Rehiyon 8

(Silangang Visayas)

Documentary book ni:

Haidee Mae Balagtas
 Rehiyon 8
(Silangang Visayas)
● A n g rehiyon n g
S i l a n g a n g Vi s a y a s ,
isa s a m g a rehiyon
n g Pilipinas, a y
tinatawag n a
R e h i y o n VIII.
B i n u b u o ito n g
a n i m n a lalawigan:
Biliran, S i l a n g a n g
S a m a r, Leyte,
H i l a g a n g S a m a r,
S a m a r at
K a t i m u g a n g Leyte.
● A n g m g a l a l a wi ga n
n g Leyte, S a m a r at
Biliran a y
sumasaklaw sa
pinakasilangang
m g a pul o.
• N a p a p a l i g i r a n n g tubig.
• M abundok at m ay
m a la lim m
n a l a m b a k at
dalampasigan.
• A n g Leyte a y
mabundok
samantalang a n g
S a m a r a y maburol
at w a l a n g
kapatagan.
•K L I M A
• M al i m i t d a l a w i n n g
b a g y o dahil
s i n a s a b i n g ito a y
n a s a “ t y p h o o n belt”
 TRADISYON
•
• Karamihan sa mga
tradisyon ng mga Waray
ngayon ay minana noong
sinauna pang panahon.
Ang kanilang hilig sa
pulseras, lalong lalo na
ang ginto, ay mapapansin
pa rin
hanggang ngayon. Ang
mga Waray ay kilalang-
kilala rin dahil sa kanilang
husay
sa paghabi ng mga banig;
tikug ang kanilang
pinakamagandang
material, habang
berde at (maroon) ay ang
kanilang kilanling mga
kulay. Dumako naman
tayo sa
pista ng mga Waray.
Ipinagdiriwang ang piyesta sa lahat ng
mga bayan at mga barangay
o baryo sa Samar at Leyte, ayon sa naging
kagawian ng mga Pilipino. Ito ay isa
sa mga impluwensya ng mga Kastila lalo
na sa ating buhay pananampalataya. Ang
bawat bayan, gayon din ang mga barangay
na kasakop nito, ay mayroong piyesta na
ipinagdiriwang sa nakatakdang araw sa
bawat taon. Kainan at sayawan sa plaza
ang ilan sa mga masasayang okasyon.
Sa bayan ng aking ama dinaraos ang
piyesta tuwing ika-13 ng Hunyo,
kapistahan ni Senor San Antonio de
Padua, ang patron ng mga may
nawawalan. Maraming mga taga karatig
bayan at mga nakapalibot nitong baryo ay
nagsisipagdatingan. Ang simbahan ay nag-
uumapaw ng mga tao na nagsisindi ng
mga kandila sabay bulong ng kanilang
mga taimtim na panalangin.
Merong parada, prosisyon, at perya. Sa
gabi naman may paligsahan ng kantahan
at
mga dulaan na siyang nagdudulot ng
kasayahan sa lahat. Nagdadagsaan ang
mga
bakasyonista galling Maynila at sa iba’t
ibang bansa – Hongkong, Amerika,
Saudi, Italya at iba pa. Ito ay
napakasayang okasyon na pinaka-
aabangan ng lahat.
KASUOTAN
 SAYAW
Waray-waray
Waray-waray ay ang “ Curacha”. Sinasayaw ito sa tuwing may pyesta o
mahalagang pagtitipon. Ang pangkat ng “Leyte Kalipayan Dance
Company”, local na katutubong mananayaw, ay ang pinakatanyag nilang
mananayaw sa buong mundo.
 PANINIWALA
Ang "Lamay / Daraw / Nagtataguminatayan" (Wake)

• Ang Waray waray Wake ay kilala bilang lamay,

daraw o nagtataguminatayan. Ito ay karaniwang tumatagal
mula sa limang araw at hanggang sa isang kamag-anak
mula sa isang malayo-off ang lupa dumating. Ito ay isang
social kaganapan napaka tulad ng isang muling
pagsasama-sama ng pamilya. Lahat ay nakukuha at ang
lahat ng mga personal na negosyo tumitigil maliban para
sa mga na kung saan ay kinakailangan. Ang mga
miyembro ng pamilya ay madalas na-file ng isang
bakasyon upang maaari nilang panatilihin ang pagpupuyat.
Kung ang patay ay isang babae, ito ay bihis sa isang puting
damit at kung ito ay isang lalaki na ito ay bihis sa kanyang
pinakamahusay na barong tagalog.   Walang alahas at
sapatos ay pagod. Medyas ay opsyonal. Ang isang hiwa
rosaryo pagkatapos ay inilagay sa kamay deads.  Ang
patay ay pagkatapos ay ilagay sa isang bukas na ataul.
 MGA
MANUNULAT
AT KANILANG
MGA AKDA
 Fr. Ignacio Francisco Alzina-

