1.ŠTO JE ŽIVOTNA SREDINA?

POD POJMOM ŽIVOTNE SREDINE PODRAZUMJEVA SE CJELOKUPNI SISTEM PRIRODNIH

ANTROPOGENIH OBJEKATA I POJAVA U KOME SE OBAVLJA RAD,ŽIVLJENJE I ODMOR LJUDI.DAKLE.
PREDSTAVLJA SVE ONO ŠTO NAS OKRUŽUJE,ODNOSNO SVE ONO SA ČIME JE DIREKTNO ILI
INDIREKTNO POVEZANA ČOVJEKOVA ŽIVOTNA AKTIVNOST.ŽIVOTNA SREDINA SE MOŽE POSMATRATI
KAO SISTEM KOJI ČINI:ATMOSFERA,HIDROSFERA,LITOSFERA,ZEMLJIŠTE,ORGANIZMI.SVI OVI
ELEMENTI SU MEĐUSOBNO POVEZANI.NAUKA KOJA PROUČAVA ŽIVOTNU SREDINU SE ZOVE
EKOLOGIJA.PRIRODNA SREDINA JE BLIZAK POJAM PRI ČEMU NE MORAJU BITI PRISUTNE AKTIVNOSTI
ČOVJEKA NITI ON MORA IMATI DIREKTNOG UTJECAJA.

2.PODJELA ŽIVOTNE SREDINE

NEMA PRAVE PODJELE ŽIVOTNE SREDINE

ČINIOCI ŽIVOTNE SREDINE SU :VODA,ZRAK,ZEMLJA,FLORA I FAUNA

3.FAKTORI ŽIVOTNE SREDINE/PODJELA ŽIVOTNE SREDINE

-ATMOSFERA JE SLOJ GASOVA KOJI OKRUŽUJU ZEMLJU I KOJI ZADRŽAVA ZEMLJINU GRAVITACIJU

-AZOT I KISEONIK-ŠTITI ŽIVOT NA ZEMLJI I APSORBIRAJUĆI UV ZRAKE I SMANJUJUĆI TEMPERATURNU

RAZLIKU IZMEĐU DANA I NOĆI

-HIDROSFERA-VODENI OMOTAČ KOJI OBUHVAĆA SVU VODU ISPOD I IZNAD ZEMLJE BEZ OBZIRA U
KAKVOM AGREGATNOM STANJU SE NALAZI

-LITOSFERA-ZEMLJINA KORA,VANJSKI TVRDI KAMENITI SLOJ.DO 200KM DUBINE.

-ZEMLJIŠTE-RASTRESITI POVRŠINSKI SLOJ LITOSFERE ILI TLO.

-ORGANIZAM JE BILO KOJI POVEZANI ŽIVOTNI SISTEM.TU SPADAJU MIKROORGANIZMI,BILJKE

,ŽIVOTINJE I GLJIVE.

4.FAKTORI-MOGU BITI:ABIOTIČKI I BIOTIČKI

ABIOTIČKI-FIZIČKO KEMIJSKI USLOVI SREDINE.MOGU BITI:KLIMATSKI,EDAFSKI (ZEMLJIŠTE) I

OROGRAFSKI (RELJEF)

BIOTIČKI-UZAJAMNI UTICAJI BILJAKA,ŽIVOTINJA I ČOVJEKA-LANAC ISHRANE

5.ODRŽIVI RAZVOJ TURIZMA

NA ODRŽIVI RAZVOJ TURIZMA UTJEČU BROJNI ELEMENTI.DA BI ODRŽIVA SREDINA BILA U FUNKCIJI
ODRŽIVOG RAZVOJA MNOGE ZEMLJE SVIJETA SU AKTIVNE U SMISLU UČEŠĆA BROJNIH
MEĐUNARODNIH KONVENCIJA VEZANIH ZA ŽIVOTNU SREDINU.NOGE DRŽAVE SU DONIJELE NIZ
ZAKONA KOJE OGRANIČAVAJU PRISTUP ŽIVOTNE SREDINE.JEDAN OD BITNIH GLOBALNIH ZAKONA JE
EKOLOŠKO PRAVO KOJE IMA MEĐUNARODNI KARAKTER OBVEZUJUĆI SVE ZEMLJE
POTPISNICE.ŽIVOTNA SREDINA ZAHTJEVA DRUGAČIJE PRISTUPE ODREĐENIH RESURSA,NIZ ZAKONA
KOJI NA POSEBAN NAČIN DEFINIŠU:ZAKON O VODAMA,VAZDUHU,O ZAŠTITI BUKE,O LOVSTVU I
DR.ZADOVOLJAVA POTREBE SADAŠNJICE NE DOVODEĆI U PITANJE SPOSOBNOST BUDUĆIH
GENERACIJA DA ZADOVOLJI SOPSTVENE POTREBE.PODRAZUMJEVA RAVNOTEŽU IZMEĐU POTRAŽNJE
RESURSA I SPOSOBNOSTI OBNAVLJANJA PRIRODNIH SISTEMA.ČOVJEK JE NAJBITNIJI ZA ŽIVOTNU
SREDINU.

6.ODNOS ODRŽIVOG RAZVOJA I ŽIVOTNE SREDINE

TO JE TAKAV RAZVOJ DRUŠTVA KOJI RASPOLOŽIVIM RESURSIMA ZADOVOLJAVA LJUDSKE POTREBE

NE UGROŽAVAJUĆI PRIRODNI SISTEM I ŽIVOTNU SREDINU ČIME OSIGURAVA DUGOROČNO
POSTOJANJE DRUŠTVA I NJEGOVOG OKRUŽENJA.NAJČEŠĆE SE DOVODI U VEZU SA ZAŠTITOM
ŽIVOTNE SREDINE.NASTOJI DA SE ZABRINUTOST ZA OPSTANAK ŽIVOTINJSKOG SVIJETA NA ZEMLJI
POVEŽE SA OČUVANJEM PRIRODNIH RESURSA I BROJNIM EKOLOŠKIM IZAZOVIMA.UGROŽENOST
ŽIVOTNE SE OGLEDA KROZ BROJNE EKOLOŠKE IZAZOVE I PROBLEME:GLOBALNO
ZAGRIJAVANJE,SMANJIVANJE OZONSKOG OMOTAČA,EFEKAT STAKLENE BAŠTE,SMANJIVANJE ŠUMA
(NESTANAK),POJAVA KISELIH KIŠA,IZUMIRANJE BILJNIH I ŽIVOTINJSKIH VRSTA.

