FAKULTET ZA EKOLOGIJU

FAKULTET ZA EKOLOGIJU

STUDENT: MENTOR:

Banjaluka, 2017 god

 FAKULTET ZA EKOLOGIJU

DIPLOMSKI RAD
-DEPONIJA RAMIĆI-

STUDENT: MENTOR:

Banjaluka, 2017 god

Rezime
Deponija predstavlja mјesto, lokalitet, za odlaganje otpadnih materijala. Na deponiji takođe
nekada može da se vrši selekcija i reciklaža otpada. Obično se u današnje vrijeme vrši
kategorizacija (klasifikacija) otpada prema tipu otpada koji se na njima odlaže. Deponije
mogu biti savremeno inženjerski osmišljene i pripremljene tako da se iskorištavaju tečni
produkti ili gas putem raspadanja organskog otpada. Savremene deponije generalno moraju
imati minimalno jedan pokrivni sloj, koji se sastoji od nabijene gline sa minimalnom
potrebnom debljinom za maksimalnu hidrauličnu prepreku. Deponije uglavnom grade lokalne
samouprave.U skorije vrijeme na deponijama postoje mašine za sabijanje otpada da bi
uštedjele prostor. Kada se deponija ispuni smećem često se zatrpava slojem zemlje. Deponija
više nije samo mesto za odlaganje otpada, u današnje vrijeme deponija predstavlja i centar za
upravljanje otpadom kao sekundarnom sirovinom.U ovom diplomskom radu, upravo je riječ
o deponiji iz mjesta Ramići, Banja Luka.

Ključne riječi: deponija, otpad, očuvanje životne sredine

Summary

The landfill represents a place, site, for the disposal of waste materials. At the landfill, waste
selection and recycling can sometimes be done. Usually, categorization (classification) of
waste according to the type of waste deposited on them is usually done at present. Landfills
can be modernly engineered and prepared to exploit liquid products or gas by decomposing
organic waste. Modern landfills generally need to have at least one cover layer, consisting of
a charged clay with a minimum required thickness for the maximum hydraulic barrier.
Landfills are mostly built by local governments. In recent times, landfills have been used to
store waste in order to save space. When the landfill is filled with garbage, it is often clogged
with a layer of soil. The landfill is no longer just a waste disposal site. Today, the dump is
also a waste management center as a secondary raw material. In this diploma paper, this is
precisely the landfill from the town of Ramići, Banja Luka.

Key words: landfill, waste, environmental protection

 Sadržaj
UVOD ........................................................................................................................................ 1
1. O OTPADU ........................................................................................................................... 2
1.1 Vrste otpada ..................................................................................................................... 4
2. UREĐENJE DEPONIJE........................................................................................................ 6
2.1 Parametri i njihov uticaj na planiranje sistema upravljanja ............................................. 8
2.1.1 Karakteristike otpada ................................................................................................ 8
2.1.2 Karakteristike prostora ............................................................................................ 10
2.1.3 Karakteristike društva ............................................................................................. 11
2.1.4 Aktivnosti u oblasti upravljanja otpadom ............................................................... 11
3. UTICAJ NEPROPISNO ODLAGANOG ČVRSTOG OTPADA NA ZDRAVLJE
STANOVNIŠTVA ................................................................................................................... 13
3.1 Sanacija i rad deponije ................................................................................................... 16
3.2 Način sanacije i rada deponije ....................................................................................... 16
3.3 Uticaj sanacije na životnu sredinu ................................................................................. 20
3.4 Mjere zaštite na životnu sredinu ................................................................................ 22
3.4.1 Mjere za smanjenje uticaja na kvalitet vazduh ....................................................... 22
3.4.2 Mjere za zaštitu zemljišta........................................................................................ 22
3.4.3 Mjere za zaštitu voda .............................................................................................. 22
3.4.3 Mjere za zaštitu flore i faune .................................................................................. 23
3.4.4 Mjere zaštite od povećane buke .............................................................................. 23
3.4.5 Mjere zaštite u slučaju ekološke nesreće ................................................................ 23
3.4.6 Mjere zaštite zdravlja ljudi...................................................................................... 23
4. DEPONIJA RAMIĆI-BANJA LUKA ................................................................................. 24
4.1 O deponiji Ramići .......................................................................................................... 24
4.1 DEP-OT aktuelnosti ....................................................................................................... 26
4.2 Izrada Studije o reformi sektora upravljanja čvrstim otpadom ...................................... 27
5. OPCIJE UPRAVLJANJA OTPADOM DEPONIJE RAMIĆI, BANJA LUKA ................. 30
5.1 Politika EU u upravljanju otpadom................................................................................ 33
5.2 Nacionalno zakonodavstvo u oblasti upravljanja otpadom Republike Srpske .............. 34
ZAKLJUČAK .......................................................................................................................... 37
LITERATURA ........................................................................................................................ 39
UVOD

Posljednjih decenija XX vijeka i na početku XXI vijeka upravljanje životnom sredinom

postaje centralno pitanje opstanka i osnova svih ljudskih djelatnosti u budućnosti. Briga o
sopstvenom okruženju odražava zrelost jednog društva i podrazumijeva da se obezbijede
razvojni programi, koji ne ugrožavaju prirodu, ljude i prirodne resurse što predstavlja koncept
„održivog razvoja“. Ugrožavanje životne sredine poprimilo je dramatične razmjere i dospjelo
je u žižu interesovanja međunarodne zajednice, odnosno državnih organa pojedinih država,
vladinih i nevladinih organizacija, političara i naučnika. Njihov zadatak je da, identifikuju
uzroke i posljedice zagađivanja životne sredine i mjere zaštite od dalje ubrzane degradacije;
ukažu na puteve i načine planskog i racionalnog korištenja prirodnih dobara i razvoj
adekvatnih tehnologija. To je u saglasnosti sa konceptom „održivog razvoja“, odnosno opšte
prihvaćenom filozofijom o usklađenom razvoju – sa potencijalima i kapacitetima prirode i
njenih resursa, koji predstavljaju osnov savremenog, globalno prihvaćenog modela
upravljanja životnom sredinom. Donošenjem Zakona o zaštiti životne sredine, Zakona o
zaštiti prirode, Zakona o vodama, Zakona o zaštiti vazduha i Zakona o upravljanju otpadom
te niza drugih podzakonskih propisa na bazi ovih zakona, u Bosni i Hercegovini i Republici
Srpskoj, su stvoreni i zakonski preduslovi za uspostavu integralnog sistema upravljanja
otpadom.

Prioriteti u upravljanju otpadom su: minimalno nastajanje otpada, smanjenje nastalog otpada
po količini, tretiranje otpada za povrat sirovinskog materijala ili energije iz njega, odlaganje
ostatka otpada na sanitarne deponije na ekološki prihvatljiv način onih vrsta otpada koje ne
podliježu povratu komponenti, ponovljenoj upotrebi ili proizvodnji energije. Za
uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini i u Republici
Srpskoj, vremena je sve manje, jer svakim danom nastaju nove količine otpada, koje se
odlažu najčešće u neuređene deponije otpada, bolje reći smetljišta ili odlagališta, koje trajno
ugrožavaju zdravlje ljudi i životnu sredinu. Odlaganje i gomilanje otpada na neuređene
deponije, kako u Bosni i Hercegovini, tako i u Republici Srpskoj, sigurno nije dugoročno
prihvatljivo rješenje. Posljednjih nekoliko godina u čine se veliki napori za dostizanje
standarda Evropske unije u oblasti integralnog sistema upravljanja otpadom. U ovom smislu
doneseni su navedeni ekološki zakoni, a u toku su intenzivni radovi na projektovanju i
izgradnji regionalnih deponija.

1
1. O OTPADU

Intenzivnim razvojem tehnoloških dostignuća, naglim porastom broja stanovnika na planeti

Zemlji i migracijom stanovništva iz sela u gradove, savremena civilizacija se po prvi put u
drugoj polovini XX. vijeka susrela s problemom otpada. Svi ovi faktori uslovili su intenzivni
razvoj društveno - ekonomskih odnosa, što je dovelo do nevjerovatnog povećanja potrošnje
svih vrsta roba i proizvoda, a samim tim i do povećanja produkcije svih vrsta otpada.
Količina i sastav čvrstog otpada u direktnoj je zavisnosti od veličine oblasti sakupljanja,
godišnjeg doba, socijalne strukture stanovništva te vrste privredne djelatnosti i niza drugih
uticajnih faktora. Prosječna produkcija čvrstog otpada u Bosni i Hercegovini i Republici
Srpskoj, iznosi oko 0,7 do 0,9 kg/stanovniku na dan, odnosno oko 270 do 300 kg/stanovniku
u godini. U razvijenijm zemljama produkcija čvrstog otpada iznosi i preko 3,0 kg/stanovniku
na dan. Problem čvrstog otpada je posebno prisutan u gradovima, gdje direktno utiče na
zdravlje ljudi i životnu sredinu, odnosno direktno utiče na zagađenje vazduha, zemljišta i
vode.

Čovjek u gradu često "gubi" direktnu vezu s prirodom i najradije bi želio da otpad nije u
njegovom vidnom polju, te je zbog toga sklon da svoj otpad baci u potok, rijeku, šumu ili na
neko drugo mjesto. Pri ovome zaboravlja da će mu se isti otpad, ali u drugom obliku
negativno vratiti kroz lanac ishrane. Čvrsti otpad koji se produkuje u domaćinstvima
predstavlja heterogenu smjesu različitih vrsta otpadnih materijala, kao što su: 1

 papir,
 karton,
 staklo,
 keramika,
 magnetni i nemagnetni metali,
 plastika,
 koža,
 kosti,
 tekstil,
 biomasa,
 razne vrste inertnih materijala,

1
Todić. D, „ Ekološki menadžment u uslovima globalizacije“, Megatrend Univerzitet, Beograd, 2008

2
Opasne vrste otpada u domaćinstvima nazivaju se problematični otpad, u koji spadaju:

 baterije,
 stari lijekovi,
 insekticidi,
 pesticidi,
 fungicidi,
 motorna ulja,
 razrjeđivači, boje,
 lakovi,
 sredstva za skidanje hrđe,
 sredstva za zaštitu drveta,
 akumulatori, uljni filteri, termometri sa živom,
 antifriz,
 filmovi raznih vrsta,
 fluoroscentne rasvjetne cijevi,
 ljepila,
 kozmetika,
 fotohemikalije,
 hemikalije za čišćenje,
 rastvarači i sl.

Da bi se osigurao kvalitet života svakog pojedinca i društva u cjelini, u tom smislu održivi
razvoj podrazumijeva prije svega:2

 nadzor u životnom ciklusu otpada, odnosno od njegovog nastanka do konačnog

zbrinjavanja na ekološki prihvatljiv način,
 izbjegavanje i smanjenje otpada na mjestu njegovog nastanka,
 razdvojeno skupljanje korisnih komponenti otpada i nekorisnog ostatka ,
 iskorištavanje i obrada otpada i
 strogo kontrolisano odlaganje nekorisnog ostatka otpada.