Sinaunang manunulat na may-akda ng isang

koleksyon ng mga akdang pampanitikan. Pagtatanghal
sa teatro Tula, ritwal, sayaw na nagpapakita ng
kasiyahan at tradisyon ng mga Waray Kuwento
 Francisco Alvarado
Madalas siyang tumula tungkol sa pag-ibig, kalikasan,
pagmamahal sa bansa at relihiyon. – Ang kanyang mga tulang
naging popular ay: • Requiescant in Pace/Mapayapang
Pagpapahinga (walang petsa) • Palu (1912) • Palo (walang petsa).
– Nagsulat din siya ng mga dula tulad ng: • An Liburan/Ang
Eskuwela (1912) • La Receta de Quezon/Ang Reseta ni Quezon
(1916) • Lolay (1922) • Lambong Han Himaya/Anino ng
Tagumpay (1931). – Ang kanyang pinakamahusay na obra ay: –
An Bitay nga Bulawan/Ang Gintong Hikaw (1933)
 Eduardo Makabenta
Siya ay nagsimulang magsulat ng mga tulang Binisaya noong
1927. –Ang kanyang unang tula ay pinamagatang, Pag-
Usaan/Pag-iisa. –Noong inagurasyon ng gobyernong
Commonwealth, isinalin niya sa Waray ang tulang Hosanna ni
Jesus Balmori –Noong 1938, isinalin naman niya ang Ultimo
Adios ni Rizal. –Noong 1939, niyanig ni Makabenta ang
panulaang Waray nang makipagsagutan siya kay Iluminado
Lucente sa pamamagitan ng panunula sa entablado at sa mga
pahayagan.
 Ricardo Octaviano

• Ang kanyang mga kilalang tula

ay: •The Miraculous Holy Infant
Jesus (1960; Ingles ang pamagat
ngunit nasa wikang Waray ang
nilalaman) •Bungto ha
Dulag/Bayan ng Dulag (1963)
•Salapi (1972) –Nagsulat din siya
ng mga dulang panradyo tulad ng:
•Anak nga Napa-Manila/Anak na
Napunta sa Maynila (1966) •May
Puon nga Pinaurog/Ang Pinagpala
(1966).
 Agustin El O’Mora (walang
makitang larawan)

• Nagsulat siya ng dalawang bolyum ng mga berso:

•Siday Han Kabataan/Mga Bersong Pambata
(1959) –Ito ay isang koleksyon ng 176 tula tungkol
sa paniniwala sa Panginoong MayKapal,
pagmamahal sa lupang tinubuan, masasarap na
pagkain, iba’t ibang hayop, sari-saring laro’t laruan,
kalikasan, wastong pagkilos sa bahay at lipunan.
•Tanaman Han Mga Inop/Hardin ng mga Pangarap
–Ito naman ay binubuo ng 5,000 tula ay isinaayos
ayon sa sumusunod na klasipikasyon: – 1) Hinaro
na mga Pagbato/Mga Damdaming Nanlalamig – 2)
Lanlain nga Hinanabihan/Sari-saring Paksa – 3)
Sarosalakot ng Panhunahuna/Mga Sarisaring
Kaisipan – 4) Awit, Byaso, Karantahon/Awit, Tula,
Liriko – 5) Mga Basahanay/Mga Batang
Mambabasa – 6) Siday, Luwa Han Kabataan/Tula,
Pamamahayag ng Kabataan.
Norberto Romualdez
Itinayo niya ang Sanghiran San Binisaya/Sanggunian ng
Binisaya. –Tanyag siya para sa kanyang mga dula tulad
ng: •Anak Han Manaranggot/Anak na Manunuba (1926;
unang itinanghal sa Ateneo de Manila noong 5 Pebrero
1927). –Isinalin niya sa wikang Waray ang: •Doctrina
Kristiyana/Patoron-an Han Mga Kristyanos (1910)
•Konstitusyon ng Pilipinas (1935).
 Casiano Trinchera
(walang makitang larawan)

• Mahilig siyang magsulat tungkol sa pag-ibig. –Ang kanyang

mga kilalang tula ay: •An Lambung Mo/Ang Iyong Anino
(1907) •Hain Ka?/Nasaan Ka? (1907) •“Pagsumpa” (1907).

