Κ. Π.

Καβάφης, Θερμοπύλες

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Βρείτε τις μετοχές του ποιήματος και εξηγήστε το συντακτικό και σημασιολογικό τους ρόλο.

Ο ποιητής χρησιμοποιεί τις μετοχές «μη κινούντες», «συντρέχοντες», «ομιλούντες» και «τους ψευδομένους». Οι
μετοχές «μη κινούντες», «συντρέχοντες» και «ομιλούντες» είναι τροπικές μετοχές, ενεργητικού ενεστώτα, και
δείχνουν πως οι ενέργειες που περιγράφουν έχουν διαρκή ισχύ. Αναφέρονται στους Σπαρτιάτες, οι οποίοι πάντα
έμεναν αμετακίνητοι μπροστά στο καθήκον τους («μη κινούντες»), βοηθούσαν όσους έπρεπε («συντρέχοντες») και
ήταν ειλικρινείς («ομιλούντες»). Η στάση τους αυτή έρχεται σε αντίθεση με «τους ψευδομένους» (επιθετική
μετοχή) οι οποίοι έθεταν υπεράνω όλων το προσωπικό τους συμφέρον.

2. Πώς ορίζει ο Καβάφης το ήθος των ανθρώπων που εξαίρει στο ποίημά του;

Οι Σπαρτιάτες πολεμιστές που περιγράφονται στο ποίημα είναι αφοσιωμένοι σε σημαντικές αξίες και ιδανικά:
καθήκον («από το χρέος μη κινούντες»), δικαιοσύνη («δίκαιοι κι ίσοι σ' όλες των τες πράξεις»), εντιμότητα,
ειλικρίνεια «την αλήθεια ομιλούντες», γενναιότητα. Βοηθούν τους συνανθρώπους τους που έχουν ανάγκη
ανεξάρτητα από την προσωπική τους ευημερεία («πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε»). Έχουν, ακόμη, επίγνωση και
τον κινδύνων που αντιμετωπίζουν όταν ρίχνονται στην μάχη. Η επίγνωση αυτή καθιστά την θυσία τους συνειδητή
επιλογή και γι’ αυτό η αξία της είναι πολύ μεγάλη.

3. Με ποιον τρόπο και για ποιο λόγο ο Νεοέλληνας ποιητής αποδίδει τιμή στους αρχαίους υπερασπιστές των
Θερμοπυλών;

Ο ποιητής αισθάνεται μεγάλο θαυμασμό για τους αρχαίους υπερασπιστές των Θερμοπυλών. Οι άνθρωποι αυτοί
υπηρέτησαν και υπερασπίστηκαν τα ιδανικά και τις αξίες στις οποίες πίστευαν με όλες τους τις δυνάμεις. Αν και
είχαν πλήρη αίσθηση του κινδύνου που αντιμετώπιζαν επέλεξαν να θυσιαστούν για το καλό της πατρίδας τους. Ο
ποιητής για να τους τιμήσει παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της προσωπικότητάς τους που τους καθιστούν
ξεχωριστούς. Σκοπός τους είναι αν λειτουργήσουν ως διαχρονικό παράδειγμα και να διδάξουν κάθε άνθρωπο πως
πρέπει να υπερασπίζεται και να προστατεύει κάθε αρετή. Η δόξα και τιμή που ταιριάζει στους υπερασπιστές των
Θερμοπυλών τονίζεται ιδιαίτερα με το ποίημα του Καβάφη που έχει ομοιότητες με τα αρχαία επιγράμματα.

4. Τι συμβολίζουν οι Θερμοπύλες, οι Μήδοι και ο Εφιάλτης;

Θερμοπύλες: συμβολίζουν την ηρωική θυσία στον αγώνα του ανθρώπου για να μείνει συνεπής στο χρέος του, στις
αρχές και τα ιδανικά του, όπως ο Λεωνίδας και οι συμπολεμιστές του οι οποίοι υπερασπίστηκαν την πατρίδα τους
χωρίς να υπολογίσουν το κόστος.
Μήδοι: συμβολίζουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος και οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο τις αξίες και τα
ιδανικά.
Εφιάλτης: συμβολίζει τη διεφθαρμένη συνείδηση και την ιδιοτέλεια (ενδιαφέρον δηλαδή για το προσωπικό
συμφέρον) που οδηγεί τον άνθρωπο να υποκύψει στους πειρασμούς και να οδηγηθεί στην προδοσία.

Λορέντζος Μαβίλης, Καλλειπάτειρα

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου

1. Πώς αναπαριστά το ιστορικό περιστατικό ο ποιητής; Σε ποια σημεία της περιγραφής δίνει ιδιαίτερη
βαρύτητα και γιατί;

