Professional Documents
Culture Documents
Esamoldeak PDF
Esamoldeak PDF
GAZTELANIAZKO
ESAMOLDEAK
EUSKARAZ
adib.: “Gure etxea eta eliza bertatik “Baloia gogo betean joa zuen eta
bertara daude” barrura”./ bihotz eta buru./ zain eta
AHI, por ahí por: gutxi gora-behera, hor muin.
nonbait./ alde-alde, adib.: “Bostak ALMA, en cuerpo y: zain eta muin./ oso
aldean”./ nork bere erara, kasa, kabuz. eta bizi./ su eta gar./ jo eta ke.
AIRE, estar en el: 1.- kolokan egon./ ALMA, llegar al: bihotza hunkitu,
gertakizun, ikuskizun… egon. 2.- erdi(ra)tu.
zuzenean egon (telebistan-edo). ALMA, no poder con mi, su…: leher
AIRE, hacer castillos en el: balizko errotak eginda egon./ porru eginda egon.
irinik ez izan./ balizko olak burdinarik ALMA, sentirlo en el: bene-benetan,
ez izan./ nire, zure… baitan (haizezko) bihotz-bihotzez sentitu.
dorreak egin.
ALTA, con la cabeza (bien): kopeta gora.
AIRES, darse: bere buruari “zu” esan./
putzak hartu(ta ibili). ALTO, pasar por: 1.- ez ikusiarena egin./
haintzat ez hartu. 2.- ez ohartu horretaz./
AJO, estar en el: zer ikusirik izan./ saltsa ez antzeman, sumatu, nabaritu.
(horretan) ibili./ tarteko izan.
ALTO, tirando por lo: gorenaz (ere)./
AJUNTARSE, no: atzez atze egon. gehienaz (ere)./ goitik jota.
ALA, ahuecar el: hanka, alde egin, adib.: ALTURAS, a estas: honezkero.
“Alde hemendik, sorgin horrek”
(Ahueca el ala, vieja bruja). AMARGURA, la calle de la: Larri kalea.
ALA, estar tocado del: burutik (eginda) AMBAJES, decir sin: bete-betean,
egon./ burua pitzatuta eduki./ burutik itzulingururik gabe, hitzetik hortzera,
nahasita egon./ zoro garbia izan./ aho betean esan.
burutik sano ez egon. AMBIENTE, haber buen, mal: giro egon,
ALBA, el lucero del: artizarra./ goizeko giro ez egon, adib.: “Taberna honetan ez
izarra./ goiz-izarra. da giro eta goazen” (En este bar no hay
quien pare, así que vámonos).
ALBEDRIO, a su libre: nork bere erara,
kasa, kabuz. AMBROSIO, la carabina de: ahuntzaren
gauerdiko eztula./ puzkarra./ astoaren
ALCANCE, dar: parea jo./ atzeman. arrantza./ atariko haziea./ iazko haizea./
ALDABAS, tener buenas: ukondo handia oraren, zakurraren putza.
izan. AMIGOS, mirar con cara de pocos:
ALERO, estar en el alero: kolokan egon./ begiak, begirada zorroztu (zion…).
ikuskizun, gertakizun egon. AMO, ser el puto: mutil izan./ parerik ez
ALFILER, no caber ni un: arrautza bezain, izan, eduki./ nagusia izan.
bezala beteta egon./ lepo egon, adib.: AMORES, de mil: gogotik./ gogo-
“San Mames (jendez) lepo zegoen” gogotik./ bihotz guztiaz.
(San Mamés estaba hasta la bandera).
ANDADAS, volver a las: lehengo lepotik
ALGODONES, vivir entre: esne mamitan./ burua (izan).
bitsetan bizi, jaio.
ANGELITOS, estar con los: lozorroan
ALLA, el más: geroko geroa./ beste egon.
bizitza.
ANTEMANO, de: aurretiaz./ aldez
ALLA, no estar (ser) muy: 1.- aurretik./ aurrez./ lehendik.
halamoduzkoa izan./ hala-holakoa izan.
2.- oso santu ez egon (gaixorik-edo ANTENA, poner la: belarria(k) eman,
egon). zabaldu, zorroztu./ erne ibili./ belarriak
zut ibili./ kukuka ibili./ adi-adi egon./
ALMA, con toda el: gogo betean, adib.: belarria luzatu./ zelatan egon.
GaztelEsamoldeak — 3
ANTIGUA, a la: lege zaharrera (↔) lege AVENIDOS, estar bien: elkar ondo hartuta
berrira (a la moderna). egon.
ANTOJO, tener un: kutixi(a) bat, gurari AVERIA hacer una: ederra egin.
bat izan./ gurariak hartuta egon. AVISO, poner sobre: jakinaren gainean
AÑADIDURA, por: berez (etorri), adib.: ipini./ jakitun ipini./ kontuan jani, ipini.
“Gauza berez dator” (la cosa viene AVIZOR, estar ojo: talaian egon./ begia
dada). tientoan eduki./ bi begiez begira (egon).
AÑOS, por muchos: anitz urtez!/ AYER, no haber nacido: atzo goizeko
luzaro(an)!/ osasunez (urratu…). (kontu)a(k) ez izan, adib.: “Ez naiz gero
APAÑADO, estar: jai izan./ ondo jaioa atzo goizekoa” (¿Qué te crees, que he
egon, adib.: “Itsua badabil itsumutil, nacido ayer, o qué?)./ haginak
ondo jaioak gaude”. berdinduta izan.
ARENA, poner mi (tu…) granito de: AYUNO (total), hacer: barau (gorri) egin.
neure, zeure… harri koxkorra ekarri. AZOTEA, andar mal de la: burutik
ARRASTRE, estar para el: onenak nahasita ibili, adib.: “Burutik nahasita
emanda, porru eginda, lur jota egon. zebilen ordurako osaba”./ burutik egon/
ARRIBA, hacerse cuesta: aldats egin, zoro garbia izan.
adib.: “Lan hori burutzea aldats egiten
zait”.
ARTE, por amor al: atsegin sari./ musu
truk./ dohainik.
ASI, puestos: hartaraz gero./ hartara B
jarrita./ hartara helduz gero.
ASIENTO, culo de mal: oilo kanpoan BABIA, estar en: zeruan jarri./ zeruko
errulea./ ipurtarin. izarrak kontatzen ari izan./ izarrei
ASOMO, ni por: ez eta hurrik eman (ere)./ begira, xor-xor, txoritegian egon.
hurbiltzeko(rik) ere (ez). BADANA, zurrar la: astinaldi ederra
ATAR, loco de: zoro garbia izan./ zeharo eman./ jipoitu./ bizkarra, lepoa berotu./
pitzatuta egon. bero-bero egin./ kea atera.! pentsu
ATENCION, llamar la: gogoa eroan. lehorra eman./ ederrak hartu, eman,
adib.: “Sagarrak lapurtzen harrapatu eta
ATENCION. prestar (mucha): buru-
ederrak emanda bidali zituen umeak”./
belarriak ipini.
makilka banatu./ inori arkakusoak hil,
ATENERSE, sin saber a qué: zeri dakion akabatu./ inori euliak, hautsak kendu.
ez dakielarik.
BAJINIS, por lo: ahapeka./ hortzartean./
ATRAGANTARSE: kontrako eztarritik, hitz estalika esan.
bidetik joan zerbait
BAJO, andar picando por lo: azpijanean,
ATRAS, echarse: (esandakoa gezurtatu) azpilanean aritu./ sator lanean (sator
zeruaz tipula egin./ hitza jan./ atzera lana=labor de zapa).
egin./ oina atzeratu./ zangoa atzera bota.
BAJO, por lo: ahopean./ ahapeka./ ixilka-
ATRASADO, tener sueño: lo zorretan (mixilka).
egon./ lo zorrak eduki, ad.:.: “Lo zorrak
BARBA, por: buruko./ -kal, adib.:
ditut aspaldian”.
“Herrikal” (herri bakoitzeko)./ -na,
AVECINARSE lluvia: euria abiatzen du./ adib.: “Garagardo bana edan genuen”
eguraldia euritara dago (parece que va a (una por barba).
llover)./ elurtara jotzen du (avecinarse
BARBAS, subirse a las: harrotu./ laineza
nieve).
GaztelEsamoldeak — 4
betiko leloa erabili./ beti musika bera CARA, poner buena: aurpegi ona egin.
izan. CARA, sonar una: aurpegiz ezagutu./
CANCION, meter en, incitar: putzak “Ikusita zauzkat nonbait” (Te he visto
eman, adib.: “Lapurtzeko putzak eman en algún lado).
zizkion”. CARA, tener: kopeta izan.
CANICULA, en plena: ozar-izar CARA, tener la suerte de: kukuak jo, adib.:
egunetan,. “Lanean ari denari kukuak jotzen dio”.
CANTANTE, llevar la voz: agindu./ CARACTER, de buen/mal: hari
nagusi izan./ zartagina giderretik heldu, onekoa/gaiztokoa izan.
oratu.
CARAMELO, a punto de: aukeran
CANTAR (los sobacos...): -ri kiratsa erion, (ahokeran)./ esku-eskuan./ -tzear egon
adib. “Larrosari kiratsa dario”, “Zure (erortzear dago)./ zorian egon.
oinei kiratsa darie”.
CARGA, burro de: alferren astoa.
CANTAR de plano: zabal-zabal aitortu./
aho betean aitortu. CARGO de, dejar a: kargutan eman.
CANTARIA, otro gallo: beste oilar batek CARIÑO, mirar con: begi argiak egin./
joko luke kukurruku./ beste zakur batek begi zuriak egin.
egingo luke zaunka CARNE, ser uña y: hezur eta mami izan.
CANTAROS, llover a: euria goitik-behera CARPETAZO, dar: giltza eman.
ari./ euria indar egin./ kriston eurijasa./ CARRERA, a la: arrapaladan./ lauringoan
(euria) goian behean ari./ (euria) adarka (a galope tendido)./ lau oinean./ lau
ari./ (euria) ibaika ari./ (euria) zeruak hanka.
bota ahalean ari.
CARRETERO, fumar como un:
CANTO, cerrar a cal y: (ateari) giltza eta saguzaharrak beste, adina erre.
krisketa eman./ zazpi giltzez itxi.
CARRILLOS, comer a dos: mauka-mauka
CANUTAS, pasarlas: beltzak eta txuriak jan, adib.: “Poza ematen du ume honek,
ikusi./ gorriak ikusi. mauka-mauka jaten ikusita”.
CAÑA, dar: emon-emon egin. CARTILLA, leer o repasar la: esatekoak
CAPAZ de, ser: . ..-tzeko gauza izan, nor esan, adib.: “Esatekoak esango dizkiot
izan, gai izan, buru izan, adib.: “Ni buru horri” (Ya le voy a leer yo a ese la
naiz hori egiteko”. cartilla)./ errieta egin, eman./ demanda,
CAPITAL, de importancia: hil ala bizi(ko). zarramuskia egin.
CARA, a la puta: zabal-zabal, argi eta CASA, barrer para: nork bere astoari,
garbi, aho betean esan, adib. “Egia mandoari arre (esaten dio)./ neure,
zabal-zabal aitortu dio” (Ha cantado de zeure... labeari isiotu./ sua eman (su
plano). eman=pegar fuego)./ nork bere hariari
eutsi./ mugarriz honuntza ari, jardun./
CARA, alegrarse la: kopeta argitu./ kopeta nork bere eltzeari su eman./ nork bere
ilundu (ponérsele mala cara)./ begia opilari ikatza eman, hurbildu.
alaitu.
CASA, conocerle a uno en su: bere etxeko
CARA, cara a: begiz begi egon./ peto-peto laratzak ezagutuko du hori (a ese actor
begiratu./ aurrez aurre. no le conoce ni dios)./ bere etxeko
CARA, echar en: aurpegiratu./ leporatu./ laratzak izango du horren berri.
egotzi./ aurpegira, sudurrera eman./ CASA, de andar por: txinalka ibili (en
irauna eman. chanclas, en pantuflas).
CARA, plantar: buru, gogor egin./ oldartu./ CASA, llevar la: etxea gobernatu (behiak
(inori, ezeri) hortzak erakutsi. gobernatu...).
GaztelEsamoldeak — 8
COJO, antes se coje al mentiroso que al: (Cómo es que le diste a esto del
gezurrak zainak labur. euskera?).
COJONAZOS, ser un: bare ederrekoa izan. COMO no sea...: non (eta) -en, adib.: “Ez
COJONES, echarle: jo ta ke, jo ta su, jo ta du batere lanik egiten, non ez den bere
fuego ibili. onerako”.
COJONES, estar comiéndose los: tripak COMO si..., tanto si...: zein, adib.: “Gizona
jaten egon. zein emakumea izan, guri bost”./ zein...
zein ..., nahiz... nahiz ..., adib.: “Zein
COJONES, estar tocándose los: irabazi zein galdu, beti kexa du honek”.
potrojorran egon (gizonezkoak).
COMPAÑIA de, en: lagun izan, eraman,
COJONES, manda: -t(z)ea ere!, adib.: hartu..., adib.: “Hitlerrek, amorantea
“Umea hona ekartzea ere!” (Manda lagun zuela, bere buruaz beste egin
cojones, traer aquí al niño). zuen”.
COJONES. por: ezinbestez./ ezinbestekoa COMPARADO con... : inoren aldean,
izan./ besterik ezean, adib.: “Besterik adib.: “Zure aldean zaharra naiz”./ -
ezean. azak jan” (A falta de pan...)./ (r)en ondoan.
etsi-etsian, adib.: “Etsi-etsian egin behar
izan genuen”. COMUN, hacer en: auzolanean egin./
komunean egin.
COJONES, por los: bai zera./ bai, bost./
ezta pentsatu ere./ ezta hurrik eman ere./ CONDICIONES, a igualdad de: hainbatik
bai, eta zera ere. hainbatean, adib.: “Hainbatik
hainbatean, ederrago zaizkio Jainkoari
COJONES, tener: barrabilak izan, eduki./ gaztaroko obra onak zahartzarokoak
adore, kemen izan. baino”.