7.PRAVNI ASPEKTI ŽIVOTNE SREDINE (EKOLOŠKO PRAVO)

PRAVO KAO SISTEM REGULATIVE LJUDSKIH ODNOSA U JEDNOM DRUŠTVU, TJ KAO REGULIRAJUĆI
SISTEM ODNOSA MEĐU POJEDINCIMA,POJEDINCIMA I DRŽAVOM,KAO I MEĐU DRŽAVAMA,NE ZNAČI
DA SE U OKVIRU PRAVNOG SISTEMA NE REGULIRA I ODNOS POJEDINCA I DRŽAVE PREMA ŽIVOTNOJ
SREDINI.PRAVNI SISTEM,EKONOMSKI I UPRAVNI IMA OSNOVNU ULOGU U POVEĆANJU KVALITETE
ŽIVOTA ČOVJEKA.PRAVNI SISTEM JE SISTEM DOGOVORA O PONAŠANJU,OBAVEZAMA I
ODGOVORNOSTIMA POJEDINCA DRUŠTVENIH ORGANIZACIJA I DRŽAVNIH INSTITUCIJA.OSNOVNI AKT
JE USTAV.ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE SE OSTVARUJE NA RAZNE
NAČINE:EKONOMSKI,BIOLOŠKI,KEMIJSKO-TEHNOLOŠKI,ORGANIZACIJONO-POLITIČKI,VASPITNO-
OBRAZOVNI I NA KRAJU PRAVNI.ZA RAZLIKU OD DRUGIH NAČINA ZAŠTITE,PRAVNI SISTEM UTVRĐUJE
NORME PONAŠANJA I STANDARDE KOJIH SE MORAJU PRIDRŽAVATI SVI AKTERI,ZATIM PREVENTIVNE
MJERE,MJERE ZABRANE KAO I ODGOVORNOST ZA POSTUPKE KOJIMA SE DEGRADIRA ŽIVOTNA
SREDINA.CILJ PRAVNE ZAŠTITE Ž.S. JE UOPŠTENI POKAZATELJ KOJI JE DEFINISAN NIZOM KVALITETA
ELEMENATA SREDINE.

8.UPRAVLJANJE KVALITETOM ŽIVOTNE SREDINE

TO JE VEOMA SLOŽEN POSAO JER NE PODRAZUMJEVA UPRAVLJANJE SAMO SREDSTVIMA NEGO I

OSTALIM FAKTORIMA KOJI UTIČU NA KVALITET ŽIVOTNE SR.

PREDMETI UPRAVLJANJA SU LJUDI,ORGANIZACIJE I SISTEMI KOJI SE BAVE ŽIVOTNOM SR.U SVAKOJ

DRŽAVI SE IZDVAJAJU DVA SISTEMA UPRAVE:DRŽAVNI SISTEM I SISTEM LOKALNE SAMOUPRAVE (ONI
SE MEĐUSOBNO NADOPUNJUJU)

POD UPRAVLJANJEM SE PODRAZUMJEVA SKUP AKCIJA I DEJSTAVA NA NEKI ODREĐENI SISTEM ČIJE
FUNKCIJE DOSTIŽU ŽELJENE KARAKTERISTIKE.CILJ JE POBOLJŠANJE KVALITETE ŽIVOTA ŽIVOTNE
SR.UPRAVLJANJE ŽIVOTNE SR. MORA DA BUDE SASTAVNI UPRAVLJANJA NACIONALNOM PRIVREDOM
ILI UPRAVLJANJE POJEDINIM PRIVREDNIM SISTEMIMA.

SISTEM DRUŠTVENIH MJERA KOJI ORGANIZUJE DRUŠTVA I OBEZBJEĐUJE KVLITETNIJU ŽIVOTNU SR.
NAZIVAMO UPRAVLJANJE ŽIVOTNOM SREDINOM.ŠTO ZNAČI DA JE ONA VEOMA SLOŽEN I
RAZNOVRSTAN SISTEM UPRAVLJANJA KVALITETOM ŽIVOTNE SR. A MOŽE SE TRETIRATI KAO
SAMOSTALAN SISTEM UPRAVLJANJA.ZA UPRAVLJANJE Ž.SR. KORISTE SE ISO STANDARDI EMS 14001

9.INSTITUCIONALNO ORGANIZOVANJE U ŽIVOTNOJ SREDINI

AKO DRŽAVU PRIHVATIMO KAO DRUŠTVENU ORGANIZACIJU KOJA JE OVLAŠTENA DA U IME

GRAĐANA ODLUČUJE O NAČINU ŽIVLJENJA,KOMUNICIRANJA I SVIH DRUGIH ZAJEDNIČKIH RELACIJA
ONDA DRŽAVA IMA VEOMA VELIKU ULOGU I U RJEŠAVANJU EKOLOŠKIH PITANJA.KADA JE U PITANJU
VLAST NAJVEĆU ULOGU IMA VLADA A U PRESJEDNIČKIM SISTEMIMA SAVJET MINISTARA.U NAŠOJ
ZEMLJI PORED FUNKCIJE PRESJEDNIKA NAJVEĆU ULOGU IMA VLADA A U VLADI JE KONSTRUISANO
MINISTARSTVO ZA ŽIVOTNU SREDINU.

VLAST JE USTANOVLJENA NA FEDERALNOM I UNITARNOM PRINCIPU.U FEDERALIZMU JE CILJ DA SE

UDRUŽE DVA ILI VIŠE NARODA RADI STVARANJA SNAŽNIJE DRŽAVE,EKONOMIJE I INTERESA. U
USLOVIMA FEDERALIZMA IZDVAJAJU SE TRI NIVOA NADLEŽNOSTI:LOKALNI-KOMUNALNI,DRŽAVNI-
REPUBLIČKI,SAVEZNI-FEDERALNI.U FEDERALIZMU I KONFEDERALIZMU „SATRAPIJE“ SU IMALE
ODREĐEN OBLIK SVOJE ORGANIZACIJE VLASTI I AUTONOMIJE.

