Bi̇r Rayli Si̇stem Hattinin Elektri̇k Besleme Si̇stemi̇ni̇n Güveni̇li̇rli̇k Anali̇zi̇ PDF

T.C.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DÜZLEMSEL HOMOTETİK HAREKETLER ALTINDAT.C.

BİR RAYLI SİSTEM HATTININ ELEKTRİK BESLEME SİSTEMİNİN

GÜVENİLİRLİK ANALİZİ
AYHAN KOYUN
DANIŞMANNURTEN BAYRAK
YÜKSEK LİSANS TEZİ

KONTROL VE OTOMASYON MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
KONTROL VE OTOMASYON MÜHENDİSLİĞİ PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

ELEKTRONİK VE HABERLEŞME MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
HABERLEŞME PROGRAMI
DANIŞMAN
YRD. DOÇ. DR. ÖZGÜR TURAY KAYMAKÇI
İSTANBUL, 2011DANIŞMAN
DOÇ. DR. SALİM YÜCE
İSTANBUL, 2014
T.C.

Ayhan KOYUN tarafından hazırlanan tez çalışması 18.11.2014 tarihinde aşağıdaki jüri
tarafından Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Kontrol ve Otomasyon
Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.
Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI
Yıldız Teknik Üniversitesi
Jüri Üyeleri
Yrd. Doç. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI
Yıldız Teknik Üniversitesi _____________________
Doç. Dr. Recep YUMURTACI

Yrd. Doç. Dr. Muharrem MERCİMEK

ÖNSÖZ
Büyük metropoller için gün geçtikçe artan motorlu taşıt sayısı ile daha büyük bir sorun
olmaya başlayan kent içi ulaşım beraberinde bir çok sorun getirmektedir. Bu durum
karşısında yüksek konfor ve emniyet seviyesine sahip olan raylı ulaşım sistemleri öne
çıkmaktadır. Bu çalışmada, geniş bir ulaşım ağı haline gelen raylı ulaşım sistemlerinde
güvenilirlik algısını geliştirmek amacıyla öncelikli hedefi cer gücünü sağlamak için
güvenilir ve sürekli enerji sağlamanın yanında işletme sürekliliği olan raylı ulaşım
sistemlerinin bir örneği olan İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan T1 tramvay
hattının elektriksel alt yapısının güvenilirlik analizi yapılmıştır. Cer gücü besleme sistemi
ele alınarak yapılan güvenilirlik analizinde markov ve hata ağacı analizi yöntemleri
kullanılmıştır.
Çalışmanın içeriğinde fonksiyonel güvenlik ve raylı sistemlerde güvenilirlik ile alakalı
temel kavramlar hakkında bilgiler verilmiş, T1 tramvay hattının cer gücü besleme
sistemi irdelenmiş, bu sistemin bileşenlerine ait hata modları ve bu hataların sisteme
olan etkileri incelenerek Markov model ve hata ağacı modeli ile sistemin güvenilirlik
analizi yapılmıştır. Çalışmada vurgulanması gereken nokta düşük talep modunda
çalışan ve belirli koruma fonksiyonları vasıtasıyla anormal durumlara karşı koruma
sağlayan kesicilerin bulunduğu alt sistemler aktif sistemler olarak ele alınmıştır. Buna
bağlı olarak kesici içeren alt sistemler emniyetle ilişkili sistem yaklaşımı ile dikkate
alınmıştır. Emniyetle ilişkili sistemler için bir markov model oluşturularak PFDavg
değerleri hesaplanmıştır ve SIL seviyeleri belirlenmiştir. Son olarak T1 tramvay hattı
elektriksel sistemi hata ağacı yöntemi ile modellenerek tüm sistemin güvenilirlik değeri
hesaplanmıştır.
Son olarak; başta maddi-manevi destekleriyle daima yanımda olan aileme ve bilgi,
tecrübe ve yardımlarını benden esirgemeyen, fikir ve görüşleriyle fonksiyonel güvenlik
konusunda farkındalığımı arttıran değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Özgür Turay Kaymakçı'ya
teşekkürü bir borç bilirim.
Eylül, 2014
Ayhan KOYUN
İÇİNDEKİLER
Sayfa
SİMGE LİSTESİ................................................................................................................... vi
KISALTMA LİSTESİ .............................................................................................................vii
ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................................viii
ÇİZELGE LİSTESİ .................................................................................................................ix
ÖZET .................................................................................................................................. x
ABSTRACT.........................................................................................................................xii
BÖLÜM 1
GİRİŞ .................................................................................................................................. 1
1.1 Literatür Özeti ............................................................................................. 1
1.2 Tezin Amacı ................................................................................................. 2
1.3 Orjinal Katkı................................................................................................. 6
BÖLÜM 2
GENEL KAVRAMLAR .......................................................................................................... 8

2.1 Raylı Sistemlerde Güvenilirlik ..................................................................... 8
2.2 Kesiciler ....................................................................................................... 9
2.3 Fonksiyonel Güvenlik ................................................................................ 11
2.3.1 Güvenlik Döngüsü (Safety Lifecycle) ................................................. 12
2.3.2 Güvenlik Enstrümanlı Sistem (Safety Instrumented System)............ 13
2.3.3 Güvenlik Enstrümanlı Fonksiyon (Safety Instrumented Function) .... 14
2.3.4 Emniyet ile İlgili Sistem (Safety Related System) .............................. 14
2.3.5 Fonksiyonel Güvenlik ile İlgili Terimler .............................................. 15
2.3.6 Sistem Yapıları ................................................................................... 18
2.3.6.1 1oo1 Sistem Yapısı ....................................................................... 19
2.3.6.2 1oo2 Sistem Yapısı ....................................................................... 20
2.3.7 Markov Model ................................................................................... 20
2.3.8 Hata Ağacı Modeli (FTA) .................................................................... 22
iv
BÖLÜM 3
T1 TRAMVAY HATTININ ELEKTRİKSEL BESLEME SİSTEMİ ............................................... 25

3.1 Sistemin Tanımı ve İşleyişi ........................................................................ 25
3.2 Alt Sistemler .............................................................................................. 28
3.2.1 Orta Gerilim Hücresi .......................................................................... 28
3.2.2 Cer Trafosu ........................................................................................ 30
3.2.3 Doğrultucu Grubu .............................................................................. 31
3.2.4 Pozitif Besleme Ünitesi ...................................................................... 33
3.2.5 Negatif Dönüş Ünitesi ........................................................................ 34
3.2.6 DC Hat Besleme Hücresi .................................................................... 36
3.2.7 Hücre Kaçak Koruma Ünitesi ............................................................. 39
BÖLÜM 4
KESİCİ İÇEREN ALT SİSTEMLERİN HATADA GÜVENLİK ANALİZİ....................................... 41

4.1 Alt Sistemler İçin Oluşturulan Markov Model .......................................... 41
BÖLÜM 5
HATA AĞACI YÖNTEMİ İLE TRAMVAY HATTININ GÜVENİLİRLİK ANALİZİ ....................... 46

5.1 Sistemin Mevcut Besleme Yapısı ve Güvenilirlik Analizi Kapsamı ............ 46
5.2 Hata Ağacının Alt Birimleri ........................................................................ 47
BÖLÜM 6
SONUÇ VE ÖNERİLER ...................................................................................................... 70

KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 71
ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 74
v
SİMGE LİSTESİ
 Hata oranı
s Güvenli hata oranı
d Tehlikeli hata oranı
dd Tespit edilmiş tehlikeli hata oranı
du Tespit edilmemiş tehlikeli hata oranı
Test aralığı
P Geçiş matrisi
S Güvenli hata yüzdesi
vi
KISALTMA LİSTESİ
AC Alternative Current
AG Alçak Gerilim
DC Direct Current
DC Diagnostic Coverage
DD Dangerous Detected
DU Dangerous Undetected
E/E/PE Electrical / Electronic / Programmable Electronic
FTA Fault Tree Analysis
HFT Hardware Fault Tolerance
IEC International Electrotechnical Commission
MTTF Mean Time To Failure
MTTFd Mean Time To Failure Dangerous
MTTFspurious Mean Time To Failure Spurious
MTTR Mean Time To Repair
OG Orta Gerilim
PFD Probability Failure on Demand
PFDAVERAGE Average Probability of Failure on Demand
RAMS Reliability, Availability, Maintainability and Safety
SD Safe Detected
SFF Safe Failure Fraction
SIF Safety Instrumented Function
SIL Safety Integrity Level
SIS Safety Instrumented System
SLC Safety Lifecycle
SRS Safety Related System
SU Safe Undetected
TM Trafo Merkezi
YG Yüksek Gerilim
vii
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa
Şekil 2. 1 1oo1 Sistem Yapısı ....................................................................................... 19
Şekil 2. 2 1oo2 Sistem Yapısı ....................................................................................... 20
Şekil 2. 3 1oo1 Sistem Yapısının Markov Modeli ........................................................ 21
Şekil 2. 4 Hata Ağacı Blokları ....................................................................................... 24
Şekil 3. 1 Cer Trafo Merkezinin Elektriksel Şeması...................................................... 27
Şekil 3. 2 Tramvay Hattının Örnek Hat Şeması ............................................................ 28
Şekil 3. 3 Güç Bloğunun Elektriksel Şeması ................................................................. 31
Şekil 4. 1 Markov Model .............................................................................................. 43
Şekil 4. 2 Alt Sistemlerin Hata Ağacı Modeli ............................................................... 45
Şekil 5. 1 Alt Sistem Arızası .......................................................................................... 49
Şekil 5. 2 Dolmabahçe - Karaköy Arası Katener Enerjisiz ............................................ 51
Şekil 5. 3 Karaköy - Gülhane Arası Katener Enerjisiz ................................................... 53
Şekil 5. 4 Gülhane - Beyazıt Arası Katener Enerjisiz .................................................... 55
Şekil 5. 5 Beyazıt - Haseki Arası Katener Enerjisiz ....................................................... 57
Şekil 5. 6 Haseki - Pazartekke Arası Katener Enerjisiz ................................................. 59
Şekil 5. 7 Pazartekke - Hal Arası Katener Enerjisiz ...................................................... 61
Şekil 5. 8 Hal - Demirciler Arası Katener Enerjisiz ....................................................... 63
Şekil 5. 9 Demirciler - M.Akif Arası Katener Enerjisiz .................................................. 65
Şekil 5. 10 M.Akif - Güneştepe Arası Katener Enerjisiz ................................................. 67
Şekil 5. 11 Sistem Arızası ............................................................................................... 68
viii
ÇİZELGE LİSTESİ
Sayfa
Çizelge 1. 1 IEEE Standardına Göre Kesici Hataları ........................................................... 3
Çizelge 2. 1 Güvenlik Bütünlük Seviyesinin Belirlenmesi ................................................ 15
Çizelge 2. 2 ve PFH değerine göre SIL seviyesi .................................................. 17
Çizelge 2. 3 Bir Güvenlik İlişkili Fonksiyon için max. SIL seviyesi .................................... 18
Çizelge 2. 4 Sistem Yapıları ............................................................................................. 19
Çizelge 3. 1 Orta Gerilim Şalt Panosunun Hata Modları ................................................. 29
Çizelge 3. 2 Cer Gücü Trafosunun Hata Modları ............................................................. 31
Çizelge 3. 3 Doğrultucu Grubunun Hata Modları ........................................................... 32
Çizelge 3. 4 Doğrultucu Bileşenlerinin Hata Oranları...................................................... 33
Çizelge 3. 5 Pozitif ve Negatif Ünitenin Hata Modları .................................................... 34
Çizelge 3. 6 Pozitif ve Negatif Ünitenin Hata Oranları .................................................... 36
Çizelge 3. 7 DC Hat Besleme Hücresinin Hata Modları ................................................... 37
Çizelge 3. 8 DC Hat Besleme Hücresi Bileşenlerinin Hata Oranları ................................. 39
Çizelge 3. 9 DC Kaçak Koruma Ünitesinin Hata Oranları................................................. 40
Çizelge 4. 1 OG Alt Sistemlerini Oluşturan Elemanların PFDavg Değerleri ..................... 44
Çizelge 4. 2 DC Alt Sistemlerini Oluşturan Elemanların PFDavg Değerleri ..................... 44
Çizelge 4. 3 Alt Sistemlerin PFDavg Değerleri ................................................................. 45
Çizelge 5. 1 Sistem Bileşenlerinin Güvenilirlik Değerleri ................................................ 48
Çizelge 5. 2 Hata Ağacı Olaylarının Güvenilirlik Değerleri .............................................. 69
ix
ÖZET

Ayhan KOYUN
Kontrol ve Otomasyon Mühendisliği Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI
Raylı sistemlerde, cer gücü besleme sistemi ve bu gücün iletim şekli önemli bir yere
sahiptir. Cer gücümü sağlayan trafo merkezleri ve bu cer gücünün iletimini sağlayan
katener sistemi üzerinde çeşitli elektriksel elemanlar vardır. Bunlar arasında en
önemlilerinden biri ana koruma elemanı olan kesicilerdir. Sistem için önemli bir görev
ve yere sahip olan kesicilerin risklerini kabul edilebilir düzeye indirmek tüm sistemin
güvenilirliği açısından önemli bir etkiye sahiptir.
Raylı sistemlerin öncelikli hedefi, cer gücünü sağlamak amacıyla güvenilir ve sürekli
enerji sağlayarak işletme sürekliliğini sağlamaktır. Bu durum, raylı ulaşım sistemlerinin
cer gücü besleme sisteminde mevcut olan sistem bileşenlerinin minimum hata ile
çalıştırılarak enerjinin mümkün olduğunca verimli şekilde kullanılması ile sağlanabilir.
Bunun için raylı ulaşım sistemlerinde olabildiğince kesintisiz bir işletme elde edebilmek
amacıyla cer gücü besleme sistemi bileşenlerinin oluşabilecek hata modları
belirlenmeli, sistemin sahip olabileceği olası riskler azaltılmalı ve kabul edilebilir
emniyet seviyesine çekilmelidir.
Sistemde oluşabilecek istenmeyen durumlara karşı koruma fonksiyonları devre
kesiciler vasıtasıyla aktif olarak bir koruma sağlamaktadırlar. Sistem içindeki bu
entegrasyon göz önüne alındığında, elektrik beslemesinin sürekliliği ve kalitesi için
önemli bir yere sahip olan aktif koruma sistemlerinin bir parçası olarak kabul edilen
devre kesiciler gibi elemanların bulunduğu alt sistemler emniyetle ilişkili sistem(SRS -
safety related system) yaklaşımı ile ele alınmalıdır.
x
Bu çalışmada, İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan Kabataş - Bağcılar T1 tramvay
hattı cer gücü besleme sisteminin güvenilirlik analizi yapılmıştır.Bu kapsamda ilk aşama
olarak sistemde mevcut olan elemanların ve alt sistemlerin hata modları, bu hata
modlarının sisteme olan etkisi ve güvenilirlik ile ilgili parametreler incelenmiştir. Daha
sonra sistemin OG ve DC kısımlarında bulunan, bünyesinde devre kesici bulunduran ve
emniyetle ilişkili sisteem yaklaşımı ile ele alınan alt sistemlerinin markov model
kullanılarak PFDAVERAGE değerleri bulunmuştur ve SIL seviyeleri üzerinden bir
değerlendirme yapılmıştır. Son olarak ise T1 tramvay hattının ana besleme noktasından
katener sisteme kadar olan kısmı kapsayan elektriksel sistemi ele alınarak güvenilirlik
analizi yapılmıştır. Tüm sistemin güvenilirlik analizi yapılırken hata ağacı(FTA) yöntemi
kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Raylı Sistem, Kesici, Markov Model, Hata Ağacı Modeli, Güvenilirlik,
Güvenilirlik Analizi, PFDAVERAGE
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
xi
ABSTRACT
RELIABILITY ANALYSIS OF A RAILWAY SYSTEM LINE'S ELECTRICAL POWER

SUPPLY SYSTEM
Ayhan KOYUN
Department of Control and Automation Engineering

MSc. Thesis
Adviser: Asst. Prof. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI
In railway systems, traction power supply system and type of transmission for the
tarction power have an important place. Substations that ensure the traction power
and catenary system that ensure the transmission of the traction power consist of
various electrical elements. One of the most important of these is circuit breaker
which is considered as the main protection element. Minimizing the risk of the circuit
breakers that have an important role and place for the system to an acceptable level
has a significant impact in terms of reliability of the whole system.
Primary objective of the railway systems is that ensure operation continuity by
providing continuous and reliable energy to achieve traction power. This case can be
achieved by running system components which are available in traction power supply
system of rail transportation system with minimum failure and by using energy
efficient as much as possible running.Therefore failure modes of traction power
system's components as possible should be detemined, risks of the system as possible
should be mitigated and safety integrity level (SIL) of the system should be reduced to
acceptable level in order to a continuous operation as much as possible in rail
transportation systems can be obtained.
Protection functions ensure an active protection by means of circuit breakers against
unintended events that may be occured. Active protection systems have an important
xii
role for continuity and quality of electrical power supply. Subsystems which contain
elements as circuit breaker that is considered as a part of active protection system are
considered with Safety Related System - SRS when this entegration in system is
considered.
In this study, reliability of traction power supply system of Kabataş - Bağcılar T1
tramline that is operated by Istanbul Transportation Co. is anaylzed. In this scope,
firstly failure modes of elements and subsystems which are available in the system,
influences of these failure modes on system and parameters about reliability are
examined. And then, PFDAVERAGE values of subsystem which contain circuit breaker,
exist on MV and DC parts and is considered with Safety Related System process was
obtained by using markov model and made an assesment about SIL levels. Lastly,
reliability analysis of the T1 tramline system is made by considering the electrical
system that scope a part of the T1 tramline which from main supply point to catenary
system. Fault tree analysis method was used when reliability analysis of the whole
system is made.
Anahtar Kelimeler: Railway system, Circuit Breaker, Markov Model, Fault Tree Model,
Reliability, Reliability Analysis, PFDAVERAGE
YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
xiii
BÖLÜM 1
GİRİŞ
1.1 Literatür Özeti
Günümüzde şehirleşme her geçen gün artmakta ve buna bağlı olarak kent içi ulaşım,
özellikle İstanbul gibi büyük metropollerde önemli bir sorun olarak karşımıza
çıkmaktadır. Hızlı şehirleşmenin bir yansıması olarak nüfus artışına paralel artan
motorlu taşıt sayısı, hava kirliliği de dahil olmak üzere bir çok sorunu da beraberinde
getirmekte ve toplu taşımacılığın arttırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu noktada yüksek
konfor ve emniyet seviyesine sahip olan raylı sistemler öne çıkmaktadır.
Raylı sistem işletmeciliğinde en önemli kiriterlerden biri seferlerdeki dakiklik ve işletme