COJONUDO: kristo(re)n, adib.: “Kriston CONCIENCIA, remorder la: barrukoak
giroa” (Un ambiente cojonudo)./ itzel, zirikatu./ barrenak gogorarazi./ barruko
izugarri./ ezin hobe./ berealdiko../ harrak jan.
primerako.
CONFIANZA, ser de: uste osokoa izan.
COLA, la pescadilla que se muerde la:
sorgin kurubila (gurpila)./ gurpil zoroa./ CONFORME a: -(r)en arabera(koa).
bukatzen ez den soka. CONOCE que, se: antza./ dirudienez./ agi
COLACION, traer a: aipatu./ solasera danez (aidanez)./ omen./ ei./ nonbait.
ekarri./ ahotan hartu./ hizpidera ekarri. CONOCER, dar a: argitara, aditzera
COLADA, hacer la: leixibatxua egin./ eman./ argitaratu.
putzeta jo. CONOCIMIENTO, poner en: jakinaren
COLLARES, los mismos perros con gainean jarri./ jakitun ipini, adib.:
distintos: ore bateko, bereko opilak “Jakitun ipintzen zaitut: zuk nahita ere,
izan. ez dut egingo”.
COMBA, saltar a la: sokasaltoka, CONSECUENCIA, en: ondorioz./ beraz.
sokadantzan ibili. CONSECUENCIAS, llevar algo hasta sus
COMIDILLA, ser la: (munduaren) últimas: azken hariraino, bururaino
aho(mihi)tan ibili. eraman.
COMINO, no valer un: lau zuri balio ez CONSIDERACION, tomar en:
izan. haintza(kotza)t hartu. Gereñoren
arabera, haintzat hartu=(reconocer), eta
COMO es que...: nolatan, adib.: “Nolatan haintzakotzat hartu=(tomar en
zu hemen?” (Cómo tú por aquí? Cómo consideración)./ zerbaitetan hartu./
es que estás aquí’?)./ nondik nora, adib.: burutan hartu.
“Nondik nora ekin zenion euskarari?”
CONSIGUIENTE, por: horren ondorioz.
GaztelEsamoldeak — 11
CONTADO, al: esku diru(z) (erosi)./ esku lasterraren kontra igeri egin.
gainean (erosi). CORRIENTE, estar (puesto) al: jakitun
CONTRA de, en: -(r)en kontra. aurka./ - egon./ jakinaren gainean egon.
(r)en kaltez, adib.: “Athletic eta Erreala CORRIENTE, poner al: jakitun ipini./
elkarren kaltez ibili omen ziren jakinaren gainean ipini.
behinola”.
CORTADO, dejar: seko, ziplo utzi.
CONTRAPELO, a: buru-buztanka./ ile
kontra. CORTARSE, no: ez kokildu./ ahoan
legarrik gabe mintzatu.
CONTRARIO, sortear a un: izkin(a) egin.
CORTE, hacer la: neska lagundu (neskei)./
CONTRATIEMPO, tener un: ezbehar gorte egin.
batek lotu.
CORTO, atar en: (ezeri) brida eduki./
CONVENCIDO, estar totalmente: uste (ezeri) hesia ipini./ kate motzean lotu.
osoan egon./ uste betean egon./ bete-
betean egon, adib.: “Bete-betean nago COSA, como quien no quiere la: bestela
ni gure mutila ez dela izan”. baitakoan, adib.: “Bestela baitakoan
alde egin zuen gelatik”./ bestela bezala./
COPON, del: itsaso beteko..., adib.: “Itsaso ezari-ezarian./ mantso-mantso./ poliki-
beteko gezurra” (Una mentira de la ostia poliki.
y el copón)./ kristoren.
COSACO, beber como un: upela betean
CORAZON, dar un vuelco el: barrena edan./ ihiak bezala edan.
irauli, nahasi.
COSAS, qué: hau da gauza!/ hau da hau!/
CORAZON, de buen: bihotz biguneko, hamaika ikusteko, entzuteko.. jaioak
oneko. gara.
CORAZON, de todo: bihotz-bihotzez./ COSITAS, decirse: hamaika kontutxo eder
bihotz-bihotzetik./ bene-benetan. esan (elkarri)./ eztitan egon, ibili.
CORAZON, duro de: bihotz gogor(reko)./ COSQUILLAS, hacer: kili-kili(ak) egin.
suharri guztiak baino bihotz
gogorrago(koa). COSTA, a toda: nahi ta nahi ez./ nahi ta
ez./ kosta ahala kosta.
CORAZON, partirse el: bihotza urratu,
erdibitu, hautsi. COSTA de … a: inoren lepotik./ inoren
bizkarretik./ inoren pentzutik, adib.:
CORDERO, de la mar el mero y de la “Eta hori guztia administrazioaren
tierra el: sorotan bele. pentzura”./ inoren kontura.
CORDERO, la madre del: axuriaren ama./ COSTAL, harina de otro: beste hariko
hortxe dago koska./ horretan dago ezpala.
gakoa./ auziaren iltzea, untzea.
COSTUMBRE, como de: ohi bezala, gisa./
CORDERO, lobo con piel de: ardiz ohi denez./ ohi den legez.
jantzitako otsoa./ azaleko ardia.
COTILLA, ser un: kontakatilu (huts)a
CORRECALLES: kalejira. izan./ non-zerberri ibili./ sudurluze bat
CORREGIR: burua bi belarrien artean izan.
ezarri./ gurdia arrastoan sartu. COTILLEAR: aztalak ebaki, adib.:
CORRER, a todo: oinak arinik./ oinak “Aztalak ebakitzen ari dira”.
arinka./ arrapaladan./ lasterka./ korrika./ COTORRA, ser una: ahozabal/ antzara./
antxintxika./ arin-(bai)arin./ itoka./ karrankari./ berbajario./ berbalapiko./
arinka./ senean./ korrika batean. berrijario./ berriketontzi./ berrilapiko./
CORREVEIDILE: berripurdi./ elaberriti./ elezaku./ goldemutur./ hitzjario./
non-zerbani. hitzontzi./ hitzuntzki./ hizkilipai./
CORRIENTE, contra: haize kontra./ ur kontakatilu./ lapiko txiki./ mihi(ngain)
GaztelEsamoldeak — 12
DESAFIO, lanzar un: erronka jo, bota, DEUDA, cancelar una: zorra kitatu./ bahia
egin. atara (bahitura).
DESAGRADECIDO, ser un: esker DEUDA, estar en: inorekin zorretan egon.
beltzeko, txarreko izan. DIA, al: egunean (egon).
DESBRAVAR, sin: bazterrolak kendu DIA, a plena luz del: egun argiz.
gabe(ko).
DIA, en pleno: egun handiz.
DESCANSO, sin: jai gabe./ etengabe./ jai
eta aste. DIA, estar al: ordua mundu bizi./ jakitun
egon./ munduaren berri izan.
DESCARAO que sí!: bai horixe!/ jakina!/
bat etorri …(r)ekin!/ iritzi berekoa izan./ DIA, flor de un: neguko lorea.
ados egon. DIA, vivir al: aldian aldiko bizi./ ordua
DESCOJONARSE: barreari eman./ barrez mundu bizi.
leher gaizto egin./ barrez lehertu./ DIABLO, como alma que lleva el: herio
barrez ito./ irri-karkaraz. suhar(rean).
DESCOSIDO, beber como: upela betean DIABLO, pobre: eskekoaren hurrengoa.
edan./ ihiak bezala edan. DIABLOS, llevar(le) los: deabruak
DESCUBIERTO, al: agerian./ begi-bistan. eraman.
DESCUIDE usted: zaude ardura barik./ DIABLOS, por mil: mila deabru!/
utzi neure kontu. arraiopola!
DESEANDO, estar: irrika bizian egon, DIARIO, día de: astegun (buruzuri)./
adib.: “Etxera iristeko irrika bizian astegun gorri(an).
zaude”./ irrik(it)an egon./ aiherrak egon, DIAS, no dar ni los buenos: haize hotzaren
adib.: “Mendira joateko aiherrak nago”. berokia eman.
DESGRACIA, caer en: inoren ederra DIAS, tener: aldiak izan (onak edo
galdu. txarrak).
DESGRACIADO, ser: adur txarrekoa izan. DICTADO de, al: inoren manutik./ inoren
DESIERTO, clamar en el: basamortuan esanetara.
oihuz egon. DIENTES, castañetear los: hortzaginak
DESMORALIZADO, estar: lur jota egon, karraskatu./ haginak lauskitu.
ibili. DIENTES, con uñas y: hortzez eta motzez
DESOBEDECER: esanetik irten./ (defendatu).
esandakorik ez egin. DIENTES, enseñar los: haginak, hortzak
DESPELOTARSE: larrugorritan jarri./ erakutsi.
biluztu./ erantzi. DIENTES, murmurar entre: hortzartean
DESPEREZARSE: nagiak, tiragaleak jardun.
atera, bota./ sagai-sagai egon. DIFICIL, hacerse: aldats egin, adib.:
DESTAJO, trabajar a: somara lan egin. “Sailburuei ere aldats agiten zaie
DESTEMPLADAS, echar con cajas: ordu sinistea bertsio ofiziala”.
gaiztoan bota./ aurretik bidali. DIFICULTAD, con cierta: tikili-takala,
DETALLE, con todo lujo de: zehazki./ tirripi-tarrapa ibili.
zehatz-mehatz. DIGAN, digan lo que: esanak esan.
DETALLE, sin perder: begi-belarri./ buru- DIGAS, y tú que lo: hori esazu!
belarri egon, aditu./ adi-adi. DIGNO de, ser: duin, gai izan, bihurtu,
DETRAS, por: atzetik hara (hitz egin, egin, bilakatu.
edo). DILACION, sin: luze gabe./ luzatu barik.
GaztelEsamoldeak — 16
DIOS, a la buena de: huts ala bete. DOS, dos contra: bi biren kontra./ bi-
DIOS, bendito de: jainkoaren semea bitara, adib.: “Pilota partidua bi-bitara
(alaba). jokatuko dute”.
DIOS, como hay: jainkoaren egia!, adib.: DRIBLAR: izkin(a) egin.
“Jainkoaren egia da hori”. DUDAS, aclarar las: zalantzak zuritu,
DIOS, con: jainkoa lagun! argitu.
DIOS, decir las de: kristo(re)nak esan./ DUDAS de..., estar en: joan, ez joan
bereak eta bost (eta bi) esan./ inon (dudando si ir o no): egin, ez egin
direnak (eta ez direnak) esan. (hacerlo o no)./ egingo, ez egingo egon./
duda-mudaran egon, ibili./ zalantza(ta)n
DIOS, en el nombre de: jainkoaren egon./ kolokan egon./ aiko-maiko egon.
izenean./ jainkoarren!
DUDAS, mar de: dudetako (zalantza)
DIOS, gracias a: zorionez./ hala beharrez./ mataza./ aiko-maiko ibili./ duda-
gaitzerdi! mudatan ibili.
DIOS, por el amor de: arren./ otoi./ DUDAS, sin lugar a: argi eta garbi./ duda
jainkoarren./ jainkoaren izenean. (izpi)rik gabe.
DIOS, sabe: jainkoak daki./ batek daki./ DUELO, retar a un: erronka jo, egin, bota.
auskalo.
DURO, lo que faltaba pal: horixe behar
DIOS, vivir como: esne mamitan, bitsetan genuen!/ horixe besterik ez genuen
bizi./ esnetan bizi. falta!
DIRA, el tiempo lo: urak egingo du bide. DURO que, mas: suharri guztiak baino
DIRE, lo: esango dut, bada!, adib.: “A- gogorrago.
mor-ti-gua-zi-o-a, jesus!, esango dut!”. DURO, sin un (puto): sosik gabe egon./
DISCORDIA, sembrar la: sua piztu./ Simon egon.
bazterrak nahastu./ sasiak sutu.
DISIMULO, con: bestela baitakoan./
ezarian-ezarian.
DISPARATE, decir o hacer: ez esatekoak
esan./ ez egiteko bat egin. E
DISPOSICION, a su completa: zure
esanetara.
EBULLICION, en: gal-gal(ka)./ galgaraka.
DISPOSICION de…, a: inoren eskuko
egon./ inoren esanetara egon. ECO: harri bizi.
DOBLADA, meter(se)la: ziria, zipotza EDAD, en la mejor: loretan./ sasoi betean./
sartu./ iruzur egin./ adarra, arpa, garerdian, adib.: “Garerdian hil zaio
txalaparta jo./ ederra sakatu, sartu. emaztea”.
DOLOR, ser (más malo que) un: Ifernuko EDAD, mayor de: adin nagusi(ko).
Patxi Txarren baino txarrago izan./ ogi EDAD, menor de: adin txiki(ko).
gogorra bezain ona izan. EFECTO, en: izan ere./ hain zuzen (ere)./
DONDE, mira por: hara non./ nondik nora, bai(ki)./ zuzen zaude.
adib.: “Nondik nora, urteak eta urteak EJE, partirse el: barrez leher gaizto egin,
elkar ikusi barik eta hara non aurkitzen adib.: “Barrez leher gaizto egin genuen
garen!”. haren esaldiekin”./ barrez lehertu./
DORMIR(se) un miembro: inurritu./ barreari (edo negarrari) eman.
hilduratu./ sorgortu./ sortu./ zurmindu./ EJEMPLO, por: adibidez./ esate baterako./
lo hartu, adib.: “Hankak lo hartu dit”. esaterako./ konparazio(ne bate)ra./ hala
GaztelEsamoldeak — 17
FINAL, llegar hasta el: azkena jo. FRENTE, frente a: buruz buru(an)./ begiz
FINO, hilar: saltsa mehe egin. begi./ bekoz beko./ aurrez aurre, aurke./
mokoz moko.