2
Jovanović L., „ Ekomenadžment u funkciji zaštite životne sredine“, Ekološki pokret Novog Sada, Novi Sad,
1999

3
Kod uspostavljanja integralnog sistema otpada treba stalno imati na umu osnovna ljudska
prava, ali i obaveze što podrazumijeva pravo čovjeka na zdravu životnu sredinu, pravo na
informaciju i pravo na učestvovanje u odlučivanju. Ostvarenje ovih ciljeva moguće je samo
pod uslovom da su svi građani osposobljeni (obučeni) i motivisani za učešće u procesima
odlučivanja, vezanim za realizaciju uspostave integralnog sistema upravljanja otpadom u
svojoj sredini. Samo odgovorno ponašanje svakog pojedinca prema vlastitom otpadu
garantuje zaštitu ljudi i životne sredine.

1.1 Vrste otpada

Prema Zakonu o upravljanju otpadom u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, "Otpad

znači sve materije koje vlasnik (pravno ili fizičko lice) odlaže, namjerava odložiti ili se traži
da budu odložene u skladu sa jednom od kategorija otpada navedenoj u listi otpada i
utvrđenoj u propisu".3

U praksi se mogu susresti i druge definicije otpada, koje slikovito određuju pojam otpada, a
to su:

 otpad nije smeće;

 otpad je sirovina na pogrešnom mjestu;
 otpad je roba s pozitivnom ili negativnom tržišnom vrijednošću i sl.

Iz ovih definicija slijedi da otpad sigurno nije gomila nekorisnih predmeta i materijala i ne
mora postati smeće ako se sa otpadom postupa na adekvatan način. U ovom smislu, može se
reći da otpad postaje smeće samo u slučaju neodgovornog ponašanja ljudi s vlastitim
otpadom. Iskustva razvijenih zemalja u svijetu, koje koriste savremene postupke tehnike ii
tehnologije obrade otpada omogućavaju iskorištavanje preko 90 % svih vrsta i količina
otpada.

Prema mjestu nastanka razlikuju se dvije osnovne vrste otpada:

1. komunalni otpad
2. industrijski (tehnološki) otpad.

3
https://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/MPZ_Zakon_upravljenje_otpadom_33-03_0_0.pdf

4
Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode i
sastava sličan otpadu iz domaćinstava, npr.: otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina i
otpad sličan otpadu iz domaćinstava koji nastaje u privrednim organizacijama, javnim
ustanovama, uslužnim djelatnostima i sl. Komunalni otpad se, po pravilu, zbrinjava u okviru
komunalne djelatnosti u određenoj regiji. Za ispravno postupanje s komunalnim otpadom
prvenstveno su odgovorni sami građani koji su i proizvođači ovog otpada. Komunalna
preduzeća moraju obezbijediti odgovarajuće uslove, kojim će se omogućiti građanima
primjerno postupanje s otpadom a shodno odlukama nadležnih organa i tijela u opštini.
Takođe, komunalna preduzeća su dužna da savjetima i drugim aktivnostima pomognu
građanima u savremenom zbrinjavanju komunalnog otpada. Industrijski (tehnološki) otpad
je otpad koji nastaje u proizvodnim procesima u industriji, uslužnim djelatnostima i drugim
oblastima, a po količini, sastavu i osobinama se razlikuje od komunalnog. Za zbrinjavanje
ovog otpada propisane su posebne procedure, kojih se moraju pridržavati svaki proizvođač,
odnosno vlasnik industrijskog (tehnološkog) otpada.

Pored ove dvije vrste otpada, Zakonom o upravljanju otpadom definisane su još dvije vrste, i
to:4

1. Inertni otpad je otpad koji nije podložan značajnim fizičkim, hemijskim ili biološkim
promjenama. Inertni otpad se neće rastvarati, spaljivati, ili na drugi način fizički ili
hemijski obrađivati, biološki razgrađivati ili nepovoljno uticati na druge supstance sa
kojima dolazi u kontakt, na način da prouzrokuje zagađenje životne sredine ili
ugrožavanje zdravlja ljudi. Ukupna vlažnost, sadržaj polutanata u otpadu i
ekotoksičnost filtrata mora biti neznatna da ne bi došlo do ugrožavanja kvaliteta
površinskih i podzemnih voda.
2. Bezopasni otpad je sav onaj otpad koji nije definisan kao "opasni otpad".

U određenim granama privrede i u drugim djelatnostima dolazi do produkcije opasnog otpada

koji predstavlja svaki otpad koji je utvrđen posebnim propisom i koji ima jednu ili više
karakteristika koje prouzrokuju opasnost po zdravlje ljudi i okolinu po svom porijeklu,
sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u listi otpada kao opasni i regulisan
posebnim popisom.

4
Giddens A, Sociology, Polity press, Cambridge, 2001.

5
2. UREĐENJE DEPONIJE

Pod uređenjem deponije se podrazumijeva sanacija postojećeg stanja odlagališta sa svrhom

minimizacije postojećih negativnih uticaja koje deponija stvara na životnu sredinu, te
zatvaranjem. Naime sve do danas se odlaganje otpada uglavnom provodilo nekontrolisano,
odnosno na smetljištu se ne provode mjere kojima se smanjuje njegov štetni uticaj na sredinu;
procjedene vode5 nekontrolisano odlaze u podzemlje, ne primjenjuje se dnevno prekrivanje
otpada, ne vrši se otplinjavanje otpada itd. Nadalje, nema sistema za odvođenje oborinskih
voda, ne postoji sistem za gašenje požara, ne prate se uticaji odlagališta na sredinu i sl. Takvo
stanje deponije potrebno je što hitnije promijeniti, te preduzeti odgovarajuće mjere.
Godinama se komunalni te djelimično industrijski opasan i bezopasan otpad, na većini
deponija, odlagao neprimjereno i na ekološki neprihvatljiv način. Nastale količine otpada
odlagale su se nekontrolisano bez primjene bilo kakvih standarda i tehničkih kriterijuma
odlaganja. Uobičajeno je da se otpad urbanih sredina i komercijalni otpad jednim imenom
naziva komunalni (opštinski) čvrsti otpad. U ukupnom otpadu preovladavaju industrijski i
komunalni otpad, pri čemu klasifikacija otpada veoma mnogo varira od zemlje do zemlje, u
zavisnosti od važećih zakona i pravilnika. Masa i sastav otpada zavisi od mnogih faktora, kao
što su:

 klima,
 ekonomska razvijenost posmatranog regiona,
 veličina grada,
 način stanovanja i socijalne specifičnosti,
 način sakupljanja i transporta čvrstog otpada,
 vrsta industrijskih procesa od kojeg otpad potiče.

Dnevna, a time i godišnja masa čvrstog komunalnog otpada, po stanovniku, razlikuje se od

jedne do druge zemlje, pri čemu je u razvijenim zemljama viša (1,4 kg/st./danu), u odnosu na
srednje razvijene ili nerazvijene zemlje (0,2-0,7 kg/st./danu). U zemljama OECD6 godišnji
porast nastalog otpada iznosi 1,7%, a u zemljama EU 1%. U zemljama Zapadne Evrope
nastajalo je 1992. godine približno 390 kg kućnog (komunalnog) otpada po stanovniku.
Međutim, tokom poslednje decenije količina otpada značajno je porasla u cijelom svijetu.
5
Procjedne vode deponija predstavljaju veoma zagađene otpadne vode. Po svom sastavu mogu varirati u
širokom dijapazonu, a generalno najveće oscilacije se javljaju zbog starosti deponija, tj uticaja različitih faza
razgradnje otpada i sl.op.cit.
6
http://www.oecd.org/

6
Situacija u Republici Srpskoj je veoma slična onoj u kojoj su se nalazile zemlje OECD7
osamdesetih godina prošlog vijeka, kada je odlaganje otpada na deponijama bila glavna
tehnika uklanjanja. Tada je samo beznačajno mali dio otpada recikliran ili sagorijevan u cilju
iskorištenja materijala ili energije. Strateški ciljevi u oblasti upravljanja otpadom bi bili:

 podrška konceptu održivog korištenja primarnih sirovina,

 prevencija u generisanju otpada,
 stimulacija reciklaže,
 smanjenje zagađenja životne sredine usljed smanjenja generisanja otpada i promjene
načina upravljanja,
 smanjenje korištenja površina zagađenih otpadnim materijalima i unapređenje
cjelokupnog sistema upravljanja otpadom.

Poboljšanje upravljanja otpadom ostvaruje se kroz:

1. ustanovljavanje integralnog sistema postrojenja za tretman otpada i

2. kreiranje mehanizama za sistem odvojenog sakupljanja, reciklaže i ponovljene
upotrebe otpada.

Dakle, uspješno upravljanje otpadom predstavlja segment komunalne djelatnosti koji je od

izuzetnog značaja za svaku savremenu opštinsku upravu s obzirom da neadekvatna usluga
može dovesti do izgradnje nepovjerenja građana prema opštinskim vlastima. Adekvatno
upravljanje otpadom je važno za javno zdravlje, životnu sredinu, iz ekonomskih i političkih
razloga. Koncept održivog upravljanja otpadom promoviše tehnički odgovarajuća, ekonomski
isplativa, i socijalno prihvatljiva rješenja za tretman otpada koja ne degradiraju životnu
sredinu i ne ugrožavaju zdravlje stanovništva. Racionalno planiranje ima glavnu ulogu u
upravljanju otpadom, s obzirom da generisanje otpada i mogućnosti za tretman i odlaganje
istog nisu ujednačene za sve opštine. Razvoj opštinskih strategija u upravljanju otpadom
baziranih na nacionalnoj strategiji omogućava decentralizaciju i razvoj lokalnog upravljanja
otpadom. Planiranje upravljanja otpadom se priprema na osnovu zahtijeva EU i nacionalnog
zakonodavstva, postojećeg stanja i relevantnih planskih pretpostavki za projektovanje daljeg
razvoja u ovoj oblasti. Planiranje predstavlja sistematsku identifikaciju raznih
institucionalnih, tehničkih, finansijskih opcija i opcija koje se odnose na uključivanje javnosti
tako da se pokriju svi aspekti unapređenja sistema upravljanja otpadom.

7
http://www.oecd.org/

7
2.1 Parametri i njihov uticaj na planiranje sistema upravljanja

Proces planiranja upravljanja otpadom predviđa razmatranje četiri bitna parametra koji utiču
na karakteristike sistema koji je postavljan ili kog treba uspostaviti :

1. Karakteristike otpada
2. Karakteristike prostora (opština ili region više opština) i infrastrukture
3. Karakteristike zajednice i stanovništva
4. Karakteristike postojećih aktivnosti u oblasti upravljanja otpadom.

