FILIPINO 411

PAHAMBING NA PAGSUSURI NG
FILIPINO SA IBA’T IBANG WIKAIN
SA PILIPINAS
 
WIKANG BIKOLANO
(KASAYSAYAN AT
KATANGIAN)
 KASAYSAYAN NG BIKOL

• ANG REHIYON NG BICOL AY KILALA BILANG

IBALON NA NANGANGAHULUGANG “SA
KABILA” O “MGA TAO SA KABILANG DAKO”.
• ANG LUGAR NG BICOL AY NAKILALA SA
BUONG PILIPINAS SIMULA NG SUMABOG
ANG BULKANG MAYON NA GUMISING SA
 WIKANG BIKOLANO
ANG WIKANG BIKOLANO ANG GINAGAMIT NG
MGA TAONG NANINIRAHAN SA MGA
PROBINSYA NA MATATAGPUAN SA TANGWAY
NG BIKOL AT NAGSISILBI BILANG LINGUA
FRANCA O PANGUNAHING WIKA NG REHIYON.
ANG BIKOL AY BINUBUO NG MGA LALAWIGAN
NG CAMARINES NORTE, CAMARINES SUR,
ALBAY, SORSOGON, CATANDUANES AT
ANG MGA MAMAMAYAN DITO AY NAGSASALITA NG BIKOL
NGUNIT IBA’T IBA ANG URI NG WIKANG BIKOLANO ANG
GINAGAMIT NILA. SA CAMARINES NORTE AT CAMARINES SUR,
BIKOL NA MAY HALONG TAGALOG ANG SINASALITA NILA.
ANG BIKOL NA HAWIG SA CEBUANO NAMAN AY SINASALITA NG
MGA TAGA MASBATE AT ANG MGA LALAWIGAN NA MALAPIT SA
KANLURANG BISAYA AY MAY HALONG HILIGAYNON. IBA RIN
ANG BIKOL NG SORSOGON, CATANDUANES, AT ALBAY DAHIL
ANG KANILANG GINAGAMIT AY BIKOL NAGA KUNG SAAN ITO
AY WALANG HALO NA IBANG WIKA.
ANG BIKOL-NAGA, ISANG DIYALEKTO SA COASTAL BIKOL
NA NAKABATAY SA CANAMAN, CAMARINES SUR AT ANG
PUNDASYON NG PAMANTAYANG BIKOL, KASAMA NG
BIKOL-LEGAZPI, NA NAKABATAY SA LUNGSOD NG LEGAZPI,
AY NAUUNAWAAN NG HALOS LAHAT NG MANANALITA NG
BIKOLANO.
SINASALITA ITO SA UNA AT IKALAWANG DISTRITO NG
CAMARINES SUR (MALIBAN SA BAYAN NG DEL GALLEGO,
KUNG SAAN ANG MGA NANINIRAHAN DITO AY
MANANALITA NG WIKANG TAGALOG) AT SA BAYAN NG SAN
PASCUAL SA LALAWIGAN NG MASBATE.
ANG BIKOL-LEGAZPI AY SINASALITA SA SILANGANG
BAHAGI NG ALBAY AT SA HILAGANG BAHAGI NG
LALAWIGAN NG SORSOGON
ANG IBA PANG MGA DIYALEKTO AY KINABIBILANGAN
NG BIKOL-DAET, NA SINASALITA SA DAET AT SA MGA
KALAPIT NA BAYAN SA CAMARINES NORTE, AT ANG
BIKOL-PARTIDO, NA SINASALITA SA IKA-APAT NA
DISTRITO NG CAMARINES SUR AT SA VIRAC, SAN
ANDRES AT SA KATIMUGANG BAHAGI NG
CARAMORAN SA CATANDUANES.
 MGA PAGHAHAMBING SA IBA PANG WIKANG BIKOLANO

Wikang 
Diyalektong Diyalektong Wikang 
Coastal Diyalektong Diyalektong Diyalektong Riŋkonāda
Bikol- Bikol- Sorsoganon
Bikol Bikol-Naga Bikol-Virac Bikol-Daet (Inland
Partido Legazpi (Bisakol)
Bikol)

