδίου:
2.1.1 Το κατασκευαστικό σχέδιο αντικειμένων
Στο σχέδιο αυτό παρουσιάζεται μόνο το αντικείμενο που πρόκειται να κατασκευαστεί.

Πρόκειται συνήθως για σχέδιο όψεων και τομών που περιέχει όλα τα στοιχεία (μορφή,
διαστάσεις με συγκεκριμένη κλίμακα, κατασκευαστικές προδιαγραφές) που είναι
αναγκαία για την κατασκευή του θέματός του.
Σελίδα | 12
2.1.2 Το κατασκευαστικό σχέδιο εγκαταστάσεων
Με το σχέδιο αυτό απεικονίζονται μηχανολογικές εγκαταστάσεις και δίκτυα (π.χ.

ανελκυστήρες, δίκτυα ύδρευσης, αποχέτευσης, αερισμού, θέρμανσης). Οι διαφορές του
από το προηγούμενο είναι οι εξής: Το περιεχόμενο του παρουσιάζεται συνήθως πάνω στα
σχέδια των χώρων λειτουργίας των εγκαταστάσεων (με διατήρηση των διαστάσεων και
Σελίδα | 13
των αποστάσεων με ορισμένη κλίμακα) και χρησιμοποιεί αρκετά σύμβολα για στοιχεία των
εγκαταστάσεων αυτών, όπως π.χ. όργανα δικτύων, είδη υγιεινής, μηχανήματα και
συσκευές λεβητοστασίων κ.λπ.
2.1.3 Το λειτουργικό σχέδιο εγκαταστάσεων
Υπάρχει επίσης ένα είδος σχεδίου εγκαταστάσεων που δεν προορίζεται για καθαρά
κατασκευαστική χρήση, αλλά για επεξήγηση του τρόπου λειτουργίας της εγκατάστασης
(λειτουργικό σχέδιο). Εδώ η θέση και η παρουσίαση των διάφορων στοιχείων επιλέγονται
με τρόπο που να εξυπηρετεί την κατανόηση της λειτουργίας της εγκατάστασης και όχι της
μορφής και των διαστάσεών της.
Σελίδα | 14
2.1.4 Σχέδιο ομάδων
Τέλος θα μπορούσε να αναφερθεί ως ξεχωριστό είδος σχεδίου το σχέδιο σύνθετων

κατασκευών (μηχανές, συστήματα, διατάξεις), όπου τα διάφορα στοιχεία παρουσιάζονται
με τέτοιο τρόπο (συνήθως αριθμημένα), ώστε να διευκολύνεται η κατανόηση της θέσης
τους ή τα βήματα συναρμολόγησης της απαρτίας. Πολλές φορές συνοδεύονται από
κατασκευαστικά σχέδια λεπτομερειών.
Σελίδα | 15
Σελίδα | 16
Σελίδα | 17
2.2 Οι όψεις στο μηχανολογικό σχέδιο
Για το σχεδιασμό των μηχανολογικών εξαρτημάτων τηρούνται οι κανόνες προβολών των

όψεων. Τα κύρια σημεία των κανόνων αυτών είναι:
Τα επίπεδα προβολής είναι το οριζόντιο (Ο.Ε.), το κατακόρυφο (Κ.Ε.) και το πλάγιο (Π.Ε.)
προβολικό επίπεδο, τα οποία αλληλοτέμνονται κάθετα και σχηματίζουν τρίεδρες γωνίες
που ονομάζονται γωνίες προβολής και φαίνονται στο παρακάτω σχήμα.
Κατά το Ευρωπαϊκό σύστημα, που εμείς θα χρησιμοποιούμε, υποθέτουμε ότι το εξάρτημα

που επιθυμούμε να προβάλουμε βρίσκεται μέσα στην πρώτη γωνία προβολής, μπροστά
από το Κ.Ε., πάνω από το Ο.Ε., αριστερά από το Π.Ε. και σε κάθε περίπτωση μεταξύ του
επιπέδου προβολής και του παρατηρητή. Η προβολή στο κατακόρυφο προβολικό επίπεδο
ονομάζεται πρόοψη. Η πρόοψη σχεδιάζεται βλέποντας το αντικείμενο κατά τη διεύθυνση
του βέλους Α.
Η προβολή στο οριζόντιο προβολικό επίπεδο ονομάζεται κάτοψη. Η κάτοψη σχεδιάζεται

βλέποντας το αντικείμενο κατά τη διεύθυνση του βέλους Β.
Σελίδα | 18
Η προβολή στο πλάγιο προβολικό επίπεδο ονομάζεται πλάγια όψη (αριστερή).

Η αριστερή πλάγια όψη σχεδιάζεται βλέποντας το αντικείμενο κατά τη διεύθυνση του
βέλους Γ.
Για την πλήρη περιγραφή ενός εξαρτήματος αρκούν συνήθως οι 3 αυτές όψεις.
Οι ακμές που φαίνονται σχεδιάζονται με συνεχή παχιά γραμμή, ενώ οι μη ορατές ακμές με
διακεκομμένη γραμμή.
2.3 Εκλογή και τοποθέτηση όψεων στο σχέδιο
Ποια όμως όψη θα εκλέξουμε ως πρόοψη;

Ως πρόοψη εκλέγεται η όψη που δίνει τις περισσότερες πληροφορίες για το εξάρτημα που
θέλουμε να απεικονίσουμε σχεδιαστικά. Συνήθως η πρόοψη δείχνει το αντικείμενο όπως
φαίνεται στη θέση λειτουργίας του και τις περισσότερες φορές γίνονται αντιληπτά τα
βασικά χαρακτηριστικά του από αυτή την όψη. Κατά την επιλογή των όψεων που θα
σχεδιασθούν για τη γραφική απόδοση του εξαρτήματος, πρέπει να σκεφτούμε ώστε:
1. η σχεδίαση να είναι απλή
Σελίδα | 19
2. να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατό λιγότερες διακεκομμένες γραμμές

3. να περιγράφεται πλήρως το εξάρτημα με τις λιγότερες δυνατές όψεις
4. να μην απαιτείται μεγάλος χρόνος σχεδίασης
5. να γίνεται εύκολα αντιληπτό το σχήμα του εξαρτήματος, ώστε να αποφεύγονται
λάθη κατά την κατασκευή του αντικειμένου.
Στο ανωτέρω σχήμα παρουσιάζεται σχηματικά η τοποθέτηση των τριών όψεων στο φύλλο
σχεδίασης. Πρέπει οι όψεις να τοποθετούνται συμμετρικά ως προς τα άκρα του φύλλου
σχεδίασης, αλλά και να μένει μεταξύ τους χώρος για την τοποθέτηση των διαστάσεων.
2.4 Βοηθητικές όψεις
Αρκετές φορές κατά τη σχεδίαση ενός αντικειμένου που έχει ειδική μορφή, για
παράδειγμα, όταν οι έδρες του είναι λοξές, δε χρησιμοποιούμε απαραίτητα μόνο τις όψεις
που ήδη αναφέραμε, αλλά και λοξές βοηθητικές όψεις σε αντίστοιχα βοηθητικά επίπεδα.
Με τη μέθοδο αυτή είναι δυνατό να φανούν παραστατικά οι λεπτομέρειες των
απεικονιζόμενων επιφανειών, ώστε κατά την κατασκευή του εξαρτήματος να επαρκούν οι
πληροφορίες που παρέχονται από το σχέδιο και να μην απαιτούνται άλλες. Οι όψεις αυτές
σε λοξά προβολικά επίπεδα λέγονται βοηθητικές όψεις. Όταν, όπως συνήθως συμβαίνει,
απεικονίζουν μόνο το τμήμα του αντικειμένου που είναι υπό κλίση και όχι ολόκληρο το
αντικείμενο, τότε ονομάζονται μερικές βοηθητικές όψεις.
Σελίδα | 20
Στα σχήματα φαίνονται παραδείγματα βοηθητικών όψεων για μηχανολογικά εξαρτήματα

που είναι απαραίτητο να απεικονισθούν με τον τρόπο αυτό, γιατί σε αντίθετη περίπτωση η
κατασκευή τους θα ήταν δύσκολη ή αδύνατη. Η μέθοδος που ακολουθείται για το
σχεδιασμό των βοηθητικών όψεων είναι ανάλογη με αυτή των κανονικών όψεων, μόνο
που σε κάθε όψη καταδεικνύεται και η οπτική της διεύθυνση.
2.5 Είδη τομών
Όταν ένα αντικείμενο έχει πολλές εσωτερικές λεπτομέρειες, καταφεύγουμε στη μέθοδο
της τομής, για να αποδώσουμε τις λεπτομέρειες αυτές, αντί να χρησιμοποιήσουμε πολλές
διακεκομμένες γραμμές που θα έκαναν τη σχεδίαση δύσκολη και το σχέδιο δυσνόητο. Στο
μηχανολογικό σχέδιο, λοιπόν, για λόγους σχεδιαστικής απλότητας αλλά και σαφέστερης
απόδοσης της μορφής χρησιμοποιούνται διάφορα είδη τομών. Με κριτήριο τη θέση της
τομής ή την έκτασή της έχουμε τα εξής είδη:
 Πλήρης τομή
Σελίδα | 21
Είναι η γνωστή μας τομή που αφορά ολόκληρο το αντικείμενο και γίνεται με ένα συνήθως
ή και περισσότερα επίπεδα, αν αυτό μας εξυπηρετεί. Υπενθυμίζουμε τις βασικές γνώσεις
που είναι απαραίτητες για την κατανόηση της έννοιας της τομής.
Τομή είναι η υποθετική διαίρεση ενός αντικειμένου από ένα συνήθως ή και περισσότερα
επίπεδα και στη συνέχεια ο σχεδιασμός της ορθής προβολής (όψης) του αντικειμένου που
απομένει πίσω από το επίπεδο τομής.
Η επιφάνεια επαφής του επιπέδου τομής με το αντικείμενο ονομάζεται επιφάνεια τομής
και διαγραμμίζεται με λεπτές συνεχείς γραμμές που σχεδιάζονται με κλίση 45°.
Αν το αντικείμενο δεν είναι ενιαίο, αλλά αποτελείται από συναρμολογημένα ή
συνδεδεμένα με οποιοδήποτε τρόπο κομμάτια, τότε η διαγράμμιση αλλάζει κλίση κατά 90°
από κομμάτι σε κομμάτι. Αν αυτό δεν αρκεί, γιατί συνδέονται περισσότερα από δύο
κομμάτια, αλλάζει και η απόσταση μεταξύ των γραμμών της διαγράμμισης, ώστε να
καταδειχθεί ότι δεν πρόκειται για ενιαίο αντικείμενο.
Το ίχνος του επίπεδου τομής σχεδιάζεται στην όψη που είναι κάθετη στο επίπεδο. Η
σχεδίαση του γίνεται με λεπτή αξονική γραμμή, εκτός από τα άκρα του ή τις γωνίες
αλλαγής διεύθυνσης όπου χρησιμοποιείται παχιά αξονική γραμμή. Στα άκρα του ίχνους με
Σελίδα | 22
κατάλληλα βέλη και κεφαλαία γράμματα γίνεται η σύνδεση του ίχνους με την τομή που
σχεδιάσθηκε.
 Ημιτομή
Όταν ένα αντικείμενο είναι συμμετρικό ως προς κάποιο άξονα, μπορεί να σχεδιασθεί το
μισό ως όψη και το άλλο μισό ως τομή. Έτσι το σχέδιο γίνεται απλούστερο και πιο
παραστατικό. Διαχωριστική γραμμή των δύο μερών είναι ο άξονας συμμετρίας.
 Μερική τομή
Όταν σε κάποια περιορισμένη περιοχή ενός αντικειμένου υπάρχει κάποια εσωτερική
λεπτομέρεια που πρέπει να δειχθεί, μπορεί να γίνει μερική τομή στην περιοχή αυτή. Τα
όρια της μερικής τομής σχεδιάζονται με λεπτή συνεχή γραμμή με ελεύθερο χέρι.
Σελίδα | 23
 Εγκάρσια τομή
Για να δείξουμε τη μορφή της διατομής (προφίλ) ενός αντικειμένου, ορισμένες φορές
εξυπηρετεί η σχεδίαση μιας ή περισσότερων (αν η διατομή διαφέρει από περιοχή σε
περιοχή) εγκάρσιων τομών, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα.
Συνήθως οι εγκάρσιες τομές σχεδιάζονται απλά χωρίς τα περιγράμματα των πίσω από
αυτές πλευρών του αντικειμένου ή άλλες ακμές που στην κανονική τομή φαίνονται.
 Σπασίματα
Όταν ένα αντικείμενο έχει μεγάλο μήκος, χωρίς όμως να διαφοροποιείται η μορφή του,
μπορεί να σχεδιαστεί με τον τρόπο που φαίνεται στο παρακάτω σχήμα, ώστε να μη
καταφύγουμε είτε σε μεγάλου μήκους σχέδιο είτε σε μικρή κλίμακα, που ενδεχομένως
κάνει το σχέδιο δυσανάγνωστο. Οι επιφάνειες του υποθετικού σπασίματος παριστάνονται
με τους δύο τρόπους που φαίνονται στο παράδειγμα.
Σελίδα | 24
 Τι δεν τέμνεται
Ορισμένα γενικής χρήσεως εξαρτήματα (στοιχεία μηχανών) που δεν έχουν εσωτερικές
κοιλότητες δεν τέμνονται, αφού η τομή τους δεν προσθέτει τίποτα, που να κάνει το σχέδιο
πιο παραστατικό. Ακόμη και αν βρίσκονται στο επίπεδο τομής μιας απαρτίας, δε
διαγραμμίζονται. Τέτοια εξαρτήματα είναι οι κοχλίες (βίδες), οι ήλοι (καρφιά), οι σφήνες,
οι πείροι, οι άξονες (κατά μήκος), οι βραχίονες τροχών και τροχαλιών, τα ενισχυτικά νεύρα,
τα στοιχεία κύλισης των εδράνων (ρουλμάν), δηλαδή μπίλιες, βαρελάκια, κυλινδράκια, τα
δόντια των γραναζιών κ.λπ.
2.6 Διαστασιολόγηση
Η διαστασιολόγηση στο Μηχανολογικό σχέδιο, ιδίως στο κατασκευαστικό, είναι μια από
τις πιο σημαντικές διαδικασίες και είναι καθοριστική για την επιτυχία του. Η σωστή
διαστασιολόγηση μαζί με τη σωστή σχεδίαση αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για
την κατανόηση και τη σωστή κατασκευή του αντικειμένου που περιέχει το σχέδιο.
2.6.1 Τρόποι αναγραφής των διαστάσεων
Για την αναγραφή των διαστάσεων χρησιμοποιούνται οι βασικές και οι βοηθητικές

γραμμές διαστάσεων που είναι λεπτές συνεχείς (έχουν πάχος το μισό της κύριας γραμμής
του σχεδίου). Τα όρια των διαστάσεων καθορίζονται με βέλη που σχεδιάζονται με
ευκρίνεια και μέγεθος όσο και οι αριθμοί. Οι αριθμοί γράφονται είτε πάνω στις γραμμές
διαστάσεων είτε σε κατάλληλες διακοπές των γραμμών διαστάσεων. Αν το μέγεθος της
διάστασης δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο, τότε μπορούν να γραφούν και σε προέκταση της
γραμμής της διάστασης, έξω από τις βοηθητικές γραμμές.
Σελίδα | 25
Το ίδιο ισχύει και για τα βέλη που ορίζουν

τη διάσταση. Γράφονται με τρόπο ώστε να
διαβάζονται από αριστερά προς τα δεξιά
(για τις οριζόντιες) ή από κάτω προς τα
πάνω (για τις κατακόρυφες διαστάσεις). Δε
σημειώνονται μονάδες. Οι αριθμοί δίνουν
πάντοτε το πραγματικό μέγεθος του
στοιχείου που διαστασιολογείται
(ανεξάρτητα από την κλίμακα) και πάντοτε
σε χιλιοστά (mm).
Σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων αντικειμένων
όπου το mm δεν εξυπηρετεί, μπορεί να
χρησιμοποιηθεί το m, αλλά τότε μετά τον
αριθμό της διάστασης σημειώνεται και το
σύμβολο της μονάδας.
Όταν δεν είναι αμέσως φανερό ότι
πρόκειται για διαμέτρους και ακτίνες,
χρησιμοποιούνται πριν από τον αριθμό τα
σύμβολα Φ και R αντίστοιχα.
2.6.2 Κανόνες Διαστασιολόγησης
Για την εκπλήρωση των βασικών αρχών της σωστής διαστασιολόγησης πρέπει να
τηρούνται κάποιοι γενικοί κανόνες:
 Πρέπει να γράφονται όλες οι απαραίτητες διαστάσεις του αντικειμένου και μόνο
μία φορά (σε μία θέση). Η αναγραφή διάστασης η οποία προκύπτει από μόνη της
κατασκευαστικά (π.χ. ως διαφορά δύο άλλων) ή που υπάρχει σε άλλη θέση ή όψη
του σχεδίου, δεν επιτρέπεται. Σε περίπτωση αναθεώρησης και διόρθωσης, κάτι
που συμβαίνει συχνά στα κατασκευαστικά σχέδια, οι παρεμβάσεις γίνονται
συνήθως σε ένα σημείο. Κατά συνέπεια μπορεί το τελικό σχέδιο να περιέχει
αντιφάσεις ή ασυμβίβαστα στοιχεία, αν η διόρθωση δε γίνει και στις άλλες
θέσεις.
 Για την επιλογή της πιο κατάλληλης θέσης για μια διάσταση κύριο κριτήριο είναι η
σαφήνεια. Επιλέγεται η όψη του σχεδίου στην οποία αποδίδεται πιο άμεσα το
μήκος που θα διαστασιολογηθεί και συσχετίζεται πιο εύκολα με τις άλλες
διαστάσεις. Αν το κριτήριο αυτό έχει ως αποτέλεσμα να «παραφορτώνεται» με
διαστάσεις μια όψη και να μειώνεται η ευκρίνεια του σχεδίου, τότε γίνεται
συνολική εκτίμηση και των δύο αυτών κριτηρίων και η καλύτερη δυνατή επιλογή.
Σελίδα | 26
 Δεν πρέπει να γράφονται διαστάσεις σε τμήματα που δε φαίνονται στη

συγκεκριμένη όψη (και είναι σχεδιασμένα με διακεκομμένες γραμμές), εκτός και
αν δε γίνεται διαφορετικά. Πάντως αυτό, συνήθως, αντιμετωπίζεται με τη
σχεδίαση τομής.
 Δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν γραμμές του σχεδίου ως γραμμές
διαστάσεων. Επιτρέπεται όμως, αν αυτό αποτρέπει μεγαλύτερα προβλήματα, η
χρήση των κύριων και των αξονικών γραμμών για βοηθητικές γραμμές
διαστάσεων.
 Οι γραμμές των διαστάσεων, κύριες και βοηθητικές, δεν πρέπει να τέμνονται ούτε
μεταξύ τους ούτε με άλλες γραμμές του σχεδίου. Γι' αυτό, όταν σε κάποια θέση
γράφονται πολλές επάλληλες διαστάσεις, πλησιέστερα στο θέμα γράφονται οι
μικρότερες και ακολουθούν οι άλλες κατά τάξη μεγέθους.
 Σε περίπτωση που μπορεί να γίνει επιλογή ανάμεσα σε διάφορους ισοδύναμους

συνδυασμούς αναγραφής διαστάσεων, βασικό κριτήριο είναι η διευκόλυνση του
κατασκευαστή και η αποτροπή του ενδεχομένου να αναγκαστεί να κάνει
υπολογισμούς κατά τη διάρκεια της εργασίας του.
Σελίδα | 27
Ως παράδειγμα, ας δούμε τη διαστασιολόγηση του άξονα του παρακάτω σχήματος που

πρόκειται να κοπεί στον τόρνο. Σημειώνουμε ότι η τόρνευση είναι μια κατεργασία που
βασίζεται στην αφαίρεση υλικού και γίνεται σε αντικείμενα που η μορφή τους παράγεται
«εκ περιστροφής» ενός σχήματος περί άξονα, όπως π.χ. αντικείμενα κυλινδρικά, σφαιρικά
ή κωνικά.
Παρατηρούμε ότι μπορεί και πρέπει να παραλειφθεί μία από τις διαστάσεις 65, 40 και 25,
αφού προκύπτει από τις άλλες. Το ίδιο ισχύει και για τις Φ40, Φ20 και 10.
Αν φανταστούμε την εξέλιξη της διαδικασίας κατασκευής, θα συμπεράνουμε ότι η πρώτη
εργασία που θα γίνει είναι η κοπή ενός κυλινδρικού τεμαχίου μήκους 65 mm και
διαμέτρου 40 mm. Άρα, θα πρέπει οπωσδήποτε να γραφούν αυτές οι δυο διαστάσεις,
ώστε να αποτραπούν οι πιθανοί υπολογισμοί 40+25=65 και 20+10+10=40. Στη συνέχεια ο
τεχνίτης με διαδοχικά βήματα (πάσα) αφαίρεσης υλικού στον τόρνο θα «κατεβάσει» τη
διάμετρο στα 20 mm στο μήκος των 25 mm. Επομένως, πρέπει να δοθούν οι τιμές Φ20 και
25, ενώ τιμές 10 και 40 δε χρειάζονται, αφού θα προκύψουν από την κατασκευαστική
διαδικασία, και άρα δεν πρέπει να σημειωθούν.
2.7 Υπομνήματα
Ένα απαραίτητο συμπληρωματικό στοιχείο του μηχανολογικού αλλά και κάθε είδους
τεχνικού σχεδίου είναι το υπόμνημα. Το υπόμνημα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την
ταυτότητα του σχεδίου. Το περιεχόμενο του μπορεί να περιλαμβάνει πολλών ειδών
πληροφορίες. Στη συνέχεια αναφέρονται οι πιο συνηθισμένες από αυτές.
 Ο τίτλος του περιεχομένου του σχεδίου.
 Ο τίτλος της επιχείρησης που κατασκευάζει, διαθέτει ή χρησιμοποιεί το
αντικείμενο του σχεδίου.
 Η κλίμακα σχεδιάσεως.
 Τα ονόματα όσων εμπλέκονται στην ολοκλήρωση του σχεδίου ( μελετητής,
σχεδιαστής, ελεγκτής κ.λπ.).
 Πληροφορίες σχετικές με κατασκευαστικές προδιαγραφές ( ποιότητα και τρόπος
κατεργασίας, υλικά, στοιχεία τυποποίησης κ.λπ.).
Σελίδα | 28
 Αριθμοί που βοηθούν στην ταξινόμηση ή ανεύρεση εξαρτημάτων στους χώρους