FIRME, trabajar de: lan eta lan ari.
FRENTE, hacer: buru egin./ gogor egin./
FIRME, en: irmo, adib.: “Abonamendu oldartu./ (inori, ezeri) hortzak erakutsi.
irmoa” (Abono en firme).
FRESCO, hacer: hozkirri egon.
FIRME, mantenerse: tinko egin, adib.:
“Tinko egin behar dugu geurearen FRIA, a sangre: odol hotzean./ hotz-
alde”. hotzean.
FISGANDO, andar: non zer ikusiko ibili./ FRIA, echar un jarro de agua: mandoak hil.
non zer berri ibili./ zer-kausian ibili./ FRIALDAD, con: gogo hotzez./ odol
kuxkuxean ibili. hotzean.
FLAUTA, sonar la: kukua entzun./ kukuak FRIO, estar muerto de: hotzak gogortuta,
jo. ebakita, akabatzen egon.
FLOJA, estar en la cuerda: koloka(n) FRIO, hacer: hotz egiten du./ hotz(a) ari
egon./ kinka larrian egon. du.
FOCA, estar como una: azal bete-betean FUEGO, alto el: l.- su etena sinatu) 2.- eten
egon. sua!
FOLLAO, estar mal: larru faltan egon, FUEGO, a sangre y: hil eta Herio./ su eta
ibili. salda.
FONDO, en el: funtsean. FUEGO, echar (más) leña al: ihesi doan
FONDO, llegar al: hondarreraino etorri. zakurrari buztanean su eman.
FONDO, tocar: hondoa jo./ toton egin./ FUEGO, pegar: su eman.
erreka jo./ behea jo. FUEGO, sacar las castañas del: babak
FORMA, de alguna: nola edo hala./ nola- eltzetik atera./ beste baten eskuaz
hala./ nolabait. txingarra atera.
FORMAS, de todas: nolanahi ere./ FUEGO?, tienes: surik bai?
nolanahi (ere) den./ dena dela./ dena FUERA!: alde hemendik, gure etxetik...!/
den./ hala ere. Ken hortik...!/ kanpora!/ utikan (hoa
FORMALITO, ser: esanekoa izan. hortikan)./ xapi!, zape! (katuei).
FORRO, ni por el: inola ere ez./ ez eta FUERA, con la lengua: arnasa bete ezinik
inola ere./ inondik inora ere ez./ ez eta ibili, egon, etorri./ arnasa estuka ibili/
pentsatu ere./ bai, zera./ bai eta zera arnas(a) hotsean./ arnasestu(ka)./ arnasa
ere./ ez eta hurrik, urrerik eman(da/rik) estututa.
ere!/ bai, bost! FUERTE, apostar, jugar: bero jokatu.!
FORTUNA, por: zorionez./ hala beharrez. gogor jokatu.
FORZADO por …: “Egarriaren egarriz” FUERTE, ser algo muy: oso latza izan./
(Forzado por la sed). kristo(re)na izan.
FRASCO, darle al: zurrutean ibili. FUERTES, decir cosas muy: kristo(re)nak
esan./ harri handiak bota.
FRECUENCIA, con: askotan./ txitean-
pitean. FUERZA de, a: …-(r)en . ..-(e)z, adib.:
“Diruaren diruaz”, “Ekinaren ekinaz
FRENETICO, ponerse: odolak burua ezina egina”./ arian-arian.
hartu.
FUERZA, a la: gura eta ez./ gura eta gura
FRENO, echar el: arrasta eman. ez./ nahi ta ez./ nahi eta nahi ez./
FRENTE, de: aurrez aurre. derrigorrez./ indarrez.
GaztelEsamoldeak — 21
FUERZA, de grado o por la: nahi eta ez./ GANAS. con: gogoz./ gustura./ gogotik.
nahi eta nahi ez./ gura eta (gura) ez./ GANAS, con todas las: gogo betean.
onean ez bada txarrean.
GANAS, hacen falta: (horretarako) gogoa
FUERZAS, medir sus: biak ala biak aritu./ behar da gero!
norgehiagoka aritu./ lehian aritu.
GANAS, quedarse con las: jai gelditu.
FUGA, darse a la: ihesari eman./ hanka
(jokoa) egin./ ihes egin. GANAS de, tener: -t(z)eko gogoa izan,
adib.: “Joateko gogoa nuen”.
FUGAZ, estrella: izar uxo./ izar loka.
GANCHO, hacer un: (pilota) arpio(n)etik
FUNDAMENTO, sin: ganorabako./ ganora jo, bota.
barik./ tetele-metele.
GATAS, a: katuka./ lau oinka./ lau hankan.
FURIOSO, estar: su eta gar egon./ suak
hartuta egon. GATO, andar como el perro y el: txakur
eta katu ibili./ elkarri tipia izan.
FUTURO, con vistas al: geroari buruz,
adib.: “Geroari buruz erosi zuen”. GATO, ponerle el cascabel al: giltza
zerrailan sartu.
GATOS, haber cuatro: lau oilo egon, adib.:
“Lau oilo baino ez zegoen kantaldian”./
dozena bat katu.
GAZNATE, mojar el: eztarria busti.
G GENERALMENTE: gehienetan.
GENIO, ser un: buruan gatza izan.
GACHAS, con las orejas: belarriak makal-
GENTILHOMBRE: Aitorren seme
makal eginda./ apal-apal eginda./
(aitonen?).
burumakur.
GLORIA, estar en la: eztitan egon./ jaio
GALLINA, poner la carne de: oilo ipurdia
egon.
jarri (hotzak-edo)./ (buruko) ilea laztu
(beldurrez-edo). GOLPE, de: bat-batean./ tupustean./
zartadan./ kolpe batez, batean./
GALLO, cantar el: oilarrak jo.
kolpetik./ kolpez.
GALLOS, hacer: kioak egin.
GOLPE, no dar: kolpe zorririk ez jo./
GALOPE, al: lauringoan (a galope lanean pikorik ez egin.
tendido)./ lau oinean./ lau hazka./
GOLPE, romper de: hartakoan hautsi.
arrapaladan.
GOLPE, soltar todo de: tapa-tapa, adib:
GANA, dar la: gogoak eman, adib.:
“Esatekoak tapa-tapa esan zizkion”.
“Gogoak ematen dion bezala”.
GOLPES, andar a: mutur joka ibili.
GANA, de buena: gogoz./ gogo onez./
gogotik. GOMA, leña al mono que es de: kaina-
arraina!. jo eta ke, su, fuego./ su eta gar.
GANA, de mala: gogo txarrez.
GORDA, ésta sí que es: hau beltza!/ hau da
GANA, no dar la: barrenak ez lagundu./
hau!
gogorik ez izan./ gogoak ez eman.
GORDA, hacer la vista: ez ikusi(arena)
GANA, porque me da la: haatik (ez)./
egin./ itsuarena egin./ gorrarena egin.
gogoak eman didalako.
GORDA, perra: txakur handi.
GANADOR a, dar como: hamarrekoa
eman. GORDAS, decir cosas muy: harri handiak
botatzen aritu.
GANANDO, salir: irabazian gertatu,
atera./ irabazle (edo galtzaile) atera, GORDO, decir algo muy: harri handiak
suertatu. bota.
GaztelEsamoldeak — 22
“Irakurtzen ez dakitenentzat, liburuek HITO, de hito en: begiz begi egon, peto
jai daukate”. “Jai dugu horrekin”. (peto-peto) begiratu./ aurrez aurre./
HACERSE a: horretara jarri. begira-begira egon (mirarse de hito en
hito).
HACIA …: (zazpiak) inguruan./ (zazpiak)
aldera./ (zazpietan) gutxi gorabehera./ HOJAS, coger el rábano por las: otsoa
(zazpietan) doi-doi. belarrietatik hartu (arazoari aurre egin)/
kirtenetik hartu.
HAMBRE, matar el: gosea kamustu./
tripazorriak hil. HOMBRE, sí: bai zera./ ezta pentsatu ere./
ezta hurrik eman ere./ bai, bost./ bai, eta
HAMBRE, tener: goseak egon./ gose izan./ zera ere...
tripazorriak (dantzan) eduki, ibili./
jangura izan. HOMBRO, arrimar el: (ezeri) bizkarra
erantsi
HARTO, estar: tontorka nago (horretaz)./
aspertuta eduki, adib.: “Aspertuta nauka HOMBRO, echarse al: lepoan hartu.
honek”. HOMBROS, encogerse de: soinak goratu./
HARTO de coca-cola, ni: inola ere ez./ ez sorbaldak jaso.
eta inola ere./ inondik inora ere ez./ ez HONRA, y a mucha: baita nahi ere!, adib.:
eta pentsatu ere./ ez eta hurrik, urrerik “Baserrian bizi omen haiz, e? Baita nahi
eman(da/rik) ere./ bai, zera!/ bai, eta ere!“./ eta harro (nago)./ eta?
zera ere!/ bai, bost. HORA, a primera: goizean goiz.
HARTO, tener: kokoteraino eduki./ HORA, en mala: zorigaiztoan (esan nion
aspertuta eduki./ tontorka egon horretaz. etortzeko).
HASTA que ...: (harik eta) ... arte, adib.: HORA, llegar su última: inorenak egin,
“(harik eta ariketak egin arte, ez zara adib.: “Gureak egin du”./ hurrengo
etxera joango”./ arean eta... kukua ez entzun./ azken orena hertsi.
HAY, ser de lo que no: bana-banakoa izan. HORA, (su) última: (neure, heure, bere...)
HECHO, buena la has: ederra egin duzu! azken fina.
HECHO, de: izatez/ izan ere. HORA, ya era: halakoren batean!/ bazen
HECHO, dicho y: esan eta egin(ean)./ esan garaia!/ bazen ordua!/ behin edo behin!/
eta ari(tu). noiz edo noiz!
HERIDA, hurgar en la: zauri gainean HORAS, a buenas: sasoi ederrean!! usoak
pikoa. joan eta sareak bota, heda./ kabia egin
denerako txoria hil./ ura pasa eta gero
HIGADOS, echar los: larriak bota./ txahala presa egin.
bota./ ok(a), botaka egin
HORAS, a estas: honezkero, adib.:
HIGUERA, caerse de una: kabitik erori./ “Honezkero Madrilen egongo da anaia”.
atzo goizekoa izan./ hortz(agin)ak
berdinduta ez eduki. HORAS, a todas: beti eta beti./ gau eta
gauerdi, adib.: “Gau eta gauerdi dabil
HILO, ir(se) el: haria eten. jaten”.
HILO, pendiente de un: koloka(n) egon./ HORAS (de la noche), a altas: gaueko
kinka larrian egon./ kordoka(n) gelditu orduetan./ ordu txikiak.
HINCAPIE, hacer: zerbait azpimarratu. HORAS, a buenas: garai onean!/ usoak
HINCARLA, no: (lanean) kolpe zorririk ez joan, sareak bota (heda)./ txoria hil
jo./ lanean pikorik ez egin. deneko kabia egin./ hilda gero, salda
HISTORIA, pasar a la: “Hori izanda dago bero:
honezkero” ./ “Hori onenak emanda HORAS, por: orduka, adib.: “Ordukako
dago”. irakaslea”
GaztelEsamoldeak — 24
hautsi, urratu./ ez egiteko bat egin (Mariantton)./ hik lan eta nik jai./ bost
INMINENTE, ser: iristear egon./ axola niri./ izorrai (izorra hadi)./ izorra
irispidean eduki, egon dadila.
INQUIETO, culo: oilo kanpoan JODER con...: hara!, adib.: “Hara,
errulea(k)./ ipurterre Markesaren alaba!” (Joder con la niña).
.
INSTANTE, al: berehala./ segituan
JODERLA (cagarla): inorenak egin du,
INSTANTE, en un: berehalako batean./ adib.: “Gureak egin du” (La jodimos,
jesus (amen) batean./ (Jesus amen) esan Pepe), “Ia-ia bereak egin du” (Casi la
orduko./ berehala jode).
INTEMPERIE, dormir a la: atari zabalean JUDAS, de la piel de: Judasen endako./
lo egin, adib.: “Gau ederra zen eta atari Satanasen larruko.
zabalean egin genuen lo”.
JUEGO, dar (mucho): jokoa eman.
INTENCION de, con: nahian, adib.:
“Eskatu nahian”./ -t(z)ekotan./ -(z)eko JUEGO, fuera de: jokoz kanpo.
asmoz JUEGO, las reglas del: plazako neurriak.
INTERIN, en el: tarte horretan./ (bi)tarte JUGANDO, estar: jolasean ibili./ olgetan.
horretan./ (bien) bitartean./ bizkitartean JUICIO, estar en su sano: bere onean
INUTIL, ser: alferrik(akoa) izan egon./ senean egon.
INUTIL, ser un: gauzaez izan./ ziria izan. JUICIO, muela del: adin hagin.
INVITO yo!: neure kontu! JUICIO, poner en tela de: kolokan jarri.
IR a, al: -t(z)erakoan (irteterakoan)./ - JUNTAS, pagarlas todas: larrutik
tarakoan (lotarakoan) ordaindu, pagatu.
IZQUIERDA, cero a la: ezaren ondoko./ JUNTILLAS, creer a pies: bete-betean
hutsaren hurrengo./ gauzaez egon, sinestu./ uste osoan egon./ erabat
IZQUIERDO, levantarse con el pie: sinestuta egon horretaz.
ezkerretik jaiki JUSTO...: -t(z)erakoan, adib.: 1.- “Etxetik
irteterakoan” (Justo justo antes de salir
de casa). 2.- zortzi- zortzietan./ doi-doi.
3.- bete-betean harrapatu, asmatu (de
lleno). 4.- ozta-ozta, adib.: “Ozta-ozta
atera ziren bizirik”./ doi-doi (a duras
J penas).