Tâdaw ta Tanô daw ta  Ta'onō / Ta

Hadaw ta `e Ngata ta dai Nakay
dae dai Natà dai Bakin dai ŋātâ ta dirî
naglayog an naglayog an daw kay dire
luminayog naglayog an naglayog an  naglayog an naglayog
gamgam ni gamgam ni naglayog an t
an bayong gamgam ni bayong ni gamgam ni adtoŋ
Pedro maski  Pedro maski amsini
ni Pedro Pedro dawà Pedro maski Pedro maski bayoŋ ni
`e nin dai nin Pedro maski
dawà na dae na mayò nin daingkandad mayongkand Pedro dāwâ
kandado su h kandado an wara kandad
nin kandado kandado si o suhawla? ado si hawla? ədâ kandādo 
awla? hawla? o an hawla?
su hawla? hawla? su laə̄man?
 KATANGIAN NG WIKANG BIKOLANO

ANG MGA WIKANG BIKOL AY MGA WIKANG

AUSTRONESYANO NA GINAGAMIT SA
PILIPINAS TANGI SA TANGWAY NG BIKOL SA
SILANGAN NG PULO NG LUZON, SA PULO NG
CATANDUANES, BURIAS AT SA LALAWIGAN
NG MASBATE. BICOL-NAGA ANG ISA SA MGA
 MGA WIKA NG BICOL
A. COASTAL BIKOL (NORTHERN)

1. INAGTA PARTIDO (ISAROG AGTA)

ANG INAGTA PARTIDO AY ISANG HALOS PATAY NA
WIKA NG BIKOL NA SINASALITA NG MGA SEMI-
NOMADIC HUNTER-GATHERER NA MGA AGTA
(NEGRITO) TAONG NG PILIPINAS. MATATAGPUAN
ITO SA MOUNT ISAROG SILANGAN NG NAGA CITY.
AYON KAY LOBEL (2013:68) ANG MGA TAONG
MARUNONG MAGSALITA NG GANITONG WIKA AY
MAY EDAD NA 60 PATAAS. BINANGGIT NG
ETHNOLOGUE ANG ULAT MULA TAONG 2000 NA
MAYROONG LIMANG NAGSASALITA LAMANG MULA
SA ISANG ETNIKONG POPULASYON NA MAY
HUMIGIT-KUMULANG NA 1,000.
ANG INAGTA PARTIDO AY HINIRAM MULA SA MGA
WIKA NG BIKOL GAYA NG BIKOL NAGA AT BIKOL
PARTIDO, NGUNIT WALANG NAGING BATAYAN.
 2. MOUNT IRAYA AGTA
• ANG MOUNT IRAYA AGTA AY ISANG WIKA NG BIKOL NA
SINASALITA NG ISANG MGA SEMI-NOMADIC HUNTER-
GATHERER NA MGA AGTA (NEGRITO) NA MGA TAO NG
PILIPINAS, SILANGAN NG LAKE BUHI SA LUZON.
• AYON KAY LOBEL (2013: 72), SIYA AY NANINIWALA NA ANG
MOUNT IRAYA AGTA AY MAAARING PATAY NA. ANG
MOUNT IRAYA AGTA AY MULA SA SILANGANG BAHAGI NG
LAKE BUHI SA CAMARINES SUR, MALAPIT SA
HANGGANAN NG BAYAN NG TIWI, ALBAY.
ANG MOUNT IRAYA AGTA AY HINIRAM MULA
SA BIKOL NGUNIT ITO AY HINDI MAKILALA SA
MGA KALAPIT NA WIKA NA HINDI AGTA
MALIBAN SA NAPAKALIIT NA HALAGA NG
LEKSIKON, BATAY SA KATIBAYAN MULA SA
ISANG 1984 SIL WORDLIST. ANG MGA TAO SA
MOUNT IRAYA AGTA NGAYON AY
NAGSASALITA NG BUHINON AT BIKOL NAGA /
PARTIDO.
  