αποθήκευσης ή συνδέουν το συγκεκριμένο σχέδιο με άλλα (κατασκευαστικά ή
λεπτομερειών ).
Το υπόμνημα σχεδιάζεται συνήθως στο κάτω και δεξιό μέρος του σχεδίου και κατά το
δίπλωμα του σχεδίου το μέρος αυτό παραμένει εμφανές. Η ποικιλία του περιεχομένου
οδηγεί και σε μια ποικιλία τυποποιημένων μορφών υπομνημάτων και κατά περίπτωση
επιλέγουμε αυτή που μας εξυπηρετεί. Η τυποποίηση των υπομνημάτων ακολουθεί τον
κανονισμό ISO 7200 (1984). Ενδεικτικά αναφέρουμε τρεις τρόπους σχεδίασης των θέσεων
των εξής βασικών στοιχείων περιεχομένου ενός υπομνήματος.
2.8 Το σκαρίφημα
Πολλές φορές, στο πλαίσιο των μηχανολογικών εργασιών, παρουσιάζεται η ανάγκη μιας
πρόχειρης και σχετικά γρήγορης σχεδίασης ενός αντικειμένου με σκοπό να ακολουθήσει
στη συνέχεια η δημιουργία του κανονικού του σχεδίου. Άλλες φορές πάλι ένα σκίτσο
βοηθάει στην καλύτερη παρουσίαση μιας τεχνικής ιδέας στα πλαίσια κάποιας
συνεργασίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται το σκαρίφημα.
Πρόκειται για ένα τεχνικό σχέδιο που γίνεται με το μολύβι, χωρίς όργανα σχεδιάσεως,
πάνω σε λευκό ή τετραγωνισμένο (καρέ) χαρτί. Αν πρόκειται για σχεδίαση αντικειμένου
που υπάρχει, χρησιμοποιούνται και όργανα μετρήσεων, για να προσδιοριστούν οι
διαστάσεις του.
Κατά τη σχεδίαση ενός σκαριφήματος τηρούνται οι βασικοί κανόνες του τεχνικού σχεδίου.
Ειδικά για τους κανόνες γραμμογραφίας επιτρέπονται κάποιες αποκλίσεις (π.χ. για το
πάχος των γραμμών), αφού ο τρόπος σχεδίασης δεν επιτρέπει αυστηρή τήρησή τους.
Τηρούνται όμως οπωσδήποτε οι κανόνες της ορθογραφικής σχεδίασης, της σχεδίασης
τομών και της διαστασιολόγησης.
Το σκαρίφημα δε σχεδιάζεται με κλίμακα. Βέβαια επιβάλλεται προσπάθεια, ώστε να μην
υπάρχει δυσαναλογία στις διαστάσεις. Η επιτυχημένη τήρηση των αναλογιών είναι
συνάρτηση της προσοχής και της εμπειρίας του σχεδιαστή. Στις περιπτώσεις που το
σκαρίφημα γίνεται με σκοπό να χρησιμοποιηθεί ως κατασκευαστικό σχέδιο ή ως βάση για
τη δημιουργία στη συνέχεια κανονικού κατασκευαστικού σχεδίου, επιβάλλονται
προσεκτικές μετρήσεις και πλήρης αναγραφή των διαστάσεων. Αυτό έχει μεγάλη σημασία
ιδιαίτερα στις περιπτώσεις που δεν είναι δυνατή η συμπλήρωσή τους εκ των υστέρων. Ως
παράδειγμα αναφέρουμε την περίπτωση της σχεδίασης ενός μη τυποποιημένου
εξαρτήματος μηχανής, που λόγω φθοράς ή κακής λειτουργίας πρέπει να αντικατασταθεί
την επόμενη φορά που η μηχανή θα σταματήσει, για να γίνει έλεγχος και συντήρησή της.
Μετά τη διαπίστωση της βλάβης, αποσυναρμολογείται το εξάρτημα, γίνεται το σκαρίφημά
Σελίδα | 29
του που θα αποτελέσει τη βάση για το κατασκευαστικό σχέδιο παραγγελίας του και
τοποθετείται πάλι στη θέση του, ώστε να μπορεί να λειτουργήσει η μηχανή ως την τελική
αντικατάστασή του από το καινούριο που θα κατασκευαστεί.
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε ορισμένους πρακτικούς κανόνες που η τήρησή τους
διευκολύνει τη σχεδίαση ενός σκαριφήματος.
 Εκλέγουμε πρώτα την πρόοψη και τις λοιπές απαραίτητες όψεις και τομές. Το
κριτήριο για την εκλογή της πρόοψης είναι η φυσική όψη του αντικειμένου στη
θέση λειτουργίας του, που συνήθως δίνει και πιο παραστατικά τη μορφή του.
 Μετά αρχίζουμε τη σχεδίασή τους με τη σειρά (πρώτα η πρόοψη) και στις θέσεις
που προβλέπουν οι κανόνες της ορθογραφικής σχεδίασης.
 Πριν αρχίσουμε τη σχεδίαση των περιγραμμάτων κάποιας όψης ή τομής,
σημειώνουμε τους άξονες συμμετρίας της και τους άξονες συμμετρίας των
λεπτομερειών της.
 Η σχεδίαση γίνεται με σειρά «από μέσα προς τα έξω». Η αντίθετη πορεία
συνήθως έχει αποτέλεσμα την έλλειψη χώρου για τη σχεδίαση των λεπτομερειών
που βρίσκονται στην περιοχή του κέντρου του αντικειμένου και την εμφάνιση
δυσαναλογιών. Βέβαια προνοούμε να τηρηθούν οι αναλογίες και να επαρκέσει η
Σελίδα | 30
σχεδιαστική επιφάνεια για ολόκληρη την όψη ή τις όψεις που έχουμε αποφασίσει
να σχεδιάσουμε.
 Σχεδιάζουμε τις ορατές ακμές και τις λεπτομέρειες και τελευταίες τις μη ορατές
ακμές (με διακεκομμένες γραμμές) που κρίνουμε απαραίτητες. Ελέγχουμε την
ορθότητα και την πληρότητα των όψεων που σχεδιάσαμε.
 Εκλέγουμε τις διαστάσεις που είναι απαραίτητες για την πλήρη και ορθολογική
διαστασιολόγηση και σχεδιάζουμε τις γραμμές (κύριες και βοηθητικές) και τα
βέλη. Γράφουμε σε κάθε όψη (με τη σειρά που σχεδιάσθηκαν) τους αριθμούς των
διαστάσεων, αφού κάνουμε προσεχτικά τις απαραίτητες μετρήσεις.
 Τέλος διαγραμμίζουμε τις επιφάνειες των τομών που τυχόν έγιναν, προσέχοντας,
ώστε να μην δυσχεραίνεται η ανάγνωση των διαστάσεων (διακόπτουμε τις
γραμμές διαγράμμισης στην περιοχή του αριθμού).
Αν η μορφή του αντικειμένου προσφέρεται, μπορούμε αντί για ορθογραφική σχεδίαση να
κάνουμε σκαρίφημα της αξονομετρικής προβολής του. Αυτό είναι λιγότερο κοπιαστικό και
δίνει πιο παραστατικό αποτέλεσμα. Βέβαια θα τοποθετηθούν και οι απαραίτητες
διαστάσεις.
2.9 Συμβολισμοί και Σημάνσεις
Στο Μηχανολογικό σχέδιο χρησιμοποιούνται ορισμένοι συμβολισμοί με σκοπό την

αποφυγή είτε περιγραφών με λέξεις είτε του σχεδιασμού στοιχείων που είναι
τυποποιημένα ή παρουσιάζουν δυσκολίες στη σχεδίαση λόγω μορφής ή μεγέθους. Επίσης
με τη χρήση συμβόλων παρέχονται τεχνικές πληροφορίες διάφορων ειδών. Στη συνέχεια
δίνονται τα πιο συνηθισμένα είδη συμβόλων.
2.9.1 Σύμβολα ποιότητας κατεργασίας
Τα βασικά σύμβολα που ορίζουν την ποιότητα (τραχύτητα) μιας επιφάνειας, σύμφωνα με
τον κανονισμό DIN ISO 1302, φαίνονται στον πίνακα που ακολουθεί.
Σελίδα | 31
Στα σύμβολα του πίνακα μπορούν να προστεθούν διάφορα στοιχεία, ώστε να δοθούν
περισσότερες πληροφορίες.
Στο παρακάτω σχήμα ορίζεται η τιμή της τραχύτητας (σε μm) και η κατεργασία.
Σύμφωνα με τους Γερμανικούς κανονισμούς ( DIN ) η ποιότητα κατεργασίας μιας

επιφάνειας δίνεται με τη σχεδίαση πάνω στην επιφάνεια μικρών ισόπλευρων τριγώνων
που ο αριθμός τους υποδηλώνει και το βαθμό επεξεργασίας που πρέπει να υποστεί.
2.9.2 Σχεδίαση τυποποιημένων στοιχείων
Συμβολισμοί σπειρωμάτων
Η σχεδίαση των σπειρωμάτων γίνεται με τον εξής απλό τρόπο: Σχεδιάζουμε δύο
παράλληλες γραμμές, αν η όψη είναι παράλληλη με τον άξονα του σπειρώματος ή δύο
ομόκεντρους κύκλους, αν η όψη είναι κάθετη με αυτόν, με μικρή απόσταση μεταξύ τους,
που υποδηλώνει το βάθος του σπειρώματος. Αν οι γραμμές είναι ορατές, τότε αυτή που
αντιστοιχεί στις κορυφές του σπειρώματος είναι παχιά συνεχής, και αυτή που αντιστοιχεί
στο βάθος του σπειρώματος είναι λεπτή συνεχής, (ή λεπτή διακεκομμένη).
Σελίδα | 32
Αν δεν είναι ορατές, τότε σχεδιάζονται με λεπτή διακεκομμένη. Στην περίπτωση των
ομόκεντρων κύκλων αυτός που αντιστοιχεί στο βάθος του σπειρώματος δε σχεδιάζεται
πλήρης αλλά σαν τόξο ¾ περίπου. Όταν το σπείρωμα σχεδιάζεται σε τομή, η διαγράμμιση
τελειώνει πάντα στη γραμμή των κορυφών ( κύρια γραμμή).
Σχεδίαση οδοντωτών τροχών (γραναζιών)

Με ανάλογο τρόπο γίνεται και η σχεδίαση των οδοντώσεων.
Σελίδα | 33
Κατεργασίες με Αφαίρεση Υλικού
3. Κατεργασίες με Αφαίρεση Υλικού

3.1 Εισαγωγή
Οι βασικότερες κατεργασίες με αφαίρεση υλικού και οι εργαλειομηχανές στις οποίες

γίνονται οι αντίστοιχες κατεργασίες, είναι:
Κατεργασία Εργαλειομηχανή
Τόρνευση Τόρνος
Φρεζάρισμα Φρέζα
Διάτρηση Δράπανο
Πλάνιση Πλάνη
Λείανση Λειαντικός Τροχός
Στον παραπάνω πίνακα παρουσιάζονται οι βασικότερες κατεργασίες με αφαίρεση υλικού

και αμέσως πιο κάτω σχηματικά οι αντίστοιχες χρησιμοποιούμενες εργαλειομηχανές. Οι
εργαλειομηχανές κατατάσσονται με διάφορους τρόπους. Οι συνήθεις τρόποι κατάταξης
είναι:
 ως προς το είδος της κατεργασίας
 ως προς το είδος της πρωτεύουσας κίνησης
εργαλειομηχανές με περιστροφική πρωτεύουσα κίνηση
εργαλειομηχανές με ευθύγραμμη πρωτεύουσα κίνηση
 ως προς τον βαθμό εξειδικεύσεως
εργαλειομηχανές γενικής χρήσεως
ειδικές εργαλειομηχανές
εξειδικευμένες εργαλειομηχανές
εργαλειομηχανές μεταφοράς
 ως προς την ακρίβεια κατεργασίας
εργαλειομηχανές συνήθους ακριβείας
εργαλειομηχανές ακριβείας
εργαλειομηχανές μεγάλης ακριβείας
εργαλειομηχανές υψίστης ακριβείας
 ως προς το βάρος
εργαλειομηχανές ελαφρές (βάρος μικρότερο του 1 tn)
εργαλειομηχανές μέσου βάρους (βάρος μικρότερο των 10 tn)
εργαλειομηχανές βαριές (βάρος μεγαλύτερο των 10 tn)
Σελίδα | 34
 ως προς το βαθμό αυτοματισμού

κοινές εργαλειομηχανές
ημιαυτόματες εργαλειομηχανές (οι κινήσεις γίνονται αυτόματα) αυτόματες
εργαλειομηχανές (οι κινήσεις και η τροφοδοσία γίνονται αυτόματα)
3.2 Αρχές της κοπής
3.2.1 Μορφή αποβλήτου
Η αφαίρεση του υλικού στις εργαλειομηχανές επιτυγχάνεται μέσω της διαφορετικής

κινηματικής του κοπτικού εργαλείου και του κατεργαζόμενου τεμαχίου, με καθορισμένο
βάθος (το οποίο ονομάζεται βάθος κοπής) και προδιαγεγραμμένη ταχύτητα εισχώρησης.
Σελίδα | 35
Το υλικό του τεμαχίου που απομακρύνεται λέγεται απόβλιττο (γρέζι) και μπορεί, ανάλογα
με τις εκάστοτε συνθήκες κατεργασίας και το υλικό του τεμαχίου, να έχει διάφορες
μορφές.
Ανάλογα με τον βαθμό παραμορφώσεως ε και την αντοχή σε διάτμηση τ του
κατεργαζόμενου υλικού, το παραγόμενο απόβλιττο μπορεί να είναι συνεχές ή ασυνεχές,
όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.
Το συνεχές απόβλιττο είναι και το επιθυμητό στην πράξη, μια και σχετίζεται με ευνοϊκές
συνθήκες όσον αφορά τις αναπτυσσόμενες δυνάμεις κοπής, την καταναλισκόμενη ισχύ,
την προκύπτουσα τραχύτητα επιφάνειας του τεμαχίου καθώς και την αναπτυσσόμενη
φθορά στο κοπτικό εργαλείο. Το συνεχές απόβλιττο δημιουργείται από συνεχή πλαστική
παραμόρφωση που υφίσταται στην περιοχή της ζώνης διάτμησης. Το γεγονός αυτό, έχει
σαν συνέπεια τη διαρροή του υλικού του και τη ροή του σαν ταινία πάνω στην επιφάνεια
αποβλίττου του κοπτικού εργαλείου. Το ασυνεχές απόβλιττο δημιουργείται με την
περιοδική θραύση του αποβλίττου κατά τη διέλευσή του από τη ζώνη διατμήσεως. Τέτοιο
απόβλιττο συναντάται σε ψαθυρά υλικά όπως ο χυτοσίδηρος ή σε πολύ χαμηλές ταχύτητες
κοπής, σε μεγάλες προώσεις ή σε κοπή με εργαλεία με μικρές γωνίες αποβλίττου.
Έτσι ευνοϊκές συνθήκες κοπής όσον αφορά τη δημιουργία του αποβλίττου, γενικά
επιτυγχάνονται με τις εξής συνθήκες:
Σελίδα | 36
 μεγάλη ταχύτητα κοπής

 μικρή πρόωση
 μεγάλη γωνία αποβλίττου
Σε περιπτώσεις που το συνεχές απόβλιττο αποκτά μεγάλο μήκος (ιδίως στην κατεργασία
όλκιμων υλικών), με αποτέλεσμα να επιφέρει δυσκολίες αλλά και κινδύνους κατά την ώρα
της κατεργασίας, χρησιμοποιούνται κατάλληλες διαμορφώσεις του κοπτικού εργαλείου
που ονομάζονται γρεζοθραύστες. Ένα φαινόμενο που σχετίζεται με τη δημιουργία του
συνεχούς αποβλίττου είναι και η δημιουργία της ψευδόκοψης.
3.2.2 Ψευδόκοψη
Κατά τη διαδικασία δημιουργίας του αποβλίττου, υπό κατάλληλες προϋποθέσεις, είναι

δυνατόν να δημιουργηθεί στην κόψη του εργαλείου η ψευδόκοψη. Πρόκειται για
σφηνοειδές, ασύμμετρο σώμα από ισχυρά παραμορφωμένο και σκληρυμένο υλικό του
τεμαχίου, όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Στο σχήμα αυτό διακρίνονται η κοπτική
ακμή του εργαλείου που έχει μορφή σφήνας, το κατεργαζόμενο τεμάχιο, το απόβλιττο που
παράγεται και η ψευδόκοψη ανάμεσα στο κοπτικό εργαλείο και το τεμάχιο. Η ψευδόκοψη
αυτή δημιουργείται από επάλληλα στρώματα υλικού του τεμαχίου, που προσκολλώνται
στην επιφάνεια του κοπτικού εργαλείου.
Σελίδα | 37
Η ψευδόκοψη αναπτύσσεται καθώς προχωρά η κοπή. Όταν η ψευδόκοψη αποκτά ένα

ορισμένο μέγεθος, αποχωρίζονται από το σώμα της, λόγω των δυνάμεων κοπής, μικρά
κομμάτια τα οποία προσκολλώνται είτε στο απόβλιττο που ρέει, είτε στη νεοσχηματισμένη
επιφάνεια του τεμαχίου. Ο περιοδικός αυτός σχηματισμός και τεμαχισμός της
ψευδόκοψης φαίνεται στο επόμενο σχήμα, όπου παρατηρείται στη φάση 2 ο διαχωρισμός
της ψευδόκοψης προς το απόβλιττο και την κατεργασμένη επιφάνεια του τεμαχίου,
τεμαχισμός που ολοκληρώνεται στη συνέχεια.
Η ύπαρξη της ψευδόκοψης χειροτερεύει
την ποιότητα της κατεργασμένης
επιφάνειας, ενώ η συμπεριφορά της ως
προς το κοπτικό εργαλείο εξαρτάται από τις
συνθήκες κοπής. Έτσι υπάρχει περίπτωση η
σταθερή παρουσία της ψευδόκοψης να
προστατεύει το κοπτικό εργαλείο, μια και
κόβει αυτή και όχι άμεσα η κοπτική ακμή
του, ενώ υπάρχει και η περίπτωση, ανάλογα
τις συνθήκες κοπής, η ψευδόκοψη να
φθείρει το εργαλείο κυρίως στην επιφάνεια
αποβλίττου του, με τον μηχανισμό της
απόξεσης. Η δημιουργία ή αποφυγή της
ψευδόκοψης μπορεί να ελεγχθεί από την
κατάλληλη επιλογή των συνθηκών
κατεργασίας.
3.2.3 Γεωμετρία της κοπής
Κατά τη διάρκεια της κοπής, με την υπόθεση πως το κοπτικό εργαλείο κινείται με ταχύτητα
v ενάντια στο σταθερό κατεργαζόμενο τεμάχιο, το υλικό του τεμαχίου που κόβεται,
σχηματίζεται με συνεχή πλαστική διάτμηση που λαμβάνει χώρα ακριβώς μπροστά στην
κόψη του εργαλείου. Το απόβλιττο που παράγεται κινείται πάνω στην επιφάνεια του
κοπτικού εργαλείου και απομακρύνεται, ενώ η τελική παραγόμενη επιφάνεια του
τεμαχίου δημιουργείται από συνεχή θραύση του υλικού του. Η πλαστική διάτμηση που
γίνεται σε μια στενή περιοχή που ονομάζεται ζώνη διατμήσεως, έχει σαν συνέπεια το
υλικό του τεμαχίου που περνά από τη ζώνη αυτή να εφελκύεται.
Η κατεργασία με αφαίρεση υλικού μπορεί να προσομοιωθεί με την είσοδο στο
κατεργαζόμενο τεμάχιο, μιας κοπτικής σφήνας. Η κόψη αυτής της σφήνας έχει σχεδόν
πάντα συγκεκριμένη γεωμετρία, επιλεγμένη σχετικά με το προς κατεργασία υλικό και τις
Σελίδα | 38
συνθήκες κατεργασίας. Τα χαρακτηριστικά αυτής της γεωμετρίας αποτελούν και τα κύρια

γεωμετρικά χαρακτηριστικά κάθε κοπτικού
εργαλείου. Το επιλεγόμενο βάθος κοπής για κάθε κατεργασία αποτελεί επίσης σημαντική
παράμετρο που ανήκει στις συνθήκες κοπής. Στο επόμενο σχήμα φαίνεται η μορφή αυτής
της κοπτικής σφήνας στην οποία διακρίνονται δύο κύριες επιφάνειες:
 επιφάνεια αποβλίττου: είναι αυτή στην οποία πάνω ρέει το απόβλιττο
 ελεύθερη επιφάνεια: είναι η επιφάνεια προς το μέρος της νεοσχηματισμένης
επιφάνειας του κατεργαζόμενου τεμαχίου
Στο ίδιο σχήμα το πάχος h2 του παραμορφωμένου αποβλίττου, λόγω της συνεχούς
πλαστικής διάτμησης, παρουσιάζεται μεγαλύτερο από το πάχος h. Επίσης παρουσιάζονται
οι τρεις χαρακτηριστικές γωνίες κοπής, που είναι:
 γωνία α: γωνία αποβλίττου
 γωνία β: γωνία κοπτικού σφήνα
 γωνία γ: γωνία ελευθερίας
Οι γωνίες αυτές είναι χαρακτηριστικές στην κοπή, την επηρεάζουν σημαντικά και
επιλέγονται ανάλογα με τον συνδυασμό υλικού κοπτικού εργαλείου - κατεργαζόμενου
τεμαχίου και συνθηκών κοπής. Μεταξύ των τριών αυτών γωνιών, που ονομάζονται γωνίες
κοπής, ισχύει η σχέση: α + β + γ = 90°
 Η γωνία ελευθερίας α, σχηματίζεται ανάμεσα στην ελεύθερη επιφάνεια του

εργαλείου (δηλαδή στην επιφάνεια που κείται προς την κατεργασμένη επιφάνεια
του τεμαχίου) και την κατεύθυνση της κοπής. Η γωνία α επηρεάζει τη φθορά του
κοπτικού εργαλείου.
Σελίδα | 39
 Η γωνία κοπτικού σφήνα β, είναι η γωνία που σχηματίζεται ανάμεσα στις

επιφάνειες αποβλίττου και ελευθερίας του κοπτικού εργαλείου.
 Η γωνία αποβλίττου γ, σχηματίζεται ανάμεσα στην επιφάνεια αποβλίττου του
εργαλείου (δηλαδή στην επιφάνεια επάνω στην οποία κινείται το απόβλιττο) και
την κάθετο στην κατεύθυνση της κοπής. Η γωνία γ μπορεί να πάρει θετικές τιμές,
αρνητικές ή μηδέν.
Για διάφορα υλικά, παρουσιάζονται στο επόμενο σχήμα ενδεικτικές γωνίες κοπής. Είναι
φανερό πως τα πιο μαλακά κατεργαζόμενα υλικά, απαιτούν πιο αιχμηρή κόψη του
κοπτικού σφήνα ενώ τα σκληρά υλικά απαιτούν στιβαρότερο και άρα πιο χοντρό σφήνα.
Συνολικά μπορεί να παρατηρηθεί πως όσο πιο μαλακό είναι ένα υλικό, τόσο οι γωνίες
κοπής του κοπτικού εργαλείου πρέπει να τείνουν αντίστοιχα σε:
 αύξηση της γωνίας ελευθερίας α
 μείωση της γωνίας σφήνα β
 αύξηση της γωνίας αποβλίττου γ
3.2.4 Θερμοκρασίες που αναπτύσσονται κατά την κοπή
Η συνολική ενέργεια που απαιτείται για να πραγματοποιηθεί η κοπή, καταναλίσκεται σε

δύο βασικά περιοχές, στη ζώνη διατμήσεως και στη ζώνη τριβής. Πολύ λιγότερη ενέργεια
καταναλίσκεται στη θέση τριβής της ελεύθερης επιφάνειας του κοπτικού εργαλείου και
της κατεργασμένης επιφάνειας του τεμαχίου. Όλες αυτές οι περιοχές ανάλωσης ενέργειας,
αποτελούν και πηγές έκλυσης θερμότητας.
Η παραγόμενη αυτή θερμότητα κατά την κοπή, παράγεται κατά κύριο λόγο στη ζώνη
διατμήσεως και κυμαίνεται σε ποσοστό 65% έως 80 %. Η υπόλοιπη θερμότητα παράγεται
στη ζώνη τριβής του αποβλίττου, πάνω στο κοπτικό εργαλείο, αλλά και στη θέση που
Σελίδα | 40
εφάπτεται η ελεύθερη επιφάνεια του εργαλείου με το τεμάχιο. Η συνολική θερμότητα που

παράγεται, παραλαμβάνεται από το απόβλιττο κατά κύριο λόγο, από το κοπτικό εργαλείο
και από το κατεργαζόμενο τεμάχιο. Στο επόμενο σχήμα για μια περίπτωση κατεργασίας
τόρνευσης χάλυβα (Kf=850 N/mm2) από κοπτικό εργαλείο σκληρομέταλλο Ρ30 με γωνία
αποβλίττου γ=10° και ταχύτητα v=60m/min, φαίνονται οι ισοθερμοκρασιακές καμπύλες
στο κοπτικό εργαλείο, το απόβλιττο και το τεμάχιο καθώς και τα ποσοστά κατανομής της
θερμότητας.
Από το σχήμα γίνεται φανερό πως οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο κοπτικό
εργαλείο, είναι πιο υψηλές από τις θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο απόβλιττο ή στο
τεμάχιο, ενώ η μέγιστη θερμοκρασία του εργαλείου δεν βρίσκεται στη μύτη του εργαλείου
αλλά σε θέση που απέχει αρκετά από αυτήν. Το γεγονός αυτό, που έχει σχέση με τη ροή
του αποβλίττου πάνω στην επιφάνεια αποβλίττου του κοπτικού εργαλείου, οδηγεί σε
δημιουργία κοιλώματος ή κρατήρα πάνω στην επιφάνεια αυτή. Αυτή είναι χαρακτηριστική
αιτία για τη φθορά του κοπτικού εργαλείου. Ταυτόχρονα όμως, οι υψηλές θερμοκρασίες
στην περιοχή της κοπής, έχουν και ευνοϊκή επίδραση πάνω στην κατεργαστικότητα του
υλικού του τεμαχίου, μια και μειώνεται το όριο διαρροής του. Οι θερμοκρασίες που
αναπτύσσονται κατά την κοπή, αυξάνονται όσο αυξάνεται η ταχύτητα κοπής ή η ειδική
αντίσταση κοπής του κατεργαζόμενου μετάλλου.
3.2.5 Φθορά των κοπτικών εργαλείων
Το κοπτικό εργαλείο κατά την κοπή, υπόκειται όπως προαναφέρθηκε, σε υψηλές

θερμοκρασίες και τάσεις. Αυτό έχει σαν συνέπεια το κοπτικό εργαλείο σταδιακά να
φθείρεται και τελικά να αστοχεί, που σημαίνει πως είναι πλέον άχρηστο και πρέπει να
Σελίδα | 41
επανατροχιστεί ή να απορριφθεί. Η φθορά που αναπτύσσεται παρουσιάζεται με τις