MINISTARSTVA ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE-OSIM NJEGA OFORMLJENO JE I SAVEZNO

MINISTARSTVO ZA ŽIVOTNU SREDINU. U MINISTARSTVU POSTOJI 7 SEKTORA:
URBANIZAM,PROSTORNO PLANIRANJE,ZAŠTITA PRIRODE,PLANIRANJE I UPRAVLJANJE,ZAŠTITA
PRIRODNIH RESURSA,GRAĐEVINARSTVO,KONTROLA I NADZOR EUROPSKE INTEGRACIJE.

AGENCIJE ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE SU DRŽAVNE ORGANIZACIJE KOJIMA SE U NEKIM

DRŽAVAMA POVJERAVAJU SVI POSLOVI NA ZAŠTITI I UREĐENJU ŽIVOTNE SREDINE. OBLASTI RADA
AGENCIJE SU:VODA,VAZDUH,OTPACI,ZEMLJIŠTE,KEMIKALIJE,PROMJENA KLIME,BIODIVERZITET…

10.ZAŠTITA I UNAPREĐENJE ŽIVOTNE SREDINE

POD ZAŠTITOM Ž.SR. SE PODRAZUMJEVA LJUDSKA AKTIVNOST ČIJI JE ZADATAK OČUVANJE

NEZAGAĐENE SREDINE,ESTETSKIH KARAKTERISTIKA PROSTORA I FUNKCIJA SREDINE. POSEBNO SE
PODRAZUMJEVA ZAŠTITA PRIRODE U KOJU JE UKLJUČENA I ZAŠTITA PREDJELA OBJEKTA,BILJNIH I
ŽIVOTINJSKIH VRSTA, ZAŠTITE PEJZAŽA I AMBIJENTA.DA BI Ž.SR. BILA POGODNIJA ZA ŽIVOT TEŽI SE
KA UNAPREĐENJU.ZA ZAŠTITU Ž.SR.KORISTE SE SLJEDEĆE METODE:

-TEHNOLOŠKE MJERE KOJE PODRAZUMJEVAJU DIREKTNO DJELOVANJE NA TEHNOLOŠKE PROCESE U

SMISLU SMANJENJA ŠKARTA.OVIM MJERAMA SE RADIKALNO SMANJUJE ILI ELIMINIŠE OBIM
ZAGAĐIVANJA.

-ORGANIZACIONO-TEHNIČKE MJERE PODRAZUMJEVAJU SMANJENJE KONCENTRACIJE KOLIČINE

EMISIJE ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA. OVE MJERE SU JEFTINIJE, BRŽE I VEĆ POSTOJI PROIZVODNJA
UREĐAJA ZA PROČIŠĆAVANJE.

U OKVIRU TEHNOLOŠKIH METODA IZDVAJAJU SE:DIREKTNE I INDIREKTNE MJERE ZAŠTITE.

DIREKTNE MJERE ZNAČE DA SE NA PRIMJER POBOLJŠA KVALITET GORIVA,ZAMJENA BENZINSKIH

MOTORA ITD.
INDIREKTNE MJERE NPR.USAVRŠAVANJE ALATA I MAŠINA KOJIM SE BOLJE KORISTI
MATERIJAL,NEMA ŠKARTA.

11.PROBLEM UZROKA I POSLJEDICE EKOLOŠKE KRIZE

U GRAĐANSKOJ TEORIJI ODAVNO SU VOĐENE RASPRAVE NA PITANJA KOJI SU TO UZROCI

POSTOJANJA I RAZMAHA EKOLOŠKE KRIZE.TAKOOĐER VEOMA SU RAZLIČITA MIŠLJENJA O
POSLJEDICAMA EKOLOŠKE KRIZE. NPR U MARKSISTIČKOJ TEORIJI GLAVNI UZROK JE U DRUŠTVENIM
ODNOSIMA I EKSPLOATACIJI RADA I PRIRODE KAO POSEBNOM VIDU EKSPLOATACIJE RADA.DOK U
KAPITALISTIČKOJ TEORIJI GLAVNI UZROK JE NESAVRŠENOST TEHNOLOGIJE I NETRŽIŠNOG
FUNKCIONIRANJA. ŽIVOTNA SREDINA JE OD ŽIVOTNOG INTERESA ZA CIJELO ČOVJEČANSTVO I
ZAGAĐIVANJE POGAĐA SVE A NE SAMO POJEDINCE. ZAGAĐENA SREDINA JE DJELO SVIH NAS
NEKOGA MANJE, A NEKOGA VIŠE.

NEKI OD UZROKA POSTOJANJA EKOLOŠKE KRIZE:

-NERIJEŠENI PROIZVODNI ODNOSI

-PROBLEM MORALA I EDUKACIJE MEĐU LJUDIMA

-EKSPLOATACIJA RADA I NEPOTREBNO KORIŠTENJE PRIRODNIH RESURSA

POSLJEDICE EKOLOŠKE KRIZE I ZAGAĐENOST Ž.SR. OSIJEĆAJU SVI LJUDI I TO PONAJVIŠE ONI ČIJA JE
Ž.SR. ZAGAĐENA.NEKI LJUDI MOGU PROVESTI IZVJESNO VRIJEME U ZDRAVOJ PRIRODNOJ SREDINI
ALI NE MOGU U POTPUNOSTI IZBJEĆI ZAGAĐENJE Ž.SR. JER SU ONE U VEĆINI GLOBALNOG
KARAKTERA.

MOGUĆA RIJEŠENJA EKOLOŠKE KRIZE- U TEORIJSKIM RASPRAVAMA RJEŠENJA EKOLOŠKE KRIZE

JAVLJA SE VELIK BROJ ORIJENTACIJA:

-TEHNOKRATSKA ORIJENTACIJA-POD NJOM SE PODRAZUMIJEVAJU VLAST TEHNIKE, TO ZNAČI

VLADAVINA TEHNIČKE INTELIGENCIJE KOJA SE BAVI I USMJERAVA RAZVOJ POJEDINOG DRUŠTVA.
RJEŠENJE JEDINO VIDE U RAZVOJU TEHNIKE I TEHNOLOGIJE.ONI SMATRAJU DA SAMO TEHNIKA
MOŽE DA OBEZBJEDI ZDRAVU ŽIVOTNU SREDINU I TO PO DVA OSNOVA: OBEZBJEĐENJE
BEZOTPADNIH TEHNOLOGIJA I TEHNIČKE SANACIJE ZAGAĐENE SREDINE.

TO ZNAČI DA ČOVJEK TREBA SAMO DA MISLI A MAŠINE DA RADE.