LADO, cada uno por su: nor bere alde(tik). LEJOS, sin ir más: urruti gabe./ adibidez./
LADO, dejar a un: bazter (batean) utzi./ kasu./ esate (bate)rako./ besteak beste.
bereiz utzi. LENGUA, darle a la: mingaina dantzatu,
LADO, dejar de: bazterrean, bazterrera astindu.
utzi. LENGUA, quitar de la punta de la: ahotik
LADO, de lado a: alderik (alderik, aldez, kendu./ mihi (punta)tik kendu, atera.
alderen) alde. LENGUA, sin pelos en la: ahoan legarrik
LADO, hacerse a un: albora egin, adib.: gabe, adib.: “Hori da ahoan legarrik
“Albora egizu, mesedez, gurdia pasa gabe egia esatea”./ ahoan batere bilorik
arte”./ bide(a) eman, egin./ bide!!! ez izan.
(dejen paso!). LETRA, al pie de la: hitzez hitz./ orpotik
LADO, mirar para otro: l.- ezikusiarena jarraitu./ inoren esanak zehatz bete.
egin. 2.-begiak itzuli. bihurtu, irauli. LIBRE, ser: nor bere buruaren jabe izan./
LADO, por otro: bestetik (alde batetik..., aske izan.
bestetik...)./ bestaldetik. LIBRES, a ratos: tarteka-marteka./
LAGRIMAS, un mar de: upa bete negar harruzka (egin).
(eginda). LICITO, ser: zilegi izan./ sori izan.
LAMECULOS: koipejario. LIEBRE, dar gato por: Aginagako izenez
LAPO, estar a tiro de: bertatik bertara Frantziatik ekarri (txitxardinak edo
egon. angulak, jakina)./ zahiaz irina egin./
ziria sartu./ iruzur egin.
LARGA, a la: luzean./ luzerago.
LIEBRE, donde menos se espera salta la:
LARGO!: hanka (hemendik)!/ alde zokotik argi.
(hemendik)!/ utikan!
LIGERA, a la: zirriki-marraka (ibili)./ zirri
LARGO, ir para: luze jo, adib.: “Luze joko eta marra (egin).
du honek” (Esto va para largo)./ luzetsi
(creer que va para largo). LIJA, mas basto que la: erratza baino
latzago(ko).
LARGO que era, todo lo: luze-luze
(etzanda)./ zerraldo (erori). LIMA, comer como una: tigreek bezala jan
(comer como cerdos)./ errotarriak
LATA, como sardinas en: arrautza bezala bezala jan./ hezeak eta iharrak jan./ idia
beterik./ mukurreraino./ gainezka./ lepo, adarrak eta guzti jan, adib.: “Idia
adib.: “Arenalean ezarritako karpa adarrak eta guzti jateko kapaza,
(jendez) lepo zegoen Exkixuk noiz joko modukoa duk hori”./ sits eta bits jan (sin
zain”. dejar rastro)./ entrama ederra izan.
LATA, dar la: kaparrada eman (ez izan LIMONA(da), ni chicha ni: ez ardi eta ez
kaparra!)./ leporaino bete./ alamena axuri./ ez bere ez besteren./ ez hauts ez
eman. errauts./ ez pika ez bele./ ez ur ez ardo./
LATERAL, viento: haize albo. ez ur ez gatz./ ez zerurako, ez lurrerako
LECHE, a toda: ziztu bizian./ laster batean, (infernurako)./ epela./ ez herdu eta ez
adib.: “Laster batean egin” (Hacerlo a merdu.
toda leche)./ zalu batean. LIMPIAS, tener las manos: atzaparrak
LECHERA, el cuento de la: balizko garbi eduki.
errotak irinik ez./ balizko olak burdinik LIMPIO, no sacar nada en: oihal garbirik
ez. ez atera (↔) fandangoa atera.
LECHES, cagando: lehenbailehen./ ziztu LINCE, tener ojos de: begi zoliak izan.
bizian./ atoan./ Jesu(s), amen esan
LIO, estar hecho un: nahasita ibili, egon./
orduko (batean).
GaztelEsamoldeak — 27
gauera./ bertan behera, adib.: “Bertan MAS..., qué...: ederra mutila!/ bai mutil
behera bukatu zen neska haien arteko ederra./ hori mutil ederra!/ a ze(r) mutil
adiskidantza”. puska.
MAÑANA, el dia de: bihar edo etzi, adib.: MAS, sin: besterik gabe./ hori eta
“Bihar edo etzi, ezkontzen zaretenean”. horrenbestez (gain)./ honenbestez.
MAÑANA, entre hoy y: gaur-biharretan. MAS, una vez: berriro ere./ berriz.
MAQUINA, a toda: ito aginean./ ito MASCADO, darselo: ahotik sudurrera
beharrean./ lehertu beharrean./ eman.
eginahalean. MATUSALEN, más viejo que: Moisesen
MARAVILLAS, a las mil: ederto asko./ denborako.
txit ederki. MAXIMO, como: gehien(ez) jota./
MARCHA, poner en: abiarazi./ abian jarri. gehienez ere./ gehien-gehienez./ gehien
MARCHA, sobre la: arian-arian./ ahala. dela.
MARES, a: zurrupitan (ari zen erauntsia), MAYOR, comprar al: handika erosi.
(negarrez). MAYORES, palabras: ur handiak (ur
MARES, sudando a: izerdi patsetan. handitan ibiltzea).
MARIMACHO: marimutil./marimutiko. MAYORMENTE: gehienetan./ gehienbat.
MARRAS, de: delako.../ zorioneko…, MEAPILAS: ponte igela (ponte=bataio
adib.: “Tira, zorioneko Javi hura harria)./ argizari jale./ elizara bide
azkenean ezagutu dut”./ harako hura. handiko.
MARRON, comerse el: -ri errua egotzi./ -ri MECA, de la Ceca a la: handik hona./
errua leporatu./ -ri errua ezarri./ handikotik hortikora./ andakatik
erruduntzat jo, adib.: “Erruduntzat jo mandakara./ izkimizki ibili./ (a tiro de
naute” (Me he comido el marrón). lapo=bertatik bertara).
MARTIN, arco de San: Erromako zubia./ MEDIANTE: -z./ lagun, adib. “Jainkoa
Frantziako zubia./ Jaungoikoaren lagun” (Dios mediante).
gerrikoa, zubia./ San Migelen, San MEDIAS, a: l.- erdibana (egin), adib.:
Nikolasen zubia./ ostadarra./ ortzadarra. “Erdibana (egingo dugu)?, Erdibana!”
MAS, a ver quién puede: biak ala biak./ (¿A medias? ¡A medias!). 2.- erdizka
elkarren lehian./ nor gehiagoka aritu. (egin), (bukatu gabe, txarto egin).
MAS, cada vez: beti eta gehiago./ MEDIAS, quedarse a: erdibidean geratu,
gero(ago) eta gehiago./ gerotik gelditu.
gerorako. MEDIDA, ni hecho a : berebizikoa./
MAS …, cuanto más...: zenbat eta …ago. neurri-neurrikoa./ esanda, eginda
hainbat (orduan) eta …ago, adib: bezalakoa, langoa.
“Zenbat eta gehiago irabazi (irabazten MEDIDA que, a: ahala, adib.: “Egin
duzun), hainbat/orduan eta gehiago ahala”.
gastatzen duzu”. MEDIDAS, tomar: ahalbide(ra)tu.
MAS, es: are gehiago./ areago. MEDIO de, en: erdi-erdian./ buru-buruan
MAS, item: are gehiago./ areago. (en todo el bolo)./ bete-betean (asmatu-
MAS, no faltaba: hobe ez!/ bai noski./ bai edo).
horixe./ jakina./ Jainkoak hobe! MEDIO, quitarse de: kendu paretik./ kendu
MAS que...!: leloa(k) halakoa(k)./ leloa(k) enbarazutik./ kendu erditik./ kendu
alaena(k)./ lelo hori(ek) (=tonto, más hankapetik.
que tonto). MEDIO de, por: -ren bidez.
GaztelEsamoldeak — 30
MEDIO, por término: batez beste (orduekin, adib.: “Zazpiak aldera”)./ hor
(mugagabea da, beraz ezin ‘bataz beste‘ nonbait./ nonbait hor, han./ alde-alde (a
esan, ‘bataz bestea’ izango litzateke)./ ojo de buen cubero), adib:: “Alde-alde
bata bestearekin. bota nuen eta asmatu”./ hor(txe)-
MEDULA, hasta la: hezurretaraino./ hor(txe).
hezur-muinetaraino. MENOS, por lo: 1.- behinik behin./
MEJOR, a lo: baliteke... t(z)ea!/ onenean behintzat, adib.: “Egizu hori behintzat”./
(en el mejor de los casos). gutxienez (zenbakiekin)./ bederen. 2:
gaitz erdi./ eskerrak./ tira, behintzat...
MEJOR que…, sería: hobe + bald. + (oye, por lo menos...). 3.- ni NEU ez (yo
…t(z)ea, adib.: “Hobe zenuke joatea” por lo menos no).
(Sería mejor que te fueras).
MENOS, quien más y quien: (guztiok)
MEJOR, tanto: hainbat hobe(to). gutxi-asko.
MEJORIA, experimentar una: bentaja MENOS, ser lo de: hutsa izan./ hori eta
egin, adib.: “Makal zegoen baina azken hutsa, berdin( eko).
egunotan bentaja handia egin du”./
hobera egin. MENUDO...!: “Haien jan beharra!”
(Menuda voracidad!)./ a ze(r)...!, adib:
MEMORIA, de: buruz./ gogoz. “A ze parea!“./ hara zer...!/ lekutako
MEMORIA, perder la: burua joan, galdu. etxea! (¡vaya casa!)./ kristo(re)na./ hori
MENEARSELA: idiarena jo./ kanpaia jo. bai...!/ hori da, hori...!/ (a ze) nolako...!
MENEO, en un: irri-arra batean, adib.: MENUDO, a: sarri(tan)./ askotan./ sarri
“Holako irri-arra batean txalupatik askotan./ txitean-pitean.
uretara jausi zen”. MERECIDO, dar su: (neure, heure, bere...)
MENOR, comprar al por: apurka erosi. betea eman.
MENOR de, el: den mendren, adib.: MI, ay de: ai ene! (aieneka=ai ene esanez).
“Edozein laguntza, den mendrenik ere, MIA, no decir ni esta boca es: txintik (ere)
onartuko genuke”./ demendren./ ez atera.
dremenden(ik)). MIEDO, estar muerto de: kaka praketan
MENOR, mal: 1: gaitz erdi(a), adib.: ibili./ beldurrak airean egon./
“Autorik gabe geratu izana gaitz erdi beldurrak./ (beldurraren) beldurrez
delakoan gaude” (Pensamos que el egon.
habernos quedado sin coche ha sido un MIEL, luna de: ezti gozozko ilargia./
mal menor). 2: ezinbesteko gaitza. eztilargia./ ezkonbidaia./ ilargi eztizkoa.
MENOS, como no podía ser: beharko, MIENTRAS: -t(z)ean, adib.: “jatean”./ (-n)
adib.: “Eta, beharko, ate ondoan gertatu bitartean (adib.: “jan bitartean, jaten ari
zen”. ziren bitartean”)./ artean.
MENOS, cuando: gutxienez./ behinik MIERDA, irse a la: 1.- lurra jo, porrot
behin. egin, molokot egin (arruinarse). 2.-
MENOS, echar de: faltan izan, adib.: pikutara joan./ antzarak perratzera joan.
“Faltan zaitut” (Te echo de menos)./ MIGAJAS, comer las: mahaipetik jan./
norbaiten huts(une)a nabaritu, somatu. mahaipekoak bildu (llevarse,
MENOS, ir de más a: atzeraka egin, joan. conformarse con).
MENOS, más o: gutxi-asko, adib.: “Neska MILAGRO, no... de: ez...-(enean!, adib.:
horrek gona gutxi-asko laburrak “Hil ez naizenean!” (No me he muerto
erabiltzen ditu”. de milagro).
MENOS, poco más o: gutxi-asko./ gutxi MINGA, estar tocándose la: potrojorran
gora-behera./ inguruan./ aldera egon (gizonezkoak).
GaztelEsamoldeak — 31
MONO, el último: azken mamu gorria. MU, no decir ni: txi(n)tik (ere) ez esan,
MONTA, de poca: gorabehera gutxiko. atera./ murtik, txistik, inkik ez esan.
MONTAR a...: -z ibili (bizikletaz, MUCHO, como: goitik jota./ gehienez ere./
zaldiz...), baina mugatua denean gehien dela.
inesiboa erabili behar da, adib.: MUCHO, con: gehiegiz./ larregiz./ sobera./
"Plymoutherako itsasontzian joan". alde handiz.
MONTE, echarse al: menditartu./ mendira MUCHO…, después de: … eta…, adib.:
jo. “Ibili eta ibili” (Después de mucho
MONTON, del: hala-holako(a izan). andar),
MONA, pillar una: ezpaina berotu./ katua MUCHO, ni con: ezta hurrik eman ere./
eraman./ amuarraina, atuna, eperra, hurretan ere (ez).
mokoilua, otso beltza, perretxikoa, MUERAS, así te: hilko al haiz!/ hil ai ledi
zepelina harrapatu./ (Bilboko (ojalá se muera)./ lepahezurra haustea
Barrenkaletik) bakailaoa ekarri./ atxurra opa.
izan./ mizpira ederra, pottoka bat bildu MUERDE,si es un perro te: berton
MORADAS, pasarlas: zinak eta minak daukazu./ alde-aldean daukazu.
pairatu./ beltzak eta txuriak ikusi./ MUERTA, mosquita: azpi zapo./
gorriak ikusi. saguhartzaile.