παρακάτω μορφές:
 φθορά της ελεύθερης επιφάνειας
 φθορά κρατήρα στην επιφάνεια αποβλίττου
 απολέπιση της κόψης
 μικροθραύσεις, ρωγμές
Στο επόμενο σχήμα παρουσιάζονται οι μορφές φθοράς των κοπτικών εργαλείων καθώς και
τα μεγέθη με τα οποία αυτή μετράται. Γενικά η φθορά του κοπτικού εργαλείου
επηρεάζεται σημαντικά από το είδος της κατεργασίας, τις συνθήκες κοπής, τη γεωμετρία
του κοπτικού εργαλείου και το συνδυασμό υλικών εργαλείου - κατεργαζόμενου τεμαχίου.
Οι μηχανισμοί βάσει των οποίων εξελίσσεται η φθορά στα κοπτικά εργαλεία είναι οι εξής:
 σχηματισμός και λύση συγκολλητών δεσμών: Οι δεσμοί αυτοί δημιουργούνται
λόγω της τριβής μεταξύ αποβλίττου και εργαλείου ή εργαλείου και τεμαχίου. Ο
διαρκής σχηματισμός και καταστροφή των δεσμών αυτών κατά τη διάρκεια της
κοπής, έχει σαν συνέπεια την απόσπαση μικρών τεμαχίων από το εργαλείο προς
το απόβλιττο ή το τεμάχιο αντίστοιχα.
 απόξεση: Σκληρά τεμαχίδια του αποβλίττου κινούμενα και συγχρόνως πιεζόμενα
πάνω στην επιφάνεια αποβλίττου του κοπτικού εργαλείου, την φθείρουν
συνεχώς, εκτελώντας κοπή σε μικρή κλίμακα. Τα τεμαχίδια αυτά μπορεί να
προέρχονται και από μικρά κομμάτια της ψευδόκοψης.
 διάχυση στερεάς κατάστασης: Άτομα από το υλικό του κοπτικού εργαλείου,
διαχέονται προς το απόβλιττο ή το τεμάχιο, λόγω της ύπαρξης ευνοϊκών
συνθηκών για διάχυση που προσφέρουν οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η
μεταλλική επαφή του εργαλείου με το απόβλιττο ή το τεμάχιο.
Σελίδα | 42
Συνολικά η φθορά που αναπτύσσεται στα κοπτικά εργαλεία είναι συνήθως προϊόν και των
τριών προαναφερομένων μηχανισμών. Στο επόμενο σχήμα παρουσιάζεται η επίδραση της
θερμοκρασίας που αναπτύσσεται κατά την κοπή, στην ενεργοποίηση των διαφόρων
μηχανισμών φθοράς.
Έτσι ενώ σε χαμηλές ταχύτητες κοπής και προώσεις, άρα και αναπτυσσόμενες
θερμοκρασίες, η φθορά ακολουθεί κυρίως τους μηχανισμούς της απόξεσης (μέσω της
ύπαρξης της ψευδόκοψης) και της φθοράς λόγω σχηματισμού και λύσης συγκολλητών
δεσμών (μέσω της τριβής εργαλείου-κατεργαζόμενου τεμαχίου), όσο αυξάνεται η
ταχύτητα κοπής και η πρόωση, άρα αναπτύσσονται μεγαλύτερες θερμοκρασίες, η φθορά
ακολουθεί κυρίως τον μηχανισμό της διάχυσης στερεάς κατάστασης ενώ παρουσιάζεται
και οξείδωση του κοπτικού εργαλείου. Σε υψηλές θερμοκρασίες η φθορά που οφείλεται σε
απόξεση είναι ελάχιστη λόγω της ελάττωσης του φαινομένου της ψευδόκοψης στις
ταχύτητες αυτές.
Σελίδα | 43
4. Κατεργασίες με παραμόρφωση
Τα διάφορα μηχανολογικά εξαρτήματα παίρνουν την αρχική τους μορφή κατά κανόνα με
μεθόδους μορφοποίησης (ιδιαίτερα χύτευση) χωρίς αφαίρεση υλικού, αφήνοντας μικρή
ποσότητα υλικού για την τελική κατεργασία. Η τελική κατεργασία στη διαμόρφωση ενός
εξαρτήματος μπορεί να επιτευχθεί κυρίως με μεθόδους αφαίρεσης υλικού, μια και
προκύπτει με τέτοιες κατεργασίες μεγαλύτερη ακρίβεια στις διαστάσεις και καλύτερη
ποιότητα επιφάνειας. Με τη μορφοποίηση με παραμόρφωση επιτυγχάνεται η
διαμόρφωση ενός προϊόντος χωρίς μεγάλη απώλεια υλικού. Στο επόμενο σχήμα φαίνονται
διάφορα αντικείμενα, που έχουν παραχθεί με κατεργασίες διαμόρφωσης.
Με τις κατεργασίες διαμόρφωσης συνήθως παράγονται προϊόντα κοντά στην τελική

μορφή τους. Τέλος, με τις κατεργασίες με προσθήκη (συνδέσεις, κολλήσεις, κ.λπ.),
παράγονται προϊόντα από διαφορετικά εξαρτήματα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους είτε
μόνιμα (συγκολλήσεις, κολλήσεις) είτε προσωρινά (κοχλιοσυνδέσεις).
4.2 Πλαστική Παραμόρφωση
Θεωρούμε κύβο στερεού σώματος, στον οποίο εφαρμόζεται μια δύναμη, F, κάθετα πάνω
στην έδρα του. Η δύναμη αυτή αντισταθμίζεται από μια ίση δύναμη, F, στη έδρα της βάσης
του. Λέμε ότι ο κύβος αυτός βρίσκεται υπό καθεστώς τάσης και ισχύει ότι, η τάση αυτή, σ,
ορίζεται από το πηλίκο της δύναμης, F, προς την επιφάνεια, Α, που δρα η δύναμη αυτή.
Σελίδα | 44
(α) (β)
Εικόνα 2: Ορισμός τάσης. Α) Εφελκυστική τάση, β) θλιπτική τάση
Η τάση που προκαλείται από δύναμη κάθετη στην επιφάνεια του κύβου καλείται ορθή
τάση. Όταν η δύναμη αυτή τείνει να προκαλέσει επιμήκυνση του κύβου καλείται
εφελκυστική τάση (α) και έχει θετικό πρόσημο ενώ, στην αντίθετη περίπτωση καλείται
θλιπτική τάση (β) και έχει αρνητικό πρόσημο.
Εικόνα 3: Ορισμός διατμητικής τάσης
Εάν η δύναμη δεν ασκείται κάθετα στην επιφάνεια του κύβου αλλά υπό γωνία, τότε
μπορεί να αναλυθεί σε δύο δυνάμεις εκ των οποίων η μια θα είναι κατακόρυφη και θα
δίνει ορθή γωνία (FN) και η άλλη εφαπτομενική (FS), η οποία και προκαλεί μια
εφαπτομενική τάση η οποία καλείται διατμητική τάση και συμβολίζεται με ‘τ’.
Η απόκριση (αντίδραση) των υλικών στην εφαρμογή της τάσης, ονομάζεται παραμόρφωση
και συμβολίζεται με ‘ε’.
Η γραμμική σχέση που ισχύει μεταξύ τάσης και παραμόρφωσης δίνεται από τον τύπο:
Ε
σ=
ε
Σελίδα | 45
και ονομάζεται νόμος του Hooke. Όπου ‘Ε’ είναι το μέτρο ελαστικότητας του υλικού. Όσο
μεγαλύτερο είναι το μέτρο ελαστικότητας του υλικού, τόσο πιο ελαστικό είναι το υλικό
αυτό.
Η Δοκιμή εφελκυσμού είναι η διαδικασία η οποία πραγματοποιείται για τον καθορισμό ή
την επιβεβαίωση της ελαστικότητας και της αντοχής του μεταλλικού υλικού με την
εφαρμογή μιας προοδευτικής δύναμης εφελκυσμού με χρήση ειδικής μηχανής η οποία
οδηγεί στην επιμήκυνση και τελική θραύση του δοκιμίου.
Εικόνα 4: Μηχανή δοκιμής εφελκυσμού
Σελίδα | 46
Εικόνα 5: Καμπύλη Τάσεων-Παραμορφώσεων αποτέλεσμα δοκιμής εφελκυσμού
Η κλίση του διαγράμματος εφελκυσμού στην περιοχή γραμμικής ελαστικότητας, είναι το

μέτρο ελαστικότητας, E.
Το όριο διαρροής είναι το σημείο εκείνο στο διάγραμμα εφελκυσμού όπου το υλικό παύει
πλέον να υπακούει στον νόμο του Hooke και η παραμόρφωση του υλικού αυξάνεται
ταχύτερα από την τάση. Μετά από αυτό το σημείο το υλικό δεν επανέρχεται στην αρχική
του κατάσταση εάν απομακρύνουμε το φορτίο.
Σε πολλά μεταλλικά υλικά, η μετάβαση από την ελαστική στην πλαστική περιοχή γίνεται
σταδιακά και δεν είναι εύκολος ο ακριβής εντοπισμός της στο διάγραμμα του εφελκυσμού.
Σε αυτές τις περιπτώσεις το όριο διαρροής ορίζεται σαν η τάση που οδηγεί σε μία πολύ
μικρή παραμόρφωση ίση με 0,2% (Proof Strength).
Όριο αντοχής σε εφελκυσμό, ονομάζεται η μέγιστη τιμή της τάσης στο διάγραμμα του
εφελκυσμού. Αμέσως μετά αρχίζει η δημιουργία λαιμού στο υλικό και η τάση πέφτει μέχρι
το σημείο τελικής θραύσης.
Εικόνα 6: Επίπεδα
Σελίδα | 47
Εικόνα 7: Κλινδρικά δοκίμια εφελκυσμού μετά την αστοχία τους
Τα μεγέθη της δοκιμής εφελκυσμού που δείχνουν την ολκιμότητα του υλικού είναι η
επιμήκυνση του δοκιμίου μέχρι τη θραύση και η μείωση της διατομής (ο σχηματισμός του
λαιμού). Τα δύο αυτά μεγέθη εκφράζονται ως ποσοστό επί τοις εκατό (%) και μετρούνται
μετά το τέλος της δοκιμής με επανασυναρμολόγηση του δοκιμίου και σύγκριση των
διαστάσεων του με τις αρχικές διαστάσεις του δοκιμίου.
Είναι προφανές ότι προκειμένου να είναι συγκρίσιμα τα αποτελέσματα από μηχανικές

δοκιμές εφελκυσμού μεταξύ διαφορετικών εργαστηρίων και μηχανών εφελκυσμού,
υπάρχουν διεθνείς κανονισμοί και διεθνή πρότυπα τα οποία ορίζουν τον τρόπο που πρέπει
να εκτελείται ακριβώς η διαδικασία (γεωμετρικά χαρακτηριστικά δοκιμίων - τρόπος
φόρτισης κ.ά.). Τέτοια Ευρωπαϊκά και Διεθνή Πρότυπα είναι αυτά με κωδική ονομασία EN
ISO 4136 και EN ISO 5178 (με τον όρο ΕΝ συμβολίζονται τα Ευρωπαϊκά πρότυπά και με τον
όρο ISO τα Διεθνή).
Σελίδα | 48
Εικόνα 8: Παράδειγμα γεωμετρικών χαρακτηριστικών δοκιμίου εφελκυσμού για

έλεγχο συγκόλλησης
4.3 Ενδοτράχυνση
Όταν ένα μέταλλο παραμορφώνεται πλαστικά, η αντίστασή του σε περαιτέρω πλαστική

παραμόρφωση αυξάνεται. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται εργοσκλήρυνση (strain
hardening). Κατά τη διάρκεια της πλαστικής παραμορφώσεως μεταβάλλονται τόσο η
πυκνότητα όσο και η κατανομή των αταξιών. Η πυκνότητα των αταξιών αυξάνεται ραγδαία
με την ενεργοποίηση πηγών αταξιών ενώ η αλληλεπίδραση και οι αντιδράσεις μεταξύ των
αταξιών, που προκύπτουν από την πολλαπλή ολίσθηση, οδηγούν σε εμποδισμό της
πλαστικής παραμορφώσεως και μείωση της πυκνότητας των κινητών αταξιών, δηλαδή
αυτών που μπορούν να συνεισφέρουν στην πλαστική παραμόρφωση. Για τη συνέχιση της
παραμορφώσεως απαιτείται η εφαρμογή μεγαλύτερης μηχανικής τάσεως και έτσι
προκύπτει η εργοσκλήρυνση. Η πυκνότητα και η κατανομή των αταξιών εξαρτώνται από
πολλούς παράγοντες όπως η κρυσταλλική δομή, η θερμοκρασία και η ταχύτητα
παραμορφώσεως. Το φαινόμενο είναι σύνθετο και είναι φυσικό επομένως να μην υπάρχει
ακόμα και σήμερα μια ενιαία θεωρία για την εργοσκλήρυνση.
Η εργοσκλήρυνση είναι ένας από τους πιο σημαντικούς μηχανισμούς ισχυροποιήσεως
δεδομένου ότι πολλά μέταλλα (π.χ. ο χαλκός) δεν έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν
Σελίδα | 49
υψηλή αντοχή με άλλους τρόπους, π.χ. ισχυροποίηση με καθίζηση. Έτσι για τα μέταλλα
αυτά ο μόνος τρόπος είναι η πλαστική παραμόρφωση, που υφίστανται κατά τις ψυχρές
κατεργασίες διαμορφώσεως (cold working) όπως η έλαση, διέλαση, βαθεία κοίλανση κ.λπ.
Τις περισσότερες φορές η αύξηση της αντοχής από την εργοσκλήρυνση συνοδεύεται από
απώλεια ολκιμότητας. Για το λόγο αυτό, τις κατεργασίες ψυχρής διαμορφώσεως
ακολουθούν θερμικές κατεργασίες ανοπτήσεως για τη μείωση σκληρότητας και αύξηση
της ολκιμότητας.
4.4 Παραμόρφωση εν θερμώ και εν ψυχρώ
Οι μηχανικές διαμορφώσεις πραγματοποιούνται εν θερμώ ή εν ψυχρώ. Η διαφορά στις

δύο αυτές περιπτώσεις είναι η θερμοκρασία στην οποία βρίσκεται το υλικό πριν δεχθεί τη
δύναμη παραμόρφωσης. Έτσι, αν το υλικό βρίσκεται σε θερμοκρασία χαμηλότερη από τη
θερμοκρασία ανακρυστάλλωσής του, τότε λέμε ότι η παραμόρφωση γίνεται εν ψυχρώ,
ενώ αντίστοιχα σε υψηλότερες θερμοκρασίες από τη θερμοκρασία ανακρυστάλλωσης
λέμε ότι γίνεται εν θερμώ. Για τα περισσότερα μέταλλα, η θερμοκρασία ανακρυστάλλωσης
βρίσκεται περίπου στο μισό της θερμοκρασίας στην οποία το υλικό λιώνει, δηλαδή της
θερμοκρασίας τήξης.
Οι δύο αυτές περιπτώσεις κατεργασιών διαμόρφωσης παρουσιάζουν πλεονεκτήματα και
μειονεκτήματα.
Πλεονεκτήματα εν θερμώ
 Επειδή το υλικό βρίσκεται πάνω από τη θερμοκρασία ανακρυστάλλωσης δε
σκληραίνει από την επίδραση του φορτίου παραμόρφωσης.
 Σε υψηλές θερμοκρασίες το όριο διαρροής του υλικού είναι μικρότερο και κατά
συνέπεια το υλικό μπορεί να παραμορφωθεί εντονότερα.
 Επειδή η αντοχή σε διάτμηση μειώνεται σε υψηλές θερμοκρασίες, για την ίδια
παραμόρφωση στην εν θερμώ διαμόρφωση απαιτείται λιγότερη δύναμη από ότι
στην εν ψυχρώ.
Μειονεκτήματα εν θερμώ
 Μερικά μέταλλα δεν μπορούν να διαμορφωθούν εν θερμώ, επειδή σε υψηλές
θερμοκρασίες παρουσιάζουν ευθραυστότητα.
 Λόγω της διαστολής, που γίνεται από τη θερμοκρασία, δεν μπορεί να επιτευχθεί
μεγάλη ακρίβεια στις διαστάσεις. Ο έλεγχος σε αυτή την περίπτωση της
θερμοκρασίας του κομματιού που παραμορφώνεται είναι δύσκολος.
 Η συγκράτηση του τεμαχίου που είναι σε υψηλές θερμοκρασίες είναι δύσκολη.
Σελίδα | 50
Πλεονεκτήματα εν ψυχρώ
 Η εν ψυχρώ παραμόρφωση αυξάνει την αντοχή και την επιφανειακή σκληρότητα
του κατεργαζόμενου τεμαχίου.
 Αφού δεν υπάρχουν υψηλές θερμοκρασίες, δεν παρουσιάζονται οξείδια στην
επιφάνεια του τεμαχίου, με αποτέλεσμα η ποιότητα της επιφάνειάς του να είναι
καλύτερη.
 Επιτυγχάνεται καλύτερη ακρίβεια στις τελικές διαστάσεις.
 Είναι εύκολος ο χειρισμός και η συγκράτηση των τεμαχίων.
Μειονεκτήματα εν ψυχρώ
 Το υλικό έχει υψηλό όριο διαρροής και απαιτεί περισσότερο φορτίο για να
παραμορφωθεί.
 Το υλικό με την εν ψυχρώ παραμόρφωση ενδοτραχύνεται, δηλαδή αντιστέκεται
στην περαιτέρω παραμόρφωσή του. Περισσότερη παραμόρφωση μπορεί να γίνει,
αφού προηγηθεί ανόπτηση και με αυτόν τον τρόπο μείωση του ορίου διαρροής.
 Διάφορα εύθραυστα υλικά δε μπορούν να διαμορφωθούν εν ψυχρώ.
4.5 Είδη μηχανικών παραμορφώσεων
Διάφορα είδη μηχανικών διαμορφώσεων παρουσιάζονται στα παρακάτω σχήματα. Αυτές

οι μέθοδοι αναλύονται στα επόμενα κεφάλαια ξεχωριστά.
Σελίδα | 51
Σελίδα | 52
Σελίδα | 53
4.6 Πρέσες
Οι πρέσες είναι μηχανήματα τα οποία, χρησιμοποιώντας μηχανική ή υδραυλική ενέργεια,

πραγματοποιούν τις μηχανικές διαμορφώσεις. Οι πρέσες διακρίνονται ανάλογα με τον
τύπο του πλαισίου, την απόδοσή τους, την πηγή ενέργειας κ.λπ.
4.6.1. Πηγή ενέργειας
Οι Πρέσες για παραμόρφωση μπορεί να είναι μηχανικές ή υδραυλικές. Στις μηχανικές

πρέσες ένας στρόφαλος χρησιμοποιείται ως πηγή ενέργειας, ενώ στις υδραυλικές πρέσες
ένα ή περισσότερα έμβολα δίνουν την ενέργεια για την παραμόρφωση. Οι βασικές
διαφορές ανάμεσα στα δύο αυτά είδη πρεσών είναι:
Σελίδα | 54
 Οι υδραυλικές πρέσες εξασκούν σταθερή δύναμη ανά εμβολισμό, ενώ στις

μηχανικές πρέσες η δύναμη εξαρτάται από την εκάστοτε θέση του διωστήρα.
 Στις υδραυλικές πρέσες το μήκος εμβολισμού μπορεί να ορισθεί εύκολα και με
ακρίβεια, κάτι που δε συμβαίνει στις μηχανικές πρέσες.
 Η ταχύτητα εμβολισμού στις υδραυλικές πρέσες μπορεί να ορισθεί μέσα σε ένα
μεγάλο εύρος, ενώ στις μηχανικές πρέσες περιορίζεται από τον τύπο του κιβωτίου
ταχυτήτων.
 Οι υδραυλικές πρέσες δεν μπορούν να υπερφορτωθούν και να υποστούν ζημιές.
Όταν η δύναμη που εξασκείται ξεπεράσει μία οριακή τιμή, η υδραυλική πρέσα
σταματά, ενώ η μηχανική πρέσα, αν δε διαθέτει ειδική διάταξη για υπερφόρτωση,
κινδυνεύει να υποστεί σοβαρές ζημιές.
 Οι μηχανικές πρέσες επανέρχονται γρήγορα και είναι καλύτερες για μεγάλη
παραγωγικότητα, σε αντίθεση με τις υδραυλικές πρέσες, που παρουσιάζουν
καθυστερήσεις.
 Επειδή η μηχανική ενέργεια αποθηκεύεται στο στρόφαλο, οι μηχανικές πρέσες
χρησιμοποιούν μικρότερο κινητήρα. Σε αρκετές εφαρμογές το μέγεθος του
κινητήρα που απαιτείται για μία υδραυλική πρέσα είναι 2,5 φορές μεγαλύτερο
από το αντίστοιχο της ισοδύναμης μηχανικής πρέσας.
 Η ταχύτητα του εμβόλου στις μηχανικές πρέσες είναι μεγαλύτερη, με συνέπεια οι
μηχανικές πρέσες να είναι πιο αποδοτικές στην απότμηση και διάτρηση, που
απαιτείται ιδιαίτερα μεγάλο κρουστικό φορτίο. Αντίστοιχα, στις υδραυλικές
πρέσες παρουσιάζεται ο κίνδυνος, λόγω του μεγάλου κρουστικού φορτίου να
υποστεί βλάβη το υδραυλικό σύστημα.
Στο επόμενο σχήμα παρουσιάζονται μία μηχανική και μία υδραυλική πρέσα αντίστοιχα.
Σελίδα | 55
4.7 Απότμηση
Η απότμηση είναι η κατεργασία διαμόρφωσης κατά την οποία αποχωρίζεται μέρος από το
υλικό ενός ελάσματος μέσω κατάλληλου εργαλείου. Το κοπτικό εργαλείο το οποίο εκτελεί
την απότμηση, κινείται ενάντια στο έλασμα με κινηματική και συνθήκες που εκτελούνται
σε μια πρέσα εκκέντρου ή σπανιότερα σε υδραυλική πρέσα.
Στο επόμενο σχήμα παρουσιάζεται ένα εργαλείο αποτμήσεως το οποίο ονομάζεται και
έμβολο (a) και η ακίνητη μήτρα (c) στην οποία πιέζεται το κατεργαζόμενο τεμάχιο (b)
μέσω του εμβόλου. Στο ίδιο σχήμα φαίνεται η αναγκαία χάρη u ανάμεσα στο έμβολο και
τη μήτρα καθώς και ο μηχανισμός απότμησης.
Σελίδα | 56
Το έμβολο εισέρχεται στο τεμάχιο το οποίο λόγω της συγκράτησής του από τη μήτρα,
παραμορφώνεται. Η διαδικασία της απότμησης ακολουθεί τρία στάδια, όσον αφορά τα
φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα, τα οποία φαίνονται στο επόμενο σχήμα.
ο
1 στάδιο: ελαστική συμπίεση του υλικού ανάμεσα στο έμβολο και τη μήτρα και ελαφρά
διείσδυση των κόψεων εμβόλου και μήτρας μέσα στο υλικό.
ο
2 στάδιο: εισχώρηση του εμβόλου στο υλικό και αντίστοιχη, μικρότερη όμως, εισχώρηση
της μήτρας.
ο
3 στάδιο: εμφάνιση μιας ή δύο ρωγμών πάνω και κάτω στο έλασμα και επέκτασή τους
μέχρι τη συνάντηση και την τελική απότμηση του τεμαχίου από το έλασμα.
Σελίδα | 57
Η ταχύτητα με την οποία εκτελείται η κατεργασία της απότμησης είναι καθοριστικός

παράγοντας για την προκύπτουσα επιφάνεια αλλά και για την απαιτούμενη δύναμη για
την απότμηση. Όπως έχει ήδη περιγραφεί στο κεφάλαιο της πλαστικότητας, η αύξηση της
ταχύτητας παραμόρφωσης έχει σαν αποτέλεσμα την αντίστοιχη αύξηση του ορίου
διαρροής του παραμορφούμενου υλικού και κατά συνέπεια την ενίσχυση της αντοχής του.
Έτσι η απαιτούμενη δύναμη σε μια τέτοια περίπτωση, άρα και η ισχύς της
εργαλειομηχανής, είναι μεγαλύτερη, ενώ η προκύπτουσα επιφάνεια παρουσιάζεται
καλύτερη. Η δύναμη της απότμησης συναρτήσει της μετατόπισης του εμβόλου,
παρουσιάζεται διαγραμματικά στο επόμενο σχήμα.
Οι επιμέρους περιοχές του διαγράμματος αντιστοιχούν σε διαφορετική κατάσταση όσον
αφορά την κατεργασία, ενώ η αρνητική περιοχή αντιπροσωπεύει την επιστροφή του
εμβόλου. Όπως φαίνεται στο σχήμα, ο κύκλος απότμησης διακρίνεται βασικά σε δύο
περιοχές σε σχέση με τη διαδρομή του εμβόλου. Έτσι φαίνονται η ενεργός και η νεκρά
διαδρομή του εμβόλου που αντιστοιχούν σε θετική ή αρνητική δύναμη απότμησης. Η θέση
Α στο διάγραμμα αντιστοιχεί στο τέλος της ελαστικής παραμόρφωσης και την αρχή της
πλαστικής παραμόρφωσης με συνεχή μείωση της επιφάνειας απότμησης, ενώ η θέση Β
στο διάγραμμα αντιστοιχεί στη μεγαλύτερη τιμή της δύναμης απότμησης. Στην περιοχή
ανάμεσα στις θέσεις C και D αναπτύσσονται ρωγμές στο κατεργαζόμενο υλικό χωρίς πλέον
αυτό να υφίσταται σημαντική πλαστική παραμόρφωση, ενώ μετά τη θέση D αναπτύσσεται
ισχυρή τριβή ανάμεσα στο έμβολο τη μήτρα και το τεμάχιο. Η πλήρης απότμηση του
τεμαχίου επιτυγχάνεται στη θέση F, ενώ στη συνέχεια για την επιστροφή του εμβόλου
απαιτείται νέα δύναμη για την έξοδό του από το κατεργαζόμενο έλασμα.
Σελίδα | 58
4.8 Βαθεία Κοίλανση
Η βαθεία κοίλανση είναι η κατεργασία κατά την οποία διαμορφώνεται ένα επίπεδο
έλασμα σε κοίλο, μέσω κατάλληλου εργαλείου. Η βαθεία κοίλανση, που άρχισε να
εφαρμόζεται γύρω στα 1700, έχει γίνει σήμερα μία από τις σημαντικότερες κατεργασίες
διαμόρφωσης. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της κατεργασίας αυτής είναι η όσο το
δυνατόν διατήρηση του πάχους του αρχικού ελάσματος. Στο επόμενο σχήμα
παρουσιάζονται δύο στοιχειώδεις διατάξεις βαθείας κοίλανσης, όπου διακρίνονται το
έλασμα προς διαμόρφωση, το έμβολο και η μήτρα. Στη δεξιά περίπτωση κοίλανσης
χρησιμοποιείται συγκρατητής για να συγκρατεί το έλασμα.
Εικόνα 9: Προϊόντα βαθείας κοίλανσης
Σελίδα | 59
4.8.1 Λόγος Κοίλανσης
Για την απλή περίπτωση της κοίλανσης ενός κυκλικού ελάσματος πάχους s (δίσκος) και
διαμέτρου D, σε κοίλο κυάθιο διαμέτρου d, ονομάζεται λόγος κοίλανσης β ο λόγος της
αρχικής με την τελική διάμετρο, δηλαδή:
𝐷
𝛽= 𝑑
Κατά τη βαθεία κοίλανση ενός ελάσματος απαιτούνται πολλές φορές αρκετές διαδοχικές
κοιλάνσεις οι οποίες ονομάζονται ανακοιλάνσεις. Ο λόγος κοίλανσης για κάθε μια από τις
ενδιάμεσες φάσεις προκύπτει από τον τύπο. Σαν λόγος κοίλανσης συναντάται και ο λόγος
του ύψους του κυαθίου ως προς τη διάμετρό του. Ο λόγος αυτός όσο μεγαλώνει, δηλαδή
όσο μεγαλύτερο ύψος έχει το τελικό κυάθιο ως προς την τελική διάμετρο, τόσο
δυσκολότερη είναι και η απαιτούμενη κοίλανση. Για την αποφυγή τέτοιων προβλημάτων,
γίνονται οι προαναφερόμενες διαδοχικές ανακοιλάνσεις του ελάσματος οι οποίες
συνοδεύονται συνήθως από ανόπτηση, ώστε το διαμορφούμενο υλικό να μαλακώσει για
να δεχτεί την επόμενη κοίλανση. Τέτοιες διαδικασίες είναι γενικά αντιοικονομικές και
γίνεται προσπάθεια να αποφεύγονται.
Ο λόγος κοιλάνσης β, σε οποιαδήποτε από τις ενδιάμεσες φάσεις ή τη μία και μοναδική
φάση, απαιτείται να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερος, γεγονός που ισοδυναμεί με
μεγαλύτερη παραμόρφωση, άρα αποδοτικότερη κατεργασία, κατά την κοίλανση. Ο λόγος
β δεν μπορεί όμως να παίρνει οποιεσδήποτε μεγάλες τιμές. Η οριακή του τιμή εξαρτάται
από τη γεωμετρία του εργαλείου κοίλανσης, από το κατεργαζόμενο υλικό, την πίεση
συγκράτησης, την επιθυμητή διάμετρο d και το πάχος του ελάσματος s.
4.8.2 Ανάπτυγμα ελάσματος
Για τον υπολογισμό του αναπτύγματος του ελάσματος που πρόκειται να υποστεί κοίλανση,
θεωρείται ότι δεν λαμβάνει ουσιαστική μεταβολή του πάχους του ελάσματος και ότι η
επιφάνεια του αναπτύγματος είναι ίση με την αντίστοιχη του τελικού τεμαχίου. Στη
συνέχεια παρουσιάζονται παραδείγματα υπολογισμού του αναπτύγματος απλών μορφών
τεμαχίων.
Απλό κυλινδρικό τεμάχιο (r<10mm)

