lat ist or.blogspot .gr http://latistor.blogspot.

gr/search/label/Κω νστ αντ ίνος Καβάφ ης «Θερμοπύλες»

Σημειώσεις Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Κωνσταντίνος Καβάφης «Θερμοπ ύλες»

Τιμή σ’ εκείνους όπου στ ην ζωή τ ων

ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτ έ από τ ο χρέος μη κινούντ ες•
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες τ ων τ ες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία•
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι ότ αν
είναι πτ ωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντ ρέχοντ ες όσο μπορούνε•
πάντ οτ ε τ ην αλήθεια ομιλούντ ες,
πλην χωρίς μίσος για τ ους ψευδομένους.

Και περισσότ ερη τ ιμή τ ούς πρέπει

ότ αν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτ ης θα φανεί στ ο τ έλος,
κ’ οι Μήδοι επί τ έλους θα διαβούνε.

Ο Καβάφης αξιοποιώντ ας τ ο ιστ ορικό γεγονός τ ης μάχης τ ων Θερμοπυλών, (τ ης μάχης

ανάμεσα στ ους Έλληνες και τ ον πολυάριθμο στ ρατ ό τ ου Ξέρξη Α΄, τ ον Αύγουστ ο τ ου 480 π.Χ.,
κατ ά τ ην οποία οι Σπαρτ ιάτ ες έδειξαν υπέρτ ατ η γενναιότ ητ α με τ η θυσία τ ους), συνθέτ ει ένα
ποίημα για να επαινέσει όσους θέτ ουν στ η ζωή τ ους «Θερμοπύλες», όσους θέτ ουν δηλαδή
κάποιον σημαντ ικό για εκείνους σκοπό και τ ον υπερασπίζοντ αι μέχρι τ έλους.

Τιμή σ’ εκείνους όπου στ ην ζωή τ ων

ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.

Ο ποιητ ής θεωρεί πως θα πρέπει να τ ιμούμε τ ους ανθρώπους που έχουν καθορίσει στ η ζωή
τ ους κάποιες σημαντ ικές αρχές, κάποιους πολύτ ιμους σκοπούς και φροντ ίζουν να τ ους
υπερασπιστ ούν με κάθε τ ρόπο. Ο Καβάφης, βέβαια, δεν καθορίζει τ ι ακριβώς συμβολίζουν οι
Θερμοπύλες τ ων ηρώων τ ης καθημερινότ ητ ας, αφήνοντ ας έτ σι στ ον αναγνώστ η τ ην ελευθερία
να ορίσει ο ίδιος ποιος σκοπός μπορεί να είναι τ όσο ιερός και σημαντ ικός, ώστ ε να ληφθεί ως
Θερμοπύλες που αξίζει να φυλαχτ ούν. Μπορούμε, πάντ ως, να δούμε σ’ αυτ ό τ ο συμβολισμού
τ ους ανθρώπους εκείνους που ζουν με ηθικές αρχές και δεν αφήνοντ α στ α κελεύσματ α τ ης
ευκολίας και τ ης ανηθικότ ητ ας. Άνθρωποι που παρά τ ις ανάγκες τ ους παραμένουν ηθικοί και
προτ ιμούν να στ ερηθούν βασικά αγαθά ή και πολυτ έλειες, παρά να διαπράξουν κάποιο αδίκημα.
Άνθρωποι που σ’ έναν κόσμο ολοένα και πιο ευεπηρέαστ ο απέναντ ι στ ην ευκολία που
υπόσχετ αι η διαφθορά, παραμένουν αμετ ακίνητ οι στ ις αρχές τ ους και ακολουθούν τ ο
δυσκολότ ερο, αλλά ηθικότ ερο δρόμο τ ης τ ιμιότ ητ ας.
Οι Θερμοπύλες, πάντ ως, παραμένουν ένα σύμβολο ανοιχτ ό σε ερμηνείες και μπορούν να
εκπροσωπούν οτ ιδήποτ ε αξίζει για κάθε άνθρωπο να αγωνιστ εί για τ ην υπεράσπισή τ ου.

Ποτ έ από τ ο χρέος μη κινούντ ες•

δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες τ ων τ ες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία•

Οι άνθρωποι που φυλάνε τ ις Θερμοπύλες που οι ίδιοι έχουν ορίσει για τ ον εαυτ ό τ ους, είναι κατ ά
τ ον ποιητ ή, αμετ ακίνητ οι από τ ην αρχική τ ους απόφαση και δεν παρεκκλίνουν ποτ έ από τ ο
σκοπό τ ους. Είναι, παράλληλα, ακριβοδίκαιοι στ ις πράξεις τ ους, χωρίς όμως να αφήνουν τ ην
αυστ ηρότ ητ α τ ων αρχών τ ους να επηρεάζει τ η βασική αρετ ή τ ων ηθικών ανθρώπων, δηλαδή
τ ην ευσπλαχνία και τ η συμπόνια για τ ους άλλους ανθρώπους. Ο ποιητ ής εδώ κάνει μια βασική
διάκριση, καθώς πέρα από τ ους φιλεύσπλαχνους και αφοσιωμένους υπερασπιστ ές τ ων
«Θερμοπυλών», υπάρχουν και εκείνοι που υπερασπίζοντ αι τ ους σκοπούς και τ ις αρχές τ ους με
φανατ ισμό και μνησικακία για τ ους άλλους ανθρώπους. Ο Καβάφης επομένως θεωρεί
αξιέπαινους μόνο εκείνους που δεν γίνοντ αι απάνθρωποι στ ο όνομα τ ων αρχών και τ ων
πεποιθήσεών τ ους.
Η διάκριση αυτ ή τ ου ποιητ ή είναι εξαιρετ ικά σημαντ ική, καθώς ο ποιητ ής δεν έχει καμία πρόθεση
να επαινέσει εκείνους που τ υφλώνοντ αι από τ ο πάθος τ ους για οτ ιδήποτ ε θεωρούν σημαντ ικό
και χάνουν τ ην ανθρωπιά τ ους, στ ην προσπάθειά τ ους να υπερασπιστ ούν τ ις απόψεις τ ους. Ο
ποιητ ής εγκρίνει, θαυμάζει κι επαινεί εκείνους που παλεύουν για τ α πιστ εύω τ ους με αγάπη για τ ο
συνάνθρωπο και όχι με μίσος.

γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι ότ αν

είναι πτ ωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντ ρέχοντ ες όσο μπορούνε•

Ο ποιητ ής θεωρεί πως για τ ους πλούσιους ανθρώπους, για εκείνους δηλαδή που δεν έχουν να
ανησυχούν για τ ο πώς θα καλύψουν τ ις καθημερινές τ ους ανάγκες, είναι σαφώς ευκολότ ερο να
παλεύουν για κάποιο σκοπό. Αντ ίθετ α, για τ ους φτ ωχούς ανθρώπους που υπάρχει πάντ οτ ε η
ανησυχία για τ ην καθημερινή τ ους διαβίωση είναι δυσκολότ ερο να ξεφύγουν από τ ις επιτ ακτ ικές
ανάγκες τ ης πραγματ ικότ ητ ας και να αφοσιωθούν στ ην προάσπιση ενός πολύτ ιμου μεν, αλλά
μη πρακτ ικού σκοπού. Παρ’ όλα αυτ ά, ακόμη και οι φτ ωχοί άνθρωποι, προσπαθούν στ ο μέτ ρο
που μπορούν να στ αθούν προασπιστ ές τ ων αρχών τ ους.
Οι στ ίχοι αυτ οί τ ου Καβάφη μας παραπέμπουν στ ον Επιτ άφιο τ ου Περικλή, όπου ο ηγέτ ης τ ης
Αθηναϊκής Δημοκρατ ίας, θέλοντ ας να τ ιμήσει τ ους νεκρούς τ ου πολέμου, τ ονίζει πως τ όσο οι
πλούσιοι όσο και οι φτ ωχοί πολίτ ες τ ης Αθήνας, έδειξαν γενναιότ ητ α και θυσίασαν τ η ζωή τ ους.

πάντ οτ ε τ ην αλήθεια ομιλούντ ες,

πλην χωρίς μίσος για τ ους ψευδομένους.

Οι άνθρωποι αυτ οί που θέλει να τ ιμήσει ο ποιητ ής, παρά τ ο γεγονός ότ ι είναι αφοσιωμένοι στ ην
υπεράσπιση τ ων αρχών τ ους και παραμένουν πάντ οτ ε ειλικρινείς, δεν μισούν, δεν μνησικακούν
απέναντ ι στ ους ανθρώπους που κατ αφεύγουν στ ο ψέμα. Οι ηρωικοί άνθρωποι που επαινεί ο
ποιητ ής έχουν τ η δυνατ ότ ητ α να κατ ανοήσουν πως ο αγώνας που οι ίδιοι δίνουν είναι δύσκολος
και δεν είναι εφικτ ός για όλους. Κατ ανοούν, δηλαδή, πως πολλοί άνθρωποι γύρω τ ους δεν έχουν
τ ην ηθική και ψυχική δύναμη να δώσουν ένα ανάλογο αγώνα, γι’ αυτ ό και αποδέχοντ αι εκείνους
που κάνουν λάθη, ψεύδοντ αι και αμαρτ άνουν.
Το ηθικό μεγαλείο ενός ανθρώπου, άλλωστ ε, γίνετ αι εμφανές όχι μόνο από τ ο πόσο αυστ ηρός
μπορεί να είναι απέναντ ι στ ον εαυτ ό τ ου, αλλά κι από τ ην κατ ανόηση που δείχνει στ ις
αδυναμίες και τ α ελατ τ ώματ α τ ων συνανθρώπων τ ου.

Και περισσότ ερη τ ιμή τ ούς πρέπει

ότ αν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτ ης θα φανεί στ ο τ έλος,
κ’ οι Μήδοι επί τ έλους θα διαβούνε.

Ο ποιητ ής δανειζόμενος εκ νέου στ οιχεία από τ η Μάχη τ ου Μαραθώνα, τ ονίζει πως ακόμη
μεγαλύτ ερη τ ιμή αξίζει στ ους ανθρώπους αυτ ούς ότ αν ξέρουν πως ο σκοπός για τ ον οποίο
παλεύουν είναι κατ αδικασμένος. Ότ αν γνωρίζουν, δηλαδή, ότ ι παρά τ ις δικές τ ους προσπάθειες
και θυσίες, στ ο τ έλος θα ητ τ ηθούν και θα επικρατ ήσει η ανηθικότ ητ α ή οποιαδήποτ ε άλλη
αρνητ ική έκφανση τ ης ανθρώπινης δράσης.
Όπως συνέβη δηλαδή με τ ους Σπαρτ ιάτ ες που προδόθηκαν από τ ον Εφιάλτ η, έτ σι και οι
γενναίοι αυτ οί άνθρωποι που υπερασπίζοντ αι τ ις δικές τ ους Θερμοπύλες, γνωρίζουν συχνά, τ ο
προβλέπουν, πως ο αγώνας τ ους δεν θα ευτ υχήσει, εντ ούτ οις παραμένουν ακλόνητ οι στ ις
πεποιθήσεις τ ους και παλεύουν για ό,τ ι θεωρούν σημαντ ικό μέχρι τ έλους.