sürekliliğidir. İşletme sürekliliğinin sağlanabilmesi için önemli bir etken de mevcut
enerjinin etkin ve verimli şekilde kullanılması gerekliliğidir. Bu nedenle enerji
kayıplarına neden olabilecek hataları tanımlamak, sınıflandırmak ve sistemin
durmasının kabul edilebilir risk aralığında olduğunu garanti etmek çok büyük önem arz
etmektedir. Bu noktada günümüzde raylı sistemler gibi kritik sistemlerin sadece
elektriksel yönden analiz edilmesi yeterli değildir. Bunun yanı sıra var olan sistemin
sahip olduğu güvenilirlik değeri belirlenmeli ve sistemin bünyesinde bulunan koruma
sistemlerinin de kabul edilebilir bir emniyet seviyesinde olduğu garanti edilmelidir.
Cer gücü sistemleri, birçok bileşeni olan ve geniş alanlara yayılan büyük enerji iletim
tesisleridir. Geniş coğrafyaya yayılmış, birçok bileşenden oluşmuş ve birden fazla
kaynaktan beslenen bu tür enerji iletim hatlarındaki sistem bileşenlerinde çeşitli
nedenlerden dolayı oluşabilecek ve farklı boyutlarda sistemi etkileyebilecek hatalar
meydana gelebilir. Bu hataların bir sonucu olarak sistem işletmesi zarar görebilmekte
1
ve sistem istenilen oranda verimli işletilememektedir. İşletme verimliliği açısından
mevcut enerjinin etkin ve verimli kullanılması en önemli etkenlerden biridir. Bu
nedenle, enerji kayıplarına neden olabilecek hataları önlemek büyük önem arz
etmektedir. Bu durumun sonucunda sistem güvenliği ve güvenilirliğinin sağlanması
gerekliliği ortaya çıkmıştır.
1.2 Tezin Amacı
Elektrik güç sistemlerinde ana koruma elemanı olarak kullanılan kesiciler, sistemin
bütün elektriksel görevini güvenli bir şekilde yerine getirebilmesi için gerekliliği olan bir
elemandır. Enerji iletim ve dağıtım sistemlerinde kesiciler gibi elektriksel elemanlar
hata durumlarında yük akışını engellemek ve normal durumlarda yük akışını sağlamak
için gereklidir. Bu sebeple diğer ekipmanları ve kişileri korumak adına önemli
elemanlardır. Kesiciler, bir elektriksel sistemin oldukça güvenilir olması gereken
bileşenleri olmakla birlikte arızalı olmaya elverişli elemanlardır. Bu özelliklerden dolayı,
performans ve kullanılabilirlik için yüksek gereklilikler bu ekipmanlar için zorunluluktur.
Bu nedenle bu çalışmada kesiciler emniyet ilişkili elemanlar olarak ele alınmış ve
analizler bu açıdan yapılmıştır.
Günümüzde elektrik güç sistemlerinde gelişen teknoloji ile birlikte yüksek performans
ve güvenilirliğe sahip mikroişlemci tabanlı aktif koruma sistemleri kullanılmaya
başlanmıştır. İstenmeyen durumlara karşı koruma sistemi bünyesinde bulunan emniyet
fonksiyonları devre kesiciyi kumanda ederek sistemi şebekeden ayırmakta ve koruma
sağlamaktadır. Raylı sistemlerde elektriksel koruma 50122-1’de ele alınmış olmasına
rağmen günümüzde elektrik koruma sistemlerinin aktif sistemler olduğu
düşünüldüğünde ilgili koruma fonksiyonları ve kullanılan koruma sistemleri aslında
yaptığı iş itibariyle bir emniyetle ilgili sistem olarak değerlendirilmeli ve IEC 61508’e
göre incelenmelidir. Cer gücü besleme sistemlerinin güvenilirliği alanında yapılan
çalışmalardan farklı olarak bu çalışmada, aktif bir sistem olan elektriksel koruma
sistemleri ile entegre olarak ve düşük talep modunda çalışan kesicilerin bulunduğu
sistemler bir emniyet ilişkili sistem olarak ele alınmıştır.

2
devre kesiciler gibi elemanların bulunduğu alt sistemler SRS (safety related system)
yaklaşımı ile ele alınmalıdır. Bu doğrultuda bu çalışmada düşük talep modunda çalıştığı
kabul edilen SRS olarak düşünülebilecek devre kesici gibi elemanların dahil olduğu aktif
koruma sistemlerinin markov modeli elde edilmiş, bu modeller yardımıyla alt
sistemlere ilişkin PFDavg değeri elde edilmiştir. Son olarak, hata ağacı yöntemi ile ele
alınan T1 tramvay besleme sisteminin tümü göz önünde bulundurularak güvenilirlik
analizi yapılmıştır.
Gabe Paoletti'nin ve Martin Baier'in orta gerilim elektriksel ekipmanları kapsayarak

yaptığı çalışmada; orta gerilim şalt ve ekipmanlarında oluşabilecek hatalar, bu hatarın
nedenleri ve bu hataların nasıl teşhis edileceği üzerine araştırmalar yapılmıştır. Yapılan
bu çalışma ışığında, orta gerilim ekipmanlarının teşhis kapsamının %86.3 olduğu
sonucuna varılmıştır.[1]
Çizelge 1. 1 IEEE Standardına Göre Kesici Hataları

IEEE Std 493-1997 Appendix K, Table # 6 34.5 kV - 138 kV
Eskimeden dolayı normal bozulma %22
Yağ kaybı veya eksikliği %11
Önleyici bakım eksikliği %11
Diğer %56
Toplam %100
Eindhoven Teknoloji Üniversitesi'nde 1993 yılında M.H.J. Bollen'in yaptığı çalışmada,

elektrik dağıtım sistemlerinde bulunan sistem bileşenlerinin güvenilirlik verileri için bir
literatür araştırması yapılmıştır. Bu araştırma sonucunda; güç trafoları, devre kesiciler,
anahtarlar, koruma ekipmanları, akım ve gerilim trafoları gibi güç sistemi elemanlarının
güvenilirlik çalışmalarında kullanılan parametrelerin değerleri verilmiştir. Dağıtım
sistemlerinde kullanılan güç sistemi elemanlarının farklı gerilim seviyelerine ve farklı
tiplerine ait veriler toplanmıştır.[2]
Raylı sistemlerde emniyet yönetim süreçlerinin uygulanması için gelişmiş yöntemlerin

ve sistem yaklaşımının daha iyi anlaşılmasını amaçlayan EN 50126 - 1 standardında; bir
3
sistem, hedeflenen işlevselliği elde etmek için sistemli bir şekilde birbirine bağlanmış
alt sistemler ve bileşenler bütünü olarak tanımlanabilir. Sitem işlevselliği bu sistem
içindeki alt sistemler ve bileşenlere atanır. Eğer alt sistemler ve bileşenlerin işlevselliği
değişirse sistem durumu ve davranışı da değişebilir. [3]
EN 50126 - 1 standardına göre RAMS bir sistemin uzun vadeli çalışma karakteristiğidir
ve sistemin yaşam döngüsü boyunca belirlenmiş mühendislik kavramları, yöntemler,
araçlar ve tekniklerin uygulanması ile elde edilir. Bir sistemin RAMS'ı, bir süre boyunca
hem güvenli hem de uygun olan ve belirtilen işleve göre sistemin veya sistemi
oluşturan alt sistemler ve bileşenlerin derecesinin niteliksel ve niceliksel olarak
karakterize edebilir. EN 50126 - 1 standardı kapsamında RAMS; Güvenilirlik(Reliability),
Kullanılabilirlik(Availability), Sürdürebilirlik(Maintainability) ve Emniyet(Safety)
kavramlarının birbiri ile olan ilişkisi olarak ifade edilir. RAMS analizinin düzgün bir
şekilde yapılabilmesi için sistem yapısı, sistem bileşenleri, bu bileşenlerin hata çeşitleri,
kritik elemanlar gibi kriterlerin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir.
Hedeflenen RAMS seviyesi, sistemin uzun süreli işletim karakteristiği ve sistem ömrü
boyunca uygulanan mühendislik yöntemi ile elde edilir. RAMS ile sistemi etkileyen
faktörün sistem üzerine etkileri belirlenerek sistemin risk analizi yapılır. RAMS
aktivitelerinin temel amacı, RAMS gerekliliklerini karşılayan bir sistem performansı elde
etmektir. Bu standarda göre raylı sistemlerin temel amacı ise belirtilen zamanda
güvenli bir şekilde belirli maliyet sınırları içerisinde tanımlanan tren trafiğini elde
etmektir. Bütün raylı sistemler bu amacı garanti etmek durumundadır.[3]
Güvenilirlik merkezli bakım; düzenleyici, önleyici ve kestirimci bakım programlarını

birleştiren sistematik bir bakım sürecidir. Kesiciler gibi bileşenlerin felaket ile
sonuçlanabilecek hataları yük kaybı ve parça değişimi ile ilgili yüksek maliyetlere sebep
olabilir. Önleyici bakım, parça ömrünü uzatarak ve availability değerini arttırarak bu
maliyeti azaltabilir. Tüm sistemin toplam reliability değerini arttırmak için güç sistemi
bileşeninin güvenilirlik ve kullanılabilirlik değerleri dikkate alınmalı.
Bir güç sisteminin en güçlü noktalarından biri trafo merkezleri olduğu halde, içerisinde
zayıf noktalar olarak tanımlanabilecek ve yük veya işletme kaybına neden olabilecek
hata noktaları içerir[6]. Bon - Hui ve Jun - Min bir raylı sistem trafo merkezi için doğru
4
işletilmediği bir durum içerisinde raylı sistem trafo merkezi için reliability endekslerinin
hesaplanması için Fault Tree, Event Tree ve Minimal Cut Sets algoritmaları önermiştir
ve güvenilirlik endekslerinin tüm sistemin güvenilirliğinin gelişimi için değiştirilebilecek
elemanların belirlenmesinde kullanılarak sistemin reliability değerinde bir artış elde
edilebileceği belirtilmiştir[4].
Billington'a göre; güç sistemlerinde bir trafo merkezinin güvenilirlik değerlendirmesini

yaparken beş temel parametre dikkate alınır. Bunlar;[5]
 Fiziki Sistem Tanımı
 Performans Kriteri
 Güvenilirlik İndeksleri
 Hata Modu ve Etkilerin Değerlendirilmesi
 Hata Etkilerinin Toplanması ve Özet
Ayrıca, bir trafo merkezinin güvenilirliğinin belirlenmesi mevcut tesis için tüm sistemin
güvenilirliğini olumsuz yönde etkileyebilecek zayıf noktaların yerinin belirlenmesine
yardım edebilmek açısından önemlidir.
Bir raylı sistem trafosu, elektrik güç santrallerinden iletilen elektrik gücünü dönüştürür
ve bu gücü cer sisteminin uygun işletimi için raylı sistemin güç sistemine sağlar. Bu
alanda bir çok çalışmada cer sisteminin uygun işletimi için elektrik güç sisteminin
emniyetini sağlamanın ne kadar önemli olduğundan bahsedilmiştir [8]. Bu doğrultuda,
cer gücü sistemlerinin birincil rolü sistemde bulunan yükleri karşılayabilmek için
güvenilir ve sürekli elektrik enerjisi sağlamaktır. Bu sistemlerin işletmesinde güç
kalitesinde bir bozukluk olması durumunda, cer sisteminin performansı olumsuz olarak
etkilenebilir[6]. Bu noktada işletme verimliliği ve etkili bir enerji tüketimi için cer
sisteminin belli bir güvenilirlik değerine sahip olması zorunluluktur.
Cer sistemlerinin güvenilirliği, kısa devre veya sistem elemanlarının kaybı gibi ani
bozukluklar sırasında ya da normal bir işletme düzeni ile güvenlik tehlikeleri, tren
gecikmeleri ve kamu rahatsızlığına neden olmaksızın planlanmış bakım ve onarım
faaliyetleri boyunca sürekli ve yeterli kalitede güç beslemesi kabiliyeti olarak
tanımlanabilir [7]. Raylı sistemlerin güç sistemlerinde yüksek güvenilirlik, raylı
5
sistemlerde maliyet verimliliği ve kaliteyi sağlamak için önemli kriterlerden biridir.
Sistemlerin güvenilirlik seviyesinin hesaplanması bakım faaliyetlerinin planlanmasının
yanında güvenilirlik açısından kritik bileşenlerin belirlenmesi için de önemlidir [ 21]. S.K.
Chen, T.K. Ho ve B.H. Mao yaptıkları çalışmada bileşenlerin bireysel güvenilirliklerini
sayısal hesaplamalar ile tüm sistemin güvenilirliği içinde bütünleştiren ve Minimal Cut
Sets tarafından kritik bileşenlerin tespit edildiği Fault Tree Analysis yöntemi ile raylı
sistem güç sisteminin güvenilirliği hesaplanarak bakım faaliyetlerinin tüm sistemin
güvenilirliğine olan etkisi incelenmiştir[8].
2011 yılında yapılan bir çalışmada, yüksek gerilim güç sistemlerinde temel koruma
elemanı olarak kullanılan kesici tipleri ele alınarak bu tiplerin güvenilirlik açısından
performanları karşılaştırılmıştır. Kesiciler gibi güç sistemi elemanlarında güvenilirlik
parametreleri düzeltici bakım veya önleyici bakım ile iyileştirilebilir. Her kesici tipi için
meydana gelebilecek hatalar arası ortalama süre belirlenerek bu veriler üzerinden
güvenilirlik hesaplaması yapılmıştır. Hesaplamalar sonucunda, SF6 gazlı kesicilerin diğer
kesici tiplerine göre güvenilirlik ve kullanılabilirlik açısından daha iyi olduğu
vurgulanmıştır.[9]
2011 yılında Bon-Hui Ko ve Jun-Min Cha tarafından yapılan çalışmada; AC bir raylı
sistem trafo merkezinin hata ağacı, olay ağacı ve minimal cut sets algoritması ile
güvenilirlik analizi yapılmıştır. Elekrik güç sistemlerinde muhtemel kazaları önlemek ve
sistem güvenliğini sağlamak çok önemlidir. Hata ağacı, olay ağacı ve minimal cut sets
algoritmaları ile bir AC raylı sistem trafosunun işletme sürekliliği sağlanamadığı veya
herhangi bir hatadan dolayı doğru şekilde çalışamadığı durumda raylı sistem
trafosunun güvenilirlik belirtileri hesaplanmıştır. Bu güvenilirlik belirtileri, ekipmanları
tanımlamak için ve tüm sistem güvenilirliğini geliştirmek için değiştirilebilir.[4]
1.3 Orjinal Katkı

devre kesiciler gibi elemanların bulunduğu alt sistemler SRS (safety related system)
6
yaklaşımı ile ele alınmalıdır. Bu doğrultuda bu çalışmada düşük talep modunda çalıştığı
kabul edilen SRS olarak düşünülebilecek devre kesici gibi elemanların dahil olduğu aktif
koruma sistemlerinin markov modeli elde edilmiş, bu modeller yardımıyla alt
sistemlere ilişkin PFDavg değeri elde edilmiştir. Son olarak, hata ağacı yöntemi ile ele
alınan T1 tramvay besleme sisteminin tümü göz önünde bulundurularak güvenilirlik
analizi yapılmıştır.
Bu çalışmada ilk olarak, raylı sistemlerde kullanılan cer gücü besleme sistemini
oluşturan orta gerilim ve DC alt sistemler için bir markov model oluşturularak bu alt
sistemlerde bulunan sistem elemanları için oluşturulan model doğrultusunda
matematiksel hesaplamalarla sistem elemanlarının PFDAVERAGE değerleri bulunmuştur.
Bu modelleme ve hesaplamalar İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan T1 tramvay

hattının cer gücü besleme sisteminin hata modları incelenerek elde edilen veriler
doğrultusunda yapılmıştır. Daha sonra hata ağacı yönteminden yararlanılarak ve sistem
elemanlarının PFDAVERAGE değerleri kullanılarak alt sistemlerin güvenlik bütünlük
seviyeleri(SIL) belirlenecektir. Son olarak ise, T1 hattının elektriksel besleme sistemi ele
alınarak oluşturulan hata ağacı modeli ile sistemin güvenilirlik analizi yapılmıştır.
Yapılan güvenilirlik analizi için T1 tramvay hattında, katanere araçların kullanabileceği
enerjiyi sağlayan trafo merkezlerinden birisi olan Beyazıt trafo merkezi referans
alınmıştır. Sistemde bulunan diğer trafo merkezleri Beyazıt trafo merkezi ile eş kabul
edilmiştir. Çalışma genel olarak; emniyetle ilgili sistemler ve fonksiyonel emniyetin
anlatıldığı, analiz yapılan sistemin elektriksel güç besleme sisteminin tanıtıldığı, sistem
bileşenleri için oluşturulan markov modelin anlatıldığı ve son olarak tüm sistemin
analizi için oluşturulan hata ağacının anlatıldığı bölüm olmak üzere 4 kısımdan
oluşmaktadır.
7
BÖLÜM 2
GENEL KAVRAMLAR
2.1 Raylı Sistemlerde Güvenilirlik
Dünya'da gittikçe yaygınlaşan raylı ulaşım sistemlerinde önemli iki kriter vardır. Bunlar,
cer gücü besleme sistemi ve bu gücün iletim şeklidir. Raylı sistemlerin elektriksel
kısmını oluşturan, cer gücünü sağlayan trafo merkezleri ve bu gücün iletimini sağlayan
katener sisteminde çeşitli elektrik-elektronik elemanlar bulunmaktadır.
Raylı sistemlerde kullanılan enerjinin üretimi ve iletilmesinde görevli olan cer gücü
trafo merkezleri, katener hattı ve bu raylı sistem bileşenlerinde bulunan elektrik-
elektronik elemanlar elektrifikasyon sistemini oluşturur. Elektrifikasyon, yeterince tren
trafiğinin olduğu yerlerde enerji kaynaklarını lokomotiflerin içinden çıkartıp daha büyük
ama daha az sayıda sabit enerji kaynakları yapmak ve sistemi bunlarla beslemek
anlamına gelir. Tarihte raylı sistemlerde elektrik sistemlerinden önce gerekli enerjiyi
sağlamak için birçok yöntem kullanılmıştır. Ancak bu yöntemlerin hiçbirisi
elektrifikasyon sistemi kadar enerji verimliliği sağlayamamıştır.[10]
Raylı sistemler gibi birden çok kaynaktan beslenen uzun iletim hatlarına sahip
sistemlerde enerji kayıpları meydana gelir. İşletme verimliliği açısından en önemli
etken bu enerji kayıplarının önlenerek enerjinin etkin ve verimli kullanılmasıdır. Bu
etkenlerin sonucunda raylı sistemlerde güvenlik kavramının önemi artmıştır.
CENELEC standartlarından EN 50126'da hizmet kalitesinin sağlanmasına katkı sağlayan

