BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS

BKD

1.0 KOPOINTUTUNAN

Kabaalan mokinongou om mimboros nopo nga iso kabaalan di oponsol kopio kumaa
isai-isai nopo lolobi no kopio id pilumaagan tikid tadau. Tumanud do Koisaan
Mokinongou Sonwinoun (ILA), mokinongou nopo nga iso proses mamaramit,
momonsoi kopomorotian, om manahak tisuli do boros om/toi ko’ pason okon lisan
(Emmert, 1996; Purdy om Borisoff, 1997). Mokinongou om mimboros nopo nga iso
ahal di mionit kopio. Tumanud di Tuan Jah om Faridah Nazir (2011) kabaalan
mimboros nopo di nga komilaan tangaanak sikul do monongkiboros montok
momonsoi piombolutan om kaanu popoilo kopoilaan, sogu, topurimanan, om idea di
okreatif miampai kopomoroitan om intonasi di pointopot.

Id suang Pongia’an om pambalajalan id kalas, oponsol kopio o kabaalan diti

kumaa tangaanak om nogi mongingia’. Iri no do id suang Dokumen Standard
Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Boros Kadazandusun, pinohontol kopio o
kopogonuan kabaalan mokinongou om mimboros kumaa tangaanak sikul. Mantad
dilo, ponuatan nopo diti nga kokomoi pongia’an di popohompit do kabaalan
mokinongou om moboros.

15
 BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

2.0 ARTIKEL

(Tadon: Kementerian Pendidikan Republik Singapura, 2015)

16
BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

(Tadon: Kementerian Pendidikan Republik Singapura, 2015)

17
 BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

2.1 Huyadan tonsi artikel

Tumanud do artikel, kabaalan mokinongou om kabaalan mimboros nopo nga minog

poguluonon do poia’on pogulu i do ia’on kabaalan monuat om mambasa. Suai ko ilo,
haro apat taang i gunoon id pongia’an diti mongoi do kaanu kabaalan boros i
tangaanak sikul. Koiso nopo nga taang mongintong id nonggo do pologoson i
tangaanak do mongintong poingkukuro i tambalut diolo mogiboboros. Sumusuhut
nopo nga taang di koduo nopo di nga mampayat i tangaanak id pibaran dii. Taang
kotolu nopo nga luda’on i tangaanak om suhutonon do taang di tohuri no id nonggo
do momoguno nodii i tangaanak di boros soira monongkirumo’ do wokon.

Ralan pongia’an boros Malayu id artikel diti nopo nga kosudong om kaanu
monguhup tangaanak sikul dilo id kopogonuan boros Malayu. Ralan pongia’an diti
kopiontok kopio miampai Teori Pongomitan di Bandura (Teori Permodelan Bandura).
Tumanud di Bandura id Mok Soon Sang (2008), maya do pogintangan kumaa proses
om asil koundolihon kowoowoyo’ do wokon, sosongulun dii miampai au opurimanan,
minsingilo do koundolihon kowoowoyoon dii. Ingkaa nogi o ralan pongia’an diti tu’
soira mimboros i tangatambalut om mongingia id boros Malayu di au naralatan,
miampai kouros-uroso om intonasi di kosudong, i tangaanak sikul di nga kaanu
mongomit om mantad dilo no do kaanu isio di kabaalan mimboros om mokinongou.

Suai ko’ mantad dilo, Teori Ponginlaaban Sosiol Vygotsky (Teori

perkembangan sosial vygotsky) nogi nga numaan gunoo’ id ralan pongia’an
kabaalan mokinongou om mimboros diti. Id teori diti, otumbayaan kopio i Vygotsky
do owonsoi o kopomorotian om rati isoiso ahal dii maya do pilumaagan sosiol (Akhiar
om Shamsina, 2009). Nung intangan id ralan pongia’an kabaalan mimboros om
mokinongou id artikel nga komoyon do kaanu i tangaanak minsingilo do kabaalan diti
maya do pilumaagan di tangaanak sikul miampai tambalut om mongingia’ dau.

Sundung potuu’ do ingkaa, nga haro piipiro koluhayan id ralan pongia’an diti.
Pongia’an kabaalan mimboros om mokinongou id artikel au noulud mantad di ouhan
kumaa di apagon. I nopo tangaanak nga au po numaan ia’o do tuni fonik toi ko’
pimato, dadi nung osiau i tangaanak suai mimboros toi ko’ i mongingia, au kaanu i
tanak do momit. Suai ko’ ilo, aiso nogi panahangan montok do kabaalan mimboros
om mokinongou id pongia’an diti. Mantad dilo do au di oilaan taang kabaalan di
tangaanak sikul. Tohuri nopo di nga laras boros di tangaanak au lumaab tu’ boros id
konteks do id kinoyonon dii no o oilaan dau.

18
 BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

2.2 Aplikasi pangajalan mokinongou om moboros Boros Kadazandusun

(BKD) mantad artikel

Holdaway id artikel diti minoboros do apat laang kopogonuan boros id artikel diti
nopo nga montok oinsanan boros. Mantad dilo, ralan pongia’an diti nga kawasa nogi
do gunoon id pongia’an boros Kadazandusun i mimpuun id Toun 1. Okon nopo ko
mogiboboros i tangaanak id boros Kadazandusun miampai tambalut nga kaanu nogi
iyolo do kabaalan mokinongou om mimboros boros Kadazandusun mantad
pibarasan miampai molohing toi ko’ tompinai diolo id dualai.