Για το τεμάχιο του επόμενου σχήματος, με ακτίνα καμπυλότητας στη βάση του μικρότερη
από 10mm, προκύπτει από την ισότητα της αρχικής και τελικής επιφάνειας η διάμετρος
του αρχικού ελάσματος
Σελίδα | 60
Η σχέση που εκφράζει την αρχική διάμετρο εξάγεται από την ισότητα:
D2×π d2 ×π
4
= 4 +d×π×h
από την οποία τελικά προκύπτει:
D=√d2 +4×d×h
όπου: D η διάμετρος του αρχικού ελάσματος σε mm
d η εσωτερική διάμετρος του κυαθίου σε mm
h το ύψος του κυαθίου σε mm
Κυλινδρικό τεμάχιο με χείλος

Για το τεμάχιο του επόμενου σχήματος, με ακτίνα καμπυλότητας στη βάση του, μικρότερη
από 10mm και με χείλος στο πάνω μέρος, προκύπτει από την ισότητα της αρχικής και
τελικής επιφάνειας η διάμετρος του αρχικού ελάσματος.
Η σχέση που εκφράζει την αρχική διάμετρο προκύπτει από την ισότητα:
𝐷2 ×𝜋 𝑑12 ×𝜋 𝜋
4
=
4
+ 𝑑1 × 𝜋 × ℎ + (𝑑22 − 𝑑12 ) × 4
όπου προκύπτει τελικά: 𝐷 = √𝑑22 + 4 × 𝑑1 × ℎ
όπου: D η διάμετρος του αρχικού ελάσματος σε mm

d1 η εσωτερική διάμετρος του κυαθίου σε mm
Σελίδα | 61
d2 η διάμετρος του χείλους του κυαθίου σε mm και

h το ύψος του κυαθίου σε mm
Για οποιαδήποτε περίπτωση τεμαχίου εκ περιστροφής, για τον υπολογισμό της διαμέτρου
του αρχικού ελάσματος, αρκεί να εκφραστεί το άθροισμα των επιφανειών των επιμέρους
τμημάτων του τελικού τεμαχίου σαν ίσο με την επιφάνεια του αρχικού ελάσματος. Στο
παρακάτω σχήμα φαίνονται διάφορες μορφές αντικειμένων που προήλθαν από βαθεία
κοίλανση και αντίστοιχα οι αρχικές διάμετροι των ελασμάτων από τα οποία παρήχθησαν.
Σελίδα | 62
4.8.3 Διαδικασία κοίλανσης
Κατά την κοίλανση, όπως αναφέρθηκε, ένα επίπεδο έλασμα διαμορφώνεται σε κυλινδρικό
ή ορθογωνικό κυάθιο με τη βοήθεια κατάλληλου εμβόλου και μήτρας. Οι βασικές
παράμετροι που επηρεάζουν την κατεργασία είναι οι ακόλουθες:
 οι ιδιότητες του κατεργαζόμενου υλικού
 ο λόγος της διαμέτρου του ελάσματος προς τη διάμετρο του εμβόλου
 η χάρη ανάμεσα στο έμβολο και τη μήτρα
 η καμπυλότητα στα άκρα του εμβόλου και της μήτρας
 η δύναμη συγκράτησης
 η τριβή και η λίπανση κατά την κοίλανση
 η ταχύτητα της κοίλανσης
Κατά τη διάρκεια της κοίλανσης το έλασμα υπόκειται σε εφελκυστικές κυρίως τάσεις. Το

έλασμα περιλαμβάνει ουσιαστικά τρεις κύριες περιοχές οι οποίες μετέχουν στην κοίλανση
με διαφορετικό τρόπο.
Οι περιοχές αυτές είναι:
 Το μέρος του ελάσματος που έρχεται σε επαφή με τη μήτρα. Το τμήμα αυτό
υφίσταται συνεχή ολκή κατά την κοίλανση και καθώς διέρχεται από το χείλος της
μήτρας, υφίσταται πλαστική κάμψη και λεπταίνει.
 Το μέρος του ελάσματος που δεν έρχεται σε επαφή ούτε με τη μήτρα ούτε με το
έμβολο. Το τμήμα αυτό κυρίως εφελκύεται μεταξύ μήτρας και εμβόλου, ενώ
μέρος του ολισθαίνει και κάμπτεται προς το μέρος του χείλους της μήτρας ή του
εμβόλου.
 Το μέρος του ελάσματος που βρίσκεται σε επαφή με το έμβολο και που αποτελεί
τον πάτο του κυάθιου. Το τμήμα αυτό ανάλογα τις συνθήκες τριβής, τεντώνει και
ολισθαίνει πάνω στην επιφάνεια του εμβόλου.
Συνολικά τα διάφορα τμήματα του ελάσματος υφίστανται:

 το έλασμα μεταξύ μήτρας και συγκρατητή, ακτινική ολκή
 το έλασμα στο χείλος της μήτρας, κάμψη και ολίσθηση
 το έλασμα ανάμεσα στη μήτρα και το έμβολο, εφελκυσμό
 το έλασμα στο καμπύλο μέρος του εμβόλου, κάμψη και ολίσθηση
 το έλασμα στην επιφάνεια πίεσης του εμβόλου, έκταση και ολίσθηση
Σελίδα | 63
Συμβατικές Εργαλειομηχανές
5. Συμβατικές Εργαλειομηχανές
Εργαλειομηχανή είναι το σύνολο των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται για την

εκτέλεση μιας κατεργασίας. Σκοπός της είναι η παροχή της αναγκαίας ισχύος για την
εκτέλεση της κατεργασίας, η εξασφάλιση της συγκράτησης του τεμαχίου, η εκτέλεση των
σχετικών κινήσεων του τεμαχίου και του εργαλείου καθώς και ο έλεγχος τους για την ορθή
εξέλιξη της κατεργασίας. Δύο κύριες κατηγορίες εργαλειομηχανών είναι οι
εργαλειομηχανές κοπής και οι εργαλειομηχανές διαμόρφωσης (συμπαγούς υλικού και
επιπέδου ελάσματος). Οι πρώτες διακρίνονται σε συμβατικές και μη συμβατικές.
5.2 Κινήσεις συμβατικών εργαλειομηχανών κοπής
Η κύρια κίνηση είναι αυτή που απορροφά το μεγαλύτερο τμήμα ισχύος. Συνήθως είναι
περιστροφική και σπανιότερα γραμμική. Οι βοηθητικές κινήσεις είναι συνήθως προώσεις
του τεμαχίου ή/και του εργαλείου. Οι βοηθητικές κινήσεις χαρακτηρίζονται με ένα
γράμμα: Χ, Υ, Ζ για γραμμικές κινήσεις σε καρτεσιανό σύστημα αξόνων και Α, Β, C για
περιστροφικές κινήσεις γύρω από τους άξονες του καρτεσιανού συστήματος κατά τον
κανόνα του δεξιόστροφου κοχλία. Κατά ISO ο άξονας Ζ είναι τοποθετημένος στην κύρια
άτρακτο ή (αν δεν υπάρχει) είναι κάθετος στο τραπέζι της μηχανής. Ο άξονας Χ είναι
συνήθως παράλληλος με τη μεγαλύτερη διαδρομή πρόωσης. Οι επιμέρους κανόνες που
ακολουθούνται για τον καθορισμό αξόνων ακολουθούν τυποποίηση ISO.
5.3 Ταξινόμηση εργαλειομηχανών κοπής
Κατά το είδος κατεργασίας

 Διάνοιξη οπών δράπανα, φρέζες, τόρνοι
 Δημιουργία επίπεδων επιφανειών πλάνες, φρέζες
 Δημιουργία αξονοσυμμετρικών επιφανειών τόρνοι
 Δημιουργία πρισματικών και γλυπτών επιφανειών φρέζες
 Δημιουργία επιφανειών ακριβείας λειαντικά
 Δημιουργία οδοντοτροχών και διαιρέσεων φρέζες, γραναζοκόπτες
 Κοπή πρώτης ύλης πριόνια
 Δημιουργία αυλακώσεων, ελικώσεων, στίλβωση ειδικές μηχανές
Σελίδα | 64
Κατά το βάρος
Ελαφρές (< 1 t),
Μέσες (>1t και <10t),
Βαριές (>10τ).
Κατά την ακρίβεια κατεργασίας

 Συνήθεις (10 μm)
 Ακριβείας (1 μm)
 Υψηλής ακριβείας (0.1 μm)
 Yψίστης ακριβείας (<0.01 μm).
Κατά το βαθμό αυτοματισμού
 Κοινές, με πλήρως χειροκίνητη λειτουργία
 Ημι-αυτόματες, με μηχανικούς αυτοματισμούς π.χ. τόρνοι ρεβόλβερ
 Αυτόματες, των οποίων ειδική κατηγορία είναι οι προγραμματιζόμενες με
λειτουργία ελεγχόμενη από πρόγραμμα NC
Κατά το βαθμό εξειδίκευσης
 Γενικής χρήσης, π.χ. για ευρεία κατηγορία τεμαχίων
 Ειδικής χρήσης, π.χ. για στενά ορισμένη οικογένεια τεμαχίων
 Αυστηρά ειδικής χρήσης, π.χ. για ένα ειδικό τύπο τεμαχίου
5.4 Συγκρότηση εργαλειομηχανών κοπής
Δομικά στοιχεία
Σώμα Τράπεζα
Εργαλειοφορείο
Ολισθητήρες (γλισιέρες)
Κύρια άτρακτος
Στοιχεία μετάδοσης κίνησης
Κιβώτιο ταχυτήτων κυρίας ατράκτου
Κιβώτιο προώσεων
Μηχανισμοί μετατροπής κίνησης
Διατάξεις περιοδικής/διακοπτόμενης κίνησης
Σελίδα | 65
Μηχανισμοί βοηθητικών κινήσεων

Στοιχεία πρόσδεσης
Τεμαχίου
Εργαλείου
Βοηθητικά συστήματα
Λίπανσης
Υγρού κοπής
Σύστημα ελέγχου και προστασίας
Έναρξη/παύση/επείγουσα διακοπή λειτουργίας
Ψηφιακός έλεγχος (CNC)
Προστασία υπερφορτίσεων κ.λπ.
Δομικά στοιχεία
Σώμα αποτελεί τη βάση της δομής της εργαλειομηχανής με απαιτήσεις
στιβαρότητας, αντοχής και χαμηλής παραμόρφωσης.
Κατασκευάζεται χυτό (καλή ποιότητα) ή συγκολλητό (για μικρές
μηχανές).
Κεφαλή παρέχει τα μέσα πρόσδεσης και κίνησης του τεμαχίου ή του
εργαλείου.
Τράπεζα εξασφαλίζει τη συγκράτηση του τεμαχίου και τη γραμμική ή
περιστροφική κίνησή του.
Εργαλειοφορεία εξασφαλίζουν την πρόσδεση των εργαλείων και κίνηση τους ως
προς το τεμάχιο.
Ολισθητήρες αποτελούν την τροχιά οδήγησης των γραμμικών κινήσεων. Είναι
στην ουσία γραμμικά έδρανα από χυτοσίδηρο ή χάλυβα
προσαρμοσμένα στο σώμα, την κεφαλή, την τράπεζα
κ.λπ. Υπάρχουν σε διάφορους τύπους (V, επίπεδοι, υδροστατικοί
κ.λπ.).
Άτρακτος Εκτελεί την κύρια κίνηση (περιστροφική) και έχει διαμόρφωση
για την υποδοχή – συγκράτηση εργαλειοδετών ή τσώκ
πρόσδεσης τεμαχίου. Περιστρέφεται σε έδρανα κύλισης
υψηλών απαιτήσεων (συμβατικά ή κεραμικά) ή έδρανα
ολίσθησης με ρύθμιση της χάρης (υδροστατικά-χαμηλές rpm ή
αεροστατικά- υψηλές rpm). Το υλικό της είναι συνήθως 0.4-0.5%
χάλυβας με βαφή και επαναφορά και οι απαιτήσεις αντοχής και
περιορισμένης παραμόρφωσης υψηλές.
Σελίδα | 66
Μετάδοση κίνησης
Η κίνηση παράγεται συνήθως από ηλεκτροκινητήρες με ορισμένη ταχύτητα περιστροφής
και ισχύ. Μεταδίδεται στα κινούμενα μέρη της εργαλειομηχανής μέσω ιμάντων και
τροχαλιών, οδοντωτών τροχών και συμπλεκτών. Και η κύρια κίνηση και οι προώσεις
περιορίζονται σε ένα συγκεκριμένο εύρος ταχυτήτων.
5.2 Τόρνος
Η εργαλειοµηχανή που εξασφαλίζει µε ακρίβεια τις κινήσεις του τεµαχίου και του
εργαλείου για την τόρνευση, είναι ο τόρνος. Στο επόμενο σχήµα παρουσιάζεται σχηµατικά
ένας τόρνος, όπου διακρίνονται και τα µέρη από τα οποία αποτελείται, τα οποία δίνονται
και με την Αγγλική τους ορολογία
Ελληνική ορολογία Αγγλική ορολογία

a κρεβάτι lathe bed
b κιβώτιο ταχυτήτων headstock
c εργαλειοφορείο saddle with cross and compound
d κουκουβάγια-κεντροφορέας slide
tailstock
e κιβώτιο προώσεων feed gear box
f κινητήρια άτρακτος σπειρωµάτων lead screw
g άτρακτος προώσεων feed shaft
h άτρακτος εµπλοκής switch bar
Σελίδα | 67
Ο τόρνος αποτελεί µια από τις περισσότερο παραγωγικές εργαλειοµηχανές και το 40%
περίπου των εργασιών κοπής των μετάλλων γίνονται σε τόρνο. Οι σύγχρονοι τόρνοι έχουν
δυνατότητα παραγωγής καµπύλων εξαρτημάτων, µε µεγάλο βαθμό ακρίβειας και μεγάλες
ταχύτητες παραγωγής. Το μέγεθος του τόρνου εκτιµάται βασικά από δύο χαρακτηριστικά:
• τη µέγιστη διάµετρο τεμαχίου που µπορεί να δεθεί στους σφικτήρες και να
περιστραφεί γύρω από τους οδηγούς
• το µήκος κρεβατιού
Επισηµαίνεται ότι το µήκος του κρεβατιού δεν αντιστοιχεί και στο µέγιστο µήκος τεµαχίου
προς κατεργασία µια και αυτό καθορίζεται από την απόσταση των κέντρων του κιβώτιου
ταχυτήτων και του κεντροφορέα. Εκτός των παραπάνω χαρακτηριστικών παίζουν
σηµαντικό ρόλο και τα εξής:
• ο μικρότερος και ο μεγαλύτερος αριθµός στροφών που µπορεί να επιτευχθεί
• το πλήθος των ταχυτήτων
• η ισχύς του ηλεκτροκινητήρα και
• το συνολικό βάρος του
Οι τόρνοι, όπως και οι περισσότερες εργαλειοµηχανές, µπορεί να είναι συµβατικοί πράγµα

που σηµαίνει πως καθοδηγούνται από τον χειριστή που κάνει όλες τις απαραίτητες
κινήσεις και ρυθµίσεις για την κατεργασία, ή να είναι τόρνοι ψηφιακά καθοδηγούµενοι
όπου οι κινήσεις αλλά και οι ρυθµίσεις απαιτούν πολύ µικρή συµµετοχή του
παραδοσιακού χειριστή µια και τις αναλαµβάνει µια ηλεκτρονική µονάδα καθοδήγησης
που την χειρίζεται προγραμματιστής.
Η τεχνολογία όµως της κοπής κατά βάση παραµένει η ίδια. Έτσι οι επιλεγόµενες ταχύτητες
κοπής, οι προώσεις, τα κοπτικά εργαλεία κ.λπ., καθορίζονται και στις δύο περιπτώσεις
αντίστοιχα. Η αυτοματοποίηση αυτή των κατεργασιών που γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες
δεν µπορεί σε καµία περίπτωση να καταργήσει την αναγκαιότητα γνώσης των υλικών, των
καταλλήλων συνθηκών κοπής, της συμπεριφοράς της φθοράς των κοπτικών εργαλείων και
γενικά αυτού που ονοµάζεται τεχνολογία της κοπής. Οι τόρνοι, παραδοσιακοί ή µη,
διακρίνονται ανάλογα µε την τοποθέτηση του σφικτήρα ή αντίστοιχα την τοποθέτηση του
κοπτικού εργαλείου σε μετωπικούς και κάθετους τόρνους.
Η χρήση του τόρνου για κατεργασίες κοπής υπόκειται σε σηµαντικούς κανόνες ασφαλείας
που πρέπει να τηρούνται µε θρησκευτική ευλάβεια. Έτσι:
• ∆εν πρέπει να χειρίζεται τόρνο κάποιος ή κάποια που δεν γνωρίζει
επακριβώς τον χειρισµό του.
• ∆εν πρέπει να χειρίζεται τόρνο κάποιος ή κάποια που έχει λυµένα µακριά
µαλλιά, που δεν φορά την κατάλληλη ενδυµασία ή φορά µπρασελέ,
Σελίδα | 68
βραχιόλια, πουκάµισα µε φαρδιά μανίκια και γενικά οτιδήποτε θα μπορούσε

να συλληφθεί από το περιστρεφόμενο τσοκ.
• Τα προστατευτικά γυαλιά για την προστασία των µατιών από τα απόβλιττα,
είναι υποχρεωτικά.
• Πρέπει πάντα να χρησιμοποιείται το κατάλληλο κοπτικό εργαλείο και
µανέλα.
• Πρέπει πάντα να γίνεται έλεγχος αν ο σφιγκτήρας έχει κλείσει σωστά και το
περιστρεφόμενο τεµάχιο συγκρατείται καλά στη θέση του.
• Πριν ο τόρνος τεθεί σε λειτουργία θα πρέπει να έχει κατέβει το
προστατευτικό κάλυµµα του σφιγκτήρα εκτός των άλλων και για να
αποφευχθεί η περίπτωση να έχει ξεχαστεί το κλειδί του τσοκ στην υποδοχή
σύσφιξης.
• Πρέπει ο τόρνος να σταµατά σε κάθε απόπειρα μέτρησης.
• Πρέπει η περιοχή εργασίας του τόρνου να είναι καθαρή από εργαλεία ή
οτιδήποτε άλλο.
• ∆εν πρέπει να γίνεται κατεργασία κομματιών µεγάλου µήκους χωρίς την
υποστήριξη του κεντροφορέα.
• Τα απόβλιττα δεν πρέπει ποτέ να απομακρύνονται µε το χέρι αλλά µε ειδική
βούρτσα και ποτέ όταν ο τόρνος είναι σε λειτουργία.
• Πριν ο τόρνος τεθεί σε λειτουργία πρέπει να γίνεται µια πλήρης περιστροφή
του τσοκ µε το χέρι, ώστε να ελέγχεται αν η κίνησή του εµποδίζεται από
οτιδήποτε µπορεί να υπάρχει πάνω στον τόρνο.
• Ο τόρνος πρέπει να σταµατά αµέσως µόλις ακουστεί οποιοσδήποτε
ασυνήθιστος θόρυβος ή παρουσιαστεί ταλάντωση και αµέσως να
ενημερώνεται ο υπεύθυνος.
• Ο τόρνος δεν πρέπει ποτέ να σταµατά µε αντιστροφή της περιστροφής του
τσοκ.
• Κατά τον χειρισµό του τόρνου ο υπεύθυνος και ο µόνος που έχει τη
δυνατότητα να τον θέσει ή όχι σε λειτουργία είναι ο χειριστής του και για
αυτό πρέπει πάντα να έχει την προσοχή του µόνο στον τόρνο.
Η συγκράτηση του κοπτικού εργαλείου στον εργαλειοδέτη, παραπάνω ή παρακάτω από το

άξονα περιστροφής του τεµαχίου, διαφοροποιεί τις γωνίες κοπής. Έτσι:
• η τοποθέτηση πάνω από τον άξονα του τεµαχίου µικραίνει τη γωνία
ελευθερίας α, µε αποτέλεσµα να µεγαλώνει η τριβή ανάµεσα στην ελεύθερη
επιφάνεια του κοπτικού εργαλείου και στην κατεργαζόµενη επιφάνεια του
τεµαχίου. Η γωνία αποβλίττου γ µεγαλώνει και το παραγόµενο απόβλιττο
διαχωρίζεται εύκολα και αποµακρύνεται. Για κατεργασία εκχονδρίσεως το
Σελίδα | 69
κοπτικό εργαλείο περιστασιακά τοποθετείται πάνω από τον άξονα του