Güvenilirlik(Reliability), Kullanılabilirlik(Availability), Sürdürülebilirlik(Maintainability)
ve Emniyet(Safety) kavramları anlatılır. Bu kavramlar bütün olarak RAMS olarak
8
adlandırılır. EN 50126 standardında belirtilen RAMS'ın amacı, raylı sistem kullanıcıları
için uygun maliyette raylı sistem uygulamalarının güvenlik ve kalitesini sağlamak için
RAMS'ın bütün yönlerinin kapsanmasını sağlamaktır. [3]
EN 50126 standardına göre bir sistem, istenen işlevselliği elde etmek amacıyla organize
bir şekilde birbirine bağlanmış alt sistemlerin ve bileşenlerin bir montajı olarak
tanımlanabilir. Bir raylı sistemin amacı, güvenli bir şekilde belirli maliyet sınırları
içerisinde belirli bir zamanda belirli düzeyde bir demiryolu trafiği elde etmektir.
Standartta belirtilen unsurların müşteriye ulaşan hizmet kalitesine önemli bir etkisi
vardır. Hizmet kalitesi; servis sıklığı, servis düzeni ve ücret yapısı gibi işlevsellik ve
performans ile ilgili diğer sistem karakteristiklerinden etkilenir.[3]
ANSI(The American National Standards Institute)'e göre kesici hem normal devre
koşullarında akımı sağlama, taşıma ve kesme konusunda hem de bir kısa devre gibi
belirli anormal koşullar altında akımı kesme, belirli zaman için sağlama ve taşıma
konusunda işlevsel olan anahtarlama aygıtıdır.
Kesiciler, önemli bir ana koruma elemanıdır ve sistem güvenliği için bütün elektriksel
görevin gerekliliği olan bir elemandır. Enerji iletim ve dağıtım sistemlerinde kesiciler
gibi elektriksel elemanlar hata durumlarında yük akışı için gereklidir. Bu sebeple diğer
ekipmanları ve kişileri korumak amacıyla önemli ekipmanlardır. Kesiciler, bir elektriksel
sistemin oldukça güvenilir bileşenleri olmakla birlikte arızalı olmaya elverişli
elemanlardır. Bu özelliklerden dolayı, performans ve kullanılabilirlik için yüksek
gereklilikler bu ekipmanlar için zorunluluktur.
2.2 Kesiciler
Bir kesici, hem normal hem anormal koşullar altında ayrılabilir kontaklar arasında bir
devreyi kesmek ve kapatmak için kullanılan bir şalt elemanıdır. Normal koşullar,
kesicilerin nominal sürekli akımı aşmayan akımları taşımasını gösterir. Anormal
koşullar, kısa devreler gibi nominal sürekli akımı aşan akımların kesintisini gösterir.
Genel olarak devre kesicilerin özellikleri; gerektiğinde otomatik olarak açılması,

nominal akım taşıma kapasitesine sahip olması ve nominal akım anahtarlama
kapasitesine sahip olmasıdır. Bir kesicinin 2 temel görevi gerçekleştirmesi gerekir:
9
 Kesici devrede(kapalı) konumunda devreden güç akışını sağlamak.
 Kesici devre dışı(açık) konumunda güç akışını engellemek.
Kesiciler; kontaklar, ark söndürme birimi ve çalışma mekanizması olmak üzere 3 temel
kısımdan oluşur. Bu birimler; kesici devreye girerken ya da devreden çıkarken meydana
gelen arkı kısa sürede söndürebilecek, anma akımı seviyelerinde olumsuzluk
yaşamayacak, kısa devre akımlarında kısa bir süre bu akımları taşıyabilecek,devreye
girme ve devreden çıkma olaylarını peş peşe ve hızlı bir şekilde yapabilecek özelliğe
sahip olmalıdır.
Kesicilerin doğru akım veya alternatif akım sistemlerinde çalışabilecek çeşitleri vardır.
Sistemi olumsuz olarak etkileyebilecek durumlarda alternatif akım sistemlerinde ölçü
trafoları, doğru akım sistemlerinde şönt direnç vasıtasıyla koruma röleleri gerekli olan
bilgileri alarak kesiciyi devre dışı bırakır. Kesicinin devreden çıkması ile kesici kontakları
birbirinden ayrılır ve bu esnada ark meydana gelir. Meydana gelen ark, ark söndürme
sistemi ile yok edilir.
Kesicilerin hata modları endüstriyel güç sistemlerinin güvenilirlik seviyeleri üzerinde

önemli bir etkiye sahiptir. Bu sebeple, kesicilerin fonksiyonel gerekliliklerini yerine
getiremediği zamanlarda meydana gelebilecek hata modlarının tanımlanmış olması
önemlidir. Kesicilerde meydana gelebilecek hata modları[11];
 Komut ile kapanmama
 Komut ile açılmama
 Komutsuz açılma
 Komutsuz kapanma
 Akımı sağlayamama
 Akımı kesememe
 Akım taşımada başarısız olma
 Toprak arızası
 Kesici kutupları arasındaki arıza
10
 Kesici kutubunda iç arıza
 Kesici kutubunda dış arıza
 Açık ya da kapalı konumda kilitlenme
 Diğerleri
Kesicilerde meydana gelebilecek bu hata modları arasında büyük hatalar olarak

tanımlanan hatalar ve yüzdeleri aşağıdaki gibidir[11].
 Komut ile kapanmama %33.7
 Komut ile kapanmama %14.1
 Komutsuz kapanma %1.7
 Komutsuz açılma %5.2
 Akımı sağlayamama %1.6
 Akımı kesememe %1.9
 Akım taşımada başarısız olma %2.5
 Kesici kutubunda iç arıza %5.3
 Kesici kutubunda dış arıza %4.0
2.3 Fonksiyonel Güvenlik
Sistemlerin güvenli bir şekilde çalışabilmesi için sistemin tüm alt bileşenleri ve
fonksiyonlarının güvenli bir şekilde çalışması gerekir. Fonksiyonel güvenlik, bir SIS
tasarımının temel amacıdır ve sistem güvenliğinin en önemli parçalarından biridir.
Yüksek bir fonksiyonel güvenlik seviyesi elde etmek için SIS'ın tüm alt bileşenleri ve
fonksiyonlarının yüksek bir başarı olasılığı ile doğru bir şekilde çalışması gerekir.[12]
IEC 61508 standardında; emniyet(safety), kabul edilemez risklerden sistemin

kurtulması olarak tanımlanmıştır. Yüksek bir fonksiyonel güvenlik seviyesi, bir
11
SRS(Safety Instrumented System)’ın doğru ve yüksek başarı olasılığı ile çalışacağı
anlamına gelir.[13]
IEC 61508 standardı; SIS’in tanımlanması, tasarımı ve işletimi için temel olarak kabul
edilmiştir. Temel olarak; bu standart, risk değerlendirmesine dayanır. Dolayısıyla söz
konusu standartlar bir proses tesisinin güvenliğinin sağlanması ve belirlenmesiyle
görevli genel bir yaklaşımdır.[13] E/E/PE güvenlik ile ilgili sistemler tarafından
yürütülen güvenlik fonksiyonları için gerekli olan güvenlik bütünlüğünü elde etmek için
gerekli tüm faaliyetler ile sistematik bir şekilde başa çıkmak için gereken bütün adımları
kapsayan mühendislik sürecidir.[12]
Fonksiyonel güvenliğin gerçekleştirilmesi için iki önemli kriter vardır. Bunlar, E/E/PE
güvenlik ile ilgili sistem ve risk azalmasıdır. Fonksiyonel güvenliğin sağlanması için
sistemin risk seviyesinin kabul edilebilir risk seviyelerine indirilmesi gerekir. Bu risk
azalmasını sağlamak için tehlikeli durumların ortadan kaldırılarak ve azaltılarak kalıcı
emniyetin sağlanması gerekir.
Bir sistemin güvenlik seviyesi, bu sistemin kabul edilemez risk seviyesine göre
belirlenir. Sistemin güvenlik seviyesi ile kabul edilemez risk seviyesi arasında bir ters
orantı mevcuttur. Bir sistemin kabul edilemez risk seviyesi ne kadar düşük ise sistemin
güvenlik seviyesi o oranda yüksektir.
2.3.1 Güvenlik Döngüsü (Safety Lifecycle)
Güvenlik döngüsü (SLC), SIS’lerin sistem ömrü boyunca yüksek fonksiyonel güvenlik
seviyelerine ulaşmak için temel görevlerinden risk azalmasında etkili olmasını sağlamak
için gereken bütün adımları kapsayan bir mühendislik sürecidir.Kavramsal tasarım ile
başlayıp SIS’in yetkisi alınana kadar devam eder. Risk azaltıcı tedbirlerin ilk fikri,
tasarımı, uygulaması, montajı, devreye alması, doğrulaması, bakım ve devreden
çıkarılması dahil olmak üzere güvenliğin tüm yönlerini kapsar.[3], [13], [14]
Güvenliğin kavramsal proses tasarımının başlangıcından itibaren dikkate alınmış ve

bütün tasarım, işletim ve bakım faaliyetleri boyunca sağlanmış olması gerekir. Güvenlik
döngüsü genel hatları ile aşağıda belirtilen aşamalardan oluşmaktadır.
12
 Risklerin analizi
 Risk azalması için ihtiyacın değerlendirilmesi
 Sistem performansı gereksinimlerinin belirlenmesi
 Sistemin her zaman doğru işletilmesinin ve bakımının sağlanması
2.3.2 Güvenlik Enstrümanlı Sistem (Safety Instrumented System)
SIS, IEC 61511 standardı ile bir ya da birden fazla SIF(Safety Instrumented Function)
uygulamak için kullanılan entrümanlı sistem olarak tanımlanmıştır. Bir SIS; sensör,
mantık çözücü(logic solver) ve son elemanın herhangi bir kombinasyonundan oluşur.
IEC 61508 standardında bu tanım kullanılmaz ama "güvenlik ilişkili sistem" ifadesi
kullanılır.[14]
Uygulamacılar, genelde SIS'in daha fonksiyonel bir tanımı olan IEC 61511 standardında
geçen tanımı tercih eder. Bu tanımdaki SIS;
 Belirtilen koşullar ihlal edildiğinde bir endüstriyel prosesin otomatik olarak bir
güvenli duruma alınması,
 Belirtilen koşullar izin verdiğinde bir prosesin güvenli bir şekilde ilerlemesine
olanak verilmesi,
 Bir endüstriyel tehlikenin sonuçlarını hafifletmek için harekete geçilmesi
gibi yaklaşımlar için tasarlanmıştır.[14]
Bu yaklaşımlar, bir SIS'in kapatma fonksiyonlarının isteğe bağlı fonksiyonlar ve

sonuçları hafifletme fonksiyonları için sorumlu olduğunu anlatır. Bütün bu
fonksiyonların risk azaltma gibi genel bir özelliği vardır. Bu özellikten dolayı, SIS
otomatik risk azaltma sistemleri olarak da tanımlanabilir. Bazı durumlarda fonksiyon,
bir tehlike olasılığını azaltarak riski azaltmak için tasarlanmıştır. Bazı durumlarda da
fonksiyon, sonucun büyüklüğünü azaltarak riski azaltacaktır.[14]
SIS bir ya da daha fazla güvenlik fonksiyonundan oluşur. Bu güvenlik fonksiyonlarının

her biri için SIL gereksinimi vardır.
13
2.3.3 Güvenlik Enstrümanlı Fonksiyon (Safety Instrumented Function)
IEC 61511 standardında, bir SIF fonksiyonel güvenliğe ulaşmak için gerekli olan belirli
bir güvenlik bütünlük seviyesi ile bir güvenlik fonksiyonu olarak tanımlanmıştır. Bu
standart bir güvenlik fonksiyonunu, bir SIS'in başka güvenlik ilişkili sistem veya belirli
bir tehlikeli olay ile ilgili olarak proses için güvenli bir durum elde etmesi ya da
koruması için tasarlanmış harici risk azaltma tesisleri tarafından uygulanmış olan bir
fonksiyon olarak tanımlar.[14]
2.3.4 Emniyet ile İlgili Sistem (Safety Related System)
IEC 61511 standardına göre SRS, güvenlik gerektiren sistemler tarafından yapılması
gereken güvenlik gerektiren fonksiyonların tüm gereksinimlerini kapsar. SRS, detaylı
mühendislik ve süreç güvenliği için bilgi amaçlı gerekli emniyet gerektiren sistemlerin
bütün gerekliliklerini belirler.
Emniyetle ilgili sistem (SRS) genel olarak "kontrol altında bir ekipman için bir güvenli
durumu el de etmek ya da korumak amacıyla gerekli emniyet fonksiyonlarının
uygulanması için kullanılan atanmış bir sistem" olarak tanımlanmıştır.[15] Bu tanıma
göre bir SRS, kendi veya başka emniyetle ilgili sistemler ve diğer risk azaltma önlemleri
ile ilgili gerekli güvenlik fonksiyonları için gerekli güvenlik bütünlüğünü elde etmek
amacıyla tasarlanmıştır. Bütün emniyetle ilgili sistemlerin genel bir amacı vardır. Bu
amaç, riskin tolere edilebilir seviyeye düşürülmesidir. Emniyetle ilgili sistemin gerekli
işlevselliği ve güvenilirliği, sistemin güvenlik yaşam döngüsünün analiz aşamasından
elde edilir. SRS, güvenlik yaşam döngüsünün uygunsuz şekilde gerçekleşmesine karşı
gerekli korumayı sağlamada başarısız olabilir. Bu nedenle SRS'nin tasarım, uygulama ve
işletme fazlarında sektörü yönlendirmek amacıyla çeşitli standartlar tanımlanmıştır. Bu
konuyu kapsayan en yaygın standart IEC 61508, güvenlik yaşam döngüsünün bütün
aşamaları için kilit gereklilikleri tanımlar.[15] Bu genel standartta IEC 62021, IEC 61511
ve IEC 50128 gibi belirli standartlarda prensipler uygulamalar ile detaylandırılmıştır. IEC
62061 makine sektörü için emniyetle ilgili E/E/PE kontrol sistemlerinin tasarımı,
entegrasyonu ve doğrulaması için öneriler yapar.[16] IEC 61511, proses endüstrisinde
emniyetle ilgili sistemler için detaylı bilgiler verir.[17] Son olarak EN 50128, raylı sistem
koruma ve kontrol uygulamalarında kullanılan programlanabilir elektronik sistemlerin
14
yazılımının gelişmesi için süreç ve teknik gereklilikleri belirler.[18] Bu standartlar farklı
sektörler ve proseslere kolayca genişletilebilir ama bunların tümü IEC 61508 içinde
tanımlanmış güvenlik yaşam döngüsünden elde edilmiştir.
2.3.5 Fonksiyonel Güvenlik ile İlgili Terimler
IEC 61508 güvenlikle ilgili sistemler için bazı güvenlik parametreleri ortaya atmıştır.
Sistemlerin donanım tarafları bu güvenlik parametreleri üzerinden sınıflandırmıştır. Bu
parametrelerden en önemli olanlarına aşağıda değinilmiştir.
Güvenlik Bütünlük Seviyesi (SIL - Safety Integrity Level) : Güvenlikle ilgili E/E/EP
sistemine atanan güvenlik fonksiyonlarının güvenlik bütünlüğü için gereklilikleri
belirlemede; güvenlik bütünlüğünün en yüksek seviyesini SIL 4'ün, en düşük seviyesini
SIL 1'in temsil ettiği 4 ayrı aşamadır.
Çizelge 2. 1 Güvenlik Bütünlük Seviyesinin Belirlenmesi
Emniyet (Safety) : Çevreye ya da mülkiyete zararın sonucu olarak doğrudan ya da

dolaylı olarak kişilerin sağlığına zararın ya da fiziksel yaralanmanın risk seviyesinin kabul
edilemez seviyede olmaması.
Güvenilirlik (Reliability) : Belirli bir zaman aralığında sistemin başarılı çalışma

ölçüsüdür. Bir sistemin belirli zaman aralığında kendisinden istenen işlevin belirtilen
sınırlar içerisinde yapabilme olasılığıdır.