MORADO, ponerse: bapo berdindu./ ase MUERTE, entre la vida y la: hil-bizian./
eta bete egin. hil(tzeko) zorian./ hiltzear./ hats-bizi,
MORRAZO, darse un buen: talo(z) hartu. adib.: “Hats-bizi atera dute neska
MORRO, tener (mucho): kopeta (handia) uretatik, baina laster hil da”.
izan./ azal lodia eduki./ “Txo, hik duk MUERTE, lucha(r) a: hilkarrean aritu
bekokia!”, “Azal lodikoa, gogorrekoa (gladiadoreak legez).
zara gero!”. MUERTE, pena de: heriotz zigorra./
MORROS, caerse de: musuz, muturrez biziaren zigorra, pena.
aurrera erori. MUERTO, cargar el: ardiak, ahuntzak
MORROS, estar de: mutur egon, gelditu./ egotzi.
zaputza hartu, harrapatu./ zaputze(t)an MUERTO, estar medio: hurran izan./
egon (bereziki haurrak)./ mokoka, hilzorian egon.
murku egon.
MUERTO, qué... ni qué niño: zer... eta
MORROS, ponerse de: bekoskoa jarri./ zer... -oste, adib.: “Zer behi eta zer
belizuri egin. behioste” (Qué vaca ni qué ocho
MOSCAS, estar cazando: denbora ontzen cuartos)./ zer... eta zer... -ondo(ko),
oihuari begira eman, pasa./ esku bateko adib.: “Zer jai eta zer jaiondoko”.
behatzak banatzen egon./ kukusoak MUERTOS, aburrir hasta a los: “Isil hadi,
hiltzen ari./ zeruko izarrak kontatzen zakurrak nazkatu baino lehen”.
ari./ eulikeriatan egon./ denbora gitarra
jotzen eta dendeletean pasa. MUERTOS, levantar a los: itsuak argitu,
adib.: “Itsuak argitzeko modukoa omen
MOSCAS, por si las: zer gerta ere, adib.: da hango wodka” (Ese wodka
“Hik ere hobe duk hemen geratu, zer resucitaria a los muertos).
gerta ere” (hori ez da ‘pase lo que
pase’=gerta ahala gerta)./ badaezpada MUNDO, comerse el: beheak eta goiak
(ere). tragatu, adib.: “Alkate hautatu zutenean
beheak eta goiak tragatu behar zituela
MOSQUEARSE: zaputza hartu, zirudien” (Cuando salió de alcalde
harrapatu./ zaputze(t)an egon (bereziki parecía que se iba a comer el mundo).
umeak)./ urak eta suak hartu.
GaztelEsamoldeak — 33
MUNDO, como su madre le trajo al: “Zuk esandakoa hor nonbait, baina
larrugorritan./ narrugorritan./ amak aldizkariak besterik dio”.
eginda bezala./ bilutsik. NEGROS, saberlo hasta los: errekako
MUNDO, dejar este: arimak egin (dio)./ esamesa izan.
arima eman./ arima hortzetan eduki./ NERVIOS, estar de los: zainak airean
mundutik hil. egon./ kirioak dantzan izan.
MUNDO, desde que el mundo es: NEURONAS, estrujar las: garunak urtu./
betidanik./ Jainkoak dakienetik. burua urratu.
MUNDO, querer más que a nada en este: NIVEL, a: sestran (jarri).
zoroen bihotz eroaz maite izan.
NIVEL, de mi, tu…: -ren neurrikoa,
MUNDO, todo el: bazterrak, adib.: mailakoa, heinekoa, adib.: “Hirian, inon
"Bazterrak nahasten" (Liando a todo ezin aurki ene heineko lanik”./
Dios)./ "Bazterrak engainatzen adinakoa.
(Engañando a la peña).
NO, (a) que: ezetz, adib.: “Ezetz egin
MUNDO, venir al: argia ikusi./ mundura hau!” (A que no haces esto).
jaio.
NO, (y) cómo: beharko, adib.: “Eta,
MURRIA, estar de: muxak hartu./ muxatan beharko, ate ostean gertatu zen”.
egon./ putzak eduki.
NO, cómo que: ez zera!. adib.: “Gaur ez da
MUSARAÑAS, estar pensando en las: zer- etorri. Ez zera!”.
suman jarri, adib.: “Zer-suman jarri
nintzen”./ izarrei begira, beha egon./ NO, eso sí que: ez horixe!
zeruko izarrak kontatzen egon./ bere NO, ostia que, los cojones (que): ez zera!
baitara bildu. NO..., por qué: ... bai?, adib.: “Musean
bai?” (¿Por qué no damos una vuelta al
mus?).
NO, quieras que: nahitaez./ nahi ala ez./
nahitanahiez(ik)./ nahi eta nabi gabe./
N gura eta ez.
NO, si: bestela./ osterantzean (ostantzean).
NOCHE, día y: gau eta egun (gauteguneko
NADA, absolutamente: bat ere ez./ ezertxo
kutxa=cajero 24 horas).
ere ez.
NOCHE, pasar la: gau egin, adib.:
NADA, antes de: lehenengo eta behin.
“Donostian gau eginda gatoz” (Venimos
NADA, no valer para: “Hori eta atariko de pasar la noche en Donostia).
haizea, bat”./ hutsaren hurrengoa izan.
NOCHES, buenas: gabon.
NARANJA, ser su media: -ren azukre
NOMBRE de, a: -ren izenean.
koxkorra izan./ -ren bihotzeko pinpili-
panpala izan. NOMBRE, ensuciar el buen: izena belztu.
NARICES, con un palmo de: aho bete NON, sine qua: ezinbesteko./ behar-
hagin(ez) geratu./ aho bete beharrezko.
hezur(rekin)./ aho bete hortz./ musu- NONES, echar a pares o: zotzak bota, zotz
huts gelditu (espero zena lortu gabe)./ egin (ez da joko bera, baina tira...).
lau mutur egin. NONES, pares o: bakotxi ala biritxi.
NARICES, tener hasta las: leporaino bete. NOSEQUE, sentir un: halako (xirrara) bat
NARIZ, dar en la: zainak jo, adib.: “Zainak egin.
jo ninduen eta ez nintzen hara joan”. NOSOTROS, entre: gure artean./
NEGAR, no te lo voy a: hor nonbait, adib.: gutartean./ gurean.
GaztelEsamoldeak — 34
“Hori burutik dago” (Ese se va de la OTRO, alguno que: bat edo beste./ baten
olla). bat.
OLMO, no pedir peras al: harriak OTRO, de un dia para: egun batetik
harrikumerik ez./ arrantzura larrera joan bestera./ egunetik biharrera.
(ez)./ zumarrari garia eskatu./ OTRO, mira el: hara bestea!
haltzagana fruitu bila joan.
OTRO, ir de un... a: kalez kale ibili,
OMISO, hacer caso: jaramonik ez egin./ (tabernaz taberna...)./ leku batetik
alde batera utzi. bestera./ handik hona.
OPINION, en mi: nire ustez./ nire aburuz./ OTRO, por esto o por lo: honetaz edo
nire iritziz./ nire buruan. hartaz.
OPINION, en mi humilde: nire uste OTROS, entre: besteak beste.
apalean./ nire iritzi argalean.
ORDEN, por ese: hurrenez hurren./
hurrenkera horretan.
ORDENES, a sus: zure esanetara!
ORDENES de, ponerse a las: inoren
esanetara jarri/ zure esanetara! (=a sus
P
órdenes!)./ inoren banderape jarri.
OREJAS, agachar las: men egin./ belarriak PA, de pe a: bururen buruz, adib.:
apaldu./ burua makurtu. “Bururen buruz ikasi nuen”./ burutik
burura./ orratzetik hariraino jakin.
OREJAS, calentar las: belarri(aren) ertzak
berotu./ belarrondokoak eman./ bero- PACES, hacer las: onezkoak, bakezkoak
bero egin./ belarriak, bizkarra, lepoa, egin./ bakea(k).egin./ adiskidetu.
muturra berotu. PACIENCIA, sobrellevar con: onez eroan.
OREJAS, hacerse una de: gorrarena egin./ PADRE, en el nombre del: aitaren eta
hitza jan./ ez ikusi(arena) egin./ ez semearen
entzun egin./ entzun eta gor egin./ buruz PAGAR, me las vas a: larrutik pagatuko
belarri egin. didazu!
OREJAS, salir por las: …-z gainezka egon, PAGO, en: ordainez.
egin, adib.: “Asuntoa duk ideiaz
gainezka nagoela”. PAIRO, estar al: pairuan egon,/ orekan
egon.
O SEA: hau da./ hots./ alegia.
PAJA, hacerse una: kanpaia jo/ idiarena jo.
OSTIA, a toda: ziztu bizian./ laster batean,
adib.: “Laster batean egin” (Hacerlo a PAJARITO, decírselo el: intxixu batek
toda ostia)./ zalu batean. esan.
OSTIA, estar de mala: gozoa ez egon, PALABRA, a la segunda: berba batetik
adib.: “Ez zagok gozoa, gero!“. bestera,/ hitz batetik bestera, bestean.
OSTIAS, a: kolpeka./ kolpez kolpe (a base PALABRA, cumplir: hitza bete./ hitza jan
de ostias)./ mutur joka ibili (no cumplir).
(=peleándose). PALABRA, dar la: hitz(a), berba eman,
OSTIAS, echando: lehenbailehen. ziztu PALABRA, de: ahoz, hitzez, berbaz.
bizian./ atoan./ jesu batean./ jesus PALABRA, mantener su: (emandako)
(amen) batean, esan orduko. hitzari, berbari eutsi./ hitza atxiki./
OSTRA, aburrido como una: asper-asper hitzaren jabe egon.
eginda (egon)./ ardiak bezala aspertu. PALABRA, palabra por: hitzez hitz./
OSTRAS!: arraioa!/ ene!/ arraiopola! berbaz berba
GaztelEsamoldeak — 36
PALABRA, romper su: hitza, berba jan. PAR de dos, vaya: a zer parea, karakola
PALABRA, tomarle a uno la: hitzetik (barraskiloa) eta barea!
hartu. PAR, no tener: parerik ez izan.
PALABRAS, en pocas: hitz gutxitan./ PARAR de, no: -tik gelditu, adib.: “Ez zen
berba bitan laburtuz. irakurtzetik gelditzen” (No paraba de
PALANTE, echao: burubero/ odol beroko. leer).
PALINODIA, cantar la: zeruaz tipula egin. PARE, no haber quien: giro ez izan, egon,
adib.: “Hemen ez da giro” (Aquí no hay
PALIZA, dar una: jipoitu./ emon-emon quien pare).
egin (dar una soberana paliza)./ astindu
ederra eman./ ederrak eman./ epelak PARED, hacer la: hormarena egin
eman./ lepoa berotu./ manka-manka (futbolean).
egin. PAREDES, hacer dos: hormabiak,
PALLA, andar de aqui: handik horra, firin- hormabikoa egin (pilotan).
faran, noraezean ibili. PARES, no tener: pareak ez izan (musean).
PALMARLA, ir a: hurrengo kukurik ez PARCA, la: Herio (izen propioa, beraz
entzun, “Horrek ez du hurrengo kukurik mugagabea)./ haragi gabeko agure sega
entzungo”./ azken hatsa eman. handiduna.
PALMITAS,.tener en: gura betean izan./ PARECE, según: iritzi batean./
esne mamitan, bitsetan izan./ esnetan dirudienez./ badirudi -ela./ antza
izan. (denez)./ nonbait.
PALO, echar el: txorta jo./ txortan egin./ PARECER, al: nonbait./ dirudienez./ antza
txotxoka ibili./ larrua jo. (denez)./ iritzi batean./ inola ere./
PAMPLINAS, venir con: aiko-maiko(an) itxuren arabera./ itxuraz./ irudiz.
egon. PARECERSE, tener a quien: nortara eman
PAN, mas largo que un dia sin: Garizuma izan, adib.: “Horrek badu nortara
baino luzeagoa./ Garizuma hainbat eman”./ nolako egurra, halako ezpala.
luze./ lukainka baino luzeagoa. PARECIDO, sacar: tankera eman, hartu,
PAN, ser un pedazo de: on hutsa izan./ on adib.: “Zeinen tankera ematen diozu?”.
puska izan. PARTE: erdia, herena, laurdena, bosten,
PANCHO, más ancho que: luze bezain seien... (tercera parte, cuarto...).
zabal./ ipurdia zabalik./ hanka zabal. PARTE, dar: berri eman./ parte eman.
PAPA, ni: tutik, txintik, jesusik ez jakin, PARTE, de alguna: nondik edo handik
ulertu, entzun, adib.: “Tutik ere ez dizut (aterako dugu).
ulertu” (No te he entendido ni papa). PARTE, de buena: lekutatik!
PAPA, ser más papista que el: antzarari PARTE, de entonces a esta: handik hona.
(sardinari) igerian erakutsi (nahian
ibili). PARTE, de mi, tu...: (nire) partetik./
(ni)ketz./ gure, nire... aldetik (por
PAPILLA, echar (hasta) la (primera): nuestra, mi... parte).
larriak bota./ larriak eta gorriak bota
(eko)./ txahala bota./ ok(a) egin. PARTE, de parte a: batetik bestera./
alderik alde.
PAR, a la: buruz buru, adib.: “Buruz buru
saldu zizkioten elkarri txahala eta PARTE, ir a buena: lekutara, adib.:
zaldia”./ parez pare. “Lekutara joan haiz hi!” (A buena parte
te has ido tú)./ tokitara./ txoritara.
PAR, de par en: zabalik, zabal-zabalik,
adib.: “Ateak eta leihoak zabal-zabalik PARTE, llevarse la mejor: irabazle atera,
zeuden”. suertatu.
GaztelEsamoldeak — 37
PARTE, llevarse la peor: galtzaile atera, PASOS, ir contando los: oñe-oñe ibili
suertatu. (haurrak bezala).
PARTE, tomar: esku hartu./ parte izan, PASTA, hechos de la misma: ore bateko
hartu. opilak./ mailu batez, batek joak.