2.1.1 Karakteristike otpada

Svako uspješno planiranje u oblasti upravljanja otpadom podrazumijeva kao početni korak
utvrđivanje i identifikaciju :

 izvora-generatora otpada,
 tipova i karakteristika otpada
 količinu otpada

Domaćinstva, preduzeća, institucije (škole, administrativne zgrade, bolnice) fabrička

postrojenja, radnje, farme generišu različite vrste otpada, u različitim količinama i na
različitim lokacijama u jednoj opštini. Poznavanje količine i karakteristika otpada koju
generišu naselja u opštini kao i industrijska proizvodnja u toku određenog vremenskog
perioda su početni i osnovni podaci neophodni za organizovanje upravljanja otpadom na
određenoj teritoriji. Sastav i karakteristike čvrstih otpadaka predstavljaju podatke bez kojih se
ne može kvalitetno koncipirati sistem upravljanja otpadom u opštini i regionu više opština.
Karakteristike otpada koje je potrebno odrediti su: 8

 morfološki sastav,
 srednja gustina,
 količina u određenom vremenskom periodu, po uslovnom stanovniku.

8
Nešković S., „Ekološki menadžment“, Visoka škola za poslovnu ekonomiju i preduzetništvo, Beograd 2010.

8
Na kvalitet i količinu komunalnog otpada utiče niz faktora, a to su:

 mjesto i izvor njegovog nastanka,

 gustina naseljenosti (porast ili opadanje broja stanovnika),
 način ishrane stanovnika,
 vrsta privredne djelatnosti,
 stepen standarda stanovništva,
 ekonomski uslovi,
 godišnje doba,
 tehnologija prikupljanja,
 vrste vozila i transport otpada i dr.

Sastav otpada određuje i mogućnost tretmana otpada :

 vlažnost i toplotna moć (% sagorivih materija) definišu mogućnost insineracije

 organski sadržaj
 mogućnost kompostiranja. 9

Sastav otpada određuje i gustinu sa obzirom da veliki procenat neorganskih materija (papir,
plastika, itd.) znači malu gustinu dok puno prašine, pepela i organske frakcije otpada
podrazumijeva veliku gustinu otpada. Karakteristike otpada zavise od lokalnih uslova i
mijenjaju se u odnosu na period godine (poljoprivredna proizvodnja, prisustvo turista itd.).
Razlike u sastavu upućuju na razmatranje različitih procesa tretmana i izbor najpogodnije
opcije za upravljanja otpadom za datu lokaciju (izbor veličine i tipa vozila za sakupljanje,
način uspostavljanja sistema za sakupljanje reciklabila, uspostavljanje postrojenja za
reciklažu, kompostiranje). Mada ne postoji univerzalna metodologija za utvrđivanje količina i
sastava otpada, postoje preporuke koje su urađene u stalnoj konferenciji gradova pomoću
kojih se uz konsultacije sa stručnim licima mogu veoma uspješno odraditi početna mjerenja i
analize u cilju dobijanja pouzdane baze podataka o otpadu. Karakteristike otpada u regionu
više opština se određuju za svaku opštinu posebno, i zbirno za cijeli region.

9
Kompost, poznat kao „braon đubrivo“, predstvalja organsku materiju razgrađenu aerobnim putem. Koristi se
u vrtlarstvu, hortikulturi i agrokulturi kao poboljšivač zemljišta i đubrivo. Takođe se koristi za kontrolu erozije,
poboljšivač zemljišta i potoka, konstrukciju močvara i kao prekrivač deponija.

9
2.1.2 Karakteristike prostora

Pri koncipiranju sistema za preradu otpada mora se uzeti u razmatranje i karakteristike

prostora koji zauzima opština, odnosno cijeli region i to:

 geografska pozicija,
 geološka, pedološka, struktura terena,
 hidrogeološke karakteristike ,
 karakteristike prirode
 klimatski uslovi,
 saobraćajna, elektro i hidrotehnička infrastruktura,
 industrijski razvoj,
 populacija i organizacija naselja

Infrastruktura opštine koja se mora analizirati je:

 Putevi i saobraćajnice (široki, uski, krivine, asvaltiran, sa jednom ili dvije trake) i
saobraćaj;
 Raspoložive površine za izgradnju transfer stanice, deponije, privremeno skladište
otpada, centre za reciklažu;
 Unutrašnja organizacija naselja, raspored zgrada i tip stanovanja, kao i socio-
ekonomske razlike u okruženju, slobodni prostori za komunikacije

Ove karakteristike utiču na:

 izbor tehnologije za sakupljanje i transport otpada, izbor i pozicioniranje posuda za

sakupljanje i sredstava za transport
 način i organizaciju ruta za sakupljanje i transport i mogućnosti reciklaže (mogućnost
selekcije, količine koje treba sakupljati po vozilu za sakupljanje).
 pozicioniranje regionalne deponije i regionalnog postrojenja za reciklažu

Na primjer organizacija stanovanja određuje raspoloživost prostora za selekciju otpada. U

stambenim zgradama postoji manje prostora za organizovanje reciklaže , tako da j poželjno
organizovati separaciju pomoću reciklažnih dvorišta ili ostrva. Kod individualnog
stanovanja moguća je organizacija separacije in –situ10, u samim dvorištima korisnika.

10
In situ je latinska fraza koja se može prevesti kao na mjestu, ili kao na licu mjesta.

10
2.1.3 Karakteristike društva

Pri uvođenju sistema upravljanja otpadom, važno je uzeti u obzir i karakteristike stanovništva
i lokalne zajednice u opštini naročito sa aspekta:

 Saradnje lokalnog stanovništva sa Javnim komunalnim preduzećem koje pruža

komunalne usluge (učestvovanje u akcijama komunalnog preduzeća, nevladinih
organizacija, podržavanje građanskih inicijativa i učestvovanje u aktivnostima razvoja
plana).
 Platežna sposobnost stanovništva i volja da plate za pružene usluge, nivo usluge koji
očekuju kao i način naplativosti.
 Zahtjev lokalnog stanovništva u pogledu tipa usluga za tretman otpada kao i
učestanost i način sakupljanja otpada.
 Stav i ponašanje lokalnog stanovništva pri učestvovanju u pilot projektima, naročito
onim koje se odnose na sprovođenje selekcije otpada na izvoru nastajanja, ponovljene
upotrebe, reciklaže i napora za smanjenjem nastale količine otpada.

Ukoliko se građani voljno ne uključe u cijeli program upravljanja otpadom, postoji opasnost
da se ne uspostavi sistem. Na taj način, otpad se neće sakupljati i tretirati u skladu sa
principima savremenog upravljanja.

2.1.4 Aktivnosti u oblasti upravljanja otpadom

Definisanje i utvrđivanje potrebnih aktivnosti za upravljanje otpadom u jednoj opštini je

osnova za planiranja novog sistema u samoj opštini ali i u regionu. To podrazumijeva
identifikaciju zainteresovanih strana i postojećeg sistema i aktivnosti koje se odvijaju kako u
formalnom tako i u neformalnom sektoru. Proces planiranja u cilju uspostavljanja novog
sistema za upravljanje otpadom se bazira na analizama postojeće prakse i uključuje:

1. Analizu upravljanja otpadom u samoj lokalnoj zajednici (ili zajednicama više

opština).
2. Analiza različitih generatora otpada (preduzeća, industrija, medicinske ustanove).
3. Analiza različitih tokova otpada (biodegradabilni otpad, ulja, akumulatori, guma,
elektronske i električne opreme..).

11
 4. Identifikaciju problema u upravljanju otpadom.
5. Identifikaciju prioriteta za rješavanje.
6. Sagledavanje potrebnih promjena u cilju poboljšanja.
7. Identifikacija aktivnosti za izgradnju novog sistema

Kao koristan alat pri uspostavljanju novog sistema se preporučuje izrada SWOT analiza
novog sistema upravljanja otpadom kojom se identifikuju prednosti, slabosti, mogućnosti i
prijetnje. Kao primjer se može navesti uvođenje reciklaža, gdje je bitno prepoznati ulogu i
značaj neformalnog sektora koji se bavi reciklažom i koji se razvijao u skladu sa zahtjevima
tržišta, nezavisno od sistema koji nije ni postojao. U tom kontekstu, novi koncept reciklaže bi
bio održiviji ako bi se planirao kao nadogradnja postojećih aktivnosti. S druge strane, postoji
rizik da sistem bude neprihvaćen ako se ne pretpostavi postojanje ovog sektora. Šema 1.11

SNAGE SLABOSTI

 prirodni resursi (čista i  veliki troškovi uspostavljanja

očuvana okolina)
 dobre individualne inicijative
pojedinih preduzeća
 propisi iz područjaupravljanja
otpadom
 kompetentni stručnjaci
sistema upravljanja otpadom
 nejasne strategije
 neprovođenje zakona
 neplaniranje
 needukovanost

PRILIKE PRIJETNJE
 naplata otpada (uvesti sistem  konkurentnost i
plaćanja komunalnog otpada korupcija
po težini)
 naplata otpada (ne
 pratiti iskustvo drugih
provođenje naplate po
zemalja
količini, promijeniti
 promjena zakonodavstva
životni stil i navike)
(promjena regulative vezano
 kašnjenje sa
uz razvrstavanje otpada,
uspostavljanjem centara
uvođenje reda u proizvodnji
za upravljanje otpadom
ambalaže)
 velike investicije
 povezivanje i saradnja s
drugim resorima

11
Autor rada

12
3. UTICAJ NEPROPISNO ODLAGANOG ČVRSTOG OTPADA NA
ZDRAVLJE STANOVNIŠTVA

Briga o zaštiti životne sredine, kao i kontrola zapuštanja okoline u smislu čistoće, jedan je od
ključnih doprinosa za očuvanje i unapređenje zdravlja ljudi. Vrlo je bitno kakav vazduh
udišemo, kakvu vodu pijemo, kako zbrinjavamo otpadne vode, da li jedemo zdravstveno
ispravnu hranu, koliko je naše zemljište očuvano od štetnih supstanci, kakva je kontrola
jonizirajućeg i drugih vrsta zračenja, a vrlo važna, ako i ne najvažnija, karika u ovom lancu
koja na to utiče je pravilno odlaganje i zbrinjavanje čvrstog otpada. Zbrinjavanje i odlaganje
čvrstog otpada je globalni svjetski problem. Prema statističkim istraživanjima, čak i u
najrazvijenijim zemljama svijeta iz godine u godinu povećava se količina čvrstog otpada,
tako da se procjenjuje da će se 2025. godine na primjer, u SAD-u količina otpada
peterostruko povećati. Čvrsti otpad, u većoj ili manjoj mjeri, ima veoma izraženo negativno
dejstvo na zdravlje ljudi i osnovne elemente životne sredine: površinske i podzemne vode,
vazduh i zemljište. Svi elementi koji iz otpada dođu u ove osnovne elemente životne sredine,
prije ili kasnije će kroz lanac ishrane doći čovjeku, kao što je već navedeno. U dosadašnjoj
praksi praćenja štetnog uticaja određenih supstanci emitovanih iz deponija, odnosno
smetljišta otpada, identifikovano je njih 13 koje mogu imati uticaj na zdravlje ljudi i osnovne
elemente životne sredine, a to su:

1. arsen,
2. olovo,
3. kadmij,
4. hrom,
5. bakar,
6. nikl,
7. živa,
8. cink,
9. polihlorirani bifenili,
10. benzen,
11. trihloretilen,
12. tetrahlormetan i
13. natrijev cijanid.