R(t)  Pr{T  t}   f ( x)dx (2.1)
t
15
Kullanılabilirlik (Availability) : Bir teknik sistemin kullanılabilirlik değeri, sistemin kabul
edilmiş bir zaman dilimi içerisinde belirli gereksinimleri yerine getirme olasılığı ya da
ölçüsüdür. Yani bir sistem özelliğidir ve sistemin kalite kriteridir.
MTTF
A (2.2)
( MTTF  MTTR)
Hata Oranı (Failure Rate) : Bir fonksiyon biriminin gerekli bir işlevi yerine getirme
becerisinin sona erme olasılığıdır. λ ile gösterilir ve λD ile λS'nin toplamına eşittir.
  s  d (2.3)
Ortalama Hataya Düşme Süresi (MTTF - Mean Time To Failure) : Bir cihazın ilk hataya
kadar ortalama istatistiksel çalışma süresi için bir değerdir.
1
MTTF  (2.4)

Teşhis Kapsamı (DC - Diagnostic Coverage) : Otomatik teşhis testlerinin başarılı

çalışması ile ortaya çıkan tehlikeli donanım arızası olasılığında kısmi azalma.
dd
DC  (2.5)
d
Tehlikeli Hata (Dangerous Failure) : Tehlikeli ya da hata durumu içine bir güvenlik
ilişkili sistem yerleştirme potansiyeline sahip bir hatadır. Bir tehlikeli hatanın olasılığı,
λD 'dır ve λDD ile λDU'nun toplamlarına eşittir.
d  dd  du (2.6)
Belirlenmiş Tehlikeli Hata (DD - Dangerous Failure Detected) : Sistem güvenli bir
durumda bulunamayacağı şekilde teşhis(diagnostic) testleri tarafından belirlenmiş bir
hata. Bir tehlikeli hatanın teşhis edilebilme olasılığı λDD'dir.
dd  DC  d (2.7)
16
Belirlenmemiş Tehlikeli Hata (DU - Dangerous Failure Undetected) : Sistemin güvenli
bir durumda bulunamayacağı şekilde teşhis testleri tarafından belirlenmemiş tehlikeli
bir hata. Bir tehlikeli hatanın teşhis edilememe olasılığı λDU'dır.
du  (1  DC )  d (2.8)
Güvenli Hata (Safe Failure) : Bir tehlikeli ya da hata durumuna güvenlik ilişkili sistem
eklemeyen hata. Bir güvenli hata olasılığı λS'dir.
s  S   (2.9)
d  (1  S )   (2.10)
Talep Üzerine Hataya Düşme Olasılığı (PFD - Probability of Failure On Demand) : Bir
sistemin bir güvenlik fonksiyonu için talep anında cevap vermede başarısız olma
olasılığını ifade eden bir değerdir. PFD, tehlikeli hata modları ile ilgilidir. Bir sistemin
belirli bir zaman aralığında bir talebe cevap vermede başarısız olma olasığının
ortalaması PFDavg'dır.
T
1
T 0
PFDavg (T )  P(t ).dt (2.11)
1
P(t)  1  R(t) (2.12)
Çizelge 2. 2 ve PFH değerine göre SIL seviyesi

Hata Olasılığı
Güvenlik Bütünlük PFH
Seviyesi (SIL) (saatte tehlikeli hata
(talep üzerine kendi tasarım
fonksiyonlarını gerçekleştirmekde olasılığı)
ortalama hata olasılığı)
4 ≥ to < ≥ to <
3 ≥ to < ≥ to <
2 ≥ to < ≥ to <
1 ≥ to < ≥ to <
1
P(t) : Hata Olasılığı
17
Çizelge 2. 3 Bir Güvenlik İlişkili Fonksiyon için max. SIL seviyesi
SFF HFT
0 1 2
≤ 60% Not Allowed
SIL 1 SIL 2
60% − <90%
SIL 1 SIL 2 SIL 3
90% - <99%
SIL 2 SIL 3 SIL 4
≥99%
SIL 3 SIL 4 SIL 4
Güvenli Hata Fraksiyonu (Safe Failure Fraction - SFF) : Dikkate alınan diğer bir
parametre de SFF'dir. SFF, sistemin tehlikeli bir hata ile sonuçlanmayan toplam hata
oranının fraksiyonudur. SFF, güvenlik fonksiyonunu tehlikeye atmayacak güvenli
hataların etkisinin hesaplanmasında kullanılır. Hesaplanan donanım güvenilirliğine
aldırmayarak dikkate alınan maksimum güvenlik bütünlük seviyesi(SIL)'ni kısıtlamak için
kullanılan bir metriktir. IEC 61508-6'nin EK C, SFF'nin hesaplanması için (2.13)
denklemini önerir.
SFF 
   S DD
(2.13)
   S D
Donanım Hata Toleransı (Hardware Fault Tolerance - HFT) : HFT, tehlikeli bir hataya
(2.6) neden olmayacak donanım hatasının max. sayısını belirtir. HFT'nin sıfır (0) olması
tek bir hatanın emniyetle ilgili fonksiyonun kaybına neden olabileceği anlamına gelir.
HFT (2.14)'deki denkleme göre hesaplanır.
n
HFTsys  min HFTi (2.14)
i 1
2.3.6 Sistem Yapıları
Yapısal kavramlar, sensör ve son eleman alt sistemlerine uygulanır. Sistem elemanları,
çeşitli güvenilirlik ve güvenlik hedeflerine ulaşmak amacıyla değişik konfigürasyonlarda
düzenlenir. Kontrol sistem bileşenlerinin bu çeşitli düzenlemeleri "sistem yapıları"
olarak adlandıırlır.
18
Çizelge 2. 4 Sistem Yapıları
Yapı Birim Sayısı Çıkış Anahtarları Amaç
1oo1 1 1 Temel birim
1oo2 2 2 Yüksek güvenlik
2oo2 2 2 Çıkışı sağlamak
1oo1D 1 2 Yüksek güvenlik
2oo3 3 6 Güvenlik ve Uygunluk
2oo2D 2 4 Güvenlik ve Uygunluk
1oo2D 2 4 Güvenlik ve Uygunluk -

Güvenlik yönünden eğilimli
2.3.6.1 1oo1 Sistem Yapısı
Bu sistem yapısı minimum sistemdir. Bu sistem tarafından hata toleransı

sağlanmamaktadır ve hiçbir hata modu koruması sağlanmamaktadır. Bu sistemde hata
güvenli ya da tehlikeli olabilir. Teşhis testlerinin etkisiyle 4 hata kategorisi
mevcuttur.[14]
 Belirlenmiş tehlikeli (DD)

 Belirlenmemiş tehlikeli (DU)
 Belirlenmiş güvenli (SD)
 Belirlenmemiş güvenli (SU)
Mantık Çözücü Çıkış Devresi

Giriş Devresi Genel Devre
SENSÖR
λ
AKTÜATÖR
Son Eleman
Şekil 2. 1 1oo1 Sistem Yapısı
19
2.3.6.2 1oo2 Sistem Yapısı
Bu sistemde, iki kontrolör tehlikeli hataların etkisini azaltmak için bağlanır. "De-
energize-to-trip" sistemleri için, iki çıkış devresinin bir seri bağlantısında sistemin
tehlikeli bir hata modunda olması için her iki kontrolörün tehlikeli olarak başarısız
olması gerekir. Sistem düşük PFD değeri sunar ama "fail-safe" hata olasılığını arttırır.
Prosesi kapatmak için sistem becerisini geliştirmek amacıyla "false trip" oranı
arttırılmıştır.[14]
+
Çıkış Devresi
Mantık Çözücü
λ
SENSÖR
Çıkış Devresi
Mantık Çözücü
λ AKTÜATÖR
Son Eleman
Şekil 2. 2 1oo2 Sistem Yapısı
2.3.7 Markov Model
Sisteme ait mevcut durum verildiğinde, gelecek durumların geçmiş durumlardan

bağımsız olduğu stokastik prosesleri modellemek için Andrei Markov tarafından ilk
olarak ortaya atılmış bir yöntemdir. Mevcut durum, sürecin gelecekteki evrimini
etkileyebilecek tüm bilgiyi kapsar. Gelecek durumlara belirli bir şekilde değil, olasılıksal
bir süreçle ulaşır. Model, durumlar ve durumlar arası olasılıksal geçiş değerlerini içerir.
Emniyetle ilgili sistemlere ilişkin reliability analizler Markov modelleme teknikleri
kullanılarak başarılı sonuçlar elde edilmiştir. [19], [20]
Markov model, geniş bir çeşitliliği olan emniyet ve güvenilirlik problemlerini çözmek
için etkin bir şekilde kullanılan bir yöntemdir. Markov model, sonuçları tam olarak
tahmin edilemeyen sonuç olasılıklarının elde edilebildiği proseslerde iyi çalışır.[14]
20
Bir Markov sistemi, bir durumdan bir duruma geçiş olasılığının sadece geçerli duruma
bağlı olduğu bir sistem olarak tanımlanmıştır. Bu, Markov modelin temel prensibidir.
Markov modelleri, güvenilirlik ve emniyet olasılıksal modellemesinde bulunan karmaşık
hataların çözümünü yapabilir.[14]
Safe
Failure
State 2
λS µ0
µr
DD
State 3
OK
State 1
λ DD
µLT
λ DU
DU
State 4
Şekil 2. 3 1oo1 Sistem Yapısının Markov Modeli
Markov modellemede durum ve zaman olmak üzere iki temel değişken vardır. Bu iki
değişkene göre Markov model; sürekli durumlar, ayrık durumlar, sürekli zaman ve ayrık
zaman olmak üzere 4 gruba ayrılır. Markov modelleme, durumları belirten çemberler
ve geçiş olasılıklarını gösteren oklarla sembolize edilir. Ayrıca; markov modelleme geçiş
olasılıkları gösterilerek bir kare matris ile belirtilebilir. Bu matris Geçiş(Transition)
matrisi(P) olarak adlandırılır ve bir durumda bulunma olasılığını gösterir.
1  (s  dd  du ) s dd du 

 r 1  r 0 0 
P  (2.15)
 0 0 1  0 0 
 
  LT 0 0 1   LT 
21
Yukarıdaki P matrisi ile yukarıda şekilde verilen basit bir Markov modeli temsil eder.
Markov modelde bulunan durum sayısı Geçiş matrisin boyutunu belirtir. P matrisinde
her satırın elemanları toplamı 1'e eşittir. Bu, bir durum ile ilgili tüm geçiş olasılıkları ve
mevcut durumda bulunma olasılıklarının toplamını simgeler. Matriste bulunan köşegen
elemanları bir durumda bulunma olasılığını, diğer matris elemanları ise geçiş
olasılıklarını belirtir.
2.3.8 Hata Ağacı Modeli (FTA)
Literatürde analiz ve realization adımlarında yapılması gereken risk analizleri için farklı
yöntemler bulunmaktadır. Fault Tree Analysis (FTA) bu yöntemlerden bir tanesidir öyle
ki sistem hataları ve sistem bileşenleri hataları, bağımsız olaylar arasındaki bağlantılar
ile ifade edilmektedir. Günümüzde FTA güç, ulaştırma, petro kimya gibi birçok kritik
sistemin analizinde kullanılmakta, başarılı sonuçlar elde edilmektedir. [21], [22], [23]
Ayrıca IEC 61508-3 Tablo B.4 ve IEC 61508-2 7.4.5.2’de hem yazılımsal hem de
donanımsal hataların analizinde FTA’nın kullanılabileceğini ifade edilmektedir.
SIF tasarımının belirtilen SIL'i karşıladığını doğrulamak amacıyla hesaplamalar genellikle

kavramsal süreç tasarımı aşamasında gerçekleştirilir. Hata ağaçlarının başarılı gelişimi
için kritik bilgiler;
 Enstrümantasyon tanımı
 Süreç tanımı
 SIF faaliyetleri ile ilgili destek sistemleri
 Frekansı test etmek ve testin "on-line" veya "of-line" olup olmadığı
 Test prosedürleri, kullanılan ekipman ve SIF ekipmanları için teste göre tehlikeli
olma olasılığı
 Hata modları
 Hata oranları
 Teşhis kapsamı
 Onarım sıklığı ve onarımın nasıl yapıldığı
 Bakım prosedürleri ve SIF ekipmanının onarım açısından tehlikeli olma olasılığı
22
 Prosedür değişimini yönetmek, değişim sıklığı ve değişim süresince tanımlanmış
hata olasılığı
 İdari prosedürler
 Hataların ortak nedenleri (CCF)
 Sistematik hatalar
 Emniyet fonksiyonlarını ve bunların ilişkili I/O ve alan bileşenlerini belirlemek
FTA süreci, Tepe olayın belirlenmesi ile başlar. SIL belirlemesi için; Tepe olay, belirli bir
güvenlik fonksiyonu için SIF'in talep sürecinde başarısız olma olasılığıdır.
Her güvenlik fonksiyonu, süreç tehlikeleri analizi tarafından belirlenmiş belirli bir süreç
tehlikesi ile ilişkili tanımlanmış bir Tepe olaya sahiptir. Tepe olay tespit edildikten
sonra, hata ağacı uygun hata mantığı kullanılarak inşa edilmektedir. FTA, belirli bir
bileşenin veya bileşenler dizisinin hatası nasıl Tepe olay ile sonuçlanabileceğini
modeller. SIF, Tepe olayın temel nedenlerinin tanımlandığı bir prosedür ile analiz edilir.
SIF bileşeni hataları temelinde yaygın neden ve sistematik hataları içeren temel
olaylardır.
Hata ağacı inşa edildikten sonra, hata ağacı gözden geçirilmeli. Hata ağacı modeli
aşağıdakileri doğru bir biçimde yakalar.
 Tepe olaylar ve güvenlik fonksiyonları

 Bileşenlerin hata modları
 Tepe olaylara yol açan temel olayların kombinasyonu
 Hataya giden bütün önemli yollar
 Ortak hata nedenleri (CCF)
 Sistematik hatalar
Hata ağacı yapısı tam olarak geliştirildikten sonra; hata oranı verisi, hata ağacını
hesaplamak amacıyla kullanılır. Hata oranı verisi, tesis deneyimlerinden ya da
yayınlanmış sanayi verilerinden elde edilebilir.
Eğer SIF, PFDavg hedefini aşar ya da karşılayamazsa risk azalma teknikleri uygular ve
hedef PFDavg karşılaşamak amacıyla yeniden hesaplar. Uygulanabilir tipik risk azaltma
teknikleri:
23
 SIF bileşenleri için test sıklığını arttırmak
 SIF bileşenlerinin MTTFd ve MTTFspurious değerlerini araştırmak ve yüksek
bütünlüğe sahip modeller ve tipler ile düşük bütünlüğe sahip SIF bileşenlerini
değiştirmeyi dikkate almak
 Paralellik ya da çeşitlilik içerecek SIF'ı değiştirmeyi dikkate almak
 SIF bileşenlerinin tanılama kapasitesini arttırmak
Bu teknik, genelde bazı sistem hataları olan istenmeyen olaylar ile başlar. Uygulayıcılar,
tanımlanmış istenmeyen durumlar ile sonuçlanan olayların kombinasyonlarını ve bütün
olayları tanımlayarak devam eder. Bu yüzden hata ağacı modeli, belli bir hata modu
içinde hatalar modellendiğinde oldukça kullanışlıdır. Bu farklı hata modları, farklı hata
ağaçları içinde farklı istenmeyen olaylar olarak tanımlanabilir. Hata ağacı, istenmeyen
bir olay tanımlanmasını gerektirir.
Hata ağacı, olasılıkların mantıksal ilişkisini birkaç temel sembol ile gösterir. Daha yaygın
kullanılan semboller; VE kapısı, VEYA kapısı, Temel Olay(Hata) ve Tepe Olay(Hata)'dır.
VE KAPISI VEYA KAPISI TEMEL OLAY TEPE OLAY
Şekil 2. 4 Hata Ağacı Blokları
24
BÖLÜM 3
T1 TRAMVAY HATTININ ELEKTRİKSEL BESLEME SİSTEMİ
Dünya genelinde raylı sistemlerde farklı tip cer gücü besleme sistemleri
kullanılmaktadır. Cer gücü besleme sistemi farklı kriterlere bağlı olarak belirlenir. Raylı
ulaşım sistemlerinde, yüksek güvenilirlik seviyesi ile elektrik gücü beslemesi gereklidir.
Bu yüzden; elektrik gücü besleme sisteminin planlanması ve tasarımı raylı ulaşım
sistemlerinin gelişiminde önemli bir adımdır.
3.1 Sistemin Tanımı ve İşleyişi
Günümüzde raylı ulaşım sistemleri işletmeciliğinde belki de en önemli kriter sistemin

hatasız bir şekilde işletilebilmesi ve yolculara olabildiğince kesintisiz, güvenli ve
konforlu bir hizmet verilmesidir. Bu kapsamda elektrik güç besleme sisteminin
planlanması, tasarımı ve işletilmesinin belli bir kalitede ve standartta olması çok büyük
bir önem arz etmektedir. Diğer taraftan 20 milyon kişiye yaklaşan nüfusu ile İstanbul
dünyanın önde gelen metropollerinden birisidir. Bu çalışma kapsamında incelenen T1
tramvay hattı ise dünyada bir günde en fazla yolcu taşıyan tramvay hattıdır. Bu noktada
bu hattın elektrik güç besleme sisteminde oluşabilecek bir arıza sistemin işletilmesine
çok büyük sekteler vurabilmekte, ciddi yolcu mağduriyetleri oluşturabilmekte ve hattın
işletmesinden sorumlu İstanbul Ulaşım A.Ş. için ciddi bir prestij ve para kaybına
sebebiyet verebilmektedir.
T1 tramvay hattının mevcut elektrifikasyon sistemi genel olarak; cer trafolarını

elektriksel olarak birbirine bağlayan ring hattı, hatta gerekli cer gücünü sağlayan cer
trafoları, MV şalt sistemi, DC şalt sistemi ve katener sistemi olmak üzere 5 ana
kısımdan oluşur. Bu 5 ana kısımdan biri olan katener sistemi, yapılan güvenilirlik analizi
25
çalışmasına dahil edilmemiştir. Yapılan güvenilirlik analizinde enerjinin ulusal
şebekeden gelerek T1 tramvay hattı sistemine giriş yaptığı ana besleme kesicilerinden
katener hattına kadar olan kısım ele alınmıştır.
İstanbul Ulaşım A.Ş. sorumluluğunda bulunan ve güvenilirlik analizi için ele alınan T1
tramvay hattının elektrifikasyon sisteminde; elektrik santrallerinden alınarak 34,5 kV
gerilim seviyesine dönüştürülmüş enerjinin cer trafolarına aktarılmasını sağlayan 3 ana
besleme noktası ve katener hattında işletmede bulunan araçların ihtiyaç duyduğu cer
gücünü sağlayan 10 trafo merkezi bulunmaktadır. Sistemin güç talebi MW
mertebesindedir ve gerilim seviyesi 34,5 kV'dur. Sistemde bulunan 10 trafo merkezi
ring hattı ile birbirine elektriksel olarak bağlanmıştır. Ring hattı sayesinde; elektrik
sağlayıcı firmalardan alınan enerjinin ana besleme noktalarının bulunduğu trafo
merkezlerinden diğer trafo merkezlerine taşınarak tüm hat boyunca sürekli bir enerji
olanağı sağlanmıştır. Ayrıca; ring hattı ile esnek işletme ve yüksek güvenilirlik
avantajları sağlanmıştır.
Bu çalışmada, sistemin modellemesi T1 tramvay hattının standart besleme planına

göre yapılmıştır. Bu besleme planı şu şekildedir:
 Gülhane ana beslemeden; Dolmabahçe TM, Karaköy TM, Gülhane TM ve Beyazıt