PARTIR de, a: -tik aurrera, adib.: PASTILLA, a toda: ziztu bizian./ laster
“Ordutik, hemendik. gaurtik aurrera”. batean, adib.: “Laster batean egin”
PARTIRSE de risa: barrez leher gaizto (Hacerlo a toda pastilla)./ zalu batean.
egin./ barrez lehertu./ barreari eman. PATA, estirar la: azken hatsa eman./
PAS, en un pis: salto batean../ berehala./ bereak egin du./ hurrengo kukua(k) ez
zaplada batean. entzun.
PASADA, darle una: orraztu bat eman. PATA, meter la: oker egin./ huts egin./
hanka sartu.
PASADO, estar: gaindituta egon./ igarota
egon, adib.: “Ez nau oraindik inork PATAS, a cuatro: txakurka, katuka, lau
ikusi ardoak igarota”. oinka, lau hankan (ibili).
PASAR, por lo que pudiera: zer gerta ere./ PATAS, salir por: arin-arin eman./ hanka
zer jazo ere./ zer den ez den (=por lo jokoari eman./ ihesari eman, lotu.
que pudiera ser). PATATA, donde no hay mata no hay:
PASAR, tenía que: beharko, adib.: “Eta, harriak harrikumerik ez./ ez joan
beharko, etxe ondoan gertatu zen”. arrantzura larrera./ ez joan haltzagana
fruitu bila./ ez eskatu zumarrari garia.
PASCUAS, estar más contento que unas:
eztitan egon./ pozaren pozez egon./ PATINAZO, pegar un: irrist egin./
azalean kabitu ezinik ibili. irristan./ irristaka.
PASE, pase lo que: gerta ahala gerta./ PAUSA, hacer una: eten bat egin./
gertatzen dena gertatzen dela./ zemahi atsedenaldia, hats, arnasa hartu.
den gerta./ zemahi gerta ere. PAUSA, sin prisa pero sin: tarra-tarra.
PASE, tener un: balekoa izan. PAVA, echar la: txahala bota./ larriak
PASEAR, sacar a: dantzatu, adib.: “Makila bota./ ok(a) egin.
dantzatu”. PAVO, échale guindas al: harrapa ezazu
PASEO, dar un: pasaian ibili. zangotik!
PASITO, pasito a: oñe-oñe ibili (haurrak PAVO, moco de: ahuntzaren mina./
bezala)./ tiki-taka./ tipi-tapa. atearen azpiko orria./ euli kaka./ fikaren
azken umea (mika)./ haltzaren azken
PASO, acelerar el: pausoa bizkortu. erroa./ intxaur saltsa./ azaren azpiko
PASO, andar a buen: bete-betean ibili. orriak./ ahuntzaren gauerdiko eztula./
PASO, ceder el: bide eman. ahuntzaren gaueroko eztula.
PASO, dar: bide eman. PAZ, descanse en: goian bego (beude).
PASO, dar el primer: lehen harria ekarri. PAZ, estar en: kit(t)oan egon./ kit(t)o
egin(da)./ buruz buru egon (a la par)./
PASO, de: bide batez./ bidenabar.
bere-berean egon (zorrik gabe egon).
PASO, dejar: albora egin, adib.: “Albora
PECHO, partirse el: jo eta ke ibili, aritu,
egizu, mesedez, gurdia pasa arte”./
jardun./ jo eta su./ jo eta fuego.
bide(a) eman, utzi, adib.: “Bide!”
(¡Dejen paso!). PECHUGONA: golko joriko emazteki.
PASO, salir al: bidenabar irten./ bidera PEDAZO de...: leloa halakoa(k)./ leloa
irten./ aurre egin. alaena(k)./ lelo hori(ek) (=peazo
chorras!).
PASO, salir del: estuasunetik atera./
atakatik onez atera. PEDAZOS, hacer mil: zati-zati egin.
GaztelEsamoldeak — 38
PEGO, dale que te: jo eta ke, su eta gar, jo PEOR, tanto: hainbat gaizto(ago).
eta su, jo ta fuego, zain eta muin. PERCHA, tener buena: jasoa izan, adib.:
PELAS, echar las: larriak bota./ txahala, “Mutil jasoa da”./ lerdena, liraina,
moxala bota./ ok(a) egin. ederra izan.
PELICULAS, allá: hor konpon./ bost axola PERDER, echar a: gaiztotu./ alferrik
niri./ axola, ardura gutxi niri./ niri bost./ galdu./ argaldu (lurra), adib.:
eta niri zer! “Argaldutako lurrak” (=tierras echadas
PELLIZCO, dar un: imurtxi egin. a perder, emankortasuna galdu).
PELO, cuando las ranas crien: oiloak pix PERDIDO, dar por: etsipena eman, adib.
egiterako (ad calendas graecas)./ “Medikurik onenek ere etsipena eman
astarrak umeak egin orduko. diote gizagajoari”.
PELO, no ver el: sudurrik ez agertu. PERDIDOS, a ratos: tarteka-marteka./
harruzka (egin)= hartu-utzi + -ka.
PELO, por un: ozta-ozta./ doi-doi./ -t(z)ear
egon, -t(z)eko zorian egon. PERDIDOS, estamos: galduak gara!/ jai
dugu!/ gureak egin du!
PELO, tomar el: adarra jo./ harpa jo./ ziria
sartu./ buruz belarri jo./ zipotza sartu./ PERDIENDO, salir: galtzaile atera,
ederra sartu. suertatu.
PELO, venir al: tamainan etorri, egin, izan. PEREZOSO, ni corto ni: ez agur eta ez
adio./ ez bat eta ez bi./ ez bat eta ez
PELOS, por los: ia-ia./ ozta-ozta./ doi-doi./ beste./ ez non eta ez han./ ez nora eta ez
gertu-gertuan. hara.
PELOTA, hacer la: koipea eman./ ilea PERILLAS, venir de: tamainan etorri,
leundu, adib.: “Ilea leuntzen ari zaio”. egin, izan.
PELOTAS, en: larru gorritan./ bilo hutsik./ PERIQUETE, en un: jesus (amen) batean./
bilutsik, biluzik. berehala(ko batean).
PELOTAS, porque me sale de las: haatik PERLAS, venir de: tamainan etorri, egin,
(ez). izan./ eraerara etorri.
PELOTAS, trincar por las: potroak estutu. PERMITIDO, estar: bidezkoa izan.
PENA, como alma en: arima erratua PEROGRULLO, verdad de: Perrandoren
bezala./ arima erratuen antzera, gisa. egiak (amezketarra).
PENA, dar: damu eman. PERRA, hijo de: ardi seme./ putakume.
PENAS, a duras: ozta-ozta(n)./ nekez./ doi- PERRERIAS, decir, hacer, escuchar:
doi. nekez eta pekez. txakurr(ar)enak esan, egin, entzun./ aho
PENSARLO, ni: inola ere ez./ ez eta inola betekoak esan./ inon direnak (eta ez
ere./ inondik inora ere ez./ ez eta direnak) esan.
pentsatu ere./ bai, zera!/ bai, eta zera PER SE: izatez./ berez, adib.: “Putakumea
ere!/ bai, bost/ ez eta hurrik, urrerik da berez, baina zirikatuz gero...”./ bere
eman(da/rik) ere!/ ederki eman ere!, izatez.
adib.: “Engraxi damutu? Ederki eman
ere! ez duzue ezagutzen urdanga hori!”. PERSIANAS, enrollarse como las: berba
eta berba egin,/ kontakatilu hutsa izan./
PEOR, de mal en: zalditik astora./ otsoari berbajario.
ihesi eta hartzak atzeman.
PERSONALMENTE: “Nik pertsonalki
PEOR para...: zuretzat, niretzat... kalte./ uste dut…”' “Nik neuk uste dut…”&
hainbat oker (niretzat, zuretzat...).
PESAR de, a: gora-behera, adib.:
PEOR, puestos en lo: azken beltzean./ “Azaldutakoa gora-behera” (A pesar de
okerrenean ere. lo expuesto)./ nahiz eta (-n)./ (-n) arren./
GaztelEsamoldeak — 39
-agatik./ ba- ere./ -ta/ -rik ere. zulo berean bi aldiz erori.
PESAR, muy a mi: nire gogoz bestera. PIEDRAS, aburrir a las: “Isil hadi,
PESCA, ir de: arrainetara joan, irten, adib.: zakurrak aspertu baino lehen”./ ardiak
“Txibitara joana da” (Se ha ido a por ere aspertu(ko lituzke horrek).
jibias)./ arrantzura joan. PIEL, a flor de: (nerbioak, beldurrak)
PESO, caer por su propio: ispilurik ez airean ibili./ (kirioak) dantzan izan.
behar./ nabaria, begi-bistakoa izan. PIEL, dejarse la: jo ta ke, jo ta su, jo ta
PESTE, echar una: usaina egina egon./ fuego (ibili, aritu, jardun).
kiratsa erion. PIERDETE: hoa antzarak ferratzera./ hoa
PESTILLO, cerrar con: ateari krisketa pikutara./ hoa txoritara./ hoa porruak
eman. landatzera./ alde hemendik./ utikan!
(hoa hortikan!).
PIANO-PIANO: ttapa-ttapa, adib.: “Ttapa-
ttapa joan ginen”./ oñe-oñe./ oine-oine PIERNA, dormirse la: inurriek hartu./
ibili (umeek bezala)./ geldika-geldika./ inurritu./ sorgortu.
geldiro-geldiro./ ttipi-ttapa./ astiro- PIERNAS, con el rabo entre las: buztana
astiro. hankapean (duela)./ apal-apal eginda.
PICA, sarna con gusto no: “Gogo(z)ko PIES, caerse el alma a los: bihotza erori,
tokian aldaparik ez”. adib.: “Hura ikusi zuenean, bihotza
PICADILLO, hacer: txiki-txiki egin./ erabat erori zitzaion”./ kemena, adorea
birrindu./ xehe-xehe egin. galdu.
PICADO, no saber qué mosca le ha: zer PIES, comerse a su padre por los: idia adar
eguraldik jo duen (zaituen…) ez jakin. eta guzti jan./ idia bere adarrekin jan./
idi bat adarrez aurre jan./ entrama izan,
PICAR: 1.- morder el anzuelo: amua adib.: “Horrek dauka entrama ederra!”./
irentsi. 2.- ser picante: min(a) izan, hezeak eta iharrak jan.
adib.: “Picantito deritzon bokata mina
da”. PIES, salir por: hanka egin.
PICO, cerrar el: bere atea hertsirik eduki./ PIEZA, menuda: a zer alea!/ a zer ziria!
ezpainak lotu./ “Aho itxian ez da PILDORA, dorar la: koipea eman./ ilea
sartzen eulia, eta leku guztietan ez da leundu, adib.: “Hori ilea leuntzen ari
eder egia”. zaio zuzendariari”.
PIE, dar: bide(a) eman. PILLAO (absorto), quedarse: sor (eta lor),
PIE, nacer de: hortzekin sortu, adib.: zur eta lur, txunditurik gelditu.
“Hortzekin sortutakoa duk hori”. PIL-PIL, al: pil-pilean.
PIEDAD, tener: erruki izan, adib.: PIMIENTO, importar un: bost axola
“Eskatzen diogu gure erruki izan (niri…)./ niri… bost!/ ardura gutxi
dadila”. niri…!/ eta niri… zer./ hor konpon,
PIEDRA, estar a tiro de: bertatik bertara Mariantton.
egon./ aldean egon. PINGANDO, poner: astoen kaka bota,
PIEDRA, quedarse de: harri (eta zur) egin, adib.: “Astoen kaka bota euskuen".
gelditu./ harri-harri eginda gelditu./ zur PINO, caerse de lo alto de un: habiatik
eta lur./ harri eta belarri. erori.
PIEDRA, tener el corazón de: suharri PINO, como la copa de un: punta-puntako,
guztiak baino bihotz gogorragoa eduki adib.: “Punta-puntako atezaina da”.
(suharri=suaren inguruko harriak, PINO, el quinto: lekutara, lekutatik,
sukarri=pedernal). lekutan…/ tokitara, tokitatik, tokitan./
PIEDRA, tropezar dos veces con la misma: txoritara./ “Lekutakoa da hori” (Ese
GaztelEsamoldeak — 40
vive en el quinto pino, es de mogollón PLIN, a mí, tí…: bost axola./ niri… bost./
de lejos, de a tomar por culo). ez dit, dik… ardura./ ardura gutxi
PINO, hacer el: buruz behera jarri./ buruz niri…/ allakuidaos./ hor konpon
beherakoa egin. (mariantton).
PINTA de…, tener: “Eguraldia euritara POCO (tiempo), al: handik sarri./ handik
dago” (elurtara…). gutxira.
PINTA, tener buena: itxura ederra izan./ POCO, hace: duela gutxi./ orain..., adib.:
eder eman, adib.: “Kanpotik eder “Orain ordu pare bat”./ orain dela
ematen du, baina barrutik harjoa” gutxi./ lehengo batean (=hace pocos
(=agusanada). días)./ oraintsu./ berrikitan.
PINTADO, venir que ni: tamainan etorri, POCO, poco a: geldiro./ geldika-geldika./
egin, izan./ neurri-neurrikoa izan./ poliki./ apurka.
berebizikoa./ esanda, eginda bezalakoa, POCO, poquito a: apurka-apurka./
langoa (como hecho por encargo). pixkana-pixkana./ poliki-poliki./ ariz
PINTO, ser un pájaro: hori mozolo pinttoa ari./ pitinka-pitinka.
da! (¡vaya elemento!). POCO, por: ozta-ozta./ doi-doi./ guttik
PINTURA, no poder ver ni en: begiz ezin egin du …-t(z)eko, adib.: “Gutxik egin
ikusi./ begitan hartu. du gu jotzeko”.