BEZOTPADNA TEHNOLOGIJA JE GDJE NEMA OTPATKA ŠTO ZNAČI PONOVNO VRAĆANJE U

PROIZVODNJU POD USLOVOM DA SE TI PROIZVODI NE KORISTE.NIJEDNA PROIZVODNJA NIJE
MOGUĆA BEZ OTPADAKA PA SE ZAGOVARA PROIZVODNJA KOJA STVARA OTPATKE KOJI NISU ŠTETNI
PO ZDRAVLJE LJUDI.

EKONOMSKO-EKOLOŠKE ORIJENTACIJE-VIĐENJE ZAGOVORNIKA OVE ORIJENTACIJE SE SASTOJI U

UTVRĐIVANJU EKONOMIČNOSTI SVIH EKOLOŠKIH AKCIJA.ONI SE SLAŽU DA SAMO DOBRO
DOMAĆINSKO POSLOVANJE U DRŽAVI MOŽE DA OBEZBJEDI ZDRAVU ŽIVOTNU SR. EKONOMIJE NEMA
BEZ STJECANJA DOHOTKA I DOBITKA A NJIH NEMA BEZ PRIRODNIH RESURSA.ČINJENICA JE DA SE
DANAS Ž.S. PROIZVODI A MOGUĆE JE SAMO AKO POSTOJI NEZDRAVA Ž.S.
EKOHUMANISTIČKE ORIJENTACIJE-PREDLAŽU NIZ VARIJANTI U HUMANIZACIJI EKOLOŠKIH ODNOSA A
POSEBNU ULOGU IMA VASPITANJE I OBRAZOVANJE SVIH ČLANOVA DRUŠTVA.EKOHUMANIZAM
PODRAZUMJEVA ELIMINACIJU UGROŽAVANJA LJUDI IZ NEZNANJA. DRUGA VARIJANTA U
HUMANIZACIJI PROIZVODNJE PREDLAŽE ORIJENTACIJU NA KVALITET PROIZVODNJE KAO NAČIN
OPŠTEG STANDARDA. TRAŽI SE OD VLASNIKA PRIVREDNIH KAPACITETA DA SE ODREKNU TRKE ZA
PROFITOM I DA VODE VIŠE RAČUNA O ZDRAVOM ŽIVOTU.

12. AGENDA 21 UN

21-OZNAČAVA 21 VIJEK.TO JE PLAN AKCIJA U VEZI SA ODRŽIVIM RAZVOJEM KOJI JE DONIJET NA

KONFERENCIJI U RIO DE GENERIU 1992 G. SMATRA SE NAJVEĆIM DOMETOM OVE KONFERENCIJE, A
TEME SU: SIROMAŠTVO,ZAŠTITA ATMOSFERE,ŠUMA,VODENIH RESURSA,KAO I ZAŠTITA DIVLJIH I
DOMAĆIH ŽIVOTINJA, ZDRAVSTVO I POLJOPRIVREDA, ODLAGANJE OTPADA.

U DOKUMENTU JE POSEBNA PAŽNJA POSVEĆENA DJECI,OMLADINI,ŽENAMA,POLJOPRIVREDNICIMA I

PREDUZETNICIMA. UJEDINJENE NACIJE SU PREUZELE NA SEBE DA POMAŽU OVIM GRUPAMA.

13. ZAKON O ZAŠTITI ŽIVOTNE SREDINE

ZDRAVA ŽIVOTNA SREDINA DEFINIRA NEKOLIKO SEGMENATA:

1. SEGMENT-SISTEM ZAŠTITE ZNAČI INDETIFIKACIJA KLJUČNIH AKTERA U ZAŠTITI Ž.S. ODNOSI

SE NA PREDUZEĆA,OPŠTINE,UDRUŽENJA GRAĐANA,VLADE KAO I POJEDINCA.
2. SEGMENT-SISTEM UPRAVLJANJA VRIJEDNOSTIMA(PROIZVODNIM) DEFINISANE STRATEGIJE
RAZVOJA,PLANOVE RAZVOJA,PROJEKTE RAZVOJA.U ZAVISNOSTI OD ORGANIZACIJE DRUŠTVA
POSTOJE RAZLIČITE POTREBE TJ. DA ŽIVE U ZDRAVOJ Ž.S., DA SE UNAPREĐUJE…
3. SEGMENT- MJERE ZAŠTITE-U SISTEMU PLANOVA DEFINIŠEMO MJERE RAZVOJA. MJERE
ZAŠTITE SU I PREVENTIVNE,SVE ŠTO ŽELIMO DA URADIMO,SVAKI RAZVOJ,PROJEKAT I DR.
MJERE ZAŠTITE SU PROVOĐENJE KONTROLA I KONTROLA VODE,VAZDUHA,ZEMLJIŠTA I DR.
4. SEGMENT-REPRESIVNE MJERE KOJE SE ODNOSE NA POJEDINCA,INSTITUCIJE I NA SVE
KORISNIKE U PROSTORU. AKO ŽELIMO SAČUVATI Ž.S. TREBAMO SVE UPOTRIJEBITI.
-ZAKON O ZAŠTITI Ž.S.
-ZAKON O VODAMA
-ZAKON O UPRAVLJANJU OTPADOM
-ZAKON O ZAŠTITI VAZDUHA
-ZAKON O ZAŠTITI PRIRODE
-ZAKON O FONDU ZA ZAŠTITU Ž.S.

POKAZATELJI STANJA-KADA GOVORIMO O STANJU Ž.S. U RS POTREBNO JE ISTAĆI DA POSTOJEĆA

INDUSTRIJA I UMANJENI OBIM INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE DOPRINOSE POBOLJŠANJU KVALITETA
Ž.S (KVALITET VAZDUHA,VODA,ZEMLJE…)

POVRŠINSKE VODE U RS :VRBAS,SAVA,DRINA,UNA,SANA,BRBANJA, OSIM OVIH VEĆIH VODOTOKA RS

IMA ZNAČAJNE I MANJE TEKUĆE VODE U PLANINSKIM PROSTORIMA KOJE SU POTPUNO OČUVANE I
EKOLOŠKI ČISTE. TAKOOĐER PREDSTAVLJAJU DESTINACIJE VELIKE TURISTIČKE VRIJEDNOSTI TE
PRUŽAJU MOGUĆNOSTI RAZNIH OBLIKA TURIZMA KAO I NALAZIŠTA RAZNOLIKOG BILJNOG I
ŽIVOTINJSKOG SVIJETA.TREBA ISTAĆI I ZELENGORU,LELIJE,MAGLIĆ I JAHORINU.
-PODZEMNE VODE PREDSTAVLJAJU ZNAČAJAN PRIRODNI I RAZVOJNI RESURS BILO PITKE ILI
TERMOMINERALNE VODE. U RS SE MOGU IZDVOJITI TRI ZONE PODZEMNIH VODA: SJEVERNA
,SREDIŠNJA I JUŽNA.PODACI KVALITETE VODA SU NEPOTPUNI ALI U PODNOŽJIMA SEMBERIJE I
POSAVINE SU ZADOVOLJAVAJUĆI.