TM
 Pazartekke ana beslemeden; Haseki TM, Pazartekke TM, Hal(Merkezefendi) TM
ve Demiricler TM
 Bağcılar ana beslemeden; Mehmet Akif TM ve Güneştepe TM
Genel olarak tramvay gibi raylı sistem toplu taşımalarında olduğu gibi T1 tramvay
hattında da trenler İstanbul'un YG/OG elektrik dağıtım sistemine bağlanmış cer trafo
merkezi olarak da bilinen AC/DC doğrultucu trafo merkezleri vasıtasıyla elde edilen bir
DC güç beslemesine ihtiyaç duyar. DC sistem tramvay hattının katener sistemini besler.
Hatta kullanılan DC gerilim, güç talebi ve raylı sistem uzunluğu göz önünde
bulundurularak sisteme göre seçilir. T1 tramvay hattında 750 V DC kullanılır.
26
Şekil 3. 1 Cer Trafo Merkezinin Elektriksel Şeması
Şekil 1'de gösterilen sistemde kullanılan trafo merkezlerinin tipik elektriksel şemasında
gösterildiği gibi; orta gerilim AC devre kesicileri, OG/AG cer trafoları, AC/DC
doğrultucuları ve DC kesiciler trafo merkezlerinin ana bileşenleridir. Elektriksel şemada
görüldüğü gibi, her bir trafo merkezinde güvenilirliği geliştirmek için bir paralel
besleme sistemi mevcuttur. Bu paralel besleme sistemi ile her trafo merkezinde cer
trafolarının birinin sistem birleşenlerinin herhangi bir arızasından dolayı hattı
besleyememesi durumunda diğeri hattı beslemeye devam edebilecektir. Bu şekilde
işletme sürekliliği açısından önemli bir katkı elde edilmiştir. Ayrıca; her trafo
merkezinde iki katener yolunun da sağını ve solunu beslemek üzere 4 adet hattı
besleyen DC kesicisi bulunmaktadır. Bir trafo merkezi ile komşu trafo merkezi arasında
bulunan katener hattı her iki trafo merkezi tarafından da beslenebilir. Bu durum;
güvenilirliği geliştirmenin yanısıra cer trafolarının bakımı için esneklik sağlar.
34,5 kV gerilim seviyesindeki elektrik enerjisi ana besleme kesicileri vasıtasıyla

alındıktan ve ring sistemi ile taşındıktan sonra OG ring kesicilerinden geçerek OG
baraya girer. OG baradan sonra cer trafosunu besleyen ve korumasını sağlayan OG
kesiciden geçerek cer trafosuna gelir. Cer trafosunda 34,5 kV gerilim 580 V'a çevrilir.
Cer trafosundan çıkan gerilim doğrultucuya girerek diyotlar vasıtasıyla doğrultularak
750 V DC'ye çevrilir. Doğrultuculardan sonra pozitif ayırıcı ve raydan negatif dönüşü
sağlayarak devrenin tamamlanmasını gerçekleştiren negatif ayırıcı vardır. Son olarak
DC baradan geçerek 750 V DC kesicilerle her iki katener yolunun sağı ve solu ayrı ayrı
beslenir.
27
3.2 Alt Sistemler
Şekil 3. 2 Tramvay Hattının Örnek Hat Şeması
3.2.1 Orta Gerilim Hücresi
Sistemde 34,5 kV gerilim seviyesindeki OG kesiciler; ana besleme noktalarında, ring

hatlarının giriş - çıkışlarında ve cer trafolarının primer uçlarına bulunur. Sistemde
bulunan bu OG kesiciler, SF6 gazlı tip kesicilerdir.
Sistemdeki SF6 gazlı OG kesiciler arabalı tip kesicilerdir. Kesiciler, araba mekanizmaları
vasıtası ile herhangi bir bakım veya onarım ihtiyacında hücre dışına kolayca çıkarılabilir.
Bu kesicilerde, kontakların ve ark söndürme hücresinin bulunduğu kutup kısımları ve
açma - kapama mekanizması olmak üzere 2 bölüm vardır. SF6 gazı, ark söndürme
özelliğinden dolayı kullanılmaktadır. Açma - kapama mekanizmaları ise yaylı veya çeşitli
elektromekanik sistemler olabilir. Ayrıca, sistemde bulunan bu OG SF6 gazlı kesiciler
üzerinde uzaktan açma - kapama olanağı sağlamak amacıyla açma - kapama bobinleri
bulunmaktadır.
SF6 gazlı OG kesiciler trafo merkezlerinde 4 kısıma ayrılmış metal - clad hücre
yapılarının içinde muhafaza edilir. Metal - clad hücrelerinin içinde bulunan 4 kısımdan
biri kesici bölmesidir. Kesici, yalıtkan ve mekanik bir sürgü ile kabloların girdiği ve ölçü
trafolarının olduğu fider bölümünden ayırılır. Hücre içinde ise yalıtkan sürgü kapak
açılarak kesicinin fider bölümü ile bağlantısı gerçekleşir. Kesici, hücre dışına alındığında
28
ise bu kapaklar kapanır. Bu bölümlerin dışında ana bara bölümü ve koruma rölelerinin
bulunduğu kumanda ve kontrol bölümü vardır.
SF6 gazlı OG kesicilerin bulunduğu metal - clad OG hücreleri, trafo merkezinin sağını ve
solunu besleyen ring kesicileri ve 2 cer trafosunun önünde bulunan OG kesiciler için
olmak üzere her trafo merkezinde en az 4 adet bulunmaktadır. Bu metal - clad OG
hücrelerinde bulunan sistem bileşenleri çeşitli sebeplerden dolayı işlevini yerine
getiremeyebilir.
Çizelge 3. 1 Orta Gerilim Şalt Panosunun Hata Modları
Parçalar ve
Fonksiyon Hata Modu Kısmi Etki Hata Oranı
Bileşenler
OG Beslemesini
Donanımlar SF6 Bağlama veya Donanımların
Gazlı Kesici Kesme Sahte Açma Hatası 0,115E-6
OG Beslemesini
Gazlı Kesici Kesme Kapamada Hata Hatası 0,285E-6
OG Beslemesini
Gazlı Kesici Kesme Açmada Hata Hatası 0,285E-6
OG Beslemesini
Gazlı Kesici Kesme Gaz Kaçağı Hatası 0,148E-6
Toroidal Akım Yanma / İzolasyon Akım ile ilgili

Trafosu Ölçme - İzleme Kaybı Bilgi Sağlanamaz 0,286E-6
Yanma / İzolasyon Akım ile ilgili

Gerilim Trafosu Ölçme - İzleme Kaybı Bilgi Sağlanamaz 0,240E-6
Röleler (zaman,
yardımcı vb.) Anahtarlama vb. Fonksiyon Kaybı Tahrik İşlevsiz 0,060E-6
Kontrol Birimi
Kontrol Birimi Kontrol Arayüzü Fonksiyon Kaybı İşlevsiz 3,226E-6
İzolasyon Özelliğinin
Şalt Panosunun Kaybolması & İç Ark
Hücresi Koruma / Ayırma Hatası Şalt Tesisi İşlevsiz 0,530E-6
Sistemin orta gerilim şalt tesislerinin önemli parçalarından biri olan OG SF6 kesicilerin
arıza sonucu, kesici bağlantı kurma ve kesme fonksiyonunu yerine getiremez. Sisteme
gerilim ve akım bilgisi sağlayan akım ve gerilim trafolarında belirtilen arızalardan
birisinin olması durumunda sistemde ölçüm ve ekranlama fonksiyonları
gerçekleştirilemez. Sistemde, gerilim ve akım bilgilerinin taşındığı kontrol birimi vardır.
29
Her hücreye ait bir kontrol birimi bulunmaktadır. Kontrol biriminde işlev kaybı, kontrol
fonksiyonunun eksikliğine sebep olur. Bağlı olduğu kesiciye açma - kapama komutu
gönderen yardımcı rölelerde herhangi bir nedenden dolayı işlev kaybı olmasıyla
sistemde anahtarlama fonksiyonu yapılamaz. Ayrıca; metal - clad orta gerilim
hücrelerde izolasyon kaybı ve iç arklanma meydana geldiğinde, bölme ve izolasyon
işlevini yerine getiremeyerek arızaların diğer bölümlere sirayet etmesine engel olmaz.
Elektriksel sistemlerde temel koruma elemanı olarak kullanılan kesicilerin bu

hatalardan dolayı işlevini gerektirdiği gibi yerine getirememesi durumunda sistem
büyük tehlikelere maruz kalabilir. Sistemin bu büyük tehlikelere maruz kalması sonucu;
tehlikenin boyutuna göre işletme kaybına ve büyük maliyetler ortaya çıkabilir.
3.2.2 Cer Trafosu
Trafo merkezlerinde paralel işletme söz konusudur. Bu paralel işletme ile her trafo
merkezinde cer trafolarının birinin sistem birleşenlerinin herhangi bir arızasından
dolayı hattı besleyememesi durumunda diğeri hattı beslemeye devam edebilecektir. Bu
şekilde işletme sürekliliği açısından önemli bir katkı elde edilmiştir. Diğer yandan
paralel işletmede bir kolun DC barayı enerjilendirememesi durumunda diğerinin bu
görevi yerine getirebileceği gibi 2 kolun da hatta enerji sağlayabilmesi mümkündür. Bir
trafo merkezinde herhangi bir arıza durumu olmaması halinde ve normal işletme
koşullarında 2 cer trafosununda hatta enerji sağlaması tercih edilmektedir.
Cer trafoları, üçgen bağlı tek primer sargı ve biri üçgen biri yıldız bağlı çift sekonder
sargıdan oluşur. Aslında çift primer çift sekonder olmasına rağmen tek primer çift
sekonder denmesinin sebebi, çift primer sargının tek nüvede toplanmasıdır. Cer
trafolarının primer tarafı 34,5 kV, sekonder tarafı 580 V'dur. Çift sekonderi bulunan bu
cer trafolarından 2 x 580 V doğrultucu üniteleri ile 750 V DC'ye çevrilir. Cer trafolarına,
bu şekilde doğrultucu üniteleriyle birlikte kullanıldığı için doğrultucu trafolar da
denilebilmektedir.
3 faz ve 34,5 kV gerilim seviyesinde beslemenin yapıldığı sistemde, 34,5 kV gerilim

seviyesini araçların kullanabileceği ve bir sonraki aşamada doğru gerilime çevirilecek
olan 580 V'a dönüştüren indirici trafolar kuru tip trafolardır. Günümüzde kullanımı
30
gittikçe artan kuru tip trafoların avantajları; düşük işletme maliyeti, yüksek güvenilirlik
ve bakım gerektirmemesidir.
Çizelge 3. 2 Cer Gücü Trafosunun Hata Modları
Parçalar ve Bileşenler Fonksiyon Hata Modu Kısmi Etki Hata Oranı

Vacuum Cast Coil Dry OG'i 580 V'a Tamamen İşlev
Transformer Dönüştürmek Kaybı Trafo Arızası 1,6556E-6
3.2.3 Doğrultucu Grubu
Doğrultucunun AC taraf ile bağlantısı kablolarla sağlanır. Doğrultucunun pozitif

kutbunun DC ana baraya bağlantısı motor sürücü ile entegre bir ayırıcı tarafından
sağlanırken doğrultucunun negatif kutbu ise direkt olarak bakır bara vasıtasıyla komşu
negatif dönüş paneline bağlıdır.
L+
- F6 - F5 - F4
- R6 - R5 - R4
~~
~ - R1 - R2 - R3
- F1 - F2 - F3
L-
Şekil 3. 3 Güç Bloğunun Elektriksel Şeması
Doğrultucu, DC ucunda 12 darbeli bir DC çıkış sağlamak amacıyla tam dalga köprüsü
yapısında bağlanmıştır. 12 darbeli DC bir çıkış elde etmek amacıyla, doğrultucu her biri
6 diyot ile donatılmış 2 güç bloğundan oluşur. Her bir diyot, seri olarak bağlanmış bir
sigorta ile diyot arızaları ve kusurlu diyotun akım devresinden ayrılması sonucunda
oluşabilecek ters akımlardan doğrultucuyu korumayı sağlar. Her bir diyot sigortası
mikro anahtarları tarafından denetlenir. Bir sigortanın arızalanması, OG besleme
kesicisine bir açma sinyaline neden olur.
31
Bu iki güç bloğu, cer trafosunun sekonder tarafının 6 fazı (3 yıldız, 3 üçgen) ve DC
tarafda paralel olarak bağlıdır. Her doğrultucu kolu, her doğrultucu toplamda 12 diyot
ile donatılacak şekilde bir diyot ile donatılmıştır.
Doğrultucunun ve doğrultucu trafonun, OG kesicilerin koruma röleleri tarafından aşırı

yük ve kısa devrelerden korunması gerekir. Her doğrultucu hücresi, AC ve DC tarafa
bağlanmış bir azaltma cihazı ile donatılmıştır. Aşırı gerilimlere karşı koruma, bir azaltma
cihazı vasıtasıyla gerçekleşir. Doğrultucunun DC tarafındaki azaltma cihazı(attenuation
device), doğrultucu trafonun anahtarlanması tarafından kaynaklanan gerilim piklerini
absorbe eder.
Çizelge 3. 3 Doğrultucu Grubunun Hata Modları

Toplam Hata
Birimler Fonksiyon Hata Modları
Oranı
Kabul edilebilir toleransın
üzerinde dönüşüm,
korozyon, kırık kablo,
Doğrultucu akımının kontrol birimine yanlış
İzolasyon Yükseltici
ölçümü bilgi
Elektriksel izolasyon
bileşenlerinin hatası
DC taraf ve durum Yardımcı anahtarın hatalı

belirleme üzerinde gösterimi
Sigorta
doğrultucu zayıflatma
koruması Çok erken açma 0.6545E-6
Doğrultucu Yetersiz doğrultucu

Doğrultucu sönümleme
Sönümleme sönümleme
Kısa devre
Erken etki
Termistör Sıcaklık izleme
Geç etki
Kesinti
Güç Bloğu (diyotlar Aynı gruptan 2 diyot +
AC'den DC'ye doğrultma
ve sigortalar) sigorta arızası
Doğrultucunun akım ölçümünü sağlayan izolasyon yükseltici kabul edilebilir toleransın

üzerinde dönüşüm ve kırık kablo gibi hata modları sonucunda kontrol birimine hatalı
belirti sağlar. Ayrıca elektriksel izolasyon bileşenlerinin hatası sonucu ölçü devresinde
32
tahrip meydana gelebilir. İzolasyon yükseltici herhangi bir nedenden dolayı
arızalandığında doğrultucu paneli arızalı duruma gelir. DC tarafta azaltıcı cihazın
koruması ve durum göstergesi fonksiyonlarını yerine getiren sigortanın yardımcı
anahtarın hatalı gösterimi sonucu açmaya veya çok erken açma hatalarına düştüğü
zaman azaltıcı cihazın görevini yerine getirememesine neden olur. Doğrultucu azaltıcı
cihazın fonksiyonunu yerine getirememesiyle yeterli doğrultucu zayıflatma yapılamaz.
Bu hatanın etkisi ile sıcak ortamdan dolayı diyotlar arızalanabilir. Termistörün kısa
devre, erken etki, geç etki veya kesinti gibi hata modlarından dolayı sıcaklığı izleme
fonksiyonu yerine getirilemeyince diyotların sıcaklık bilgileri ile ilgli hatalar meydana
geldiğinde algılanamayabilir. Bunu sonucunda, doğrultucu arızalanıp doğrultucunun
güvenli konuma alınması için devre dışı kalması gecikebilir ve daha fazla olası tahribata
maruz kalabilir. Sistemde AC'den DC'ye doğrultmayı sağlayan diyot ve sigortaların aynı
grupta 2 arızalı sigorta veya diyot olması şartıyla doğrultucu devre dışı kalır. Bu
arızaların sonucunda, doğrultucuya gelmeden önceki cer trafosunun girişinde bulunan
OG kesicide açma meydana gelerek koruma sağlanır.
Bu hata modları sonucu doğrultucunun arızalanmasıyla trafo merkezi bütünen devre

dışı kalmaz. Paralel işletmeden dolayı trafo merkezinin bir cer trafosunun bulunduğu
kol işlevini yerine getiremezken diğer kol hatta enerji sağlayabilir.
Çizelge 3. 4 Doğrultucu Bileşenlerinin Hata Oranları
Bileşen λ1u λ1d λ2u λ2d λ3 MTTR

İzolasyon Yükseltici 5,25E-09 5,93E-07 3
Sigorta 4E-08 2
Doğrultucu Sönümleme Cihazı 1,80E+00 2
PTC Termistör 2,08E-08 2,28E-08 3
PTC Termistör Açma Birimi 2,661E-07 2
Röle 4,82E-08 4,82E-08 1
Optik Bağlayıcı (Optocoupler) 1,597E-07 1,064E-07 1
3.2.4 Pozitif Besleme Ünitesi
Doğrultucu ünitelerinin pozitif çıkışlarından DC barayı besleyen hatlarda 2 adet olmak

üzere 750 V DC ayırıcılar mevcuttur. Pozitif ayırıcı, doğrultucu ile DC baranın bağlantısı
üzerinde bulunur.
33
Doğrultucu hücresinde monte edilmiş pozitif ayırıcı, doğrultucu birimini besleyen OG
kesicisinin anahtarlama pozisyonu ile kilitlemelidir. Pozitif ayırıcıyı açmak, sadece
doğrultucu trafoyu besleyen OG kesicisi kapatılırsa mümkündür. Ayrıca pozitif ayırıcıyı
kapatmak, sadece negatif ayırıcı kapalıysa ve OG kesicisi devreden alınmışsa
mümkündür.
3.2.5 Negatif Dönüş Ünitesi
Doğrultucu ünitelerinin negatif çıkışından Negatif DC Dönüş barasını besleyen hatlarda

2 adet olmak özere 750 V DC ayırıcılar mevcuttur. Mevcut sistemin devresini
tamamlanması amacıyla negatif kısımdan(ray sistemi) doğrultucu çıkışına geri dönüş
vardır. Negatif DC ayırıcılar bu geri dönüş üzerinde bulunur ve bu DC ayırıcılar motorlu
ayırıcılardır.
Eksi geri dönüş besleme hücresinde monte edilmiş negatif ayırıcı, doğrultucu
hücresinde monte edilmiş pozitif ayırıcının anahtarlama pozisyonu ile kilitlemelidir.
Negatif ayırıcıyı anahtarlamak sadece pozitif ayırıcı açık ise mümkündür.
Bu hücrede, farklı besleme bölgelerinin negatif dönüş kabloları ve negatif bara

doğrultucuya bağlıdır. Hücre, doğrultucu bağlantısı için iki tane tek kutuplu ayrıcı ve
bakır bara sisteminden oluşur.
Çizelge 3. 5 Pozitif ve Negatif Ünitenin Hata Modları