Espiridion Brillo
(walang nakitang larawan)
• Ang kanyang tula, Ginadayaw Ko Ikaw/Pinupuri Kita ay unang
lumabas sa Hinugpong, isang koleksyon ng panulaang Waray, noong
1910. – Noong 1917, isinulat niya ang Hinumduman Hin Usa nga
Amay/Pag-alala sa Isang Ama at San-o Ka Bumaya/Bago Ka Umalis.
– Nagsulat siya tungkol sa iba’t ibang paksa – mga piyesta, pag-ibig,
moralidad, kalikasan, mga tao at lugar, relihiyon at mga pamahiin, at
maging tungkol sa mga kabibe. Mula 1929 hanggang 1939,
nakapagsulat siya ng 63 na tula. Nagsulat din siya ng mga dula tulad
ng O Gugma/O Pag-ibig, ilang mga bugtong at apat na maiikling
kuwento: •An Siyahan nga Kagugmaan nira Domingo Brimor ug
Maria Balsib/Ang Unang Pag-ibig nina Domingo Brimor at Maria
Balsib •Marang-guingit (Pangalan ng isang babae) – Mga Susumaton
ha Kairo/Mga Kuwento mula Kairo – San Miguel, An Bungto nga
May Kabaraan/San Miguel, ang Pinagpalang Bayan – Sa sumunod
na taon, nagsulat siya ng isang sanaysay, An Pamukadkadhan Aton
Yinaknan/Ang Pamumulaklak ng Ating Wika.
 Vicente I. De Veyra
Si Vicente I. De Veyra ay nagsulat ng mga awit at kaalamang-bayan,
nangolekta ng mga kasabihan at bugtong, at naglathala ng mga tuntunin sa
wikang Waray. – Noong 1920, itinuon niya ang kanyang pansin sa
pangongolekta ng mga awiting bayan at mga kasabihan sa Waray na
lumabas noong 1922 kasama ang Mga Ambahan ha Balitaw ug Kurratsa. –
Noong 1958, inilathala niya ang isang tipon ng Katapusan nga
Pamimilet/Huling Paalam na naglalaman ng Ultimo Adios at ilang tula ni
Rizal na isinalin sa Waray nina Romuladez, Ricacho, Makabenta, Montejo,
Ortiz, Dira, Gomez at Apostol. – Lumabas naman ang kanyang
Abakadahan/Alpabeto noong 1960. Ito ay isang kalat na may 52 na pahina
para sa pagtuturo at pag-aaral ng wikang Waray.
 Juan Ricacho
Isa siya sa mga masisikap na manunulat sa Waray. Isinulat niya
ang Ha Kan Mercedes/Para kay Mercedes noong 1907,
Kahidlaw/Pangungulila noong 1910 at Katapusan nga
Pamimilet, ang kanyang sariling salin ng Ultimo Adios ni Rizal
noong 1911. – Nakilala din siya sa kanyang galing sa
balagtasan. Sa katunayan, nakipagbalagtasan siya kay
Iluminado Lucente tungkol sa paksang An Tawa ug An
Touk/Kaligayahan at Kalungkutan sa isang sinehan sa Tacloban.
Si Lucente ay nagsalita tungkol sa kaligayahan samantalang si
Ricacho ay nagsalita tungkol sa kalungkutan.
Ceferino Montejo (walang
makitang larawan)

Mas nakilala si Ceferino Montejo sa pagsusulat

sa Ingles at siya ang tinaguriang pinakamagaling
na manunulat ng Leyte na may kontribusyon sa
panitikang Pilipino sa wikang Ingles.
Nakapagsulat din naman siya ng ilang mga tula
sa Waray na nailathala sa ilang lokal ng
pahayagan. – Hindi siya tulad ng ibang
manunulat na kadalasang nagsusulat ng mga tula
tungkol sa pag-ibig. Nagsulat siya tungkol sa
kamatayan: – Heimweh noong 1939 noong
mamatay ang kanyang tiyuhin – Waray Nim
Kamatayan/Wala Kang Kamatayan noong 1960 –
Marami sa kanyang mga naisulat ay tungkol sa
relihiyon at ang kanyang mga tulang inialay sa
Birheng Maria ay karaniwang binibigkas ng mga
bata na sumasali sa mga prusisyon sa ngalan ng
Birheng Maria.
 Francisco Aurillo (walang
makitang larawan)