3. CENTRAL BIKOL
ANG CENTRAL BIKOL O KARANIWANG TINATAWAG NA
BIKOL NAGA, AY ANG PINAKA-SINASALITANG WIKA SA
BICOL REGION NG TIMOG LUZON SA PILIPINAS. ITO AY
SINASALITA SA HILAGA AT KANLURANG BAHAGI NG
CAMARINES SUR, IKALAWANG DISTRITO NG KONGRESO NG
CAMARINES NORTE, SILANGANG BAHAGI NG ALBAY,
HILAGANG-SILANGAN NG SORSOGON, BAYAN NG SAN
PASCUAL SA MASBATE, AT TIMOG-KANLURAN NG
CATANDUANES. ANG MGA NAGSASALITA NG CENTRAL
BIKOL AY MATATAGPUAN SA LAHAT NG LALAWIGAN NG
BICOL AT ANG PANGUNAHING WIKA SA CAMARINES SUR.
NAGTATAMPOK ANG CENTRAL BIKOL NG ILANG
BOKABULARYO NA HINDI MATATAGPUAN SA IBA
PANG MGA WIKA NG BIKOL O SA IBA PANG MGA
MIYEMBRO NG PAMILYA NG WIKANG SENTRAL NG
PILIPINAS TULAD NG TAGALOG AT CEBUANO. ANG
MGA HALIMBAWA NITO AY MGA SALITA NA MATUA
AT BITIS NA PAREHO SA MGA SALITA NG
KAPAMPANGAN NA NANGANGAHULUGANG MAS
MATANDA AT PAA. ANG SALITANG BANGGI (GABI) AY
ISA PANG HALIMBAWA NITO DAHIL IBA ITO SA
KARANIWANG SALITA NG BIKOL NA "GAB-I" NGUNIT
WALANG PORMAL NA PAG-AARAL TUNGKOL SA
KAUGNAYAN NG MGA WIKA NG CENTRAL LUZON SA
CENTRAL BIKOL NGUNIT ANG HULI AY MAY ILANG
MGA SALITA NA MATATAGPUAN DIN SA SINAUNANG
ANYO NG TAGALOG NA SINASALITA SA MGA
LALAWIGAN NG RIZAL AT QUEZON NA
PINANINIWALAAN NA ANG TAHANAN NG MGA WIKA
NG CENTRAL LUZON TULAD NG KAPAMPANGAN SA
PAMPANGA AT TIMOG TARLAC, AT SAMBALIC
LANGUAGES ​SA LALAWIGAN NG ZAMBALES.
 MGA DAYALEKTO NG CENTRAL BIKOL
• DAHIL SA MALAWAK NA HEYOGRAPIKONG
SAKLAW NITO KUMPARA SA IBA PANG MGA WIKA
NG BIKOL NA PINAGHIHIWALAY NG MGA ISLA AT
BUNDOK, ANG CENTRAL BIKOL AY HINATI SA 6 NA
DIALEKTO, NGUNIT ITO AY KAPWA
NAIINTINDIHAN.
• ANG CANAMAN NA DAYALEKTO, SA KABILA NG PAGGAMIT
LAMANG NG ISANG MALIIT NA BILANG NG POPULASYON
SA CAMARINES SUR, AY ANG KARANIWANG ANYO NG
WIKA NG CENTRAL BIKOL NA GINAGAMIT SA PANITIKAN,
RELIHIYOSONG RITWAL NG KATOLIKO AT MASS MEDIA.
• ANG NAGA CITY NA DAYALEKTO AY SINASALITA SA UNA AT
IKALAWANG DISTRITO NG CAMARINES SUR, LALAWIGAN
NG ALBAY (MALIBAN SA DEL GALLEGO, KUNG SAAN ANG
MGA RESIDENTE AY KADALASANG NAGSASALITA NG
TAGALOG) AT SA SAN PASCUAL, MASBATE (ISLA NG
BURIAS).
• ANG DAYALEKTO NG PARTIDO AY SINASALITA SA
SILANGANG BAHAGI NG CAMARINES SUR NA
NAKASENTRO SA GOA AT LAGONOY.
• ANG DIALEKTO NG TABACO-LEGAZPI-SORSOGON
(TLS) AY SINASALITA SA SILANGANG BAYBAYIN NG
ALBAY AT SA HILAGANG-SILANGANG BAHAGI NG
SORSOGON.
• ANG DAET NA DAYALEKTO AY SINASALITA SA
KATIMUGANG KALAHATI NG LALAWIGAN NG
CAMARINES NORTE.
• ANG VIRAC NA DAYALEKTO AY SINASALITA SA
PALIGID NG VIRAC, CATANDUANES AT MGA
NAKAPALIGID NA BAYAN SA TIMOG-KANLURANG
PONOLOHIYA NG CENTRAL BICOL
• MAY 16 NA KATINIG SA WIKANG BIKOL: / P, B, D, T,
K, ɡ, S, H, M, N, Ŋ, L, ɾ, J ~ ʝ, W ~ Ʋ, ʔ /. ANG WALONG
TUNOG AY MULA SA HIRAM NA SALITA: / F, V, TƩ,
DƷ, Ʃ, Ʒ, ʎ, Ɲ /. ANG TATLONG PATINIG AY KILALA
BILANG / A, I, U /. ANG MGA VOWELS / E, O / AY
GINAGAMIT MULA SA ESPANYOL.
GRAMATIKA