τεµαχίου, γύρω στο 2 % της διαµέτρου του.
• η τοποθέτηση κάτω από τον άξονα του τεµαχίου µεγαλώνει τη γωνία
ελευθερίας α, µε αποτέλεσµα να µικραίνει η τριβή ανάµεσα στην ελεύθερη
επιφάνεια του κοπτικού εργαλείου και στην κατεργαζόµενη επιφάνεια του
τεµαχίου. Η γωνία αποβλίττου γ µικραίνει και το παραγόµενο απόβλιττο
αποχωρίζεται δύσκολα.
Το κοπτικό εργαλείο, όπως φαίνεται και στο επόμενο σχήµα, πρέπει να συγκρατείται ώστε
το ελεύθερο µήκος του να είναι όσο το δυνατόν µικρότερο. Αυτό κρίνεται αναγκαίο, µια
και το εργαλείο κατά τη διάρκεια της κοπής, υπόκειται σε λυγισµό. Αν το ελεύθερο µήκος
του εργαλείου είναι µεγαλύτερο από το επιτρεπτό, αυτό αναπηδά κατά την κοπή και
δηµιουργεί πολύ κακή επιφάνεια στο κατεργαζόµενο τεµάχιο.
Επίσης πολύ σηµαντική παράµετρος για την ασφάλεια κατά την κοπή, είναι και η σωστή
τοποθέτηση της πλάκας συγκρατήσεως. Η πλάκα συγκρατήσεως δεν πρέπει να
συσφίγγεται πλάγια αλλά σε οριζόντια θέση.
Σελίδα | 70
5.2.1 Τα κοπτικά εργαλεία (Cutting tools)
Για την κοπή στην τόρνευση χρησιμοποιούνται κοπτικά εργαλεία συνήθως από χάλυβα
εργαλείων, ταχυχάλυβα, σκληροµέταλλα και κεραµικά. Η διάρκεια ζωής ενός κοπτικού
εργαλείου εξαρτάται κατά πολύ από το υλικό από το οποίο είναι φτιαγµένο και από τη
γεωµετρία της κόψης του. Οι ιδιότητες που πρέπει να έχει ένα κοπτικό εργαλείο
συνοψίζονται στα παρακάτω:
• µεγάλη σκληρότητα, ώστε να µπορεί το εργαλείο να εισχωρεί στο
µαλακότερο κατεργαζόµενο τεµάχιο
• αντίσταση στη θερµότητα, ώστε να διατηρεί τη σκληρότητά του στις υψηλές
θερµοκρασίες που αναπτύσσονται κατά την κοπή και
• αντίσταση σε φθορά, ώστε η κοπτική ακµή του να διατηρεί τις κοπτικές
ιδιότητές της.
Στο κοπτικό εργαλείο διακρίνονται δύο χαρακτηριστικά τµήµατα, όπως φαίνεται και στο
επόμενο σχήµα, το στέλεχος (shank) και το κοπτικό άκρο (tool point). Το µεν στέλεχος
χρησιμοποιείται για τη συγκράτηση του εργαλείου στον εργαλειοδέτη, ενώ το κοπτικό
άκρο περιλαµβάνει τις κοπτικές ακµές που συµµετέχουν στην κοπή. Το στέλεχος είναι από
µαλακό υλικό ώστε να δέχεται τα κρουστικά φορτία και τις δυναµικές καταπονήσεις κατά
τη διάρκεια της κοπής χωρίς να θραύεται.
Μια επίπεδη τοµή του κοπτικού άκρου έχει το σχήµα σφήνας ή οποία ονοµάζεται και
κοπτική σφήνα (wedge shape of the tool).
Προσοχή: Τα κοπτικά εργαλεία δεν πρέπει να "δένονται" στον εργαλειοδέτη ενώ ο τόρνος
βρίσκεται σε λειτουργία και το τσοκ περιστρέφεται.
Σελίδα | 71
5.2.2. Οι συνθήκες κοπής
Στην τόρνευση οι συνθήκες κοπής είναι η ταχύτητα κοπής που σχετίζεται µε τις στροφές
περιστροφής του κοµµατιού και τη διάµετρο κοπής, η πρόωση και το βάθος κοπής. Οι
τρεις αυτοί παράγοντες παίζουν σηµαντικό ρόλο στην κατεργασία και η σωστή κάθε φορά
επιλογή τους, αποτελεί απαραίτητη γνώση του χειριστή ενός τόρνου. Αναλυτικά παρακάτω
παρουσιάζονται οι τύποι προσδιορισµού των συνθηκών κοπής και παραδείγµατα τέτοιων
υπολογισµών.
Ταχύτητα κοπής: Εκφράζει τον ρυθµό κοπής στην κύρια κίνηση, που είναι η περιστροφή
του τεµαχίου.
Κατά την τόρνευση τεµαχίου διαµέτρου D [mm], το οποίο περιστρέφεται µε n στροφές το
λεπτό (rpm), η ταχύτητα κοπής u, προκύπτει από τη σχέση:
πDn
u (1)  όπου π  3,14
1000
Η σχέση αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι η ταχύτητα κοπής ισούται µε το πηλίκο του
διαστήµατος που διανύεται προς τον χρόνο. Το διάστηµα που διανύεται σε ένα λεπτό
[min], είναι το αντίστοιχο n περιστροφών και επειδή σε µία περιστροφή, το διάστηµα που
διανύεται ισούται µε την περιφέρεια του τεµαχίου (πD), το συνολικό διάστηµα σε ένα
λεπτό είναι π⋅D⋅n. Ο παρονοµαστής 1000, εισάγεται έτσι ώστε τα χιλιοστά [mm] της
διαµέτρου D, να εκφράζονται σε µέτρα [m] στην τιµή της ταχύτητας u.
Παράδειγµα: Να υπολογιστεί η ταχύτητα κοπής για την κατεργασία στον τόρνο, τεµαχίου
διαµέτρου 50 mm, όταν περιστρέφεται µε 160 rpm.
Λύση: Η ταχύτητα κοπής προσδιορίζεται από τη σχέση (1).

Έτσι:
πDn 3.14  50  160
u   25,12 m/min
1000 1000
Η ταχύτητα κοπής δεν επιλέγεται τυχαία. Χαµηλή ταχύτητα κοπής οδηγεί σε µεγάλο χρόνο
κοπής, ενώ υψηλή ταχύτητα κοπής οδηγεί σε υψηλές θερµοκρασίες που αναπτύσσονται
στο κοπτικό εργαλείο, µε αποτέλεσµα την πρόωρη φθορά και καταστροφή του. Ο
παρακάτω πίνακας μάς δίνει τη βέλτιστη επιλογή της ταχύτητας κοπής, ανάλογα µε το
υλικό του κοπτικού εργαλείου και του κατεργαζόµενου τεµαχίου.
Σελίδα | 72
Από τον πίνακα αυτόν µπορεί, για παράδειγµα, να παρατηρηθεί, πως για την εκχόνδριση
τεµαχίου St50 µε κοπτικό εργαλείο από ταχυχάλυβα, η ενδεικνυόµενη ταχύτητα κοπής
είναι 22 m/min. Από την τιµή της ταχύτητας αυτής, ανάλογα µε τη διάµετρο του τεµαχίου
D, είναι δυνατός ο προσδιορισµός των απαιτουµένων στροφών n.
5.2.3 Γενικές οδηγίες για την τόρνευση τεµαχίων
• Το τεµάχιο πρέπει να στερεώνεται στο τσοκ κεντραρισµένο και µε ασφάλεια.

• Το κλειδί του τσοκ πρέπει να αποµακρύνεται από τον τόρνο µετά το δέσιµο
του κοµµατιού.
• Για τεµάχια που µπορεί να λυγίζουν πρέπει να χρησιµοποιείται µεγάλη γωνία
τοποθέτησης.
• Οι στροφές του τόρνου και η πρόωση πρέπει να υπολογίζονται ακριβώς.
• Το τεµάχιο πρέπει πρώτα να κατεργαστεί στο πρόσωπο, ώστε να υπάρχει
αναφορά για µετρήσεις, µε τον τόρνο πάντα σε στάση.
• Το βάθος κοπής πρέπει να τοποθετείται ακριβώς µε τη χρήση των
χειροµοχλών εγκάρσιας κίνησης του εργαλειοφορείου και εργαλειοδέτη.
• Για την κατεργασία προσώπου το κοπτικό εργαλείο πρέπει να κόβει µε την
κύρια κόψη του, δηλαδή για δεξιόκοπο εργαλείο από τον άξονα του
τεµαχίου προς τα έξω.
Σελίδα | 73
• Πριν σταµατήσουν οι στροφές του τσοκ, το κοπτικό εργαλείο πρέπει να

αποµακρύνεται από το κοµµάτι, αλλιώς κινδυνεύει να σπάσει.
• Για κατεργασία φινιρίσµατος πρέπει να επιλέγεται το κατάλληλο εργαλείο
και βάθος κοπής όχι µεγαλύτερο του 0.5 mm.
• Όλες οι µετρήσεις πρέπει να γίνονται µε το κατάλληλο µετρητικό όργανο και
µε τον τόρνο κλειστό.
5.3 Φρέζα
Η φρέζα είναι εργαλειομηχανή που χρησιμοποιείται κυρίως για δημιουργία πρισματικών

μορφών και αυλακώσεων. Ελικώσεων έως και οδοντοτροχών. Ενσωματώνει τη
λειτουργικότητα άλλων εργαλειομηχανών όπως η πλάνη, το δράπανο, και σε κάποιο
βαθμό ο τόρνος και ο γραναζοκόπτης. Διακρίνονται δύο κύρια είδη φρεζών ανάλογα με τη
θέση της κύριας ατράκτου: οριζόντιες και κατακόρυφες.
Οι οριζόντιες είναι πιο κοινές και μετατρέπονται σε κατακόρυφες με προσθήκη επέκτασης,
της λεγόμενης «προβοσκίδας». Η κύρια κίνηση της φρέζας είναι η περιστροφή της
ατράκτου στην οποία βρίσκεται προσαρμοσμένο το κοπτικό εργαλείο είτε με σφήνωση σε
εργαλειοφόρο άξονα (οριζόντια μορφή) είτε προσαρμοσμένο σε κωνικό εργαλειοδέτη
(κατακόρυφη μορφή). Οι βοηθητικές κινήσεις είναι τρείς και αντιστοιχούν στο τραπέζι, στο
εγκάρσιο φορείο και στο κατακόρυφο φορείο (γόνατο).
Το σώμα της μηχανής περικλείει τα κιβώτια ταχυτήτων και προώσεων και ενσωματώνει
την άτρακτο. Καταλήγει στο άνω μέρος σε πρόβολο ο οποίος αντιστηρίζει τον
εργαλειοφόρο άξονα ή την προβοσκίδα. Στο κάτω μέρος καταλήγει ή είναι ενσωματωμένη
με τη βάση.
Σελίδα | 74
5.3.1 Κοπτικά εργαλεία (cutting tools)
Για τα διάφορα είδη φρεζαρίσματος, χρησιμοποιούνται διαφορετικών μορφών κοπτικά

εργαλεία. Στο επόμενο σχήμα, παρουσιάζονται διάφορα τέτοια είδη από κοπτικά εργαλεία
φρεζαρίσματος. Συνήθως τα εργαλεία αυτά κατασκευάζονται από ταχυχάλυβα επειδή
επιτρέπει τη χρησιμοποίηση υψηλότερων ταχυτήτων κοπής από τους κοινούς χάλυβες
εργαλείων. Πολύ συχνά χρησιμοποιούνται και πλακίδια σκληρομετάλλων (ιδίως στο
μετωπικό φραιζάρισμα). Γενικά οι συνήθεις μορφές κοπτήρων είναι:
•κυλινδρικοί,
•δισκοειδείς,
•πριονοειδείς,
•κοπτήρες μορφής,
•κοχλιωτοί,
•κονδύλια.
Ανάλογα τον αριθμό των κοπτικών πλευρών οι κοπτήρες χαρακτηρίζονται μιας κόψης,
δίκοποι ή τρίκοποι, ενώ ανάλογα με την κατεργασία για την οποία προορίζονται
Σελίδα | 75
διακρίνονται σε ελαφρού ή βαρέως τύπου. Υπάρχουν πάρα πολλά είδη κοπτήρων

διαφόρων ειδικών μορφών, στα σχήματα όμως που ακολουθούν παρουσιάζονται οι πιο
συνήθεις από αυτούς.
5.3.2 Συνθήκες κατεργασίας (Cutting conditions)
Ο αριθμός των στροφών του κοπτικού εργαλείου, εξαρτάται, όπως και στην τόρνευση, από
την επιθυμητή ταχύτητα κοπής. Η ταχύτητα κοπής στο φρεζάρισμα αντιπροσωπεύει την
κίνηση του κοπτικού δοντιού στον χρόνο.
Ταχύτητα κοπής: Εκφράζει τον ρυθμό κοπής στην κύρια κίνηση (περιστροφή του
εργαλείου).
Όπως και στην τόρνευση, έτσι και στο φρεζάρισμα τεμαχίου με κοπτικό εργαλείο
διαμέτρου D [mm], το οποίο περιστρέφεται με n στροφές το λεπτό (rpm), η ταχύτητα
κοπής u, ισούται:
𝜋∗𝐷∗𝑛
𝑈= m/min
1000
Παράδειγμα: Πλάκα από χάλυβα St50, πρόκειται να εκχονδριστεί με κοπτικό εργαλείο

φρεζαρίσματος διαμέτρου 75mm. Να υπολογιστεί ο ενδεικνυόμενος αριθμός στροφών του
εργαλείου.
Σελίδα | 76
Λύση: Από πίνακες προκύπτει, για το είδος της κατεργασίας και το συγκεκριμένο
κατεργαζόμενο υλικό, ταχύτητα κοπής u=17m/min. Έτσι εφαρμόζοντας τον τύπο
υπολογίζεται ο αριθμός των στροφών.
5.4 Διάτρηση (drilling)
Τα περισσότερα από τα μηχανολογικά εξαρτήματα διαθέτουν τρύπες διαφόρων μορφών

και μεγεθών. Τις περισσότερες φορές η κατεργασία τέτοιων οπών γίνεται με διάτρηση. Στο
επόμενο σχήμα παρουσιάζεται ένας δράπανος στήλης με τον χειριστή του. Η διάτρηση σαν
κατεργασία χρησιμοποιείται για κατεργασία οπών σε αντικείμενα μεταλλικά ή μη
μεταλλικά. Οπές που μπορούν να υποστούν κατεργασία μπορεί να έχουν διάφορες
μορφές, όπως φαίνεται στο σχήμα που ακολουθεί. Στο ίδιο σχήμα παρουσιάζεται η βασική
κινηματική της διάτρησης. Το κοπτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη διάτρηση σε
πλήρες υλικό έχει δύο κοπτικές ακμές ενώ για την εξέλιξη της διάτρησης απαιτείται το
κοπτικό αυτό εργαλείο να κάνει ταυτόχρονα δύο κινήσεις. Η κύρια κίνηση κοπής είναι η
περιστροφή του τρυπανιού, ενώ σε ειδικές περιπτώσεις όπως το boring, υπάρχει
δυνατότητα αυτό που περιστρέφεται να είναι το κατεργαζόμενο τεμάχιο. Η ταχύτητα
κοπής, που εξαρτάται από τον αριθμό στροφών του εργαλείου, εκφράζεται σε [m/min] και
λαμβάνει τη μεγαλύτερη τιμή της στην περιφέρεια του τρυπανιού, ενώ μειώνεται προς το
κέντρο του. Η δεύτερη κίνηση για τη διάτρηση είναι η ευθεία μετακίνηση του τρυπανιού
προς το κομμάτι. Η κίνηση αυτή καθορίζεται σαν πρόωση του εργαλείου και ελέγχει το
πάχος του παραγόμενου αποβλήτου άρα και τις αντίστοιχες αναπτυσσόμενες δυνάμεις
κοπής. Όσο μεγαλύτερη είναι η ταχύτητα της πρόωσης τόσο μεγαλύτερο είναι και το πάχος
του αποβλήτου και αντίστοιχα μεγαλύτερες οι δυνάμεις κοπής. Η ταχύτητα της πρόωσης
εκφράζεται σε [mm/rev]
Σελίδα | 77
5.4.1 Ασφάλεια κατά τη διάτρηση
Κατά τη χρήση του δραπάνου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ορισμένοι κανόνες

ασφαλείας. Έτσι:
•Απαιτείται η κατάλληλη ενδυμασία, ιδιαίτερα πρέπει να αποφεύγονται μανίκια,
ρολόγια, μπρασελέ.
•Τα μαλλιά πρέπει να είναι κοντά ή μαζεμένα καθώς το δράπανο είναι ιδιαίτερα
επικίνδυνο επειδή το περιστρεφόμενο τσοκ βρίσκεται κοντά στο ύψος του
χειριστή.
•Τα κοπτικά εργαλεία που δεν χρησιμοποιούνται πρέπει να τοποθετούνται σε
διπλανό τραπέζι και όχι στο τραπέζι του δραπάνου.
•Το κατεργαζόμενο τεμάχιο πρέπει να προσδένεται στέρεα και σφιχτά με
κατάλληλα εξαρτήματα.
Σελίδα | 78
•Η χρήση προστατευτικών γυαλιών για τον χειριστή είναι υποχρεωτική.

•Δεν πρέπει να καθαρίζονται τα δράπανα με την άτρακτο εν κινήσει. Ιδιαίτερα η
κωνική υποδοχή του εργαλείου.
•Το κλειδί του σφιγκτήρα πρέπει να απομακρύνεται αμέσως μετά από κάθε
χρήση του.
•Ποτέ δεν πρέπει να φρενάρεται το τσοκ με τη βοήθεια του χεριού.
•Για την απομάκρυνση των αποβλήτων δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται
πεπιεσμένος αέρας αλλά ειδική για τον σκοπό αυτό, βούρτσα.
Σελίδα | 79
CNC Εργαλειομηχανές
6. CNC Εργαλειομηχανές
Αριθμητικός έλεγχος εργαλειομηχανών είναι ο τύπος ελέγχου που χρησιμοποιεί

αριθμητικές τιμές για την αναφορά στη θέση και την κίνηση των αξόνων της μηχανής, για
τον ορισμό εργαλείων, στροφών ατράκτου κ.λπ. Η έννοια «άξονας μηχανής» αναφέρεται
σε ένα κινηματικό άξονα που αντιστοιχεί συνήθως σε γραμμική κίνηση, όπως η πρόωση
του τραπεζιού μιας φρέζας, ή σε περιστροφική κίνηση, όπως η περιστροφή του διαιρέτη
της φρέζας. Μία σειρά τέτοιων αριθμητικών τιμών αποτελεί ουσιαστικά το πρόγραμμα
αριθμητικού ελέγχου. Τα σημερινά συστήματα ελέγχου CNC (Computer Numerical
Control) χρησιμοποιούν επιπρόσθετα αριθμητικές τιμές και για λειτουργίες όπως ο
μετασχηματισμός συστημάτων συντεταγμένων, η διαχείριση πινάκων δεδομένων, η
αντιστάθμιση διαμέτρου και μήκους εργαλείου κ.λπ. Αυτές καθώς και επιπρόσθετες
λειτουργίες γραφικών, επικοινωνίας με άλλους Η/Υ και περιφερειακά αντιδιαστέλλουν
τον απλό αριθμητικό έλεγχο (NC) με αυτόν που βασίζεται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή
(CNC). Σήμερα πλέον δεν υφίσταται NC με την αρχική του έννοια, αλλά απλά CNC και αυτό
εννοούμε πλέον με τον όρο «αριθμητικός έλεγχος».
Η ιδέα του ελέγχου μιας μηχανής μέσω διαδοχικών εντολών είναι πολύ παλιά. Ήδη από
τον 19ο αιώνα χρησιμοποιούνταν διάτρητες κάρτες από έλασμα για την οδήγηση
κλωστικών μηχανών. Μεταξύ 1949 και 1952 ο J. Parsons και το ΜΙΤ ανέπτυξαν "ένα
σύστημα για εργαλειομηχανές για τον άμεσο έλεγχο της θέσης των ατράκτων μέσω
εξόδων μιας υπολογιστικής μηχανής" και σαν απόδειξη των δυνατοτήτων του νέου αυτού
συστήματος παρήγαγαν ένα τεμάχιο.
6.2 Ορισμοί
NC συντομογραφία της έκφρασης "numerical control" – ψηφιακός

έλεγχος. Πρόκειται για εντολές ελέγχου (π.χ. για εγκάρσιες
μετατοπίσεις, δεδομένα κοπής, κ.λπ.) που εισάγονται σαν
κώδικες αριθμών. Στις πρώτες μηχανές αυτοί οι κώδικες αριθμών
ήταν τυπωμένοι σε κάρτες ή χάρτινες ταινίες. Έτσι όμως ήταν
αδύνατη η οποιαδήποτε παρέμβαση για μετατροπές απευθείας
κατά τη λειτουργία των μηχανών.
CNC συντομογραφία της έκφρασης "computerized numerical control"
– ψηφιακός έλεγχος με υπολογιστή. Μετατροπές του
προγράμματος ελέγχου μπορούν να γίνουν απευθείας στη
μηχανή, και να αποθηκευθούν στη μνήμη της μονάδας ελέγχου.
Σελίδα | 80
Οι πλέον χρονοβόροι υπολογισμοί της εκτελούμενης διαδρομής,

καθώς και η γραφική εξομοίωση της κατεργασίας, εκτελούνται
επίσης από τον υπολογιστή της μονάδας ελέγχου.
CAD συντομογραφία της έκφρασης "computer aided design" –
σχεδιασμός με τη βοήθεια υπολογιστή. Με το CAD είναι δυνατή
η σχεδίαση με τη βοήθεια υπολογιστικών προγραμμάτων. Επί
πλέον, το CAD μπορεί να συνδυάσει δυναμικούς υπολογισμούς
εξαρτημάτων και γραφική εξομοίωση κίνησης σε τρεις
διαστάσεις.
CAM συντομογραφία της έκφρασης "computer aided manufacturing"
– κατασκευή με τη βοήθεια υπολογιστή. Με τον συνδυασμό του
CAM και του CAD, επιτυγχάνεται η παραγωγή προγραμμάτων
CNC για διάφορους ελέγχους, μόνο στη βάση ενός υπάρχοντος
σχεδίου. Επί πλέον, το CAM μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον
έλεγχο και την επίβλεψη μηχανών, συστημάτων μεταφοράς και
ρομποτικών συσκευών.
DNC συντομογραφία της έκφρασης "direct numerical control" –
άμεσος ψηφιακός έλεγχος. Με το DNC διαφορετικά ψηφιακώς
ελεγχόμενα στοιχεία της μηχανής σχετίζονται με ένα κεντρικό
υπολογιστή ο οποίος διατηρεί τα δεδομένα των προγραμμάτων
ελέγχου κάθε στοιχείου της μηχανής και τα διανέμει στον σωστό
χρόνο. Επιπρόσθετες λειτουργίες όπως η ανάκτηση δεδομένων,
η μετατροπή προγραμμάτων ελέγχου, κ.λπ. είναι επίσης
δυνατές.
CIM συντομογραφία της έκφρασης "computer integrated
manufacturing" – πλήρης κατασκευή με τη βοήθεια υπολογιστή.
Με το CIM ο υπολογιστής έχει τον βασικό ρόλο στον σχεδιασμό,
την κατασκευή, την παραγωγή, τον ποιοτικό έλεγχο και την
αποθήκευση των προϊόντων. Σε συνδυασμό με τον όρο CIM πολύ
συχνά ακούγεται η έκφραση "πλήρως αυτοματοποιημένη
γραμμή παραγωγής".
Ειδικές εκφράσεις της τεχνολογίας CNC:

Axis Άξονας – Η στοιχειώδης διεύθυνση στην οποία
εκτελείται η σχετική μετακίνηση του
αντικειμένου επεξεργασίας προς το στοιχείο
της μηχανής. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις
γραμμικοί άξονες (x, y, z) τοποθετημένοι
Σελίδα | 81
ορθογώνια ο ένας προς τον άλλο. Επιπρόσθετα,

η μηχανή μπορεί να εφοδιαστεί με άξονες
περιστροφής (a, b, c).
Flow process chart Διάγραμμα ροής διαδικασιών – Πρόκειται για
μια λίστα που καθορίζει την προσωρινή
ακολουθία των επιμέρους εργασιών ώστε να
προετοιμαστεί η κατάρτιση των επιμέρους
προγραμμάτων.
External data processing Επεξεργασία εξωτερικών δεδομένων – Ο
προσδιορισμός και η συγκέντρωση όλων των
δεδομένων εκτός του ελέγχου (π.χ. σχέδια).
Path speed Ταχύτητα διαδρομής – Η ταχύτητα με την οποία
κινείται το στοιχείο της μηχανής στη δεδομένη
διαδρομή, σε σχέση με το αντικείμενο
mm
επεξεργασίας. Συνήθως εκφράζεται σε /min
(χιλιοστά ανά λεπτό).
Editing Διόρθωση – Αναθεώρηση ενός προγράμματος
ελέγχου. Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε το
γράψιμο ενός νέου επί μέρους προγράμματος,
είτε την ολοκλήρωση, μετατροπή, ή/και
βελτιστοποίηση ενός ήδη υπάρχοντος
προγράμματος.
Single block mode of operation Τρόπος λειτουργίας μονού block – Ο τρόπος
λειτουργίας μιας μηχανής CNC όπου η μηχανή
επεξεργάζεται και χρησιμοποιεί μόνο ένα
συγκεκριμένο μέρος (block) του προγράμματος.
Hardware Όλα τα απαραίτητα για την κατασκευή ενός
υπολογιστή, μηχανικά μέρη.
Software Λογισμικό – Προγράμματα (προγράμματα
χρηστών) απαραίτητα για την εκτέλεση των
εργασιών από τα μηχανικά μέρη ενός
υπολογιστή.
External storing Εξωτερική αποθήκευση – Αποθήκευση
δεδομένων που δεν γίνεται στην κεντρική
μονάδα του υπολογιστή μιας CNC μηχανής
αλλά σε εξωτερικές μονάδες (δίσκοι, διάτρητες
ταινίες, μαγνητικές ταινίες κ.λπ.).
Σελίδα | 82
Interpolation Ο προσδιορισμός σημείων που βρίσκονται σε

ένα καθορισμένο κυκλικό τομέα.
Interpolator Υπολογίζει συγκεκριμένα σημεία της διαδρομής
και συντονίζει τις κινήσεις των αξόνων. Η
πλήρης απόσταση μεταξύ δύο σημείων
αποτελείται από ευθείες γραμμές πολύ μικρού
μήκους.
Manual mode of operation Χειρονακτικός τρόπος λειτουργίας – Ο τρόπος
λειτουργίας μιας CNC μηχανής, όπου ο
χειριστής "χειρωνακτικά" ελέγχει τη μηχανή
εισάγοντας στοιχεία.
Manual programming Χειρονακτικός προγραμματισμός – Απ’ ευθείας
εισαγωγή προγραμμάτων κώδικα μηχανής στον
υπολογιστή της μηχανής.
Mechanical programming Αυτόματος προγραμματισμός – Το γράψιμο
ενός προγράμματος πηγή και η επεξεργασία
του σε κατάλληλο πρόγραμμα ελέγχου με τη
βοήθεια κατάλληλου μετεπεξεργαστή.
Postprocessor Μετεπεξεργαστής – Ένα πρόγραμμα το οποίο
μπορεί να γράψει ένα πρόγραμμα ελέγχου
(ειδικό για κάποια μηχανή) βασισμένο σε ένα
πρόγραμμα πηγή που έχει γραφτεί με μηχανικό
προγραμματισμό.
Increment Αύξηση μιας διάστασης που γίνεται με σταθερά
βήματα.
Programming Προγραμματισμός – Η προετοιμασία
καθορισμένης ακολουθίας κατεργασιών με τη
σειρά δεδομένων (πρόγραμμα) το οποίο
επεξεργάζεται ο κεντρικός έλεγχος CNC.
Source program Πρόγραμμα πηγή – Πρόγραμμα γραμμένο με
αυτόματο προγραμματισμό το οποίο μπορεί να
μετατραπεί σε πρόγραμμα ελέγχου ειδικό για
τη μηχανή, με τη βοήθεια μετεπεξεργαστή.
Control system Σύστημα ελέγχου – Το σύνολο της συσκευής και
των δεδομένων εισαγωγής, δεδομένων
επεξεργασίας και δεδομένων εξόδου, ώστε να
είναι δυνατός ο έλεγχος της κίνησης των
αξόνων.
Σελίδα | 83
Control program Πρόγραμμα ελέγχου – Μια πλήρης σειρά