13
 Slika 1 i 2. Uticaj osnovnih elemenata ekosistema na čovjeka preko lanca ishrane12

Stanje u Bosni i Hercegovinii Republici Srpskoj, što se tiče čvrstog otpada konkretno, u
odnosu na sanitarno higijenske uslove je dosta loše, jer se otpad odlaže uglavnom na
neuređene deponije otpada ili bolje reći divlje deponije ili smetljišta (slika 2).

Slika 2. Odlaganje otpada u neuređene deponije, i štetno dejstvo deponijskog filtrata i plina
na životnu sredinu

Posljedice takvog odlaganja i zbrinjavanja čvrstog otpada su:

 Higijenski i vizuelno loš utisak odlagališta otpada, bez obzira na njegovu vrstu,
naročito poslije raznošenja nekih komponenti otpada pri vremenskim neprilikama,
npr. vjetar, kiša, snijeg i sl.

12
www.sepa.gov.rs

14
  Neograđene deponije su leglo životinja i insekata koji traže hranu, npr. mačke, psi
lutalice, štakori, divlje životinje, ptice i dr.

Ove životinje na semtljištima se često zaraze. Kod zaraze ove životinje prenose bolesti
međusbno, a u dodiru sa čovjekom i na njega, npr.: bjesnilo, hemoragična groznica, Q-
groznica, crijevne zarazne bolesti, parazitoze i dr.13

 Ljudi kojima je prodaja korisnih komponenti sa otpada, npr. stari papir, PET
ambalaža, metali i sl. zanimanje, prekopavaju po takvim smetljištima i time se mogu
zaraziti sami, a takođe zaraziti i one sa kojima dolaze u dodir, pogotovo djecu i druge
ukućane.
 U noćnim satima na takve deponije nesavjesni ljudi odvoze životinjski, otrovni i
industrijski otpad, kao i sav drugi, vrlo često, opasni otpad.
 Procjedne vode koje vremenom nastaju na takvim deponijama dovode do opasnih
zagađenja naših izvora pitke vode i vodotoka.
 Namjernim paljenjem smeća, kao i prirodnim eksplozijama deponijskog plina, na
nekontrolisanim smetljištima stvaraju se opasni plinovi i gasovi koji zagađuju okolinu
i atmosferu.
 Okolno zemljište se nepovratno zagađuje teškim metalima, pesticidima i drugim
opasnim spojevima, a preko njega i biljke kojim se hrane životinje i čovjek pa tako
ove opasne i često kancerogene supstance nepovratno ulaze u organizam čovjeka.

Opasni otpad postaje naša svakodnevnica, a pogotovo na prostoru BiH i RS, gdje je zemljište
uglavnom porozno, kraško i uprkos tome da su na ovom prostoru nestali mnogi industrijski
zagađivači, zemlja se zagađuje štetnim supstancama iz čvrstog otpada. Opasnost prijeti
izvorištima pitke vode. Takođe, opasnost prijeti našoj djeci, jer već kao mali počinju
nepovratno sakupljati štetne i otrovne supstance u svoj organizam putem vode, hrane i
vazduha. Sa sigurnošću je dokazano da se pomenute opasne supstance akumuliraju i djeluju u
organizmu čovjeka, a potom nakon dvadeset i više godina imaju uticaj na pojavu raznih
oblika karcinoma, leukemije i drugih neoplazmi za koje još nisu otkriveni lijekovi.

13
Nacionalna strategija upravljanja otpadom - sa programom približavanja EU – Vlada Republike Srpske -
2016. god.

15
3.1 Sanacija i rad deponije

U sadašnjem obliku i načinu postupanja s otpadom, privremene deponije ne zadovoljavaju

osnovne uslove za zbrinjavanje otpada, te ih je potrebno sanirati i konačno zatvoriti za rad.
Pretpostavka je da je organizovana regionalna deponija otpada. Tokom sanacije, na deponiji
otpada može se odlagati otpad, koji se svakodnevno stvara na analiziranom području, te će se
dovesti otpad s okolnih „divljih“ deponija. Sav otpad koji će se dalje stvarati na analiziranom
području, nakon zatvaranja deponije odlagao bi se na regionalnu deponiju otpada. Nakon
sanacije postojeće deponije, uslijedilo bi zatvaranje postavljanjem završnog pokrovnog sloja.
Kao završni pokrovni sloj predviđen je "sendvič-sloj" koji se sastoji od izravnavajućeg sloja
prekrivnog materijala, drenažnog sloja za plinove (min. 30 cm), gline (min. 80 cm,
koeficijenta vodopropusnosti k=10-9 m/s) ili bentonitnog tepiha (GCL-a), geodrena,
rekultivirajućeg završnog pokrovnog sloja (min. 100 cm) te ozelenjavanja (trave). Uređenjem
i konačnim zatvaranjem postojeće deponije, bitno će se poboljšati postojeće stanje.

3.2 Način sanacije i rada deponije

Sanacija deponije obuhvata prostor na kom je odlagan otpad i devastiran u sredinu. Otpad se
uglavnom, na ne sanitarni način i bez ikakvog reda, odlaže u prirodne vrtače. Odlaganjem
otpada na predviđeni način sprečavaju se neželjeni efekti na životnu sredinu, kao što su
zanemarivanje čistoće površinskih i podzemnih voda, nastajanje požara i nekontrolisano
gorenje otpada, te velika prisutnost glodavaca, insekata i ptica. Otpad koji se dovozi na
odlagalište razlikuje se po sastavu, a najveći dio komunalnog otpada čini kućni otpad koji
sadrži veliki dio rastvorljive organske supstance. Odmah nakon odlaganja, počinje razgradnja
organske supstance u otpadu pod djelovanjem mikroorganizama.Uređenje odlagališta
obuhvata prostor na kom je do sada odlagan otpad, kao i devastiranu okolinu. Prvi korak
uređenja deponijske lokacije predstavlja krčenje i pripremu terena unutar prirodne depresije.
Nakon prikupljanja razbacanog otpada, isti je potrebno selektovati te odvojiti opasne
komponente i predati ih ovlaštenim operaterima za zbrinjavanje opasnog otpada. Metalni
otpad takođe treba odvojiti te predati ovlaštenim preduzećima na dalju obradu.

16
Od presloženog otpada i otpada komunalnog sadržaja prebačenog sa „divljih“ deponija
potrebno je formirati tijelo deponije. Deponija se uređuje tako da njen omjer bude prosječno
1:3. Oko cijele deponije po potrebi se gradi servisna cesta. Kada se teren adekvatno pripremi
pristupa se postavljanju donjeg brtvenog sloja. Postojeći otpad, kao i razbacani otpad po
deponiji potrebno je presložiti na uređenu površinu, te se nastavlja s odlaganjem. Nakon što
se sav otpad presloži i zgura, provodi se dezinsekcija i deratizacija. Paralelno s tim postavlja
se ograda oko cijele deponije otpada, gradi obodni kanal za skupljanje slijevnih oborinskih
voda oko cijelog tijela deponije otpada. Zatim se izrađuje vodonepropusno dno kao “sendvič
- sloj” ugradnjom brtvenog sloja – bentonitnog tepiha (GCL), adekvatnog sloju gline od 1m,
koeficijenta propusnosti k = 10-9 m/s te PEHD folije. Na brtveni sloj (bentonitni tepih +
PEHD folija) s odgovarajućim kosinama postavlja se geotekstil, drenažni sloj te geomreža.
Nakon toga slijedi izvođenje sistema za prikupljanje procjeđenih voda iz tijela deponije koja
se sastoji od drenažnih cijevi i drenažnog kanala izrađenog od mineralinih materijala
različitih frakcija. Na uređen donji brtveni sloj odlaže se prvo stari pa novo prikupljeni otpad.
Za sve radove koristi se interna cesta.

Otpad se nabija u slojevima maksimalno do 0.50 m, kada se dnevno prekriva inertnim

materijalom u sloju od 0.15 m. Maksimalna visina jednog nivoa odloženog otpada iznosi od
2.5 m, kada se otpad prekriva inertnim materijalom debljine cca 0.30 m. Nakon što se sav
otpad prebaci i formira tijelo deponije provodi se sabijanje otpada i postavljanje jednog
ventilacionog kanala (otvora) kojim se skupljeni plin odvodi u atmosferu pasivnim putem.
Nakon zatvaranja deponije izrađuje se vodonepropusni pokrovni sloj po otpadu kao “sendvič
- sloj” koji se sastoji od: plinodrenažnog sloja prekrivnog materijala (min. 0.30 m), brtvenog
sloja – GCL (k = 10-9 m/s) s karakteristikom zamjene gline debljine 0,80 m, geodrena,
rekultivirajućeg sloja tj. zaštitnog zemljanog sloja, debljine 1 m, vegetacije (trava i nisko
rastinje). Na najnižoj koti terena uz rub lokacije predviđa se postavljanje sabirnog bazena za
skupljanje procjednih voda sa sistemom recirkulacije. Navedeni uslovi određuju tehnologiju
odlaganja otpada koja će se primijeniti. Rad na saniranoj deponiji bazira se na odlaganju
otpada u etažama. Odlaganjem otpada na predviđeni način sprečavaju se neželjeni učinci na
životnu sredinu, kao što su: zanemarivanje čistoće površinskih i podzemnih voda, nastajanje
požara i nekontrolisano gorenje otpada, te prisutnost glodavaca, insekata i ptica u velikom
broju.

17
 Slika 3. Detalj završnog pokrovnog sloja14

Uređenje postojeće deponije povezuje se s nastavkom odlaganja otpada na saniranoj deponiji,

što će dovesti do bitnog poboljšanja postojećeg stanja na području odlaganja. Ono je
neminovno, jer se otpad mora odlagati na zakonom predviđeni način.

Slika 4. Šematski prikaz detalja ventilacionog otvora15

14
Kostić A. Inženjering zaštite životne sredine, Univerzitet u Beogradu, 2007.
15
Isto, str 34.

18
Tehnologija odlaganja otpada na saniranoj deponiji sastojala bi se iz sledećih osnovnih
operacija, a koje se odvijaju tokom radnog dana:

 istresanja otpada na radnu površinu,

 rasprostiranja u slojeve i zbijanje otpada buldožerom,
 dnevnog prekrivanja otpada inertnim materijalom ili membranom izrađenom iz
LDPE-folije sve do popunjavanja cijele kasete.