-ZEMLJIŠTE-PODACI O KVALITETI ZEMLJE KAO JEDNOJ OD KOMPONENTI Ž.S. U RS SU VEOMA

OSKUDNI.OD UKUPNOG ZEMLJIŠTA POLOVINE PRIPADA ŠUMAMA I GOLETIMA A POLOVINA
ORANICAMA, A OD TOGA NAJMANJI DIO JE POD VINOGRADIMA.POSLJEDICA GUBITKA I OŠTEĆENJE
ZEMLJE JE POJAČANA URBANIZACIJA I INDUSTRIJALIZACIJA. POSEBNO TREBA ISTAĆI ZAGAĐENJE
ZEMLJIŠTA VELIKOM UPOTREBOM ĐUBRIVA,PESTICIDA ..TREBA ISTAĆI I TO DA SE VEĆI DIO RS NALAZI
POD ŠUMOM I DA SE RADI O RELATIVNO EKOLOŠKI ZDRAVOJ Ž.S. KVALITET ZEMLJIŠTA JE VEOMA
BITAN ZA PROIZVODNJU HRANE TE SU VAŽNI I NEOPHODNI PODSTICAJI U OBLASTI POLJOPRIVREDNE
PROIZVODNJE.

14. STRUKTURA PROSTORA

PROSTOR SE MOŽE SHVATITI KAO KATEGORIJA KOJOM SE UTVRĐUJE JEDNO OD STANJA REALNOSTI
KAO I KATEGORIJE KOJOM DEFINIRAMO ODNOSE FIZIČKIH TIJELA. TU IZDVAJAMO :SUBJEKTIVNI I
INTUITIVNI PROSTOR ILI PROSTOR RAZNIH ČULA I MATEMATIČKI PROSTOR KOJI JE DEFINISAN
MJERAMA GDJE JE POZNATO KOLIKO JE UDALJENJE TAČKE A DO TAČKE B. IZDVOJILA SU SE DVA TIPA
MATEMATIČKIH PROSTORA A TO SU :CENTRALNI I PRAVOUGLI KOORDINATNI SISTEM. MEĐU
MATEMATIČKIM TREBA ISTAĆI GEODETSKI PROSTOR.

-FIZIČKI PROSTOR PODRAZUMJEVA:KONKRETNE ,REALNE I OBJEKTIVNE PROMJENE KOJI IMAJU SVOJE

DIMENZIJE,OBLIK I DR. OSNOVA FIZIČKOG PROSTORA JE NJEGOVA MJERLJIVOST. POSEBNO MJESTO
ZAUZIMA GEOGRAFSKI PROSTOR KOJI PREDSTAVLJA OSNOVNU GEOG.KATEGORIJU KAO I OSNOVNU
KATEGORIJU NAUKE.

-GEODETSKI PROSTOR JE JEDAN OD BOLJIH VARIJANTI GEOMETRIJSKOG PROSTORA. BITNA STAVKA

JE I POLOŽAJ, A POLOŽAJ OBJEKATA JE OSNOVNI KVALITET KOJI SE POTIŽE UVOĐENJEM
GEODETSKOG PROSTORA.

GE-GEOGRAFSKI PROSTOR PREDSTAVLJA DIO FIZIČKOG MATERIJALNOG PROSTORA, I SPECIFIČAN JE

VID UNIVERZALNOG FIZIČKOG PROSTORA. OGRANIČENOST GEOGRAFSKOG PROSTORA JE TAKOOĐER
ČINILAC KOJI DEFINIŠE POJEDINE PROSTORNE CJELINE.

15. STANJE ŽIVOTNE SREDINE RS

U RS NADLEŽNOSTI I Z OBLASTI Ž.S. IMA MINISTARSTVO ZA PROSTORNO UREĐENJE,

GRAĐEVINARSTVO I EKOLOGIJU. NADLEŽNOSTI KOJE SE ODNOSE ISKLJUČIVO NA PITANJA Ž.S. SU:

-INTEGRALNA ZAŠTITA KVALITETA Ž.S.

-PLANIRANJE UPRAVLJANJA Ž.S.

-MJERE ZAŠTITE Ž.S.

OBLAST ZAŠTITE Ž.S. PRENESENA JE JEDNIM DIJELOM I NA LOKALNU SAMOUPRAVU KOJA SVOJE
NADLEŽNOSTI SPROVODI KROZ IZDAVANJE EKOLOŠKIH DOZVOLA I IZRADA AKCIONIH
PLANOVA.OBLAST ZAŠTITE Ž.S. ZAKONSKI JE UREĐENA KROZ NEKOLIKO RAZLIČITIH ZAKONA U RS A
TO SU:

KVALITET VAZDUHA- U Ž.S. PREDSTAVLJA BITAN PREDUSLOV ZA RAZVOJ TURIZMA. OSNOVNI IZVORI
ZAGAĐENJA SU TERMOENERGETSKI OBJEKTI I INDUSTRIJSKI POGONI. U POSLJEDNJE VRIJEME RADE
MANJIM KAPACITETOM TE JE I MANJE ZAGAĐENJA U VAZDUHU. NAJZNAČAJNIJI INDUSTRIJSKI
KAPACITETI U RS SU : RITE UGLJEVIK,RITE GACKO,RAFINERIJA NAFTE U BRODU,GRADSKE,TOPLANE I
DR.OSIM NJIH NA ZAGAĐIVANJE SREDINE UTJEČE I DRUMSKI SAOBRAĆAJ.PREMA AKCIONOM PLANU
RS I BIH ,PO RAZNOLIKOSTI PRIRODNIH VRIJEDNOSTI SPADA U SAM EVROPSKI VRH. ZATIM PO
IZVORIMA POSTOJI 21 ZAŠTIĆENO PODRUČJE A MEĐU NJIMA SU I NACIONALNI PARKOVI KOZARA I
SUTJESKA KOJI IMAJU NIZ FUNKCIJA OD POSEBNOG NACIONALNOG INTERESA I TO
:EKOLOŠKI,TURISTIČKI,OBRAZOVNI,NAUČNO-ISTRAŽIVAČKI…RAZVOJ EKOTURIZMA U NACIONALNIM
PARKOVIMA PODRAZUMJEVA OČUVANJE OSNOVNIH PRIRODNIH VRIJEDNOSTI. TREBA ISTAĆI I
PRAŠUMU PERUĆICU KOJA JE ZBOG LJEPOTE I BOGATOG ŽIVOG SVIJETA PROGLAŠENA REZERVATOM
KAO I MNOGE SADRŽAJE KOJE JE STVORIO ČOVJEK,PARKOVE,ALEJE,VJEŠTAČKA JEZERA…POSEBNO
TREBA ISTAĆI VODOPAD SKAKAVAC. STANJE Ž.S. U RS JE ZADOVOLJAVAJUĆE, DOMINIRA RAZVOJ
SEOSKOG,EKO,BANJSKOG I PLANINSKOG TURIZMA.

MJERE ZAŠTITE Ž.S. , PREVENTIVNE MJERE:

-SPREČAVANJE IZGRADNJE INFRASTRUKTURNIH OBJEKATA

-KONTROLA PRISTUPA ZAŠTIĆENIM PROSTORIMA

-INFORMISANJE TURISTA O VRIJEDNOSTI TURISTIČKE DESTINACIJE

ORGANIZACIONE MJERE:

-IZRADA PROSTORNIH I OSTALIH RAZVOJNIH PLANOVA I PROGRAMA

-STALNA KONTROLA KVALITETE Ž.S.

TEHNIČKE MJERE:

-ESTETSKO UREĐENJE PROSTORA DESTINACIJE

-TEHNIČKO SANIRANJE OBJEKATA

-KONZERVIRANJE POTENCIJALNO UGROŽENIH LOKALITETA

16. EKOLOŠKA ETIKA ( TRADICIJA PRIRODNOG PRAVA-TELEOLOGIJA I VRLINA EKOLOŠKE ETIKE)

-RELATIVIZAM EKOLOŠKE ETIKE-MNOGI MISLE DA PROUČAVANJE MORALA PREDSTAVLJA UZALUDAN

POSAO JER JE MORAL STVAR LIČNOG MIŠLJENJA, PA VJERUJU DA ETIČKA PITANJA NEMAJU
OBJEKTIVNE I RAZUMNE ODGOVORE. ETIČKI RELAVITIZAM JE VOĐEN TVRDNJOM DA NIJE MOGUĆE
DONOSITI OBJEKTIVNE MORALNE SUDOVE JER TI SUDOVI ZAVISE OD LIČNIH OSJEĆANJA, KULTURNE I
RELIGIJSKE PRIPADNOSTI. MEĐUTIM LJUDI U RAZLIČITIM KULTURAMA I TRADICIJAMA BEZ OBZIRA
ŠTO IMAJU RAZLIČITA VJEROVANJA IMAJU PAK SLIČNA GLEDIŠTA NA PITANJE DOBRA I ZLA.

-TRADICIJA PRIRODNOG PRAVA-TELEOLOGIJE I EKOLOŠKE ETIKE

JEDNA OD NAJSTARIJIH ETIČKIH TRADICIJA KOJA JE RELATIVNA I ZA EKOLOŠKU ETIKU JE TELEOLOŠKA
ETIKA. ONA JE VEZANA ZA VEOMA STARE ANTIČKE KORIJENE SVE DO ARISTOTELOVE ETIKE.PO
ARISTOTELU JE OSNOVA RAZUMIJEVANJA, ZBOG ČEGA JE NEŠTO TAKO A NE DRUGAČIJE. NJEGOVA
ETIKA TUMAČI ČINJENICU POTREBE DA DRVO UZIMA MATERIJE IZ ZEMLJIŠTA I VAZDUHA I PRETVARA
IH U STABLO,GRANE,LIŠĆE. KOD ARISTOTELA SE IZDVAJAJU DVA TIPA PREDMETA :ŽIVI I NEŽIVI.
ZADATAK ETIKE JE DA UKAŽE NA PRAVILA I PRINCIPE KOJE BI TREBALO SLIJEDITI KAKO BI IMALI
DOBAR ŽIVOT.ETIKA NAGLAŠAVA SMISAO NAVIKE.

-UTILITARISTIČKA EKOLOŠKA ETIKA

ZNAČI KORISNOST KOJA JE I DANAS PRISUTNA U NEKIM PODRUČJIMA,NAROČITO U

ANGLOSAKSONSKIM.OVA ETIKA JE PROIZVOD KAPITALISTIČKO-INDUSTRIJSKOG DRUŠTVA I
ORIJENTACIJA NA PRODUKTIVNOST MATERIJALNIH DOBARA. UTILITARISTIČKA LOGIKA A SA NJOM I
ETIKA SU NAROČITO UTICAJNE U EKONOMIJI, POLITICI I PRAVU. OVA LOGIKA GOVORI DA JE OPŠTE
DOBRO VEZANO ZA STVARANJE POGODNOSTI ZA NAJVEĆI BROJ LJUDI.

-PREFERENCIJALNA ULITARISTIČKA ETIKA

POD PREFERENCIJALNIM ULITARIZMOM SE PODRAZUMJEVA SREĆA KOJA ISHODI IZ NAŠIH ŽELJA.

NAIME, LJUDI SU SRETNI AKO IMAJU ONO ŠTO ŽELE. ETIČKI POSMATRANO NAJBOLJI SVIJET BI BIO
KADA BI SVI POJEDINCI IMALI VIŠE OD ONOGA ŠTO ŽELE. POJEDINCI BI TREBALI DA SAMI BIRAJU I
VREDNUJUSVOJE ŽELJE. OVI POKAZATELJI SE MOGU ODNOSITI NA ZDRAVLJE ALI NE I NA OPŠTE
DOBRO JER IZA TIH POKAZATELJA STOJI MJERA-NOVAC.