  Absolutive Ergative Oblique

1st person singular ako ko sakuya, sako, saako

2nd person singular ika, ka mo saimo, si-mo, kanimo

3rd person singular siya, iya niya saiya, kaniya

1st person plural

kita nyato, ta satuya, sato, saato
inclusive

1st person plural samuya, samo, kanamo,

kami nyamo, mi
exclusive saamo

2nd person plural kamo nindo saindo, kaninyo, saiyo

3rd person plural sinda ninda sainda, kanira

 MGA HALIMBAWA NG SALITA
• BAGÁ – EXPRESSES DOUBT OR HESITATION
• BAYÂ – GIVING A CHANCE TO SOMEONE; POLITE INSISTING
• DAA – (TAGALOG: DAW) QUOTING INFORMATION FROM A
SECONDARY SOURCE
• DAW – (TAGALOG: BA/KAYA) INTERROGATIVE PARTICLE
• GARO – (TAGALOG: MUKHANG, PARANG) LIKENESS OR SIMILITUDE.
ENGLISH: "IT LOOKS LIKE, IT'S AS IF."
• GÁYO – "EXACTLY"
• DAING GÁYO – "NOT EXACTLY, NOT REALLY"
• GAYÓD / NANGGAYOD – (TAGALOG: BAKÂ) "MAYBE, COULD BE"
• GIRÁRAY / LIWÁT – (TAGALOG: [M]ULI) "AGAIN"
• KUTÁ-NA / KUTÂ – "I HOPE (SOMETHING DID / DID NOT HAPPEN" ; "IF
ONLY ..." (CONDITIONALITY OF PAST EVENTS)
• LANG / LÁMANG / SANÁ – (TAGALOG: LANG) "ONLY, JUST"
• LUGÓD – HOPING THAT SOMETHING WILL HAPPEN, OR EXPRESSING
SURRENDER
• MAN – (TAGALOG: DIN, RIN) "ALSO" OR "EVER" (SUCH AS ANO MAN
'WHATEVER' AND SIISAY MAN 'WHOEVER')
• MÚ-NA / NGÓ-NA – (TAGALOG: MUNA) "FIRST" OR "YET"
• NA – (TAGALOG: NA) "NOW" OR "ALREADY"
• NAMAN – (TAGALOG: NAMAN) "AGAIN"
• NANGGAD / MANANGGAD – (TAGALOG: TALAGA, NGA) "REALLY, TRULY,
ABSOLUTELY" (ADDS A SENSE OF CERTAINTY)
• NYAKO – "I SAID"
• NGANI – EXPRESSES FATE ("THIS IS HELPLESS") OR A PLEA FOR OTHERS NOT TO
INSIST
• NGANTIG – REPORTS SOMETHING ONE HAS SAID TO A THIRD PERSON
• NGAPIT – "THEN," "IN CASE," "DURING/WHILE" (SPAN OF TIME)
• NGAYA – POLITENESS IN REQUESTING INFORMATION ("SO," "LET'S SEE")
• PA – (TAGALOG: PA) "STILL"
• PALÁN – (TAGALOG: PALA) EXPRESSES SURPRISE OR SUDDEN REALIZATION
• PO – (TAGALOG: PO) POLITENESS MARKER; "TABÍ" IN SOME BIKOL DIALECTS
• TÚLOS / TÚLOS-TÚLOS – (TAGALOG: AGAD-AGAD) "IMMEDIATELY, RIGHT AWAY"
 B. INLAND BIKOL (SOUTHERN)
1. MOUNT IRIGA AGTA LANGUAGE