Birimler Hata Modları Hata Modlarının Etkisi Hata Oranı
Kabul edilebilir
toleransın üzerinde
Kontrol birimine hatalı
dönüşüm, kırık kablo,
belirti
İzolasyon Yükseltici kontrol birimine yanlış
bilgi
Elektriksel izolasyon
Ölçme devresinin tahribi
Fiderin anahtarlaması
Sinyal yok
için güvence yok 1.6556E-6
Olası canlı akımı
kapatarak muhtemel
Ayırıcı Kalıcı kapama elektriksel ark
kontakların yapışmasına
neden olabilir
Kalıcı açma Ayırıcı devreye alınamaz
Kesinti Dolrultucu akımının
Şönt Direnç
Etki ölçülememesi
34
Çizelge 3. 5 Pozitif ve Negatif Ünitenin Hata Modları (devamı)
Birimler Hata Modları Hata Modlarının Etkisi Hata Oranı
Kalıcı açma sinyali
Kalıcı sinyal
Orta gerilim besleme
bölümü için kalıcı açma
Kontağın bırakmaması sinyali
Gerilim açma hatasına
kadar sadece doğrultucu
biriminde besleme
Röle Kontağın çekmemesi hatası
1.6556E-6
Sinyal vermek için Anahtarlama
yardımcı anahtarların durumlarının geçersiz
hatalı gösterimi bilgisi
Kontrol için yardımcı
anahtarların hatalı işlevi
Şalt panelinin koruma ve
Dahili güç kaynağı
kontrol fonksiyonlarının
biriminin hatası
hatası
İç bara bağlantısının
Kontrol Birimi iletişim hatası
İzolasyon kuvvetlendirici, hücre kaçağını izlemek amacıyla hücrenin akım ölçümü

fonksiyonunu belirtilen hata modlarından dolayı kontrol birimine hatalı belirti ve ölçüm
devresinin tahrip olması gibi etkiler oluşabilir. Ayrıca izolasyon kuvvetlendirici ray
potansiyelini izlemek amacıyla hücrenin gerilim ölçümü fonksiyonunu benzer hata
modları sebebiyle hatalı belirti ve ölçüm devresinin tahrip olması gibi etkiler oluşabilir.
Bu hataların sonucunda, trafo merkezi işlevini yerine getiremeyip işletmede kısa
kesintiler meydana gelir.
Ayırıcıda, Çizelge 3. 5'de belirtilen hata modlarının oluşması ve belirtilen etkilerin

gözlemlenmesi durumunda; ayırıcı, ayırma ve kilitleme magnetleri ile yanlış
anahtarlamaya karşı koruma işlevlerini yerine getiremez. Şönt direncinin arızalanması
sonucu, doğrultucu akımı ölçümü gerçekleştirilemez. Ayırıcıda ve şönt direçte meydana
gelebilecek bu hata modları ile alt sistemlerden doğrultucu %50 oranında olumsuz
etkilenir. Rölelerde, kontağın bırakmaması veya çekmemesi gibi arızalar meydana
geldiğinde besleme bölgelerindeki orta gerilim anahtarları açma fonksiyonunu yerine
getiremez. Kontrol biriminde, belirtilen hata modları ve etkileri meydana geldiğinde
ikincil fonksiyonlar için dijital birim fonksiyonunu yerine getiremez. Farklı birimlerde bu
farklı hata modlarının oluşması paralel işletmeden dolayı işletmeye bir etkisi
olmamaktadır.
35
Rölelerin arızalanıp çekili kalması nedeniyle sürekli açma sinyali gider. Röle bu
durumda, hücre koruma açması işlevini veya gerilim dönüş devresi arızası açması
işlevini yerine getiremeyebilir. Bu arızaların alt sistemlere olan etkisi trafo arızası veya
komşu trafonun kilitlemesinin devreye girmesidir. Sistem işletmesine olan etkisi ise
kısa süreli işletme kaybıdır.
Çizelge 3. 6 Pozitif ve Negatif Ünitenin Hata Oranları

Yalıtım Yükseltici 2,1E-08 2,372E-06 3
MCB 5,28E-07 1
Parafudr 5,28E-07 1
Ayırıcı 1,928E-07 1,484E-07 3
Diyot 2,56E-08 2
Şönt Direnç 2,20E-09 8,00E-09 1
Güç Kaynağı 2,56E-08 2
Şönt Direnç - 2 2,56E-08 1
Termostat 1,0096E-06 1
Hücre Isıtıcı 5,313E-06 1
MCB-2 4,896E-07 1
Toprak Kaçağı 5,44E-08 1
MCB-3 8,16E-08 1
PLC 1,5791E-05 4
Termostat -2 1,0096E-06 1
Hücre Isıtıcı -2 5,313E-06 1
Röle 2,892E-07 3,856E-07 9,64E-08 1
Anahtar 9,64E-08 1
Arayüz Çevirici 2,42E-08 2,42E-08 2
Koruma Rölesi 1,50E-06 2,80E-06 3
Bobin 1,7956E-06 1
3.2.6 DC Hat Besleme Hücresi
DC hücre, sabit bir parça ve çekmeceli bir arabadan oluşan çekmeceli araba sistemine
dayalı şalt hücreleridir. Metal kaplamalı ve kısmen bölünmüş DC şalt, hava yalıtımlı
kapalı tiptir.
DC hücre; devre kesici bölmesi, bara bölmesi vedüşük gerilim bölmesi olmak üzere 3
kısımdan oluşur. Devre kesici bölmesi; yüksek hızlı devre kesici arabası, kesici arabası
36
kilidi için mekanik parçalar, kesici arabası klavuz rayları ve kesici arabası topraklamasını
kapsar. Bara bölmesi, kesici için sabit yerleştirilmiş kontaklar ile baralar ve güç kabloları
için klemenslerden oluşur. Düşük gerilim bölmesi, kumanda klemensleri ve kontrol ve
koruma cihazlarından oluşur.
DC devre kesiciler; tek kutuplu, 750 V DC anma geriliminde, elektro manyetik

kumandalı, doğal soğutmalı, iki yönlü akım kesebilen, yüksek hızlı ve hava üflemeli tip
kesicilerdir. Mevcut sistemin her trafo merkezinde iki yolun sağı ve solunu besleyen 4
adet fider kesicisi vardır. Aşırı akım anında ilgili röleden açma komutu geldiğinde kesici
çok kısa sürede açacaktır. Aşırı akımdan sonra kesici kontaklarının çok kısa sürede
açılmasıyla meydana gelecek ark hemen söndürülür. Oluşan arkın söndürülmesi kesici
üzerinde bulunan ark olukları sayesinde gerçekleşecektir. 750 V DC kesiciler; toprağa
göre yüksek izolasyon seviyesine, yüksek kesme kapasitesine ve uzun servis ömrüne
sahiptir. Ayrıca küçük boyutlu ve basit bakım olanaklarına sahiptir.
Çizelge 3. 7 DC Hat Besleme Hücresinin Hata Modları

Birimler Hata Modları Hata Modlarının Etkileri Hata Oranı
Kalıcı olarak açık Hat testinin yapılamaması
Test kontaktörünün kalıcı

DC kontaktör aktivasyonu, test devresi
Kalıcı olarak kapalı tahrip olabilir.
Yük kontaklarının hatalı Olası hatalı hat
göstergesi testi/geribesleme sinyali yok
Hat testi için güç kaynağının
hatası Hat testi mümkün değildir
Kesicinin devreden alınması

Sinyalizasyon için yardımcı açısından kötü olabilecek olası
anahtarların hatalı gösterimi hatalı sinyal fonksiyonu
Kontrol Birimi
Kontrol için yardımcı Anahtar panelinin koruma ve
anahtarların hatalı işlevi korumasının hatalı fonksiyonu 7,65E-02
İç güç kaynağı biriminin arızası

Şalt panelinin kontrol ve
İç bara bağlantısının koruma fonksiyonlarının
haberleşme hatası hatası
Devre dışı konumda kontrol

için yardımcı kontakların
hatalı gösterimi
Devre dışı konumda kapama
bobininin arızası Kesici devreye alınamaz.
Yüksek Hızlı Devre Kesici
Devredeyken kapama Kesici tekrar devreye
bobininin arızası alınamaz.
Elektriksel ark sönmeyebilir,

hücrede elektrik arkına neden Hücre kontaklarının tahrip
olabilir edilmesi sonucu kısa devre
37
Çizelge 3. 7 DC Hat Besleme Hücresinin Hata Modları (devamı)
Kesici devredeyen devre dışı
olacaktır.
Önceden belirlenmiş limitler

Kabul edilebilir toleransın dışında hat akımının hatalı
üzerinde hatalı dönüşüm, kırık ölçümü
kablo, kontrol birimine hatalı
bilgi Kesici devreye alınamaz
Kontrol birimine giden fider

kablosunun geriliminin hatalı
ölçümü
Ölçü devresinin ve kontrol
Elektriksel izolasyon devresinin tahribi
İzolasyon Yükseltici Ölçü devresinin tahribi
Eksik kontrol birimi yardımcı

gerilimi, kesicinin yerel 7,65E-02
kontrolü yok, kontrol birimine
kesicinin açık-kapalı bilgisi
gitmiyor
Kalıcı açık
Trafo hat testi, fider akımı,
bara gerilimi, kontrol birimi,
kesici kontrolü, kesici açması
ve durum belirtileri için
yardımcı gerilim eksik
Yardımcı anahtarın hatalı Kontrol birimine durum
gösterimi belirtisi yok
Kesinti Hat akımının ölçümü yok
Şönt Direnç
Etki Kontrol birimine hat akımının
hatalı ölçüm sinyali
Dalgalanma Engelleyici Kısa devre/hata- iletken Kesicinin kontrol gerilimi ve

olmaya başlar devreden çıkarma hatası
DC kontaktörün hata modları ve etkileri sonucunda test kontaktörü işlevini yerine

getiremez. Bunun sonucunda alt sistemlerde; hat testinin mümkün olmaması, test
devresinin tahrip olması ve hat fider paneli hatası gibi etkiler meydana gelir. Kontrol
biriminde meydana gelecek hata modları ve kısmi etkileri sonucu ikincil fonksiyonlar
için dijital birim işlevini yerine getiremez. Kontrol biriminin belirtilen şekilde hataya
düşmesi sonucu alt sistemlerden hat fider paneli de hataya düşer. Yüksek hızlı devre
kesici açık ve kapalı konumda iken kapama bobininin bozulması ve kesici devre dışı
konumunda iken kontrol amaçlı kullanılan yardımcı anahtarların hatalı belirtisi gibi hata
modları sonucunda kısmı etki olarak kesici devreye alınamaz. İzolasyon yükseltici
belirtilen hata modları ve etkileri sonucu kablo denetimi, alt sistemlerin akım ve gerilim
ölçümleri gibi fonksiyonlarını yerine getiremez. Şönt resistörde bir kesinti yada
herhangi bir hatanın etkisi sonucu hat akımının ölçümü işlevi yerine getirilemez ya da
hatalı şekilde yapılır. Bu hatalar paralel işletme nedeniyle, tüm bir trafo merkezini
38
enerjisiz bırakacak kadar kritik hatalar değildir. Paralel işletmede bir kolda bu hataların
oluşması durumunda diğer cer trafosundan hatta enerji sağlanabilir.
Hücrede elektrik arkının söndürülememesi veya elektrik arkının oluşması sonucunda

yüksek hızlı kesici, hattı besleme fonksiyonunu yerine getiremez. İzolasyon yükseltici;
kabul edilebilir toleransların dışında hatalı dönüşüm, kırık kablo ya da kontrol birimine
yanlış bilgi sağlama gibi hata modları sonucunda kablo denetleme fonksiyonunu yerine
getiremez. Kablo denetleme görevini yerine getirememesi sonucunda kısmi etki olarak
devre kesici devredeyken devre dışı kalacaktır. Ayrıca elektriksel izolasyon
bileşenlerinin arızalanması ile hat akımı ölçümünün kontrol birimine sağlanması
fonksiyonunu yerine getiremez. Bu durumda, ölçü devresinde ve kontrol devresinde
olası bir tahribat meydana gelebilir. Dalgalanma engelleyici, bir kısa devre ile iletken
durumuna gelmesi ile ekipmanlar için yüksek gerilim koruması ve gerilim dengelemesi
fonksiyonlarını yerine getiremez. Bu hatalar sonucunda, tüm bir trafo merkezi devre
dışı kalır ve kısa süreli işletme kayıpları meydana gelir.
Çizelge 3. 8 DC Hat Besleme Hücresi Bileşenlerinin Hata Oranları

DC Kontaktör 5,0000E-09 1,50E-07 2
Koruma Rölesi 1,5000E-06 3,55E-06 3
Yüksek Hızlı Devre
Kesici 9,52E-08 9,52E-08 1,522E-07 9,52E-08 1,9690E-01 4
Yalıtım Yükseltici 1,0096E-06 1,186E-06 6,089E-07 7,9520E-01 4
MCB 8,16E-08 2,176E-07 3
Mikro Şalter 5,44E-07 5,44E-07 1,088E-06 1
Röle 1,928E-07 4,82E-08 2,41E-07 1
Seçici Şalter 4,82E-08 3,12E-07 1
Şönt Direnç 3,94E-08 1
Parafudr 2E-09 4,30E-09 3
Test Sigortası 2E-08 1
Test Direnci 1,70E-09 1
3.2.7 Hücre Kaçak Koruma Ünitesi
Şalt kasasının hücre kaçağı hatası bir koruma rölesi vasıtasıyla denetlenir. Hücre kaçağı,
tüm bir trafo merkezini enerjisiz bırakabilecek bir durumdur. Denetlenecek iki tip hücre
kaçağı hatası vardır.
39
 DC şalt hücresinden toprak yapısına akım teşhisi. Bu teşhis, pozitif devreler ve
hücre arasında başarısız olmuş izolasyon olarak tanımlanır. Ölçüm değeri, bir şönt
ve bir akım transdüseri vasıtasıyla belirlenir.
 DC şalt hücresi ile toprak yapısı ve cer toprağı gibi negatif potansiyel arasında
gerilim teşhisi. Bu teşhis, şalt içinde oluşabilecek çok yüksek dokunma gerilimi
olarak tanımlanır.
Tanımlanan hücre kaçağı olayları dikkate alınması gereken son derece ciddi hatalardır.
Bu yüzden; bunların teşhisi, hem DC şaltın bütün yüksek hızlı devre kesicilerinde hem
de orta gerilim şaltındaki devre kesicilerde bir açmaya neden olacaktır. Bunun
sonucunda en temel koruma elemanı olan kesiciler açma komutuyla devre dışı kalarak
arızalı duruma karşı tüm trafoyu izole eder. DC kaçak akımının yükselmesi ya da ray -
toprak geriliminin tehlike arz edebilecek seviyelere yükselmesi bu arızaya örnek olarak
verilebilir.
Çizelge 3. 9 DC Kaçak Koruma Ünitesinin Hata Oranları

Yalıtım Yükseltici 1,1966E-02 1,1966E-02 3
40
BÖLÜM 4
KESİCİ İÇEREN ALT SİSTEMLERİN HATADA GÜVENLİK ANALİZİ
Çalışmanın bu kısmında İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan T1 tramvay hattının

besleme sistemi ele alınarak bu sistem içinde hatta anormal durumlar ve bakım
faaliyetleri haricinde açma manevrası yapılmaması tercih edilerek düşük talep
modunda çalıştırılan ve bünyesinde kesici veya ayırıcı gibi temel koruma elemanı olarak
nitelendirilebilecek elektriksel elemanların bulunduğu alt sistemler için bir markov
model oluşturulmuştur. Oluşturulan markov model ele alınarak bu alt sistemlerin
PFDavg değerleri hesaplanarak güvenlik bütünlük seviyeleri (SIL) belirlenmiştir.
4.1 Alt Sistemler İçin Oluşturulan Markov Model
Bu çalışmada sistem için gerekli reliability değerler hesaplanırken sistem alt

birimlerinin dinamikleri diğer reliability çalışmalardan farklı olarak Markov modelleme
tekniği kullanılarak ifade edilmiştir. Bu şekilde cer sistemini oluşturan alt sistemler
incelenmiş, alt sistem davranışlarını gerektiği kadar detaylı olarak gösteren bir Markov
model geliştirilmiştir. Bu da sistemin hata dinamiklerini daha iyi modellenmesine
olanak tanımıştır. Sistemin DC kısmını oluşturan alt sistemler için Şekil 4.1 (a)'da
belirtilen ve ilgili sistem için geliştirilmiş markov model kullanılırken sistemin AC kısmını
oluşturan alt sistemler için Şekil 4.1 (b)'de belirtilen markov model kullanılmıştır.
Ele alınan tramvay hattının besleme sisteminde bulunan ve hatta cer gücünü sağlayan
trafo merkezleri bir çok alt bileşenden oluşur. Bu alt bileşenlerde meydana gelebilecek
hatalar olasılıksal olarak gösterilerek bir markov model oluşturulmuştur. Hataların
meydana gelebileceği sistem bileşenlerinin sistemin hatasız olarak çalıştığı veya
hataların meydana geldiği takdirde sistemin içinde bulunduğu durumlar:
41
 State 0 : OK
 State 1 : "No Effect" Failure Detected ( )
 State 2 : "No Effect" Failure Undetected ( )
 State 3 : "No Effect Due to Redundant Supply" Failure Detected ( )
 State 4 : "No Effect Due to Redundant Supply" Failure Undetected ( )
 State 5 : "Significant" Failure ( )
Şekil 4.1 (a)'da belirtilen ve DC kısmı oluşturan alt sistemler için kullanılan markov
modelde State 0, sistemin hatasız olarak çalıştığı durumu ifade eder iken, State 1
sistemin işleyişini etkilemeyecek ve sistem için herhangi bir tehlike oluşturmayacak
teşhis edilebilir güvenli hatalar sebebiyle sistemin gittiği durumu ifade etmektedir.
Diğer taraftan State 2, sistemin işleyişini etkilemeyecek ve sistem için herhangi bir
tehlike oluşturmayacak teşhis edilemeyen güvenli hatalar sebebiyle gidilen durumları
ifade etmektedir. State 3 ise sistemin işleyişini trafo merkezlerinde bulunan redundant
yapı sayesinde etkilemeyecek teşhis edilebilir hatalar nedeniyle gidilen durumu
göstermektedir. Son olarak State 4 sistemin işleyişini trafo merkezlerinde bulunan
redundant yapı sayesinde etkilemeyecek teşhis edilemeyen hatalardan kaynaklı gidilen
durumu gösterirken State 5 trafo merkezini tümüyle devre dışı bırakabilecek hatalar
kaynaklı durumu ifade etmektedir. Belirtilen bu durumlar arasındaki geçiş olasılıkları
ise; State 0'dan State 1'e , State 0'dan State 2'ye , State 0'dan State 3'e ,
State 0'dan State 4'e , State 0'dan State 5'e , ilk durumda sistem teşhis
edilemeyen hataya sahip olduğu durumdayken arızanın teşhis edilme durumu
ve teşhis edilmiş bir arızanın onarılma durumu ile ifade edilmiştir.
Sistemin AC kısmını oluşturan alt sistemler için kullanılan ve Şekil 5 (b)'de belirtilen
markov modelde sistemin sorunsuz olarak çalıştığı (OK), sistemin çalışmasını
engellemeyecek ve onarılarak düzeltilebilecek güvenli hataların mevcut olduğu (Safe
Failure), sistemin çalışmasını olumsuz yönde etkileyecek teşhis edilebilir tehlikeli
hataların mevcut olduğu (DD) ve sistemin çalışmasını olumsuz etkileyecek teşhis
edilemeyen tehlikeli hataların mevcut olduğu (DU) durumlar olmak üzere sistem için 4
42
durum tanımlanmıştır. Sistem için tanımlanan bu durumlar arasında geçiş olasılıkları
ise; State 0'dan State 1'e , State 0'dan State 2'ye , State 0'dan State 3'e ,
güvenli bir hatanın onarılma durumu , ilk durumda sistem teşhis edilemeyen
hataya sahip olduğu durumdayken arızanın teşhis edilme durumu ve sistemin
teşhis edilemeyen tehlikeli hatanın mevcut olduğu durumdan OK duruma geçişi
ile ifade edilmiştir. Sistemin yaşam döngüsü süresini ifade eden , ∞ olarak
kabul edilmiştir.
State 2
µ0
Safe
Failure
State 2
State 1
λS µ0
λ 1U λ 1D
µr
µr
DD
λ 2D State 3
State 0 State 3 OK
State 1
λ DD
µr
µ0 µLT
λ3 λ 2U
λ DU
State 4
DU
State 4
State 5
(a) (b)
Şekil 4. 1 Markov Model
(a) DC Sistemin Markov Model (b) AC Sistemin Markov Modeli
Bu çalışmada yöntem olarak emniyet sistemi ile ilgili değeri hesaplanırken

içerisinde kesici gibi düşük talep modunda çalışan elemanların bulunduğu aktif koruma
sistemleri ve emniyet ilişkili sistemler olarak ele alınan alt sistemlerin içindeki her bir
eleman için oluşturulan markov model (Şekil 5 (a)) kullanılarak değerleri
bulunmuştur. Emniyet ilişkili sistemler olarak ele alınan alt sistemleri oluşturan her bir
43
eleman için elde edilen değerlerinden FTA kullanılarak bu alt sistemlerin
değerlerine ulaşılmıştır.
Ayrıca hesaplamalar yapılırken yapılan kabuller ise aşağıdaki gibidir.
 "Diagnostic Time" değerinin 24 saat olduğu kabul edilmiştir.
 AC kısım için S değerinin %50 olduğu kabul edilmiştir.
 Pozitif Besleme Hücresi ve Negatif Dönüş Hücresi failure rate değerlerinin aynı
olduğu varsayılmıştır.
 Pozitif Besleme Hücresi, Negatif Dönüş Hücresi ve DC Hat Besleme Hücresi alt
sistemlerinin MTTR değerinin 8 saat olduğu varsayılmıştır.
 değerinin 6 ay olduğu varsayılmıştır.
Çizelge 4. 1 OG Alt Sistemlerini Oluşturan Elemanların PFDavg Değerleri
Alt Sistem Bileşen PFDavg