• Nang magsimulang marinig sa ere ang unang istasyon

ng radio sa Tacloban, ang DYLL, si Francisco Aurillo
ang naging kauna-unahang mamamahayag sa Waray,
na dati ay isang manunulat sa dyaryo. Naging isa
siyang magaling na mamamahayag na hinagaan ng
lahat dahil sa kanyang pambihirang galing sa wikang
Waray. – Dati ay naging estudyante siya ni Iluminado
Lucente at tinipon niya ang lahat ng kanilang aralin at
mga tula noong nasa mataas na paaralan pa siya.
Noong 1942, nakapagsulat siya ng maraming tula at
ilan dito ang: – Didal-Didal – Disyimbre Ika-30, 1986
– Disyembre 1971 nang magkaroon siya ng isang
programa sa radio na pinamagatang, Mag
Panulibangko ni Frank Aurillo. Bilang isang kritiko,
nagsulat siya ng ilang sanaysay tungkol sa iba’t ibang
paksa – mga araw-araw na pangyayari, mga
anibersaryo, pulitika, relihiyon at maging tungkol sa
giyera.
 Pedro Separa
(walang makitang larawan)

Isa si Pedro Separa sa mga kilalang

manunulat sa panitikang Waray. Isinulat
niya ang Talwas Ta nga Nasud/Ang Ating
Bayang Malaya at An Puraw nga
Gatas/Ang Dalisay na Gatas noong 1958. –
Bukod pa sa Dadlagan han Kinabuhi” na
kanyang isinulat noong 1965, nangolekta
din siya ng mga berso na tinipon niya sa
isang bolyum na pinamagatang Mga
Siday/Mga Tula. – Noong 1966, sinulat
niya ang Idlap han Kahulop/Siglaw ng
Kabiguan at isang salin ng Pambansang
Awit na pinamagatang, Kanta han Nasud
Pilipinhon.
 Jaime C. De Veyra
Si Don Jaime C. De Veyra ay ipinanganak sa Tanauan, Leyte at naging isanag
tanyag na manunulat, kritiko, pulitiko at makabayang iskolar na napapabilang sa
listahan ng mga tanyag na Pilipino ng kanyang panahon tulad nina Cecilio Apostol,
Fernando at Leon Ma. Guerrero, Jose at Rafael Palma, Mariano Ponce at iba pa. –
Ilan sa kanyang mga naisulat ay: – Tandaya o Kandaya (1912) – Filipinas y
Filipinos (1934) – Ang Konstitusyon ng Biak-na-Bato – Bukod pa sa pagiging
pulitiko at manunulat,
 Panitikan 
A n g Panit ika ng Wa r a y a y b i n u b u o n g m g a tula.
M a p a p a t u n a y a n n a a n g tula a n g p i n a k a m a d a l a s
mailathala s a m g a p e r y o d i k o k a y s a s a i b a n g a k d a n g
p ampanitika n. I s a s a m g a p i n a k a m a t a n d a n g uri n g
b e r s o s a Wa r a y a y a n g “lua” n a k a r a n i w a n g
kinikilala n g m g a m a n u n u l a t n g a y o n bi l a n g
“panulaan”. S a k a t u n a y a n , ito a y i s a n g d i s k u r s o n g
pasalita n a k a d a l a s a ’ y s a berso.
•K a s a y s a y a n
•1 6 6 8 –Tinipon ni Fr. Ignatio Franciso Alzina a n g iba’t ibang
tula tulad n g candu, haya, ambahan,canogon, bical, balac,
siday at awit, pati m g a sala ysay tulad n g susumaton at
posong.
•1 52 1- 194 6 – A n g m g a l uma ng ritwal, m g a tula at m g a
sal aysay a y nagbago. Napanatili n g balac a n g porma nito
kahit patuloy n a n a b a g o a n g pangalan nito s a pagdating n g
m g a mananakop. S a pagdating ng mga Espanyol, ang balac ay
naging amoral; at nang dumating ang mga Amerikano ay nakilala ito
bilang ismayling, hango sa salitang Ingles na “smile”.
•1899 –Itinanghal sa Tolosa, Leyte ang kauna-unahang zarzuela na
pinamagatang, An Pantabang ni San Miguel ni Norberto
Romuladez.
•1 9 00 s –Ang mga pan u l aan at du l aa n a y nagsimulang
y u m abong sabay n g p a g-unlad ng e k o nomiya nito.
•1901 –Nailathala ang i b a ’ t i bang lokal na pah ay a gan
at ma g a s i n k u n g s a a n l u m a b a s a n g
p a n u l a a n g Wa r a y.
 M g a Porma n g Tula
● Ambahan  A n g sinaunang panulaang
– I s a ito n g n a k a a a l i w n a awit at Wa r a y n a p a k a - subhetibo
karaniwang kinakanta tuwing dahil m a y k i n a l a m a n ito s a
piyesta.
personal n a sentimyento n g
● Bical manunulat. Kung ang
– I s a ito n g m a t u l a i n g d i s k u r s o s a
p a g i t a n n g d a l a w a n g tao, p a g i g in g subhetibo a n g
m a a a r i n g d a l a w a n g lalaki o p i n a k a d i w a n g t u l a n g liriko,