ANG INAGTA RINCONADA (MOUNT IRIGA AGTA) AY

ISANG WIKANG BIKOL NA SINASALITA NG ISANG
SEMI-NOMADIC HUNTER-GATHERER NA MGA AGTA
(NEGRITO) NA MGA TAO NG PILIPINAS. ITO AY
SINASALITA SA SILANGAN NG IRIGA CITY
HANGGANG SA MGA BAYBAYIN NG LAKE BUHI.
ANG WIKA AY MAKIKITA SA MOUNT IRAYA AGTA SA
KABILANG PANIG NG LAWA. NOONG TAON 1979 AY
NAITALA NA MAY BILANG NA 1,500 AY GUMAGAMIT
 2. ALBAY BICOL LANGUAGE

• ANG ALBAY BIKOL, O ALBAYANON AY ISANG

PANGKAT NG MGA WIKA AT ISA SA TATLONG
WIKA NA NAGSASAMA NG INLAND BIKOL.
ITO AY SINASALITA SA TIMOG-KANLURANG
BAYBAYIN NG ALBAY AT MULA SA
HILAGANG-KANLURAN NG SORSOGON (PIO
DURAN, JOVELLAR).
 2. ALBAY BICOL LANGUAGE
• ANG ALBAY BIKOL AY ANG TANGING GRUPO
NG INLAND BIKOL NA MAY ILANG MGA WIKA
NA KASAMA DITO. ANG MGA MIYEMBRO NG
WIKA NA ITO AY KULANG SA STRESS NG MGA
SYLLABLE, BIHIRA, KUNG MAYROON MAN,
KUNG KAYA ITO AY KAKAIBA MULA SA
IBANG MGA WIKA NG BIKOL. ANG NASABING
TAMPOK NG ALBAY BIKOL AY
MAIHAHAMBING SA WIKANG PRANSES NA
 DIALECTAL VARIATION
WERE YOU AT THE MARKET FOR A LONG TIME?

Oasnon/West Daraga/East Rinconada Bikol

Coastal Bikol Buhinon Libon
Miraya Miraya  or Riŋkonāda

Nahaloy ka
Naәgәy ika adto Nauban ika adto Naәlәy ka idto Naulay ka didto Naәban ikā
duman sa
sa saran? sa saod? sa sәd? sa saran? sadtō sāran?
saodan?
 3. RINCONADA BICOL LANGAUGE
• ANG RINCONADA BIKOL O RINCONADA AY
SINASALITA SA LALAWIGAN NG CAMARINES SUR
SA PILIPINAS. ITO AY ISA SA ILANG MGA WIKA NA
KABILANG SA INLAND BIKOL (O SOUTHERN
BICOL) NA GRUPO NG MGA MACROLANGUAGES
NA WIKA NG BIKOL. ITO AY KABILANG SA PAMILYA
NG MGA WIKA NG AUSTRONESIAN NA
KINABIBILANGAN DIN NG KARAMIHAN SA MGA
WIKANG PILIPINO.
 3. RINCONADA BICOL LANGAUGE