Orta Gerilim Hücresi Kesici 1,6654E-06
Orta Gerilim Hücresi Akım Trafosu 4,4677E-06
Orta Gerilim Hücresi Gerilim Trafosu 3,8294E-06
Orta Gerilim Hücresi Yardımcı Röleler 1,1995E-07
Orta Gerilim Hücresi Kontrol Birimi 1,9299E-05
Orta Gerilim Hücresi Şalt Hücresi 2,1054E-05
Çizelge 4. 2 DC Alt Sistemlerini Oluşturan Elemanların PFDavg Değerleri

Alt Sistem Bileşen PFDavg
DC Hat Besleme Hücresi DC Kontaktör 4,77142E-07
DC Hat Besleme Hücresi Koruma Rölesi 1,12908E-04
DC Hat Besleme Hücresi Yüksek Hızlı Devre Kesici 4,36682E-04
DC Hat Besleme Hücresi İzolasyon Yükseltici 1,78185E-03
DC Hat Besleme Hücresi MCB 1,73762E-06
DC Hat Besleme Hücresi Miko Anahtar 8,68784E-06
DC Hat Besleme Hücresi Yardımcı Röle 3,45770E-06
DC Hat Besleme Hücresi Seçici Anahtar 2,49154E-06
DC Hat Besleme Hücresi Şönt Direnç 3,14624E-07
DC Hat Besleme Hücresi Parafudr 9,41694E-06
DC Hat Besleme Hücresi Test Sigortası 1,59708E-07
DC Hat Besleme Hücresi Test Direnci 5,40771E-08
44
ALT SİTEM
ARIZALI
OR
A BİLEŞENİ B BİLEŞENİ n. BİLEŞEN

ARIZALI ARIZALI ARIZALI
Şekil 4. 2 Alt Sistemlerin Hata Ağacı Modeli
Alt sistemleri oluşturan sistem bileşenlerinin hata modları ve etkilerinden yola çıkarak
elde edilen hata oranları baz alınarak her bir sistem bileşeni için PFD avg değeri
hesaplanmıştır. Şekil 6'da verilen FTA yapısı kullanılarak her bir basic event birimine bir
sistem bileşeninin değeri atanmıştır. Bu şekilde, FTA yöntemi ile sistemde bulunan alt
sistemlerin PFDavg değerleri hesaplanmıştır.
Çizelge 4. 3 Alt Sistemlerin PFDavg Değerleri
Alt Sistem PFDavg SFF SIL

Orta Gerilim Şalt Hücresi 5,04363E-05 %91 0 2
DC Hat Besleme Hücresi 2,36073E-03 %99 0 2
Emniyet ilişkili sistemler olarak ele alınan Orta Gerilim Hücresi ve DC Hat Besleme
Hücresi için elde edilen PFDavg değerleri, Çizelge 2. 2 ve Çizelge 2. 3’den yararlanarak
SIL seviyeleri belirlenmiştir. Sonuç olarak; HFT ve SFF değerine göre maximum
olabileceği SIL seviyesi 3 (Çizelge 2. 3) olmasına rağmen PFDavg değerine göre SIL
seviyesi 2 (Çizelge 2. 2) olduğundan dolayı DC Hat Besleme Hücresi için SIL seviyesi 2,
PFDavg değerine göre SIL seviyesi 4 (Çizelge 2. 2) olmasına rağmen HFT ve SFF değerine
göre maximum olabileceği SIL seviyesi 2 (Çizelge 2. 3) olduğundan dolayı Orta Gerilim
Hücresi için SIL seviyesi 2’dir.
45
BÖLÜM 5
HATA AĞACI YÖNTEMİ İLE TRAMVAY HATTININ GÜVENİLİRLİK ANALİZİ
Çalışmanın bu kısmında İstanbul Ulaşım A.Ş işletmesinde bulunan T1 Bağcılar - Kabataş

tramvay hattının elektriksel sistemi ele alınarak tren işletmesi için kısıtlama veya
aksaklığa neden olan hatalara göre bir güvenilirlik (Reliability) analizi yapılmıştır.
5.1 Sistemin Mevcut Besleme Yapısı ve Güvenilirlik Analizi Kapsamı
Bu çalışmada, Reliability analizi yapmak için sistemin besleme noktasından DC kesiciler

ile katener hattına enerji verilene kadar olan kısmı ele alınmıştır. Daka önce de
belirtildiği gibi sistemde 3 ana besleme noktası vardır ve 34,5 kV bu 3 ana besleme
noktasından ring sistemi ile cer gücünü sağlamak amacıyla kullanılan indirici trafo
merkezlerine ulaştırılır. Mevcut olan 3 ana besleme ve trafo merkezlerini kapsayacak
şekilde normal koşullarda ve anormal koşullarda farklı besleme senaryoları
gerçekleştirilebilir. Oluşturulan FTA modelinde başlangıç senaryosu olarak, genelde T1
tramvay hattında kullanılan besleme senaryosu alınmıştır. Bu besleme senaryosu;
 Gülhane ana beslemeden; Dolmabahçe TM, Karaköy TM, Gülhane TM ve Beyazıt

TM
 Pazartekke ana beslemeden; Haseki TM, Pazartekke TM, Hal(Merkezefendi) TM ve
Demiricler TM
 Bağcılar ana beslemeden; Mehmet Akif TM ve Güneştepe TM
şeklindedir. Ayrıca; sistemde bulunan OG ring kablolarının sisteme kapasitif etkisi
vardır. Sistemin kapasitesinin artması durumunda cezaya düşmemek için besleme
durumunda da değişiklik yapılabilir. Bu duruma çok sık rastlanmadığı için modelleme
46
yapılırken dikkate alınmamıştır. Sistemin FTA modeli, kabul edilen ve genelde kullanılan
T1 tramvay hattının besleme senaryosu göz önüne alınarak yapılmıştır.
5.2 Hata Ağacının Alt Birimleri
T1 tramvay hattına ilişkin FTA modeli, standart olarak kabul edilen ve genelde
kullanılan T1 tramvay hattının besleme senaryosu göz önüne alınarak yapılmıştır. FTA
modeli oluşturulurken katener hattı 2 komşu trafo merkezi arasında kalan alt birimlere
ayrılmıştır ve bu alt birimlerin enerjisiz kalması durumu ayrı ayrı ele alınmıştır. Bu alt
birimler;
 Dolmabahçe - Karaköy Arasında Katener Enerjisiz

 Karaköy - Gülhane Arasında Katener Enerjisiz
 Gülhane - Beyazıt Arasında Katener Enerjisiz
 Beyazıt - Haseki Arasında Katener Enerjisiz
 Haseki - Pazartekke Arasında Katener Enerjisiz
 Pazartekke - Hal(Merkezefendi) Arasında Katener Enerjisiz
 Hal - Demirciler Arasında Katener Enerjisiz
 Demirciler - Mehmet Akif Arasında Katener Enerjisiz
 Mehmet Akif - Güneştepe Arasında Katener Enerjisiz
olarak oluşturulmuştur. Bunların dışında alt birim olarak "TM Arızası" tanımlanmıştır ve
mevcut sistemde teknik özellik olarak şalt tesisleri standart olduğundan her trafo
merkezi için bu tanım kullanılmıştır. Son olarak, oluşturulan alt birimler belli bir
sistematik içinde düşünülerek "SİSTEM ARIZASI" tanımlanmıştır.
Sistemde bulunan bileşenlerin Ortak Hata Nedenleri (CCF) faktörünün sisteme olan
etkisini görmek için CCF değeri IEC 61508 - 6 standardın yer alan CCF tablosu baz
alınarak 0.1 olarak belirlenmiştir. Sistemde Ortak Hata Nedenlerinin etkisi paralel
işletmenin (redundancy) mevcut olduğu kısımlar baz alınarak yapılmıştır.
47
Çizelge 5. 1 Sistem Bileşenlerinin Güvenilirlik Değerleri
MTBF(year) Hata Oranı(E-6) Güvenilirlik
OG Şalt Hücresi 22,1 5,175 0,9775
Trafo 69 1,6556 0,9927
Doğrultucu Panel 174,4 0,6545 0,9971
Negatif Dönüş Hücresi 729,9 0,1564 0,9993
Pozitif Besleme 729,9 0,1564 0,9993
DC Hat Besleme Hücresi 14,9 7,6456 0,9670
Hücre Kaçağı Koruması 95,4 1,1965 0,9947
Trafo Merkezi Arızası : Mevcut sistemde bulunan trafo merkezlerinde OG ve DC bara

arasında bir arızadan dolayı ele alınan trafo merkezinin hattı besleyememesinin
olasılığıdır. OG ve DC bara arasında bulunan 2 elektriksel yolda da cer trafosunu
besleyen OG kesici, cer trafosu, doğrultucu, pozitif ayırıcı veya negatif ayırıcıdan
birisinin arızalanması olasılığı trafo merkezinde redundant yapının mevcut olmasından
dolayı CCF(Common Cause Failure) etkisinin yanında Hücre Kaçağı Koruması ve hattı
besleyen DC kesiciler de ilave edilerek TM ARIZASI olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, trafo
merkezinde DC hat besleme hücrelerinden çıkan DC kabloların katenere bağlandığı
noktalarda katener hattını enerji bölgelerine ayıran bölge izolatörleri vardır. Bölge
izolatörleri vasıtasıyla enerji bölgelerine ayrılan katener hattının iki trafo merkezi
arasında kalan kısmını bu iki trafodan da ayrı ayrı birer kesici besleyebilir. Bu şekilde bir
trafo merkezi tamamen devre dışı kalsa da diğer trafo merkezinden katener kısmının
bu bölgeyi beslenmeye devam edecektir. Bu nedenle iki komşu trafo merkezi için de
CCF (Common Cause Failure - Ortak Hata Nedeni) etkisi göz önüne alınacaktır.
48
Şekil 5. 1 Alt Sistem Arızası
49
Dolmabahçe - Karaköy Arasında Katener Enerjisiz : Mevcut sistemde trafo merkezinin
yanında 2 komşu trafo merkezi de redundant yapıya örnektir. Bu yüzden, Dolmabahçe
TM arızası ve Karaköy TM arızasının olması durumunda CCF etkisi de göz önünde
bulundurulmuştur. Dolmabahçe - Karaköy trafo merkezleri arasında kalan kataner
hattının enerjisiz kalması durumu;
 Katener hattının bu kısmının Gülhane'den beslenmesi durumunda Dolmabahçe ve

Karaköy TM'lerinin arızalanması(CCF etkisi göz önünde bulundurularak),
 Karaköy-Gülhane arasındaki ring hattında bulunan OG kesicilerden herhangi
birisinin arızalanması,
 Gülhane ana besleme OG kesicisinin arızası ve P.tekke-Karaköy arasında OG ring
kesicilerinden herhangi birisinin arızası,
 Bütün ana besleme OG kesicilerinin arızalanması,
 Gülhane ve P.tekke ana besleme OG kesicilerinin arızalanması ve Karaköy-Gülhane
arasında ring OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
olasılıklarından bir tanesinin gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmıştır.
50
Şekil 5. 2 Dolmabahçe - Karaköy Arası Katener Enerjisiz
51
Karaköy - Gülhane Arasında Katener Enerjisiz : Karaköy ve Gülhane trafo merkezleri
arasında kalan katener hattının enerjisiz kalma durumu;
 Katener hattının bu kısmının Gülhane ana beslemesinden beslendiği durumda

Karaköy ve Gülhane TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Gülhane beslemenin arızalanması durumunda hattın bu kısmının Pazartekke'den
beslendiği takdirde Pazartekke - Gülhane arası ring arızası
 Gülhane ve Pazartekke beslemenin arızalanması durumunda hattın bu kısmının
Bağcılar'dan beslendiği takdirde Bağcılar - Gülhane arası ring arızası
 Bütün ana besleme kesicilerinin arızalanması
olasılıklarından bir tanesinin gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmıştır.
52
Şekil 5. 3 Karaköy - Gülhane Arası Katener Enerjisiz
53
Gülhane - Beyazıt Arasında Katener Enerjisiz : Gülhane ve Beyazıt trafo merkezleri
arasında kalan katener hattının enerjisiz kalması durumu;

Gülhane ve Beyazıt TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Gülhane ana besleme OG kesicisinin arızalanması durumunda hattın bu kısmının
Pazartekke'den beslendiği takdirde Pazartekke - Beyazıt arası ring hattı
kesicilerinden birisinde arıza oluşması,
 Gülhane ve Pazartekke ana beslemelerinin arızalanması ve hattın Bağcılar ana
beslemesinden beslendiği durumda Bağcılar - Beyazıt arası ring hattı OG
kesicilerinden birisinin arızalanması,
 Bütün ana besleme kesicilerinin arızalanması ve bu sebepten hatta enerji
sağlanamaması,
olasılıklarından birinin gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmıştır.
54
Şekil 5. 4 Gülhane - Beyazıt Arası Katener Enerjisiz
55
Beyazıt - Haseki Arasında Katener Enerjisiz : Beyazıt ve Haseki trafo merkezleri
arasında kalan katener hattının enerjisiz kalma olasılığı;

Beyazıt ve Haseki TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Gülhane ana besleme OG kesicisinin arızalanması durumunda hattın bu kısmının
Pazartekke'den beslendiği takdirde Pazartekke - Haseki arası ring hattı
 Gülhane - Beyazıt arası OG ring kesicilerinden birisinin arızalanması durumunda
hattın bu kısmının Pazartekke'den besendiği takdirde Pazartekke - Haseki arası ring
 Gülhane ve Pazartekke ana beslemelerinin arızalanması ve hattın Bağcılar ana
beslemesinden beslendiği durumda Bağcılar - Haseki arası ring hattı OG
kesicilerinden birisinin arızalanması,
 Gülhane - Beyazıt arası OG ring kesicilerinden herhangi birisinin ve Pazartekke ana
beslemenin arızalanması ve hattın Bağcılar ana beslemesinden beslendiği durumda
Bağcılar - Haseki arası ring hattı OG kesicilerinden birisinin arızalanması,
 Bütün ana besleme kesicilerinin arızalanması ve bu sebepten hatta enerji
sağlanamaması
56
Şekil 5. 5 Beyazıt - Haseki Arası Katener Enerjisiz
57
Haseki - Pazartekke Arasında Katener Enerjisiz : Haseki ve Pazartekke trafo merkezleri
arasında kalan katener hattının enerjisiz kalma olasılığı;
 Katener hattının bu kısmının Pazartekke ana beslemesinden beslendiği durumda

Haseki ve Pazartekke TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Pazartekke ana besleme OG kesicisinin arızalanması durumunda Bağcılar - Beyazıt
arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu kısmına Bağcılar
ana beslemeden enerji verilememesi) ve Gülhane - Haseki arası ring hattı OG
kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu kısmına Gülhane ana beslemeden
enerji verilememesi) arıza oluşması,
 Pazartekke ana besleme OG kesicisi yanında Bağcılar ana besleme OG kesicisinin
arızalanması ve hatta Gülhane ana beslemeden enerji verilmesi durumunda
Gülhane - Haseki arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
 Pazartekke ana besleme OG kesicisi yanında Gülhane ana besleme OG kesicisinin
arızalanması ve hatta Bağcılar ana beslemeden enerji verilmesi durumunda
Bağcılar - Beyazıt arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
 Bütün ana besleme OG kesicilerinin arızalanması ve bu sebepten hatta enerji
sağlanamaması
58
Şekil 5. 6 Haseki - Pazartekke Arası Katener Enerjisiz
59
Pazartekke - Hal Arasında Katener Enerjisiz : Pazartekke ve Hal(Merkezefendi) trafo
merkezleri arasında kalan katener hattının enerjisiz kalma olasılığı;

Pazartekke ve Hal TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Pazartekke ana besleme OG kesicisinin arızalanması durumunda Gülhane -
Pazartekke arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu
kısmına Gülhane ana beslemeden enerji verilememesi) ve Bağcılar(Güneştepe) -
Hal arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu kısmına
Bağcılar ana beslemeden enerji verilememesi) arıza oluşması,
Gülhane - Pazartekke arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin
arızalanması,
Bağcılar - Hal arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
sağlanamaması
60
Şekil 5. 7 Pazartekke - Hal Arası Katener Enerjisiz
61
Hal - Demirciler Arasında Katener Enerjisiz : Hal(Merkezefendi) ve Demirciler trafo
merkezleri arasında kalan katener hattının enerjisiz kalması durumu;

Hal ve Demirciler TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Pazartekke ana besleme OG kesicisinin arızalanması durumunda Gülhane - Hal
arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu kısmına Gülhane
ana beslemeden enerji verilememesi) ve Bağcılar(Güneştepe) - Demirciler arası
ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinde (katenerin bu kısmına Bağcılar ana
beslemeden enerji verilememesi) arıza oluşması,
Gülhane - Hal arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
Bağcılar - Demirciler arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin
arızalanması,
sağlanamaması,
 Hattın bu kısmının Pazartekke ana besleme noktasından beslendiği durumda
Pazartekke - Hal arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin ve Bağcılar -
Demirciler arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
 Hattın bu kısmının Pazartekke ana besleme noktasından beslendiği durumda
Pazartekke - Hal arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması
ve Bağcılar ana besleme noktası OG kesicisinin arızalanması,
62
Şekil 5. 8 Hal - Demirciler Arası Katener Enerjisiz
63
Demirciler - M.Akif Arasında Katener Enerjisiz : Demirciler ve Mehmet Akif trafo
merkezleri arasında kalan katener hattının enerjisiz kalma durumu;