Nakon popunjavanja jedne etaže, među etaža se prekriva slojem glinovitog materijala,
dovezenim inertnim materijalom ili materijalom od uređenja građevinskog zemljišta u
naseljima, a nakon čega slijedi završno zatvaranje i ozelenjavanje. Kao završni pokrovni sloj
predviđen je“sendvič - sloj”. Na prostoru deponije moraju se nalaziti svi sadržaji koji služe za
pravilan i siguran rad, a prostor cijele lokacije treba biti podijeljen na sledeća područja:

 ulazno-izlaznu zonu
 prostor tijela deponije za odlaganje otpada
 prostor oko deponije (vizuelna zona).

Ulazno-izlazna zona obuhvata sve objekte predviđene za smještaj opreme i boravak radnika.
Ovdje se nalaze: ulazna vrata, portirnica i objekat za zaposlene, plato za pranje vozila,
reciklažno dvorište (u sklopu kog je moguće postaviti pokretno postrojenje za baliranje
otpada), pretovarna stanica i sabirni bazen za otpadne vode. Prostor tijela deponije obuhvata
prostor na kom se odlaže otpad koji svakodnevno nastaje na predmetnom području. Prostor
oko tijela deponije je zaštitna zona prema okolnom terenu, koja ograničava ulazak
neovlaštenih osoba, sprečava “divlje” odlaganje otpada i raznošenje prašine. U ovoj zoni
nalaze se ograda, obodni kanal, servisna cesta, zeleni pojas te sabirni bazen za procjedne
vode. Od opreme potreban je buldožer (eventualno i kompaktor), koji služi za rad sa otpadom
i prekrivnim materijalom, odnosno, za njihovo zbijanje. S obzirom na količinu otpada u
razdoblju odlaganja otpada, predviđa se uslužno korištenje buldožera i/ili kompaktora koji će
služiti za rad otpadom i prekrivnim materijalom. Od ostale opreme predviđen je hidroblok,
visokopritisni perač, agregati, kao i ostali priručni materijal. Na prostoru predviđenom za
smještaj reciklažnog dvorišta predviđeni su kontejneri određenih zapremina. Za redovno
poslovanje deponije predviđen je rad u prvoj smjeni, po potrebi i u drugoj smjeni dok je
umjesto treće smjene predviđen rad čuvarske službe.

19
3.3 Uticaj sanacije na životnu sredinu

Neželjene pojave koje se mogu javiti su sledeće:

 zagađenje vazduha od eksplozije plinova

 zagađenje podzemnih i površinskih voda
 zagađenje zemljišta
 neugodni mirisi, raznošenje laganog materijala i buka.

I. Uticaj na vode - Potrebno je razlikovati oborinske vode i procjdene vode. Oborinske

vode su čiste do trenutka prolaska kroz otpad. Dio vode koji se infiltrira u otpad, u
trenutku premašenja adsorpcijskog kapaciteta otpada postaje procjedna voda, koja se
skuplja na prirodnoj geološkoj podlozi deponije ili otiče dalje u podzemlje, gdje
ugrožava kvalitet podzemnih voda. Podzemne i površinske vode, ako dođu u kontakt s
otpadom, zagađuju se zavisno od karakteristika odloženog otpada i količine vode koja
se procjeđuje kroz tijelo deponije. Daljnje kretanje procjedne vode u zemljište,
podzemne ili površinske, može izazvati zagađenja. Stvaranje procjednih voda je u
direktnoj vezi sa količinom padavina koje uđu u otpad. S obzirom na to da će se kao
pokrovni materijal upotrebljavati glina ili bentonitni tepih (GCL), teoretska
maksimalna količina vode koja može ući u otpad iznosi cca 1,1 m3/dan. To je
maksimalna količina procjedne vode, a nakon zatvaranja gornje plohe brtvenim
slojem nastajanje novih voda u potpunosti će prestati. Procjedne vode koje se stvaraju
razgradnjom otpada već su se procijedile u okolinu.
II. Uticaj na zemljište - Uticaji na zemljište svedeni su na minimum, budući da se
provodi sanacija deponije postavljanjem vodonepropusnog pokrovnog sloja po
otpadu.
III. Uticaj na vazduh – Gasovi, koji se stvaraju prilikom razgradnje organskih supstanci
na deponijama mogu posredno ili neposredno uticati na okolinu. U najvećoj količini
prisutni su metan i ugljendioksid, dok u manjoj količini vodik-sulfid i drugi. Metan je
gas koji u količini 5 – 15 % sa vazduhom gradi eksplozivnu smjesu pa treba preduzeti
sve mjere kako bi se spriječila mogućnost eksplozije i požara na deponiji. Iz tog
razloga, kontrolisana degazacija deponije je neophodna. Prašina će se javljati samo za
vrijeme izvođenja radova sanacije i nestaće nakon ozelenjavanja zatvorene plohe
deponije.

20
 Daljnji problem, vezan uz nastajanje odlagajućeg gasa može biti neugodan miris, čiji su
nosioci vodik-sulfid (H2S) i isparljiva organska jedinjenja poput tiola,
(grč.: sumpor + alkohol; tioalkoholi) 16

IV. Uticaj na floru i faunu - Ograđivanjem deponije radi sprečavanja ulaska divljači i
krupnijih životinja u prostor deponije, spriječiće se mogućnosti prenosa zaraza.
Konačnim zatvaranjem deponije postavljanjem završnog pokrovnog sloja biće
spriječen dolazak životinja na deponiju.
V. Uticaj na prirodne i kulturne vrijednosti – Ako se deponija uz poštovanje svih
propisanih zaštitnih mjera sanira i konačno zatvori te ozeleni, još više će se poboljšati
postojeće stanje koje će doprinijeti boljem očuvanju vrijednosti šireg područja oko
deponije, a biće omogućen i održivi razvoj.
VI. Uticaj buke - Na deponiji će se buka stvarati samo za vrijeme trajanja radova
sanacije, a stvaraće je vozila i buldožer. Usljed rada mehanizacije na radnom polju
očekuje se buka od oko 80 dBA.
VII. Uticaj na vizuelni kvalitet pejzaža - Odlaganjem otpada na lokaciji deponije ovaj
prostor je pejzažno i estetski već izgubio svoj prvobitni identitet te se stvorio novi
element koji je promijenio fizionomiju ovog prostora. S obzirom na to da će se
deponija urediti i zatvoriti te ozeleniti, negativni uticaji na pejzaž će biti minimalni.
VIII. Uticaj u slučaju ekološke nesreće - Budući da će se deponija sanirati postavljanjem
završnog pokrovnog sloja, mogućnost nastanka požara je minimalna. Rizik nastanka
zagađenja površinskih voda ne postoji, jer nema mogućnosti miješanja površinskih
voda s procjednim vodama.
IX. Uticaj na zdravlje ljudi - Veći uticaj deponije može se pokazati na radnike koji će
izvoditi radove na sanaciji. Tokom rada s otpadom javlja se niz opasnih supstanci
nepovoljnih po zdravlje, kao što su štetni i agresivni gasovi, prašina, insekti, glodavci
i ptice. Deponijski gasovi, prvenstveno metan i ugljen-dioksid, u većim
koncentracijama mogu izazvati pospanost, slabost, gubitak svijesti i sl. Vodik-sulfid
nadražuje oči i gornje disajne puteve.

16
Berber S. „Ekologija“, Univerzitet u Novom Sadu, 2006

21
3.4 Mjere zaštite na životnu sredinu

3.4.1 Mjere za smanjenje uticaja na kvalitet vazduh

1. U sklopu završnog prekrivnog sistema ispod brtvenog sloja potrebno je izgraditi

drenažni sloj za prikupljanje deponijskog gasa.
2. Na površinu sanirane deponije postavlja se ventilacioni otvor kojim će se kontrolisano
skupljati deponijski gasovi i odvoditi u atmosferu prirodnim putem (pasivni sistem).

3.4.2 Mjere za zaštitu zemljišta

1. Konačno zatvaranje deponije izvodi se ugradnjom vodonepropusnog pokrovnog sloja

po otpadu kao “sendvič sloja” koji se sastoji od plinodrenažnog sloja prekrivnog
materijala (min. 0,30 m), brtvenog sloja – glina debljine 0,80 m, koeficijenta
propusnosti k = 10 – 9 m/s ili adekvatanog GCL s karakteristikom zamjene gline,
geodrena, rekultivirajućeg sloja tj. zaštitnog zemljanog sloja debljine 1 m, vegetacije
(trava i nisko rastinje),kao što je već navedeno.

3.4.3 Mjere za zaštitu voda

1. Deponija se po zatvaranju prekriva završnim prekrivnim sistemom u sklopu kog je i

brtveni sloj koji će sprečavati prodiranje oborinskih voda u deponiju i time spriječiti
stvaranje novih procjednih voda. Najveća vrijednost koeficijenta propusnosti brtvenog
sloja mora iznositi 10 - 9 m/s.
2. Oko deponije je potrebno izgraditi obodni kanal koji je potrebno i održavati.
Skupljene oborinske vode preko taložnika i upojnog bunara kontrolisano se upuštaju u
okolni teren.
3. Radove na preslagivanju otpada i formiranju tijela deponije, kao i sve veće
građevinske radove treba provoditi u toku suvog vremena; na taj se način smanjuju
količine padavina, koje mogu pasti na tijelo deponije tokom radova.

22
 4. Koordinisati radove na sanaciji deponije, naročito oblikovanje tijela i pokosa
deponije, tako da radna područja budu što manja te da se na završene dijelove
deponije što prije postavi privremeni pokrovni sloj, a potom i završni pokrovni sistem.
5. Za vode od pranja vozila i opreme treba predvidjeti prihvat i odvajanje uljne faze u
separatoru «ulje/voda» te zbrinjavanje uljne faze kao opasnog otpada.

3.4.3 Mjere za zaštitu flore i faune

1. Deponiju je potrebno ograditi ogradom (visine najmanje 2 m) radi sprečavanja ulaska

divljači i krupnijih životinja u prostor deponije.
2. Svakodnevno prekrivati otpad, koji se dovozi na lokaciju deponije tokom sanacije
(ukoliko deponija nije zatvorena u toku sanacije), slojem inertnog materijala (LDPE-
folijom ili inertnim materijalom)

3.4.4 Mjere zaštite od povećane buke

1. Ako iz bilo kojeg razloga dođe do povećanja nivoa buke, intervenisati preduzimanjem
dodatnih zaštitnih mjera (zaštitne ograde ili nasipi).

3.4.5 Mjere zaštite u slučaju ekološke nesreće

1. Osoblje deponije potrebno je osposobiti za kontrolu otpada na ulazu u krug deponije,

radi sprečavanja unošenja opasnog otpada (ukoliko deponija nije zatvorena u toku
sanacije).
2. Pri radu s otpadom u potpunosti se pridržavati Zakona o zaštiti na radu.