• ANG PINAKAMALAPIT SA WIKANG ITO SA LABAS

NG REHIYON NG BICOL AY ANG AKLANON, WARAY-
WARAY, AT SA PARTIKULAR NA TAGALOG AY ANG
DIALEKTO NG BATANGAS AT MARINDUQUE.
• ANG RINCONADA BIKOL AY ANG WIKA NG MGA AGTA /
AETA (ANG NEGRITO) SA NAKAPALIBOT NA
BULUBUNDUKING LUGAR NG MOUNT IRIGA (LUMANG
PANGALAN AY MOUNT ASOG). ANG MGA TAONG TAGA-
AUSTRONESIAN NA LUMIPAT SA PAANAN NG MOUNT ASOG
MULA SA MABABANG LUPAIN NG NABUA AY
NAGPASIMULA NG WIKA SA NEGRITOS NOONG
NAGSIMULA SILANG MAGSAGAWA NG KALAKALAN AT
KOMERSIYO, KAYA PINALITAN ANG KATUTUBONG WIKA
NG HULI. ANG ORIHINAL NA WIKA NG NEGRITOS AY
KILALA RIN NA INAGTA O KILALA SA MGA LINGGUWISTA
 MGA DAYALEKTO NG RICONADA
SINABUKID (HIGHLAND DIALECT)
(STRONG ACCENT, FLAT INTONATION ONLY, AND WITH /Ə/)
• AGTA VARIANT
• IRIGA VARIANT (DE FACTO STANDARD)
SINARANƏW (LOWLAND DIALECT)
(SOFT ACCENT WITH DIFFERENT TYPES OF INTONATION, AND
WITHOUT /Ə/)
• NABUA – BALATAN VARIANT
• BAAO VARIANT
• BULA – PILI VARIANT
 DISTRIBUSYONG PANGHIYOGRAPIYA

• ANG NABUA-BALATAN AY MAY MATAAS NA TONO.

ANG MGA NAGSASALITA NITO AY MATATAGPUAN SA
BUONG MUNISIPYO NG NABUA AT BALATAN.
• ANG IRIGA AY MAY PINAKAMARAMING GUMAGAMIT.
ANG MGA NAGSASALITA AY PURO SA SENTRO NG
DISTRITO - IRIGA CITY, SA ILAN SA MGA
MAHALAGANG BARANGAY NG BUHI (WEST AT EAST
STA JUSTINA AT DE LOS ANGELES), AT ANG BARANGAY
NG MATACON SA LUNGSOD NA MATATAGPUAN SA
POLANGUI, ALBAY. ANG IRIGA AY MAY ISANG FLAT
INTONATION AT MABILIS NA SINASALITA.
 DISTRIBUSYONG PANGHIYOGRAPIYA

• ANG BATO AY MAY NATATANGING MALUMANAY

NA INTONASYON. SINASABI NA ANUMAN ANG
KALAGAYAN NG ISANG TAO, ANG TAGAPAGSALITA
NG BATO AY MAY TONO NA LAGING INAANTOK.
ANG BATO AY PANGUNAHING GINAGAMIT SA
BATO, CAMARINES SUR AT SINASALITA DIN SA
AGOS, POLANGUI, ALBAY.
 DISTRIBUSYONG PANGHIYOGRAPIYA

• ANG AGTA AY ANG PINAKAMALIIT SA GRUPO. ANG

MGA NAGSASALITA AY EKSKLUSIBO LAMANG SA
MGA KATUTUBONG POPULASYON NG AGTA / AETA,
ANG MGA KATUTUBONG TAO NG IBA'T IBANG MGA
TRIBO NA NAKAPALIBOT SA MOUNT IRIGA AT BUHI
LAKE. TULAD NG IRIGA, ANG AGTA AY MAYROON
DING ISANG FLAT NA TONO NGUNIT NAGSASALITA
SILA NG WIKA NA MAY NATATANGING PARAAN NG
PAGBIGKAS.
 DISTRIBUSYONG PANGHIYOGRAPIYA

• ANG BAAO AT BULA-PILI AY ITINUTURING NA KAMBAL. MAYROON

SILANG PAREHONG TULDIK AT BAHAGYANG PAGKAKAIBA SA
BOKABULARYO. SA DALAWANG, ANG BAAO AY KADALASANG
GUMAGAMIT NG TUMATAAS NA INTONASYON, HABANG ANG BULA-
PILI AY MEDYO FLAT NGUNIT PAREHONG GUMAGAMIT NG MATAAS
NA PITCH KAPAG NAGPAPALIWANAG. ANG HULI AY GINAGAMIT
NANG BUO SA BULA AT SA KATIMUGANG KALAHATI NG BAYAN NG
LALAWIGAN NG PILI NG PROBINSIYA. MAYROON DING NAGSASALITA
SA OCAMPO, CAM. SUR AT MINALABAC, CAM. SUR. ANG DALAWA AY
HUMIRAM SA BOKABULARYO NG COASTAL BIKOL NGUNIT
MAKIKITA RIN NA ANG BIKOL-PARTIDO (ISANG DYALEKTO NG
 HALIMBAWA

BAAO VARIANT: "GAORAG NA!"