μερών που περιγράφει τον κύκλο κατεργασίας
μιας μηχανής CNC και διαβάζεται από το
σύστημα ελέγχου.
Teach in Εκμάθηση - (Χειρονακτικός τύπος λειτουργίας).
Ο τύπος λειτουργίας όπου οι οδηγίες προς τη
μηχανή εισάγονται χειρωνακτικά και
υφίστανται επεξεργασία αυτόματα.
Part program Πρόγραμμα μέρους – Το πρόγραμμα που
περιγράφει ένα συγκεκριμένο μόνο βήμα της
κατεργασίας. Μπορεί να είναι πρόγραμμα πηγή
ή/και πρόγραμμα ελέγχου.
Sub-program Υποπρόγραμμα – Ξεχωριστό πρόγραμμα που
μπορεί να εισάγεται στο κύριο πρόγραμμα όσο
συχνά θέλουμε.
6.3 Η εργαλειομηχανή αριθμητικού ελέγχου σαν σύστημα
6.3.1 Αρχή λειτουργίας
Πρόκειται για ένα σύστημα ελέγχου κλειστού βρόχου ανάδρασης. Οι τιμές αναφοράς που
προέρχονται από το πρόγραμμα συγκρίνονται με τις πραγματικές τιμές που μετρώνται
όσο συχνά απαιτείται και η διαφορά τους χρησιμοποιείται για την οδήγηση του
συστήματος κίνησης κάθε άξονα ή γενικότερα των πάσης φύσεως ενεργοποιητών
(actuators).
6.3.2 Προγραμματισμός
Ο προγραμματισμός εργαλειομηχανών αριθμητικού ελέγχου έχει σκοπό τη δημιουργία

ενός προγράμματος τεμαχίου (part program) το οποίο μπορεί να πάρει διάφορες
εναλλακτικές μορφές, όπως:
1. Σειρά εντολών ISO, τυποποίηση που είναι κοινά αποδεκτή από όλους τους
κατασκευαστές μονάδων ελέγχου. Το πρόγραμμα αυτό εισάγεται στη μονάδα
αριθμητικού ελέγχου είτε με απευθείας πληκτρολόγηση, είτε με δισκέτα, είτε με
ειδική διάτρητη ταινία, είτε με επικοινωνία της μονάδας αριθμητικού ελέγχου με
εξωτερικό υπολογιστή όπου είναι αποθηκευμένο το πρόγραμμα.
2. Πρόγραμμα σε γλώσσα ανώτερου επιπέδου από την ISO, π.χ. APT, COMPACΤ ΙΙ
κ.λπ., το οποίο έχει το πλεονέκτημα να είναι πιο εύληπτο από τη μορφή ISO, αλλά
Σελίδα | 84
είναι απαραίτητο να μεταφραστεί τελικά σε αυτή. Η “μετάφραση” γίνεται από

λογισμικό τύπου compiler και ακολουθείται προσαρμογή του προγράμματος στα
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της εργαλειομηχανής μέσω λογισμικού επίσης που
είναι γνωστό σαν “μετα-επεξεργαστής” (post-processor).
Ο προγραμματισμός γίνεται με τρείς εναλλακτικούς τρόπους:

1. Συμβατικός (με το χέρι), όπου ο προγραμματιστής βασίζεται:
1.1 στο μηχανολογικό σχέδιο του τεμαχίου για τις απαραίτητες πληροφορίες
γεωμετρίας.
1.2 στις γνώσεις του από την τεχνολογία της κατεργασίας ή ακόμη καλύτερα σε ένα
τυπικό ή προκαθορισμένο φασεολόγιο για τον προσδιορισμό των φάσεων της
κατεργασίας, την εκλογή εργαλείων, και την εκλογή συνθηκών κατεργασίας (π.χ.
στροφών ατράκτου, πρόωσης κ.λπ.).
2. Αλληλεπιδραστικά από το χρήστη με τη βοήθεια Η/Υ, όπου ο υπολογιστής έχει
αποθηκευμένες τυπικές “συνιστώσες” γεωμετρικές μορφές που συναντώνται στην
πράξη και τα αντίστοιχα στοιχεία για τη δημιουργία κώδικα αριθμητικού ελέγχου
για κάθε γεωμετρία. Ο χρήστης είναι επιφορτισμένος με την επιλογή του συνόλου
των γεωμετρικών μορφών που αποτελούν το τεμάχιο που θα κατασκευασθεί και
με την εισαγωγή των δεδομένων τους αλληλεπιδραστικά στο λογισμικό. Συχνά
αυτή η επιλογή γεωμετρίας γίνεται σε ένα μοντέλο του τεμαχίου σε σύστημα CAD.
3. Πλήρως αυτόματα από λογισμικό. Αυτός ο τρόπος ελαχιστοποιεί την επέμβαση
του χρήστη λειτουργώντας όπως στον αλληλεπιδραστικό προγραμματισμό αλλά με
την πρόσθετη αυτόματη ανάλυση του τεμαχίου σε σειρά τυπικών γεωμετρικών
μορφών. Επειδή αυτό το τελευταίο δεν είναι εύκολο να γίνει στη γενική
περίπτωση, ο αυτόματος προγραμματισμός είναι εφικτός σε καλά οριοθετημένες
εφαρμογές όπως τόρνευση, κατεργασία πρισματικών τεμαχίων με ασυνεχή
μεταβολή της τρίτης διάστασης κ.λπ.
6.3.3 Τύποι ελέγχου αξόνων
Ιδιαίτερη σημασία έχει η έννοια του τύπου ελέγχου των αξόνων, κυρίως από την άποψη
της κατανόησης της αρχής λειτουργίας της εργαλειομηχανής αλλά επίσης και για
ιστορικούς λόγους. Για την κίνηση των αξόνων έχει σημασία το αρχικό σημείο, το τελικό
σημείο (προορισμός) και η ταχύτητα της κίνησης (η επιτάχυνση αγνοείται προς το
παρόν).
Ο απλούστερος τρόπος κίνησης από το αρχικό στο τελικό σημείο είναι η ανεξάρτητη
Σελίδα | 85
μετατόπιση κάθε άξονα ταυτόχρονα, αλλά χωρίς σύνδεση των αξόνων μεταξύ τους
(σημείο προς σημείο). Αυτός ο τρόπος είναι σαφές ότι κινεί, π.χ. ένα εργαλείο κοπής,
από ένα σημείο σε ένα άλλο, αλλά χωρίς να δίνει σημασία στην ακολουθούμενη τροχιά.
Για αυτό το λόγο χρησιμοποιείτο από τις παλαιότερες μηχανές διάτρησης και κάποιες
εργαλειομηχανές διαμόρφωσης ελασμάτων.
Παραλλαγή του τύπου ελέγχου “σημείο προς σημείο” είναι η μετατόπιση κάθε άξονα
διαδοχικά, οπότε εκτελούνται συνήθως διαδοχικές γραμμικές κινήσεις που έχουν όμως
επίσης περιορισμένη χρησιμότητα λόγω αδυναμίας να ακολουθηθεί συγκεκριμένη τροχιά
στη γενική περίπτωση. Αυτός ο τύπος ονομάζεται συνήθως “γραμμικής τροχιάς”.
Ο εξελιγμένος τύπος κίνησης των αξόνων είναι με συγχρονισμό τους έτσι ώστε να
διαγράφεται μία συγκεκριμένη τροχιά στο χώρο. Συνηθισμένη περίπτωση είναι ο
συγχρονισμός τριών αξόνων οπότε είναι δυνατή η διαγραφή καμπύλων στο χώρο.
Παραλλαγή αυτού του τρόπου υπάρχει και στο επίπεδο με δυνατότητα χρήσης όμως
τουλάχιστον τριών αξόνων (κίνηση 2.5 διαστάσεων). O συγχρονισμός αυτός γίνεται με
παρεμβολή (Interpolation) που υλοποιείται συνήθως σε λογισμικό. Ο τύπος αυτός
ελέγχου ονομάζεται “γενικευμένης τροχιάς”.
6.3.4 Μέθοδοι ελέγχου
Ο έλεγχος της σχετικής κίνησης ανάμεσα στο αντικείμενο κατεργασίας και το εργαλείο της
μηχανής με άμεση εισαγωγή αριθμών δεικτών είναι το βασικό χαρακτηριστικό των CNC
συστημάτων ελέγχου. Το είδος κατεργασίας που απαιτείται δημιουργεί και διαφορετικές
απαιτήσεις στα συστήματα ελέγχου των μηχανών CNC. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι
ψηφιακού ελέγχου:
- έλεγχος θέσης
- έλεγχος γραμμικής διαδρομής
- έλεγχος συνεχούς διαδρομής
Σελίδα | 86
6.3.4.1 Έλεγχος θέσης
Στη μέθοδο ελέγχου θέσης προεπιλέγονται

συγκεκριμένες θέσεις. Το εργαλείο
κατεργασίας μεταφέρεται σε αυτές τις
θέσεις με εγκάρσιες μετακινήσεις. Η
κατεργασία ξεκινάει μόλις ολοκληρώνεται
η μετακίνηση (και όχι κατά τη διάρκεια
της). Οι άξονες είναι λειτουργικά
ανεξάρτητοι.
Πεδίο εφαρμογής: διατρητικές μηχανές,
Έλεγχος
συγκόλληση ηλεκτροπόντας.
6.3.4.2 Έλεγχος γραμμικής διαδρομής
Στον έλεγχο γραμμικής διαδρομής η κατεργασία γίνεται παράλληλα με τις εγκάρσιες

μετακινήσεις, ενώ η ταχύτητα μετακίνησης μπορεί να μεταβάλλεται. Η κατεργασία μπορεί
να γίνεται μόνο κατά την αξονική διεύθυνση του εργαλείου. Στις άλλες δύο διευθύνσεις η
κατεργασία μπορεί να γίνει διαδοχικά και όχι ταυτόχρονα. Οι δύο άξονες μπορεί να
κινούνται συνδυασμένα.
Πεδίο εφαρμογής: απλές διαδικασίες τόρνευσης και κατεργασίας, κατά μήκος και κατά
πλάτος, χωρίς φρεζαρίσματα.
Έλεγχος γραμμικής
Σελίδα | 87
6.3.4.3 Έλεγχος συνεχούς διαδρομής
Στον έλεγχο συνεχούς διαδρομής η κατεργασία διεξάγεται κατά μήκος ευθείων ή

καμπύλων γραμμών. Η κίνηση εκτελείται σε δύο ή και περισσότερους άξονες ταυτόχρονα,
με διαφορετική ταχύτητα για τον καθένα. Υπάρχει βέβαια εξάρτηση ανάμεσα στις
λειτουργίες των αξόνων. Υπάρχουν έλεγχοι συνεχούς διαδρομής 2-D, 2 ½-D and 3-D.
Έλεγχος συνεχούς
Πεδίο εφαρμογής: μηχανές κατεργασίας, τόρνευσης, κοπής laser, φλογοκοπής.

Ο έλεγχος συνεχούς διαδρομής 2-D επιτρέπει την παρεμβολή και τη μετατόπιση στις
διευθύνσεις δύο αξόνων. Στις CNC μηχανές με δύο άξονες (Z- και X-άξονας) ο έλεγχος
συνεχούς διαδρομής 2-D είναι επαρκής.
Έλεγχος συνεχούς διαδρομής
Στον έλεγχο συνεχούς διαδρομής 2½-D 2-Dη ήπαρεμβολή

2½-D γίνεται μόνο σε διευθύνσεις δύο
αξόνων, αλλά οι δύο άξονες επιλέγονται από τρεις πιθανούς (π.χ. X- και Y- ή X- και Z- ή Y-
και Z- άξονες στις παλιότερες μηχανές κατεργασίας). Η επιλογή του αντίστοιχου επίπεδου
γίνεται μέσω των κατάλληλων παραμέτρων του προγράμματος (G17, G18 ή G19).
Σελίδα | 88
Ο έλεγχος συνεχούς διαδρομής 3-D επιτρέπει

την κίνηση σε διευθύνσεις τριών αξόνων
ταυτόχρονα, κατά την προγραμματισμένη
λειτουργία. Για να επιτευχθεί αυτό οι ταχύτητες
των αξόνων πρέπει να συσχετίζονται. Αυτό
γίνεται μέσω του παρεμβολέα του συστήματος
ελέγχου CNC. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα
υπολογισμού των ενδιάμεσων θέσεων και της
σχέσης ταχυτήτων του κάθε άξονα, ώστε να Έλεγχος συνεχούς
είναι δυνατή η προγραμματισμένη διαδρομή.
διαδρομής 3-D
Ο έλεγχος συνεχούς διαδρομής παρέχει τη δυνατότητα εργασίας και με τον έλεγχο
θέσης όπως και με τον έλεγχο γραμμικής διαδρομής.
6.3.5 Τύποι παρεμβολών
Ορισμός: Παρεμβολή
Ο καθορισμός σημείων βρισκόμενων σε συγκεκριμένο τμήμα ευθείας ή καμπύλης

γραμμής. Τα σημεία υπολογίζονται από τον επεξεργαστή μέσω μαθηματικών
συναρτήσεων και μεταδίδονται στον κεντρικό έλεγχο.
Στην επιλογή θέσης (G0) η κίνηση ξεκινάει ταυτόχρονα και στους τρεις άξονες. Ο κάθε
άξονας φτάνει στη θέση του διαδοχικά. Οι CNC μηχανές κατεργασίας που διαθέτουν
λογική τοποθέτησης (positioning logic) αποτελούν εξαίρεση. Εδώ μετακινούνται πρώτα οι
δύο άξονες του οριζόντιου επιπέδου (X- και Y-άξονας) και μετά ο κατακόρυφος (Z-άξονας),
ή το αντίθετο.
Αν οι κινητήρες που δίνουν κίνηση στον κάθε άξονα λειτουργούσαν ανεξάρτητα μεταξύ
τους η εκτέλεση μιας επιθυμητής διαδρομής θα ήταν αδύνατη. Γι’ αυτό, ο παρεμβολέας
υπολογίζει τα μοναδιαία σημεία της διαδρομής και συντονίζει την κίνηση στους άξονες.
Αυτό σημαίνει ότι η συνολική απόσταση ανάμεσα σε δύο σημεία αποτελείται από πολλά
μικρά τμήματα ευθείας γραμμής. Η κίνηση που προκύπτει από το σύνολο των τμημάτων
αντιστοιχεί στην προγραμματισμένη διαδρομή. Για τη μετακίνηση μεταξύ δύο σημείων
είναι απαραίτητος ο συντονισμός των ταχυτήτων των αξόνων. Η ταχύτητα κάθε άξονα
ελέγχεται από ρυθμιστή που συνεργάζεται με τον αντίστοιχο κινητήρα. Τελικά η ταχύτητα
εκτέλεσης διαδρομής που προκύπτει αντιστοιχεί στην προγραμματισμένη ταχύτητα
τροφοδοσίας.
Σελίδα | 89
6.3.5.1 Γραμμική παρεμβολή
Στη γραμμική παρεμβολή (G01) το εργαλείο μετακινείται γραμμικά, σε μια ευθεία γραμμή
από την αρχή ως το τέλος. Δεν παίζει ρόλο αν η κίνηση είναι παράλληλη ή με κάποια κλίση
ως προς τους άξονες. Δίνοντας την εντολή για γραμμική μετακίνηση καθώς και το τέρμα
της διαδρομής ο υπολογιστής υπολογίζει (με παρεμβολή) την αντίστοιχη διαδρομή. Όσο
κοντύτερα βρίσκονται τα μοναδιαία σημεία της διαδρομής μεταξύ τους τόσο ακριβέστερη
είναι η προσέγγιση της προγραμματισμένης διαδρομής. Βέβαια, όσο αυξάνονται τα σημεία
ανάμεσα στην έναρξη και το τέλος της διαδρομής αυξάνεται και ο όγκος των δεδομένων
που πρέπει να επεξεργαστεί ο υπολογιστής στη μονάδα του χρόνου, πράγμα που
προαπαιτεί την ύπαρξη μεγάλης ταχύτητας και δυνατότητας επεξεργαστή.
X σημείο
τερματισμού
σημείο έναρξης
Η διαγώνιος αποτελείται από μικρά ευθεία τμήματα παράλληλα στους άξονες. Η

1
ανθρώπινη όραση μπορεί να δει το σύνολο αυτών των πολύ μικρών τμημάτων ( /1000 mm)
μόνο σαν διαγώνιο γραμμή. Αυτού του είδους η προσέγγιση με μικρά τμήματα
εμφανίζεται σε όλες τις μηχανές CNC.
Η ποιότητα κατεργασίας εξαρτάται από τη δυνατότητα ανάλυσης του παρεμβολέα του
κεντρικού υπολογιστικού συστήματος.
6.3.5.2 Κυκλική παρεμβολή
Στην κυκλική παρεμβολή (G02 σύμφωνα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού, G03
αντίθετα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού) το εργαλείο κινείται κυκλικά, πάνω σε
καμπύλη γραμμή, από την έναρξη ως το τέλος της διαδρομής.
Στην κυκλική παρεμβολή ο προγραμματισμός τόξων κύκλου και ακτινών είναι σχετικά
ευκολότερος. Η μονάδα ελέγχου χρειάζεται την εισαγωγή μόνο του σημείου τέλους της
διαδρομής και της ακτίνας ή του κέντρου του κύκλου. Μετά την εντολή για κυκλική κίνηση,
Σελίδα | 90
και την εισαγωγή των συντεταγμένων του σημείου τέλους και της ακτίνας ή του κέντρου
του κύκλου, ο υπολογιστής υπολογίζει (με παρεμβολή) τη διαδρομή. Η ακρίβεια της
προσέγγισης της επιθυμητής διαδρομής (τόξου κύκλου) εξαρτάται από τη δυνατότητα
ανάλυσης του παρεμβολέα της μονάδας ελέγχου του συστήματος.
Η κυκλική παρεμβολή γενικά περιορίζεται στα κύρια επίπεδα (XY, XZ και YZ). Σε λίγες μόνο
CNC μηχανές είναι δυνατή η κυκλική παρεμβολή σε κεκλιμένα επίπεδα (κατεργασία σε
ελεύθερα σχήματα).
6.3.6 Σημεία μηδέν και σημεία αναφοράς
Σε κάθε μηχανή CNC είναι απαραίτητα τα σημεία μηδέν και τα σημεία αναφοράς ώστε να
καθορίζονται οι σχετικές θέσεις του αντικειμένου για κατεργασία και του εργαλείου
Σημείο μηδέν μηχανής: M
Το σημείο μηδέν της μηχανής προέρχεται από το σύστημα συντεταγμένων της μηχανής.
Ρυθμίζεται από τον κατασκευαστή και δεν τροποποιείται. Είναι το αρχικό σημείο για όλα
τα περαιτέρω σημεία αναφοράς. Γενικά στους CNC τόρνους βρίσκεται στο κέντρο της
φλάντζας του άξονα της μηχανής κατά τη μη λειτουργία. Στις μηχανές κατεργασίας CNC
βρίσκεται, γενικά, έξω από το εύρος μετακίνησης της τράπεζας ή στην κεφαλή του άξονα.
Η καταγραφή του σημείου μηδέν γίνεται με ακρίβεια ± ενός στοιχειώδους τμήματος της
διαδρομής.
Σημείο αναφοράς μηχανής: R
Αν δεν είναι δυνατή η αναφορά στο σημείο μηδέν της μηχανής για κατασκευαστικούς
λόγους, υπάρχει καθορισμένο σημείο αναφοράς για κάθε άξονα. Η μονάδα ελέγχου
αναγνωρίζει την απόσταση ανάμεσα στο σημείο μηδέν και το σημείο αναφοράς. Έτσι
μέσω του σημείου αναφοράς η μηχανή αναγνωρίζει και τη διαφορά ανάμεσα στην
πραγματική θέση και το σημείο μηδέν της ίδιας της μηχανής. Γενικά το σημείο αναφοράς
βρίσκεται γύρω από την επιφάνεια εργασίας και μπορεί να εντοπίζεται αυτόματα από τη
μηχανή. Για τις μηχανές CNC που λειτουργούν με απόλυτο μετρητικό σύστημα το σημείο
αναφοράς δεν είναι απαραίτητο.
Σελίδα | 91
Σημείο μηδέν του αντικειμένου: W
Το σημείο μηδέν του αντικειμένου είναι η αρχή (σημείο τομής) του συστήματος
συντεταγμένων του αντικειμένου. Επιλέγεται ελεύθερα και καθορίζεται κατά τη ρύθμιση
της μηχανής ή σε σχέση με το σημείο μηδέν της μηχανής όταν ξεκινάει το πρόγραμμα. Σε
ειδικές περιπτώσεις το σημείο μηδέν του αντικειμένου καθορίζεται σε σχέση με το σημείο
αναφοράς. Όταν ο προγραμματιστής επιλέγει το σημείο μηδέν του αντικειμένου πρέπει να
φροντίζει ώστε να διευκολύνεται η διαδικασία προγραμματισμού. Δηλαδή θα πρέπει οι
συντεταγμένες της διαδρομής να λαμβάνονται κατ’ ευθείαν από το σχέδιο του
αντικειμένου.
Σημείο σταματήματος: A
Το σημείο σταματήματος μπορεί να οριστεί ελεύθερα σε μια άκρη του αντικειμένου. Με

τον όρο άκρη εννοούμε την πλευρά του αντικειμένου που βρίσκεται δίπλα σε σταθερό
σημείο, π.χ. τους σφιγκτήρες με τους οποίους είναι πιασμένο το αντικείμενο.
Σημείο κεφαλής εργαλείου ή ακόμα:

σημείο ρύθμισης εργαλείου σημείο στήριξης εργαλείου:
Το σημείο κεφαλής εργαλείου είναι το σημείο αναφοράς ανάμεσα στη μηχανή CNC και το
τοποθετημένο εργαλείο. Με αυτό μπορεί να υπολογιστεί το καθαρό μήκος του εργαλείου.
Σημείο κεφαλής εργαλείου Τ και σημείο αναφοράς εργαλείου Ρ ενός:

Εργαλείου διάτρησης Εργαλείου τόρνευσης Εργαλείου κοπής
Σελίδα | 92
Εξωτερική μέτρηση εργαλείου: Η κεφαλή του εργαλείου με το εργαλείο είναι

προσαρμοσμένη στη συσκευή προρύθμισης εργαλείου. Η απόσταση ανάμεσα στο σημείο
αναφοράς εργαλείου Ρ (σημείο αναφοράς της επιφάνειας κοπής) και το σημείο κεφαλής
εργαλείου T μετριέται και αποθηκεύεται στη μνήμη εργαλείου της μονάδας ελέγχου της
CNC μηχανής.
Εσωτερική μέτρηση εργαλείου: Κάποιοι CNC τόρνοι διαθέτουν οπτική ή ηλεκτρονική

μετρητική συσκευή ώστε να μετριέται το εργαλείο στη μηχανή. Το σημείο αναφοράς
εργαλείου Ρ (σημείο αναφοράς της επιφάνειας κοπής) κάθε εργαλείου καθορίζεται και
αποθηκεύεται κατ’ ευθείαν στη μνήμη εργαλείου. Μειονέκτημα: Αύξηση χρόνου
ρύθμισης, καθώς στη διάρκεια των μετρήσεων είναι αδύνατη η λειτουργία της μηχανής.
Σελίδα | 93
6.3.7 Καθορισμός των αξόνων
Με τη χρήση ενός ορθογωνίου συστήματος συντεταγμένων είναι δυνατός ο μονοσήμαντος

καθορισμός οποιουδήποτε σημείου ενός αντικειμένου μέσω του σχεδιασμού των τιμών
του σημείου στους άξονες Χ, Υ και Ζ.
Οι άξονες συντεταγμένων και οι κατευθύνσεις μετακίνησης των μηχανών CNC

προδιαγράφονται στο πρότυπο DIN 66217. Οι κατευθύνσεις των αξόνων συντεταγμένων
αντιστοιχούν στις κύριες κατευθύνσεις μετακίνησης των μηχανών CNC.
Ο καθορισμός των κατευθύνσεων των αξόνων μπορεί να γίνει και με τη βοήθεια του
"κανόνα δεξιού χεριού" για ευκολότερη απομνημόνευση.
Ο αντίχειρας δείχνει την κατεύθυνση + X.
Ο δείκτης δείχνει την κατεύθυνση + Y.
Ο μέσος δείχνει την κατεύθυνση + Z (άξονας εργασίας)
Σελίδα | 94
Θέση αξόνων κατεύθυνσης συμβατικών τόρνων:
Z άξονας  ο άξονας της μηχανής που είναι παράλληλος με τον άξονα εργασίας
X άξονας  ο άξονας της μηχανής που είναι κάθετος στον άξονα εργασίας
Θέση αξόνων κατεύθυνσης που χρησιμοποιούνται συχνότερα σε μηχανές κατεργασίας:

Z άξονας  ο άξονας της μηχανής που είναι παράλληλος με τον άξονα εργασίας
X άξονας  ο άξονας της μηχανής που είναι παράλληλος με την επιφάνεια εργασίας
κοιτώντας από εμπρός προς τα δεξιά
Y άξονας  ο άξονας της μηχανής που είναι παράλληλος με την επιφάνεια εργασίας
κοιτώντας από εμπρός προς τα πίσω
Σελίδα | 95
Σύμφωνα με το πρότυπο DIN 66217 η θέση του άξονα Ζ καθορίζεται από την κατεύθυνση
του άξονα εργασίας (άξονας τροφοδοσίας). Σε κάποια είδη μηχανών κατεργασίας αυτό
δεν ισχύει πάντα λόγω δυνατότητας χρήσης οριζόντιων ή κατακόρυφων κεφαλών
Άξονες συντεταγμένων μιας κατακόρυφης μηχανής κατεργασίας & οριζόντιας μηχανής
κατεργασίας:
επιφάνεια κατεργασίας G17
Σελίδα | 96
Άξονες συντεταγμένων τόρνου CNC:
Στις απλές επιφανειακές κατεργασίες είναι αρκετή η χρήση συστήματος συντεταγμένων 2-

D για τον καθορισμό των σημείων, ενώ στις πιο σύνθετες, όπως η διάτρηση, απαιτείται η
χρήση συστήματος συντεταγμένων 3-D.
Σελίδα | 97
+X
2-D σύστημα συντεταγμένων
+Z
+Z
0
+X
Στο σύστημα συντεταγμένων 3-D, πέρα από τον καθορισμό σημείων στο επίπεδο είναι
δυνατός και ο καθορισμός σημείων στο χώρο.
Σελίδα | 98
Άσκηση 1:
Καθορίστε τα σημεία στο

σύστημα συντεταγμένων:
P1: X= Y=
P2: X= Y=
P3: X= Y=
P4: X= Y=
P5: X= Y=
P6: X= Y=
P7: X= Y=
Άσκηση 2:
Καθορίστε τις συντεταγμένες των σημείων του αντικειμένου προς κατεργασία:

P0: X= Z=
P1: X= Z=
P2: X= Z=
P3: X= Z=
P4: X= Z=
P5: X= Z=
P6: X= Z=
P7: X= Z=
P8: X= Z=
P9: X= Z=
P10: X= Z=
P11: X= Z=
P12: X= Z=
P13: X= Z=
P14: X= Z=
P15: X= Z=
P16: X= Z=
Σελίδα | 99
Προσοχή: Στους τόρνους CNC σαν X συντεταγμένη ονομάζεται η διάμετρος και όχι
η ακτίνα.
Άσκηση 3:
Καθορίστε τις συντεταγμένες των σημείων του αντικειμένου προς κατεργασία:

P1: X= Z=
P2: X= Z=
P3: X= Z=
P4: X= Z=
P5: X= Z=
P6: X= Z=
P7: X= Z=
Σελίδα | 100
6.4 Κατασκευαστικά χαρακτηριστικά των μηχανών CNC
Συγκρινόμενη με τις συμβατικές εργαλειομηχανές η εργαλειομηχανή CNC παρουσιάζει

ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά:
 Το πλαίσιο της μηχανής
Το πλαίσιο της μηχανής περιέχει τη βάση της κινητήριας μονάδας που –ειδικά για
τους τόρνους– είναι συνήθως επικλινής. Στις μεγαλύτερες μηχανές, συχνά η βάση
είναι κατασκευασμένη από σκυρόδεμα ή γρανίτη. Το πλαίσιο της μηχανής δεν
πρέπει να παρουσιάζει σχεδόν καθόλου δονήσεις, να είναι άκαμπτο, ανθεκτικό σε
υψηλές θερμοκρασίες και να παρέχει τη δυνατότητα απομάκρυνσης των
υπολειμμάτων των κατεργασιών.
 Κλειστός χώρος εργασίας
Ο χώρος εργασίας μιας μηχανής CNC είναι κλειστός, καθώς δεν χρειάζεται ο
χειριστής να προβεί σε οποιαδήποτε μέτρηση ή ρύθμιση κατά τη διάρκεια της
παραγωγής. Με εντονότερη χρήση ψυκτικού μέσου μπορούν να επιτευχθούν
υψηλότερες ταχύτητες κοπής. Πολύ συχνά τα υπολείμματα της κατεργασίας
απομακρύνονται με τη βοήθεια ειδικού συστήματος.
 Έλεγχος της μηχανής
Οι πιο σημαντικές δραστηριότητες ενός συστήματος ελέγχου CNC είναι η
εισαγωγή, αποθήκευση, επεξεργασία και εξαγωγή δεδομένων καθώς επίσης και η
συνεχής επίβλεψη των διαδικασιών ελέγχου, π.χ. παρατήρηση της απαιτούμενης
ταχύτητας ή της θέσης της μηχανής (και βέβαια σύγκριση των απαιτούμενων
τιμών με τις πραγματικές).
Τα πιο σημαντικά είδη μνήμης του συστήματος ελέγχου είναι:
 μνήμη προγραμμάτων
 μνήμη μηχανής
 μνήμη σημείου μηδέν
6.4.1 Σύστημα ελέγχου της μηχανής
Τα προγράμματα CNC του συστήματος ελέγχου εισάγονται μέσω της οθόνης ελέγχου της
διαδικασίας προγραμματισμού (3), είτε χειρωνακτικά μέσω του πληκτρολογίου, ή
ηλεκτρονικά μέσω συστήματος μεταφοράς δεδομένων. Στην οθόνη εμφανίζονται
παράμετροι του προγράμματος, τιμές θέσης των αξόνων, εικόνες ή και βοηθητικά κείμενα.
Μέσω της οθόνης ελέγχου μηχανής (1 και 2), εκτελούνται εντολές ελέγχου των
Σελίδα | 101
λειτουργιών της μηχανής, π.χ. έναρξη ή διακοπή κίνησης της ατράκτου, διακοπή έκτακτης
ανάγκης κ.λπ.
Εικόνα 10: Οθόνη ελέγχου μηχανής τόρνευσης MAHO με σύστημα ελέγχου Philips
432
Κυρίως κινητήρας
Ενώ στις συμβατικές εργαλειομηχανές ο κινητήρας είναι ηλεκτροκινητήρας

εναλλασσόμενου ρεύματος με κλιμακωτό ή διαρκώς μεταβαλλόμενο κιβώτιο, στις
μηχανές CNC η κίνηση προέρχεται από ηλεκτροκινητήρα συνεχούς ρεύματος διαρκώς
μεταβαλλόμενης μετάδοσης.
Πλεονεκτήματα μηχανών CNC:
 διαρκώς μεταβαλλόμενη ταχύτητα (σημαντικό για την τόρνευση με σταθερή
ταχύτητα κατεργασίας)
 μεγάλο εύρος ταχυτήτων με υψηλή δυναμικότητα
 αμελητέα μείωση ταχύτητας και ροπής από την αύξηση του φορτίου
Σύστημα κίνησης
Η κύρια δραστηριότητα του συστήματος ψηφιακού ελέγχου είναι ο έλεγχος της μετάδοσης
κίνησης (μετατροπή της πρωτογενούς κινητήριας δύναμης σε κίνηση της μηχανής).
Σελίδα | 102
Το σύστημα κίνησης μιας μηχανής CNC γενικά περιλαμβάνει:

 έναν ελεγχόμενο κινητήρα για κάθε άξονα της μηχανής
 ένα ρυθμιστή ταχύτητας
 ένα κοχλιωτό μηχανισμό με σπείρωμα (κοχλίας με ανακυκλώμενες σφαίρες)
χωρίς τζόγο
 έναν οδηγό μετατόπισης επίσης χωρίς τζόγο
 ένα σύστημα μέτρησης εκτελούμενης διαδρομής για την εξακρίβωση της θέσης
μετατόπισης
6.4.1.1 Κοχλίας με ανακυκλώμενες σφαίρες
Στις συμβατικές μηχανές η μετατροπή της κινητήριας δύναμης σε γραμμικές μετατοπίσεις

πραγματοποιείται μέσω τραπεζοειδούς κοχλία. Εδώ όμως ο τζόγος μεταξύ κοχλία και
παξιμαδιού αντιμετωπίζεται δύσκολα λόγω μεγάλης σχετικά τριβής. Έτσι, στις μηχανές
CNC χρησιμοποιούνται κοχλίες με ανακυκλώμενες σφαίρες.
Πλεονεκτήματα μηχανών CNC:

 υψηλή ακρίβεια θέσης και επαναλειψιμότητα
 ελαχιστοποίηση τριβής και αύξησης θερμοκρασίας
 δυνατότητα υψηλού ρυθμού μετατόπισης
 σχεδόν πλήρως ομαλή μετατόπιση
Σελίδα | 103
6.4.1.2 Οδηγοί μετατόπισης
Οι οδηγοί μετατόπισης των σύγχρονων εργαλειομηχανών συχνά έχουν ειδική πλαστική

επικάλυψη. Αυτό σε συνδυασμό με ένα κεντρικό, αυτόματο σύστημα λίπανσης
εξασφαλίζει ομαλή μετακίνηση, ακόμα και για πολύ μικρές αποστάσεις, καθώς και την
πλήρη σχεδόν εξάλειψη των κραδασμών.
6.4.1.3 Συστήματα διάγνωσης διαδρομής
Στις συμβατικές εργαλειομηχανές, οι αναλογικοί μετρητές, εξασφαλίζουν ακρίβεια

μέτρησης της τάξης του 0.01 mm, ενώ στις μηχανές CNC, οι ψηφιακοί μετρητές διαθέτουν
βήματα της τάξης του 0.001 mm. Για κάθε άξονα της μηχανής είναι απαραίτητη και μια
συσκευή διάγνωσης διαδρομής, η οποία μεταφέρει ηλεκτρονικά σήματα μετρήσεων στη
μονάδα ελέγχου. Τα συστήματα διάγνωσης διαδρομής καλύπτουν διάφορες απαιτήσεις
π.χ. ακρίβεια, αποφυγή σφάλματος, ταχύτητα λειτουργίας κ.λπ.
Οι εργαλειομηχανές CNC διαθέτουν δύο κύκλους ελέγχου:

Έναν για τον έλεγχο της ταχύτητας κι έναν της θέσης.
Τα συστήματα διάγνωσης διαδρομής διαχωρίζονται σε συστήματα άμεσης διάγνωσης

διαδρομής και συστήματα έμμεσης διάγνωσης διαδρομής:
Άμεση διάγνωση διαδρομής:

Στην άμεση διάγνωση διαδρομής οι θέσεις και οι μεταβολές τους συγκεντρώνονται μέσω
γραμμικών αισθητήρων απ’ ευθείας στο κινούμενο μέρος της μηχανής χωρίς μηχανικές
μετατροπές. Η μετρητική συσκευή τοποθετείται στο εργαλείο του οποίου η θέση θα
Σελίδα | 104
καθοριστεί. Το γραμμικό μέτρο τοποθετείται στο κινούμενο εργαλείο και η μετρητική

κεφαλή στη σταθερή του βάση ή αντίστροφα.
Γενικά:
Στην ψηφιακή διάγνωση διαδρομής,
ένα φωτοκύτταρο που βρίσκεται στο
εσωτερικό της μετρητικής κεφαλής
σαρώνει το (γυάλινο) γραμμικό
μέτρο, στέλνοντας παλμούς ανάλογα
με την κίνηση, στον μετρητή. Έτσι η
ένδειξη του μετρητή αντιστοιχεί στην
πραγματική μετατόπιση.
Η άμεση διάγνωση διαδρομής είναι πολύ ακριβής καθώς δεν υπάρχουν μηχανικά
σφάλματα (τζόγος του κοχλία, σφάλματα στο σπείρωμα, παραμορφώσεις κ.λπ.) που να
παρεμβάλλονται ανάμεσα στη μετρούμενη μεταβλητή και τη μετρητική συσκευή.
Η μετρητική συσκευή πρέπει να είναι προσεκτικά καλυμμένη και προστατευμένη απέναντι
στην υγρασία, τη σκόνη και διάφορες ζημιές.
Έμμεση διάγνωση διαδρομής:

Στην έμμεση διάγνωση διαδρομής η διαμήκης μετατόπιση που πρέπει να μετρηθεί
μετατρέπεται κυρίως σε στρέψη. Αυτή η στρέψη παρατηρείται στον κινητήρα, ή στον
άξονα του κινούμενου μέρους της μηχανής ή δημιουργείται από οδοντωτή ράβδο και
δίσκο.
Ο μετρητικός δίσκος είναι σταθερά
συνδεδεμένος με τον κοχλία μετάδοσης της
κίνησης. Όταν ο κινητήρας παράγει
στρεπτικές κινήσεις ο μετρητικός δίσκος
περιστρέφεται και η μετρητική κεφαλή
μετράει τις περιστροφές. Με το νούμερο
των περιστροφών σε συνδυασμό με το
βήμα του σπειρώματος του κοχλία, το
σύστημα ελέγχου CNC υπολογίζει τη θέση
του εργαλείου.
Σελίδα | 105
Φυσικά, με τη χρήση μηχανικού μετρητικού συστήματος, ο τζόγος (π.χ. ανάμεσα σε κοχλία

και παξιμάδι ή ανάμεσα σε οδοντωτή ράβδο και δίσκο) μπορεί να οδηγήσει σε αποκλίσεις
στις διαστάσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που οι περισσότερες μηχανές CNC διαθέτουν
κατάλληλα συστήματα (π.χ. ηλεκτρονική αντιμετώπιση του τζόγου) ώστε να μειωθούν οι
συστηματικές αποκλίσεις. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να εξασφαλίζεται με κατάλληλα
κατασκευαστικά μέσα (π.χ. κοχλίες με ανακυκλώμενες σφαίρες) ότι ο τζόγος, για
παράδειγμα, ανάμεσα σε κοχλία και παξιμάδι, είναι όσο το δυνατόν πιο αμελητέος.
Εικόνα 11: Έμμεση μέτρηση κίνησης σε διαμήκη άξονα με οδοντωτή ράβδο και δίσκο
6.4.1.4 Μέθοδοι διάγνωσης διαδρομής
Οι μέθοδοι διάγνωσης διαδρομής μπορούν να χωριστούν στις κλιμακωτές και τις

απόλυτες μεθόδους διάγνωσης διαδρομής:
Στις κλιμακωτές μεθόδους διάγνωσης διαδρομής η όλη απόσταση χωρίζεται σε πολλά
μικρά και ίσια κομμάτια από ένα κλιμακωτό πλαίσιο. Καθώς η τράπεζα μετακινείται όλα τα
κομμάτια προστίθενται ή αφαιρούνται αντίστοιχα. Το συνολικό μέγεθος που μετριέται
τελικά, ισοδυναμεί με την απόσταση που έχει καλύψει η τράπεζα. Η διάσταση των
στοιχειωδών κομματιών εξαρτάται από τις δυνατότητες του αισθητήρα και καθορίζει την
ακρίβεια των μετρήσεων.
Το κλιμακωτό πλαίσιο έχει σημεία αναφοράς σε συγκεκριμένες θέσεις, τα οποία όταν
περάσουν από τον αισθητήρα προκαλούν έναν παλμό αναφοράς. Με βάση αυτό, η
Σελίδα | 106
ακριβής μετατόπιση μπορεί να εξακριβωθεί μετά από σβήσιμο της μηχανής ή από διακοπή
ρεύματος.
Στα συστήματα κλιμακωτής διάγνωσης διαδρομής τα σημεία αναφοράς πρέπει να
λαμβάνονται υπόψη μόλις η μηχανή τίθεται σε λειτουργία.
Εικόνα 12: Κλιμακωτή διάγνωση διαδρομής
Στα συστήματα απόλυτης διάγνωσης διαδρομής μια ακριβής τιμή δίνεται σε κάθε
υποδιαίρεση της κλίμακας. Ο σαρωτής αναγνωρίζει τη θέση μετατόπισης από την
αλληλουχία διαφανών και μη στοιχείων πάνω στην κλίμακα. Με ένα απόλυτο μετρητικό
σύστημα, κάθε θέση της μετρούμενης διαδρομής μπορεί να εξακριβωθεί γιατί προκαλεί
ένα μοναδικό σήμα.
Καθώς μετά την έναρξη λειτουργίας της μηχανής ή μετά από διακοπή ρεύματος η απόλυτη
θέση του εργαλείου μπορεί να εξακριβωθεί ξεκάθαρα, δεν είναι απαραίτητο να
λαμβάνονται υπόψη σημεία αναφοράς.
Σελίδα | 107
Εικόνα 13: Απόλυτη διάγνωση διαδρομής
Οι συνδυασμοί συστημάτων που κυρίως χρησιμοποιούνται στην τεχνολογία CNC είναι:

 Άμεσα και κλιμακωτά μετρητικά συστήματα
 Έμμεσα και κλιμακωτά μετρητικά συστήματα
 Έμμεσα και απόλυτα μετρητικά συστήματα
Οι πιο ακριβείς τιμές επιτυγχάνονται με τα συστήματα άμεσης διάγνωσης διαδρομής.
Τα συστήματα κλιμακωτής διάγνωσης διαδρομής χρησιμοποιούνται συχνότερα.
Σελίδα | 108
6.4.2 Βάσεις εργαλείων τόρνων CNC
Στις μηχανές CNC, η αλλαγή των εργαλείων κατεργασίας γίνεται αυτόματα και όχι
χειροκίνητα με σκοπό την ελαχιστοποίηση του μη παραγωγικού χρόνου. Τα προεπιλεγμένα
εργαλεία τοποθετούνται στη βάση τους και όταν χρειαστεί επιλέγονται από τη μονάδα
κεντρικού ελέγχου.
Οι βάσεις εργαλείων είναι ειδικές βάσεις στις οποίες είναι αγκιστρωμένα τα εργαλεία.
Σελίδα | 109
6.4.2.1 Εργαλειοθήκες μηχανών κατεργασίας CNC
Συγκρινόμενες με τις βάσεις εργαλείων που περιγράφηκαν παραπάνω, οι εργαλειοθήκες

παρουσιάζουν το πλεονέκτημα ότι μπορούν να αποθηκεύσουν μεγάλο αριθμό εργαλείων
(σε μεγάλες μηχανές παραπάνω από 100 εργαλεία), αλλά και το μειονέκτημα ότι λόγω του
μεγάλου πλήθους εργαλείων ο απαιτούμενος για την αλλαγή τους χρόνος είναι λίγο
μεγαλύτερος. Με σκοπό τη μείωση αυτού του χρόνου πολύ συχνά χρησιμοποιούνται
διπλές λαβίδες. Έτσι, την ίδια στιγμή, ένα εργαλείο απομακρύνεται από τον βραχίονα της
μηχανής, ενώ ένα άλλο εξάγεται από την εργαλειοθήκη. Στη συνέχεια με τις κατάλληλες
κινήσεις των λαβίδων το νέο εργαλείο τοποθετείται στον βραχίονα και το παλιό σε μια
άλλη θέση στην εργαλειοθήκη.
Οι εργαλειοθήκες είναι εξαρτήματα αποθήκευσης από τις οποίες εξάγονται και στις
οποίες επανατοποθετούνται τα εργαλεία μετά από κάθε αυτόματη αλλαγή.
Εικόνα 14: Εργαλειοθήκες τύπου τύμπανο με διάφορες σειρές εργαλείων
6.4.3 Μεταφορά δεδομένων
Το πρόγραμμα CNC που έχει γραφεί από τον προγραμματιστή πρέπει να εισαχθεί στο
σύστημα ελέγχου της μηχανής με τον κατάλληλο τρόπο. Αυτό γίνεται με έναν από τους
ακόλουθους τρόπους:
Σελίδα | 110
1. Χειροκίνητη εισαγωγή δεδομένων

Ο ευκολότερος τρόπος εισαγωγής
δεδομένων είναι «με το χέρι». Μέσω του
πίνακα ελέγχου το πρόγραμμα εισάγεται
κατ΄ ευθείαν στη μηχανή. Υπάρχει η
δυνατότητα άμεσου ελέγχου του
προγράμματος στην οθόνη. Επίσης πιθανές
αλλαγές στο πρόγραμμα γίνονται άμεσα.
2. Έμμεση μεταφορά δεδομένων

Εδώ, το πρόγραμμα δεν γράφεται επί τόπου
αλλά σε άλλο χώρο εργασίας.
Αποθηκεύεται σε κατάλληλα μέσα
(διάτρητες ταινίες, δίσκοι, κ.λπ.) και
μεταφέρεται στη μηχανή.
3. Άμεση μεταφορά δεδομένων
Σε αυτή την περίπτωση το πρόγραμμα
επίσης γράφεται σε άλλο χώρο εργασίας.
Με ένα καλώδιο στη συνέχεια, μεταφέρεται
κατ’ ευθείαν στη μονάδα ελέγχου της
μηχανής CNC (DNC: Άμεσος ψηφιακός
έλεγχος).
6.4.3.1 Μέσα μεταφοράς δεδομένων
Τα μέσα μεταφοράς δεδομένων εξυπηρετούν την αποθήκευση, μεταφορά και αυτόματη

επαναποθήκευση δεδομένων.
Υπάρχουν διάφορα τυποποιημένα μέσα διαθέσιμα:
 μηχανικά μέσα μεταφοράς  διάτρητη ταινία

 μαγνητικά μέσα μεταφοράς  μαγνητική ταινία, δίσκος
 ηλεκτρονικά μέσα μεταφοράς σκληρός δίσκος
Σελίδα | 111
Η διάτρητη ταινία:
Οι διάτρητες ταινίες είναι φτιαγμένες από
χαρτί ή πλαστικό ή αλουμίνιο και πάνω
τους έχουν ανοιχτεί τρύπες σύμφωνα με
κωδικοποίηση. Κάθε συνδυασμός τρυπών
αντιστοιχεί σε προκαθορισμένο σύμβολο
προγραμματισμού.
Οι διάτρητες ταινίες είναι κατάλληλες για
χρήση στα συνεργεία καθώς είναι
ανθεκτικές στη σκόνη, και τα ηλεκτρικά ή
μαγνητικά πεδία. Έχουν χαμηλή τιμή και
μπορούν να ελεγχθούν οπτικά.
Οι διάτρητες ταινίες έχουν μικρή
δυνατότητα αποθήκευσης, δεν
διαγράφονται για να ξαναχρησιμοποιηθούν
και δεν γίνονται πάνω τους διορθώσεις.
Η μαγνητική ταινία:
Στις μαγνητικές ταινίες τα δεδομένα
αποθηκεύονται μαγνητικά.
Οι μαγνητικές ταινίες έχουν μεγάλη
αποθηκευτική ικανότητα, μπορούν να
επαναχρησιμοποιηθούν και τα πιθανά λάθη
διορθώνονται ή διαγράφονται.
Η μορφή των ταινιών δυσκολεύει την
ελεύθερη πρόσβαση στα δεδομένα. Οι
μαγνητικές ταινίες είναι ευαίσθητες στη
σκόνη και μπορεί να διαγραφούν από
παρακείμενα μαγνητικά πεδία.
Η δισκέτα:
Οι δισκέτες είναι πλαστικοί δίσκοι με
μαγνητικό επίστρωμα. Η αποθήκευση των
δεδομένων επιτυγχάνεται με μαγνήτιση
πολύ μικρών μερών αυτού του
επιστρώματος.
Στις δισκέτες η άμεση πρόσβαση στα
δεδομένα είναι οποτεδήποτε δυνατή. Η
διαγραφή ή διόρθωση αποθηκευμένων
αλλά όχι επιθυμητών δεδομένων γίνεται
Σελίδα | 112
πολύ εύκολα και γρήγορα.