d a l a w a n g b ab a e . S i n a s a b i nila a n g samakatwid a n g sinaunang
n a i s n i la n g s a b i h i n s a i s a n g p a n u l a a n g Wa r a y a y l u b o s
m a p a n u y a n g paraan na m a y
k a s a m a n g e strik to ng k u m p a s n g n a t u l a n g liriko. At a n g t u l a n g
m u s i k a s a loob n g i s a o d a l a w a n g liriko ay karaniwang
oras. ipinagpapalagay na kanta,
● B a l ac isang mapanlikha at
– A n g k a r a n i w a n g t e m a nito a y matalinghagang berso na
p a g -i b ig n a ipina pa hiw atig n g m a y saliw n g m u s i k a .
i s a n g lalaki at b a b a e s a p a r a a n n g
i s a n g p a s a l i ta n g d is k u rs o .  Isang katangian ng
M i n s a n a y m a y saliw n g p a n u l a a n g Wa r a y a y ang
d a l a w a n g instrumento: coriapi
p a r a s a lalaki at c o rlo n g p a r a s a k a k a y a h a n nitong m a a n g k o p
b a b ae . s a musika. Ito a y dahil s a
● Sidai likas n a u ga l i n g m g a
– Ito a y k a r a n i w a n g k i n a k a n ta u p a n g modernong manunulat sa
purihin a n g m g a t a o n g m a y Wa r a y n a i a n g k o p a n g ilan
m a h a l a n g p a p el s a lipunan, s a k a n i l a n g m g a tula s a
m a g b i g a y g a l a n g at kilalanin a n g panitikan, at maging sa
m g a n a g a w a n g kanilang m g a
n i n u n o at i s a l a y s a y a n g m u s i k a n a rin.
k a g a n d a h a n n g ilan g k a b a b a i h a n .  Sa anim na porma ng tula, tanging
Sidai (o Siday) lamang ang umunlad
mula sa isang pormang pasalita, sa
● Parahaya– Ito ay kinakanta isang nakasulat na bahagi ng
upang ipagluksa ang mga Panitikang Waray. Sidai ang
namayapa na. karaniwang tawag ngayon sa panulaan.
● Aw i t – I t o a y k i n a k a n t a n g m g a – Sumikat ang Sidai sa mga manunulat
mandaragat kasabay ng tunog
na Waray dahil siguro sa kakayahan ng
porma nitong maangkop sa iba’t ibang
na nililikha ng mga sagwan. tema ng iba’t ibang pagtitipon.
• Titigohon - Maiksing tula na may dalawang
linya ata naglalarawan sa isang bagay sa
pamamagitan ng paghahambing o metapora.
• Tigotigo - Larong bugtong na nilalaro sa
tuwing naglalamay sa patay upang hindi
antukin
• Balac/Amoral/Ismayling - Tula ng pag-ibig sa
pagitan ng isang babae at isang lalaki.
Tumatalakay sa mga bagay na ukol sa puso na
kadalasan ay pakanta
• Kwento- Susumaton -Kuwento na nais ng
taong ulit-ulitin pagpapaliwanag sa
pagkakaroon ng mga bagay at paggunita sa
mga karanasan at pangyayari ginagamit upang
turuan ang mga bata ng mabubuting asal
• An Kaadlawon- Unang pahayagan na nagtataglay
ng sanaysay at tulang waray Kadalasang naaalala
bilang katawa-tawa.
• Ang panitikang waray ay hindi kumpleto kung
hindi babangitin ang mga tulang isinulat nga mga
NPA ng samar at ang paglago ng dramang waray.
Ang tula ng mga rebolusyunaryong hukbo ay
mahalaga sapagkat ito ang tumatayong kasulatan
ukol sa damdamin ng isang pamayanan sa bahaging
ito ng kapuluan sa panahong ito.
• Ang mga tulang ito ay nagbabalik sa alaala ng
panahon ng pagdurusa, kaapihan at pagnanasa na
mapaunlad ang lupa. Ang mga tula kasama na ang
literaturang oral ay patuloy na sumasagana sa
Silangang Bisaya.
• Ang mga lokal na istasyon ng radyo ay nagkaroon
ng araw-araw na paligsahan ng tula.
 Mga Kuwentong
Bayan
● Ma sa sa bing karamihan s a m g a nai sul a t n a
m g a a k d a s a p a n i t k a n g Wa r a y a y m g a tula
n g u n i t hindi p a rin m a w a w a l a a n g m g a
k u w e n t o n g b a y a n . Hindi l a m a n g i s a n g uri n g
p a n i t i k a n g Wa r a y a n g m g a k u w e n t o n g b a y a n
dahil n a g i n g b a h a g i n a rin ito n g k a n i l a n g
p a m u m u h a y. Wa l a n g tiyak n a m a n u n u l a t n g
kuwentong bayan.
● Ekstra ordinaryong mga tao at iba’t-ibang supernatural
phenomena
● Layon: pinagmulan ng tao, lugar at hayop, atbp.
• Halimbawa:
An Lagas Nga Nag-ganso Han Gudti-ayay Nga Tawo (The old
woman who tricked the weefolk)