PIO, no decir ni: txintik, txistik, hitzik, PODER, a más no: (aditza) ahalean, adib.:
murtik, inkik ez atera, ez esan./ aho bete “Euria bota ahalean egin zuen” (Llovió
berba ez esan. a más no poder)./ ezin gehiagoan./
eginahalean./ ezin gehiagoan, adib.:
PIQUE, irse a: hondora jo(an), “Plaza ezin gehiagoan jendez beteta”./
PIPA, el cuento de la buena: lihoaren ase(an) eta betean (jan, edan...).
penak (kontatu). POLVO, echar un: txorta jo./ txortan egin./
PIRA, hacer: huts egin./ piper egin./ sasi- txotxoka ibili./ larrua jo.
eskola egin. POLVO, hecho: l.- lur jota (gogoz,
PIRAO, estar: burutik nahasita ibili./ anímicamente). 2.- porru eginda
burutik egon, eginda./ burutik jauzia (soinez, físicamente)./ leher eginik./
egon. neka-neka eginda./ abail eginda. 3.-
PIRO, darse el: hankak jaso. arnasa bete ezinik (ahalegin gogor baina
labur baten ostean).
PIRRARSE por: -ri emana, atxikia izan
(egon), adib.: “Drogari emanda nago”. POLVORA, correr como un reguero de:
bala-bala zabaldu.
PITANDO, salir: hanka egin.
POLVOROSA, poner pies en: hanka egin./
PLANO, cantar de: zabal-zabal aitortu./
hanka-jokoari eragin./ ihesari eman./
aho betean: aitortu./ argi eta garbi
hankak jaso.
aitortu./ bete-betean esan.
PONGAMOS: demagun./ jo dezagun./
PLANTADO, dejar: bertan behera utzi,
egin dezagun./ kontu egin dezagun,
laga.
adib.: “Demagun hala dela”
PLAZO, a largo/corto: epe luzerako/epe (Admitamos que es así).
laburreko.
PORRAZO, de golpe y: tupustean./ bat-
PLAZOS, a: epeka./ epetan./ kosk(et)an batean./ zartadan./ hitzetik hortzera.
erosi.
PORRILLO, a: asko eta asko./ barra-barra.
PLENO..., en: negu minean./ gau mina./
PORTADOR, al: eramailearen(a), adib.:
oroimina (recuerdo profundo)./ bete-
“Eramailearen akzioa” (Acción al
betean./ buru-buruan (en plena cabeza).
portador).
GaztelEsamoldeak — 41
POS de, en: orpoz orpo (jarraitu). PRIMERIZA, ser: lehenbiziko haurra
POSEIDO por, estar: -k hartuta egon, jasan.
adib.: “Deabruak hartuta zegoen hura”. PRIMERO, lo: lehenengo eta behin./
POSIBILIDADES, en la medida de sus: aurrena.
bere ahalean./ bere ahala egin (hacer PRINCIPALMENTE: batez ere./ bereziki./
todo lo posible). batik bat.
POSIBLE, en lo: ahal dela./ ahal bada./ PRINCIPIO, al: hasieran./ hasiera batean./
ahaleginean egon. lehenengotan.
POSIBLE, hacer todo lo: zazpi abalak PRINCIPIOS, ser contrario a mis: barrenak
egin./ ahaleginak jo, egin./ ahaleginak ez agindu, adib.: “Barrenak ez dit
eta bost egin. agintzen haurrak saltzea”./ barrenak
POSIBLE, lo más...: ahalik eta... -en(a),/ kontrakoa, bestelakoa agindu.
ahal den...-en( a), adib.: “Ahal den PRISA, sin: patxadan./ patxadaz./ hatsaren
lasterren”. gainean.
POSIBLE, sera: bai ote? PRISA, vísteme despacio que tengo: lan
POSTRE, al fin y a la: azken finean./ lasterra, lan alferra./ lan azkarra, lan
azken batean./ ibilian-ibilian, adib.: aiherra.
“Ibilian-ibilian etxera itzuli zen PRIVAR: zurrutean aritu, ibili.
azkenean”./ gero eta gero ere. PRO de, en: -ren alde./ -ren mesedetan,
POTA, echar la: txahala bota./ larriak mesedetarako.
bota./ ok(a) egin./ goti(ka) egin./ botaka PROFERIR: ahotik atera.
egin.
PROFESO, ex: berariaz.
POTRA, tener mucha: ilargia labe gainean
eduki. PROMESA, cumplir la: hitza bete
(kontrakoa, hitza jan)./ eutsi eta tati egin
PRECISAMENTE: l.- (kasuan kasuko (ofrecer y no dar).
deklinabideaz) nori eta zuri
(precisamente a ti)./ non eta hemen PRONTO, de: bat-batean./ tupustean./
(precisamente aquí)./ noiz eta gaur halako batean.
(precisamente hoy)./ nork eta PRONTO, hasta: laster arte./ hurren(gora)
Arzallusek (precisamente Arzallus). 2.- arte./ aurki arte./ ez adiorik (gutunetan).
hain zuzen (ere)./ horrexegatik./ hain PRONTO, por de: hasteko.
justu. 3.-izan ere, adib.: “Izan ere hori
PROPICIATORIA, ser la víctima:
egin dut” (Precisamente he hecho eso).
alferraren astoa izan.
PREDOMINAR: nagusi izan, adib.: “Gaur
PROPIO, tener mucho amor: harro(xka)
hodeiak nagusi dira”.
izan./ bere burua gehiegi maite izan.
PREMEDITACION, con: ondo hausnartuz
PROPOSITO, a: l.- Bide batez..., adib.:
gero./ hotz-hotzean.
“Bide batez... zelan dago Henry?”./
PRENSA, tener buena: ospe ona izan./ izen bidenabar. 2.- Beren-beregi./ beren
ona izan./ (herrian, lagunartean...) uste beretik./ berariaz./ nahita./ gurata./
osokoa izan. apropos.
PREÑADA, estar: haurdun egon./ izorra PROVECHO, buen: on egin!/ on
izan./ berrogei azkazal izan./ hezur dagizu(e)la.
berriak izan, adib.: “Hezur berriak
PROVISIONAL: behin-behineko (behin-
zituen ordurako neskak”.
behinean-).
PRESUNTO: ustezko...
PUBLICO, ser del dominio: ahotan ibili./
PRIMERA, verlo a la: begi batez ikusi. errekako esamesa izan./ begi-bistan
GaztelEsamoldeak — 42
adib.: “Ederto ematen dizu jertse txertatu./ sustarrak, erroak bota, eman,
horrek”. egin.
QUEJICA, ser un: hileta jotzen jardun. RAIZ, cortar de: bertan behera utzi./
QUERIDO, tú lo has: “Hasian hasi, goazen sustraietatik atera./ sustarrak erauzi./
bururaino”. errotik atera.
QUESO, dársela con: ziria sartu./ ederra RAMAS, irse por las: erroak utzirik adarrei
sakatu, sartu./ azak eman./ beltza, lotu./ aitzaki-maitzaki(tan) ibili./
eztena sartu./ hamaika eta erdiak eman. berriketan aritu (↔) harira joan./ mailua
iltzera.
QUICIO, sacar las cosas de: gurdia (bere)
bidetik atera, adib.: “Ez atera gurdia RAMOS, de Pascuas a: berandutik
bidetik, ama”./ (gauzak) bere neurritik berandura.
atera./ (gauzak) bere onetik atera, adib.: RAPAPOLVOS, dar un: agirika egin./
“Neure onetik ateratzen nau bakalao errie(r)ta egin./ lotsaldi bat eman.
deritzon musika petral honek”. RAPE, al: motz-motz.
QUICO, ponerse como el: bapo, RARO: inon gutxitan (raro es el lugar en
berdinduta geratu./ ase eta bete egin. que…)./ inor gutxi (raro es el que…).
QUIEN fue a hablar: hara nor dabilen RASCA, pegar: hau hotza! (menuda rasca
hizketan./ zozoak beleari ipurbeltz./ que pega!)./ hotz egin./ hotza ari izan.
zartaginak pertzari ipurbeltz.
RASGOS, a grandes: handi-handika./ oro
QUIEN lo iba a…!: zokotik argi. har./ larriki.
QUIEN sabe: batek daki./ batek jakin./ RASO, al: aire zabalean.
Jainkoak daki./ auskalo, adib.: “Auskalo
non”./ zer dakit nik, ba. RASTRAS, a: tarra-tarra, adib.: “tarra-tarra
kortako atetik atera zen”./ narraz(ka)./
QUIEN, no ser: (i)nor ez izan. herrestan eraman.
QUIERAS, me apuesto lo que: lepoa jo(ko RATO, al poco: handik labur./ handik
nuke). laster.
QUIERE, vivir como: esne mamitan, RATO, pasar el: denbora pasa egin, egon./
bitsetan bizi./ esnetan bizi. egonean egon.
QUINTA, ser de la misma: adin berekoa RATO, tener cuerda para: puska baterako
izan./ garaikidea izan. izan.
QUIZA(S): agian./ beharbada./ apika. RATOS, a: tartean-tartean./ tarteka-
marteka./ tarteka./ aldizka./ aldiz-aldiz.
RATOS sueltos, a: tarteka-marteka./ arteka
marteka./ hartu itxian (utzian).
RAZON, con toda la: egiaz bai egiaz,
R adib.: “Egiaz bai egiaz haserretu
nintzen”./ egitan.
RABA, echar la: txahala bota./ larriak RAZON, por esta: hargatik.
bota./ ok(a) egin. RAZON, tener: zuzen egon.
RABO, de cabo a: burutik burura./ RAZONES, entre otras: besteak beste,
orratzetik hariraino jakin./ alderik, adib.: “Besteak beste, nahi dudalako”.
aldez, aldenik, alderen alde. REAL, no valer un: lau zuri balio ez izan./
RADIANTE, estar: pozaren pozez egon. txori, euli kaka izan./ atariko haizea
RAICES, echar: sustraiak eman./ lurra izan./ ahuntzaren gauerdiko eztula,
hartu./ zain-hezurrak egin./ sustraitu./ puzkarra izan.
GaztelEsamoldeak — 44
TIEMPO, retirarse a: burutan atera, adib.: TOCANTE a, en lo: -ri dagokiolarik./ -ri
“lndurainek burutan ateratzen jakin dagokionean../-ri dagokionez, adib.:
zuen”./ “Burutan atera, garaile atera” “Pilotalekuari dagokionez, ideia pare
(Una retirada a tiempo es una victoria). bat badauzkat”.
TIEMPO, según transcurre el: egunak joan, TODAS, ahí me las den: hor konpon.
egunak etorri. TODO, absolutamente: den-dena./ guzti-
TIENE, ni qué decir: zertan esan ere ez./ guztia., adib.: “Hori guzti-guztia”
zertan esanik ez (dago)./ zeresanik ez./ (Absolutamente todo eso).
esan gabe doa./ esan beharrik ez (dago). TODO, ante: lehenengo eta behin./ oroz
TIENTAS, andar a: haztamuka ibili./ oine- gain./ lehenago-lehenago./ batez ere./
oine ibili (ume txikiak bezala ibili). bereziki./ guztiz gain.
TIERRA, la sal de la: lurreko gatza/ TODO, a pesar de: hala (eta guztiz) ere./
lurreko bizigarria. dena dela./ dena den.
TIMIDEZ, vencer la: aurpegia hautsi. TODO, así y: hala (eta guztiz) ere./ halan
TINTA, saber de buena: bide onetik jakin. da be./ dena den./ dena dela.
TINTA, sudar: gorriak ikusi./ lanak izan./ TODO, con: hala (eta guztiz) ere./ halan da
beltzak ikusi. be./ dena den./ dena dela./ guztiarekin
ere./ guztiaz ere.
TIÑA, ser más malo que la: Infernuko
Patxi Txarren, txerren baino txarrago./ TODO, decir, pasar de: bereak eta bi, bost
ogi gogorra bezain ona izan./ zorri entzun, hartu, esan./ bereak eta asto
piztua baino gaiztoagoa izan./ basakatua beltzarenak entzun, esan, hartu, jasan./
baino gaiztoagoa izan. handiak. egundokoak entzun, esan,
hartu./ era batekoak eta bestekoak hartu
TIRADO, dejar: bertan behera utzi, laga./ (recibir por todas partes).
bertan, bertan laga.
TODO, por encima de: oroz gain.
TIRADO, estar: 1: oso erraza izan. 2: lur
jota egon (gutxi balio). 3.- bertan behera TODO, sobre: batez ere./ bereziki./ batik
lagatuta, utzita egon (abandonaturik). bat./ guztiz gain./ lehenengo eta behin.
TIRANDO, ir: hil arte(an) bizi./ (hemen), TODO, tener respuestas para: aterik adina
egonean./ Zer moduz? Apaizak hobeto!/ maratila (eta bat gehiago) eduki, adib.:
hainbestean. “McGiverrrek aterik adina maratila
badauka”.
TIRARSE a: jotzera egin (animaliek eraso
egiten digutenean). TODO, y: eta guzti, adib.: “Korbata eta
guzti jantzita joan zen hara” (con
TIRO, de un: bide bata. corbata y todo).
TIRON, de un: irri-arra batean. TODOS (los días...): egunero./ egunoro./
TIRON, hacer de un: erabatean egin. egunean-egunean.
TIROS, a: tiroka. TOMAN, donde las dan las: odolkiak
TIRRIA, tener: begitan hartu./ tipoa izan, ordainetan.
adib.: “Elkarri tipoa diote”. TOMAR por: -tzat jo, hartu, adib.:
TITANES, una tarea de: hatzak bete lan. “Tontotzat hartu nauzu, ala?“.
TITUBEANDO, responder: kilimatraka TOMAS, si no hay más contigo: “Ogi
erantzun. gogorrari hagin zorrotz”.
TOCAN, bailar al son que: (inoren) TOMAS, una y no más, Santo: behin eta
soinuan dantza egin./ haizea nora, aski.
zapiak hara./ eguzkia nora, zapiak hara./ TONTERIAS, andar con: berriketan ibili,
nola soinu, hala dantza. adib.: “Berriketa gutxi nirekin, gero!”./
GaztelEsamoldeak — 51
didazun)! gaituzue...).