Για το διάβασμα των δισκετών απαιτείται
επαφή κι έτσι είναι πιθανή η φθορά τους.
Είναι επίσης ευαίσθητες στη σκόνη και τα
μαγνητικά πεδία.
Ο σκληρός δίσκος:
Ο σκληρός δίσκος περιλαμβάνει μια στήλη
από δισκέτες ελαφρού μετάλλου με
μαγνητικό επίστρωμα. Η αποθήκευση
δεδομένων γίνεται με τον ίδιο τρόπο όπως
και στις δισκέτες.
Σε οποιαδήποτε στιγμή είναι δυνατή η
άμεση πρόσβαση σε δεδομένα
αποθηκευμένα στο σκληρό δίσκο. Η
διαγραφή ή διόρθωση αποθηκευμένων
Οι συνδυασμένες κεφαλές ανάγνωσης και
αλλά όχι επιθυμητών δεδομένων γίνεται
εγγραφής είναι τοποθετημένες πάρα πολύ
πολύ εύκολα και γρήγορα. Οι σκληροί
κοντά πάνω από τις δισκέτες και άρα πολύ
δίσκοι διαθέτουν πολύ μεγάλη
ευαίσθητες σε δονήσεις κατά τη διάρκεια
χωρητικότητα.
λειτουργίας.
Σχετικά με τα μέσα αποθήκευσης δεδομένων υπάρχει μια σαφής τάση προς σύγχρονες
λύσεις με μεγάλη χωρητικότητα και μεγάλους ρυθμούς επεξεργασίας και ανάγνωσης των
δεδομένων, όπου είναι δυνατή η πλήρης διαγραφή και επανεγγραφή δεδομένων, και οι
οποίες είναι εύκολες στο χειρισμό τους.
Στην απόφαση για το κατάλληλο μέσο αποθήκευσης για χρήση στον χώρο παραγωγής
πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι συσκευές ανάγνωσης και εγγραφής. Λόγω της
ευαισθησίας τους οι συσκευές αυτές είναι αρκετά ακριβές και κατάλληλες μόνο για
περιορισμένη χρήση στα διάφορα συνεργεία.
Αυτός είναι και ο λόγος που οδηγεί στην όλο και ευρύτερη χρήση του συστήματος άμεσης
μεταφοράς δεδομένων από τον χώρο προγραμματισμού στη μηχανή CNC με καλώδιο.
Σελίδα | 113
6.5 Προγραμματισμός Μηχανών CNC
6.5.1. Προγραμματισμός με απόλυτες διαστάσεις
Στην τεχνική CNC, γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στην απόλυτη και την κλιμακωτή μορφή
διαστάσεων, ή και στη διαστασιολόγηση με πίνακες.
Αν όλες οι διαστάσεις σε ένα πρόγραμμα CNC αναφέρονται στο σημείο μηδέν του
αντικειμένου προς επεξεργασία, μιλάμε για προγραμματισμό απόλυτων διαστάσεων.
Πλεονέκτημα εδώ είναι ότι μεταβολές που γίνονται αργότερα δεν επηρεάζουν τις ήδη
προγραμματισμένες θέσεις άλλων αποστάσεων.
Παράδειγμα:
Μέρος κατεργασίας Μέρος προς τόρνευση
Ο προγραμματισμός απόλυτων διαστάσεων επιτυγχάνεται μέσω της G-λειτουργίας G90.

Συνήθως ο προγραμματισμός απόλυτων διαστάσεων είναι η κατάσταση μόλις τεθεί σε
λειτουργία η μονάδα ελέγχου και δεν απαιτείται επιπλέον προγραμματισμός.
G 90 Μετακίνηση στις συντεταγμένες X, Y, Z !
Σελίδα | 114
6.5.2. Προγραμματισμός με κλιμακωτές διαστάσεις
Αν οι διαστάσεις του νέου προορισμού αναφέρονται στην πραγματική θέση του

εργαλείου, μιλάμε για προγραμματισμό κλιμακωτών διαστάσεων. Καθώς η πραγματική
θέση του εργαλείου αντιστοιχεί στο σημείο μηδέν για την επόμενη διάσταση και μόνο η
διαφορά με τη διάσταση όπου γίνεται η κίνηση καθορίζεται, είναι σημαντικό να ελέγχεται
το σημείο (+ ή -). Ο προγραμματισμός με κλιμακωτές διαστάσεις γίνεται ανεξάρτητα από
το σημείο μηδέν του αντικειμένου κατεργασίας.
Παράδειγμα:
Μέρος κατεργασίας Μέρος προς τόρνευση
Ο προγραμματισμός με κλιμακωτές διαστάσεις επιτυγχάνεται μέσω της G-λειτουργίας

G91. Ο προγραμματισμός με κλιμακωτές διαστάσεις χρησιμοποιείται πολύ συχνά κατά τον
προγραμματισμό με υπό προγράμματα.
G 91 Μετακίνηση χιλιοστών προς την καθορισμένη κατεύθυνση (+ ή -) !
Σελίδα | 115
Άσκηση 1:
Σχεδιάστε τη θέση στην οποία θα πάει το εργαλείου μετά την εισαγωγή μετακίνησης X-20.
α) G90 και β) G91.
Άσκηση 2:
Συμπληρώστε τις τιμές που πρέπει να δοθούν, στον παρακάτω πίνακα, για να γίνουν οι
σχεδιασμένες κατεργασίες, για λειτουργίες α) G90 και β) G91.
Αρχικό σημείο = σημείο μηδέν αντικειμένου
Για ευκολία το Ζ είναι εκτός
Σελίδα | 116
6.5.3 Διαστασιολόγηση μέσω πίνακα
Ένας άλλος τρόπος διαστασιολόγησης είναι η διαστασιολόγηση με τη βοήθεια ενός

πίνακα. Για τον σκοπό αυτό οι λεπτομέρειες ενός σημείου συντεταγμένων, π.χ. της
διαμέτρου διάτρησης, εισάγονται σε πίνακα. Στον ίδιο πίνακα όλα τα υπόλοιπα δεδομένα,
π.χ. ανοχές, μπορούν να εισαχθούν σε άλλες στήλες. Για ευελιξία στην κατεργασία
κομματιών (π.χ. κατεργασία με οριζόντια ή κατακόρυφη μηχανή), οι συντεταγμένες του
σχεδίου και της μηχανής είναι διαφορετικές. Για λόγους διαφοροποίησης οι άξονες
συντεταγμένων ονομάζονται A, B και C αντί για X, Y και Z.
Σελίδα | 117
Πίνακας συντεταγμένων (διαστάσεις σε mm)

Συντεταγμένες
Νο. Συντεταγμένες Διάμετρος
Σημείο μηδέν Πρόσθετα στοιχεία
Θέσης A B διάτρησης
1 1 0 0
1 1.1 12 10 5 H7
1 1.2 30 20 10 H7
2 2 68 50
2 2.1 0 25 5 H7
2 2.2 17,677 17,677 5 H7
2 2.3 25 0 5 H7
2 2.4 17,677 -17,677 5 H7
2 2.5 0 -25 5 H7
2 2.6 -17,677 -17,677 5 H7
2 2.7 -25 0 5 H7
2 2.8 -17.677 17,677 5 H7
6.5.4.Μαθηματικές αρχές για τον προγραμματισμό
Συχνά, ειδικά στα σχέδια που δεν έχουν σχεδιαστεί συμβατά με την τεχνολογία CNC,
λείπουν τιμές διαστάσεων ή γωνιών οι οποίες είναι σημαντικές για το γράψιμο ενός
προγράμματος. Σε γενικές γραμμές, τα δεδομένα που λείπουν μπορεί να υπολογιστούν
χωρίς προβλήματα. Συχνά πάντως, ο προγραμματιστής CNC πρέπει να γνωρίζει παραπάνω
Σελίδα | 118
από απλή πρόσθεση κι αφαίρεση διαστάσεων, π.χ. υπολογισμό πλευρών και γωνιών
ορθογωνίων τριγώνων. Για το σωστό υπολογισμό λοιπόν είναι απαραίτητες κάποιες
βασικές μαθηματικές αρχές.
6.5.4.1 Πυθαγόρειο θεώρημα
Βασικό: Το Πυθαγόρειο θεώρημα ισχύει μόνο σε ορθογώνια τρίγωνα.
c=√α𝟐 + b𝟐 α=√c𝟐 − b𝟐
Οι κάθετοι (a και b) είναι εκείνες οι πλευρές του ορθογωνίου τριγώνου που σχηματίζουν
την ορθή γωνία (90°). Η υποτείνουσα (c) είναι η μεγαλύτερη πλευρά ενός ορθογωνίου
τριγώνου και βρίσκεται πάντα απέναντι από την ορθή γωνία του τριγώνου.
Ισχύει:
c𝟐 =α𝟐 + b𝟐
Σελίδα | 119
Άσκηση 1:
Υπολογίστε το μήκος της πλευράς με
το ερωτηματικό!
Άσκηση 2:
Υπολογίστε το μήκος της πλευράς με
το ερωτηματικό!
Άσκηση 3:
Σχεδιάστε πρώτα το απαραίτητο
τρίγωνο και μετά υπολογίστε την
απόσταση X!
Σελίδα | 120
6.5.4.2 Τριγωνομετρικές συναρτήσεις
Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις ισχύουν μόνο για ορθογώνια τρίγωνα.

Οι τριγωνομετρικές συναρτήσεις καθορίζουν τη σχέση ανάμεσα σε δύο πλευρές και μία
γωνία του τριγώνου.
Στην τριγωνομετρία ξεχωρίζουμε την υποτείνουσα, την προσκείμενη πλευρά σε γωνία α
και την απέναντι πλευρά σε γωνία α.
Η υποτείνουσα είναι η μεγαλύτερη πλευρά

ενός ορθογωνίου τριγώνου. Βρίσκεται
πάντα απέναντι από την ορθή γωνία του
τριγώνου.
Η προσκείμενη πλευρά ονομάζεται έτσι
γιατί βρίσκεται πάντα δίπλα στη γωνία
βάσει της οποίας γίνεται ο υπολογισμός.
Η απέναντι πλευρά ονομάζεται έτσι γιατί
βρίσκεται πάντα απέναντι από τη γωνία
βάσει της οποίας γίνεται ο υπολογισμός.
Ημίτονο α ή β = απέναντι κάθετη προς υποτείνουσα

Συνημίτονο α ή β = προσκείμενη κάθετη προς υποτείνουσα
Εφαπτομένη α ή β = απέναντι κάθετη προς προσκείμενη κάθετη
Άσκηση 1:
Υπολογίστε το μήκος της πλευράς
b του ορθογωνίου τριγώνου!
Σελίδα | 121
Άσκηση 2:
Υπολογίστε τη γωνία του
ορθογωνίου τριγώνου!
Άσκηση 3:
Υπολογίστε το Ζ!
Άσκηση 4:
Υπολογίστε τα X1, X2 και Y για τις
οπές του σχεδίου!
Σελίδα | 122
6.5.5. Προγραμματισμός ανεξάρτητος συστημάτων
Για την παραγωγή ενός κομματιού με μια μηχανή CNC το σύστημα ελέγχου χρειάζεται ένα
πρόγραμμα. Ένα τέτοιο CNC πρόγραμμα είναι μία μοναδικά καθορισμένη οδηγία για το
σύστημα ελέγχου και περιέχει όλες τις απαραίτητες εντολές για την κατεργασία.
Ο κάθε κατασκευαστής συστημάτων ελέγχου CNC control systems (π.χ. Siemens, Philips,
Fanuc, Heidenhain, Seiki κ.λπ.) διαθέτει δικό του κώδικα οδηγιών, έτσι ένα πρόγραμμα
γραμμένο για σύστημα Siemens δεν μπορεί να τρέξει σε σύστημα ελέγχου Philips. Τη
δεκαετία του ’80 καταρτίσθηκε το πρότυπο DIN 66025 για τον ενιαίο καθορισμό
τουλάχιστον βασικών εντολών. Έτσι κάθε κωδικός αντιστοιχεί σε καθορισμένη λειτουργία
(π.χ. G0 = γρήγορη περιστροφή).
6.5.5.1 Μορφή προγράμματος σύμφωνα με το DIN 66025
Ένα πρόγραμμα CNC αποτελείται από ένα νούμερο προγράμματος (συνήθως ένα σημείο
%) και από τμήματα προγράμματος, τα οποία περιγράφουν τμηματικά όλη τη σειρά
λειτουργίας της μηχανής. Τα τμήματα εκτελούνται διαδοχικά από την κορυφή προς τα
κάτω και ονομάζονται με συνέχεια: N1, N2, N3, ..., ή με διαστήματα του 5: N5, N10, N15,
..., ή του 10: N10, N20, N30, .... Το σύστημα ελέγχου διαβάζει αρκετά τμήματα του
προγράμματος πρωτύτερα ώστε να εκτελεί τις αριθμητικές λειτουργίες.
Μορφή τμήματος προγράμματος
Ένα τμήμα προγράμματος αποτελείται από μία ή περισσότερες λέξεις που διαθέτουν ένα
αρχικό γράμμα κι ένα νούμερο. Η λέξη περιέχει τεχνικά, γεωμετρικά ή τεχνολογικά
στοιχεία του προγράμματος.
Π.χ.:
Σελίδα | 123
Αρχικά γράμματα
Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται όλα τα αρχικά γράμματα σύμφωνα με το DIN 66025:
Γράμμα Έννοια
A Περιστροφή γύρω από τον άξονα X

B Περιστροφή γύρω από τον άξονα Y
C Περιστροφή γύρω από τον άξονα Z
D Μνήμη αποτύπωσης εργαλείου
E (κενό)
F Τροφοδοσία
G Προπαρασκευαστική λειτουργία
H (κενό)
I Παράμετρος παρεμβολής ή σπείρωμα παράλληλο στον άξονα X
J Παράμετρος παρεμβολής ή σπείρωμα παράλληλο στον άξονα Y
K Παράμετρος παρεμβολής ή σπείρωμα παράλληλο στον άξονα Z
L (κενό)
M Διάφορες λειτουργίες
N Νούμερο τμήματος προγράμματος
O (κενό για αποφυγή σύγχυσης με το μηδέν)
P Τρίτη κίνηση παράλληλα στον άξονα X
Q Τρίτη κίνηση παράλληλα στον άξονα Y
R Τρίτη κίνηση παράλληλα στον άξονα Z
S Προαιρετικό για ταχύτητα άξονα ή ταχύτητα κοπής
T Νούμερο εργαλείου
U Δεύτερη κίνηση παράλληλα στον άξονα X
V Δεύτερη κίνηση παράλληλα στον άξονα Y
W Δεύτερη κίνηση παράλληλα στον άξονα Z
X Κίνηση στη διεύθυνση του άξονα X
Y Κίνηση στη διεύθυνση του άξονα Y
Z Κίνηση στη διεύθυνση του άξονα Z
Σελίδα | 124
Προπαρασκευαστικές λειτουργίες
Στον προγραμματισμό ο προγραμματιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει τις λεγόμενες
προπαρασκευαστικές λειτουργίες (G-λειτουργίες). Αυτές καθορίζουν το πώς και προς τα
πού (γρήγορη περιστροφή, κυκλική παρεμβολή, είδος διαστάσεων, κ.λπ.) θα κινηθεί το
εργαλείο. Αποτελούνται από μία λέξη G με γεωμετρικά (Χ, Υ, Ζ, Α,...) ή/και τεχνολογικά (F,
S, T) στοιχεία.
Μερικές G-λειτουργίες κάποιων συστημάτων ελέγχου μηχανής είναι ενεργές ήδη με την
έναρξη λειτουργίας της CNC μηχανής (κατάσταση έναρξης) και δεν χρειάζονται επί πλέον
προγραμματισμό (π.χ. G0, G17, G40, G90). Κάποιες άλλες είναι κλειδωμένες (συνεχώς
ενεργές), δηλαδή είναι ενεργές και για επόμενες εργασίες, μέχρι να καταστούν ανενεργές
από άλλες G-λειτουργίες με αντίθετη δράση.
Οι πιο σημαντικές G-λειτουργίες είναι:
Προπαρασκευαστική συνεχείς διακοπτόμενες

Περιεχόμενο
Λειτουργία ενεργές
G 00 Θέση στη γρήγορη περιστροφή X
G 01 Παρεμβολή ευθειών γραμμών X
Κυκλική παρεμβολή σύμφωνα με

G 02 X
τη φορά των δεικτών
G 03 Κυκλική παρεμβολή αντίθετα με X

τη φορά των δεικτών
Χρόνος αναμονής σε
G 04 X
δευτερόλεπτα
Άνοιγμα σπειρώματος με σταθερό
G 33 X
βήμα
Απαλοιφή διαφοράς ακτίνας
G 40 X
εργαλείου
Σελίδα | 125
Διαφορά ακτίνας εργαλείου, στα

G 41 X
αριστερά του προφίλ
Διαφορά ακτίνας εργαλείου, στα

G 42 X
δεξιά του προφίλ
Εξουδετέρωση της προστιθέμενης

G 53
μηδενικής διαφοράς
Απολύτως ρυθμιζόμενη μηδενική

G 54
διαφορά
G 90 Απόλυτη διαστασιακή κατάσταση X
Κλιμακωτή διαστασιακή
G 91 X
κατάσταση
G 92 Ορισμός μνήμης X
Ταχύτητα τροφοδοσίας σε
G 94 X
mm/min
G 95 Ταχύτητα τροφοδοσίας σε mm/U X
Σταθερή ταχύτητα κοπής σε

G 96 X
m/min
G 97 Ταχύτητα άξονα σε 1/min X
Λειτουργίες μηχανής
Οι Λειτουργίες μηχανής (M-functions) εισάγουν στη μηχανή τα απαραίτητα για την
κατεργασία δεδομένα.
Σελίδα | 126
Διάφορες
Περιεχόμενο
λειτουργίες
M 00 Προγραμματισμένη διακοπή
M 01 Προαιρετική διακοπή
M 02 Τέλος προγράμματος
M 03 Κατεύθυνση περιστροφής άξονα σύμφωνα με τους δείκτες
M 04 Κατεύθυνση περιστροφής άξονα αντίθετα με τους δείκτες
M 05 Σταμάτημα άξονα
M 06 Αλλαγή εργαλείου
M 07 Έναρξη χρήσης ψυκτικού Νo. 2
M 08 Έναρξη χρήσης ψυκτικού Νo. 1
M 09 Τέλος χρήσης ψυκτικού
M 10 Σύσφιξη
M 11 Χαλάρωση
M 19 Διακοπή κίνησης άξονα με καθορισμένη θέση τέλους
Τέλος προγράμματος με επιστροφή στην αρχή
M 30
προγράμματος
Επιπρόσθετα στις λειτουργίες που εμφανίζονται παραπάνω, υπάρχουν διάφορες άλλες,

ανάλογα με την κατασκευή, λειτουργίες μηχανής που μπορεί να ενεργοποιηθούν με
διαφορετικές λέξεις-κλειδιά σύμφωνα με το χρησιμοποιούμενο σύστημα ελέγχου.
Πληροφορίες για αυτές τις λέξεις-κλειδιά βρίσκονται στις αντίστοιχες οδηγίες χρήσης και
λειτουργίας.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της τεχνολογίας CNC

Η τεχνολογία CNC προσφέρει μια μεγάλη ποικιλία πλεονεκτημάτων. Το βασικό
μειονέκτημά της είναι κυρίως το υψηλότερο κόστος εφαρμογής της. Μετά από κάποιο
χρόνο όμως, έρχεται η απόσβεση αυτού του κόστους από τη διάθεση μεγάλου αριθμού
Σελίδα | 127
παραγγελιών, το μεγάλο εύρος δυνατότητας παραγωγής και τον υψηλό ρυθμό χρήσης του
εξοπλισμού CNC.
Πλεονεκτήματα:
 υψηλή ποιότητα κατεργασμένων επιφανειών και ακριβείς διαστάσεις
 σταθερά επαναλαμβανόμενη υψηλή ακρίβεια κατεργασιών
 δυνατότητα κατασκευής πολύπλοκων αντικειμένων
 μικρότεροι χρόνοι μηχανουργικών κατεργασιών
 υψηλή ευελιξία
 ελάττωση του υλικού που αχρηστεύεται και κατά συνέπεια του κόστους
 μείωση απαραίτητων συσκευών, μετρητικών οργάνων, μοντέλων κ.λπ.
 δυνατότητα ταυτόχρονης λειτουργίας διαφορετικών μηχανών
 εύκολη επαναλαμβανόμενη χρήση αποθηκευμένων προγραμμάτων
 εύκολη βελτιστοποίηση διαδικασιών κοπής
Μειονεκτήματα:
 υψηλό κόστος προμήθειας του εξοπλισμού
 υψηλό κόστος για τους φορείς έδρασης των μηχανών
 υψηλό κόστος συντήρησης και επισκευής
 αναγκαιότητα κατάλληλα εκπαιδευμένων χειριστών
 συνήθως απαιτούνται μεγαλύτεροι χώροι
 αύξηση ενεργειακής κατανάλωσης
Σελίδα | 128
7. Βιβλιογραφία
1. Γ. Χ. Βοσνιάκος, Σημειώσεις Εργαλειομηχανών
2. Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, Σημειώσεις εργαστηρίων
Σελίδα | 129
Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Τεχνίτης Εργαλειομηχανών PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Τεχνίτης Εργαλειομηχανών PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Τεχνίτης Εργαλειομηχανών

ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑΤΙΚΟ ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΩΝ

«Διάχυση αποτελεσμάτων αξιοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού»

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Στις Ειδικές Γνώσεις περιλαμβάνονται η επιλογή των φάσεων κατεργασίας, των

Με τη χρήση του βιβλίου θα είστε σε θέση:

Το βιβλίο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε προγράμματα αρχαρίων ή έμπειρων Τεχνιτών

4.7 Απότμηση ............................................................................................................................. 56

1. Εισαγωγή στις μηχανουργικές κατεργασίες

Η χρήση των διαφόρων υλικών συνδέεται στενά με το ξεκίνημα του ανθρώπινου

1.2 Οι βασικές κατηγορίες υλικών

Τα υλικά χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες με βάση τη δομή τους:

Γ. Πολυμερή ή Πλαστικά. Παραδείγματα τεχνικών πολυμερών είναι το

1.3 Στοιχεία μηχανουργικών κατεργασιών

Διαφόρων τύπων μηχανήματα, κατασκευές, εργαλεία κ.λπ., αποτελούνται κατά κανόνα

Εικόνα 1: Δυνατότητες μορφοποίησης

Κάθε κατεργασία με αφαίρεση υλικού μπορεί να διαιρεθεί σε τρία κύρια στάδια:

3. ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης ενέργειας για την κατεργασία,

1.4 Κατεργασιμότητα των υλικών

Η κατεργασιμότητα, ως ιδιότητα υλικών, είναι μία σύνθετη έννοια, η οποία ορίζεται ως η

κοπής (δηλαδή υψηλής κατεργασιμότητας στην κοπή), που περιέχουν μαγγάνιο

Το Μηχανουργείο αποτελεί τη βάση για οποιαδήποτε παραγωγή βασισμένη σε

1.5.1 Χωροταξική τοποθέτηση μηχανημάτων

Ο τρόπος με τον οποίο είναι διατεταγμένες οι εργαλειομηχανές και τα διάφορα άλλα

Ο καθοριστικός παράγοντας, από τον οποίο εξαρτάται η επιτυχημένη χωροταξική

1.5.2 Αυτοματοποιημένες εργαλειομηχανές

Τα πλεονεκτήματα των εργαλειομηχανών με ψηφιακή καθοδήγηση έναντι των συμβατικών

Η προμήθεια εργαλειομηχανών με ψηφιακή καθοδήγηση γίνεται ολοένα και πιο

 τη παραγωγική διαδικασία: Στις παραδοσιακές εργαλειομηχανές ο τεχνίτης-

εργαλειομηχανές το πρόγραμμα εργασίας μεταβιβάζεται στη μηχανή συνήθως

 την οργάνωση εργασίας: Τα απαιτούμενα, για τη χρήση των παραδοσιακών

 τη δομή των επαγγελμάτων: Η αγορά προσανατολίζεται στην αναγκαιότητα

 τα προϊόντα: Παρέχεται η δυνατότητα κατεργασίας ποικιλίας παραγομένων

Οι κατεργασίες κοπής αποτελούν τη βασικότερη μέθοδο διαμόρφωσης μεταλλικών

αρχική διαμόρφωση των διαστάσεων του αντικειμένου με κατεργασίες παραμορφώσεων,

2. Βασικές Αρχές Μηχανολογικού Σχεδίου

Το μηχανολογικό σχέδιο χρησιμοποιείται στις αντίστοιχες κατασκευές και συγκεκριμένα

2.1.1 Το κατασκευαστικό σχέδιο αντικειμένων

Στο σχέδιο αυτό παρουσιάζεται μόνο το αντικείμενο που πρόκειται να κατασκευαστεί.

2.1.2 Το κατασκευαστικό σχέδιο εγκαταστάσεων

Με το σχέδιο αυτό απεικονίζονται μηχανολογικές εγκαταστάσεις και δίκτυα (π.χ.

2.1.3 Το λειτουργικό σχέδιο εγκαταστάσεων

2.1.4 Σχέδιο ομάδων

Τέλος θα μπορούσε να αναφερθεί ως ξεχωριστό είδος σχεδίου το σχέδιο σύνθετων

2.2 Οι όψεις στο μηχανολογικό σχέδιο

Για το σχεδιασμό των μηχανολογικών εξαρτημάτων τηρούνται οι κανόνες προβολών των

Κατά το Ευρωπαϊκό σύστημα, που εμείς θα χρησιμοποιούμε, υποθέτουμε ότι το εξάρτημα

Η προβολή στο οριζόντιο προβολικό επίπεδο ονομάζεται κάτοψη. Η κάτοψη σχεδιάζεται

Η προβολή στο πλάγιο προβολικό επίπεδο ονομάζεται πλάγια όψη (αριστερή).

2.3 Εκλογή και τοποθέτηση όψεων στο σχέδιο

Ποια όμως όψη θα εκλέξουμε ως πρόοψη;

2. να χρησιμοποιούμε όσο το δυνατό λιγότερες διακεκομμένες γραμμές

2.4 Βοηθητικές όψεις

Στα σχήματα φαίνονται παραδείγματα βοηθητικών όψεων για μηχανολογικά εξαρτήματα

2.5 Είδη τομών

2.6.1 Τρόποι αναγραφής των διαστάσεων

Για την αναγραφή των διαστάσεων χρησιμοποιούνται οι βασικές και οι βοηθητικές

Το ίδιο ισχύει και για τα βέλη που ορίζουν

2.6.2 Κανόνες Διαστασιολόγησης

 Δεν πρέπει να γράφονται διαστάσεις σε τμήματα που δε φαίνονται στη

 Σε περίπτωση που μπορεί να γίνει επιλογή ανάμεσα σε διάφορους ισοδύναμους

Ως παράδειγμα, ας δούμε τη διαστασιολόγηση του άξονα του παρακάτω σχήματος που

 Αριθμοί που βοηθούν στην ταξινόμηση ή ανεύρεση εξαρτημάτων στους χώρους