Demirciler ve Mehmet Akif TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Bağcılar ana besleme noktası OG kesicisinin arızalanması ve Pazartekke -
 Mehmet Akif - Bağcılar(Güneştepe) arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi
birisinin arızalanması ve Pazartekke - Demirciler arası ring hattı OG kesicilerinden
herhangi birisinin arızalanması,
 Bağcılar ve Pazartekke ana besleme noktası OG kesicilerinin arızalanması ve
Gülhane - Demirciler arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin
arızalanması,
 Bütün ana besleme noktası OG kesicilerinin arızalanması,
birisinin arızalanması, Pazartekke ana besleme noktası OG kesicisi ve Gülhane -
birisinin arızalanmasının yanında Pazartekke ve Gülhane ana besleme noktası OG
kesicilerinin arızalanması,
64
Şekil 5. 9 Demirciler - M.Akif Arası Katener Enerjisiz
65
Mehmet Akif - Güneştepe Arasında Katener Enerjisiz : Mehmet Akif ve Güneştepe
trafo merkezleri arasında kalan katener hattının enerjisiz kalması durumu;
 Mehmet Akif ve Güneştepe TM'lerinde katener hattının bu kısmını besleyen

besleyen DC kesicilerin arızalanması (CCF etkisi göz önünde bulundurularak),
Mehmet Akif ve Güneştepe TM'lerinde TM Arızası oluşması (CCF etkisi göz önünde
bulundurularak) ,
 Bağcılar ana besleme noktası OG kesicisinin arızalanması durumunda Pazartekke -
Mehmet Akif arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi birisinin arızalanması,
 Bağcılar ve Pazartekke ana besleme noktası OG kesicilerinin arızalanması
durumunda Gülhane - Mehmet Akif arası ring hattı OG kesicilerinden herhangi
birisinin arızalanması,
 Bütün ana besleme noktası OG kesicilerinin arızalanması,
olasılıklarından herhangi birinin gerçekleşme olasılığı olarak tanımlanmıştır.
66
Şekil 5. 10 M.Akif - Güneştepe Arası Katener Enerjisiz
67
Sistem Arızası : İstanbul Ulaşım A.Ş T1 tramvay hattı Katener sistemi iki komşu trafo
merkezi arasında kalan katener hatları olmak üzere bölümlere ayırılmıştır. Bu katener
bölümleri için ayrı ayrı arıza olasılıkları tanımlanmıştır. Katener sisteminin herhangi bir
katener bölümünün enerjisiz kalması durumunda araçların sistem üzerinde stabil
olarak hareket edemeyeceği düşünülerek tanımlanan bu katener bölümlerinden
haerhangi birisinin enerjisiz kalma olasılığı "SİSTEM ARIZASI" olarak tanımlanmıştır.
FAILURE OF
SYSTEM
DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED

DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED DE-ENERGIZED
CATENARY CATENARY CATENARY CATENARY CATENARY
CATENARY CATENARY CATENARY CATENARY
BETWEEN BETWEEN BETWEEN BETWEEN BETWEEN
BETWEEN BETWEEN BETWEEN BETWEEN HAL-
D.BAHÇE- KARAKÖY- GÜLHANE- DEMİRCİLER- M.AKİF-
BEYAZIT-HASEKİ HASEKİ-P.TEKKE P.TEKKE-HAL DEMİRCİLER
KARAKÖY GÜLHANE BEYAZIT M.AKİF GÜNEŞTEPE
Şekil 5. 11 Sistem Arızası
Sistemde bulunan bileşenlerin Ortak Hata Nedenlerinin sisteme olan etkisini görmek
için CCF değeri IEC 61508 - 6 standardın yer alan CCF tablosu baz alınarak 0.1 olarak
belirlenmiştir. Sistemde Ortak Hata Nedenlerinin etkisi paralel işletmenin(redundancy)
mevcut olduğu kısımlar baz alınarak yapılmıştır. Sistemde bulunan trafo merkezlerinde
OG bara ile DC bara arasında kalan ve OG SF6 kesici, cer trafosu, doğrultucu, pozitif ve
negatif ayırıcıyı kapsayan kısım paralel işletmeye örnektir. Bunun yanında; iki komşu
trafo merkezi için de paralel işletme yapısı mevcuttur.
Yapılan hata ağacı analizine göre sistemin güvenilirlik hesabında elde edilen değerler
Çizelge 4. 3, Çizelge 4. 4 ve Çizelge 4. 5'de verilmiştir. Sistemin normal şartları göz
önüne alınarak ve Bölüm 3'de yer verilen PST yapısı dahil edilmeden sistem
güvenilirliği ile ilgili hata ağacı analizinde elde edilen değerler Çizelge 4.3'de verilmiştir.
68
Çizelge 5. 2 Hata Ağacı Olaylarının Güvenilirlik Değerleri
FTA Birimleri Güvenilirlik
Failure of Substation 0,957477
Dolmabahçe - Karaköy Arasında Katener Enerjisiz 0,950077
Karaköy - Gülhane Arasında Katener Enerjisiz 0,995198
Gülhane - Beyazıt Arasında Katener Enerjisiz 0,996120
Beyazıt - Haseki Arasında Katener Enerjisiz 0,997229
Haseki - Pazartekke Arasında Katener Enerjisiz 0,997744
Pazartekke - Hal Arasında Katener Enerjisiz 0,997705
Hal - Demiriciler Arasında Katener Enerjisiz 0,992970
Demirciler - Mehmet Akif Arasında Katener Enerjisiz 0,992161
Mehmet Akif - Güneştepe Arasında Katener Enerjisiz 0,995198
Sistem Arızası ( Sistemde Enerjinin Stabil Olmaması) 0,916693
Oluşturulan FTA modeli ve buna bağlı olarak yapılan güvenilirlik hesaplamaları

sonucunda FTA birimleri ve ele alınan tüm sistem için elde edilen Reliability değerleri
Çizelge 5.2'de verilmiştir.
69
BÖLÜM 6
SONUÇ VE ÖNERİLER
Belirli koruma fonksiyonları ile anormal koşullara karşı devre kesiciyi devre dışı
bırakarak elektriksel koruma sağlayan aktif koruma sistemleri ile entegre olarak düşük
talep modunda çalışan devre kesicilerin bulunduğu sistemler emniyet ilişkili sistemler
olarak ele alınmalıdır. Bu çalışmada, İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan T1
tramvay hattının besleme sistemi ele alınarak markov model ile yapılan analizler
sonucunda hatta anormal durumlar ve bakım faaliyetleri haricinde manevra
yapılmaması tercih edilerek düşük talep modunda çalıştırılan ve bünyesinde kesici gibi
elektriksel elemanların bulunduğu emniyet ilişkili sistemler olarak ele alınan alt
sistemlerin PFDavg değerleri hesaplanarak SIL'leri belirlenmiştir. Ayrıca T1 tramvay
hattının besleme sisteminde bulunan alt sistemlerin güvenilirlik değerleri hesaplanarak
FTA yöntemi ile tüm sistemin güvenilirlik değeri elde edilmiştir. Sonuç olarak Orta
Gerilim Hücresi'nin SIL 4 ve DC Hat Besleme Hücresi'nin SIL 2 olduğu görülmüştür ve T1
tramvay hattı besleme sisteminin güvenilirlik değeri 0,916693 olarak hesaplanmıştır.
Ölçü trafoları vasıtasıyla alınan değerler koruma ve kontrol rölelerine taşınıp bu

cihazlarda tanımlanmış koruma fonksiyonlarına göre değerlendirilerek sisteme olumsuz
etki oluşturabilecek durumlar tespit edilir. Koruma ve kontrol röleleri olumsuz
durumları algıladıktan sonra ilgili kesiciyi devre dışı bırakarak aktif bir koruma sağlanır.
Bu nedenle, aktif koruma sistemleri ile entegre ve düşük talep modunda çalışan
kesicilerin bulunduğu sistemler emniyet ilişkili sistemler olarak ele alınmalıdır.
Sistemler bu perspektif içinde analiz edilerek hesaplamalar bu yönde yapılmalıdır.
70
KAYNAKLAR
[1] Paoletti, G. ve Baier, M., (2001). "Failure Contributors of MV Electrical

Equipment and Condition Assessment Program Development", Pulp and Paper
Industry Technical Conference, 2001 Conference Record of., 10: 37-47.
[2] M.H.J. Bollen, (1993). "Literature Search for Reliability Data of Components in
Electric Distribution Networks", EINDHOVEN UNIVERSITY OF TECHNOLOGY,
Faculty of Electrical Engineering Eindhoven, Hollanda.
[3] EN 50126 -1, (2012). Railway applications - The Specification and
Demonstration of Reliability, Availability, Maintainability and Safety (RAMS) -
Part 1 : Generic RAMS process.
[4] Bon-Hui Ku ve Jun-Min Cha, (2011). "Reliability Assesment of Electric Railway
Substation by using Minimal Cut Sets Algoritm", Journal of International
Council on Electrical Engineering, 1(2):135-139.
[5] R. Billinton, (1982). "Power-System Reliability Evaluation", Seventh Edition,
Gordon and Breach Science Publishers Inc., New York.
[6] Mario A. Ríos ve Gustavo Ramos, (2012). " Power System Modelling for Urban
Massive Transportation Systems", Infrastructure Design, Signalling and
Security in Railway, 179-202.
[7] Sagareli, S., (2004). "Traction Power Systems Reliability Concepts" Proceedings
of the 2004 ASME/IEEE Joint Rail Conference., 35-39
[8] S.K. Chen, T.K. Ho ve B.H. Mao., (2007). " Reliability evaluations of railway
power supplies by fault-tree analysis" IET Electr. Power Appl., 1(2):161–172.
[9] Omokhafe J. T ve Ambafi G. J., (2011). Reliability Study of Electric Circuit
Breakers, Innovations in Science and Engineering, (1):104-114.
[10] C. F. Bonnett, (2005). Practical Railway Engineering, Second Edition, Imperial
College Press, Londra.
[11] McCalley, J., (2006). Automated Integration of Condition Monitoring with an
Optimized Maintenance Scheduler for Circuit Breakers and Power
Transformers, Power Systems Engineering Research Center
[12] Börcsök, J., (2007). "Functional Safety - Basic Principles of Safety - Related
Systems", Huthig Gmbh & Co. KG Heidelberg, Germany.
71
[13] IEC 61508 parts 1-6, (2010). Functional Safety of Electrical/Electronic/
Programmable Electronic safety Related systems.
[14] Goble, W. ve Ceddie H., (2005). "Safety Instrumented Systems Verification :
Practical Probabilitic Calculations", ISA - The Instrumentation, Systems, and
Automation
[15] IEC 61508, (2002). E/E/PE Safety-Related Systems, International
Electrotechnical Commission.
[16] IEC 62061, (2005). 2005. Safety of machinery - Functional safety of safety-
related electrical, electronic and programmable electronic control systems,
International Electrotechnical Commission.
[17] IEC 61511, (2003). Safety instrumented systems for the process industry
sector, International Electrotechnical Commission. parts 1–3.
[18] EN 50128, (2011). Railway applications - Communication, signaling and
processing systems - Software for railway control and protection systems,
CENELEC.
[19] Bukowski, J.V., (2005). “A comparison of techniques for computing
PFDaverage”,IEEE , Reliability and Maintainability Symposium, 590-595.
[20] IEC 61165, (2006). Application of Markov techniques, International
Electrotechnical Commission.
[21] Volkanovski, A., Cepin, M. ve Mavko, B., 2009. “Application of the FTA for
assessment of power system reliability”, Reliability Eng. and Sys. Safety, (94):
1116–1127.
[22] Ho, T. K. ve Mao, B. H. (2007). “Reliability evaluations of railway power
supplies by fault-tree analysis”, IET Electric Power App., 1(2):161–172.
[23] IEC 61025, (2006). Fault Tree analysis (FTA), International Electrotechnical
Commission.
[24] Börcsök, J., (2004). "Electronic Safety Systems - Hardware Concepts, Models,
and Calculations", Huthig Gmbh & Co. KG Heidelberg, Germany.
[25] Nack, D., (2005). "Reliability of Substation Configurations", Iowa State
University.
[26] Dusan Milutinovic and Vojkan Lucanin, (2005). "Relation between Reliability
and Availability of Railway Vehicles", FME Transactions, 33(3):135-139.
[27] Farhad Shahnia, Saeed Tizghadam ve Sayed Hossein Hosseini, "Power
Distribution System Analysis of Urban Electrified Railways", Electrical and
Computer Engineering Faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
[28] P. Carer, J. Bellvis, M. Bouissou, J. Domergue ve J. Pestourie, " A new method
for reliability assessment of electrical power supplies with standby
redundancies", Electricité de France, EDF / R&D Division,
http://marc.bouissou.free.fr/kb3_BDMP_PMAPS02.pdf.
72
[29] E. O. Schweitzer III, Paul M. Anderson, Bill Fleming ve Tony J. Lee, (1997).
"Reliability Analysis of Transmission Protection Using Fault Tree Methods",
Proceedings of the 24th Annual Western Protective Relay.
[30] Rausand, M., (2004). System Reliability Theory : models, statistical methods,
and applications, Second Edition, Wiley Interscience, New Jersey.
[31] Shvartsberg, B., (2012). Fundamentals of Modern Electrical Substations Part 3
: Electrical Subsatation Engineering Aspects, CED(Continuing Education and
Development).
73
ÖZGEÇMİŞ
KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı : Ayhan KOYUN
Doğum Tarihi ve Yeri : 13.07.1988 / İstanbul
Yabancı Dili : İngilizce
E-posta : ayhankyn@gmail.com
ÖĞRENİM DURUMU
Derece Alan Okul/Üniversite Mezuniyet Yılı
Lisans Elektrik Mühendisliği Yıldız Teknik Üniversitesi 2011
Lise Sayısal Pertevniyal Anadolu Lisesi 2006
İŞ TECRÜBESİ
Yıl Firma/Kurum Görevi
2013 İstanbul Ulaşım A.Ş. Elektrik Mühendisi
74

Bi̇r Rayli Si̇stem Hattinin Elektri̇k Besleme Si̇stemi̇ni̇n Güveni̇li̇rli̇k Anali̇zi̇ PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bi̇r Rayli Si̇stem Hattinin Elektri̇k Besleme Si̇stemi̇ni̇n Güveni̇li̇rli̇k Anali̇zi̇ PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

DÜZLEMSEL HOMOTETİK HAREKETLER ALTINDAT.C.

BİR RAYLI SİSTEM HATTININ ELEKTRİK BESLEME SİSTEMİNİN

YÜKSEK LİSANS TEZİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

BİR RAYLI SİSTEM HATTININ ELEKTRİK BESLEME SİSTEMİNİN

Doç. Dr. Recep YUMURTACI

Yrd. Doç. Dr. Muharrem MERCİMEK

KISALTMA LİSTESİ .............................................................................................................vii

ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................................viii

ÇİZELGE LİSTESİ .................................................................................................................ix

GENEL KAVRAMLAR .......................................................................................................... 8

T1 TRAMVAY HATTININ ELEKTRİKSEL BESLEME SİSTEMİ ............................................... 25

KESİCİ İÇEREN ALT SİSTEMLERİN HATADA GÜVENLİK ANALİZİ....................................... 41

HATA AĞACI YÖNTEMİ İLE TRAMVAY HATTININ GÜVENİLİRLİK ANALİZİ ....................... 46

SONUÇ VE ÖNERİLER ...................................................................................................... 70

BİR RAYLI SİSTEM HATTININ ELEKTRİK BESLEME SİSTEMİNİN

Kontrol ve Otomasyon Mühendisliği Anabilim Dalı

Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI

YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

RELIABILITY ANALYSIS OF A RAILWAY SYSTEM LINE'S ELECTRICAL POWER

Department of Control and Automation Engineering

Adviser: Asst. Prof. Dr. Özgür Turay KAYMAKÇI

YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY

1.1 Literatür Özeti

Raylı sistem işletmeciliğinde en önemli kiriterlerden biri seferlerdeki dakiklik ve işletme

1.2 Tezin Amacı

Sistemde oluşabilecek istenmeyen durumlara karşı koruma fonksiyonları devre

Gabe Paoletti'nin ve Martin Baier'in orta gerilim elektriksel ekipmanları kapsayarak

Çizelge 1. 1 IEEE Standardına Göre Kesici Hataları

Eindhoven Teknoloji Üniversitesi'nde 1993 yılında M.H.J. Bollen'in yaptığı çalışmada,

Raylı sistemlerde emniyet yönetim süreçlerinin uygulanması için gelişmiş yöntemlerin

Güvenilirlik merkezli bakım; düzenleyici, önleyici ve kestirimci bakım programlarını

Billington'a göre; güç sistemlerinde bir trafo merkezinin güvenilirlik değerlendirmesini

 Fiziki Sistem Tanımı

 Hata Modu ve Etkilerin Değerlendirilmesi

 Hata Etkilerinin Toplanması ve Özet

1.3 Orjinal Katkı

Sistemde oluşabilecek istenmeyen durumlara karşı koruma fonksiyonları devre

matematiksel hesaplamalarla sistem elemanlarının PFDAVERAGE değerleri bulunmuştur.

Bu modelleme ve hesaplamalar İstanbul Ulaşım A.Ş. işletmesinde bulunan T1 tramvay

elemanlarının PFDAVERAGE değerleri kullanılarak alt sistemlerin güvenlik bütünlük

2.1 Raylı Sistemlerde Güvenilirlik

CENELEC standartlarından EN 50126'da hizmet kalitesinin sağlanmasına katkı sağlayan

Genel olarak devre kesicilerin özellikleri; gerektiğinde otomatik olarak açılması,

 Kesici devre dışı(açık) konumunda güç akışını engellemek.

Kesicilerin hata modları endüstriyel güç sistemlerinin güvenilirlik seviyeleri üzerinde

 Komut ile kapanmama

 Komut ile açılmama

 Akım taşımada başarısız olma

 Kesici kutupları arasındaki arıza

 Kesici kutubunda dış arıza

 Açık ya da kapalı konumda kilitlenme

Kesicilerde meydana gelebilecek bu hata modları arasında büyük hatalar olarak

 Komut ile kapanmama %33.7

 Komut ile kapanmama %14.1

 Komutsuz kapanma %1.7

 Komutsuz açılma %5.2

 Akımı sağlayamama %1.6

 Akımı kesememe %1.9

 Akım taşımada başarısız olma %2.5

 Kesici kutubunda iç arıza %5.3