3.4.6 Mjere zaštite zdravlja ljudi

1. Radnike koji izvode radove na sanaciji deponije otpada, zaštititi zaštitnom odjećom i
obućom za rad.
2. Strogo nadzirati da li se radnici pridržavaju svih redovnih mjera zaštite (prilikom rada
mašinama na deponiji i ostalom opremom).

23
4. DEPONIJA RAMIĆI-BANJA LUKA

4.1 O deponiji Ramići

J.P.“DEP-OT je osnovano kao preduzeće 2003.god. ispred Grada Banja Luka i 7 opština
regije:17

1. Gradiška,
2. Laktaši,
3. Srbac,
4. Prnjavor,
5. Čelinac,
6. Kotor Varoš i
7. Kneževo, pri čemu deponija dobija regionalni karkter.

Osnovni zadatak novostvorenog preduzeća je sanacija deponije, tj. postojeću deponiju dovesti
na nivo savremene deponije. Osnovna djelatnost deponije Ramići je odlaganje – trajno
zbrinjavanje otpada. Otpad na deponiju dovoze komunalna preduzeća, te pravna i fizička lica.
Pravna i fizička lica mogu otpad da dovezu svakim radnim danom u vremenu od 7 do 19 sati.

Vizija ovog preduzeća je nešto čemu se stremi, tiče se budućnosti, a odnosi se na odlagalište
otpada koje kao jedan zatvoren sistem sa svim potrebnim elementima zaštite neće imati
negativnih uticaja po životnu sredinu i zdravlje ljudi. Takvo odlagalište nakon svoje osnovne
namjene i zatvaranja uklapaće se u prirodno okruženje ili će dobiti neku svoju drugu
odgovarajuću namjenu.

Misija preduzeća je da se na odgovoran način upravlja mjestom za konačno zbrinjavanje

otpada i lokalnim zajednicama, te stanovnišvu u regiji pruži usluga odlaganja komunalnog
otpada koristeći savremene tehnologije na ekološki prihvatljiv, siguran i efikasan način. Da
na najbolji mogući način sarađuje sa lokanim stanovništvom, da im se održi i omogući
prirodno okruženje i blagostanje, kao i da se zaposelnima omoguće dobri i sigurni uslovi
rada. Takođe, da se u svakodnevnom radu prate i primjenjuju najsavremeniji svjetski trendovi
u konačnom zbirnjavanju otpada.

17
http://www.dep-ot.com/o-nama/istorijat-preduzeca/

24
Provjerom kvaliteta, od strane Sertifikacionog tijela TUV SUD Management Service
GmbH18, potvrđeno je JP ”DEP-OT” d.o.o., za oblast pružanja usluga odlaganja čvrstog
otpada, ispunjava zahtjeve prema standardu ISO 9001:2008.

Slika 5. Izvor: http://www.dep-ot.com/wp-content/uploads/2017/01/iso-sertifikat-srpski.pdf

18
https://www.tuevsued.de/tuev_sued_konzern/standorte/europa/deutschland/muenchen/tuev_sued_management
_service_gmbh

25
4.1 DEP-OT aktuelnosti

Na regionalnoj deponiji u Ramićima, provedeno je 24-časovno septembarsko mjerenje

polutanata pokretnim ekološkim laboratorijem (PEL) koji je bio lociran tokom čitavog
perioda mjerenja u zoni uticaja deponije, odnosno, na lokaciji deponije. Mjerene su, u skladu
sa Ekološkom dozvolom, imisione koncentracije zagađujućih materija (11 parametara), kao i
mikroklimatski parametri (brzina i smjer vjetra, temepratura vazduha, relativna vlažnost
vazduha, vazdušni pritisak). Na regionalnoj deponiji je, dana 11.09.2017.god. izvršeno
uzorkovanje procjednih i podzemnih voda. Radi se o redovnom i zakonom propisanom
monitoringu voda ne deponiji. Uzorkovanje i analizu voda ove godine vrši „Institut za
vode“d.o.o. Bijeljina, a uzorkovane su vode iz postrojenja za prečišćavanje, vode potoka
Glogovac, kao i voda iz tri pijezometra. Monitoringom vode je obuhvaćeno uzorkovanje i
ispitivanje otpadnih voda (analiza 26 parametara), u cilju kontrole njihovog kvaliteta,
utvrđivanja ukupnog opterećenja otpadnih voda izraženog preko ekvivalentnog broja
stanovnika (EBS-a) kao i utvrđivanja efikasnosti rada postrojenja za prečišćavanje otpadnih
voda.

Slika 6. Uzorkovanje i analiza vode, deponija Ramići, Banja Luka19

19
http://www.dep-ot.com/

26
4.2 Izrada Studije o reformi sektora upravljanja čvrstim otpadom

Početkom prošlog mjeseca (septembra), završena je izrada Studije „Pregled sektora

upravljanja čvrstim otpadom i Preporuke o reformi sektora i ulaganjima u sektor“, kao
komponenta Projekta Izgradnja dugoročne održivosti za integrisano upravljanje čvrstim
otpadom u BIH. U prilogu, a za potrebe ovog rada, predstoji kratka informacija o rezultatima
studije.

Slika 7. DEP-OT, Banja Luka20

Studiju o reformi sektora upravljanja čvrstim otpadom (UČO) finansirala je Švedska agencija
za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA) u sklopu Partnerstva Svjetske banke i SIDA-e za
pomoć naporima Bosne i Hercegovine da ostvari pomake u sektoru upravljanja čvrstim
otpadom, naročito u pogledu njene obaveze da uskladi sektorske prakse i pristupe sa
zakonodavstvom EU. Ovaj izvještaj predstavlja procjenu sadašnjeg stanja u oblasti
komunalnog čvrstog otpada u BiH, uključujući pregled potrebnih investicija i aktivnosti u
cilju unapređenja. Po prvi put je posebna pažnja posvećena aspektima troškova, uzimajući u
obzir i uticaje na troškove zahtjeva vezanih za pridruživanje EU. Mnoge od najnovijih članica
EU su prošle isti proces s kojim se sada suočava BiH, kao što je:

 potreba za unapređenje okolnih aspekata odlaganja otpada,

 povećanje obuhvata odvoza otpada,
 uvođenje odvajanja i recikliranja otpada,
 te kao posljedica toga i povećanje troškova.

20
http://www.dep-ot.com/

27
Sva će ova unapređenja zahtijevati dodatne investicije, što će dovesti do većih troškova po
toni za one koji stvaraju otpad, slijedeći princip da „zagađivač plaća“, koji je ugrađen u
zakonodavstvo u BiH. Bez obzira na činjenicu da je ovaj princip zakonska obaveza,
ministarstva i opštine i dalje nerado prihvataju činjenicu da se sadašnje tarife moraju
povećati. Umjesto toga se pretpostavlja da se okolni uslovi mogu poboljšati zadržavanjem
sadašnjeg nivoa tarifa, koje iznose tek 0,5% od ukupnih rashoda domaćinstva, dok je
međunarodna praksa 1 – 1.5%. Da bi se smanjilo neophodno povećanje tarifa, izvršena je
procjena troškovnih aspekata postojećih aktivnosti. Studija otkriva da su stvarni troškovi
dosta veliki, što može ukazivati na neefikasnosti, ali se istovremeno čini da opštine nemaju
jasan sistem alokacije troškova za usluge čvrstog otpada (odvoz i odlaganje otpada), obzirom
da pružaju i druge usluge, kao što je čišćenje ulica, čišćenje snijega, itd. Pored toga, sadašnja
tarifa za domaćinstva uključuje 17% PDV-a, dok je međunarodna praksa, naročito u
članicama EU, da se na usluge čvrstog otpada za domaćinstva ne naplaćuje PDV, obzirom da
se sama tarifa za usluge smatra porezom. Dodatni element troškova za preduzeća za odvoz
otpada u BiH je odgovornost za zaključivanje ugovora s domaćinstvima i naplata računa.

To za preduzeća stvara dodatni finansijski rizik od neplaćanja računa. Međunarodne prakse

pokazuju da naplatu računa od domaćinstava vrše opštine (plaćanje poreza) u skladu s
opštinskim propisima. Preduzeće za odvoz otpada vrši naplatu naknade samo od
komercijalnih/institucionalnih subjekata na osnovu pojedinačnih ugovora sa njima. Moglo bi
se ostvariti značajno smanjenje troškova, ako bi opštine preuzele naplatu računa od
domaćinstava i ako bi vlada odobrila oslobađanje domaćinstava od PDV-a. To bi dovelo i do
smanjenja subvencija koje sada neke opštine plaćaju za zbrinjavanje komunalnog otpada.
Izvještaj pokazuje i da će se troškovi smanjiti u slučaju obrade većih količina otpada kroz
među-opštinsku saradnju. U izvještaju su data poređenja kalkulacije troškova za pružanje
usluga, i odvoza i odlaganja, za jednu opštinu i regionaliziranih usluga. Čini se da bi se mogle
ostvariti značajne uštede, naročito kod odlaganja otpada, ako bi se i opštinske deponije
pridržavale EU kriterijuma za projektovanje deponija, kao što su zaštita dna odlagališne
plohe i prečišćavanje procjednih voda. Međutim, regionalne deponije podrazumijevaju
dodatne troškove transporta za neke opštine. Za smanjenje tih troškova se preporučuju
pretovarne stanice.

28
U izvještaju su date kalkulacije koje pokazuju da korištenje pretovarnih stanica rezultira
smanjenjem troškova samo u slučaju da su kamioni koji se koriste za odvoz malog kapaciteta,
da je udaljenost do regionalne deponije veća od 50 km, udaljenost između područja odvoza i
pretovarne stanice minimalna i investicioni troškovi pretovarne stanice vrlo mali. Pored toga,
stanje cesta treba omogućavati prevoz kamionima velikog kapaciteta između pretovarne
stanice i regionalne deponije, a godišnje količine otpada ne bi smjele biti male. Izvještaj
zaključuje da implementacija pretovarnih stanica zahtijeva pažljivu analizu u svakom
pojedinačnom slučaju. Još jedan aspekt koji je analiziran je zahtjev za odvajanjem i
sortiranjem otpada. Tokom brojnih terenskih obilazaka i razgovora s opštinama, stečen je
utisak da je svijest o troškovima/koristima od odvajanja i sortiranja sekundarnih sirovina
niska. Opštine su prezentovale planove o uspostavljanju „centara za zbrinjavanje otpada“ koji
uključuju deponiju, sortirnicu i druga postrojenja za tretiranje, bez prethodne kalkulacije
troškova po toni. Taj je pristup jasno odražen u uspostavljanju sortirnica u pojedinim
opštinama širom BiH.