-DEOENTOLOŠKA EKOLOŠKA ETIKA

ZASNIVA SE NA POJMOVIMA PRAVA I OBAVEZE. ONA SE ZASNIVA NA TVRDNJI DA SU LJUDI

ODGOVORNI SAMO ZA ONO ČIME MOGU UPRAVLJATI ŠTO NAM POMAŽE DA BOLJE SAGLEDAMO
POJAM KORISNOSTI I DOBRA. KRITIČARI OVE FILOZOFIJE I ETIKE SMATRAJU DA JE TO USTVARI PRAVO
SOPSTVENOSTI, PRAVO NA REALIZACIJU SOPSTVENIH ŽELJA I LIČNIH POTREBA. TO PROIZVODI
DIVERSIFIKACIJU PRAVA PRI ČEMU JE SVAKA GRUPA ILI POJEDINAC TRAŽI PRAVA KOJA SU U
SUPROTNOSTI SA OPŠTIM INTERESIMA ŠTO MOŽE DOVESTI DO SUKOBA. NPR IMAMO PRAVO DA
EKSPLOATIŠEMO ŠUMU ALI IMAMO DUŽNOST I OBAVEZU DA JE SAČUVAMO I ZA BUDUĆE
GENERACIJE

-RELIGIJSKA EKOLOŠKA ETIKA

SVE JE VEĆA PROBLEMATIKA U ETIČKIM RASPRAVAMA TEOLOGA I LJUDI KOJI PROUČAVAJU RELIGIJU.
SVE RELIGIJE SE BAVE ETIČKIM ODNOSOM LJUDI I PRIRODE. NEKI SMATRAJU DA JE RELIGIJSKA
FILOZOFIJA I RELIGIJA UOPŠTE GLAVNI NOSILAC EKOLOŠKIH KRIZA I PROBLEMA U SUVREMENIM
ODNOSIMA MEĐU LJUDIMA I NJIHOVOM ŽIVOTNOM SREDINOM. RELIGIOZNA ETIKA MOŽE BITI
VEOMA KORISNA ZA RAZUMJEVANJE NAŠEG PRIRODNOG STANIŠTA. ZATIM RELIGIOZNI PRINCIPI
MOGU DA DJELUJU MOTIVACIONO U REALIZACIJI EKOLOŠKE ETIKE. OVA ETIKA TRETIRA SVIJET KAO
REZULTAT BOŽJEG STVARANJA, STVARANJA DOBROG I MILOSRDNOG BOGA PA SE SVIJET PRIRODE
TRETIRA KAO DOBRO DJELO. RELIGIJA IMA SVOJE MJESTO U ETICI Ž.SR. KAO I U SVAKODNEVNOM
ŽIVOTU JER ZNAMO KOLIKI JE UTJECAJ RELIGIJE NA PONAŠANJE LJUDI.

-EKONOMIJA I EKOLOŠKA ETIKA

JEDNO OD NAJSLOŽENIJIH PITANJA U SUVREMENOM ŽVOTU JE ODNOS IZMEĐU EKONOMIJE I
EKOLOGIJE. EKOLOŠKI EKONOMISTI SMATRAJU DA EKOLOŠKI PROBLEM POSTOJI DA JEDAN ILI VIŠE
PRIRODNIH RESURSA NISU ISKORIŠTENI PA SU EKOLOŠKI PROBLEMI I EKONOMSKI PROBLEMI. PO
NJIMA JE PROBLEM RASIPANJA KORISNIH MATERIJA. PO NJIMA JE ČISTOĆA ONO ŠTO LJUDI
USTANOVE KAO PRIHVATLJIVO. KAO I VAZDUH I VODA KOJA NE SADRŽI ZAGAĐENE MATERIJE
MOGLA BI BITI PRIHVATLJIVA ALI JE CIJENA TOGA DOSTIGNUĆA VEOMA VISOKA. ETIČKA OSNOVA
EKONOMSKE ANALIZE SE VEZUJE ZA DEFINIRANJE CILJEVA I SREDSTAVA.

17. POSTAVKE NAUKE U ŽIVOTNOJ SREDINI

BEZ OBZIRA NAZAGAĐENOST ŽIVOTNE SREDINE I ODNOS ČOVJEKA PREMA OKOLINI I NA ZALAGANJE
BROJNIH NAUKA DA NA ŠTO NEPOSREDNIJI NAČIN PRIĐU IZUČAVANJU OVOGA PROBLEMA,
PROBLEMA ČOVJEKOVE Ž.S. I NJENO UNAPREĐENJE OSTAO JE NEDOVOLJNO IZUČEN I TEORIJSKI
NEPOTPUNO DEFINISAN. ČINJENICA JE DA Ž.S. POSTALA UNIVERZALNA TEMA INTERESOVANJA
CJELOKUPNE NAUKE. SA DRUGE STRANE IZUČAVANJE Ž.S. INICIRA RAZVOJ NIZA NAUČNIH OBLASTI.
TO JE IZAZVALO I OBJEDINJAVANJE NIZA NAUČNIH METODA KAKO TEORIJSKIH TAKO I PRAKTIČNIH.

18. POJAM Ž.S. I ČOVJEKOVE Ž.S. ILI ČOVJEK KAO KOMPONENTA Ž.S.

NA ODREĐENI NAČIN I ČOVJEK JE ČOVJEKU SREDINA BEZ OBZIRA DA LI SU LJUDI UDRUŽENI U

DRUŠTVENE ZAJEDNICE ILI ŽIVE NEZAVISNO JEDAN OD DRUGOG. AKO DRUGI LJUDI U OKRUŽENJU
IZDVOJENOG ČOVJEKA DJELUJU NA NJEGA ONDA ČINE NJEGOVU SREDINU. UTJECAJ ČOVJEKA KAO
KOMPONENTE Ž-S- NA DRUGE LJUDE MOŽE BITI RAZLIČIT. MOŽE BITI:

-POSREDNI- OD RANJAVANJA DO UBIJANJA DRUGOG ČOVJEKA

NEPOSREDAN-NPR VASPITANJE,SARADNJA NA POSLU

19. POJAM SISTEMA I SISTEMNOSTI Ž.S.

SISTEM JE ORGANIZOVANA CJELINA SASTAVLJENA OD DJELOVA ILI KOMPONENTI IZMEĐU KOJIH

POSTOJE BROJNE UZAJAMNE ,USLOVLJENE INTERAKCIJE KAKO IZMEĐU SAMIH KOMPONENTI TAKO I
NJEIHOVIH ATRIBUTA.