NABUA – BALATAN VARIANT: "LABINĀ KAN."
AGTA VARIANT: "MAYAŊ NA ŊOD."
BATO VARIANT: "AY TARĀ?"
BULA – PILI VARIANT: "PAIŊŌRAG.."
IRIGA VARIANT: "LABINĀ MAN NÂ!"
• "IYƏW" IS A ROOT WORD THAT MEANS "GRILL".
"IYƏWƏN" MEANS "GRILL IT".
"IYƏWƏN MO" ROUGHLY MEANS "YOU, GRILL IT".
"IYƏWĀ" IS THE SHORTCUT OF THE COMMAND "IYƏWƏN MO".
"IYƏWĒ" IS THE SHORTENED POLITE FORM FOR "IYƏWƏN MO TĀBÎ"
(GRILL IT PLEASE).

• "PUNAS" IS A ROOT WORD THAT MEANS "WIPE".

"PUNASAN" MEANS "WIPE IT".
"PUNASAN MO" ROUGHLY MEANS "YOU, WIPE IT".
"PUNĀSA" IS THE SHORTCUT OF THE COMMAND "PUNĀSAN MO".
"PUNĀSE" IS THE SHORTENED POLITE FORM FOR "PUNĀSAN MO
TĀBÎ" (WIPE IT PLEASE).
 MGA PANGUNGUSAP

WHAT IS YOUR NAME? - ONŌ A ŊARAN MO?

MY NAME IS JOSEPH. - USĒ A ŊARAN KO. (USĒ IS A
RINCONADIZED NAME OF SPANISH JOSE)
WHERE DO YOU COME FROM? - TAGASĀRÎ IKĀ?
I'M FROM PILI, CAMARINES SUR. - TAGA-PILI,
CAMARINES SUR AKŌ.
 MGA PANGUNGUSAP

I WILL GO HOME. - MIGPAULÎ NA 'KŌ.

I WILL GO OUT - MIGLUWAS AKŌ.
I CAN'T SLEEP. - DIRÎ AKŌ MAKATOROG.
ARE YOU AFRAID OF THE DARK? - NAKATĀTAKOT
IKĀ SA MAŊITŊIT?
HE SAID HE WILL PICK ME UP. - SABI NIYĀ
SUSUŊKĀTƏN KONŌ 'KŌ.
HOW OLD ARE YOU? - GAAMNŌ NA IKĀ (NAYKĀ)
KAGURAŊ?
 FAMILY TITLES

• AM - FATHER
IN - MOTHER
ITAY - DAD
INAY - MOM
MĀNOY - OLDER BROTHER
MĀNAY - OLDER SISTER
TĀTA - UNCLE
NĀNA - AUNTIE
 MGA PAGBATI
MARAY NA ALDƏW - GOOD DAY (FROM SUNRISE TO
SUNSET)
MARAY NA GAB-Ī - GOOD EVENING (FROM SUNSET
TO SUNRISE)
MAMƏ̄YAŊ PAGKAMƏNDAG! - HAPPY BIRTHDAY.
MAMƏ̄YAŊ BĀGOŊ TAON! - HAPPY NEW YEAR.
MAMƏ̄YAŊ ANIBERSĀRYO! - HAPPY ANNIVERSARY.
 C. PANDAN BIKOL

• PANDAN BIKOL O NORTHERN CATANDUANES

BICOLANO, AY ISA SA TATLONG GRUPO NG
WIKA NG BIKOL. ITO AY SINASALITA SA
PANDAN AT HILAGANG-SILANGANG BAHAGI
NG CATANDUANES.