TRONCO, dormido como un: lo bete- UVA, de mala: sutan./ hats gaiztoan.
betean egon./ lozorroan egon./ lo seko
egin.
TROPEZON, pegarse un: behaztopa,
estropezu egin.
TROYA, arder: istilu gorriak izan./
kristo(re)nak jazo./ “Han ziren
V
hangoak!” (Allí ardió Troya).
TRUCHO, querer mucho; como la trucha VA, qué: nondik nora!/ bai zera./ ezta
al: begi-hezurra bezain maite izan./ pentsatu ere./ ezta hurrik eman ere.
maite-maite izan (amar tiernamente). VACA, estar como una: azal bete-betean
TU, de: hika, noka. egon.
TUMBOS, dar: bilin-bala(u)n(ka) ibili./ VACIAS, con las manos: esku hutsik./
albo-alboka joan. esku hutsean./ musu-huts gelditu.
TURCO, cabeza de: koplaburua. VACILACION, sin la menor: ezbairik
gabe./ etsi-etsian, adib.: “Etsi-etsian
TURNOS, por: txandan./ txandaka. operatzea izango da onena”./ dudarik
gabe./ duda barik.
VACIO, de: esku hutsik.
VAGO, ser un puto: aita langile eduki,
adib.: “Bai, langile aita zeukan horrek”./
U kea baino alferragoa izan (keak
lantegietatik alde egiten baitu).
UBEDA, irse por los cerros de: firin-faran VALE, más: hobe (da) hola (más vale así)./
jardun, hitz egin. hobe zuretzat (mejor para ti).
ULTIMAS, estar en las: onenak emanda VALE, más te: hobe duzu ..t(z)ea.
egon./ bereak egin du./ azkeneko VALENCIA, quedar a la luna de: esku
zezenetan ibili./ hil herioan egon. hutsik gelditu.
ULTIMO, por: azkenean. VALER con: aski izan ...-tzea, adib.: “Aski
UNA, a: batera/ elkarrekin. diat irekitzea, eta kito dena”.
UNA, más solo que la: bakar-bakarrik. VALOR, hacer falta: barrabilak izan, eduki
(bi adiera dauka, bestea hau da: adore
UNA, todos a: guztiok (denok) batera! izan)./ azala behar da, gero!
UNANIMIDAD, por: aho batez./ gogo VAMOS!: tira!
batez./ hitz batez.
VANO, en: alferrik./ alfer-alferrik/
UNO, de uno en: banan-banan./ bat arrantzura, larrera joan (ezinezko
banaka. gauzetan saiatu)./ hutsean./ hutsean aritu
UNOS..., como: -ren bat, adib.: (empeñarse en vano).
“Berrogeiren bat urte izango ditu”. VARAS, meterse en camisa de once: ur
UÑAS, estar mordiéndose las: tripak jaten handitan ibili./ astoa goruetan, irrikan,
egon. ehunetan sartu./ besteren praketan.
UÑAS, no quedarle nada entre las: VAS, dónde: nondik nora!/ bai zera!
atzaparrak garbi izan, eduki. VAYA: hara!, adib.: “Hara, etorri zara
USTED, de: zuka./ berorika. azkenik!” (Vaya, al fin has venido)./
USTEDES, con todos: hona hemen (gu ene!
GaztelEsamoldeak — 53
VAYA...!: hau (buruko mina)./ a ze VENTAJA, sacar: aurrea, aldea eraman (ez
(nolako)... abantaila!!!), adib.: “Indurainek alde
VAYA (chico) MAS (guapo): ederra izugarria, oso handia, ateratzen zien
mutila./ bai rnutil ederra./ hori (hau, aurkariei”./ aurrea hartu.
hauek...) mutil ederra!/ a ze(r) mutil VER, a: ea!, adib.: “Ea zer dagoen, uztazu
puska./ eder askoa mutila./ lekutako ikusten!” (A ver qué hay, déjame ver!).
etxea! (vaya casa!)./ kristo(re)n etxea!/ VER si no..., a: beharko!/ ezinbestean!,
hori bai etxe (handia)!/ hori da, hori, adib.: “Oraindik ere ikasten? Aritu
etxea!/ zelako etxea!/ a ze(r nolako) beharko!“.
etxea!
VER (a ver si...): ea... -(r)en, adib.: “Ea
VECES, a: noizbehinka./ noizean behin./ datorren behingoz” (A ver si viene de
lantzean behin./ (t)arteka-marteka./ una puta vez).
tarteka./ batzuetan./ noizik edo behin./
behin edo behin./ behin edo beste./ VER, dejarse: burua, buruz, bekokia
zenbaitetan./ noizik behinean. agertu.
VECES, las más de las: gehienetan. VER, estar por: ikuskizun, gertakizun
egon, adib.: “Hori ikuskizun dago”.
VECES, mil y una: hamaika(txo) aldiz./
behin eta berriz. berriro./ ostera eta VER, hasta más: ikusi arte./ hurrengo(ra)
ostera./ orain-lehen askotan./ milatan./ arte.
mila aldiz. VER, no poder(lo) ni: begiz ezin ikusi./
VECES, repetidas: ostera eta ostera./ behin ezinikusia izan.
eta berriz, berriro./ hamaika(txo) aldiz. VER, no poderse ni: elkarri tipoa izan./
VECES, sin pensárselo dos: ez bat eta ez txakur eta katu ibili.
bi. VERAS, de: benetan./ bene-benetan./
VELA, aguantar su: kandela hartu. zinez./ zin-zinez.
VELA, más derecho que una: orratza baino VERAS, entre bromas y: olgetan-benetan.
zuzenago. VERDAD, a decir: egia esan(da)./ egia
VELA,. que cada santo aguante su: nork garbi esateko.
bere hariari eutsi. VERDAD, de: zinez eta minez./ bene-
VELAS, arriar las: belak eraitsi. benetan./ zinez./ egiaz./ benetan.
VELAS, estar a dos: sosik ez izan./ diru VERDAD, en: ere, adib.: “Polita ere, polita
eskasean ibili. da” (En verdad que es bonito).
VENCIDO, darse por: erauki esan./ kuku VERDAD, la hora de la: senper ordua.
jo. VERDE, estar: gaza egon./ umegorria,
VENDEHUMOS: artobero./ artobero umemokoa izan.
usain./ buruharro./ ez uste bai uste./ VERDE, poner: inori zankatzanak jan./
goiharro./ haize putz./ handi uste./ inori ezkatak kentzen aritu./ aztalak jan.
harroputz./ putzantu./ putzarro./ VERDES, a buenas horas mangas: ura joan
putzontzi. . eta gero presa egin./ usoak joan eta
VENGA!: 1.- tira!/ aurrera! 2.- gero, adib.: sareak bota, heda./ kabia egin orduko
‘Ez niri gezurrik esan gero!” (Venga, no txoria hil./ sasoi ederrean.
me cuentes cuentos!). VEREDA, meter en: arrastoan sartu.
VENGA, VENGA...!: tira, tira... VEREMOS, y luego ya: eta gero gerokoak.
VENIMOS..., del polvo: lurrak hazi eta VERGUENZA, dejar en: lotsagarri utzi./
lurrak jan./ jaioak hiltzea zor. leku ederrean utzi.
VENTA, en: salgai. VERSO, la Biblia en: lihoaren penak.
GaztelEsamoldeak — 54
VES, ya: hainbestean, adib.: “Zer moduz? bizimainan ari./ txanpona atera./
Hainbestean” (¿Qué tal? Aquí, ya bizi(bide)a atera.
ves...). VIDA, hacer (algo) por la: bizimainan
VESTIDO de...: pirata(z) mozorro(z)tuta ari(tu).
(disfrazado de pirata)./ epaile jantzita VIDA, morir en la flor de la: Lur honetako
(vestido de juez). aldiak gazterik egin./ lora, loretan hil./
VEZ, a la: batera, adib.: “Biok batera, garerdian hil, adib.: “Garerdian hil
hirurok batera, guztiok batera...“. zitzaion emaztea”
VEZ, alguna que otra: noizean behin./ VIDA, mujer de mala: usain gaiztoko
noizbehinka./ behin edo behin./ behin emakumea.
edo beste./ lantzean behin. VIDA, nunca en la: egundo lehengoz./
VEZ de, en: beharrean, adib.: “Hor egon inoiz ez./ sekula(n) ez.
beharrean, zatoz hona”. VIEJO, qué hay de nuevo: zer berri?
VEZ, erase una: behin (batean)./ bazen Zaharrak berri (Ya ves, lo de siempre,
(ziren) behin./ munduan beste asko aquí estamos: Hemen, egonean. hil
legez./ behinola. artean bizi).
VEZ, esta: orain(go honetan). VIEJO, ser perro (zorro): haginak
VEZ, habia una: bazen, baziren behin./ berdinduta izan.
behin (batean)./ munduan beste asko VIENTO, de ciento en: berandutik
legez. berandura.
VEZ, otra: berriro (ere)./ beste behin./ VIENTOS, publicar a los cuatro: plaza
ostera, adib.: “Ostera esango dut” batean, betean esan.
VEZ, para otra beste baterako./ hurrengo VIERA, como si lo: begia legez.
baterako./ hurrengorako./ hurrengoan. VIERES, donde fueres haz lo que: “Non
VEZ, por primera: lehenengoz./ zer ikusi, han huraxe ikasi (egin)”.
estreinakoz./ egundo lehengoz (en su VIGENCIA, en plena: indarrean jarri,
puñetera vida) egon.
VEZ, una: behin (birritan, hirutan, lautu...). VIGOR, en: indarrean.
VEZ..., una: behin... -ti, -z gero, -(e)nean, VILLADIEGO, tomar las de: hankak jaso./
adib : “Behin ekarriz gero, nekez hanka egin.
eramango duzu”
VINO, tener mal: edan txarrekoa izan
VEZ, una y otra: behin eta berriz, (kontrakoa, edan onekoa iran).
berriro./ostera eta ostera./ hitzetik
hortzera (kontuz bi adiera dauka: “behin VIRGEN, aparecerse la: zerua irekita ikusi.
eta berriz” eta “bat-batean”). VIRGINIDAD, perder la: hegala hautsi
VEZ, uno cada: behin bana./ txandaka. VISTA, a la: begi bistan./ agerian./
VICIOSO, circulo: sorgin kurubila ikuspegian.
(gurpila)./ gurpil zoroa./ bukatzen ez VISTA, alegrar la: begian atsegin eman
den soka. VISTA, a primera: begiratu batean
VICTORIA, cantar. irabazi baino lehenago (batez)./ aditu batean (batez)./
kanpana, ezkila jo. lehenengo begiratuan.
VIDA, en la flor de la: loretan./ lora VISTA, a simple: begi hutsez.
egonda./ garerdian. garerdiko (para la VISTA, conocer de: aurpegiz ezagutu.
mitad de la llama).
VISTA, cuanto abarca la: begiak bete,
VIDA, ganarse la: bizimodua (aurrera) adib.: “Begiak bete ur dago itsasoan”.
atera./ burua atera./ ogia egin./
VISTA, hasta la: ikusi arte./ hurrengo(ra)
GaztelEsamoldeak — 55
arte./ ez adiorik (gero arte baizik), YA: dagoeneko, adib.: “Dagoeneko ikusita
gutunak bukatzeko erabiltzen da. duzue Londres”.
VISTA, nublar la: begiak lausotu, itsutu, YA decía yo: banengoen ba (ni)!, adib.:
goibeldu. “Banengoen ba hori horrela ezin
VISTAZO, echar un: begia sartu, bota. zitekeela!”.
VISTO que..., estar: bistan egon. YA me parecía a mí raro: banengoen, ba
ni!
VIVA, llorar a lágrima: negar batean egon.
YA, total...: bide batez...
VIZCAINA, a la: Bizkai erara.
YO, decir aquí estoy: planta bota.
VOCES, a: hots goraz./ ozen(ki)./ oihuka./
deiadarka. YO, porque lo digo: haatik (ez).
VOLEA, dar de: airez, airetik jo, eman, YO, qué sé: nik al dakit ba!/ auskalo./
sartu. Jainkoak, batek daki.
VOLTERETAS, dar: itzuli murtika ibili.
VOLUNTAD, en contra de mi, tu...:
(nire...) gogoz bestera./ gogoz kontra
VOTOS a, hacer: -ri boto egin./ hitz eman.
VOZ, correrse la: hotsa zabaldu./
Z
zurrumurrua korritu, zabaldu./ berria
kontua (bala-bala) zabaldu./ fama atera, ZALAMERIAS, andar con: koipea dariola
adib.: “Fama zen herriko zapataririk ibili.
onena Peru zela” (Se había corrido la ZAMPABOLLOS: azolio./ babalasto./
voz de que el mejor zapatero...). eltzagor./ kakalardo./ tontolapiko.
VOZ, con un hilo de: ahots estuan./ boz ZAPA, labor de: azpi jan./ sator lan./
estuan. azpijanean aritu.
VUELTA (de todo), estar de: haginak ZAPATO, encontrar la horma de su:
berdinduta izan. (neure, heure, bere...) neurriko zapata
VUELTA, ida y: joan-etorria. harrapatu.
VUELTAS, coger las: esku-itzulia(k) ZAPATO, no llegar ni a la suela del:
hartu./ tamaina harrapatu, hartu. inoren arrastora ez iritsi.
VUELTAS con, a: dela eta ez dela, adib.: ZIG-ZAG, en: sigi-saga(n)./ zeharka
“Kotxeak direla eta ez direla”./ ...gora meharka.
...behera, adib.: “Kotxeak gora eta ZUMBAO, estar: bururik nahasita ibili,
kotxeak behera”. adib.: “Burutik nahasita zebilen
VUELTAS, dar: bira-biraka ibili./ itzuli- ordurako horren ospetsua zen
mitzulika ibili. boxealaria”
Y
Y?: eta?
Y yo voy y me lo creo: bai zera./ bai, bost./
bai eta zera ere...