An Makopa Nga Engkantada (The enchanted makopa)

• Ang dramang Waray ay
nangangailangan ng kakampi na
tutulong sa paglago nito at sa
kasalukuyan ay ang mga organisasyong
pandrama sa mga unibersidad at
kolehiyo sa rehiyon ang
pinakamabuting kakampi nito. Ang
paglago ng dramang Waray ay hindi
dahil sa mga pahayagan kundi sa mga
taunang pagdiriwang ng mga pistang
bayan. Ito ang naging dahilan kung
papaanong ang maraming hadihadi
(moromoro) at zarzuela ay naisulat
hanggang sa dekada 70
 Mga Awiting bayan

• Katutubong Awit- Katutubong tula ng mga waray

Paksa: isang pinapanigang pag ibig, pag-ibig sa
bansa
• Halimbawa: “Ang iroy nga tuna Ha kan inday
Ako an bata”
• Irignom- Isang bahagi ng pagtitipon na
nagbibigay ng pagkakataon upang awitin o
makalikha ng bagong awit.
• Saloma – awit ng mandaragat
• Hila – awit panggawain
Kundu – awit epiko
• Kanogon – awit sa namatayan
• Tirana – awit sa pagdedebate/pagtatalo
• Balitaw – awit sa pag- ibig
• Dayegon – awit sa paghaharana
• Sambotani – awit sa pagbitay sa mga kaaway
Halimbawa ng Awiting
Bayan sa Rehiyon 8
Dandansoy
Dandansoy, bayaan ta ikaw
Pauli ako sa Payaw
Ugaling kon ikaw hidlawon,
Ang Payaw imo lang lantawon.

Dandansoy, kon imo apason

Bisan tubig dì ka magbalon
Ugaling kon ikaw uhawon
Sa dalan magbubon-bubon.

Konbento, sa diin ang cura?

Munisipyo, sa diin hustisya?
Yari si Dansoy makiha,
Makiha sa paghigugma.

Panyo mo kag ini'ng panyo ko,

Gisi-gisi-a kay tambihon ko,
Ugaling kon magkasilo,
Bana ta ikaw, asawa mo ako.
• Bugtong- ganap na tugma kada linya
- imaheng nagsisilbing
pahiwatig sa tamang sagot
• Salawikain- pamamaraan ng pag-iisip
ng mga waray
- sinaunang kaugalian