ELEMENTI U SISTEMU Ž.S. MOGU BITI PASIVNI I AKTIVNI

-PASIVNI ELEMENTI SVOJIM PRISUSTVOM ČINE STRUKTURU SISTEMA I UTICAJ DRUGIH ELEMENATA
IH NE MOŽE IZMJENITI. (EKSPOZICIJA TERENA,STEPSA PODLOGA,OSUNČANOST,NAGIB,POVRŠINA..)

-AKTIVNI ELEMENTI PODRAZUMJEVAMO PREDMETE KOJI NA ODREĐEN NAČIN ZAVISE OD DRUGIH

ELEMENATA A I SAMI VRŠE UTICAJ NA TE DRUGE ELEMENTE (ŠUMSKI KOMPLEKS…)

20. TIPOLOŠKI SISTEMI Ž.S.-EKOSISTEMI

NASTAJU KAO REZULTAT ZONALNIH I AZONALNIH ČINILACA. NJIH KARAKTERIZIRA ČINJENICA DA SU

VEZANI ZA ODGOVARAJUĆI VISINSKI POJAS, POJAS KLIMATSKO-PLANETARNE ZONE I LOKALITET U
ODNOSU NA TOPOGRAFSKU POVRŠINU ZEMLJE.

EKOSISTEM JE OSNOVNI SISTEMATSKI ORGANIZOVANI SKUP ŽIVIH ORGANIZAMA I NEŽIVE OKOLINE.

TO JE KOMPLEKSAN MIKROSISTEM KOJI UKLJUČUJE ODGOVARAJUĆE PODSISTEME. SVI NJEGOVI
ELEMENTI, ŽIVI I NEŽIVI SU MEĐUSOBNO USLOVLJENI I POVEZANI TAKO DA SVAKA PROMJENA NA
JEDNOM ELEMENTU POVLAČI MIJENJANJE EKOSISTEMA U CJELINI.

21. SINDIKALNI POKRET I ULOGA SINDIKATA U RJEŠAVANJU PROBLEMA Ž.S.

SINDIKALNI POKRET JE U SUŠTINI ORGANIZACIJA KOJA IMA ZA CILJ RJEŠAVANJE PROBLEMA I

POLOŽAJA RADNIKA.U TOME SMISLU OSNOVNA BORBA JE ZA BOLJE RADNE I ŽIVOTNE USLOVE
RADNIKA.

22. POTREBA ZA PREDUZIMANJE PRAVNIH MJERA ZAŠTITE I UNAPREĐENJA Ž.S.

IZMEĐU MNOGIH MJERA PROTIV NEKONTROLISANOG TEHNOLOŠKOG RAZVOJA, DA BI SE EFIKASNO

ŠTITILA Ž.S. VEOMA VAŽNU ULOGU MOŽE IMATI PRAVO. TREBA NAPOMENUTI DA ZAKONODAVSTVO
KOJE TRETIRA PITANJE Ž.S. U VEĆINI ZEMALJA NEDOVOLJNO NE PRATI SAVREMENE ZAHTJEVE
OČUVANJA Ž.S. ZBOG TOGA SE U SKORO SVIM ZEMLJAMA SVIJETA OSIJEĆA POTREBA ZA
REORGANIZACIJOM ZAKONODAVSTVA U OBLASTI Ž.S.

23. POJAM PROSTORA KAO ODREDNICA Ž.S. (14 PITANJE)

POJAM DEFINISANJA PROSTORA STAR JE TOLIKO KOLIKO I SAMO LJUDSKO DRUŠTVO. U PRVIM
FAZAMA SPOZNAJE ČOVJEK JE KONSTATOVAO :PROSTOR,ELEMENTE PROSTORA I PROSTORNE
ODNOSE. USTANOVLJENO MIŠLJENJE O REALNOSTI I OBJEKTIVNOSTI PROSTORA JESU SVOJSTVENA
SAMO ČOVJEKU KAO ŠTO JE JEDINO ČOVJEK U MOGUĆNOSTI DA SE SJEĆA „ŠTA JE BILO“ I DA
PREDVIĐA ŠTA ĆE BITI. ISTO TAKO ČOVJEK JEDINO MOŽE DA KONSTATUJE PROSTOR,DA GA PAMTI,
DA PREDVIĐA RASPORED ELEMENATA PROSTORA NA OSNOVU DRUGIH POKAZATELJA.

24. POJAM ZAGAĐIVANJA PODRAZUMJEVA KORIŠTENJE KEMIJSKIH SUPSTANCI, BIOLOMATERIJALA ILI

MIKROORGANIZAMA U ODREĐENOJ SREDINI DAKLE ZAGAĐIVANJE MIJENJA SREDINU. NAJČEŠĆE
ZAGAĐUJUĆE MATERIJE DIJELIMO NA : TOKSIČNE, ORGANSKE, ŠTETNE ENERGIJE, KANCEROGENE I
DR. OVE MATERIJE DOSPIJEVAJU IZ
INDUSTRIJE,ENERGETIKE,POLJOPRIVREDE,RUDARSTVA,SAOBRAĆAJA I DR. SAMIM TIM SVE SE
ZAGAĐUJE I VODA I VAZDUH I ZEMLJA.

-PROMJENE U Ž.S.-SVAKA PROMJENA U Ž.S. OMOGUĆUJE BOLJI ŽIVOT LJUDI ILI DRUGIH ŽIVIH BIĆA
NAZIVA SE UNAPREĐENJE. MEĐUTIM ,SVAKA IZMJENA Ž.S. KOJA SE NEPOVOLJNO ODRAŽAVA NA
LJUDSKI ŽIVOT KAO I LJUDSKE I DRUŠTVENE AKTIVNOSTI NAZIVA SE DEGRADACIJA Ž.S.

-JAVLJAJU SE MNOGA MIŠLJENJA A JEDNO OD NJIH JE DA Ž.S. OBUHVAĆA ZEMLJIŠTE,VODU I VAZDUH

A DRUGA MIŠLJENJA SU DA OVOME DODAJU JOŠ I ŽIVI SVIJET KAO DIO ČOVJEKOVE SREDINE. Ž.S.
OBUHVATA JOŠ I DRUŠTVO U KOME ČOVJEK ŽIVI, PROIZVODE LJUDSKOG RADA I DR. TO JE
KOMPLEKSAN POJAM KOJI OBUHVATA SVA PODRUČJA SVIJETA.