Στην αρχαία Ήλιδα οι Ελλανοδίκες ήταν υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων και κριτές.
Παρακολουθούσαν τους διαγωνιζόμενους μέσα από την εκπαίδευσή τους και αυτοί αποφάσιζαν ποιος θα
διαγωνιζόταν και ποιος όχι. Έλεγχαν, επίσης και τους προπονητές. Κανείς δεν τους έφερνε αντίρρηση, γιατί θα
μπορούσαν να τον απομακρύνουν αμέσως από εκεί. Θορυβημένοι από την παρουσία μιας γυναίκας στον
αγωνιστικό χώρο, απευθύνονται στην Καλλιπάτειρα, γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής από τη Ρόδο, και τη
ρωτούν πώς τόλμησε να περιφρονήσει τους απαράβατους νόμους που απαγόρευαν στις γυναίκες να
παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες (η παράβασή των νόμων τιμωρείται ακόμα και με θάνατο). Οι
αυστηροί κριτές με κόπο συγκρατούν την οργή τους, αλλά και το θαυμασμό που νιώθουν για την περήφανη
γυναίκα. Θέλουν να είναι αυστηροί μαζί της, της συμπεριφέρονται, όμως, με το σεβασμό που ταιριάζει στην
ευγενική της καταγωγή («Αρχόντισσα»). Στην ερώτηση των Ελλανοδικών η Καλλιπάτειρα απαντά με περηφάνεια,
αυστηρότητα και ευ- γένεια, υπενθυμίζοντας και απαριθμώντας τα μέλη της ένδοξης γενιάς της που δοξάστηκαν
στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η απαρίθμηση αρχίζει σιγά και αναλυτικά, ξεκινώντας από το μακρυνότερο συγγενή
της («εν’ ανίψι τον Ευκλέα) και καταλήγοντας στο γιο και τον πατέρα της (κλιμάκωση). Η τελευταία λέξη
«Ολυμπιονίκες» υπενθυμίζει στους Ελλανοδίκες αυτή την τιμημένη γενιά. Στη συνέχεια, υποβάλλει με σεμνότητα
και αξιοπρέπεια το αίτημά της («να με αφήσετε, πρέπει …») να της επιτρέψουν να παρακολουθήσει τους
Ολυμπιακούς Αγώνες, να της παραχωρήσουν με άλλα λόγια την εξαίρεση στον κανόνα των Αγώνων. Υπενθυμίζει
πως «με τις άλλες γυναίκες δεν είμ’ όμοια» και τονίζει το δικαίωμά της να παραβεί το νόμο. Όταν μια γενιά είναι
τόσο ξεχωριστά λαμπρή και τιμημένη, που τη δόξα της τη διαλαλεί ο ύμνος του, έχει δικαίωμα να της γίνει κάποια
παραχώρηση από την πλευρά του κανόνα των Αγώνων.

2. Γιατί η Καλλιπάτειρα επιθυμεί τόσο πολύ να παρακολουθήσει τους αγώνες;

Η Καλλιπάτειρα θέλει να καμαρώσει τους συγγενείς της μέσα στο στίβο, πανηγυρίζοντας μαζί τους τις νίκες τους. Το
επιχείρημα είναι αδιαμφισβήτητο, γιατί η Καλλιπάτειρα ήταν η κόρη του δοξασμένου πολλές φορές Ολυμπιονίκη
Διαγόρα και αδελφή τριών Ολυμπιονικών. Σ’ εκείνη την Ολυμπιάδα είχε συνοδεύσει το γιο της Πεισίροδο, θέλοντας
να τον δει να νικά. Επιπλέον, επιθυμεί να δει τις «θιαμαστές ψυχές αντρίκιες» «μές στα ωραία κορμιά» να
παλεύουν και να αγωνίζονται για την υπέρτατη δόξα και τιμή, τον κότινο (ένα κλαδί αγριελιάς). Στο επιχείρημα
αυτό διακρίνουμε το αρχαίο ελληνικό ιδανικό «νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ».

3. Βρείτε τα μορφικά χαρακτηριστικά του ποιήματος που δικαιολογούν την ένταξή του στο στιχουργικό είδος
«σονέτο».

Το σονέτο:

1. Αποτελείται από δεκατέσσερις στίχους που μοιράζονται σε τέσσερις στροφές.

2. Οι δυο πρώτες στροφές έχουν από τέσσερις στίχους ενώ οι δυο τελευταίες έχουν από τρεις στίχους.
3. Το μέτρο είναι ιαμβικό και οι στίχοι ενδεκασύλλαβοι.
4. Οι δυο πρώτες στροφές έχουν συνήθως σταυρωτή ομοιοκαταληξία (αββα) ενώ οι δυο τελευταίες έχουν
διάφορους συνδυασμούς.
5. Στις δυο πρώτες στροφές δίνεται ένα ζήτημα προς επίλυση και στις υπόλοιπες δύο στροφές δίνεται η
απάντηση, η επιχειρηματολογία πάνω στο θέμα αυτό.
Η Καλλιπάτειρα ακολουθεί πιστά αυτό το μοτίβο: Αποτελείται από 4 στροφές με ενδεκασύλλαβους στίχους·
οι δυο πρώτες στροφές αποτελούνται από τέσσερις στίχους και έχουν συγκεκριμένο θέμα (Η απόδοση της
κατηγορίας σε βάρος της Καλλιπάτειρας και οι αξιώσεις της για ειδική μεταχείριση) ενώ οι δυο τελευταίες στροφές
έχουν από τρεις στίχους και αναφέρονται στη λύση του προαναφερθέντος ζητήματος (Αιτιολόγηση της
διαφορετικότητας της Καλλιπάτειρας από τις απλές γυναίκες). Η ομοιοκαταληξία στις δυο πρώτες στροφές είναι
σταυρωτή αββα.