Sve one stvaraju troškove, uglavnom zbog činjenice da su godišnje količine koje obrade vrlo
male, a kvalitet sortiranja je ispod standarda. Sortirnice mogu ostvariti prihode samo u
slučaju obrade dovoljnih količina unaprijed odvojenih sekundarnih sirovima (najmanje 3.000
tona godišnje), uz mali procenat odbacivanja. To ukazuje i na potrebu za saradnjom između
opština. Treba imati na umu da je BiH zemlja s malim brojem stanovnika, a s više od 140
opština, pa time i malim količinama otpada po pojedinačnim opštinama. Kako pokazuju
međunarodne prakse, potrebna je saradnja između malih opština na prikupljanju i transportu
da bi se dobile veće količine otpada i da bi se smanjili troškovi po toni i recikliranje učinilo
finansijski atraktivnijim. Pored toga, regionalna saradnja će zbrinjavanje otpada u BiH učiniti
interesantnijim za potencijalne privatne partnere i prateće investicije. Predviđa se da će se
buduća uloga opština prebaciti s usluga odvoza i odlaganja na ulogu dioničara u regionalnim
preduzećima za odvoz i odlaganje, aktivnosti podizanja svijesti javnosti i rješavanje žalbi.

29
5. OPCIJE UPRAVLJANJA OTPADOM DEPONIJE RAMIĆI, BANJA
LUKA

Integralno upravljanje otpadom podrazumijeva sagledavanje otpada od njegovog nastajanja,

minimizacije, preko sakupljanja, transporta, tretmana i odlaganja. Sistem za prikupljanje,
preradu i konačno odlaganje komunalnog čvrstog otpada zasniva se na sledećoj hijerarhiji:

1. Preduzimanje svih akcija u cilju minimiziranja otpada na mjestu nastajanja

2. Obnavljanje materijalnih resursa na mjestima nastajanja otpada kroz primarnu i/ili
sekundarnu selekciju i reciklaža tako izdvojenih sekundarnih sirovina (često korištena
pod zajedničkim nazivom –reciklaža otpada ) ;
3. Uspostavljanje Regiona za upravljanje otpadom
4. Izgradnja transfer stanica u kojima se, osim pretovara iz transportnih vozila u vozila
za transfer, vrši i sabijanje otpada;
5. Alternativno, zavisno od brojnih faktora:
 Konačno odlaganje neprerađenog otpada na sanitarnu deponiju;
 Prerada otpada u postrojenju za obnavljanje materijalnih i energetskih resursa, pa
konačno odlaganje inertnog ostatka i pepela na sanitarnu deponiju i opasnog otpada
na deponiju opasnog otpada ;
6. Kompostiranje otpada
7. Insineracija otpada

Savremenu opremu za obnavljanje materijalnih (postrojenja za reciklažu), a pogotovo

energetskih resursa (insineratori), koja funkcioniše bez nepovoljnog uticaja na životnu
sredinu karakteriše visoka cijena i velika tehničko-tehnološka složenost. Zato su i
investiciona ulaganja koja treba izvršiti u relativno kratkom roku velika. Pri projektovanju
ovakvih postrojenja isključen je bilo kakav generalizovan pristup, budući da svako pojedino
postrojenje mora biti u visokom stepenu prilagođeno specifičnim lokalnim uslovima, a prije
svega raspoloživoj količini otpada i potrebama industrija koja mora redovno otkupljivati
dobijene sekundarne sirovine i energiju. Iz svega ovoga proističe da sanitarna deponija na
nivou Regiona za upravljanje otpadom , bez obzira na to da li se i na koji način vrši
obnavljanje materijalnih i energetskih resursa, obavezno mora biti integralni dio svakog
sistema za prikupljanje, preradu i odlaganje komunalnog čvrstog otpada.

30
Uključivanje postrojenja za obnavljanje resursa u sistem samo produžava eksploatacioni
period sanitarne deponije, a u sistem se može uključiti u toku njegove eksploatacije, kada se
za to steknu tehnički i finansijski uslovi. Nacrt Nacionalne Strategije za upravljanje otpadom
Republike Srpske, razmatra sledeće opcije upravljanja otpadom:

 uspostavlja okvir za održivo postupanje s otpadom u narednom razdoblju što

podrazumijeva smanjenje količine otpada koji se proizvodi, a s proizvedenim
otpadom održivo upravljanje
 usmjerava aktivnosti na proces donošenja zakonskih i podzakonskih akata usklađenih
sa zakonodavstvom EU
 utvrđuje odgovornosti za otpad
 postavlja kratkoročne i dugoročne ciljeve upravljanja otpadom kao i mjere i smjernice
za postizanje postavljenih ciljeva
 utvrđuje finansiranje mjera za uspostavljanje sistema upravljanja otpadom.

Uspostavljanje sistema upravljanja otpadom, koji podrazumijeva odgovarajuće sakupljanje,

prevoz i tretman/zbrinjavanje različitih vrsta otpada, treba usmjeravati i planirati na očuvanju
prirodnih resursa i osnovnim načelima sadržanim u EU zakonodavstvu:

 načelo izbora najpogodnije opcije za životnu sredinu,

 načelo blizine i zajedničkog pristupa upravljanju otpadom,
 načelo hijerarhije upravljanja otpadom,
 načelo odgovornosti i
 načelo zagađivač plaća

Cilj Strategije upravljanja otpadom je:

 donošenje podzakonskih propisa kojima bi se na detaljan način uredilo upravljanje

svim kategorijama otpada u RS
 usklađenje zakonske regulative RS sa EU zakonodavstvom uvažavajući i strateško
opredjeljenje RS
 uspostavljanje informacionog sistema za sakupljanje podataka o količinama otpada
 razvoj održivog sistema upravljanja otpadom na načelima zaštite životne sredine uz
provođenje edukacije na svim nivoima društva i privrede,
 povećanje obuhvaćenosti domaćinstava organizovanim sakupljanjem otpada
 povećanje odvojenog sakupljanja otpada i reciklažu

31
  saniranje postojećih službenih i divljih deponija - sanacija crnih tačaka
 izgradnja odgovarajućih objekata za tretman/zbrinjavanje otpada

Donošenje Strategije upravljanja otpadom kao planskog dokumenta propisano je članom 15.
Zakona o upravljanja otpadom21. Istim zakonom propisan je i sadržaj odnosno opseg
Strategije koji sadrži:

 analizu i ocjenu stanja upravljanja otpadom,

 osnovne ciljeve upravljanja otpadom,
 vrste, količine i porijeklo proizvedenog otpada na području RS te procjenu budućih
tokova otpada,
 postojeće sisteme za upravljanje otpadom i sisteme za upravljanje posebnim
kategorijama otpada,
 procjenu razvoja toka otpada, potrebe i način uspostavljanja novih sistema,
 kriterijume za određivanje lokacija i potrebnih kapaciteta, novih objekata i uređaja za
upravljanje otpadom,
 opšte i tehničke zahtjeve za građevine i uređaje za upravljanje otpadom,
 organizacijone aspekte upravljanja otpadom i raspodjelu odgovornosti između
privatnih i javnih subjekata koji se bave upravljanjem otpadom,
 izvore i visine finansijskih sredstava za sprovođenje svih mjera upravljanja otpadom,
 procjenu opravdanosti upotrebe ekonomskih i drugih instrumenata u upravljanju
otpadom uz nometano funkcionisanje unutrašnjeg tržišta,
 mjere i smjernice za sprovođenje Strategije,
 način i rokove izvršenja Strategije.

Strategija upravljanja otpadom kao i planovi za pojedinačne tokove otpada te zajednički plan
upravljanja otpadom kao njeni provedeni dokumenti predstavljaju dio sistema planiranja
upravljanja otpadom koji se primjenjuje na svim nivoima (od nacionalne do lokalne) kao i
raznim sektorima (npr. rudarstvo, veterinarstvo, prostorno planiranje i dr.). Ovom Strategijom
kao planskim dokumentom će se definisati ciljevi i predložiti mjere za ostvarenje tih ciljeva
vezano uz sistem upravljanja otpadom do 2025. godine. Ovaj dokument pretpostavlja stalni
nadzor odnosno praćenje ostvarivanja zacrtanih ciljeva te se prema potrebi može revidirati i
promijeniti.

21
„Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 111/13

32
5.1 Politika EU u upravljanju otpadom

EU je dokumentom Direktive 2008/98/EC22 o otpadu postavila osnovne koncepte i definicije

vezane uz upravljanje otpadom te propisala osnovna načela upravljanja otpadom. Njom se
utvrđuju mjere za zaštitu životne sredine i zdravlja ljudi kojima se sprječavaju ili umanjuju
učinci proizvodnje i upravljanja otpadom i umanjuju sveukupni učinci korištenja resursa te
poboljšava efikasnost i upotreba. Direktivom je data hijerarhija upravljanja otpadom i to:

 prevencija nastajanja otpada

 priprema za ponovno iskorištenje otpada
 recikliranje otpada
 druge vrste tretmana otpada, npr. energetski tretman
 deponovanje otpada.

Prilikom primjene navedene hijerarhije upravljanja otpadom bitno je preduzeti mjere kojima
se podstiču rješenja koja nude najbolji globalni ishod uz što manje štetnih uticaja na životnu
sredinu i zdravlje ljudi. Takođe, treba uzeti u obzir da povećani troškovi koji mogu nastati
primjenom reda prvenstva upravljanja otpadom u poređenju sa drugim načinom postupanja s
otpadom ne budu nesrazmjerni, te da postoji tržište za dobijene materijale ili energiju ili da se
takvo tržište može formirati. Ova Direktiva također definiše i ciljeve kao što su:

1. do 2020. godine, pripremljenost za ponovljenu upotrebu i recikliranje otpadnih

materijala kao što su papir, metal, plastika i staklo iz domaćinstava, a po mogućnosti i
iz drugih izvora do mjere u kojoj su ti tokovi otpada slični otpadu iz domaćinstava,
treba porasti na minimalno 50 % ukupne težine;
2. do 2020. godine, pripremljenost za ponovljenu upotrebu, recikliranje i drugi način
povrata materijala, uključujući postupke zatrpavanja u kojima se otpad koristi kao
zamjena za druge materijale, bezopasnog građevinskog otpada, isključujući materijal
iz prirode utvrđen u kategoriji 17 05 04 na popisu otpada, treba porasti na minimalno
70 % težine.

Direktivom 1999/31/EZ o deponovanju otpada definisano je sledeće:

 postepeno smanjivanje količine odlaganja biorazgradivog otpada na deponijama u

odnosu na referentnu godinu.