• Garay – taludturan 
• Sacayan ko si buan (Bangka ko si
buwan)
• Tinambay – komedya
• Dula – drama
• Gumalaysay – sanaysay
 Rehiyon VII
Gitnang Bisayas
 Rehiyon VII
(Gitnang Bisayas)
• Ang Gitnang • Bagaman ang Lungsod
Kabisayaan (Ingles:  ng Cebu, Lungsod ng
Central Visayas) ay Mandaue, at Lungsod
isang rehiyon ng  ng Lapu-Lapu ay
Pilipinas na kadalasang
matatagpuan sa mga nakapangkat sa ilalim
kapuluan ng
ng lalawigan ng Cebu
Kabisayaan. Binubuo
 para sa layuning
ito ng apat na lalawigan
, Bohol, Cebu, Negros estadistikal ng
Oriental at Siquijor at Pambansang
ng mga nagsasariling  Tanggapan ng
lungsod ng Cebu,  Estadistika, bilang
Lapu-Lapu, at Mandaue mga mataas na
. Katutubong sinasalita urbanisadong lungsod
ang wikang Sebwano. sila ay nagsasarili at
Ang lungsod ng Cebu hindi pinapamahalaan
ang sentro ng rehiyon. ng lalawigan ng Cebu.
 TRADISYON

• Sa Dumaguete ang paawit na nobena

ay sinasaliwan ng musika ng
kalalakihan.
• Sa Siquijor ang pista ay
ipinagdiriwang para isagawa ang
kanilang panata.
• ang Sinulog ay ipinagdiriwang sa
rehiyong ito bilang isang ritwal na
sayaw sa saliw ng ugong ng dram.
KASUOTAN
 Sayaw
Ang Kuratsa ay isang tradisyunal na Sayaw ng
Panliligaw kung saan ang lalaki ay lumalapit at
nililigawan ang isang ginang sa isang uri ng
sayaw. Inilalarawan nito ang panliligaw sa
pagitan ng tandang at inahing manok.
 Paniniwala
• Pagbibigay ng dote sa nobya bago
ang kasalan.
• Ito ay maaaring pagbibigay ng
isang kalabaw, 10 sako na bigas o
salapi.
• Pasayaw ang seremonya nila sa
kasal na kung tawagin ay “alap o
alus”
• Sa cebu naman ay may isang
kilalang laro na kung tawagin ay
“kulasisi” na nilalaro sa mga
lamayan ng patay.
Mga Manunulat At Kanilang
Mga Akda 

Maraming manunulat na
maipagmamalaki sa rehiyong VII.
Sila ay kinakitaan ng talino sa
pagsusulat sa iba’t- ibang larangan
ng panitikan. Ang maikling
talambuhay ng ilan sa kanila ay
ibinibigay upang maging modelo at
inspirasyon ng mga kabataang
Pilipino.
 Antonio Abad
Nagsulat siya ng mga sanaysay at dula sa Kastila.
Naging patnugot siya ng mga pahayagang La
Revolucion , El Percusor, El Espectador at cebu
Advertiser. Nakamit miya ang gantimpalang Zobel
para sa nobelang El Ultimo Romantiko at La Oveja de
Nathan. Itinuring siyang pinakamagiting na nobelista
pagkatapos ni Rizal.
 Simeon Dumdum Jr
Isang nagsusulat din sa Cebuano ay binigyang
parangal din ng Lubad Al, isang asosasyon ng
mga manunulat sa Cebuano. Nailathala ang
kanyang unang tula sa Hibernia, magasing Iris.
Ang koleksyon ng kanyang mga tula sa Ingles “
The gift of sleepy” na nailathala sa New Day
noong 1982.
 Vicente Sotto
Kilala bilang “ Ama ng Literaturang
Cebuano at ama ng malayang
pamamahayag” noong 1899. itinatag niya ang
unang pahayagan sa Cebu, ang La Justicia na
laban sa mga Amerikano. Nang ipahinto ito
itinatag naman niya ang isa pang pahayagan,
ang El Nacional. Noong 1900 itinatag niya ang
El Pueblo at nagpatuloy sa pangangampanya
laban sa diskriminasyon.
 Panitikan
Ito ay Binubuo ng  Balitao
mga:  Tirana
• Bugtong- tigmo  Instrumento
• Sanglitanan-  Bayog
Salawikain
 Gimbal
• Diwata- Kasabihan
 Pasyok
• Ambahan- Biyao-
 Buktot
Awiting Bayan
- Narito ang  Subbing
iba’t – ibang uri ng  Lantoy
ambahan:  Lulali
 Saloma  Kudyapi
 Kanogon  Korlong
 Sambotani  Alpa
 Kwentong Bayan
• Bonifacio Bautista O payo
• Gobernadorcillo
• Mga bisita
• Si bonifacio O payo ay nautusan ng gobernadorcillo
ng Ibaju na maghanap ng isang bangka para sa mga
bisita na tumatawid sa ilog. Nakakuha siya at kanya
itong itinaob at natulog siya sa ilalim. Ang mga bisita
sa ibayo ng ilog ay tumawag sa bangka hanggang sa
nagpaputok sila ng baril para tumawag pansin. Nang
marinig ang putok, ang gobernadorcillo ang nagtungo
sa ilog at nakita si Payo na natutulog sa ilalim ng
bangka. Nang siyay sitahin sinabe niya na siya ay
nautusan lamang na maghahanap ng bangka at hindi
isakay ang bisita.
 Dula
May mga dula rin silang kinapapalooban ng mga
ritwal o seremonya tulad ng:
• Pag- aanito o pagdiwata – seremonya ng ikakasal
• Paamalaye at kulasisi- Seremonya ng debate
• Pangasi- Seremonya ng nag-iinuman
• Noong ikalabinsiyam na daantaon naging popular ang
Moro- moro at “Linambay”- Ito ang tawag ng mga
taga- Cebu sa Komedya.
• Mga dulang natanghal noong ikalabinsiyam ng
daantaon:
• Augustinian Antolin Frias
• La Conquista de Cebu 1890
• Sinakulo
• Tambola at Pastora
• Lois Tres Reyes
 Tula