Id suang do kalas di haro tangaanak mantad tinaru suai nga osonong om

kosudong kopio ralan pongia’an miagal diti kumaa di tangaanak tu soira
monongkiboros iyolo di tambalut di koilo no do boros Kadazandusun, kaanu di iyolo
do momit om mokituduk do tambalut diolo. Mantad dilo, mogingia’ nopo di nga minog
po do mongintong om popotopot nung kasala no i tangaanak id taang di tohuri no id
kopogonuan do kabaalan boros tumanud do artikel diti.

2.2.1 Isu pangajalan mokinongou om moboros mantad artikel id BKD

Sundung potuu’ daa do kawasa gunoon ilo ralan pongia’an kabaalan mokinongou om
mimboros id artikel soira mongia’ do boros Kadazandusun nga haro piipiro
kobolingkangan di mangantob do momoguno ralan pongia’an dilo id konteks
pongia’an boros Kadazandusun.

Koiso nopo nga, kogumuan tangaanak sikul baino amu nodii koilo mimboros
Kadazandusun. Molohing diolo nga momoguno boros suai id pogibabarasan tikid
tadau id walai. Sundung haro piipiro i koilo, nga soira ogumu i mimboros boros suai
ko mantad Kadazandusun, arahung om katanud nogi iyolo do mimboros borossuai
dii. Mantad no diti, do au di kibagas ilo ralan pongia’an id artikel montok mongia’
kabaalan mokinongou om moboros id konteks pongia’an boros Kadazandusun no.
Suai ko’ ilo, haro nogi mongingia’ di poporolot boros suai soira mimboros boros
Kadazandusun. Ahal diti au di manahak poomitanan kumaa di tangaanak om au di
koilo i tangaanak mimboros boros Kadazandusun di pointopot.

Sumusuhut nopo nga sistom boros Kadazandusun di au miagal do sistom

boros di boros suai miagal ko’ Malayu om Inggeris. Dadi minog ia’on mantad id taang
tosiriba po kopio – mantad tuni fonik toi ko’ pimato, kumaa hogot om gisom koilo
panandatan. Poomitanan nopo nga, id boros Kadazandusun, haro onom pimato di au
haro nga numaan oloso’ mantad pimato suai : [c], [j], [q], [x], [f], om [e], om haro nogi

19
 BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

nokoruhang iso pimato : [‘] (Rita om Emilda, 2010). Nung okon ko moboboros
sandad do boros Kadazandusun, apagon kopio do balajal nung momoguno ralan
pongia’an miagal id artikel.

Tohuri nopo di nga mogisusuai dialek i gunoon do tangaanak sikul. Boros

Kadazandusun nopo nga ogumu kopio dialek om mogisusuai montok tikid watas om
sumonu misuai nogi tumanud kampung. Dadi, ralan pongia’an id artikel nopo nga au
kosudong nung id pongia’an boros Kadazandusun sabab no do ahal diti.

2.2.2 Sogu monolibamban

Poingkuro po nga, haro piipiro sogu i milo gunoon montok monolibamban isu ngaawi
dilo. Miagal do momoguno music id pongia’an. Taangaanak nopo nga orohian kopio
do suminding om oruhai nogi kabalajal maya do sinding. Mantad dilo, sinding di haro
roiton dau maan gunoo’ id pongia’an do boros Kadazandusun mongoi do kaanu i
tangaanak momit di boros.

Sumusuhut nopo nga momoguno gambal toi ko’ video id pongia’an. Gambal
nopo dii nga popoilo rati do teks toi ko’ nunu i mangan di mongingia’ potuduko’.
Poomitanan nopo montok tangaanak sikul Toun 1 nga gambal sada, om roiton nodii’
di mongingia’ o ngaran. Maya do gambal dii, kaanu i tangaanak sikul monindu do rati
di boros.

Suai ko mantad dilo, gunoon di mongingia’ o kaida Fonetik/linguistik id

pongia’an boros Kadazandusun. Tumanud di Tuan Jah om Faridah (2011), id kaida
diti, ludaon po do mokinongou i tangaanak om suhutonon no do moboros.
Pomoludaan pomoroitan dilo nopo nga impuunon id kopomoroitan do tuni, hogot,
frasa om panandatan-panandatan. Mantad dilo, ouhan di tangaanak sikul do maganu
kabaalan mimboros om mokinongou id boros Kadazandusun tu’ mantad taang
tosiriba kumaa id kawas.

Montok monoguang dilo isu mogosusuai dialek, gunoon di mongingia’ i dialek

Bunduliwan i nookunan sabaagai do pomiawai soira mongia’ id suang do kalas. Suai
ko’ ilo, toodo’on nogi daa iso komoi boros elektronik poimbida montok tangaanak
sikul tosiriba i kawasa popouni hogot momoguno dialek pomiawai. Tohuri nopo di
nga, mositi do koilo i mongingia’ momoguno do dialek diti sabaagi model di
tangaanak om nogi tadon ponukuan di tangaanak id suang kalas.

20
 BKDB3063: KABAALAN MOKINONGOU OM MIMBOROS ID BOROS
BKD

3.0 KOLIMPUPUSON

Pongia’an kabaalan mokinongou om mimboros do Kadazandusun id sikul nopo nga

minog do okreatif i mongingia’ do momonsoi aktiviti tu’ okon ko’ oinsanan ralan
pongia’an do kabaalan boros suai kosudong do gunoon id pongia’an boros
Kadazandusun. Suai ko’ ilo, id gana pongia’an kabaalan boros Kadazandusun,
minog kopio do ogumu kakamot tadon pinsingilaan miagal do video, gambal om
audio id boros Kadazandusun. Mantad dilo, oponsol kopio o kabaalan id gana do ICT
montok monoodo’ do kakamot ponguhup pongia’an dilo.

21