22
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:312:0003:0030:en:PDF

33
Upravljanje otpadom zasniva se na uvažavanju osnovnih načela zaštite životne sredine i to:

1. „načelo zagađivač plaća“ – proizvođač otpada, prethodni imaoc otpada odnosno

imaoc otpada treba snositi troškove mjera upravljanja otpadom te je finansijski
odgovoran za provođenje sanacijskih mjera zbog štete koju je prouzrokovao ili bi je
mogao prouzrokovati;
2. „načelo blizine“ – tretman otpada treba obavljati u najbližoj odgovarajućoj građevini
ili uređaju u odnosu na mjesto nastanka otpada, uzimajući u obzir privrednu
efikasnost i prihvatljivost za životnu sredinu; vršenje izbora lokacije postrojenja za
tretman ili odlaganje otpada zavisi od lokalnih uslova i okolnosti, vrste otpada,
njegove zapremine, načina transporta i odlaganja, ekonomske opravdanosti, kao i od
mogućeg uticaja na životnu sredinu; zajedničko upravljanje otpadom obezbjeđuje se
razvojem i primjenom zajedničkih planova zasnovanih na ovoj Strategiji upravljanja
otpadom.
3. „načelo samodovoljnosti“ – upravljanje otpadom će se obavljati na samodovoljan
način omogućavajući nezavisno ostvarenje propisanih ciljeva, a uzimajući u obzir
geografske okolnosti ili potrebu za posebnim građevinama za posebne kategorije
otpada;
4. „načelo koje slijedi„ utvrđivanje porijekla otpada s obzirom na proizvod, ambalažu i
proizvođača tog proizvoda kao i posjed tog otpada uključujući i tretman.

5.2 Nacionalno zakonodavstvo u oblasti upravljanja otpadom Republike Srpske

Osnovni propisi vezani uz upravljanje otpadom koji su na snazi u RS su:

I. Zakon o zaštiti životne sredine23 - ovim zakonom uređuju se zаštitа životne sredine
rаdi njenog očuvаnjа, smаnjenja rizikа po život i zdravlje ljudi, te osigurаnjа i
poboljšаnjа kvаlitetа životа, zаštitа svih elemenаtа životne sredine, informisаnje i
pristup informаcijаmа u oblаsti zаštite životne sredine, planiranje i zaštita životne
sredine, strateška procjena uticaja i procjena uticaja na životnu sredinu, postupak
izdavanja ekoloških dozvola i sprečavanje nesreća velikih razmjera, sistem eko-
označavanja i upravljanje zaštitom životne sredine, finansiranje aktivnosti u vezi sa

23
Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 71/12, 79/15

34
 životnom sredinom, odgovornost za štetu nanesenu životnoj sredini, kao i prava i
obaveze pravnih i fizičkih lica koja obavljaju djelatnosti utvrđene ovim zakonom.
II. Zakon o upravljanju otpadom24 - ovim zakonom uređuju se: vrste i klasifikacija
otpada, planiranje upravljanja otpadom, subjekti upravljanja otpadom, odgovornosti i
obaveze u upravljanju otpadom, organizovanje upravljanja otpadom, upravljanje
posebnim tokovima otpada, postupak izdavanja dozvola, prekogranično kretanje
otpada, izvještavanje o otpadu i baza podataka, finansiranje upravljanja otpadom,
nadzor, kao i druga pitanja od značaja za upravljanje otpadom. Upravljanje otpadom
je djelatnost od opšteg interesa što podrazumijeva sprovođenje propisanih mjera za
postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i
odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za
upravljanje otpadom poslije zatvaranja.
III. Zakon o komunalnim djelatnostima25 - ovim zakonom utvrđuju se komunalne
djelatnosti od posebnog javnog interesa i način obezbjeđivanja posebnog javnog
interesa, organizacija obavljanja komunalnih djelatnosti i način njihovog finansiranja.
Kao komunalne djelatnosti od posebnog javnog interesa, u smislu ovog zakona,
smatraju se: proizvodnja i isporuka vode, prečišćavanje i odvođenje otpadnih voda,
proizvodnja i isporuka toplotne energije, zbrinjavanje otpada iz stambenih i poslovnih
prostora, upravljanje javnim prostorima za parkiranje vozila, održavanje javnih
toaleta, upravljanje kablovskim kanalizacijama za komunikacijske kablove i sisteme,
trgovinska djelatnost, pogrebna djelatnost, dimnjačarska djelatnost, javni prevoz lica u
gradskom i prigradskom saobraćaju, čišćenje javnih površina u naseljenim mjestima,
održavanje, uređivanje i opremanje javnih zelenih i rekreacionih površina, održavanje
javnih saobraćajnih površina u naseljenim mjestima, odvođenje atmosferskih
padavina i drugih voda sa javnih površina, javna rasvjeta u naseljenim mjestima i
djelatnost zoohigijene.
IV. Zakon o komunalnoj policiji 26 - ovim zakonom uređuje se organizovanje komunalne
policije, obavljanje komunalno-inspekcijskog nadzora, nadležnost policije,
radnopravni status komunalnog policajca, način i postupak vršenja komunalno-
inspekcijskog nadzora, obaveze i ovlaštenja komunalnog policajca, prava i obaveze

24
Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 111/13
25
Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 124/11
26
Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 28/13

35
 subjekta nadzora i druga pitanja od značaja za obavljanje komunalno-inspekcijskog
nadzora prema važećim propisima na području RS.

Postoji još cijeli niz relevantnih zakona kao npr.:

 Zakon o zaštiti prirode (''Službeni glasnik Republike Srpske'', broj 20/14)

 Zakon o nacionalnim parkovima (''Službeni glasnik Republike Srpske'', broj 75/10)
 Zakon o zaštiti vazduha (''Službeni glasnik Republike Srpske'', broj 124/11)
 Zakon o vodama (''Službeni glasnik Republike Srpske'', broj 50/06, 92/09 i 121/12)
 Zakon o uređenju prostora i građenju (''Službeni glasnik Republike Srpske'', broj
40/13)
 Zakon o fondu i finansiranju zaštite životne sredine (''Službeni glasnik Republike
Srpske'', broj 117/11)

Iako je vidljivo da već postoji izrađena legislativa koja pokriva ili utiče na područje
upravljanja otpadom u Republici Srpskoj, potrebno je u narednom periodu navedene propise
uskladiti sa pravnom regulativom Evropske unije.

36
ZAKLJUČAK

Deponije su mjesta za odlaganje čvrstog otpada. Postoji nekoliko vrsta deponija zavisno od
načina odlaganja otpada i zaštitnih mjera u cilju sprečavanja aerozagađenja i zagađivanja
podzemnih voda. Odlaganje otpada na otvorenim površinama bez zaštitnih mjera zagađuje
atmosferu i hidrosferu. Izgradnja sanitarnih deponija predviđa polaganje slojeva zaštitnih
materijala u svrhu sprečavanja kontakta materija iz čvrstog otpada sa vodonosnim
horizontima i atmosferskim vazduhom. Neke vrste otpada predstavljaju veliku potencijalnu
opasnost za životnu sredinu i zdravlje ljudi. Društvo nije odmah i u potpunosti shvatilo ovu
opasnost. U mnogim zemljama još uvijek ne postoje propisi o postupanju s otpadom.
Količina opasnog otpada je znatno porasla u posljednjem periodu zbog različitih vrsta
pesticida koji se primjenjuju u poljoprivredii industrijskog otpada koji sadrži kancerogene i
toksične materije. Pogoršavanje globalne ekološke situacije, globalno zagrijevanje,
smanjivanje ozonskog omotača, povećanje kiselosti životne sredine uz pojavu kiselih kiša i
prateće pojave globalnih ekoloških problema: uništavanje šuma, degradacija zemljišta,
ugrožavanje biodiverziteta i zaliha čiste pitke vode, predstavlja rezultat pogoršanja ekološke
situacije u različitim zemljama i regiona, gdje je zagađenje životne sredine najintezivnije.

Smanjenje zagađenja životne sredine je bitan cilj održivog upravljanja otpadom. Reciklaža
spada u utilizacione metode koje za cilj imaju maksimalno iskorištenje energije i sirovina iz
otpada. Većina zemalja odlučuje se za reciklaža jer u njima pored eliminacije otpada vide i
ekonomsku računicu. Reciklažom se čuvaju sirovine i energija. Od odbačenih i beskorisnih
proizvoda dobijaju se sirovine koje bi se u drugačijoj situaciji morale crpiti iz prirodnih
izvora. Rast populacije i produkcija sve većih količina otpada čini da deponije postanu sve
brojnije i sve više degradiraju životnu sredinu. Deponije zauzimaju velike površine obradivog
zemljišta, prerastaju u nekontralisana smetlišta sa visokim rizikom od nezgodnih situacija i
zahtijevaju ogromne troškove sanacje i rekultivacije Da bi se smanjila količina stvorenog
otpada neophodno je unaprijediti strategiju upravljanja otpadom počev od minizacije otpada
na izvoru, preko ponovljenog korištenja sekundarnih sirovina, reciklaže pa sve do odlaganja.
Kada je u pitanju deponija Ramići iz Banjaluke, koja je ujedno i tema ovog diplomskog rada,
može se zaključiti da je prioriteg ove regionalne deponije, zaštita čovjekove sredine i razvoj
ekološke svijesti.

37
Dakle, sprečavanjem zagađivanja vode, tla i vazduha, sprečava se mogućnost zaraze
stanovništva, čime se produžuje vijek življenja, te omogućuje bolji kvalitet života. Deponija
Ramići, ima zadatak da kontrolirsano i u kontinuitetu zbrinjava odloženi otpad i sačuva
okolinu od njenog štetnog uticaja. Iako je vidljivo da već postoji izrađena legislativa koja
pokriva ili utiče na područje upravljanja otpadom u Republici Srpskoj, generalno, potrebno
je u narednom periodu navedene propise uskladiti sa pravnom regulativom Evropske unije.

38
LITERATURA

1. Berber S. „Ekologija“, Univerzitet u Novom Sadu, 2006

2. Giddens A, Sociology, Polity press, Cambridge, 2001.
3. Jovanović L., „ Ekomenadžment u funkciji zaštite životne sredine“, Ekološki pokret
Novog Sada, Novi Sad, 1999
4. Kostić A. Inženjering zaštite životne sredine, Univerzitet u Beogradu, 2007.
5. Nešković S., „Ekološki menadžment“, Visoka škola za poslovnu ekonomiju i
preduzetništvo, Beograd 2010.
6. Todić. D, „ Ekološki menadžment u uslovima globalizacije“, Megatrend Univerzitet,
Beograd, 2008

INTERNET:

1. https://mpz.ks.gov.ba/sites/mpz.ks.gov.ba/files/MPZ_Zakon_upravljenje_otpadom_33
2. http://www.oecd.org/
3. www.sepa.gov.rs
4. https://www.tuevsued.de/tuev_sued_konzern/standorte/europa/deutschland/muench
5. http://www.dep-ot.com/wp-content/uploads/2017/01/iso-sertifikat-srpski.pdf
6. http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2008:312:0003:0030:en:
PDF

OSTALI IZVORI:

1. Nacionalna strategija upravljanja otpadom - sa programom približavanja EU – Vlada

Republike Srpske -2016. god.
2. Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 71/12, 79/15
3. Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 111/13
4. Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 124/11
5. Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 28/13

39