Mga pari ang unang makata sa Cebu. Nagsisulat

sila ng mga tulang nauukol sa relihiyon sa
wikang kastila at Cebuano. Mababanggit sa mga
ito sina Padre Jose Morales del rosario, Padre
Alejandro Espina, at Padre Emilliano Mercado.

Ang mga magasin at pahayagang naglathala

ng mga tula noon ay:
• El bolatin de Cebu, pahayagang noong 1886
• Ang suga de Cebu, pahayagang inilathala ni
Vicente Sotto, Sr. Noong 1901- 1911
• Lamdag, 1947- 1950
• Alimyon, 1952-1963
• Silaw, 1961-1964
 Nobela

Se Teresa- Ang unang nobela na naisulat sa

Cebu noong 1852. Ito ay akda ni Antonio Ubeda
dela Santisima Trinidad.
Ang Kalawasan- Akda ni Filemon Sotto noong
1962. nobela rin subalit hindi natapos mailathala
sapagkat pagdating noong panahon na iyon ay
hindi gaanong pinahahalagahan ang mahahabang
nobela.

Ang mga nobelang nabasa noon na lumabas nang

dugtungan sa mga pahayag at mga magasin ay:
• Ang palad ni Pepe, akda ni Fleviano P.
Boquecosa
• Ang anak ni Pepe, isang nobela ng pag-ibig
1939.
 Maikling Kwento

Suglianon- tawag ng mga taga Cebu sa kwento.

Mubong Suliganon- Ang tawag nila sa
maikling kwento.
Pinadalagan- Ang tawag nila sa anekdota.

Maming- Akda ni Vicente Sotto na itinuturing

na kauna-unahang maikling kwento ng Cebu.
Nalathala ito sa “ Ang Suga” na pahayagan din
ni Vicente Sotto, noong Hulyo 6, 1901.
Ng Gianod Ako(I was borne Away)-
itinuturing na kauna-unahang maikling kwento
sa Cebu na nasulat sa makabagong paraari dahil
sa paggamit ng sariling pananaw ng may akda
na animo’y siya ang gumaganap na tauhan.
 Prosa
Ang prosa para sa mga taga Cebu aya yaong
mga sinusulat na nauukol sa mga meditasyon,
buhay ng mga santa at santo at mga
seremonyang pampananampalataya.
Tinatawag nila itong “binarisbis”
Ang mga manunulat na nakilala sa larangang
ito ng panitikan ay sina Elas cavada d Castro,
Jose Moraled del Rosario, Alejandro espina,
Emiliano Mercado at Juan Alcoseba.
Halimbawa:
Lamdag, 1947- 1950
Alimyon, 1952- 1963
Silaw, 1961- 1964
Bisay-1930
 Sanaysay
Gumalaysay- Tawag ng mga
Cebuano sa sanaysay. Katulad ng
mga sanaysay sa ibang lugar, ang
gumalaysay( Sanaysay) ay nauukol
sa mga paliwanag tungkol sa
pulitika kasaysayan ng kultura at iba
pang kaugalian.
Ang mga manunulat ng maikling
kwento ay siya ring mga kinilalang
manunulat ng gumalaysay tulad
nina Vicente Sotto, Filemon Sotto,
Vicente Rama atbp.